sPECIMEN ACADEMICUM

OBsER YATIONEs QUAsDAM DE HORDEIIN BOREAEIBUs TERRIs CULTI CITOMATUREsCENDI HABITU, ET IN RE

NOsTRA RUsTICA UsU• /

SISTENS,

Q U O D* 1

Consensu Ampliss. Eacult. Philos. Aboens.• ,

PUBLIC* CENSIIRJE SUBMITTIT

Mag. CAROLVS REG1N. SAHLBERG,Medie. LicentAdj', Facidt, Philof. Ord. & Infpeftor Mufei ,Societ. Tmper. Nalurx Studio/, Mofcouit. atque Societ. Imper,

Occon, Fenn. Membrum ,

R ESPONDENTE,

gOHANNE ISAACO UTTER ,Satacundenji ,

IxiTAnditorio Philos. die* XXI Junii MDCCCXYII,k, a. m. si

ABOiE, Typis Fsisckiluanis.

P r cefai io..

i 1: verCam animalium patriam perquirentes, horum alia arctio-rihus terras pingis adflricta esse, alia autem ampliores ac

latius excurrentes frequentare ,silvas camposque, alia denique,hominem sideliter comitantia, totum sere peragrare terrarumorbem, jam dudutn peritiores observarunt Zoologi omnes (a).Neque alias in Vegetabilium regno constituendo leges sequutaesi provida semperque libi conslans naiura, sunx enim plan-tae quoque ita comparatos, ut quaedam illarum, limitibus de-finitis iisque perangustis circumlcriptae, ideoque cujus peregri-ni cunque climatis impatientisiimae, exiguum solummodo tractumoccupaie valeant, alias autem ad terras longioribus intervadlisdislantes & soli coelique natura diversissitnas prorepentes, ibi-dem non vitam sidum trahant, verum etiam ad luxuriam us-que vigeant laetiusque floreant, pars demum, ubique velutindigenae, imroensum terrae, quod oppositis interjacet polis,spatium per omnes zonas placide incolant. Quae autem haecomnia bae lege condidit, digesti! ac ordinavit, consummatis-simam illam iapientiam atque infinitam bonitatem, quis noslruna

a} Conf. Specimen Zeolopise Geographicae, quadrupedum domicilia&• migrationes Cfiens a Zimiiermasn a IJtyS* Xugd, Batav, editum.

2

eft' qui maxima & admiratione & veneratione non profequatur,,imprimis cum oculis videat animoque comprehendat, iis tumanimalium tum vegetabilium generibus-, quae maximum hominiadierunt ufum,, tractabile illud, ingeneratum esfe ingenium, utfub quovis fere coelo & ali & coli posfint? Qii enim v. c.inflabilem nomadum agitare amat vitam, equo mlidens, omnesterras usque a Lapponia & Canaca ad extrema Africae &-America? promontoria peragrat, quae illum alunt vefliuntqae-fecum ducens boum, ovium caprarumque armenta, quorum»fidisfimi cufiodes vigiles funt canes. Cui autem longi failidiacreant errores, fixas fibi ponit colonus fedes, atque gregumufu in fuas utilitates converfo, variorum frumentorum femina,,undique terrarum conquifita, agro, aut ligonibus ralli isquepaflinato ac runcato, aut,, jumentorum ope adhibita, aratrobene futcato mandat, donec lame dt'pu!fa plurium plantarum,,quae fvavitate fenfus titillant, ordinibus luos circumdat campos.& ornat. Spes quidem faspius illum fefellit, qui primus exo-ticas coluit herbas; haud raro in calidae asque ac frigidae ter-ne gremio jam exftin&a fuit e geminorum axium regionibusad meridionales terras, aut ex his ad loca fub polis fita,,multo cum labore traospofiii feminis vis, & fi forte tenueprotrudere valuit germen, mox totrido emarcuit fole, auttig do torpuit frigore,. At improbus labor omnia vincit, ac;multa po!l experimenta illa plantarum genera tandem invenitfedulus agrorum cultor,, quae cuique folo ac fideri ita adfve-fieri poslunt,, ut pingviorem humum, fervemisfimos oefius con-tihuamque milacem, aeque ac macriorem terram, horridam tem—-pellaiem ac gelidas prpiuas lullinere valeant..

Sed quemadmodum.haec ut veiisfima,.jamdiidumconfirmavit -experientia,, ita illa eadem nos quoque rdocuif,,climatum dlverfitatem aiaxima vi in-illas, plantas, quas lub o-mni fere ccelo vivere posfunt, velut in cacto a-corpus a orga-nica,, agc-ie., Iniignitetp. nempe immutant &. externam fuarat

3

formam & internam indolem in aliena loca transpofifa vege-tabilia, nec baud J.aio, quo longius illa a primigeniis luisfedibus abire jusferis, eo etiam magis, nativa fua bo,,itateexuta, in ptjus rurre videntur {a) Atque ut propius ad in-ftituti rationem veniamus, eandem mutationem frequentius lu-bire Cerealium quoque munerum permulta, primum omniumobfervasfe juvat. Sic Hordeum in aullraiioribus locis, undeoriginem ducit, fatum, teretiora ac grandiora edit grana: quoaltius vero fr plentrionem verius coi tur, co etiam magis vietaac minuta producit femina, N-que ad maturitatem usque cre-fecndi temporis (patio in omnibus locis teque longo opus ha-bet hocce feminum genus; quin potius ab Oeconomis ohfer-vatum est, illud co cuius poft lationem inaturefeere, quopropius a polo, qui illud ferre valet, cultus abiit ager.Cum enim Hordeum in Japonia 180 h) & in Gallia 120 (c)circiter dierum fpatium, quo ad maturitatem pt-rveniit, re-quirit, Fennia nollra (picas illius intra 90 aut 100, & Lap-ponia, mirabile dictu! intra 60, nec non interdum pauciorum,dierum nocliumque poli fadtam fementem vicisfitudines, jam-jrm plenas &ad terram nutantes videt. 'Qui frumentorumgenera meliora reddere ftuduerunt Oeconomi noftri, Hordeumquoque e meridionalibus regionibus advehi curarunt & patriaemandarunt tei ne. At quamquam minus profpere fuccesferunt

a) ObTervavit Kaih, Arer Tacdbarinum, -qnotl in Canadse filvis maxi-me celtis abnumeratur arboribus, -in Penfylviana & Nova Jerfeymullo humiliorem crcfcere, Alnumque, qu« in feplenlrionalibusregionibus procera adfcendit, ad Philadelphiam vix fruticis altitu-dinem asfcqui,

b) Vide; Thunbergs iRefa uti Europa, Africa, Afia &c. 4:de Del,P 82.

c) Cfr. Uikaft til! en Vaxt Phyfiologie af Rafn, Sfverf. af Oun,p. 265.

4Bkc conamina, id tamen comprobarunt, hordeum fub ariJen-liori fidere cretum vix ac ne vix quidem in gelidis noftris-locis jullam maturitatem asfequi, igiturque a materna virtutemox degenerare. Neque omnino defuerunt, qui Hordeum epropioribus feptentrionem plagis ad nos translatum colere co-narentur j cum autem neminem accuratam advedicii hujus hor-dei cum nofiro domeftico comparationem inftituisie, aut, quic.-quid hac in re obfervatu dignum deprehenderit, id in’publi-cum edidisfe, conflet j, artis Oefconomicae ftudiofis nec ingra-tum nec inutile duximus, fi, occafione hordeum e Lapponia;confiniis ad meridionalem Fenniae plagam adveftUm ierendimihi oblata,, infignem ejus citius, quam qua pollet indigenumnoflrum hordei genus,, maturefcendr facultatem diligentius ex-quirere ejusque rei caussas quodammodo explicare in rne fu-fciperem.. Quare Specimen Academicum Oeconomici argumen-ti editurus, de peculiari Hordei Tornenfis daaturefeendi habi‘tu ac in rc noflra rullica ufu pauca disterens, rationem ex-perimenti a me inftituti exponam; &, qvibus praecipue ex caufisnollrum derivandum videatur phaenomenon, breviter demonflrato».

$■ 1.Hordeum, quo aeflafe anni abhinc proxime praet€riapfi inexperiendo uius fum, undecim modiolorum (Svetb. kappar )

menfuram non excedens, in Torna fupeiiori, Paroecia iepte-m-circiter militaria fupra urbem ejusdem nominis jacente, fatumnatumque fuerat. Qui mihi munus hocce dedit,. Sccretar-iush. t. Imperialis Sociatatis Oecon. Fennicae vigilantislimus anno1815 illud e-loco fuo natali ipf

5

liMb prndere erant his inferiora, ut, cum horum finguR mo»diolt iepfem oum besfe libras habebant, hoidri Toim-nfis ea-dem menlura leptem cum triente aequaret, Prstdium autem,ubi Ementem feci,, fuit Yiane Nygard, in Paroecia Poytisfitum, & ab urbe Aboa quatuor, & quod excurrit, milita-ria lepientrionem verius diftans,.

§. 2.Ut eufem comparatio hordei e Torna advrfti infer & no-flri indigeni,, ejusdem vero fpeciei, naturam &

tureIcendi a me inftituenda, probabilitate quadam fefe com-mendet, &. quoniam, quale luerit lolum, quod hordeum Tor-renle genuerat, a me vix indicari potest, ne quis cnclatrillud,-utpote in pingviori aut macriori terra, quam tui anteaadfveverat, latum, ex oblato uberiori aut parciori nutrimen—-to, citius vel ferius, quam domi folet, crevisfe & ad maturbta.em peivenisfe,. aut hic opinione indudUs fortuitae terrasdiverfitati id tribuat,, quod e peregrini climatis indole maxi-me derivandum esfe putaverim, filentio pras^eteundum non est,qua ratione ipfum ferendi opus peradum fu. Elegimus vide-»icct dno agri (patia; alterum, fitu paullo depresfius, ar-gillaccui», humo f-raci & pingvi ad odo pollicum crasfi-tiem (iipertedum, & poftquam anno praecedenti fecale tulerat,aratio autumnali hoideo vere proximo recipiendo prtepara-tum: altarum autem editum -Sc apricum, at tenui, macraac fabulofa terra obductum, per annum cesfans &, ut folenfcoli novales, lub aeffate vervadum & faspius fulcatum, quo'at.is autumnalibus ferendis aptum fieret. Harum arearumcutque hordeorum inter fe comparandorum generi mqualespartes determinabantur, quo fado fingulis binis pingvicribusnovem, totidemque illis macrioribus duo tantum modioli, eo-dem 24:o Maji die. committebantur, & perada latione, occa,inltmul femina condebantur & terra tequata claudebatur.

6

Intervenientibus pluviis, post triduum femina hordei u-triusque generis turgefcere coeperant, at nulla adhuc dum eratturgoris dUcrepantia. S xto autem post faftam fementem die,hordeum Tornenfe luam citius proxrefcendi naturam prodereincepit. Cum .enitn Vix unum alterumve hordei donn Ilici gra-num progerminasfet, plures hordei Tomentis plantas iupraterram jam confpiciebantur. Computatione accuratiori pluribusagri argillacei locis inftituta, numerum herbarum hordei hu-jus ad eundem illius in eadem -circiter fuisle raiione., ac XVad I, competimus, Quae in arenofis tabulis lata erant hor-dea, crebriores quidem eodem tempore progenuerant herbasjid quod in ejusmodi terra vulgo fieri (olet. At in hoc agronumeri germinum uiriusque .hordei ad aequalitatis rationempaulo propius accedebant.

Die V:o menfis Junii, post fafionem XII.o, omnes areae,germinibus replette, viridem colorem procul emittebant 3 pro-pius autem accedenti denliores videbantur herbas hordei Tor-nenfis, germinaque noitri hordei duo jere pollicum longitudi-ne excedentes.

N.

Quo magis autem ab imo fundo fuccreverant haec diver-foe originis hordea, eo etiam infignius apparere coepit, quainter fe dillabant,, vigendi differentia,. Altitudine lingulis fe-re diebus magis confpicua., hordum Tornenle invalidioremfuum vicit aemulum, qQi humilis & in crelcendo lentus novohofpiti palmam rt liquit. Nec altitudine lola excellebat,quod jam praeire inceperat hordeum, fed folia quoque gefta-bat latiora, lastkisque vireicentia 3 cum e contrario angullio-ra & pallidiora erant nolfn hordei folia. Idem quoque con-fpkubatur difcrimtn inter herbas in arenoto foio progenui-nantes., quae tamen, cum congeneribus fuis in pingviori terracultis collatre, non feriores quidem fed infirmiores & humili-ores proveniebant.

7

Die XV;o Junii primum geniculum culmorum hordei'Tornenlis cblervavi,- & XX;o, quod-domi natum erat nodosneftere incepit,.

Menfe Junio ad finem vergente vaginas folioium fupre-morum hordei e Torna luperiori translati jamjain exuunefce-re coeperunt. Emicantibus deinde die VI;o Julii paslibi pri-nus glumarum aridis, ea- crleritate emittebantur ipiae (picae,,ut easdem die XII;o ejusdem- menfis omnes jam apparerent:quo tempore fpicrc hord i domi nati,, paucisfimis exceptis,,vaginis adluic circumdatae latebant, donec tandem die ejus-dem menfis XIX;o plurimae in lucem prodirent (a;.

Paucis diebus interjedis, postquam domefticum hordeum{picarum ornatu femet veilierat, atifias Tornenfis frumenti co-lorem viridem amiferunt; cumque illud adhuc die XXVI Juliilicte vircfceiet, hujus par totum agrum fpicae, una cum lu--periori culmorum- parte,, flavedine correptam prae fe ferebantIpecieni.

Die Augufti Ill.o permulta maturitatis ligna prodidit Hor-deum Tornenle. Culmi usque ad radicem erant flavi, inclina--bat fefe fuperior illorum pars, & nutabant in terram aridae;quate etiam, granis intervallo hebdomadis probe obduratis,die hujus menfis X;o,. quo Secale frumentum metebatur, fal-o m ei admovendam curavi.. Sed longe aliter fefe habebatalterius hordei feges,, Cum enim lentius crefceret, leriusquematun Iceret, sedatis quoque decitas, quae diu Vehementerqueaiva afflixit longe graviorem hujps quem illius herbis intu-

a) Ob diuturnam, qua pofleriori mentis Junii &. priori menfis Juliiidimidio laboratum est, liet ititem, multae hordei domettici plantae,,iio ctelcendo retardatae , vix adhuc vaginis- tumebant..

8

lit noxam, & incidentibus verfus finem mentis Julii pluviisasfiduis, immo imbribus haud raris, licet permultae plantae,quae ficca antea laboraverant tempellate, non folum revivifce-rent, verum etiam denfa novorum culmorum multitudineinfigniter fruticarent, ariftasque protruderent, tamen cumferius haec omnia fierent atque periculum esfet, ne ma-turarum fpicarum proventus periret, omnia metendi necesfi-tas citius oborta est, quam ut ferotin® hae fpicae, quae dieXXIV;o Augulii, quo mesfis peragebatur, viridi adhuc mica-bant colore, maturitatem attingere Si granarii cumeris aliquidfrumenti inlerre valerent.

Ne autem officio noflro omriia illa enarrandi, qu® inferexperiendum obfervari ac cognolci & potuerint & debuerint,deesfe videamur, paucisfimis referre juvat, quem frudum exhorum hordeorum fatis perceperimus. Fuit autem ille valdeparcus; reddidit enim hordeum Tornenfe tantummodo XLVI,& alterum genus XLVIil frumenti modiolos, Cujus rei caus-f® erant tura immodica tempore verno ficcitas & asfidti® in-ter ®ftatem pluvi®, quarum illa germinandi & crefcendi vimcohibuit, h® autem maturefeendi facultatem hordeo impiimisdomelfico ademerunt, tum etiam mala uffilago, qu® tam ma-gnam hordei Tornenlis fpicarum torruit multitudinem, utquamquam vix dubiam, dum ilhefa fegete eculos palcere lice-ret, Ipem faceret, fore ut frugis copia indigenum hordeumvinceret, illud tamen ®quare non fatis valeret.

§. 5.Ex his autem diligenter obfervatis Si inter fe comparatis

facili negotio colligere licet, hordeum, quod ex Torna fupe-riori acceperam, eo longius inter crefcendum domi nato ante-cesfisfe, quanto altius ambo fuas erigerent -herbas. Param:t,emporis licet inter germinationes utriusque hordei intercede-

9

ret, tamen geniculorum formationes V & eruptiones fpicarumVII dierum fpatium diffinxit; atque longisfimo intervallo,XIV comprehendente dies, diftiterunt maturefeendi momenta,cum hordej.m nofirum XC1I diebus e fato femine ad mesfetnopus haberet, Tornenfe intra LXXVIII dies fpicas frumen-to gravidas falci praeberet. Quod vero hordeum, in agrisTornenftbus cultum, breviori etiam tempore maturitatem asfe-qui foleat, ex iis, quae obfervarunt illorum locorum Oecono-mi, notum habemus (a); nec dubitamus, quin haec hordeifpccies fub nofiro quoque coelo, cum fecunda arrideat tempe-ftas, paullo citius quam horrido , quo illud mei foverunt agri,anno fadlum est, maturefeere queat.

§. 4.Quemadmodum omnes plantarum varietates, quas formam

fuam per plures generationes conftanter fervant, non (ubitoortas esfe novimus; ita hordeo, aut in Lapponia ejusque con-finiis, aut in calidioribus terne plagis culto, celerius aut fe-gnius maturefeendi facultatem mox & primo jam, quo ibidemferitur, innafei, comprobant experimenta,quibus utriusque generis ad nos adveSi naturam diligentiusexplorare feduli adrfifi funt Oeconomi. Sub noftro nimirumcoelo fatum, neque hoc neque illud nataram domefiici hordeimox induere potuit, fed, quo longiori vel breviori aefiati ad-fvetum fuerit, eo ferius vel citius maturuit. Accedit huc,quod mihi tradiderunt viri fide dignisfimi, hordeum e Fennia

a) Ex obfervationibus, quas anno MDCCLXXX1X io Sodankvla fece-rat & in Aftis Soc. Scient. Hnlm. pro anno MDCCXC inferendascuravit ibidem t. t. Patior Nicol. Enckel , conftat , hordeum in ifti-us Lapponicte Parcecite agris die XIX Maji fatum, poti fa&amdie XXVII o ejusdem menfis germinationem, die XXIXio Junii in

fpicas exiisfe, & roaiuritatei» die XXX:o Julii cohfecutum esfe.

10

vel Svecia atafiraliori, ubi longiorem fub divo vitam agereamat, ad regi' nes magis boreales translatum, in his novis fe-dibus frigorum invadentium violentiae impius fuecubuisfe, an-tequam ad maturitatem pervenire valuerit. Non igitur fi-dem inveniet, qui contendere audeat, hordeum hexafiichonmagis quam caeteias hordei fpecics, e prima fua patria adterras feptentrionalcs, in quibus nunc colitur, uno quali faltupromoveri potuisfe, & ibidem fuam vigendi indolem ad di-verlam plane peregrini climacis rationem momento conformas-fe: quin potius induftria curaque hominum altius altiusqueper gradus e loco fuo natali boreales verfus regiones trans-pofitum fuisfe videtur hordeum hoccc, & frigidiori duriorivehujus climatis indoli paullatim adlvefaftum, eandem citiusmatnrefcendi libi (umlisfe virtutem, in qua ceterre quoquearftoi orbis herbae excellunt. Quam migratione feufim com-paratam, cum bene inveteraverit, confvetudinem, femen hu-jus hordei, vel fi ad antiquas, h. e, auftraliores, luas fedesrevehatur, fecum ferens, per multas, ut credere fas eft, ge-nerationes confervabit. Quid autem in causfa fit, cur plantaein regionibus feptentrionalibus breviori, quam in meridionali-bus, tempore omnes abfolvar.t crefcendi & maturelcendi ope-rationes, ut pro virili parte explicemus, inltituti nunc pofiu-lat ratio.

§. 5.

Multce funt res, quas, vel ut nutrimenta horuiuque in-volucra vel ut incitamenta, in vegendi plantarum vim fub o-nani coelo agere docent Phyliologi; & quamquam maximum admateriam, de qua Icribimus, explanandam momentum habeat,ut illarum rerum rationes &, fub quibus lingulae in planta-

rum agant incrementa, conditiones fulius exponamus; attamencum tota haec disquifitio Phyliologorum fubjaceat ditioni. &latiorem comprehendat ambitum, quam ut intra angufios hu^

11

jus disfertationis cancellos concludi queat, quorum est de hisdisputare rebus, illorum lucubrationibus omnem hujus doctri-nas complexum relinquens ex ejusdem feriniis illa tantummo-do depromam praecepta, qute, cum causfas celerem plantarumLapponicarum crefcendi vim efficientes in univerfum explicen',iniimul quoque illius inlignis, quas in hordeo Tornenli inestprocrefcendi incitatius & rnaturefcendi facultatis enuclean-tis inierviant rationibus.

Jam inter omnes conflat rhyfiologo», iplius terrae indo-lem, prout abundantiorem aut parciorem carbonii (a), aqute& gaiiurn b, in fe contineat copiam, ejusque hinc oitammajorem vel minorem pinguedinem, magnam vim ad planta-rum vigorem aut pr omovendum aut retardandum habere, Q la-re etiam loli bonitas & feracitas, aut macritas ejus & Herili-tas, quam e crasliori aut tenuiori glebae mollioris, magis pul-vertue ac friabilis, (Svplh, -Matjord, matmjjlia), iutra&abilioretnfundum tegentis ftrato asllimare folent Oeconomi, ad harumparticularum nutrientium, majorem aut minorem in terra la-tentem quantitatem potisfimura referenda atque exigenda efl *quamquam vix negamus, argumenta ad hanc rem dijudican-dam e humi fundum inferiorem obtegentis crasfitudine aut te-nuitate tuto posfe peti, cum illa uberiorem haec autem parci-orem earum rerum, qutc plantas alere valent, copiam haudobicure indicent. Quae cum ita ftnt, atque cum probabilitatisquadam Ipccie multis fele commendare postit illa opinio, terrae

a) Carbonium e hetamine potisGnuira & humo provenire docuit Has-ftafratz, Cfr, Annales de Chemie Tom. XIV, p. 55 fqq.

b) Gafium in terra praefentiam demonflrant Humboldt in traftafu J Uc-ber die unterirdifchen Gas arten , Braunfchw, '799 edito, et £nt‘tnert in Gilbens Annaien d?r Phyfik, 6 B; j, St.

12

pingvedinera ea pollere vi, quas ari maturitatem plantas c|itius perducat, omnium primo examinasie juvabit, an folumin Lapponia ejusque confiniis pingvius (it ac feracius, quamin aullralioribus Fenniae arvis. Quum autem ficatum illud o-pitnius foccundjusque, quod in luperficie tente videmus, exanimalibus & vegetabilibus putrefadis originem luam impii-mis ducat, & ob eam causfam in quovis loco eo denfius fub-nafcaturquo major (it animalium Si plantarum in eodem vi-ventium multitudo j veri quidem limile non eft , regiones fri-gidiores fertilius agricolis oblaturas es(e folum, quam calidi-ores terras, multo ditiori Fauna Floraque (•) infignes. Acce-dit, quod omnes, quibus Lapponiam tradusque ei adjacentesinvifendi fuit occalio, pro certo affirmant, finec loca, polopropiora, fertilitate e crasfitudine humi oita aufiralioiisFenniae agris cedere. Qua? res,, fi, ut putamus, Vt-ra (it, i-pfa illa nuper mota qumfiio, num uberior fidi pingvedo plan-tas ad maturitatem celerius perducere valeat, vix ulla egetdisputatione: quare in transcurfu illud tantummodo obfervabi-mus, quod plurium Oeconomorum confirmat experientia, ma-jorem nutrimentorum copiam, cclealibus paratam, non tampraecoci maturitati adjuvandae, qnam potius uberioribus majo-ribusque granis producendis infer vire,. Saepe enim apud nos

a) Vide Rafn VJxt Fhyfiologi p. 251. ”1 S

13s «

qucqne accidit, ut fegetes in macrioribus agrorum areis cre-Icentes citius mesfi fiant maturae,, quam quas in locis recen-ter ac fpisle ftcrcoratis ut Iastius ita diutius floreant, ut ta-ceam hordeum, io arenotis Ilei ilibusque Uloas campis latum,intra LX dierum Ipatium nonnumquam maturitati in asfequi,cum in Galbas feraciori folo cultum duplo longius tempus adidem opus ablolvendum requirat. Quae omnia haud fecus acexperimentum, a nobis in diverfe indolis agro inllitutum,abunde comprobare videntur, ex jpfius terrae natura causiasillius rei haudquaqUam esfe derivandas, quod hordeum in re-gionibus boreaiibus citius quam iu meridionalibus maturefeen-di habitum fibi acquiliverit,.

§. 6,

Cum ex Oxygenio & Hydrogenio, qu* una cum Carbo-nio praecipua conltituunt vegetabilium elementa, componaturaqua; a sufficienti hujus primarii nutrimenti (a) copia, plan-tis oblata, ipsura in his nutritionis negotium insigniter adju-vari, quis ess, qui dubitet, annuatim serme recurrente edoctusexperientia, dum diu sili t terra, nutare quoque, marcelcere tan-d mque emori plurima herbarum genera? Quare a re nostraalienum certe non soret, li accuratas pluviarum niviumque,cum in Tornensibus tum in meridionalibus Fenniae regionibuscaelo decidentium, & vaporum e lactibus-, Itagnis , amnibuspaludibusque adlcendentium ac restillantium rationes adire &inter se ita conserre liceret * ut utris in plagis parciores autuberiores sine aquarum origines, terram & aerem ipsum humi-

a) Die Hauptnahrung der Gewachse ist Wasser ; aus det Erde neh--men sie dieses mit ihren Wurzeln. zu Cch, und uber der Erde-ziehen sie alie in Diinste ausgelsisetc Eeuchtigieit an. WlLLDE*-ron’*! Gtundtiss des Ktauterkuode, Dritte Aust, p, 38?.

14

ditate plus minusve faturantes, liquido pateret, atque quibusin locis aquas ccelefles, mentibus imprimis aeffivalibus, dumflorent herbae, magis asfiduas (int, & intervallis dierum ad-fftidlius aequatis uberius defluant terram conflantiori at fempermodico madore rigantes, aut ubi locorum nunc cQntinentioresfint nubes nunc extra modum in imbres effundemur, calculispolitis omnium oculis mentibusque luhjici postit. At cum ne-mo, quantum quidem nos fcimus, in borealibus Fennroe parti-bus tales Rygrornetricas vel Hyetometi icas infiituerit ohferva»tiones, ut harum rerum rationes conferri ac inveniri posfent,ne officio tamen omnia colligendi, quae ad argumentum, dequo disputamus, quodammodo explanandum aliquid habeantmomenti, dtfursfe videamur, tabulas dierum pluvialium, Ulnae& Aboac per decem annos a Julin & Hallstrom obfervatarum,numerum recenfentes, heic 1'ubjungamus; quae obfervationes-,quamquam iisdem annis non ia£he funt, id tamen probant,Uloae regiones ab Aboae tradlibus pluviarum nonnumquam vin-ci copia, Obfervavit autem Juijn furomam dierum, quibusUloae pluviae deciderunt, hanc fuisle (a);Annis - Mensibus Maji - Junii - Julii - Augusti - septembris.1778 — 8 9 6 7 71779 — 7 7 8 2 111780 — 9 7 10 1 51781 — 9 4 8 8 517g2 — 9 8 9 8 81783 — 7 8 12 7 121784 — 10 12 7 9 101785 — 10 8 9 15 171783 — 10 12 13 9 91787 — 13 13 20 19 8Unde oiitur hoc: 9, 2 8,8 10,4 8,5 9 2

a) Vide ia Vett, Akid. N, Hsndi, Tom X p, ir 5,

15

cujusvis menfis medium; atque fic omnium menSum mediumeft 9, 2'

Quas autem Aboae inftituit .Hallstrom obfervationes, mihibenigne ab eodem ipfo Audore communicatte, hoc modo feiiabent:

Annis - Mensibas Maji - Junii - Julii - Augusti - septembris.1797 _ 12 11 9 13 161798 — 7 3 11 9 171799 — 11 15 15 17 161800 — 11 10 16 6 21801 — 6 11 14 12 51802 — 9 7 14 11 91803 — 6 ' 15 9 6 71814 — 3 8 8 5 31815 — 12 6 12 15 111816 _ 9 8 lo 17 11

Singulorum itaque menfium medium eft6,6 9,2 11,8 11,1 9,7

& per omnes nienfes dierum pluvialium numerum cflicit 10, 1,

Quod ex harum tabularum .comparatione educere licet,aliquanto uberiores esfe interdum Abore quam Uloae temporeserti vo pluvias, filum quidem non eft Ariadneum, cujus dudurem paullo abftrufiorem iis, quibus premitur, difficultatibus ex-tricare valerem: at cum ex altera parte conftat, hordeum fem-per breviori temporis fpatio maturitatem lentire in borealibusquam in meridionalibus patriae regionibus, ex altera autemBoreae tradas multitudine dierum pluvialium, nt jam diximus,auftralibus plagis nonnumquam, quamvis haud multum, cede-re; fufpicari minime licet, eam citius maturefeendi, quae hor-deo Xornenfi ineft, facultatem, cuidam uberiori ac confiantioriXoli Tomentis madori luam debere Originem,

16

§. 7.Quemadmodum qua; in terra prteflo funt nutrimenta ra-

dicis ope exfugunt vegetabilia, ita ex aere gafia foliorum ad-jumento abloiberi omnes nunc concedunt Phyfiologi. Quaread illam jam accedimus quasftionem, an cx diverfa quadamaeris atmofphserici in borealibus regionibus mixtione vel com-pofitione florentium ibidem plantarum citius cretcendi & ma-turefcendi indoles derivari posfit. Qua in quaelfione enucle-anda quominus multi fimus, obfervationum Fudiometricarurain Fennia feptentnonali habitarum defeitu prohibemur. Sedcum experimenta, quas infiimcrunt Humboldt &G,Ay-LussAC (a)fidem faciant, gafia, azoticum puta & oxygenicum, aerem at-mofphaericum imprimis conftituentia, aequa fere per plurimas,ubi itinera fecere, terras ratione, eundem componere } diverfamquandam aeris mixtionem in Lapponiae confiniis haud esfe ad-mittendam putamus. Ad Gas autem caibonicum aeii admix-tum quod attinet, nulla fubeft causfa, cur majorem hujus inTornenfium regionum atinolphasra inesfe copiam credamus.

§. B.Inter castera quibus ad vitam generandam,

tuendam & ad finem legibus naturas prasferiptum producen-dam opus habent vegetabilia, temperatus pro diverfa cnjusqueplantae indole calor haud infimum occupat 'locurn. At vege-tabili cuique, quamdi.u vivit, non folum tuus ac proprius inefl:calor, ut inter omnes, .licet de hujus ortu causiisque varie dis-

a) Vide;- vom Humioid’s, und Verfuche uber die Be-theile der Atmofphsete in GehlerSs n. allg, Journ, det Cbemie.Vol. V. p. 45 fqq.

17

sputantes (a), convenit Phyfiologos, fed docet quoque expe-rientia, vitalitatem plantarum, a majori vel minori externieasdem ambientis caloris gradu inter crefcendum inligniceraut adjuvari aut impediri. De illo genere nihil mihi faltimita compertum eft, ut, fi ad locorum, de quibus loquor, dhfianliam, atque ad diverfos caloris interni gradus, qui in fin-gulis hisce plagis cuique inesfe posfiot plantarum generi, fpe-detur, aliquid certi in medium proterre auderem; quare totamhanc, non maxime modo impeditam, ted lupervacaneatn quotque (ideo nimirum, quod calor plantarum proprius non intercausfas confpicuae in iisdem vis vitalis, fed inter indicia ejus-dem referendus fit) relinquere coadus disquifitionem, paucade altero caloris genere disputabo. Cum autem non folumdiverfa caloris vis, variis anni tempefbuibus valens, & inplantas, prout tortius aut remisfius fervet, agens, verum c-tiam aedificia hortulanorum caleladoria, quorum in areolis,auda caloris temperie, feminum germinatio ac herbarumfuccrefcendi impetus mirum in modum protruditur ac promo-vetur, fatis fuperque probent, externum calorem ad plantase terrte gremio eliciendas fnxdusque maturandos maximamvim habere; ad caloris tum in Tornenfibus, tum in meridio-nalibus Fennite regionibus regnantis gradus explorandos tne-met convertam, quo comparatione fada, an re vera in hislocis fit caloris aafiivi quaedam differentia, & fi detur, quantafit & ubi preeponderet calor, inveniamus.

e) Ex Sole & aere quidam audlores, ut v. c, Malpighi Si Grevvvegetabilibus calorem communicari putarunt; Plinius autem

18

Duplicem vero fedetn tenet calor externus: alter in terraIktet abditus; alter in immenfls aeris fpatiis volitat.. De illo«eft. primo agendum,

Temperaturam terrae ex temperie aquarum, quas fontes-per totum annum fcaturientes emittunt, certisfime explorari &-inveniri posle primus llatuit von, Buch; quam eand m ingres-fus viam Wahlenberg (a) diverfis in Svecias locis calotetn-terrm perquilivit,. Ex hujus, etenim Tbermomctricis oblervatio-nibus Icimus, temperaturam terrae ad Gevaiiam, ejusdem fereac Aboa vel faltem Ylane latitudinis,. es!e 5°,' 5, ad ofti»-um fluvii Angermannias 3% 7, & ad lacum Vindeln, eo-dem fere ac Torna, (ub latitudinis gradu, + 1°, 8 (b).j qui-bus addi posfunt, tam quas Hellanot & Juun oblervarunt,temperaturam terrae- esfe ad-Tornam 2°, 7 (c) & ad Uloara--J- 5°, 0 (d) quam quae ex obfervationibus in fontium aquisad VVafam, Aboam & Nadendal ab Baulstrom fadis novi-mus, temperaturam fcdicet terrae Wafentis mediam esfe -j- 4°, 0/Aboenfis vero -J— 6°, O. Cum denique von Buch caloremfontium ad lacum Ncocomum -j-r 10°, 1 inveniret (e), cx o-mnibus hisce obfervationibus inter le collatis-intelligimus, fo-li Tornenfis temperierroquatuor circiter gradus terrae Fennicas,-meridionalis calore esfe interiorem: quemadmodum etiam ex

a); Vide in K Vett, Acad, N. Handlingar> Tom. XXX p. 20f & fqq,.fc) Cfr. K, Vett, Acad, N. Handl,, Tom XXXHp. 19, & fqq,-

«),Vide: Heliandts R6n om vannens varma i de Nordilka Haf, fjfiarroch brunnac. in K. Vett. Acad. Handl. Vol, XIV..

«!},Obfervationes fuas fecit Julin die XXIX mentis Augufti in acidii--lis Uloeafibus, Cfr. K, Vett. Acad, N, Handl. Tom, XXXII.' py 37^

e))Chi L, prox» eit. p, i6s.

19

iisdem laudatis experimentis conjicere licet, calorem terrae inuniverfum eo magis dtcrelcere, quo altius ad loca verius fe-

.pientrionem fita penetremus.

Sed fi paullo difficilius fit veram caloris in terra latentisrationem experimentis captis cognofcere, longe expeditior eftvia ad aeris temperaturam explorandam, quippe quae mox fubfenlus cadit. Qui THermomet.ricis obfervationibus inftituendis& conferendis indefesfam impenderunt operam, quos inter Wah-lenberg ('■)■, ut alios taceam, nominasfe juvat, certum explo-ratumque habent, calorem .tense per totum Europae orbem,temperaturae aerrs mediae paullulum anteire; & quo appareat,qualis fit ratio medii c.doi is in iis praelertim, de quibus agi-mus, locis, atque illo tempore, quo herbafcunt plantae, duo-decim annorum obfervationes, merilibus aefiivalibus a LecheAboae & Julin Uloae habitas heic fubjeftas inter fe compa-rasfe juvabit.

Fuit ex obfervatis Leche Aboae Thermometri centigradialtitudo (b);

Annis: Mensibus Maji — Junii - Julii - Augusti— septembris1 /50 — —j- 9’ 4 16, 2-rj- lg, 0 —j- 17, 8 9, 51751 — 9,7 13,8 18,3 .15,8 .9,71752 — lo,7 15,0 21,o '18,7 9, 11753 — .9,8 14,1 17,0 15,3 11,11754 9,1 16,1 16,5 14,1 10,41755 — 12,2 16,7 19,7 13,4 10,01755 — 8,5 16,0 ‘18,7 l3,3 9, 3

a) Vide eund, libr. cit, p. if.b) Vett. Acad, HandI, Vol, XXIV, p, igi;

20

1757 — 9*2 17,9 21,4 17, 9 13, &1738 — 10,1 12,6 15,8 14.7 7,71759 — 7,3 16,8 18,2 16,3 9,21760 — 9,8 16,2 19,6 15,8 12,01761 — 10, 2 16,9- 17,6 17,6 12,7Unde media 9,7 15,7 18,6 16,7 10, 4-& Ulore (a) eodem inftrumenti genere ufus has invenit ratio-nes (b) Julin,

Annis; Mensibus Maji — Junii - Julii - Augusti • septembris-1776 +3,6 + 12,6 + 16.3+13,9 + 3 91777 — 5.2 10,8 13,5 10,2' - 2,21778 ~ 3,0 9, 9 14,9 9,5 6,3.1779 — 3.:9 > 1:1,0 13,9 12T 6 3,5;1780' - 0-9 9,5 15,1 10,2 2,31781 1, 2 7,9 12,0 11,6« 7.0)1782 + 6,7 13,5 16, 8 16 1 8,81783 — 1,4 9,6 15,1 10, 1 2, £1784 — 1, 9 8, 1 12,2 8- 2 7, 1;1786 — 2.8 14,0 18,3 14,6 5.71786 — 6,2 13,8 17,5 17,8 10 2!1787 — 6,8 15,6 17,3 13> 8 7,2;Med.men.smro +3,5 + 11,4+13,2+ 12,4 + 5,7

Computando harum Tabellarum rationes, invenimus qui-dem temperaturam caloris medi un Ulore iub his-annis menfi*busque luisfe 9°, 6& Aboae 14°,. 2, hujusqpe igitur loci ca-

a.) Cum observationes Thermonretricas Tornae psr piures annosconsidendi milia nobis oblata suit occasio, iisdem- Uloa hsbitis-uti necesse suit.

jb) Vett, Acad, ,N, Handl,, Toro, .X, p, I gj;,

21

iorem 5 circiter gradibus illius fnperasfe (a). At quamquamex hoc calculo prona fluere videatur confequentia, miram,,quas hordeo Tornenfi iuefl, li Vel in patria terra, Vel,, utexperimento a me fado cognitum efi, in peregrino feratur fo-lo, hord>o noftro domeflico citius maturelcendi facultatem,,haudquaquaur e calore, in Tornenlibus agris, menlibus refli-vis ferventius qyam in nofliis auflralioribus dominante,, de-ducendam esfej ne tamen inconliderate aut n< gligenter in ju*-dicardo egisfe merito culpemur, quas, contra hanc lentendam,cui u.pote maxime probabili ipfi favemus, dici poslunt, pau-cis attingere e re esfe noftra duximus,-

Sunt nempe Thermometricas illae obfervationes, quibus,,tum Uloas tum Aboae inllitutis, nobis hac in re dijudicandauti licuit, ita cnmparatre, ut temperaturam caloris tantummo-do dierum, non auteta nodium definiant. Unde, quoniam'Sol, & lumen & calorem telluri affundens, cum auflralioribusplagis vefpere fe fubduxerit, fub horizonte commoratin diu-tius, quam in locis borealibus, qualia funt Tornas tratius, ti-bi media aeflate diem a node exiguLsfimo intervallo diftimgvit,; ut quod omnes quoque fciunt taceam, eundem Solem ea-

a) Quae in Enontedcis per (rei annos ; lgo2, & IgOf a Gbape,ibidem Paftose fadlae funt Thermometricae obfervationes, temperiemseris Lapponiae Tomentis aeflivaro noftra esfe inferiorem,comprobant,. Ex illis nimirum colligitur, medium caloris gradumibi-locorum fuisfe

MensibusJ Majo- 2', 50Junio 9 , 70julio 15, 33Augusto 1.3, 36sepiembri 5, 4.0

Unde per'ororre.s hos roerfts . medius oritur caloris gradus ~ g- 26iCfr,, WAKt.iiNEE.BG.. flor. Ltspp,, Introd. p, XL1V,,

22

•dem annUfempefiate in Lapponia nec occidere nec cxfurgere,fed per totum temporis fpatium, quo circa axem fuum vol-vitur terra, lupra hujus coelique confinia fplendentein incede-re, facile quidem illa fuboriri potell opinio, medium per in-tegros cum nodtibus ,di s calorem, his locis & hoc anni tem-pore, ad altiorts, quam in meridionalibus terris, re vera ad-fcendere gradus, quamvis nemo Th rmotnetri ope id explora-verit ac confirmaverit, eaque magnam partem ex causfa ena-tum esfe illum, quo hordeum Tornenfe prae eodem generefrumenti in auflralioribus pfagis.culto gaudet, cirius mature-fcencii habitum. Quod fi vel haec, nullis confirmata oblerva-tionibus, nosmet haud remoietur opimo, reflat tamen altercum ejus ratione conjuadisfimus., -ambigendi fubminiftranscausfam, fcrupulus.

'QuOnlara -yidelicet, ut jamjam didum eft, Sol aeftivus inborealibus terrae plagis, aut non omnino occidit, aut quamcitisfime horizontis marginem fubterlabitur, quem excitat ca-lor, in his regionibus magis aequum, per dierum nodiumquevicisfitudines, tenorem ita fervare rvalet, ut magnum illud ibinon exfiet diurni ac nodurai caloris difcrimen, quod fub aeila-te femper haud param, & faepe vehementisfime in meridiona-lis Fenniae fentitur terris. Unde fi cui arrideat ea, omninonullis quidem Obfervationum experirRentommve indiciis com-probata minus quam infirmata, praefumtio, plantas aequabilioriper nodes diesque itemperatura fotas citius crefcere & matu-refcere, quam quae minus lentis expolitae caloris graduum mu-tationibus alternas fufiineant ardendi algendique vices, pofitonimirum eodem fub utraque coeli plaga medii caloris tempe-ramento, is certe (uae, utut precariae, confidens rationi nonpoteft, quin inter jamjam explicandi a nobis phaenomeni caus-fas peculiarem quoque referat coeli ejus aellivi, cui Tornenfisfubjacet regio, caloris temperiem. His vero, quae haud im-probabiliter nobis objici posfe praefenfimus, quamvis multa

23

eadetnque haud levius, quam hmc ipfa, pondus habitura op-poni posfe videamus argumenta, attamen huic dirimendas'eontroverfiae tantum abefi ut temere nostnet immifceri patia-mur, ut potius omne tulisfe pundum exilfimari cupiamus, Iiconquifitae in re ancipiti dubitandi rationes oculatiorum in feconvertere valuerint & attentionem & fubtilisfimam vel ob-fervandi VcL expeiim-nta inilituendi artem.

g 9.Mhltas quidem res,, quae plantis in crelcendo & mature--

fcendo maximo lunt ufui jam recenfuimus & breviter excusfi-niLis;: quoniam autem illae, ut ex iis, quae a nobis propofitafunt, perfpicere licet, aut nihil prorfus, aut 11 quid, atta-men vix ita ut probari queat,, ad itilignem, de quo loquimur,habitum hordeo Tornenfi ingenerandum conferre valeantj di-fpiciendum nunc efi, an non alia quaedam reperiri poslit caus-ia*, quae his omnibus validior illum ipium habitum progenue-rit. Quam nobis perquirentibus, cum de calore proxime-egimus, cui, utpote a. Sole oriundo, incitatiorem plantaiurnfub fepientrione crefcentium maturitatem adfcripfit quoque ipfeA LiNNe (a), altera Solis virtus, quae in-vi tellurem lumi-ne luo illuftrandi inell, ita fefe obtulit, ut illa quin prae-cipua fi non unica fit causfa, quae hordeo Tornenfi citam ma-turefcendi facultatem indiderit, vix dubitare posliraus. Lu-cis enim materia diligentius examinata,, & a Thermogenioaccuratius dillincia, diverlam cuique eorum in plantas agendivim inesfe non folum invenerunt recentioresCheraici & Phy-fici, verum etiam valde rrmltbrum experimentorum innixi fide,.

plurima phaenomena, quae- in plantis, dum cre-fcunt, praebent fe conlpicienda, jam attiibuerunt,. Singularimateri® lucis vi variam caulis,,ramulorum, toliorumque politu-

a);Cfr. Vett. Acad, Handlingar Vol, I, p, 21,-

24

Tam, plantarum verfus lumen nutationem, earundem foranuns& vigilias, obfcrvationc-s a Bonnet (a), Tessier (.1.). De-CAndole (cj, aliisque faft:e adjudicant; atque ut -viriditatemherbarum (d), diverfosque florum frufluurnque colores e Pho-togenio, ita etiam chloiolin plantarum ex ejus defe&u oriridocent praeter alios Meese (e), Senfbier (f) Heinrich fg);quin immo ipfum natritionis negotium i*x eadem hac vi inli-

;gaiter adjuvari, innumera experimenta, quae inflituerunt In-genhouss (h), Senebier (i), Saussure (kj caeterique, Equo-

a) Vide; second mtmolre de Ia directioR & du retornement desseuilles ; & a cette occasion de la perpendiculatite & repliementdes tiges, in Oeuwres d’ Histoire Naturelle & .de Philosophie deCharles Bonnet. Tora. IV. p, 109 & sqq. ' .

b) Csr. Experientes propres .a developper les esseta de laLumiere surcertaioes Plantes per M. 1’Abbe Tessier in Hilloire de 1’AcademieRoyale des sciences, Annee MDCCLXXX1II. p, 133 sqq-

c) Vide; Journal de Physique Tora. LII p, 124 sqq.dj Inter primos, qui viridem soliorum colorem ex luminis actione

derivarunt, suit Raius, Csr, ejus Hist, Piant. Tora. I, p. 15.e) Meesb in Rozier Journal de Physique Tom, VI, p. &

atque Tom. -VII. p. jia & 193.

s) Csr. Memoires Physico-Cbymiques sur 1’influence de Ia lumiere so-laire pour modisiet les etres des trois regnes de la Nature, & surtout ceux du regne vegetal. Tom, II. p. 51 sqq.

g) Von der Natur und den Eigenschaslen des Lichtes, Pelrop, lgo8p. 32 & sqq.

b) Csr. Versuche mit Pslanzen.■i) In Journal de Physique T. XLI, p, 205 sqq»tk) 'Csr. Reeberches cbimiqucs sur la Vigeta lion a Paris an i2.(igo|)I Vol, 8-

25

rum furamas coli git Heinrich (a) fatis fuperque probant,Disfolvuntur enim gas acidi carbonici aquaque, quas ex ae-re vel terra radicum foliorumque ope imbibunt piant*, aci ju-vante Photogenio, atque disfoluta plantis praebent praecipua,quibus opus habent, nutrimenta, Carboniurn puta, Oxyg niuin& Hydrogenium: ut taceam, ipfam flammam, qua ardent,cum incenduntur vegetabilia , offendere, materiam lucis in il-lorum vifcera intrare, atque cum Carbonio, Hydrogenio, Re-linis e. f. p. jundarn, partem eorum conftituere (b) Qute o-nmia aequa lance ponderantibus vero utique videtur fimillimum,plantarum crefcendi ac maturclcendi operationes co citiusablolvi, quo magis asfidue in illas agat lucis benefica vis,Crefcentibus autem, una cum locorum ab Aquatore difiantia,dierum ex longiori Solis fupra Finitorem commoratione ori-undis fpatlis, plantas etiam in feptentrionahbus terris nafcen-tes, ob continuum aut laltem paullulutn, fub no;Ubus celti visillullribus , interruptum lucidi incitamenti influxum, non pes-funt non citius, quam in meridionalibus regionibus, ubi no-dtes longiores & infimul tenebroliores altiorem vegetabilibusconcedunt quietem, procrefcere: unde fit, ut Hordeum in tra-ftibus Torofe, ad Vr I gradus ab Aboa dirtantis, cultum cxeadem hac quoque causfa breviori tempore maturitatem ibi-d m asfequatur, quo habitu femel induto, vel 11 in agros me-ridionales transmigret, illum tamen per longiorem annorumfenem lervabit.

Sed antequam banc mittamus qureftionem, unum adhucaddere liceat argumentum, quod ad fententiara nollram confir-mandam alicujus momenti esfe videtur, Eli autem tilud pe-titum ex aequo fere horarum numero, quibus Soi, quamquam

a) ViJc I, c. p. 54 sqq.b) Cst, Heinrich Libr. cit, p. 70 & 71,

26

intequali dierum noftiumque ratione, tum Aboae tum Tornaseo tempore fplendet, quo crefeit & ad maturitatem pervenithordeum, Nempe intra XCII ditium fpatium in traftlbus Abo-enlibus ad MDCL horas fupra horizontem vertatur Sol, tumLXXiX circiter dierum vicisfitudinibus eundem horarum nu-merum in Tornetdibus plagis complet (a). Quod vero fepis-lime breviori, ut oblervatum efi, tempore Tortae fatum ma-turelcal hordeum, v. c. cum LXX & interdum paucioribusdi ’hus id liat, hoc iplum phaenomenon e lucidioribus regio-num bort ahum nodibus iongionhusque crepulculis ut iadilimeita maxime piobubditer explicari putefi,.

§. 10.Quousque autem hocc? hordeum, e Tornensibus regioni-

bus advectum, (ub noltro coelo luam cit maturcscehdi na-turam conscrvarc valeat, pto Certo definire haud scimus;:quippe quod non nisi ex accuratis & longiori tempore in-Dirutis experimentis explorari potell. Cum autem qui per a-liquot annos hordeum e septentrionalibus terris translatum 1apud nos coluerunt O coaomi, nullum sere saepius laudati ha-bitus decrementum deprehenderint, facilis inde suboritur con-jectura,. idem hordeum novam suam indolem diu quoque subnosiro coelo esse conservaturum. Attamen ejus rei ergo nonesl quod dubitemus, quin alienam hanc naturam, in peregri-na terra comparatam, lenior aura, li ad antiquas aut his pro*ximas iedes hordeum hocce migrare jubeas, lit mutatura. Ve-rosimillimum enim nobis videtur, ut quam ei alsera climatis-vis indiderit consvetudinem eandem etiam altera, eaque ab i-nitio ei propria demere valeat. Neque minori gaudet verita*tis specie opinio, grana hordei septentrionalis, qiue Climatis

a) Sationem in Aboae tradlibus die XVII, in Tornenfibns autem re-donibus die XXVI me.nfis Maji fieri pofuimus.

27

durioris vi a magnitudine fua aliquantulum degeneraverint,fub itoftia coeli plaga, temporis tradu, noftri qpoque hordeihexafikhi kroina oiim este aequatura.

§. UAd sinem jam perducta, qualiscunque sit, disquisitione,

de caussis, unde oriatur peculiaris hordei Tornensis citius,quam qua ejusdem- frumenti genus in ausiralioribus patriaeregionibus natura gaudet, raaturescendi vis, restat ut paucis-de usu, quem in nollris agris satum rei rusticae adserre valeathordeum hoc boreale, lectorum judicio subjectis, coronidemopellae imponamus. Minora quidem & leviora grana, quamauliralis Pennite hordei hexaflichi semina, progignere solet,quare bsudquaquam, si ad nutrimenti copiam, quae in utris-que his generibus inesi, solummodo (pectes, Tornense frumen-tum nostro palmam praeripiet. Cum autem in austraiibus Feti--nite terris haud raro accidat, ut nivibus serius solutis tardiusadolescens ver, aut diuturniores vere essuse pluviae'impediant,ne maturius aut saltem tempestive fieri postit hordei sinio,,perutile certe erit, si non totum agrum, attamen partem ejus,tali conserere semine, quod, serius licet terrae ingestum, ce-lerius tamen ad maturitatem seitinet. saepius enim malo eve-nit sato, ut laetissimae segetis spem una nocte abripiat intem-pestivum autumnale frigus, vacuas frugum spicas vel diligenttissirno relinquens aratori j unde sit, ut non solum uno annopenuria hordei laboret, verum etiam posleiiori, quod agriscommittat, semine protlus careat vel id aliunde sibi compara-re necesse bab< at. Quod malum ad partem evitabit providusille agrorum cultor, qui hordeo ausirali dissidens boreale ge-nus non prorsus respuit. Neque alterum commodum huicutilitati addi non possit. Curo nempe diutina tempore Verno*siccitas agros nonnumquam ita affligat, ut permulta bordeidomi nati , emoriantur germina, quae humida dum suit terra;

28

fuccreverint, quod citius progerminandi morem didicit hor-deum boreale, torrida adventante tempeltate, luperliciem terra;jam dcnfioribus fupertexit herbis, quae vernum retinent ma-dorem & ab illo hutmdatae celerius, quam rariora fata,cum crefcunt tum ad maturitatem perveniunt. Sed manum detabula. Meboia futuri temporis docebit expaientia.

Cor rigenda.Fag. 3, lin. 9 pro: coltur Ugt colitur.

—— 1. 26 pro; Penfyiviana leg. Penlylvania.

—

— I. 27 pro; humiliorem leg. humilius,Pag. 4, 1. 19 pro; demonflrato leg demonlliabo.—

— 1. 26 pro; Sociatatis leg. Societatis.—

— 1. 27 pro; erit leg. erat,Pa g. 5, I. 2 pro: habebant leg. haberent.Pag. 6, I. 3 pro ; S Jcto leg. Sexto.Pag. 7, 1, 26 pro; quem leg. quam.Pag. 9, 1. 28 pro; Soc. leg. Acad,Pag. 12, I. 20 pro : celealibus leg. cerealibus,Pag. 1-5, 1. 3l prox leg. der. --Pag. 14, I. G pro: f ilundentur leg, effundantur.Pag. 15, 1. 18 pro: 6. 6 leg. 8, 6.Pag. j6, I. 28 pro: th -ile leg. Itandiheile,Pag, 18, I. 4 pro; fontes leg. fontes.Pag. 24, 1, 19 pro: loliorum leg. folioium.