CARTILLAS QUECHUA
-
Upload
gabriela-tito-hancco -
Category
Documents
-
view
568 -
download
40
description
Transcript of CARTILLAS QUECHUA
-
Educacin Inicial
TAKAT TAKASTIN UCHI AISHMAN,
NUWA PIDNUJAI AWAJUN NUM
CARTILLAS INTERACTIVASQUECHUA CHANKA
-
Autores:
Coordinacin Tcnica:
Revisi
Ilustrador:
Diagramacin:
Revisin de la escritura quechua chanka:
Vctor Geden PalominoElizabeth Corimanya AlegraMaruja Cabrera LenDocentes y promotores Chancas de Huancarama,Acobamba, Kiswara, Chincheros y La Mar
Eleodoro Aranda Guzmn
Antonio Torres Moreira
Alberto Ibaez Nieto
Ricardo Gonzlez Estalla
cin Tcnica:Maritza Nuonca LupoVirginia Soto Espinoza
Elizabeth Corimanya Alegra
Hecho el depsito legal:BNP:
Impreso en:
2007-00425
Grfica Tcnica SRLCalle Los Talladores 184. Urb. El Artesano - AteTelf.: 436-3140e-mail: [email protected] 2006
Direccin Nacional de Educacin Bilinge y Rural - DINEIBIRDireccin de Educacin Intercultural BilingePrograma de Educacin en reas Rurales - PEARProyecto Elaboracin de Materiales de Educacin Bilinge Intercultural Temprana para nios y nias de contextosbilinges de zonas rurales - MATEBITE (Convenio MED-OEA)
Intercultural- DEIB
MINISTERIO DE EDUCACIN
RE
PBL
ICA DEL PER
"Ao de la Consolidacin Democrtica"
Ministro de Educacin
Vice-Ministro de Gestin Pedaggica
Director Nacional de Educacin Intercultural Bilinge y Rural
Director de Educacin Intercultural Bilinge
Jos Antonio Chang Escobedo
Idel Vexler Talledo
Heriberto Bustos Aparicio
Modesto Glvez Ros
Ministerio de Educacin
-
PRESENTACIN
A fin de responder a la realidad lingstica y sociocultural de los nios y nias de 3 a 5 aos deedad, que hablan lenguas originarias de las zonas rurales, se ha implementado una propuesta deEducacin Intercultural Bilinge (EIB), con varios materiales educativos que permiten apoyar lalabor pedaggica de los docentes de aula y promotores educativos comunitarios de EducacinInicial, as como estimular el aprendizaje de los nios y nias.
Dentro de los materiales se han elaborado cartillas interactivas, destinadas a promover losaprendizajes en los nios y nias que hablan las variantes del quechua Cusco-Collao, (Cusco, Puno,y parte de Apurimac), Ancashino (Ancash), Chanka (Andahuaylas, Ayacucho y Huancavelica), elAimara (Puno), el Awajun (Amazonas) y el Shipibo (Ucayali), tomando en cuenta los pasos delproceso de aprendizaje significativo: recuperar los saberes previos, construir el nuevo saber eincorporar el saber a la vida.
Se han elaborado 55 cartillas en quechua Chanka para uso del docente y promotor(a) de EducacinInicial. De estas, 42 corresponden a la lengua materna (Chanka) y 13 son para estimular el aprendizajedel castellano oral como segunda lengua.
Las cartillas permiten realizar actividades educativas concertadas, entre el nio, la nia, el docentey el promotor, las cuales estn formuladas dentro del enfoque del aprendizaje natural, comunicativotextual y psicolingstico para el desarrollo de la lengua materna y para el aprendizaje oral de lasegunda lengua se recurre al uso de situaciones comunicativas vivenciales.
CARACTERSTICAS DE LAS CARTILLAS
- Presentan actividades orientadas a propiciar aprendizajes significativos -Respetan lascaractersticas socioculturales locales y de otras culturas a fin de fomentar la interculturalidad.
- Respetan el proceso del aprendizaje natural de los nios y nias de 3 a 5 aos de edad de laszonas rurales.
- Incorpora los saberes locales en las actividades pedaggicas.- Permiten desarrollar capacidades y actitudes propuestas en el diseo curricular nacional de
Educacin Inicial, incluido la EIB.- Promueven la participacin de los padres de familia, los sabios y autoridades comunales como
facilitadores del aprendizaje de los nios y nias dentro o fuera del aula.- Se pueden utilizar como parte de las actividades de los Proyectos o unidades didcticas que
se elaboren.- Buscan fomentar en los nios y nias, la creatividad, la participacin y la resolucin de problemas
cotidianos.- Rescatan el valor pedaggico de los recursos disponibles de la comunidad local- Estn diseadas con una secuencia parecida, pero no son rgidas, las actividades propuestas
pueden ser objeto de adecuacin e incluso modificacin segn la realidad y necesidades deaprendizaje de los nios y nias.
EIB Inicial
-
ORIENTACIONES METODOLGICAS
1.- Las cartillas se han elaborado para uso de los docentes y promotores de Educacin Inicial.2.- Cada cartilla debe usarse en relacin a las necesidades de aprendizaje de los nios y nias de
la zona rural y en concordancia con las capacidades previstas en el diseo curricular nacionalde Educacin Inicial.
3.- A fin de aprovechar adecuadamente los materiales y recursos propuestos en las cartillas, eldocente o promotor(a) primero debe leer y reflexionar sobre la actividad pedaggica propuestaen la cartilla. Luego, deber adecuar a la realidad las actividades, los materiales y recursossugeridos.
4.- Para hacer un buen uso didctico de las cartillas, los docentes y promotores(as) deben tenerclaro conocimiento sobre el aprendizaje que permiten lograr a los nios y nias.
5.- En las cartillas no se especifican edades, las actividades se aplican para las tres edades (3,4y 5 aos de edad) considerando el grado de complejidad de la actividad de aplicacin delsaber, segn la edad.
6.- Las cartillas en castellano deben trabajarse desde el inicio del ao escolar7.- Para garantizar un adecuado aprendizaje de la segunda lengua, es recomendable presentar
las cartillas en el orden sugerido, y realizar sobre todo al inicio un permanente ejercicio.8.- Los docentes y promotores deben producir ms cartillas a fin de lograr un eficiente desarrollo
de la lengua materna y el aprendizaje oral de la segunda lengua.9.- Para trabajar las cartillas en castellano, utilizar una seccin de vocabulario referido a acciones
y objetos (presentarle al nio y la nia, fichas con figuras de objetos).
Esperamos que las cartillas interactivas elaboradas, motiven una eficiente labor pedaggica de losdocentes y promotores de Educacin Inicial para aplicar la EIB, y as mismo que ellas y ellos se asu experiencia cotidiana realicen observaciones y sugerencias que contribuyan a mejorar yenriquecer el material.
EIB Inicial
-
QuechuaChanka
1YARQA ASPIY
Imakunawan?Rapi, qillqanatupunakuna
Imahinatam rurasunchik? Llaqtanchikpa llamkanankunamanta huupi rimasunchik. Llaqtanchikpi yarqa aspiyta muyuqlla ruranku.
Imapaqtaq yarqa aspiyta llamkachakunchik?Pikunataq sayarinanku chay llamkaypi?uqanchik yanapakamusunmanchu?
Ruranakunata apaspa llapanchik, yarqa aspiy llamkaymanpuririsunchik.
Yarqa aspiy kamachikukta uyarisunchik. Kamachikusqanman hina llamkachakusunchik. Llamkayta tukuchakuspa llaqtamasinchikwan
rimachakusunchik; chaninchananchikpaq. Huk kallpallapillamkayninchikmanta.
Yachay wasiman kutispa munay llamkayninchikmanta siqisun. Llapanchik chaninchasunchik, sumaq kawsay yakuta
harpananchikpaq upyanapaq, mikunankuta yanukunapaqsumaqta rimaspa.
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninkunapi yanapakun.
-
QuechuaChanka
1
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pikunataq llamkayman sayarisqa?Ima kamachiypitaq llamkarqanchik?Imapaqmi yarqa aspiyta rurarqanchik?Llapanchikchu llamkarqanchik?
Ayllunkunawan chullalla llamkay llaqtanmantachaninchaspa rimanku .
-
QuechuaChanka
2WIRPUNCHIKTA PUKLLASPA
KUYUCHISUNCHIK
Imakunawan?Waska, kaspi,ruyru.
Imahinatam rurasunchik? Takispa qallarisunchik llamkayta: Wirpuyta kuyuchini
(Takiy)Wirpuyta kuyuchini,
wirpuyta kuyuchini.Wirpuyta kuyuchini.
Takisunchik tra la la la. Rikrayta kuyuchini (kuti)
Takisunchik tra la la la. Chakiyta kuyuchini (kuti)
Takisunchik tra la la la. Llapanchik riksipanchik, lliw imaymanta kuyuchisqanchikta Chakinchikwan pitanchik.
Pitansunchik m. Makinchiskwan chutanchik.Chutasunchik m. Kanan lluchkasunchik sikinchikwan.Lluchkasunchik m.Kumusunchik; hatarisunchik tukuy wirpunchikta.Kuyuchispa pukllachakusunchik.
Yachay atiy: Wirpunwan pitan, phawan, iskay chakinwan,lluchkan, chutan, tanqan, kumun.
-
QuechuaChanka
2
Wasimpi warma masinkuwan pitanqakupawanqaku; ima.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan kuyuchirqanchik?Imapaqmi kasqa chakinchik?Imapaqmi kasqa makinchik?Kusisqachu pukllarqanchik?Mana makinchik, chakinchik kaptin, imaynaraq kachway?Wirpunchikta chaninchananchikchu?
-
QuechuaChanka
3ALLIN PURIRINAPAQ YACHAYKUNA
Imakunawan?Hatun rapikuna,qillqanakuna, laqana
Yachay atiy: Huupi rimaspa allin yachaykunataqunakusun.
Imahinatam rurasunchik?Wasinchikpi imaynatataq purikunchik?Ayllunchikpi munasqanchiktachu rurasunchik?Pitaq wasinchikpi kamachikun?Yachaywasinchikpi allin kawsananchikpaq ima rimaykunawantaqkawsachikusunman? Llapanchik huupi allin kamachikuykunamanta rimasunchik.
Hatun rapipi maakusqanchikmanhina hatn rapipi qillqasun.3 Sapapunchaw yachaywasiman hamusunchik3 Sumaq maqchisqacha3 Ama maqanakusunchikchu3 Ruranakunata kasqanman allchasunchik3 Ruranakunata
Llapanchik rimachakusunchik allinchus manachus chay qillqasqanchikkamachikuykuna.Warmachakunawan kuchka qatapi rurasqanchikta laqasunchik.
-
QuechuaChanka
3
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:Imapaqmi allin kamachikuykuna rimay?Mana kaptin imaynataq tiyachwan?Chay kamachikuykunata awinchachwaychu?LLapanchikmanta chay kamachikuykunata qispichichwanchu?
Ayllunkunawan allin kawsanankupaq.Kamachikuykunata qispichinku.
-
QuechuaChanka
4QARITA WARMITAWAN RIQSIPASUNCHIK
Imakunawan:qillqana llimpina, rapi.
Yachay atiy: Warmiwarma, qariwarmakasqankuta riqsipanku
IMAHINATAM RURASUNCHIK? Yachay wasinchikpi rimasunchik.
Pikunataq warmikuna?Imatataq warmikuna ruran?Imaynan kanku?Imaynatan pachakunku?Qarimanta tapuykunatapas kutichisunchik
Warmikuna makinkunata uqarinku hinallataq qarikunapas. Taqapi warmipura huunakusunchik
Taqatapi qari pura huunakusunchikSapa huupi siqikunata qawanku hinaspataq tupasqanman hina qati qatisayanku (huk qari, huk warmi).
Sapa taqapi rimasunchik warmimanta qarimanta chaninchanakuspa. Taqapi, warmita, qarita sutinkunata churaspa, siqinku, llimpinku.
-
QuechuaChanka
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?Pikunamantan rimarqanchik?Imaynatan pachakusqaku qarikuna, warmikunapas?Mana warmi, utaq qaripas kaptin Imaynataq kanmankawsayninchik?
4
Tayta mamankuwan rimanku warmi qaritachaninchanankupaq.
-
QuechuaChanka
5RUNAPA WIRPUNTA RIQSIPASUNCHIK
Imahinatam rurasunchik? Wirpunchikta kuyuchispa takisunchik Tapusunchik:
Iman sutin?Imatataq rurasunchik wirpuwan?Imaynataq kachwan wakin wirpunchik mana kaptin?Wirpunchik wianchu?Imawanmi wian?
Pampaman tikrakuspa hatun rapipi iska iskaymantasiqinakusunchik
Hinaspa kapatanawan wirpunchikpa siqinta kuchusunchik. Sutinkunata qillqaspa pirqaman laqasun. Iska iskaymanta awpaqman puririspa wirpunchikpa sutinkunata
awinchasunchik.
Yachay atiy: Runapa wirpunta, llapa kaqninkunatatuksipaspa riqsipan.
Imakunawan?Rapi, llimpina, siqina,qillqana, laqana.
-
QuechuaChanka
5
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Kusisqachu wirpunchikta siqirqanchik?Imakunam wirpunchikpi kasqa?Wirpunchikta chaninchanachu?Imanasqa?
Wirpunpa sutinkuta riqsipaspa llinpin.
-
QuechuaChanka
6APUNCHIKMAN RIKSIPAYNINCHIKTA
Imahinatam rurasunchik? Qhipa punchawta, kuraq machunchikpa wasinman
rinanchikpaq maakusunchik.
Yachay atiy: Yuyaymanan llaqtampa kawsayninmantahatun umalliqkuna chaninchanampaq yuyaymanan.
Imakunawan?kuka kintu, awin aqa,llampu,qusichinakuna,pichiwira.
-
QuechuaChanka
6
Kuraq machunchikpa wasinman chayaspa, napayukuyninchiktachayachisunchik, kuka kintuta haywarisunchik ima.
Warmachakunawan kuchka llaqtanchikpa apunkunamantatapusunchik, hayka apukunataq kay llaqtanchikpi kan?imakunataq sutinkuna? imapaqmi riqsipanchik apukunata?.
Runakunata haywaspa tuqsipasunchik. Kuraq machunchikwan yanapachikuspa riksipayninchikta,
apukunaman chayachisunchik. chinlla rikusunchik, kuraq machunchik rurasqanta. Apunchikkunaman iiyninchikta chayachisunchik.Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:Maytam rirqanchik? Piwanmi rimamurqanchik?.Imatam rurarqanchik? Imahinatam rurana qasqa?.Imapaqmi riqsipaynichikta apukunaman chaycirqanchik?Allinchu rurarqanchik?.
Apunkunamanta ayllunkunawan riman.
-
QuechuaChanka
7MITUWAN PUKLLASUNCHIK
Imakunawan?Mituwan, ichuwanyakuwan.
Yachay atiy: Pukllanankunata munayninmanhina ruran.
Imahinatam rurasunchik? Adobe ruraqpaman chayanku. Qawanku adobe rurasqankuta. Tapukunku adobe ruraqta:
Imakunataq adobeman yaykun?Imakunapaqmi allin adobe rurasqan?
Llapan warmakuna mituta wayaqapi apanku. Yachay wasiman chayaspa mituta sarwapa tupachinku. Makinkuwan taksa adobechakunata qispichinku. Pukllana pampapi chakinampaq rupaypi churanku. Tikrapayaspa adobe rurasqankuta chakichinku. Chakiruptin huunku adobekunata wasi pirqanapaq.
-
QuechuaChanka
7
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pikunataq adobe ruraypi llamkarqankuImaynatataq rurasqaku?Imakunawantaq rurasqaku?Imatataq adobe rurasqanchikwan rurasunchik?
Kutipuspa ayllunchikta adobe ruraypi yanapasunchik.
-
QuechuaChanka
8KILLI WATAYPI PUKLLASUNCHIK
Imakunawan?Iskay kaspi, uyaqawanakuna ,watana, qullqikuna, wawatanta.
Imahinatam rurasunchik? awpaqta tapukusunchik.
Qankuna rikurqankikchu killi wataqta?Pikunataq watanku?Imapaqraq watanku?
Riqsipanchik llapa ruranakuna apamusqanchikta. Huk huupi killi ruranakunata qispichinku. Huk huutaq qatipan kasaraqkunata kumpadrikunata. Huunakuspa sumaqta kasarayuqta yachapayanku. Llaqtanchikpi hina tusunchik, takikuspa. Llapa warmachakuna yachasqampi yachapayan, pachakuspa. Killi watay tukunapaq wawatantata marqarispa tusunchik. Qipata tukuy mikunakunata mikuspa wasinkuman ripunku
takispa.
Yachay atiy: Llaqtanchikpa kawsayninkunamantayachapasunchik.
-
QuechuaChanka
8
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Iman killi watay kasqa?Munaytachu yachapayarqanchik?Imakunawanmi killita watarqanchik?
Tayta mamankuman, turinkuman, paninkuman,wayqinkuman warmamasinkuman willanku killiwataypi puk llasqankumanta.
-
QuechuaChanka
9NEGRILLUPA TUSUYNINTA TUSUSUNCHIK
Imahinatam rurasunchik? Nigrillupa tusuyninta uyarisunchik, chaymanta
riqsipasunchik. Atisqankunaman hina tusuyta qallarinku.
awpaqta uqanchik nigrillupa tusuyninmanhinaqatipasunchik.
Nigrillukunahina warmachakuna pachakunku. Munaqkuna churakunku novia nisqankumanta, machumanta,
payamanta ima. Uyakunata churakunku hinaspa tukanata uyarispa
tusunchuk. Qawaman lluqsispa taytamamanchikpaq tususunchik.
Yachay atiy: Wirpunta munayninmanhina nigrillupatusuynimpi kuyuchin.
Imakunawan?Tusuna pacha, tukanakuna,uyakuna.
-
QuechuaChanka
9
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima raymipitaq nigrillukuna tusunchik?Imaynataq pachankuna kasqa?Kusisqachu kanchik nigrillu pachata churakuspa?Imapaqmi uyakunata churakunku?Haykataq nigrillu tusuypi tusunku?Pikunan tusunku?
Warma masinkunawan yachasqanman hina nigrillupitusunqaku.
-
QuechuaChanka
10TUNAS PALLAY TUSUYTA QISPICHISUNCHIK
Imakunawan?Tukanakuna pachakunatunas pallana; isanka.
Yachay atiy: Llaqtampa tusuyninkunata qispichin.
Imahinatam rurasunchik? Rimasun tukuy llaqtanchikpa kawsayninkunamanta. Pikunataq tusunchik? Imaynataq tunas pallay tusuy? Imaynataq pachakuna kasqa chay tusuypi? Tunas pallay tusuyta uyarinku. Atisqankunamanhina wirpunta kuyuchinku. Riqsipanku ima tusuysi uyarisqanku. Yachachiq yachachin warmachakunaman tunas pallay
tusuyta. Warmachakuna yachachiqta qatipanku. Llapanku rimachakuspa qispichinku llaqtanchikpa
punchawnimpi tusunapaq.
-
QuechuaChanka
10
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Allinchu tusuyninchik kachkam?Ima tusuytataq qatiparqanchik?Ima pachakunawanmi churakuna kasqa?Imanaqtinmi kay tusuna kasqa?Kawsayninchikpi tusuykunata chaninchananchikchu?
Rimanqaku llaqtapi tusuykunamanta imapachakunawansi churakusqankumanta.
-
QuechuaChanka
11WASIMANTA QILLQATA QISPICHISUNCHIK
Imakunawan?Hatun rapi, qillqana,llimpina.
Imahinatam rurasunchik? Wasi wasi rurasqankuman watukusunchik. Imayna llamkasqankuta qawasunchik.
Tapukusunchik imakunawanmi qispichinkichik wasita?Imaynatataq wasita qispichinkichik?Imawantaq qatankichik?Mikuna kanqachu?Upyanari?Pikunataq cruzta apamunqa? Yachaywasiman kutispa yuyarinku, watukuq risqankumanta. Hatun rapipi wasi wasimanta siqinku. Siqisqankupa urampi atisqankuman hina qillqanku. Yachachiq warmachakunapa willakusqanmanhina qillqan. Wakin warmakunaman siqisqanta qawachin qillqasqantawillan. Llamkasqanta tupaqnin kuchuman laqan. Llapanku qillqayninkuta awinchanku. Kawsayninchikmanta chaninchanqa rimaspa.
Yachay atiy: Llaqtampa rurayninmanta qillqaytaqispichin.
-
QuechuaChanka
11
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytam rirqanchik?Imaman?Pikunawan?Imaynatam wasi wasita rurasqaku?Imaynatam qillqata qispichirqanchik?awinchayta atisqanchikchu?Imamantam qillqakuna karqan?
Tayta mamanta wasi wasi imayna qispichinamantatapunqaku.
-
QuechuaChanka
12PUKLLANANCHIKKUNATA
LLINKIMANTA RURASUNCHIK
Yachay atiy: Pukllanankunata munasqanmanhina ruran.
Imahinatam rurasunchik? Llinki allpa maskaq puririsunchik. Tapuykunata llinki allpamanta rurasunchik.
Imaniraqmi llinki allpa?Imapaqmi allin?Imahinatataq llinki allpata apamunchik?
Yachay wasiman kutispa llinkita huu huupirakinakusunchik.
Rumichankunata llinkimanta akllasunchik. Kutana rumipi utupasunchik. Yakuwan chapurispa llinki allpata tupachisunchik. Makinchikwan chapusunchik llinkita llampuyanankama. Llinkiwan pukllanakunata munasqanchikmanhina
rurasunchik. Warmachakunawan rurasqanchikta qhawasunchik.
Imakunawan?Llinki, yaku, kutana, rumi
-
QuechuaChanka
12
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imahinatam llinki allpata apamurqanchik?Imakunatawantaq llinkiwan rurachwan?Kusisqachu llinkiwan llamkarqanchik?Pukllananchik sumaqchu kachkan?
Llinkita apaspa taytamamanwan,turinkunawan munasqanta qispichinqaku.
-
QuechuaChanka
13ULLUKU WAQTATA YANUSUNCHIK
Imakunawan?Yaku, kachi, yanta, ullukumiskipa, papa, asnapa.
Yachay atiy: Llaqtampa mikunankunata chaninchan.
Imahinatam rurasunchik? Munay mikunakunamanta rimasunchik. awpa punchaw maasqanchikta huusunchik. Rimanqanku ima mikunas lluqsin kawsay apamusqankuwan. Makinchikta allinta maqllispa yanuyta qallarisunchik. Yachachiqwan kuchka waqtata yanunku. Mankapi yakuwan ullukuta churkusunchik yanukunampaq. Huk mankapitaq papata yanusunchik. Iskaynin chayaruptin papata utusunchik chaymantataqullukuta waqtasunchik. Chikallan yakupi ulluku waqtata papautusqawantupachisunchik. Miskipawan, miskipasunchik kachinta malliyuspa. Llipin warmakuna huurikuspa yachachiqwan kuchkamikunku. Mikurquspa llaqtanchikpa yanuyninkunata chaninchanchik.
-
QuechuaChanka
13
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?Imakunawan?Miskichu yanuyninchik kasqa?Kusisqachu yanukurqanchik?Miskitachu mikurqanchik?
Ayllunkunata huk mikunakunamanta tapunqa.
-
QuechuaChanka
14AHUSMANTA HAMPITA RURASUNCHIK
Imakunawan?Ahuswan, urupa, miskinwan;tiqtichina, manka.
Yachay atiy: Rimayninwan, rurayninkunawan qillqataqispichinku.
Imahinatam rurasunchik? Warmakunata tapusunchik:
Wasikichikpi ahuswan hampikurqankichikchu?Ima unquykunatataq hampirqankichik?Mamaykichik haykaqllapas ahuswan hampisurankichikchu?Ahus hampi rurayta qallarisunchik.
Tiqtichina mankapi ahusta paruyachisunchik. Chaymanta utusun.hinaspa urupa miskinwan
tupachisunchik. Chay hampita kimsa kutita punchawpi upyana, ima
unquytapas qaliyanapaq. Hatun rapipi ahus hampi ruranamanta qillqasunchik. Qillqayninchikta awinchansunchik.
-
QuechuaChanka
14
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunamantam rimarqanchik?Imahinatam ahusmanta hampita rurana kasqa?Imapaqmi ahus hampi allin kasqa?Ima unquykunatataq hampiwasqanchik?
Chayaspa taytamamanman imayna ahus hampiruranamanta willanqa.
-
QuechuaChanka
15HUK LLAQTAMAN WILLAKUYTA
APACHISUNCHIK
Imakunawan?Rapi, qillqana.
Yachay atiy: Munayninta, yuyaypayninta, maakuynintachaninchaspa qillqan.
Imahinatam rurasunchik? Ayllunchikkunamanta rimasunchik.
Lliwchu aylluykichik kay llaqtapi tiyan?Maykunapitaq aylluykichik tiyan? Ima llaqtakunapi?Imahinatataq chay aylluykichikman willakuytachayachiwakchik?
Sapa warmachakuna munasqanmanhina carta nisqankutaqillqanku.
Chaymanta qillqayninkuta atisqankumanhinaawinchanku.
-
QuechuaChanka
15
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatam qillqarqanchik?Pimantaq qillqarqankichik?May llaqtamantaq qillqapi cartata apachisunchik?Imakunatataq qillqayninchikpi ayllunchikman willarqanchik?Huk willakuykyna apchinapaq cartakunata qillqasunmanchu?
Taytamamanman carta rurasqanta qawachinqaku.
-
QuechuaChanka
16TITIRISTA PUKLLANAPAQ
RURASUNCHIK
Imakunawan?Runtu qara, rawrachina,llimpina.Laqana.
Yachay atiy: Titiris rurayta yachan.
Imahinatam rurasunchik? Titirista qawachispa tapusunchik warmachakunawan. Haykaqllapas titirista? Maypi rikurqankichikchu? Imahinataq? Imamanta rurasqataq? Runtu qara, rawrachina, llimpina, laqana, apamusqankuta
huusunchik. Titirista rurasunchik chaymanta sutinta churasunchik. Munasqanchikta titiriswan rimasunchik. Warmakunata tapusunchik.
Qankuna warma pura titirisnikichikta rimachiwaqchikchu? Iska iskaymanta titirisninkuta r imachinku (sutinku tapu
yukuyta ima).
-
QuechuaChanka
16
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:Imatataq rurarqanchik?Imakunawantaq rurarqanchik?Huk titiriskunata rurachwanchu ?Imapaqmi titiriskuna kasqa?
Warmamasiykuwan titirisninkuwan pukllanqaku.
-
QuechuaChanka
17WILLAKUY
Imakunawan?Patu, runtu, pachakuna, hukchiwchi, rapipi siqisqa.
Imahinatam rurasunchik? Yachay wasiman siqiykunata apasunchik, hinaspa
warmachakunawan kuchka willakuyta paqarichisunchik.Siqiykunata riqsipasunchik.Siqikunawan huntapaspa willakuyta qispichisunchik.Huk runturparisqa
Chayman yaparparisqa huk
Chaymi llapa runtuta
Hinaspa tuqyarparisqa
Chaysi maman pusarparisqa
Yachay atiy: Siqiykunamanta willakuyta paqarichin.
-
QuechuaChanka
17
Chaysi patuchakuna kusisqallaa yaykurparinku
Huk qiparukun maman qayamun kuchuman
Yaykunanpaq, chiwchichaqa yaku uhupi
Waurparin.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima willakuytam paqarichimurqanchik?Pim runturparisqa?Pim yaparparisqa runtuta?Pikuna paqarisqa achka, pitaq chullalla?Pitaq waurparisqa? imanaptim?
Tayta mamaykuman, willakuy paqarichimusqanmantawillanqa.
-
QuechuaChanka
18QILLQAYPI PUKLLASUNCHIK
Imakunawan?Kaspi, suqus, teja kallana,yeso, kurpa, killinsa.
Yachay atiy: Riqsisqanmanhina qillqayta yachan.
Imahinatam rurasunchik? Qawaman lluqsispa kimsa kimsamanta kaspi kawallupi
pukllasunchik. Llapanku pukllaruptinku tapusunchik:
kaspi kawallupa an purisqanta qawachkankichikchu? Pitaq qatipanman? Imawantaq qatipachwan?
Chaymantaqa huk niraq qillqanakunawan chay ankunataqatipasunchik?
Tukuspa, sapa warma pampapi an rurasqanta qawaspamakinwan wayrapi rurapan.
Yachaywasiman yaykuspa qillqanapi killinsawan annintamunasqankumanhina siqinku.
-
QuechuaChanka
18
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq pukllarqanchik?Imakunawantaq qillqarqanchik?Allintachu qillqanakunata hapirqanchik?Imatam qillqarqanchik awinchananchikpaq?Huk kutipi rurasanmanchu?
Pukllasqanmanta qillqasqamanta ima tayta mamanwanriman.
-
QuechuaChanka
19MUA MUA QURAMANTA HAMPITA
TUPACHISUNCHIK
Imakunawan?Mua mua, manka, miskiupyanakuna.
Yachay atiy: Yuyaymanayninwan, rimayninwanllamkasqanta, qawarichin.
Imahinatam rurasunchik? Tapusunchik:
Qankuna yachankichikchu hampi tupachiyta?Ima qampikunata?Imahinatam tupachina?Rurachwanchu?
Llapanchik huu huupi llamkasunchik, yachachiqpayanapayninwan.
Huk huu yakuta timpuchisunchik. Yaku timpurquptin muatakachaykusunchik.
Allinta timpurquptin miskichisunchik urupa miskiwan.Chaymantaqa quillata upyasunchik.Warmakunawan rimasunchik.
Upyaruspa puunaman ustuna anchata humpirinapaq. Kay hampitaqa kimsa punchawni upyana illariqnimpi, kuchka
pinchawpi, tutayaptimpas. Chaymanta llapanchik siqisunchik llamkasqanchikta.
-
QuechuaChanka
19
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq llamkarqanchik?Imaynatam hampita tupachina kasqa?Imakunawan?Miskichu kasqa hampi?Ima unquytataq hampisqa?Hayka kutitan upyana kasqa qaliyanapaq?
Taytamamanman muamua hampi rurasqantawillanqa.
-
QuechuaChanka
20WAKA CINTAYPI PUKLLASUNCHIK
Imakunawan?Waka uyakuna, sara aku, illacinta, cuca, aqa,..
Yachay atiy: Waka cintayta qatipanku.
Imahinatam rurasunchik? Waka cintay rikusqankumanta. Warmachakunata tapusunchik:
Imakunatataq rikumurqanchik?Pikunataq chaypi karqa?Wasikichikpi waka cintayta rurarankichikchu?Imapaqmi chayta rukanku?Imakunawanmi wakacintayta qispichisqaku?Wakacintaypi pukllachwanchu?
Huupi rurananchikta aypunakusunchik: hukkuna wakamantaruranqaku; wakintaq wakacintayuqpamanta.
Qatipanku wakacintayta . Llapanchik kawsayninchikkunamanta rimasunchik. Hatun rapipi siqicunchik waka cintay raymita.
-
QuechuaChanka
20
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapitaq pukllarqanchik?Pikunawantaq pukllarqanchik?Munaytachu pukllarqanchik?Imaynampi?
Ayllunchikman wakacintay raymipiPukllasqanchikta. Willakunchik
-
QuechuaChanka
21SARATA TIPISUNCHIK
Imakunawan?Tipinakunawan, sarandawan,mikunakunawan?
Yachay atiy: Tipista, mikuna sarakunata akllam.
Imahinatam rurasunchik? Huunakusunchik yachaywasipi. Wasinchikmanta apamusunchik tipinakunata, llikllakunatawan
sara qipinapaq. Tawa tawamanta huunakuspa warmakunata tipinqaku. Lliw rimasunchik imahina llamkanamanta chakraman
chayaspa: Chakrayuqta rimaykukusunchik. Sarata tipichwanchu. Sarata tipista llikllaman churasunchik. Llikllaman huntachispa wantu wantupi kustalman
apasunchik. Sarata mikuyninmanhina: qamkapaq mutipaq lawapaq,
akllasunchik.
-
QuechuaChanka
21
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytan qayna punchaw rirqanchik?Imamantaq rirqanchik?Imaynatataq kustalman winarqanchik?Imaynatataq akllarqanchik?Ima mikuy mikuy sarakunan kasqa?Wanllakurqankichikchu?Imapaq?
Tayta mamanman chakrapi llamkamusqanmantawillakunqa, hinaspa siqimunqa qillqa maytumpi, saramikuynamanta.
-
QuechuaChanka
22WAKA CINTACHAY
Imakunawan?Sara aku, llampu, inciencio,kuka, aqa.
Yachay atiy: Chaninchaspa, mastarichin, llaqtampayachayninkunata.
Imahinatam rurasunchik? Warmachanchikkunata tapusunchik:
Waka cintayta wasikichikpi rurankichikchu?Imaynatam cintankichik?Pikunatam waka cintayman minkakunkichik?Imapaqmi wakaman cintata churanku?Ima mikuna upyaykunataq kan?Waka cintaypi pukllankuchu?
Llapanchik huk ayllupa wakacintachiqman, qawaqpuririsunchik.
Yachay wasiman kutipuspa rapipi lliw rikusqanchiktasiqisunchik llimpisunchik.
Wankaspa wakacintay takiykunata qillqamusunchik. Llapanchik kawsayninchikkunata chaninchasunchik.
-
QuechuaChanka
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam qawamurqanchik?Imaynatam wakata cintasqanku?Wakacintaypi pukllachwanchu.Imaynatataq Kawsayninchikkunata mastarichisunman?Huk yachaywasipi willakusunmanchu llaqtamchikpayachayninkunata
Taytamamanwan takiy uyarisqanta takin.
22
-
QuechuaChanka
23WATUCHITA YACHASUNCHIK
Imakunawan?Hatun rapipi watuchiqillqasqa, siqisqa.
Yachay atiy: Rimaykunata yuyaymanayninmanta,kawsayninkunamanta, tuqyachin.
Imahinatam rurasunchik? Hatun rapipi qillqasqata, siqisqata yachay wasiman watuchita
apasunchik. Pisi pisimanta urqumuspa warmachakunaman qawachisunchik.
WatuchiImallampas haykallampas?Ari? Tutaykuypi iskayChapuchakuna Hapinakunku.Imataq kanman?awipa chapran.
Sapa warmakuna watuchita yuyaymananku atinankukama. Huk watuchikunatapas yachachisunmanmi.
-
QuechuaChanka
23
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq yacharqanchik?Huk watuchita yacharusunmanraqchu?Watuchikunata qispichisunmanchu?
Tayta mamanman, irqi masinkunaman watuchikunatayachachin, huk watuchikunatapas tapukun.
-
QuechuaChanka
24NISPIRUSTA APISUNCHIK
Nispiru
Miski
Tanta
Yachay atiy: Llaqtampa kawsay mikunankunatachaninchan.
Imahinatam rurasunchik? Ninata ratachispa, mankata churkuna yakuntinta. Chaymanta churasunchik nispiruta timpunanpaq. Nispirus waykurukuptin tipqasunchik, hinallataq
churkusunchik huk mankapi canelayuqta, miskichinawan. Allinta timpurquptin, nispirus lawayaruptin, tantata
urqumusunchik llapanchik mikuchakunanchikpaq. Kusisqa llaqtanchikpa miski mikunankunamanta
rimasunchik.
Imahunawan?Yaku, nispirus, miski,canela, manka, yanta,wislla, miskichina, yanta.
-
QuechuaChanka
24
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatam yanurqanchik?Miskichu kasqa?Huk kutitapas yanuchwanchu?Kawsayninchikta hatunyaspanchik chaninchankichikchu?
Tayta mamanchikman nispirus apita ruranampaqmaakusun.
-
QuechuaChanka
25YACHAY WASIPI SILLUKUNATA
RURASUNCHIK
Imakunawan?Papa, kuchuna, llimpina,rapi, zanahoria, beterraga.
Yachay atiy: Sillukunawan pukllaspayuyaymanayninkunata qispichin.
Imahinatam rurasunchik? Papa, zanahoria, beterraga nisqata warmakunata
apamunankupaq maasunchik. Warmachakuna munasqankumanhina imatapas siqinku. Chaymantaqa siqiykunata allinta tupachinku. Sapa warmachakuna rapipi sillukunata itispa pukllanku;
qillqaykunata, siqiykunata qispichispa. Tukunankupaqtaq hatun rapipi huk huk siqikunata,
sutinta, churaspa, ruranku. Llapa llamkayninchikta kusisqa qawaspa awinchanchik. Yachay wasinckikpi sellokunata allchasunchik.
-
QuechuaChanka
25
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapim pukllarqanchik?Imakunawanmi sillukunata rurarqanchik?Imakunatam mana allintachu rurarqanchik?Imakunatam qillqarqanchik sillukunawan?
Warmachakuna, wasinkuman sellota apaspa pukllanku.
-
QuechuaChanka
26KALAWASA APITA RURASUNCHIK
Imakunawan?Kalawasa, miskichiq,canela, qarwi aku.
Yachay atiy: Receta nisqata qispichin.
Imahinatam rurasunchik? Kalawasata allinta maqllisunchik. Tipqasunchik hinaspa utuchata pikasunchik. Mankaman chikan yakuyuqta churasunchik. Miskita canelatawan churaspa, timpuchisunchik apiyanankama. Qarwi akuta urqunapaqa churasunchik. Allin chayanampaq kurpawan itichispa mankata kirpasunchik. Api chayaruptinqa chiriyachispa tumpan quillata
mikusunchik. Chaymanta yuyansun imahinatan, imakunawansi kalawasa
apita yanurganchik.
-
QuechuaChanka
26
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq rurarqanchik?Sumaqchu kasqa?Miskichu kasqa?Kalawasata atichwanchu tarpuyta?Haykaq? Maypi?
Tayta mamankuman rurasqankuta willakunku;qillqamaytunpi siqispa.
-
QuechuaChanka
27CHUWIWAN PUKLLASUNCHIK
Imakunawan?Chuwi, poroto.
Yachay atiy: Maypis achka, pisi, chayta tupachinku.
Imahinatam rurasunchik? awpa punchaw pukllanakunamanta rimasunchik. Sapa huuy chuwi poroto apamunankupaq kamachisunchik Qawaman lluqsispa pampapi tuquta huupi rurasunchik. Chuwiwan pukllasunchik. Pukllaypa kamachikuyninta qispichinku. Mayqin huutaq achka chuwita tuquman yaykuchinku
chayta tupachinqa. Mayqin huu pisi chuwita tuquman yaykuchin chaytapas. Yachay wasipi tapusunchik:
Mayqin huutaq allinta pukllayta qispichinku? Chuwikunata achkata pisita siqisunchik. Mayqinmi achka utaq pisilla riqsispa tuksisunchik. Yuyaymanayninchikwan achka pisi rimayta qispichisunchik.
-
QuechuaChanka
27
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam yacharqanchik pukllayninchikwan?Mayqin huutaq achkata huurqa?Imaynam kasqa, pisilla; achkachu?
Warma masinkunawan chuwiwan pukllanqaku.
-
QuechuaChanka
28VIERNES SANTUTA KAWSACHISUNCHIK
Imakunawan?Siqikuna, iina wasi.
Yachay atiy: Chaninchaspa ayllumpi llaqtapakawsayninkunata taripan.
Imahinatam rurasunchik? Iina wasita chayasunchik Taytachapa chakatasqa wausqanmanta yuyarisunchik.
Imaynanpitaq wausqa?Pikuna rayku wausqa?Imatatan mikunanchik viernes santupi?Imanaptin?Imatataq mana mikunanchikchu?Imaynampi?
Hatn siqikunapi taytachapa wauyninmanta riqsipasunchik. Taytachapa yachayninkunata kawsayninchikpi yuyarisunchik. Runa masinchikwan munanakusunchik, yanapanakusunchik,
ayllunchikkunawan huunakuspa ama qawanakuspamikunanchiktapas mallichinakusunchik.
Taytachapa calvariunta siqisunchik. Kawsayninchikpi taytachapa wauyninta chaninchasunchik.
-
QuechuaChanka
28
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima raykun taytacha wausqa?Ima yachaykunatataq saqiwarqanchik?Imaynatataq taytacha yanapawasunchik?
Iina wasipi yachasqankunamanta rimanku.
-
QuechuaChanka
29 LLAQTANCHIKPA RAYMINTA
YACHASUNCHIK
Imakunawan?Hatun rapikuna,qillqanakuna, laqana
Imahinatam rurasunchik? Llaqtanchispa rayminmanta rimasunchik:
Haykaqmi llaqtanchikpa raymin?Imakunatataq llaqtanchikpa rayminpi ruranku?Pikunatataq yuyarinchik?
Llaqtanchik kamachikuqpa wasinta rispa tapukamusunchik:Imaynanpi llaqtanchikpa sutin?Imanaptinmi kay punchawta rayminchik?Mayqin ayllutaq awpaqta tiyarqa?Hayka unayam llaqtanchikpa kawsasqan?Imakuna tataq ruranku raymichinankupaq?
Yachaywasiman kutispa llaqtanchispa rayminmanta qillqataquspichisunchik.
Yachay atiy: Llaqtampa punchawninta riqsipaspachaninchan.
-
QuechuaChanka
29
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imamantataq rimarqanchik?Mayhinataq llaqtanchikpa raymin kaspa?Kusisqachu llaqtanchik rayminta qispichisunchik?
Kutispa llaqtampa rayminmanta willakunku.
-
QuechuaChanka
TAKIYTA YACHASUNCHIK30
Yachay atiy: Uchuy takita takiyta yachan.
Imahinatam rurasunchik? Yachaywasiman hatun rapipi qillqasqa takita apasunchik. Atisqanchikman hina kuchka kutikutirispa takisunchik. Taqa taqapi takinankupaq warmachakunawan rakisunchik. Llapanchik taqllakuspa, tususpa ima takisunchik.
Imakunawan?Hatun rapipi qillqasqataki.
KALAWASAMANTA(Taki)
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:Ima takiytataq yacharqanchik?Imaynatataq takirqanchik?Sumaqchachu takiyninchik?Huk takita takiyta yachachwanchu?
ukupi ukupi (kuti)
Warmamamasinkuwan huunakuspa takiyachasqankuta takinqaku.
piraq mayraq tarpuykullarqam
ukupi wian (kuti)
Maypin maypin wian (kuti)
-
QuechuaChanka
QURAKUNAPA KAWSAYNINMANTAYACHAPASUNCHIK
31
Yachay atiy: Qurapa kawsayninta chiqapta riqsin.
Imahinatam rurasunchik? Warmakunata tapusunchik:Ima qurakunataq wasinchikpi wian?Imaynataq wiasqa? Pachamama qawaq lluksisunchik Llapa qurakunata wiasqanman hina riqsipasunchik. Wiasqanmanta qurapa paqarisqanmanta rimasunchik;rurusqanmanta chaynallataq wausqanmanta yachaykunataqatipasunchik. Imayna qura wausqanmanta rimasunchik. Yachay wasipi qati qati siqikunawan llamkasunchik. Qurapa kawsayninkuna qawanapaq allpapi rurukunatatarpusunchik.
Imakunawan?Ruru, qura, allpa, uywakunapa wanun.
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:Imatan riqsirqanchik?Mayhinatam qurakuna paqarimusqa, wiasqa ima?Qurakuna uqanchik hinachu kawsaynin?
Kutispa siqinku qurakunapa kawsayninta.
-
QuechuaChanka
32QURAPA TALLKINTA RIQSIPASUNCHIK
Yachay atiy: Qurakunapa kaqninkunata riqsipan.
Imahinatam rurasunchik? Allinta yuyaymanaspa rimasunchik.
Qurakunapa tallqinkuna sutin kanchu?Qurakunapa sutinkunata yapchanchikchu?Imakunatataq qurakuna mikun kawsananpaq?
Huupi qurata hapispa tallqinkunata riqsipasunchiktallqinkunapa sutinta yuyarisunchik (sapin, tullun, rapin,waytan, rurun).
Hatun rapipi huukuna qurapa tallqinmanta siqinqaku, sutintaqillqaspa.
Imakunawan?Qura, rapi, qil qana,llimpina, laqana.
-
QuechuaChanka
32
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan riqsiparqanchik?Haykam kasqa qurapa tallqin?Sutinta rimarichwanchu?
Kutispa qillqa maytupi qurapa lliw tallqinta laqan.
-
QuechuaChanka
33LLAQTANCHIKPA UNQUYNINKUNA
Imakunawan?Hatun rapipi qillqasqa taki.
Yachay atiy: Llaqtampa unquyninkunata riqsipan.
Imahinatam rurasunchik? Tapuykunata kutichispa:
Ima unquykunataq llaqtanchikpi llunpayta hapiwanchik?Unquy hapiwaqtinchik imakunawantaq hampikunchik?Chirimanta, yupaymanta unquykunata riqsipasunchik ?
Mana unqunanchikpaq imatataq rurananchikUnquywan wauruchwanchu?Unquywan kaspa; ima hampitataq qaliyanapaq upyana?Llaqtanchikpi hampiq kanchu?
Hampiqpa wasinman hampikunamanta yachananchikpaqpuririsunchik, tapuykunata ruraspa hampiqta uyarisunchik.
-
QuechuaChanka
33
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Ima unquykunatataq riqsiparqanchik?Ima hampikunam kasqa?Pitaq hampiyta yachasqa?
Taytamanman tapukun unquykunamantahampikunamantawan.
-
QuechuaChanka
34URQU KAASQANKUMANTA
RIMASUNCHIK
Imakunawan?Hatun rapikuna, rakuqillqanakuna, laqana,llimpina.
Imahinatam rurasunchik? Lluqsispa urqunchikkuna kaasqankuta qawasunchik. Tapuykunata rurasunchik.
Allinchu kachkan urqunchikkuna kaasqanku?Imakunataq kawsan urqunchikkunapi?kaaptinku pikunataq waunku?Imatataq rurachwan mana kaanankupaq?Pikunawantaq yanapachikuchwan?LLaqtanchikpa huunakuypi rimasunchikmanchu?
Wasikunapaq pirqankunapi qillqakunata amaurqunchikkunata kaanankupaq laqasunchik.
Yachay atiy: Urqukuna waqaychanapaq qillqakunataqispichin.
-
QuechuaChanka
34
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Allinchu karqa rimasqanchik?Imanaptin?Pikunawanmi huunakuchwan urqunchikkuna allinwaqaychanapaq?Imakunatan rurasunman urqunchik waqaychanapaq?
Sapa warma ayllunkuwan kuchka willakuykunatawasinpa pirqankunapi, mana urqu kananankupaq,laqanku.
-
QuechuaChanka
35LLINKIWAN QUWI ILLATA RURASUNCHIK
Imakunawan?Llinki.Yaku.
Imahinatam rurasunchik? LLapanchik illaq tuqun qawaq risunchik, chaypi illamanta
rimasunchik.Imatataq kay tuqumanta urqunku?Imapaqtaq chayta ruranku?
Lliw warmachakuna iskay rumita apamunku (urqu, china). Yachay wasipi llinkiwan quwi illakunata rurasunchik. Tukuspataq chakichinqaku huk kuchupitaq waqaychanqaku. Llapanchik llaqtanchikpa yachayninmanta rimasunchik.
Yachay atiy: Ayllupa yachayninta llinkiwan ruraspachaninchan.
-
QuechuaChanka
35
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Maytataq rirqanchik?Imatataq apamurqanchik?Llinkiwan munankichik llamkayta?Imakunatataq llinkiwan rurachwan? Anllinchu llaqtanchikpa yachayninkuna?
Tayta mamankuman tapunakunqaku maypis chayillata churanku.
-
QuechuaChanka
36PAPA TARPUYTA YACHASUNCHIK
Imakunawan?Papa muqu, piku, yuntaturu, siqiy, llimpina rapi.
Yachay atiy: Papa tarpuyta yachapan.
Imahinatam rurasunchik? Huk punchaw awpaqta warmakunata papa apamunampaqmaasunchik. Papa tarpuymanta rimasunchik. Muqu apamusqankuta kuchuman huusunchik. Papa muquta sapankaman rakisunchik tarpuq apanampaq. Chakrata turuwan yapusunchik. Yapuspa wachuta kichaptin warmakuna muqun. Chaymantataq tarpusqankuta paykuna rapipi papatarpuymanta, siqinku,llimpinku, laqanku, takispa.
PAPAMANTA(Takiy)
papaschay papaschaymaypin wiaranki
uqaqa wianiallpa sunquchapi
miski mikuwanankupaq
-
QuechuaChanka
36
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imakunatam apamurqanchik?Imatan rurarqanchik?Hayka papatam churaqanchik uchkuman?Imaynatam tarpurqanchik?
Tayta mamanman papa tarpusqanta willakunqa.
-
QuechuaChanka
37PACHA MAMANCHIKTA
WAQAYCHASUNCHIK
Imakunawan?Qillkana rapi, llimpinaqillqana.
Yachay atiy: Pachamamanchik chaninchayta yachan.
Imahinatam rurasunchik? Warmachakunata tapusunchik:
Qankuna riqsinkichischu pachamamata?Maypin tiyan pacha mama?Pikunatan uywan pachamama?
Qawaman lluqsispa pacha mamata qawarisunchik llapakawsayninmanta rimasunchik
Yachaywasiman yaykuspa, rapipi warmachakuna. Rikusqantaatisqanmanhna siqinqaku
Tukunapaqtaq paykunapura siqisqankuta qawanqakuchaymantataq awinchanqaku.
-
QuechuaChanka
37
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Pimantam rimarqanchik?Pitam siqirqanchik?Pacha mamanchikra, sapa punchawchu chaninchchwan?
Taytamamanman pachamama chaninchaymantatapunqa.
-
QuechuaChanka
38TAQASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Rurukunata riqchakuyninmanhina huun.
Imakunawan?Sara, tarwi, purutu.
Imahinatam rurasunchik? Lliw warmachakunawan huunakuypi pukllasunchik
warmi pura, qari pura, chukuyuq; mana chukuyuqhuunakunku.
awpaq punchawta maasun sara, tarwi, poroto, rurukunata. Qawaspa, tiqsichanku lliw rurukuna apamusqankuta. Rurukunamanta tapusunchik. Rurukuna apamusqanchikunanta rimasunchik. Imaynatataq qamkuna huuruwakchik? Sapa taqapi akllanku rikchakuk rurukunata. Imaypitaq qamkuna taqaruwakchik? Kay ruru huk qatapi karunmanchu. Imaynampi? Rurukuna akllasqanchikwan ruwasun muqu taqata.
-
QuechuaChanka
38
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imaynatam pukllarqanchik?Imaynatataq huuranchik?Maypitaq huusqanchikta churaranchik?Rurukuna huuyta yachanchikchu?
Warma masinkunawan huunakuypi pukllan.
-
QuechuaChanka
39YUPASPA PUKLLASUNCHIK
Yachay atiy: Yupaykuspa yupayta riksin.
Imakunawan?Rurukuna, sarakuna,rumikuna, chapakuna.
Imahinatam rurasunchik? Sapa warmachakunaman rumikunata, rurukunata
pukllachinankupaq rakisunchik. Warmachakunata nisunchik Churay huk ruruchata Kunanqa yupaykuy Chaymantataq huk rumichatawan yapasunchik Kunanri
qaykataq kachkan? Tukuspataq huk rumichatawan yapasunchik, hinallaspataq
yupanqa, hinallataq yapasun huk rumita chunkamanchayanankama
Rapipi siqinchik rumikunata, sarakunata, chapakunatachunkaman chayanankama.
-
QuechuaChanka
39
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatan rurarqanchik?Mayhinatan rurarqanchik?Allintachu yuparqanchik ?Kusinqachu yupayta yacharqanchik?Huk kunata imatawantaq yupachway?
Warma masinkunawan kikillanta rumichakunawanpukllachakunku.
-
QuechuaChanka
40RIQCHAKUSQANCHIKMAN HINA
HUUNAKUSUNCHIKYachay atiy: Rikchanakusqanta; manarikchanakusqanta tupanachispa huun.
Imahinatam rurasunchik? Imaymana pachasqa hamusqankunamanta rimanku Qawaman lluqsispa, iskay hatun ruyru siqikunata pampapi
rurasunchik; hinaspa tapusunchik imapaqcha kanman? imataq sutinkanman? (puka wasi, qillu wasi)
Warmakunata nisunchik: nisqayman hina huk kaq pukllayta qallarispawasiman yaykunkinchik.
Puka wasi usutayuqkunapaq qillu wasitaq mana usutayuqkunapaqPuka wasi simpayuqkunapaq, qillu wasitaq manasimpayuqkunapaq(yachachiq qawasqanman hina yaykuqkunataakllan)
Qipataqa yaykunqa puka wasiman qarikuna, qillu wasiman warmikuna,sapa kama huk llimpsqa latantin yaykunku
Nisunchik: Sapakama latan kanan, Mayo sayasqampi churaspalluksimunqa
Hawamanta wasikunata qawaspa rikuspa, mayp sayasqankumanta,imaniraq latan kasqanmanta, Mayo wasipi aswan achka kasqanmantaima.
Yachay wasipi rurasqankuta siqinku, llimpinku.
Imakunawan?LLimpisqa, latakuna, tiza,siqinakuna.
-
QuechuaChanka
40
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq rurarqanchik?Imaykichikman hinam huunakurankichik?Pikunataq kuchka karqa?Imaynampi?Imaynan wasikuna lluksiruptinchik qiparqa?
Tayatanwan, mamanwan, aanwan utaq turinwanriqchakusqanta mana riqchakusqantapas riqsipan.
-
QuechuaChanka
41KAWSAYNINCHIKKUNATA
AKLLASUNCHIKYachay atiy: Kawsayninkunata riqchakusqamanta huun,rimaspa.
Imakunawan?Sara, papa, uqa, ulluku, hawas.
Imahinatam rurasunchik? Juancitupa wasinman chayasunchik, kawsaykuna
huusqankunata qawasunchik. Uqa, sara, papa, huusqankunata. Tapuykunata ruranakusunchik:
Kawsayninchikkuna tupunapaq imakunatan rurasunchik?Imapaqmi tupusunchik?Tupuspa maypin waqaychasunchik?
Yanapakusunchik tupuypi. Huk tupu kanqa hatun papakunamanta huktaq tumpan
uchuykunamanta, huktaq uchuychakunamanta. Hinallatataq uqakunawan rurasunchik. Muti sara, hanka sara, yuraq sara kasqanmanhina huusunchik. Tukuspa sapa warmachakuna markaman uqariyta yanapasunchik. Watantin kawsayninchik kanampaq wanllata markanchikpi
watasunchik.
-
QuechuaChanka
41
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imapaqmi tupuna kasqa?Imatataq yuyaymanaranchik tupunapaq?Imapaqmi wanllata watasunchik?
Tayta mamankunaman tapunqaku imaynakunataspaykuna tupunku.
-
QuechuaChanka
42PAAMAN LLUQIMAN WIRPUNCHIKTA
KUYUCHISUNCHIK
Imakunawan?Latakuna.
Imahinatam rurasunchik? Tapuykunawan pukllasunchik
Haykam riqranchik? kuyuchisunchik.Haykam makinchik? kuyuchisunchik.Haykan awinchik? muyuchiy m wirpunchikta pukllaspariqsipasunchik.
Paa puka latata churasunchik. LLuqi qillu latata churasunchik. Pawakachasunchik. Paa man, lluqi man. Paa makinchikta uqarisunchik. Lluki makinchikta uqarisunchik. Paa chakinchikta kuyuchisunchik. Lluqi chakinchikta kuyuchisunchik. Siqispa llimpisunchik lluqi paa makinchikta. Hinallataq lluqi paa chakinchikta.
Yachay atiy: LLuqiman paaman kaqkunata churaytayachanqa.
-
QuechuaChanka
42
Tapukuykunata ruraspa rimasunchik:
Imatataq kunan punchaw yacharqanchik?Mayqinmi paa makinchik kasqa?Ima pukllanawanmi pukllarqanchik?Lluqi paa lawman kuyuchwanchu?
Wasinman kutispa siqin ruranakunata, lluqiman kaqtakikintataq siqinku paa man kaqta.
-
Castellano
43JUGAMOS CON SILUETAS
Qu necesitamos?Siluetas de animales,objetos y plantas.
Capacidad: Comprende preguntas en las quepromueven dialogos cortos.
Cmo lo hacemos? Manipulamos las siluetas en grupos Identificamos sus nombres y sus caractersticas resaltantes Imitamos las voces onomatopyicas de cada animalito, luego
de algunos objetos y plantas Desarrollamos espacios de dilogos cortos entre siluetas Conocemos o agregamos a nuestro vocabulario algunas
palabras nuevas que aprendimos durante el dilogo.
-
Castellano
43
Conversamos con los nios y nias:
Cul es la silueta que ms les gust?Porqu?Qu mensaje le crearon a cada silueta?Podemos jugar otra vez?
Dibujan las siluetas que utilizamos durante la clase.
-
Castellano
44VISITAMOS LUGARES DONDE SE HABLA
EL CASTELLANO
Qu necesitamos?La posta mdica, lacapilla, el municipio, laferia, la escuela.
Capacidad: Participa en dilogos sencillos ensituaciones reales de comunicacin oral de suentorno comunal.
Cmo lo hacemos? Identificamos los lugares donde ms se comunican en
castellano. Visitamos los lugares donde se comunican en castellano En grupos de trabajo trataremos de escuchar una conversacin
cualquiera, luego lo transmitiremos en el aula , identificandoalgunos elementos de la comunicacin:Quin habl?, quin escuch?, qu hablaron?, en queidioma hablaron?
Tambin representaremos algn suceso que nos interesdurante el recorrido.
-
Castellano
44
Conversamos con los nios y nias:
Dnde fuimos?Qu idioma hablaban las personas?Pudimos entender lo que hablaron?
Comentan sobre el lugar visitado utilizando elcastellano.
-
Castellano
45ESCUCHAMOS NUESTRA VOZ
Capacidad: Participa en dialogos sencillos en situacionesreales de comunicacin oral de su entorno escolar.
Qu nesecitamos?Grabadora, caset.
Cmo lo hacemos? Mostramos la funcin de la grabadora explicando su uso. En grupos nos repartimos consignas de temas de dilogo:
- Normas de cortesa- Del trabajo cooperativo
Durante el tiempo de 10 cada grupo desarrollara la actividad. La profesora ir grabando conforme cada grupo va
sosteniendo el dilogo. Una vez grabada tales situaciones escucharemos nuestra voz. Cada nio identifica su voz en la grabacin retroalimentando
su mensaje y participacin.
-
Castellano
45
Conversamos con los nios y nias:
Qu hicimos?Nos gust escuchar nuestra voz?Les gustara volver a grabarlas con otras conversaciones?
Comunica a sus padres y hermanos lo que hizo en laescuela.
-
Castellano
46ESCUCHAMOS LA RADIO
Capacidad: Escucha con atencin y predice elcontenido de canciones y comunicados en castellano.
Qu nesecitamos?Radio grabadora, caset.
Cmo lo hacemos? Prendemos la radio grabadora sintonizando un programa
que se emite en castellano Identificamos la voz del que habla; de varn o mujer Comprendemos los mensajes que escuchamos Imitamos al locutor Identificamos un mensaje especial para luego repetirlo
Conversamos con los nios y nias:Qu escuchamos?Les gusta escuchar?Podemos hablar nosotros igual?De qu otros temas podemos hablar?
Juntamente que sus hermanos escuchan en una radiograbadora el programa de mensajes a nuestracomunidad.
-
Castellano
47EL CASTELLANITO
Capacidad: Participa en dilogos sencillos en segundalengua, en situaciones reales de comunicacin oral de suentorno familiar y comunal.
Qu necesitamos?Mueco de trapo llamadocastellanito.
Cmo lo hacemos? Presentamos a los nios y nias al mueco castellanito. Hacemos que el mueco se presente por su nombre. En pares los nios y nias dialogan haciendo que uno de ellos
sea castellanito y pregunte el nombre a su compaero. Luego todos dialogamos con el mueco castellanito.
Hola!amiguitos
s o yCastellanito
Hola! Castellanito
Soy Mara
Conversamos con los nios y nias:Quin es castellanito?Qu nos ensea?Entendemos lo que habla castellanito?Les gusta hablar el castellano?
Con sus padres y hermanos habla del muecocastellanito.
-
Castellano
48LLEGO UNA CARTA
Capacidad: Comprende indicaciones dadas en segundalengua para realizar actividades o tareas sencillas.
Qu necesitamos?Una carta.
Cmo lo hacemos? Salimos todos al patio y nos sentamos. En crculo planteamos las consignas del juego. Los participantes deben mostrarse muy concentrados y giles Damos la indicacin diciendo: lleg una carta! Los nios y
nias responden para quin? Respondemos: para todos aquellos que tienen pantaln, mientras
todos se movilizan y cambian de sitio quitamos una silla paraque uno se quede sin silla.
Si el nio o nia se queda por 3 veces sin silla cumplir unatarea.
Otra vez indicamos: lleg una carta! Los nios y nias respondern para quin? Para todos los que
tienen cabello largo. As sucesivamenmte continuamos jugando a la carta
considerando otros criterios.
-
Castellano
48
Conversamos con los nios y nias:
En que jugamos?Les gust el juego?Podemos volver a jugar?
Con sus hermanos y vecinos jugaran el juegoaprendido.
-
Castellano
49NOS CONOCEMOS CON UNA CANCIN
Capacidad: Comprende indicaciones para relacionarsecon los dems.
Qu necesitamos?Una cancin.
Cmo lo hacemos? Salimos afuera para formar un semi circulo para presentarnos cada
uno con nuestro nombre. Damos las indicaciones sencillas de cmo entonar la cancin. Entonamos la cancin sin perder el contacto con la persona que
esta a nuestro lado. Hola me llamo Maruja! cmo te llamas t? Yo me llamo Elizabeth!
y cmo te llamas t? Yo me llamo Marleny! y cmo te llamas t?Yo me llamo Fernando! y cmo te llamas t? ... y as todos losparticipantes entonaran la cancin escuchando de cada uno; nuestrosnombres.
Luego les cantamos la cancin a los nios para que valoren susnombres
Les decimos a los nios y nias: Qu bonitos nombres tienen todosUds.! Y que lindo se escucha que nos llamen as! Ahora ya nosconocemos por nuestros nombres.
-
Castellano
49
Conversamos con los nios y nias:
Les gust la cancin?Qu aprendimos con la cancin?Es importante nuestro nombre?
Manifiestan la importancia de su nombre.
-
Castellano
50
Capacidad: Entona pequeas canciones en castellano.
Qu nesecitamos?Cancin escrita enpapelote.
Cmo lo hacemos? Presentamos la cancin del burrito. Identifican sus elementos, componentes de la cancin. Describen sus caractersticas fsicas y utilidades de los elementos
que observamos en el texto:Que observamos en el texto?, de que tamao es?qu lleva?ustedes tienen un animalito similar a ste?
Cantamos la cancin acompaado por el ritmo de las palmas Cantamos varias veces hasta aprender la cancin.
Burrito(cancin)
Camina burritoque vamos los dos
llevando la leaque pide mam.
Burrito tu fuerza quisiera tenerpara llevar la leaque pide mam.
APRENDEMOS A ENTONAR UNACANCIN
-
Castellano
50
Conversamos con los nios y nias:
Podemos aprender canciones de otros animalitosQu otras canciones conoces en los que hablan de animales?Cul?
Cantan la cancin aprendida.
-
Castellano
51
Cmo lo hacemos?Hacemos preguntas:
Para qu nos vestimos?, por qu es importante el vestido? Para identificar nuestro genero, para protegernos del fro y
del calor.Cmo se visten nuestros padres?Cmo se visten los nios pequeos?
Ahora jugaremos a vestirnos. Elegiremos la ropa que nos gusta y nos vestimos con el
ideal del personaje que queremos ser. Indicamos de que accesorios est compuesto nuestro traje
manifestando sus caractersticas y peculiaridades: chomparoja, falda larga, un sombrero, un pantaln, etc.
Dibujamos el traje que ms nos gust.
APRENDEMOS A VESTIRNOS
Qu necesitamos?Vestimentas de varn ymujer.
Capacidad: Comprende indicaciones sencillas para realizaractividades cotidianas.
-
Castellano
51
Conversamos con los nios y nias:
Les gusta la actividad?Podemos jugar otra vez?
Con sus hermanos y vecinos jugaran el juegoaprendido.
-
Castellano
52
Capacidad: Interpretar textos sencillos y significativos desu entorno como: carteles, afiches, etiquetas, textos.
Qu necesitamos?Carteles y etiquetas delentorno escritas ensegunda lengua.
Cmo lo hacemos? Salimos organizadamente a recorrer la comunidad. Observamos lugares donde existen carteles y etiquetas. Leemos los carteles interpretando el texto. Motivamos a travs de preguntas.
Qu dir all?, para que lo habrn escrito?, quin lohabr escrito?, en vuestra casa existe alguno parecido?
Leemos los carteles junto con los nios y nias.
CARTELES DE NUESTRA COMUNIDAD
* Esta actividad se realizar si el contexto lo permite.
-
Castellano
52
Conversamos con los nios y nias:
Qu lugares visitamos?Qu carteles hemos visto?Podemos volver a salir para leer carteles y etiquetas?
Leen las etiquetas de los productos que consumen.
-
Castellano
53
Capacidad: Comprenden indicaciones dadas en segundalengua para realizar actividades o tareas sencillas.
Qu necesitamos?Tijeras, lpiz y cartulina.
Cmo lo hacemos? Nos juntamos cada dos nios para conversar y representar
en el papel o en el piso.Cmo encontramos el camino a nuestras casas?Cmo las abejas encontrarn su panal?Cmo los aviones encontrarn su camino en el aire?
Cada nio representa los recorridos que hacen los elementosmencionados.
La docente representa un croquis del recorrido que tieneque hacer: un gato para comer al ratn.
Los nios realizan los recorridos por los diferentes caminospara encontrar el camino verdadero.
El grupo que primero encuentra ser el ganador.
ENCUENTRA EL CAMINO
-
Castellano
53
Conversamos con los nios y nias:
Les fue fcil encontrar el camino?Qu hicieron para encontrar el camino verdadero?Lleg a comer el gato al ratn?
Con ayuda de sus familiares elaboran diferentescaminos para seguir recorridos.
-
Castellano
54
Capacidad: Usan frases convencionales en segunda lenguapara saludar, despedirse, dar las gracias, pedir o entregaralgo.
Qu necesitamos?Una caja de cartn de 20 x 30 cm,papel celofn, uhu, un rodillo, papelcebolla, masking.
Cmo lo hacemos? Preguntamos a los nios y nias:
Uds.ven dibujos animados? Qu dibujos? En que horario?Uds. quisieran crear dibujos animados y pasar por la televisin? Todos los haremos. En el papel cebolla cada grupo crear inspirndose en el personajeque ms le gusta. De acuerdo a sus dibujos la docente escribir el texto, luegopintaremos para darle una indicacin al personaje a nuestrodibujo. El o ella nos saludar por la televisin. Nos agradecer por haberlo creado, y se despedir de nosotros. Preguntamos: Quin podr darle la voz a este personaje?Designaremos a los nios que hablarn por los nios? : De la caja construimos el aparato del TV, colocando el rodillo en elenrollado de dibujos por la parte interna. Todos escuchamos con atencin el saludo de los nios y niasque hablan por los personajes: Hola amiguitos soy el conejo peluchn? Cmo estn Uds? yluego pasar otro nio. Conforme van hablando los nios haremos rodar las imgenes.
* Esta actividad se realizar siempre y cuando en la comunidad utilizan televisor.
CREAMOS DIBUJOS ANIMADOS
-
Castellano
54
Conversamos con los nios y nias:
Les gust los dibujos animados?Qu nos ensearon los dibujos?
Transmitirn sus experiencias vividas al crear susdibujos.
-
Castellano
55
Capacidad: Aprenden adivinanzas en segunda lengua.
Qu necesitamos?Silueta de frutas.
Cmo lo hacemos? Ponemos las frutas frente a los nios y nias para que observen. Les hacemos una adivinanza. Por ejemplo:
APRENDEMOS UNA ADIVINANZA
Chiquito yredondito
a todos hacerendir
Verde por fueradulce por dentro
si quieres que te lo digaespera
Tiene espinasque hace doler
y si la pelasla comes muy rico
Una seora muy gordavestida de verde ytiene corazn rojo
-
Castellano
55
Conversamos con los nios y nias:
Qu aprendimos?Qu adivinanza les gusto ms?
Jugamos el adivina adivinador con nuestra familia.
-
NDICEAREA NOMBRE DE LA CARTILLA N DE CARTILLAC.I. Yarqa aspiy 01P.S Wirpunchikta pukllaspa kuyuchisunchik 02P.S Allin purinapaqyachaykuna 03P.S Qarita warmitawan riqsipasunchik 04P.S Runapa wirpunta riqsipasunchik 05P.S Apunchikman riqsipayninchikta 06C.I. Mituwan pukllasunchik 07C.I. Killi wataypi pukllasunchik 08C.I. Negrillupa tusuyninta tususunchik 09C.I. Tunas pallay tusuyta qispichisunchik 10C.I. Wasinmanta qillqataqispichisunchik 11C.I. Pukllananchikkunata llinkimanata rurasunchik 12C.I. Ulluku waqtata yanusunchik 13C.I. Ahusmanta hampita rurasunchik 14C.I. Huk llaqtaman willakuyta apachisunchik 15C.I. Titirista pukllanapaq rurasunchik 16C.I. Willakuy 17C.I. Qillqaypi pukllasunchik 18C.A Mua mua qaramanta hampita tupachisunchik 19C.A Waka cintaypi pukllasunchik 20C.A Sarata tipisunchik 21C.I Waka cintachay 22C.A Watuchita yachasunchik 23C.I Nispiruta apisunchik 24C.I Yachay wasipi sillukunata rurasunchik 25C.I Chuwiwan pukllasunchik 27P.S Viernes santuta kawsachisunchik 28P.S Llaqtanchipa rayminta yachasunchik 29
-
AREA NOMBRE DE LA CARTILLA N DE CARTILLAC.I. Takiyta yachasunchik 30C.A Qurakunata kawsayninmanta yachapasunchik 31C.A Qurapa tallkinta riqsipasunchik 32C.A Llaqtanchikpa unquyninkuna 33C.A Urqu kaasqanqumanta rimasunchik 34C.I Llinkiwan quwi illata rurasunchik 35C.A Papa tarpuyta yachasunchik 36P.S Pacha mamanchikta waqychasunchik 37L.M Taqaspa pukllasunchik 38L.M Yupasqa pukllasunchik 39L.M Riqchakusqanchikmanta hina huunakusunchik 40L.M Kawsayninchikkunata akllasunchik 41L.M Paaman lluqiman wirpunchikta kuyuchisunchik 42
CARTILLAS EN CASTELLANOC.I Jugamos con siluetas 43C.I Visitamos lugares donde se habla el castellano 44C.I Escuchamos nuestra voz 45C.I Escuchamos la radio 46C.I El castellanito 47C.I Lleg una carta 48C.I Nos conocemos con una cancin 49C.I Aprendemos a entonar una cancin 50C.I Aprendemos a vestirnos 51C.I Carteles de nuestra comunidad 52C.I Encuentra el camino 53C.I Creamos dibujos animados 54C.I Aprendemos una adivinanza 55
-
El Acuerdo NacionalEl Acuerdo Nacional
El 22 de julio de 2002, los representantes de lasorganizaciones polticas, religiosas, delGobierno y de la sociedad civil firmaron elcompromiso de trabajar, todos, para conseguirel bienestar y desarrollo del pas. Estecompromiso es el Acuerdo Nacional.
El Acuerdo persigue cuatro objetivosfundamentales. Para alcanzarlos, todos losperuanos de buena voluntad tenemos, desde ellugar que ocupemos o el rol quedesempeemos, el deber y la responsabilidadde decidir, ejecutar, vigilar o defender loscompromisos asumidos. Estos son tanimportantes que sern respetados comopolticas permanentes para el futuro.
Por esta razn, como nios, nias, adolescenteso adultos, ya sea como estudiantes otrabajadores, debemos promover y fortaleceracciones que garanticen el cumplimiento deesos cuatro objetivos que son los siguientes:
La justicia, la paz y el desarrollo quenecesitamos los peruanos slo se puedendar si conseguimos una verdaderademocracia. El compromiso del AcuerdoNacional es garantizar una sociedad en laque los derechos son respetados y losciudadanos viven seguros y expresan conlibertad sus opiniones a partir del dilogoabierto y enriquecedor; decidiendo lo mejorpara el pas.
Para poder construir nuestra democracia, esnecesario que cada una de las personas queconformamos esta sociedad, nos sintamos
parte de ella. Con este fin, el Acuerdopromover el acceso a las oportunidadeseconmicas, sociales, culturales y polticas.Todos los peruanos tenemos derecho a unempleo digno, a una educacin de calidad, auna salud integral, a un lugar para vivir. As,alcanzaremos el desarrollo pleno.
Para afianzar la economa, el Acuerdo secompromete a fomentar el espritu decompetitividad en las empresas, es decir,mejorar la calidad de los productos yservicios, asegurar el acceso a la formaliza-cin de las pequeas empresas y sumaresfuerzos para fomentar la colocacin denuestros productos en los mercadosinternacionales.
Es de vital importancia que el Estadocumpla con sus obligaciones de maneraeficiente y transparente para ponerse alservicio de todos los peruanos. El Acuerdose compromete a modernizar laadministracin pblica, desarrollarinstrumentos que eliminen la corrupcin oel uso indebido del poder. Asimismo,descentralizar el poder y la economa paraasegurar que el Estado sirva a todos losperuanos sin excepcin.
Mediante el Acuerdo Nacional nos compro-metemos a desarrollar maneras decontrolar el cumplimiento de estas polticasde Estado, a brindar apoyo y difundirconstantemente sus acciones a la sociedaden general.
1. DemocraciayEstadodeDerecho
2. EquidadyJusticiaSocial
3. CompetitividaddelPas
4. Estado Eficiente, Transparente yDescentralizado
-
DISTRIBUIDO GRATUITAMENTE POR EL MINISTERIO DE EDUCACIN - PROHIBIDA SU VENTA
CORO DEL HIMNO NACIONAL ESCUDO
SMBOLOS DE LA PATRIA
HIMNO NACIONAL DEL PERCORO
Somos libres, semoslo siempre,y antes niegue sus luces el Sol,que faltemos al voto solemneque la Patria al eterno elev
El 10 de diciembre de 1948, la Asamblea General de las Naciones Unidas aprob y proclam laDeclaracin Universal de Derechos Humanos, cuyos artculos figuran a continuacin:
Declaracin Universal de los Derechos HumanosDeclaracin Universal de los Derechos Humanos
BANDERA
Artculo 1.-
Artculo 2.-
Artculo 3.-
Artculo 4.-
Artculo 5.-
Artculo 6.-
Artculo 7.-
Artculo 8.-
Artculo 9.-
Artculo 10.-
Artculo 11.-
Artculo 12.-
Artculo 13.-
Artculo 14.-
Artculo 15.-
Artculo 16.-
Artculo 17.-
Artculo 18.-
Artculo 19
Artculo 20.-
1.
2.
Artculo 21.-
Artculo 22.-
Artculo 23.-
Artculo 24.-
.
Artculo 25.-
Artculo 26.-
Artculo 27.-
Artculo 28.-
Artculo 29.-
Artculo 30.-
Todos los seres humanos nacen libres e iguales en dignidad y derechos y (...) deben comportarsefraternalmente los unos con los otros.
Toda persona tiene todos los derechos y libertades proclamados en esta Declaracin, sindistincin alguna de raza, color, sexo, idioma, religin, opinin poltica o de cualquier otra ndole, origen nacionalo social, posicin econmica, nacimiento o cualquier otra condicin. Adems, no se har distincin algunafundada en la condicin poltica, jurdica o internacional del pas o territorio de cuya jurisdiccin dependa unapersona (...).
Todo individuo tiene derecho a la vida, a la libertad y a la seguridad de su persona.
Nadie estar sometido a esclavitud ni a servidumbre; la esclavitud y la trata de esclavos estnprohibidas en todas sus formas.
Nadie ser sometido a torturas ni a penas o tratos crueles, inhumanos o degradantes.
Todo ser humano tiene derecho, en todas partes, al reconocimiento de su personalidad jurdica.
Todos son iguales ante la ley y tienen, sin distincin, derecho a igual proteccin de la ley. Todostienen derecho a igual proteccin contra toda discriminacin que infrinja esta Declaracin (...).
Toda persona tiene derecho a un recurso efectivo, ante los tribunales nacionales competentes,que la ampare contra actos que violen sus derechos fundamentales (...).
Nadie podr ser arbitrariamente detenido, preso ni desterrado.
Toda persona tiene derecho, en condiciones de plena igualdad, a ser oda pblicamente y conjusticia por un tribunal independiente e imparcial, para la determinacin de sus derechos y obligaciones o para elexamen de cualquier acusacin contra ella en materia penal.
1. Toda persona acusada de delito tiene derecho a que se presuma su inocencia mientras no se pruebe suculpabilidad (...).
2. Nadie ser condenado por actos u omisiones que en el momento de cometerse no fueron delictivos segn elDerecho nacional o internacional. Tampoco se impondr pena ms grave que la aplicable en el momento dela comisin del delito.
Nadie ser objeto de injerencias arbitrarias en su vida privada, su familia, su domicilio o sucorrespondencia, ni de ataques a su honra o a su reputacin. Toda persona tiene derecho a la proteccin de laley contra tales injerencias o ataques.
1. Toda persona tiene derecho a circular libremente y a elegir su residencia en el territorio de un Estado.
2. Toda persona tiene derecho a salir de cualquier pas, incluso del propio, y a regresar a su pas.
1. En caso de persecucin, toda persona tiene derecho a buscar asilo, y a disfrutar de l, en cualquier pas.
2. Este derecho no podr ser invocado contra una accin judicial realmente originada por delitos comunes opor actos opuestos a los propsitos y principios de las Naciones Unidas.
1. Toda persona tiene derecho a una nacionalidad.
2. Anadie se privar arbitrariamente de su nacionalidad ni del derecho a cambiar de nacionalidad.
1. Los hombres y las mujeres, a partir de la edad nbil, tienen derecho, sin restriccin alguna por motivos deraza, nacionalidad o religin, a casarse y fundar una familia (...).
2. Slo mediante libre y pleno consentimiento de los futuros esposos podr contraerse el matrimonio.
3. La familia es el elemento natural y fundamental de la sociedad y tiene derecho a la proteccin de la sociedady del Estado.
1. Toda persona tiene derecho a la propiedad, individual y colectivamente.
2. Nadie ser privado arbitrariamente de su propiedad.
Toda persona tiene derecho a la libertad de pensamiento, de conciencia y de religin (...).
.- Todo individuo tiene derecho a la libertad de opinin y de expresin (...).
Toda persona tiene derecho a la libertad de reunin y de asociacin pacficas.
Nadie podr ser obligado a pertenecer a una asociacin.
1. Toda persona tiene derecho a participar en el gobierno de su pas, directamente o por medio de representanteslibremente escogidos.
2. Toda persona tiene el derecho de acceso, en condiciones de igualdad, a las funciones pblicas de su pas.
3. La voluntad del pueblo es la base de la autoridad del poder pblico; esta voluntad se expresar medianteelecciones autnticas que habrn de celebrarse peridicamente, por sufragio universal e igual y por voto secreto uotro procedimiento equivalente que garantice la libertad del voto.
Toda persona (...) tiene derecho a la seguridad social, y a obtener, (...) habida cuenta de la organizacin ylos recursos de cada Estado, la satisfaccin de los derechos econmicos, sociales y culturales, indispensables a sudignidad y al libre desarrollo de su personalidad.
1. Toda persona tiene derecho al trabajo, a la libre eleccin de su trabajo, a condiciones equitativas y satisfactorias detrabajo y a la proteccin contra el desempleo.
2. Toda persona tiene derecho, sin discriminacin alguna, a igual salario por trabajo igual.
3. Toda persona que trabaja tiene derecho a una remuneracin equitativa y satisfactoria, que le asegure, as como asu familia, una existencia conforme a la dignidad humana y que ser completada, en caso necesario, porcualesquiera otros medios de proteccin social.
4. Toda persona tiene derecho a fundar sindicatos y a sindicarse para la defensa de sus intereses.
Toda persona tiene derecho al descanso, al disfrute del tiempo libre, a una limitacin razonable de laduracin del trabajo y a vacaciones peridicas pagadas
1. Toda persona tiene derecho a un nivel de vida adecuado que le asegure, as como a su familia, la salud y elbienestar, y en especial la alimentacin, el vestido, la vivienda, la asistencia mdica y los servicios socialesnecesarios; tiene asimismo derecho a los seguros en caso de desempleo, enfermedad, invalidez, viudez, vejez uotros casos de prdida de sus medios de subsistencia por circunstancias independientes de su voluntad.
2. La maternidad y la infancia tienen derecho a cuidados y asistencia especiales. Todos los nios, nacidos dematrimonio o fuera de matrimonio, tienen derecho a igual proteccin social.
1. Toda persona tiene derecho a la educacin. La educacin debe ser gratuita, al menos en lo concerniente a lainstruccin elemental y fundamental. La instruccin elemental ser obligatoria. La instruccin tcnica y profesionalhabr de ser generalizada; el acceso a los estudios superiores ser igual para todos, en funcin de los mritosrespectivos.
2. La educacin tendr por objeto el pleno desarrollo de la personalidad humana y el fortalecimiento del respeto a losderechos humanos y a las libertades fundamentales; favorecer la comprensin, la tolerancia y la amistad entretodas las naciones y todos los grupos tnicos o religiosos, y promover el desarrollo de las actividades de lasNaciones Unidas para el mantenimiento de la paz.
3. Los padres tendrn derecho preferente a escoger el tipo de educacin que habr de darse a sus hijos.
1. Toda persona tiene derecho a tomar parte libremente en la vida cultural de la comunidad, a gozar de las artes y aparticipar en el progreso cientfico y en los beneficios que de l resulten.
2. Toda persona tiene derecho a la proteccin de los intereses morales y materiales que le correspondan por razn delas producciones cientficas, literarias o artsticas de que sea autora.
Toda persona tiene derecho a que se establezca un orden social e internacional en el que los derechos ylibertades proclamados en esta Declaracin se hagan plenamente efectivos.
1. Toda persona tiene deberes respecto a la comunidad(...).
2. En el ejercicio de sus derechos y en el disfrute de sus libertades, toda persona estar solamente sujeta a laslimitaciones establecidas por la ley con el nico fin de asegurar el reconocimiento y el respeto de los derechos ylibertades de los dems, y de satisfacer las justas exigencias de la moral, del orden pblico y del bienestar generalen una sociedad democrtica.
3. Estos derechos y libertades no podrn, en ningn caso, ser ejercidos en oposicin a los propsitos y principios delas Naciones Unidas.
Nada en esta Declaracin podr interpretarse en el sentido de que confiere derecho alguno al Estado, aun grupo o a una persona, para emprender y desarrollar actividades (...) tendientes a la supresin de cualquiera de losderechos y libertades proclamados en esta Declaracin.
Cara_Chanka.pdfITEM_14.pdfCartilla castellano_Ok.pdfAcuerdo_Chanka.pdfContra.pdf