Cechy osobowości · najbardziej stałym obok temperamentu elementem osobowości ... Kwestionariusz...
Transcript of Cechy osobowości · najbardziej stałym obok temperamentu elementem osobowości ... Kwestionariusz...
Cechy osobowości
a style radzenia sobie ze stresem
w okresie wczesnej starości
Ks. dr Paweł Brudek
Instytut Psychologii
KUL Jana Pawła II
Starość wyzwaniem
współczesności
• Demograficzne starzenie się społeczeństw jest
procesem, który objął niemal wszystkie kraje
europejskie, a zwłaszcza kraje Zachodniej Europy.
• Wzrastający odsetek ludzi starszych
w społeczeństwie ma istotne znaczenie społeczne,
ekonomiczne i polityczne (Błędowski, 2003).
Starość jako… ostatni etap rozwoju
• Starość, to naturalny, schyłkowy okres życia
człowieka, charakteryzujący się przewagą zmian
regresywnych nad progresywnymi.
• Z psychologicznego punktu widzenia może być
postrzegana jako ostatnia szansa rozwojowa.
(Straś-Romanowska, 2011)
Periodyzacja okresu starości wg WHO (za: Steuden, 2011a)
• Wczesna starość
(60 – 74 lat)
• Późna starość
(75 – 89 lat)
• Długowieczność
(powyżej 90 lat)
Specyfika okresu późnej dorosłości w wymiarze
psychologicznym (Steuden, 2011a)
Sprawność funkcji poznawczych:
Uwaga
Pamięć
Myślenie
Uczenie się
Osobowość osób starszych
Badania nad osobowością w późnej
dorosłości obejmują kwestie dotyczące:
Cech osobowości
Emocji oraz stresu i sposobów
radzenia sobie
Samooceny
Dążeń i postaw życiowych
Mądrości (Straś-Romanowska, 2011)
Wielka Piątka…
• Struktura osobowości ujmowana w kategoriach cech jest
najbardziej stałym obok temperamentu elementem osobowości
(Oleś, 2012).
• Środowisko posiada modyfikujący wpływ na cechy
temperamentu oraz cechy osobowości (Strelau, 2006).
• Największa stabilność cech osobowości ma miejsce między
30 a 50 rokiem życia. W ciągu następnych lat następuje
stopniowe i nieznaczne, choć istotne ↓ Neurotyczności,
↓ Ekstrawersji i ↓ Otwartości a Ugodowości
i Sumienności (McCrae, Costa, 2005).
Oko w oko ze… stresem starości
• Starość jest okresem traumatycznym dla człowieka,
zwłaszcza w świecie szybkich przemian cywilizacyjnych.
• Zdaniem psychologów człowiek lepiej znosi trudne sytuacje
wówczas, jeżeli istnieje perspektywa korzystnych zmian.
• W okresie starości — w ostatniej fazie życia — takiej
perspektywy często już się nie dostrzega, dlatego wiele
zdarzeń krytycznych wpływa na osobę w starszym wieku
wyjątkowo stresogennie (Straś-Romanowska, 2007).
Starość – „okres strat”
Utrata zdrowia i witalności (choroby)
Utrata atrakcyjności fizycznej
Utrata sprawności fizycznej
Ograniczenie aktywności zawodowej
Utrata prestiżu zawodowego
Utrata bliskich osób (A. Brzezińska, 2005)
Radzenie sobie ze stresem
• Radzenie sobie ze stresem ma jeden cel: odzyskanie
równowagi między człowiekiem a otoczeniem, co ma
doprowadzić do poprawy stanu emocjonalnego
jednostki (M. Brzezińska, 2011).
Radzenie sobie jako proces
Radzenie sobie ze stresem to stale zmieniające
się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na
celu uporanie się z określonymi zewnętrznymi
i wewnętrznymi wymaganiami, ocenianymi
przez osobę jako obciążające lub przekraczające
jej zasoby (Lazarus, Folkman, 1984)
Radzenie sobie jako styl
• Radzenie sobie ze stresem to względnie stała,
specyficzna dla jednostki tendencja, która
wyznacza przebieg radzenia sobie ze stresem.
• Styl ma status zmiennej osobowościowej i jest
charakterystycznym dla osoby repertuarem
strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi
(Ogińska-Bulik, Juczyński, 2008)
Style radzenia sobie ze stresem
• W ujęciu Endlera i Parkera (1990) styl radzenia
sobie ze stresem można rozumieć jako typowy dla
danej jednostki sposób zachowania w różnych
sytuacjach stresowych.
• Wyróżniają oni trzy zasadnicze style radzenia sobie:
Skoncentrowany na zadaniu
Skoncentrowany na emocjach
Skoncentrowany na unikaniu
Styl skoncentrowany na zadaniu
Osoby charakteryzujące się tym stylem mają tendencję
do podejmowania wysiłków zmierzających do
rozwiązania sytuacji trudnej poprzez poznawcze
przekształcanie lub próby zmiany sytuacji, a główny
nacisk kładą na zadanie lub planowe rozwiązanie
problemu (Wrześniewski, 1996).
Styl skoncentrowany na emocjach
• Ten styl jest domeną osób, które w sytuacjach
stresowych mają skłonność do stresowania się
na sobie i swoich przeżyciach emocjonalnych.
• Osoby takie często fantazjują i myślą w sposób
życzeniowy, aby obniżyć napięcie emocjonalne
(Wrześniewski, 1996).
Styl skoncentrowany
na unikaniu
• Tym stylem cechują się osoby wykazujące tendencję do
wystrzegania się myślenia, przeżywania i doświadczania
stresu.
• Może on przybierać dwie postaci:
▫ Zaangażowania się w czynności zastępcze
▫ Poszukiwania kontaktów towarzyskich (Wrześniewski 1996)
Przegląd badań (za: M. Brzezińska, 2011)
• Stwierdza się znaczne różnice indywidualne
w zdolności do tolerowania stresu.
• Istotne znaczenie na skuteczność radzenia sobie ma
płeć.
M racjonalistyczne strategie
K poszukują wsparcia emocjonalnego
• Brak jednoznacznych danych na temat związku płci
ze sposobem radzenia sobie ze stresem
Przegląd badań
• Istnieje dodatnia korelacja między neurotycznością a stylami
radzenia sobie ze stresem skoncentrowanymi na emocjach
(Costa, McCrae, 2005).
• Ekstrawersja koreluje z poszukiwaniem kontaktów
towarzyskich, jak również ze stylem skoncentrowanym na
zadaniu (za: Zawadzki, Szczepaniak Strelau, 1995)
• Badania Endlera i Parkera wskazują na związek między
ekstrawersją a stylami skoncentrowanymi na zadaniu, oraz
neurotycznością a stylami skoncentrowanymi na emocjach.
(za: Terelak, Stefańczyk, 2010)
Przegląd badań
• Brak jest wyników dotyczących związku sposobów radzenia sobie
ze stresem z otwartością.
• Dominujący wydaje się pogląd, że osoby z dużym nasileniem
ugodowości ze względu na to, że są milsze, lepiej współpracujące
i wiarygodne niż jednostki mniej ugodowe, mają silniej rozwinięte
sieci społeczne dostępne w czasie doznawania stresu.
• Należy więc oczekiwać, że ugodowość pozytywnie koreluje z takim
stylem radzenia sobie ze stresem, jak poszukiwanie kontaktów
społecznych (Terelak, Stefańczyk, 2010 ).
Problem badawczy
Czy istnieje istotna współzależność
między cechami osobowości a stylami
radzenia sobie ze stresem w okresie
późnej dorosłości?
Hipotezy
• H1: Im wyższy poziom neurotyczności tym bardziej
preferowany jest styl radzenia sobie ze stresem
skoncentrowany na emocjach i unikowy.
• H2: Im wyższy poziom ekstrawersji tym bardziej
preferowany jest styl skoncentrowany na zadaniu
i poszukiwaniu kontaktów towarzyskich.
• H3: Im wyższy poziom otwartości na doświadczenia
tym bardziej preferowany jest styl skoncentrowany na
poszukiwaniu kontaktów towarzyskich.
Hipotezy
• H4: Im wyższy poziom ugodowości tym bardziej
preferowany jest styl skoncentrowany na poszukiwaniu
kontaktów towarzyskich.
• H5: Im wyższy poziom sumienności tym bardziej
preferowany jest styl skoncentrowany na zadaniu.
Zastosowane metody badawcze
Kwestionariusz Osobowości NEO-PI-R autorstwa P. T. Costy
oraz R. R. McCrae obejmujący 240 twierdzeń, których prawdziwość badany
ocenia w skali pięciostopniowej. Odnoszą się one do pięciu czynników
osobowości (skale), a w ramach każdego z nich do sześciu składników
(podskale). Są to: Neurotyczność (Lęk, Agresywna wrogość, Depresyjność,
Nadmierny krytycyzm, Impulsywność i Nadwrażliwość), Ekstrawertyczność
(Serdeczność, Towarzyskość, Asertywność, Aktywność, Poszukiwanie doznań
i Emocje pozytywne), Otwartość na doświadczenie (Wyobraźnia, Estetyka,
Uczucia, Działanie, Idee i Wartości), Ugodowość (Zaufanie, Prostolinijność,
Altruizm, Ustępliwość, Skromność i Skłonność do rozczulania się), Sumienność
(Kompetencja, Skłonność do porządku, Obowiązkowość, Dążenie do osiągnięć,
Samodyscyplina i Rozwaga).
Zastosowane metody badawcze
Kwestionariusz Radzenia Sobie w Sytuacjach
Stresowych CISS N.S. Endlera i J.D. A. Parkera, który
pozwala na diagnozę trzech stylów radzenia sobie ze stresem:
styl radzenia skoncentrowany na zadaniu (SSZ); styl
radzenia skoncentrowany na emocjach (SSE);
skoncentrowany na unikaniu (SSU), przejawiający się
w dwóch formach: angażowanie się w czynności
zastępcze (ACZ) oraz poszukiwanie kontaktów
towarzyskich (PTK) .
Osoby badane
• Badaniami objęto ogółem 120 osób
• Wszystkie badane osoby pozostawały w związku małżeńskim
• Uczestnicy badania byli w wieku od 60 do 75 lat.
• Średnia wieku w grupie mężczyzn wynosiła M=67,04 (SD=4,83),
a w grupie kobiet M=64,90 (SD= 4,37).
• Najbardziej liczną grupę stanowiły osoby posiadające
wykształcenie wyższe (57,2%), natomiast najmniej liczną grupę
tworzyły osoby z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym
zawodowym (9,0%).
Wyniki badań
Współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy cechami
osobowości a stylami radzenia sobie ze stresem (p0,05)
ZMIENNE Kwestionariusz CISS
SSZ SSE SSU ACZ PKT
Inw
en
tar
z O
so
bo
wo
śc
i
NE
O-P
I-R
N1 – Lęk -0,26 0,51 0,32 0,32 -
N2 – Agresywna wrogość -0,42 0,44 0,45 0,43 -0,22
N3 – Depresyjność -0,38 0,52 0,33 0,38 -
N4 – Nadmierny krytycyzm - 0,18 - - -
N5 – Impulsywność -0,36 0,33 0,26 0,30 -0,20
N6 – Nadwrażliwość -0,50 0,37 0,29 0,29 -0,27
NEUROTYCZNOŚĆ -0,51 0,57 0,43 0,44 -0,23
SSZ – Styl skoncentrowany na zadaniu; SSE – Styl skoncentrowany na emocjach; SSU – Styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ – Angażowanie się w czynności zastępcze; PKT – Poszukiwanie kontaktów towarzyskich
ZMIENNE Kwestionariusz CISS
SSZ SSE SSU ACZ PKT
Inw
en
tar
z O
so
bo
wo
śc
i
NE
O-P
I-R
E1 – Serdeczność 0,50 - -0,29 -0,23 0,43
E2 – Towarzyskość - - - - 0,41
E3 – Asertywność - - - - -
E4 – Aktywność 0,48 - -0,19 -0,19 0,24
E5 – Poszukiwanie doznań -0,21 - 0,29 0,24 -
E6 – Emocje pozytywne 0,33 - -0,23 -0,22 0,25
EKSTRAWERSJA 0,35 - - - 0,43
SSZ – Styl skoncentrowany na zadaniu; SSE – Styl skoncentrowany na emocjach; SSU – Styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ – Angażowanie się w czynności zastępcze; PKT – Poszukiwanie kontaktów towarzyskich
Współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy cechami
osobowości a stylami radzenia sobie ze stresem (p0,05)
Współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy cechami
osobowości a stylami radzenia sobie ze stresem (p0,05)
ZMIENNE Kwestionariusz CISS
SSZ SSE SSU ACZ PKT
Inw
en
tar
z O
so
bo
wo
śc
i
NE
O-P
I-R
O1 – Wyobraźnia -0,30 0,22 0,25 0,26 -
O2 – Estetyka 0,24 -0,21 -0,22 - 0,24
O3 – Uczucia 0,39 - - - 0,30
O4 – Działania - -0,20 - - 0,20
O5 – Idee 0,27 - - - 0,18
O6 – Wartości - - - - -
OTWARTOŚĆ 0,24 - - - 0,25
SSZ – Styl skoncentrowany na zadaniu; SSE – Styl skoncentrowany na emocjach; SSU – Styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ – Angażowanie się w czynności zastępcze; PKT – Poszukiwanie kontaktów towarzyskich
Współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy cechami
osobowości a stylami radzenia sobie ze stresem (p0,05)
ZMIENNE Kwestionariusz CISS
SSZ SSE SSU ACZ PKT
Inw
en
tar
z O
so
bo
wo
śc
i
NE
O-P
I-R
U1 – Zaufanie 0,34 -0,23 -0,31 -0,29 0,24
U2 – Prostolinijność 0,24 -0,33 -0,38 -0,35 -
U3 – Altruizm 0,32 -0,21 -0,39 -0,33 0,29
U4 – Ustępliwość - -0,33 -0,35 -0,29 -
U5 – Skromność - -0,19 -0,25 -0,18 -
U6 – Skłonność do rozczulania się - - - - -
UGODOWOŚĆ 0,27 -0,29 -0,40 -0,35 0,19
SSZ – Styl skoncentrowany na zadaniu; SSE – Styl skoncentrowany na emocjach; SSU – Styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ – Angażowanie się w czynności zastępcze; PKT – Poszukiwanie kontaktów towarzyskich
Współczynnik korelacji r Pearsona pomiędzy cechami
osobowości a stylami radzenia sobie ze stresem (p0,05)
ZMIENNE Kwestionariusz CISS
SSZ SSE SSU ACZ PKT
Inw
en
tar
z O
so
bo
wo
śc
i
NE
O-P
I-R
S1 – Kompetencja 0,65 - -0,20 -0,21 0,30
S2 – Skłonność do porządku 0,37 -0,26 - - 0,24
S3 – Obowiązkowość 0,47 -0,21 -0,29 -0,29 0,20
S4 – Dążenie do osiągnięć 0,52 - - -0,19 -
S5 – Samodyscyplina 0,56 -0,33 -0,32 -0,34 0,26
S6 – Rozwaga 0,48 -0,27 -0,31 -0,29 0,26
SUMIENNOŚĆ 0,67 -0,29 -0,32 -0,33 0,32
SSZ – Styl skoncentrowany na zadaniu; SSE – Styl skoncentrowany na emocjach; SSU – Styl skoncentrowany na unikaniu; ACZ – Angażowanie się w czynności zastępcze; PKT – Poszukiwanie kontaktów towarzyskich
Wyniki badań
• W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie, w jakim
zakresie i które parametry osobowości mierzone
za pomocą Kwestionariusza NEO-PI-R wyjaśniają
poszczególne style radzenia sobie ze stresem
przeprowadzono analizę regresji.
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej SSZ Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na zadaniu: R = 0,70; R2 = 0,49; F(3,116) = 38,55; p<0,001
SUMIENNOŚĆ 0,54 6,92 0,000
NEUROTYCZNOŚĆ -0,17 -2,18 0,031
EKSTRAWERSJA 0,14 2,07 0,041
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej SSE Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na emocjach: R = 0,60; R2 = 0,36; F(5,114) = 12,811; p<0,001
NEUROTYCZNOŚĆ 0,60 6,60 0,000
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej SSU Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na unikaniu: R = 0,51; R2 = 0,27; F(5,114) = 8,23; p<0,001
NEUROTYCZNOŚĆ 0,34 3,49 0,001
UGODOWOŚĆ -0,28 -2,96 0,004
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej ACZ Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Angażowanie się w czynności zastępcze: R = 0,50; R2 = 0,25; F(5,114) = 7,42; p<0,001
NEUROTYCZNOŚĆ 0,37 3,69 0,001
UGODOWOŚĆ -0,20 -2,07 0,041
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej PKT Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Poszukiwanie kontaktów towarzyskich: R = 0,48; R2 = 0,23; F(5,114) = 6,90; p<0,001
EKSTRAWERSJA 0,36 3,59 0,000
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej SSZ Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na zadaniu: R = 0,75; R2 = 0,56; F(7,112) = 20,71; p<0,001
S1 –Kompetencja 0,36 3,81 0,000
S6 – Rozwaga 0,17 2,07 0,041
O3 - Uczucia 0,15 2,31 0,023
S4 – Dążenie do osiągnięć 0,20 2,35 0,021
N2 – Agresywna wrogość -0,20 -2,54 0,012
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza NEO-PI-R
w wyjaśnianiu zmiennej SSE Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na emocje: R = 0,50; R2 = 0,25; F(5,114) = 7,68; p<0,001
E3 - Asertywność -0,26 -2,93 0,004
U4 – Ustępliwość -0,24 -2,29 0,024
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza NEO-PI-R
w wyjaśnianiu zmiennej SSU Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Styl skoncentrowany na unikaniu: R = 0,54; R2 = 0,29; F(6,113) = 7,73; p<0,001
N2 – Agresywna wrogość 0,34 3,37 0,000
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej ACZ Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Angażowanie się w czynności zastępcze: R = 0,59; R2 = 0,35; F(9,110) = 6,67; p<0,001
N3 – Asertywność 0,31 3,05 0,000
U3 – Altruizm -0,29 -2,55 0,003
S1 – Kompetencja 0,36 2,87 0,005
Wyniki wielokrotnej regresji krokowej – udział skal Kwestionariusza
NEO-PI-R w wyjaśnianiu zmiennej PKT Kwestionariusza CISS
ZMIENNE t p
Poszukiwanie kontaktów towarzyskich: R = 0,58; R2 = 0,34; F(5,114) = 11,89; p<0,001
E1 – Serdeczność 0,20 2,15 0,034
E2 – Towarzyskość 0,37 4,63 0,000
Wnioski z badań
• Osobowość pozostaje w licznych interesujących związkach
ze stylami radzenia sobie ze stresem w okresie późnej
dorosłości.
• Uzyskane wyniki badań pozwoliły na pozytywną
weryfikację wszystkich postawionych hipotez.
• Styl skoncentrowany na zadaniu współwystępuje z:
Sumiennością, Neurotyzmem (-), Ekstrawersją,
Kompetencją, Rozwagą, Uczuciami, Dążeniem do
osiągnięć, Agresywną wrogością (-).
Wnioski z badań
• Styl skoncentrowany na emocjach współwystępuje
z: Neurotyzmem , Asertywnością (-) i Ustępliwością (-).
• Styl skoncentrowany na unikaniu koreluje
z: Neurotycznością, Ugodowością (-) i Agresywną
wrogością.
• Angażowanie się w czynności zastępcze współwystępuje
z: Neurotycznością, Ugodowością (-), Asertywnością,
Altruizmem (-) i Kompetencją.
• Poszukiwanie kontaktów towarzyskich koreluje
z Ekstrawersją, Serdecznością i Towarzyskością.
Dziękuję za uwagę!