ÇALIŞMA GÜVENLİĞİ

• A-İş Güvenliği

• B-Çevrede Güvenliği Tehdit Edici Unsurlar

• C-Kaza ve Yaralanma

• D-Yangın

•3

A- İŞ GÜVENLİĞİ İş Güvenliğinde Geçen Kavramlar

Meslekî ve Teknik Eğitim

Mesleki Eğitim Nedir? Kişiye, belirli bir meslekle ilgili bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazandıran ve kişinin yeteneklerini çeşitli yönleri ile geliştiren eğitim sürecine “mesleki eğitim” denir.

•4

Teknik Eğitim Nedir?• İleri düzeyde fen ve matematik bilgisi ile

uygulamalı teknik yetenekler gerektiren meslek kademeleri için gerekli olan, bilgi, beceri ve iş alışkanlıklarını kazandıran ileri düzeyde ki mesleki eğitime “teknik eğitim” denir.

•5

Mesleki ve Teknik Eğitimin Amacı Nedir?

• Toplumun hedefleri ve iş çevrelerinin talepleri doğrultusunda, bireylere belirli bir mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve uygulama yeterliliklerinin kazandırılmasıdır.

•6

İnsan Sağlığı Sağlık Nedir? • Dünya Sağlık Örgütü’nün tanımına göre; kişinin,

bedensel, ruhsal ve sosyal bakımdan tam bir iyilik halinde olmasıdır.

•7

İşçi Sağlığı

• Bütün mesleklerde çalışanların sağlıklarını; sosyal, ruhsal ve bedensel olarak en üst düzeyde tutmak, çalışma şartlarını ve üretim araçlarını sağlığa uygun hale getirmek, çalışanları zararlı etkilerden koruyarak işin ve çalışanın birbirine uyumunu sağlamak üzere kurulmuş bir tıp dalıdır.

•8

İş Güvenliği Nedir? • Atölye ve işyerlerinde, işin yapılması

sırasında, çeşitli sebeplerden kaynaklanan, sağlığa zarar verebilecek şartlardan korunmak amacı ile yapılan sistemli, planlı ve bilimsel çalışmalara “iş güvenliği” denir.

• Diğer bir tanıma göre; İşçilerin iş kazalarına uğramalarını önlemek amacıyla güvenli çalışma ortamını oluşturmak için alınması gereken önlemlere “iş güvenliği” denir.

•9

Kaza Nedir?

• Belli bir zarar ve arızalanmaya sebep olan, beklenmeyen, umulmayan ve önceden planlanmamış olaylara “kaza” denir.

•10

İş Kazası Nedir?

5510 Sayılı Kanun’un 13. maddesine göre;

• Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,• İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle

veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,

• Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

•11

• Emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

• Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olaya “iş kazası” denir.

•12

İş Kazasını Meydana Getiren Nedenler

79%

20%

1%

Güvensiz hareketler

Güvensiz şartlar

Bilinmeyen

•13

Yaralanma Nedir?• İş kazaları sonucunda insan vücudunun

parçalanması olayına “yaralanma” denir. Yaralanma ikiye ayrılır:

• Yaralanmanın tedavisi sonucu vücutta hiçbir iz kalmıyorsa “geçici yaralanma”,

• Yaralanmanın tedavisi sonucu vücutta iz kalıyorsa “kalıcı yaralanma” denir.

Yaralanmanın en şiddetlisi, kaza sonunda çalışanın hayatını kaybetmesidir.

•14

Meslek Hastalığı Nedir?• 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık

Sigortası Kanunu, Madde 14’e göre;

• Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hallerine “meslek hastalığı” denir.      

•15

İlkyardım Nedir?• Hasta ya da yaralı kişiye, hastalanması

veya yaralanmasından hemen sonra, doktor gelinceye veya sağlık kurumuna götürülünceye kadar, hayatını kurtarmak için veya durumunun kötüye gitmesini önlemek amacıyla yapılan ilk müdahaleye “ilkyardım” denir.

• UNUTMA: İLKYARDIM MUTLAKA BİLEN BİRİ TARAFINDAN YAPILMALIDIR.

•16

İş Güvenliği Kavramının Tarihsel Gelişimi

Dünya’da İş Güvenliği Çalışmaları• Çalışanların sağlığı ile yapılan iş arasındaki ilişki

çok eski çağlara dayanmaktadır. • Yunanlı düşünür Herodot, yine aynı çağlarda

Eflatun ve Aristoteles gibi düşünürler işçilerin sağlığı ve iş kazaları üzerinde durmuşlardır.

• Ancak bilimsel esaslara dayalı olarak bu konunun ele alınması 17. yüzyılda İtalya'da Bernandino Ramazzini tarafından olmuştur.

•17

• Daha sonraları İngiltere'de Sanayi Devriminin başlamasıyla birlikte sağlık ve iş güvenliği sorunları ortaya çıkmıştır. Buna bağlı olarak devlet, gerekli yasal düzenlemeleri yapmıştır.

• 1890 yılında, Rusya dışında 17 Avrupa devletinin katılımı ile Berlin Konferansı yapılmıştır. Konferansta, aşağıdaki öncelikli dört konu belirlenerek bu konularda çalışmalar yapılması kabul edilmiştir.

•18

İş sağlığı güvenliği,Çocukların çalıştırılmaması,Sosyal güvenliğin sağlanması,Çalışma sürelerinin kısaltılması.

•19

• 1919 yılında, temel çalışma hakları, örgütlenme hakkı, toplu pazarlık, fırsat eşitliği ve çalışma hayatı ile ilgili diğer konularda asgari standartlar koymak amacıyla “Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)” kurulmuştur.

• 7 Nisan 1948’de “Dünya Sağlık Örgütü (WHO)” kurulmuştur. 7 Nisan her yıl "Dünya Sağlık Günü" olarak kutlanmaktadır.

•20

Cumhuriyet Öncesi Dönemde İş Güvenliği

• Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk sanayileşme çabaları 19. yüzyılda Avrupa'nın etkisiyle başlar.

• Bu yüzyılın ikinci yarısında da işçi sayısının artmasına bağlı olarak, işçi sağlığı ve iş güvenliği sorunları ortaya çıkmıştır.

• İşçiler yoğun olarak madencilik sektöründe yer aldığı için, ilk yasalar da bu alanda çıkarılan, “Dilaver Paşa Nizamnamesi ve Maadin Nizamnamesi*” olmuştur.

•21

Cumhuriyet Döneminde İş Güvenliği

• Cumhuriyet döneminde işçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili bir çok yasal düzenleme yapılmıştır. En önemlileri şunlardır:

• 1937 yılında yürürlüğe giren 3008 sayılı İş Kanunu. (Bu yasayla, ilk kez işçi sağlığı ve iş güvenliği konusu ayrıntılı ve sistemli olarak düzenlenmiştir.)

•22

• 1946 yılında İşçi Sigortaları Kurumu kuruldu.

• 1946 yılında Çalışma Bakanlığı kuruldu.

• 1950 yılında Hastalık ve Analık Sigortası Yasası çıkarıldı.

• 1950 yılında Sanayi ve Ticarette İş Teftişi Hakkındaki uluslararası sözleşme onaylandı.

• 1957 yılında İhtiyarlık Sigortası Yasası çıkarıldı.

•23

• 1964 yılında 506 sayılı Sosyal Sigortalar Yasası kabul edildi. (Bu yasa ile bu alandaki düzenlemeler tek çatı altında toplanmıştır.)

• 1971’de 1475 Sayılı İş Kanunu çıkarıldı.

•24

İş Güvenliğinin Önemi ve Amacı

İş Güvenliğinin Amacı Nedir?• Çalışanlara sağlıklı ortam sunarak, iş

kazalarına karşı korumak,

• İş ve işçi arasında en iyi uyumu sağlamak,

• Üretim güvenliğini sağlamak,

• İşletme güvenliğini sağlamak.

• İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da en aza indirmek.

•25

•26

İş Güvenliğinin Kapsamı ve Önemi Nedir?

İş güvenliği çalışmaları:

• Öncelikle, çalışanların can güvenliğini,

• Daha sonra makine, araç ve gereçlerin güvenliğini,

• İşyerinin güvenliğini,

• Çevre güvenliğini,

• Son olarak ta, üretilen malın güvenliğini kapsar.

•27

• Bu açıdan bakınca, iş güvenliği çalışmalarının önemi kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.

• Çünkü, bu çalışmalar çok sayıda insanı, makineyi ve çevreyi etkiler.

• Bu nedenle, bir iş yerinde, iş güvenliği varsa, orada sağlık ve mutluluk vardır.

• İş güvenliği yoksa, can kaybı, sakatlık, hastalık, para ve zaman kaybı vardır.

•28

İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Sebep Olduğu Kayıplar

ve Ekonomiye Etkileri Nelerdir?

• İş kazalarının ve meslek hastalıklarının maliyetini, çalışan ve işveren açısından ayrı ayrı inceleyelim.

• İş kazaları ve meslek hastalıklarının işverene maliyetini, genel olarak iki başlık altında toplayabiliriz:

Doğrudan Kayıplar,Dolaylı Kayıplar.

•29

Doğrudan Kayıplar • İş kazası anında yapılan ilk yardım

masrafları.

• Kazazedeye ödenen geçici ve sürekli iş göremezlik ödenekleri.

• Kazazedeye veya ailesine ödenen tazminatlar.

• Mahkeme giderleri.

• Ölümlü iş kazalarında uygulanacak cezai hükümlerin bedelleri.

•30

Dolaylı Kayıplar Dolaylı kayıpları genel olarak beş guruba ayırabiliriz:

• İş gücü kaybı,

• Üretim kaybı,

• Siparişlerin gecikmesinden doğan kayıplar,

• Üst makam ve hükümetçe yapılan soruşturma masrafları,

• Ülke ekonomisinin uğradığı kayıplar.

•31

İş Gücü Kaybı Kazazedenin çalışamaması nedeniyle.Kazazedeye yapılan ilk yardım nedeniyle.Kazazedenin işyeri arkadaşlarının

verdikleri aralar nedeniyle.Usta ve yöneticilerin kazayı incelemek için

kaybettikleri zaman nedeniyle.Yasal işlemler için kaybedilen zaman

nedeniyle oluşan kayıplar.

•32

Üretim Kaybı Üretimin aksaması nedeniyle iş akışı

ve programdaki gecikmeler.Makinelerin durması ya da hasara

uğraması nedeniyle oluşan kayıplar.Malzeme ve hammaddenin zarara

uğraması nedeniyle oluşan kayıplar.Kazaya uğrayan işçinin işine dönmesi

halinde verimdeki düşmeler nedeniyle oluşan kayıplar.

•33

Siparişlerin Zamanında Karşılanamamasından Doğan

Kayıplar Firmanın şöhret kaybı.Geç teslim nedeniyle ödenen para

cezaları.Erken teslim halinde alınabilecek primlerin

alınamamasından doğan kayıplar.

Pazar payının düşmesi.

•34

Ülke Ekonomisinin Uğradığı Kayıplar

Sosyal güvenlik sistemi ile hastane, rehabilitasyon merkezi gideri gibi toplumun tümüne yüklenen maliyetler oluşur.

Bütçeden sağlık için ayrılan pay artar. Ülke ekonomisinin üretken kapasitesi

olumsuz yönde etkilenir. Milli kaynaklar yok olur.Milli kalkınma yavaşlar ve refah azalır.

•35

İş Kazalarının ve Meslek Hastalıklarının Çalışan Açısından Maliyeti Nelerdir?

İş kazalarının ve meslek hastalıklarının çalışan açısından en önemli sonucu, çalışanın hayatını kaybetmesidir.

İnsan yaşamının değerini ölçmek ve maliyetini değerlendirmek mümkün değildir.

Hayatını kaybeden işçinin ailesi maddi ve manevi yıkıma uğramaktadır.

•36

Çalışan, sosyal güvenlikten yoksun ise ailesi herhangi bir tazminat alamamaktadır.

Çalışan, yaşamını yitirmese bile beden ve ruh sağlığında önemli kayıplar oluşabilir.

Çalışma gücü azalan işçiyi, işsizlik sorunu beklemektedir.

Çalışan, (eğer sosyal güvenlik kapsamında ise) sürekli iş göremez duruma düştüğünde, düşük gelir getiren bir işte çalışmak zorunda kalacaktır.

•37

Çalışan kişi, sosyal güvenlik kapsamında değilse, yukarıdaki ihtimal de ortadan kalkmaktadır.

Ülkemizde, çalışanların çoğunluğunun sosyal güvenlik kapsamında olmadığı düşünülürse konunun işçi açısından önemi ve iş kazalarının maliyeti daha iyi anlaşılacaktır.

•38

B-ÇEVREDE GÜVENLİĞİ TEHDİT EDİCİ UNSURLAR

Biyolojik Tehditler

• Biyolojik zararlılar, yapılan işin niteliğinden kaynaklandığı gibi, işyerinde bulunan hasta insanlardan da bulaşabilirler.

• Değişik iş alanlarında karşılaşılan biyolojik zararlılar, işyerlerindeki olumsuz şartlardan dolayı daha fazla etki gösterirler.

•39

• Biyolojik tehditler üç guruba ayrılır:Mikroorganizmalar*,Vektörler*,Hasta insan ve hayvanlar.

•40

Kimyasal Tehditler

Tahriş edici kimyasal maddeler

• Tahriş edici maddeler arasında, en önemlileri, deriye daha derin nüfuz ederek tehlike oluşturan sıvılardır. Bunlar çoğunlukla, aşağıda örnek verilen kuvvetli asitler ve bazlardır.

Sodyum Hidroksit [Sudkostik] (NaOH),Nitrik Asit (HNO3), Hidroklorik Asit (HCl), Sulfirik Asit (H2SO4), Hidroflorik Asit (HF) v.b

•41

• Tahriş edici katı kimyasal maddeler* de uzun süre aynı yerde kaldıklarında hücrelerin salgıladıkları sıvılarla çözünerek tahriş etkisi gösterirler. Bu katı maddelere örnek olarak ta;

Hidroksitli Kireç (KOH),Katı Sodyum Hidroksit [Südkostik] (NaOH),Söndürülmemiş Kireç (CaO), Toz halinde Kalsiyum Karpit (CaC2), vb.

gösterilebilir.

•42

Boğucu kimyasal maddeler

• Boğucu gazlar solunum yoluyla vücuda girerler. Nefes yolları ve akciğerleri tahrip etmek suretiyle solunum sistemini etkilerler.

• Kanın ödemine neden olup, akciğerlerin sıvı ile dolması ve oksijen yetersizliği nedeniyle ölüme sebep olabilirler.

• Bu gruptaki maddeler; klor, fosgen, difosgen ve klorpikrin gazlarıdır.

•43

• Çok uçucu olan bu gruptaki gazların, genellikle renksiz ve yeni biçilmiş çayır, çürümüş saman ve mısır püskülü kokusu gibi kokuları vardır.

• Fizyolojik Etkileri, göğüste darlık ve solunum güçlüğü, öksürük ve gözlerde yaşarma, yorgunluk, dudaklarda morarma, burun ve boğazlarda tahriş ve akıntı, bulantı ve kusma şeklindedir.

•44

Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler

Genel olarak, uyuşukluk, ağrı dindirici, uyku ve rehavet vericidirler. Bazıları şunlardır:

• Morfin türü ağrı kesiciler, acıyı dindirir, uyuşukluk ve uyku verirler. Düzenli kullanımı daima korkunç sonucu olan fiziksel bağımlılığa götürür.

• Alkol, depresan etki yapar. Adli açıdan sorun oluşturmaz, ancak kişinin ne miktar alkol aldığı bazı durumlarda önem kazanır.

•45

• Eroin, morfinin bazı kimyasal maddelerle tepkimeye sokulmasıyla sentetik olarak elde edilir. Suda kolay çözündüğünden damara kolayca enjekte edilebilir. Ayrıca deri altına verilebilir ve buruna çekilebilir. Yüksek derecede psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yapar.

• Benzodiazepinler ve Barbitüratlar ise tedavi amaçlı kullanılan anestezik ve narkotik kimyasal maddelerdir.

•46

Sistemik zehirler

• Canlı organizmaların ya da dokuların işlevini bozmak suretiyle etkisini gösteren kimyasal gazlara “sistemik zehirler” denir.

• Sistemik zehirlerin en yaygın olanları; Hidrojen Siyanür ve Hidrojen Sülfür’dür.

Hidrojen Siyanür: Renksiz, hafif acı badem kokulu ve alev alabilen bir gazdır. Kaynama noktası: 26 0C olup, sudaki çözünürlüğü fazladır.

•47

Hidrojen Sülfür: Renksiz, havadan ağır, kendine özgü çürük yumurta kokusu olan bir gazdır. Petrol alanları, kanalizasyon ve kimyasal endüstri alanlarında sıkça rastlanan, parlayıcı ve yanıcı bir gazdır.

Endüstride karşılaşılan birçok maddenin buharı ve bazı gazlar da sistemik zehir etkisi gösterirler.

Örnek olarak; benzen, cıva buharı, fosfor ve bileşikleri, kurşun oksit buharı gösterilebilir.

•48

• Benzenle* uzun süreli karşılaşma, çalışanı kan kanserine kadar götürebilir.

• Cıva da endüstride çok kullanılan bir maddedir. Cıvayla fazla temas edilmesi halinde, baş ağrısı, yorgunluk, psikolojik bozukluklar vb. hastalıklara yakalanma ihtimali artar.

• Fosfor ise, karaciğerde tahriş, kansızlık, kemik iltihabı vb. hastalıklara yol açabilir.

•49

Partiküler maddeler (tozlar)• Havada asılı olarak kalabilen, ağırlığı nedeni ile

çökme eğilimi gösteren, katı parçacıklara “toz” denir.

• Maden tozu, kömür tozu, ağaç tozu, kıl, yün, vb. tozların küçüldükçe yutulma ihtimali artacağından tehlikesi de artar.

• Tozların başlıca sakıncaları şunlardır:Deride ve mukozda* tahriş yapar.Akciğerde iltihap yapar.Alerjik etki yapar.Akciğer kanserine neden olabilir.

•50

Fiziki Tehditler

Işık ve Aydınlatma Bozuklukları• Çalışma ortamında kullanılan araç-

gereçlerin yeterince görülmesi çok önemlidir.

• Yetersiz ve uygun olmayan aydınlatma, iş verimini ve işçi sağlığını olumsuz yönde etkileyerek iş kazası riskini artırır.

• İki çeşit aydınlatma vardır:Tabii (Doğal) aydınlatma,Suni aydınlatma.

•51

Renkler ve İnsanlar Üzerindeki Etkileri

Renk nedir?

• Renk; ışığın değişik dalga boylarının gözün retinasına ulaşması ile ortaya çıkan bir algılamadır.

• Bu algılama, ışığın maddeler üzerine çarpması ve kısmen soğurulup kısmen yansıması nedeniyle çeşitlilik gösterir. Bunlara “renk tonu” veya “renk” denir.

•52

• Tüm dalga boyları birden, aynı anda gözümüze ulaşırsa, bunu beyaz, hiç ışık ulaşmazsa siyah olarak algılarız.

• İnsan gözü, 380 nm ile 780 nm arasındaki dalga boylarını algılayabildiği için, elektromanyetik dalgaların bu bölümüne “görünen ışık” denir.

•53

Renklerin İnsan Üzerindeki Etkileri: • Günlük hayatımızda kullandığımız bir söz vardır:

“Zevkler ve renkler tartışılmaz.” • Ancak, son yıllarda yapılan bazı çalışmalar,

renklerin insanlar üzerinde bazı etkilerinin olduğunu ortaya çıkarmıştır.

• Uzmanların yaptığı araştırmaların sonucunda, renklerin, yaydıkları titreşimler yoluyla değişik hormonlar üzerinde farklı uyarıcı etkilerinin olduğu anlaşılmıştır.

• Buna bağlı olarak ta, insanların ruh halinin ve bedensel fonksiyonlarının etkilendiği görülmüştür.

•54

Bu araştırmalar sonucunda, renklerin insanlara etkisi şu şekilde belirlenmiştir:

• Beyaz;Beyaz; istikrarı, devamlılığı ve temizliği simgeler. Beyaz giysiler kişinin temiz olduğu imajını verir.

• Siyah;Siyah; ağırbaşlılık ve ciddiyetle özdeşleşmiştir. Gücü ve tutkuyu temsil etmekle birlikte, hırsın da bir ifadesidir.

• Kırmızı;Kırmızı; canlılık ve dinamizmi simgeler, mutluluğu temsil eder.

• Gri;Gri; gözün en rahat algıladığı renklerden biridir. Hareketsizliği, yavaşlığı ve ciddiyeti temsil eder.

•55

• Kahverengi;Kahverengi; gerçekçiliğin, plan ve sistemin rengidir. Kahverengi insanı hızlandırır.

• Pembe;Pembe; rahat hissettiren ve dinlendiren bir renktir.

• Turuncu;Turuncu; enerji ve heyecan veren bir renktir. Diyalog ve mizah yeteneğini arttırır.

• Yeşil;Yeşil; huzuru ve üretkenliği temsil eder. Ayrıca, güven ve rahatlık veren bir renktir.

• Sarı;Sarı; geçiciliğin ve dikkati çekiciliğin ifadesidir. Uyarıcı özelliği vardır ve insanları daha dinamik ve neşeli olmaya teşvik eder.

•56

• Mor;Mor; nevrotik* duyguları açığa çıkardığı, insanları bilinç altında korkuttuğu tespit edilen bir renktir. Konsantrasyon sağlamak için mordan daha iyi bir renk düşünülemez.

• Mavi;Mavi; huzuru ve sakinliği temsil eder. İnsanlar üzerinde yumuşaklık, sevecenlik, tazelik gibi hisler uyandırır.

• Lacivert;Lacivert; sonsuzluğu ve otoriteyi temsil eder. İnsanların üzerinde başarılı ve güçlü imajı bırakır.

•57

Ses ve Gürültü Ses nedir?• En basit olarak ses; “kulağımızı uyaran ve

bu yolla beynimizde duyumlara yol açan etkiler” şeklinde tanımlanır.

• İnsan kulağının algılayabildiği ses, herhangi bir kaynağın oluşturduğu titreşimden doğar, bir taşıyıcı aracılığıyla iletilir ve kulak ile beyin tarafından algılanır.

•58

Gürültü nedir?• İnsanlar üzerinde olumsuz etki yapan ve hoşa

gitmeyen seslere “gürültü” denir.• Gürültü şiddeti birimi desibel’dir. • Desibel dB harfleri ile gösterilir. • Sıfır (0) desibel duyma eşiğidir (sınırıdır). Yani

sıfır desibelin altındaki sesleri duyamayız.• Gürültünün insan sağlığı

için zararlı olduğu eşik değer 8585 dB olarak kabul edilmiştir.

•59

Ses ve Gürültüye Karşı Alınması Gereken Tedbirler Nelerdir?

• Hava alanlarının, endüstri ve sanayi bölgelerinin yerleşim bölgelerinden uzak yerlerde kurulması,

• Motorlu taşıtların gereksiz korna çalmalarının önlenmesi,

• Kamuya açık olan yerler ile yerleşim alanlarında, müzik aletlerinin çevreyi rahatsız edecek seviyede yüksek sesle kullanılmasının önlenmesi,

•60

• İşyerlerinde çalışanların maruz kalacağı gürültü seviyesinin en aza (Gürültü Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen sınırlara) indirilmesi,

• Yeni inşa edilen yapılarda ses yalıtımının sağlanması,

• Radyo, televizyon ve müzik aletlerinin seslerinin rahatsızlık verecek seviyede yükseltilmesinin önlenmesi.

•61

C-KAZA VE YARALANMAİş Kazalarının Oluş Nedenleri

Nelerdir?Yapılan bilimsel değerlendirmeler sonucunda; iş kazalarının nedenleri genel olarak dört gurupta toplanmıştır:

• Malzeme (kullanılan madde),• Makine ve teçhizat,• Çevre,• İnsan.

•62

1-Malzeme (Kullanılan madde):• Malzemenin kimyasal, fiziksel, atomistik

özellikleri,

• Kullanılan maddenin yapısına uygun üretim sisteminin seçilmemiş olması.

•63

2-Makine ve Teçhizat:• Malzeme yorgunluğu,

• Yeterli koruyucu tedbirlerin alınmaması,

• İşe uygun olmayan araç-gereç seçimi ve yanlış kullanım.

•64

3-Çevre:• Sıcaklık, nem, aydınlanma, gürültü gibi

fiziksel etkiler,

• Çalışma şartlarının sağlıksız olması,

• Mekanik etkiler.

•65

4-İnsan:• Eğitim ve bilgi eksikliği,

• Dalgınlık, dikkatsizlik,

• İlgisizlik, düzensizlik,

• Bedenin işe uyumsuzluğu,

• İş yoğunluğu,

• Aile düzeni,

• Kişinin fiziksel ve ruhsal yapısına uymayan iş.

• Beslenme yetersizliği, vb.

•66

• Yukarıda sayılan faktörler incelendiğinde iş kazalarının sebebinin, genellikle kazadan hemen önceki hal ve hareketlere bağlı olduğu görülür.

• Bu sebeple, genel anlamda iş kazalarının nedeni; emniyetsiz durumlar veya emniyetsiz hareketlerdir diyebiliriz.

UYGUISUZ GİYİM VE SAÇ ŞEKLİNİN TEHLİKELERİ

• Atölye ve laboratuarlarda yapılan işe uygun şekilde giyinmek gerekir.

• Geniş kollar, gevşek kemerler ve boyun atkıları çalışmamıza engel olur dönen makinelere kolaylıkla kapılabilir.

• Makinelerde yapılan çalışmalarda saçlar uzun ve dağınık şekilde olmamalı, kadınlar başörtü veya bere takmamalıdır.

• Çalışma sırasında yüzük, bilezik ve kol saati takılmamalıdır.• İşe gelirken sağlam ve düzgün ayakkabı giyilmelidir. Kadınlar

yüksek topuklu ayakkabı giymemelidir. En uygunu bu amaçla yapılmış emniyet ayakkabılarının giyilmesidir.

EMNİYET KEMERİ

GÖVDE KEMERİ

KORUYUCU GÖZLÜKLER

KARBON FİLTRELER

MASKELER

HAVA KOMPRESÖRLERİNDEOLUŞABİLECEK TEHLİKELER• Hava kompresörlerinde tehlike kaynağı

yağlama yağıdır.• Sıkıştırılan sıcak nemli hava ile tanka

basılan yağ-su karışımı dışarı atılmadığı takdirde bu ayrılmış yağ patlama ve yangın kaynağı olur.

• Bunu önlemek için hava deposunun alt ucundaki bir blöf musluğu ile biriken su veya boşaltılmalıdır.

GAZ TÜPLERİNİN TEHLİKELERİ• Gaz ya da sıvı haldeki oksijen; yağ, gres yağı ve

diğer bazı organik maddelerle birleşirse sonuç bir patlama olur.

• Asetilen gazı tek başına sıkıştırılırsa ayrışarak patlar. Eğer sıvı aseton içinde çözülürse kararlı hale gelir.

• Tüpler çarpmaya, vurmaya ve düşmeye karşı korunmalıdır.

• Tüpler doğrudan ısı ve güneş ışınlarına maruz bırakılmamalıdır.

• Tüpler yanıcı maddelerle bir arada depolanmamalıdır.

• Klor gazının son derece korozif olduğu unutulmamalı, uygun yerlere depolanmalıdır.

PATLAYICI GAZLARIN TEHLİKELERİ

• Parlayıcı sıvıların “alevlenme noktası” bir test cihazı alevi ile dokunulduğunda alev aldığı sıcaklıktır.

• Benzin, benzol, eter, alkol, petrol eteri vb. uçucu sıvılar normal sıcaklıklarda bile yanmaya yetecek kadar buharlaşırlar. Dolayısıyla alevlenme noktaları çok düşüktür.

• Her parlayıcı sıvı buharı ve gaz, hava ile belli oranlarda karıştığında patlayabilir. Örnek: %1-6 benzin buharı, %94-99 hava ile karıştığında patlama olabilir.

• “Yanma noktası” ise parlayıcı-yanıcı sıvı buharları ve gazların hava ile meydana getirdikleri alevle dokunulmadan kendi kendine yanmaya başladıkları sıcaklıktır.

BUHAR-GAZ YANGINLARINDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ

1. Parlayıcı sıvıların ısı artışı önlenmeli,2. Bu sıvılar yer altı tanklarında, emniyetli bidonlarda ve

kapalı sistemlerde muhafaza edilmeli,3. Doldurma ve boşaltmalarda tutuşturma kaynakları

giderilmeli, ark oluşturmayan tesisat kullanılmalı, statik elektrik giderilmelidir.

4. Kullanma metotları geliştirilerek akıntılar önlenmeli,5. Çalışmalar iyi ve itinalı bir düzende olmalı,6. Bu tip gazların kullanılması sırasında azot ve

karbondioksit gibi atıl (inert) gazlardan yanmayı önleyici bir ortam oluşturulmalıdır.

GÜVENLİK RENKLERİ• KIRMIZI:1. Yangın söndürme teçhizatının bulunduğu yerler,2. Taşınabilen sıvı yanıcı tankları,3. Makine sistemlerinde acil durdurma düğmeleri ve

kolları için kullanılır.• SARI:1. İhtar ve fiziksel tehlikeleri göstermek için,2. Patlayıcı yanıcı maddeler için kullanılan çöp

bidonları,3. Tamir edilmekte olan teçhizatın kullanılmasını,

çalıştırılmasını önlemek için ihtar,4. Makinelerin çalıştırma yerleri ve güç kaynakların

tanıtımı için kullanılır.

• TURUNCU1. Makinelerin tehlikeli parçaları,2. Elektrik çarpmalarına sebep olabilecek güvenlik

şalterleri ve parçaları,3. Makaraların, dişlilerin, kesici uçların ve güç

kaynağı çenelerinin açıkta kalan kısımlarının belirlenmesinde kullanılır.

• MOR: Radyasyon tehlikesi• YEŞİL:1. Güvenlik teçhizatının yerleri,2. İlk yardım malzemelerinin yerlerinde kullanılır.• MAVİ:1.Çalıştırma elemanlarına karşı, sistem çalışmakta

iken dikkat edilmesi gerektiğini gösterir.2. Cihaz üzerindeki mavi etiket, cihazın “devre dışı”

olduğunu gösterir.

KİŞİSEL EMNİYET KURALLARI

• Yapılan işe uygun iş elbisesi seçmek,• Dönen aletleri çalıştırmadan önce uzun saçları saklamak,• Devamlı güvenlik gözlükleri kullanmak, kaynak için uygun başlık ve

gözlük kullanmak,• Makineler veya dönen aletler civarında çalışırken kravat, vb. şeyleri

çıkartmak,• Atölyede çalışırken değerli süs eşyalarını çıkarmak,• Atölyede güvenliği sağlamak için devamlı tetikte olmak,• Deriyi mikroplardan korumak için sabun ve su kullanmak.

ACİL DURUM DÜĞMELERİ

Çeşitli takım tezgâhlarında ve makinelerde bir

tehlike anında sistemin ani olarak

durdurulabilmesi için “acil durum” kapatma

düğmeleri kullanılır.

Bu düğmeler operatörün kolayca

ulaşabileceği yerlere monte edilmelidir.

Düğmeler kırmızı renkli ve topuzlu olarak

yapılırlar.

VÜCUDUN İLETKEN HALE GELME TEHLİKESİ

0.01 mA Akımın hissedilme sınırı

1-5 mA Elde uyuşma hissi, elde gıdıklanma olur.

5-15 mA Tutulan cisim henüz bırakılabilir, el ve kolda kramp başlar.

15-25 mA Tutulan cisim bırakılamaz, kalp etkilenmez.

25-80 mA Tahammül edilebilen akım şiddeti, tansiyon yükselir, kalp düzensiz çalışmaya başlar ve durabilir, teneffüs zorlaşır, genelde şuur yerindedir.

80-100 mA Kalpte fibrilasyon oluşur, şuur kaybolur.

Elektrik akımının insan vücuduna etkisi

10 000

1 2 3 4

.05 10 50 100 200 500 20001 2 5.030

2 000

5 000

1 000

200

500

100

50

20

10 0

Akım [mA]

zam

an [

ms]

Hissetme sınır]

Bıraktırma başlangıcı

Titreşim başlangıcı

ELEKTRİK KAZALARININ NEDENLERİ

1-Elektrik tesisatının cins ve hacmine göre yetkili ehliyete sahip

kişilerce yapılmaması, bakım ve onarımının sağlanamaması,

2-Makina veya aletlerin çıplak metal kısımlarının topraklanmamış ya

da gerekli yalıtımın yapılmamış olması,

3-Topraklamanın kolay muayene edilememesi sonucu, topraklaması

yapılmış bilinen alet veya makinaların, zaman süreci içerisinde veya

dış etkenler sonucu topraklamasının bozulması,

4-Çalışanlara yeterli kişisel koruyucu, yeterli güvenlik malzemesi

verilmemesi veya çalışanların bunları kullanmamaları,

5-Çalışanlara işçi sağlığı ve iş güvenliği konularında gerekli

bilgilerin verilmemesi ve bu konuda sürekli olarak uyarılmamaları

veya işyerinde konulan bu kurallara çalışanların uymaması,

6-Çalışanların elektrik enerjisi hakkında gerekli eğitim, bilgi ve

deneyime sahip olmamaları, bunun sonucu olarak kendilerine aşırı

güven duymaları ve elektriğe karşı gerekli dikkat ve özeni

göstermemeleri

7-Çalışanların gerekli talimatları almadan veya görevleri dışında

arızaya müdahale etmeleri.

8-Çalışanların veya çalıştıranların işlerini benimsememeleri.

Elektrik enerjisinin tehlikesi, yalıtım özelliğinin bozularak makinaların

gövdelerine geçmesi veya iletim hatlarının koparak canlılara

dokunması ile oluşur.Kopmuş iletim hatlarına dokunmamak en iyi

korunma önlemidir.

AKIMDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ

-Koruyucu yalıtma,

-Üzerinde durulan yerin yalıtılması,

-Küçük gerilim kullanma,

-Sıfırlama ve

-Topraklama, gibi düzenler kullanılır.

Ayrıca Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinin

25.10.1996 tarih 22798 sayılı resmi gazetede yayımlanan

son değişikliği ile TEDAŞ'ın da zorunlu kıldığı Kaçak akım

rölesi (diğer adıyla hayat koruma) iş güvenliği adına çok

güzel bir teknik ilerlemedir.

Elektrikli Çalışmalarda İnsan Faktörleri ve Ergonomik Önlemler:

1.İnsanlar unutkandır. Unutkanlık faktörü göz önünde tutularak; uyarı levhalarının konulduğu yerin seçimine, talimatnamelerin kısa ve öz oluşuna, çift güvenlik sistemine büyük ölçüde önem verilmelidir. Örneğin zımpara taşının çalıştırıldığı yerde "GÖZLÜKSÜZ ÇALIŞMA" levhası bulunmalı ve zımpara taşının yanında bir gözlük bulunmalıdır. 2.Belli bir işi öğrenmiş ve bunu uzun bir süre uygulamış insanlar, yaptıkları hareketlerin belli bir sonuçlarının olmasını beklerler. Örneğin, yukarıya ve aşağıya doğru hareket ettirilerek çalışan bir elektrikli makina şalterinin, yukarıya doğru hareket ettirilmesinde makinanın çalışması, aşağıya doğru hareket ettirilmesinde de makinanın stop etmesi beklentisi vardır. Ancak bu durum her zaman geçerli olmayabilir.Bu nedenle tüm makina tasarımlarında, insan alışkanlık ve beklentileri dikkate alınmadıkça, buna bağlı kazalar da önlenemez.

3.İnsanlar kendilerini ön plana çıkarmak isterler. Örneğin; elektriği kesmeden elektrik direğine çıkıp elektrik bağlarlar, yine elektriği kesmeden bir makinada veya panoda onarıma girişirler, hatta ağızlarına ampul koyup yakmaya çalışırlar. 4.İş ortamında aşırı düzeyde titreşimler, gürültü, esinti, nem düzeyi gibi faktörler ve bedensel zorlanmalar stres yaratarak kazalara neden olabilirler. Ayrıca, iş güvenliği amacıyla çalışanlara verilmesi gereken güvenlik malzemelerinin ergonomik yapıda olmasına özen gösterilmelidir. Güvenlik malzemeleri ve el aletleri, yapımına özgü işlerde kullanılmalı, Alçak gerilim eldiveni, Yüksek gerilimli çalışmalarda kullanılmamalı aynı şekilde elektrik kontrol kalemi tornavida yerine kullanılmamalıdır. Bununla beraber çalışanların işe alındıklarında ve işbaşı süresince iyi bir teknik düzeye kadar eğitilmesi, kaza yapma olasılığını azaltacaktır.

AKIMA MARUZ KALAN KİŞİ NASIL KURTARILMALI ?

•İlk yapılacak işlem mümkünse enerjiyi kesmektir. Bu mümkün değilse yalıtkan bir çubukla kazalı ile enerjinin temasını kesmek gerekir.

•Kazalıya çıplak elle temas etmemeli aksi takdirde yeni bir kurtarıcıya ihtiyaç olacaktır.

ELEKTRİKLİ ALETLER KULLANIRKEN GEREKEN GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

•Bütün aletleri topraklayın.

•Uygun boyutta elektrik kablosu kullanın.

•Bütün aletleri uygun olarak muhafaza edin.

•Aletleri sıyrılmış kablo veya tehlikeli kordon ile kullanmayın.

•Elektrikli aletler kullanırken kuru yalıtkan yüzeyde durun.

•92

Kaza ve Yaralanmanın Analizi Mesleğe Göre Analiz

Çalışılan işin konusuna göre yapılan iş kazası analizidir. Bunlardan bazıları:

Elektrik, elektronik işkolu kazaları, Maden işkolu kazaları, Ağaç işleri kazaları, Metal işleri kazaları, İnşaat işkolu kazaları vb.

•93

Tezgâh, Makine ve Avadanlıklara Göre Analiz

İş kazalarının; tezgah, makine ve takımların kullanılması bakımından analizidir.

Matkabın elbiseyi, kravatı sarması, Testerenin eli kesmesi, Torna, frezede parçanın fırlaması, Boru bükme makinesinde elin silindire

kaptırılması, Giyotin makasa el veya kolun kaptırılması vb.

•94

İş ve İşlemlere Göre Analizİmalat, tamirat ve hizmet sırasında yapılan iş ve işlerin özelliği ve çeşidine göre yapılan analizdir. Bunlardan bazıları;

Motor sökümü ve bakımı, Tavan kalıbı yapımı, Toprak kazma, Döküm, Demir toplama, vb.

•95

Yaralanma Şiddetinin Belirtilmesi Kaza Tekrarlama Oranı:

• Bir işyerinde, iş kazalarının 1 milyon iş saatine göre, ne kadar sıklıkta olduğunu gösteren orandır. Şu şekilde hesaplanır:

• Toplam Çalışma Saati (ti); • Yıllık Ortalama İş Saati olan 2.400’ün (300 gün x 8 saat =

2.400 gün. saat ’in ) Eleman Sayısı ile çarpımıyla bulunur. (ti=2.400 x Eleman Sayısı )

•96

Kaza Şiddet (Ağırlık) Oranı• Bir iş yerinde, iş kazalarının 1 milyon iş

saati içerisinde ne ölçüde ağır ve ciddi olarak gerçekleştiğini gösteren orandır. Şu şekilde hesaplanır:

•97

İnsanların En Çok Yaralanan Uzuvları

• İş kazaları sonucunda zarar gören organlar, işkollarına göre büyük farklılıklar göstermekle birlikte, İLO verileri şu oranları ortaya çıkarmaktadır.

•98

İş Kazalarına Karşı Alınabilecek Tedbirler

• Öncelikle, işveren iş güvenliği ile ilgili koruyu malzemeleri temin etmelidir.

• İş ve işyeri güvenliği konusunda belirli aralıklarla eğitim çalışmaları yapılmalıdır.

• Çalışanlar, yaptıkları iş ve tehlikeleri konusunda bilgilendirilmelidir.

• İşe alınan yeni işçiye, işiyle ilgili bilgiler verilmeli, işçi bir süre usta nezaretinde çalıştırılarak işe alıştırılmalıdır.

•99

• İşçiye, çalıştığı makine ve kullandığı malzemelerin özellikleri, ortaya çıkabilecek tehlikeler öğretilmeli ve bu tehlikelerden korunma yöntemleri anlatılmalıdır.

• Unutulmamalıdır ki iş kazalarının sebeplerinden biri de bilgi eksikliğidir.

• İşveren, işçilerin iş güvenliği kurallarına uyup uymadıklarını kontrol etmeli ve uymaları için gerekli tedbirleri almalıdır.

•100

D-YANGIN Yangın Nedir? • Herhangi bir yanıcı maddenin, çeşitli

nedenlerle oksijenle kimyasal reaksiyona girmesi sonucu ısının açığa çıkmasına “yanma” denir.

• İstenmeyen ve zarar veren, kontrolden çıkmış yanma olayına “yangın” denir.

YANGINLARIN SINIFLANDIRILMASI

A GRUBU: Normal yakacak maddelerinden oluşan yangınlar.

B GRUBU: Tutuşabilen sıvılardan oluşan yangınlar.

C GRUBU: Elektrik teçhizatından kaynaklanan yangınlar.

D GRUBU: Yanabilen metallerden oluşan yangınlar.

YANGIN ÜÇGENİ

YA

KIT

ISI

OKSİJEN

•103

Yangının Nedenleri Nelerdir?• Korunma önlemlerinin alınmaması,

• Bilgisizlik,

• İhmal,

• Kazalar,

• Sabotaj,

• Sıçrama,

• Doğa olayları.

•104

Yangına Karşı Alınması Gereken Önlemler

Yapısal Olarak Alınabilecek Önlemler:

• Yapılarda yanmaz veya yanması güç yapı malzemeleri kullanılmalı,

• Yangının yayılmasını önlemek amacıyla, yangın bölümleri oluşturulmalı,

• Dumanların yayılmasını önlemek için duvardan sızmalar önlenmeli,

• Yangına yüksek derecede dayanıklı yapı oluşturulmalı,

•105

• Yangının etkilerinden korunmuş, kaçış yolları sağlanmalı,

• Ateşleyici ve yanıcı malzeme kaynakları binalardan ayrılmalı,

• Her an çalışabilecek durumda yangın söndürme cihazları bulundurulmalıdır.

YANGIN SÖNDÜRÜCÜLER

BASINÇLI SU: A tipi yangınlarda kullanılır. Elektrik yangınlarında kesinlikle su kullanılmaz. Akaryakıt yangınlarında ise ortamı soğutmak için kullanılır.

KÖPÜK: A ve B tipi yangınlarda kullanılır. Tankın içine sodyum karbonat çözeltisi konmuş ve köpüğü kararlı halde tutan madde karışımları ilave edilmiştir. İkinci tüpe alüminyum sülfat çözeltisi doldurulmuştur. Kullanım esnasında cihaz ters çevrilip yere vurulunca iki çözelti karışır. Meydana gelen tepkimeden CO2 ve köpük meydana gelir.

KARBONDİOKSİT: B ve C tipi yangınlarda kullanılır. CO2’li yangın söndürme cihazları basınca dayanıklı çekme tüp içinde sıvı CO2, sifon borusu, valf ve püskürtme marpucundan oluşur. Valf açıldığında sıvı CO2 kar halinde marpucun ağzından yangın üzerine püskürtülür.

KURU KİMYASAL MADDE: B, C ve D grubu yangınlarda kullanılır. Bu cihazlar, söndürücü kuru kimyasal madde içeren ana gövde ile ona bitişik ve içinde püskürtmeyi sağlayıcı CO2 ya da azot bulunan yardımcı tüpten meydana gelir. Cihaz kullanılırken valf açılır ve basınçlım itici gaz ana gövde içine basınç uygular ve kuru kimyasal tozu dışarı püskürtür.

YANGIN TİPLERİ VE SÖNDÜRÜCÜLER

A GRUBU: BASINÇLI SU

B GRUBU: KÖPÜK

C GRUBU: KARBONDİOKSİT

D GRUBU: KURU KİMYASAL TOZ

YANGIN SÖNDÜRME TEÇHİZATI

YANGIN ALARMLARI:

1. Elle çalışan sesli,

2. Otomatik duyuru yapan sistemler,

3. Elle camı kırılarak çalışan alarmlar.

YANGIN SÖNDÜRME TEÇHİZATI:

1. Sulu sistemler (manuel veya otomatik püskürtmeli olabilir)

2. Basınçlı CO2 gaz sistemi

3. Diğer sistemler (Köpüklü ve sulu sisli olabilir)

4. Yangın köşeleri

•110

Organizasyon Bakımından Yangından Korunma Önlemleri:

• İyi bir bina idaresi,

• Gerekli yasakların konularak takibinin yapılması,

• Tesisatın sık sık kontrolden geçirilmesi,

• Yangın tatbikatının yapılması,

• Acil ışıklandırma sisteminin kurulması,

• Korunma sistemi ve planının düzenli kontrolünün yapılması, vb.

•111

Evlerde Alınacak Önlemler Nelerdir?

• Bacalar düzenli olarak temizlenmelidir. • Yangın ihtimali yüksek olan soba, kalorifer ve

mutfak ocaklarını kullanırken azami dikkat gösterilmelidir.

• Çocukların ateşle oynamalarına engel olunmalıdır.• Ev içerisinde sigara içilmemelidir.• Elektrikli ısıtıcılar perde, koltuk gibi yanıcı

eşyalardan uzak tutulmalıdır.

•112

• Elektrik donanımı, ehliyet sahibi kişilere kontrol ettirilmelidir.

• LPG tüpü ve doğalgaz kombilerinin bulunduğu mutfak ve banyo havalandırmaları sık sık kontrol edilmelidir.

• Evlerde, yangına karşı korunma cihaz ve donanımları bulundurulmalıdır.

•113

İşyerlerinde Alınacak Önlemler Nelerdir?

• Yangın talimatnamesi hazırlanarak uygun bir yere asılmalıdır.

• Yangın söndürme cihazlarının mutlaka bulundurulmalı, bakımları zamanında yapılmalıdır.

• Çalışanlar arasında, söndürme, kurtarma, koruma ve ilk yardım ekipleri kurulmalıdır.

• Yanıcı maddeler iş yerinin uygun bir yerinde bulundurulmalıdır.

•114

• İşyerlerinde uygulanan sigara içilmemesi kuralına uyulmalıdır.

• Kaynak ve kesme işlemlerinde gereken özen ve dikkat gösterilmelidir.

• Elektrik tesisatları periyodik olarak kontrol edilmelidir.

• İşyerinde yangın alarm sistemi kurulmalıdır.

• Çalışanlara yangın ve yangından korunma hakkında bilgi verilmelidir.

•115

İşyerlerinde Çıkabilecek Yangınlar

İş yerlerinde yangınlar genellikle;

• Arızalı veya eskimiş elektrik donanımında oluşan kısa devrelerden,

• Hammadde veya mamul maddelerin tutuşmasından,

• İş güvenliği kurallarına uyulmamasından meydana gelir.

• İş yerlerinde yangına karşı gerekli tedbirler alınmalı ve çalışanlar eğitilmelidir.

YANGIN YERİNİN BOŞALTILMASI

İşyerlerindeki atölyelerin ve yönetim binalarının kolayca terk edilebilecek şekilde yapılması gerekir.

Yangın, bir dakika süren üç kesik sesin ardından buna ilave olarak bir dakika süreli kesiksiz düdük sesi ile duyurulur. Bu sinyal veya buna ilave olarak iş yerinden uzaklaşma emri; mikrofon, megafon veya doğrudan sorumlu kişiler tarafından sesli olarak sesli olarak verilebilir.

Alarmı duyduğunuzda binayı en kısa yoldan sakin ve telaşsız bir şekilde terk ediniz. Önceden belirlenmiş çıkış yolları varsa orayı tercih etmelisiniz.

Binayı terk ettikten sonra önceden belirlenmiş toplanma yerine gitmeye çalışınız ve size yetkililerce verilecek talimatları bekleyiniz.