nacional1/ E Diel,

26 prill 2009

BRENDËSI

faqe1 0

faqe6- 7

faqe2 1

faqe1 1

C M Y K

Në

faqe 4...

faqe 5

faqe9-16

nacionalRevistë periodike, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI I I BOTIMIT, NR. 7 26 PRILL- 10 MAJ ÇMIMI 30 LEKË / 0,50 EURO

Drejtor:Mujë Buçpapaj

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com, bucpapaj@yahoo.com

LUFTA E UÇK-SË,DËSHMI E IDENTITETIT SHQIPTAR

Mund të thuhet pa asnjë droje se ky libër i Uk Lushit për batal-ionin “Atlantik”, është një ndër më të veçantit në historinë eshkrimit e të botimit shqiptar.Është i tillë, sepse e veçantë dhe epakrahasueshme me asnjë tjetër është saga e këtij batalioni nëkrejt historinë shqiptare.

Nga Ismail Kadarefaqe 4

KOHA PËR BARAK OBAMADHE PËR AMERIKËN

Koha ka ardhur për Barack Obama dhe për Amerikën”.DioGuardi, th se “  Fjala bailout është përdorur nëmënyrë shumë herë në media të shtypura dhe në TV eradiot amerikane...

Nga Joseph Dio Guardi

faqe 19

NATO konfirmoimandatin e dytë të tëdjathtës Nga Mujë Buçpapaj

LDK-JA TË REFLEKTOJËNDRYSHE

Ka qenë shumë vështirë pas luftës të viheshenë përkrahje të LDK-së. Sidomos ka qenë vësh-tirë për gazetarët dhe publicistët. E para, ështëdashur të ballafaqohesh me kërcënimet eçdoditshme të njerëzve të shërbimeve sekrete,të cilët kërcënimet kryesisht i bënin përmes tele-fonit.

Nga Nazmi Lukajfaqe 2

A I DUHET UNMIK-UKOSOVËS ?

Qeveria e Kosoves tashme disa here rad-hazi ka kerkuar qe UNMIK-u te largohetnga Kosova me pretendimin se tashme esh-te shtet Sovran dhe i pavarur.  Sikur Koso-va t’ishte sovrane dhe e pavarur nuk dot’kishte nevoje ta perseriste kete kerkese...

Nga Nexhmedin Spahiufaqe 2

SHQIPËRIA TËKËRKOJË

KANDIDIMIN EVENDIT PËR NË BE

Anëtarësimi i Shqipërisë në BashkiminEvropian (BE) është objektiv i përbashkëti të gjitha forcave politike të Shqipërisë, prai gjithë politikës së këtij vendi. Në asnjëmënyrë dhe për asnjë arsye të mos humbetmë kohë, por të gjendet...

faqe 3

PSE TADIÇ VIZITOIKOSOVEN!

Lëvizja e lirë është një nga karakteristikatthemelore që e përkufizon sot Europën eBashkuar, duke nënkuptuar hapjen e kufijvedhe lëvizjen e lirë të qytetarëve pa dallimnacioni, religjioni apo bindjesh politike.Qytetarët e thjeshtë nuk interesohen aspaktë dinë përfitimet e ndërsjellta, bilaterale apondërlaterale që gëzojnë vendet pjesëtare nëkëtë hapësirë, atyre u intereson vetëm qëme pasaportën apo ...

Nga Elida Buçpapajfaqe 3

faqe 22

Intervista me këngëtaret e mirënjohur

Valbona Halili : “Këndoj për famë”

Alfred Fejzo : “I mbaj sekretet”

Ledi : “Zotin e kam në krah”

Sajmir Misku : “Dua më shumë para” faqe 23

Rilindja dhe fizionomiae dashurisë

Studim nga Gjekë Marinaj

Hallë Pepoja

Tregim nga Naum Prifti

Stofi i tregimtarit

Kritikë nga Çerçiz Loloçi

Proza e modernitetit

Recencë nga Qazim Shehu

Xhejms Xhois Irlandesikryengritës, gjeniu i

letrave botërore.

“The New York Times”:Martesa e Valeria Durollari

dhe Ken Biberaj

Prozë nga:Fatmir Terziu,Enton Bido,

Nexhmie Muça,Skender HaskoGjon Neçaj,Mimoza Erebara

Roland Gjoza, B. Xhemaili

faqe 18

Poezi nga:Bardhy Maliqi, Agim Bajrami,

Xhahid Bushatifaqe1 2

Nga poezia bashkëkohore GrekePanajota Hristopulu, O.P. Serenes dhe Iro Kristanth Aleksandraqi

faqe 8

Mishel Obama dhe Karla Bruni dy stile tëndryshme por, zonja e parë tërheq më tepër.

10/ E Diel,26 prill 2009nacional STUDIM

POETËT E RILINDJES DHE FIZIONOMIA

Nga Gjekë Marinaj

Kur poetët e rilindjes përjetonindiçka, e pasqyronin atë. Sigurisht nukishin ata që përkufizuan fjalën dashu-ri, por ishin ata që e “rrokën” dhe epasuruan më shumë kuptimin e saj.Megjithëse mendohej se zanafilla edashurisë, ndoshta e ka fillesën e sajshumë kohë më parë, ajo është poaq e mistershme në kuptimin evërtetë, sa është edhe zanafilla enjerëzimit, ndaj mund të themi se njëide e tillë përjashton njëherazi forcëne ndjenjës për ta cilësuar poezinë siformë e artit, e për më tepër si pjesëshpërthyese e dashurisë. Megjithatënjë situatë e tillë ndryshon kryesishtme lirikat e dashurisë së Rilindjes. Potë mos pranojmë ndihmën e dhënënga poetët e Rilindjes për konotacio-nin e fjalës dashuri, është si të mosfalënderojmë lulet e pranverës të cilatzbukurojnë natyrën me hijeshinë etyre. Poetët e rilindjes nuk lindën medhunti poetike mbinatyrore, të cilat ipërdorën në poezitë e tyre në emërtë dashurisë. Sipas këtij kontekstitheksohet se përveç dhuntisë, ata emorën seriozisht studimin e artit tëpoezisë. Kjo ese kërkon të nxjerrë qëpoetët e Rilindjes nuk mbajtën tëgjallë vetëm ekuilibrin e ndjenjavetradicionale poetike të cilat mbetensërish themeli i mendimit të ardhs-hëm perëndimor, por krijuan edhendjenjën e mistershme poetike. Ngakjo ndjesi doli kuptimi i ri për dashu-rinë i cili ngjason me atë që grupet emëdha do të gdhendnin tek tiparete vajzave të reja; faqet ngjyrë trënda-fili, lëkurën më të lëmuar dhe plotgjallëri.

Sonata 18 është një nga shem-bujt e simbolikës së fuqishme me tëcilën mund të vlerësojmë haptazi, seShekspiri mbetet sërish poeti që ide-alizoi bukurinë e gruas. Si poeti gje-ni, mund të themi se dëshironte tëzbulonte të reja të tjera për dashur-inë. Duke qenë i ndërgjegjshëm seshumë prej poetëve të rilindjes kish-in sjellë të njëjtat vizione për vlerat edashurisë, ai vendos t’i kushtojërëndësi përsosmërisë përmes kësajsonate. Ndaj për këtë falënderon tëdashurën, jo vetëm për pamjen e jas-htme, por edhe për atë që zbukuronteshpirtin e tij. Pikërisht duke pasurkëtë në mendje, le të hyjmë në uni-versin e magjishëm të Sonatës 18 dhetë shohim se si Shekspiri e vendosdashurinë në piedestalin më të lartëtë mundshëm:

Të krahasoj me ditën e verës?Je më e bukur dhe më e dlirë.Ndërsa sythat e majit bien prej erës,Ndër lëndina mbetet pak jetë.Herë – herë sy i qiellit si zjarri shkëlqen,Sa fytyrën e artë shpesh ia përzhëlit,Herë – herë nga drita në dritë perëndon,I pa ndryshuar prej natyrës a prej fatit.Por vera e pafund nuk vdes,As nuk humbet shkëlqimin e vet,As vdekja nuk krekoset se endesh errësirës,Kur me të përjetshmen rritet,Do të doja sytë të t’i shihnin, të të përpinin Aq shumë sa të të risillja jetën.

Kjo nuk është rastësi se si poezia lirike nis me njëvarg pyetës dhe pasohet nga një shenjë pikësimi.Frymëzimi për të krahasuar bukurinë e gruas qëdashuron me një ditë vere, së pari tingëllon emundshme, por sipas mendimit tjetër duket sekrahasimi i parë nuk do të mund të përcaktontebukurinë e saj të vërtetë. Shekspiri e ndjen se buku-ria e saj eklipson bukurinë e një dite të zakonshmevere. Megjithatë poeti ka fu-qinë për t’i dhënë zgjidhjeproblemeve të kësaj natyre.Së pari nis me natyrën kra-hasuese të sonatës midisbukurisë së një dite vere dhebukurisë së gruas që dashu-ron, duke i dhënë epërsi tëdashurës së tij dhe njohjes sëvlerave njerëzore që e bëjnëedhe më “të dashur”, më tëbutë edhe se sa vetë NënaNatyrë. Përmes këtij dallimi,Shekspiri e pranon natyrëntërthorazi si artist dhe tëdashurën si artin e natyrës.Më poshtë nga vargjet 2 derinë 8, paraqitet strategjia mëinteresante poetike, ku parase të rifillojë shpalosja e vler-ave të gruas, shkohet një happas dhe nisin të vihen re çr-regullimet e një dite vere.Si përfundim, në këto vargjekuptojmë ndryshimin nëngjyrime dhe perceptimingjuhësor të poezisë përmeskëtyre fjalëve: “prej erës”(vargu 3), “pak jetë” (vargu 4), “si zjarri” (vargu5), “përzhëlitet” (vargu 6), “herë drita perëndon”(vargu 7), dhe “i pa ndryshuar prej natyrës” (var-gu 8). Përmes metaforave poetike, ndryshimevedhe paqëndrueshmërisë së pranverës në maj, po-eti paraqet me vërtetësi, pamjen dhe karakterin etë dashurës së tij, e cila shfaqet si e pikturuar medorë nga natyra, më e bukur dhe më e dashur, edhese një ditë vere. Nga vargu 8 deri në vargun 12,poezia merr një tjetër ngjyrim për sa i takon kono-tacionit, aq sa poeti jo vetëm që nuk rresht sëfalënderuari të dashurën për bukurinë e saj, pornjëkohësisht e bind atë se do ta fitojë përjetësinë.Shekspiri premton se tema e poezisë së tij përmespërdorimit të gjuhës së figurshme dhe rimës sëdrejt për drejt poetike shprehet: “vera e pafundnuk vdes” dhe as atij nuk ka për t’i shterur ndon-jëherë pasioni për bukurinë e saj. Shkurtimisht, esidomos në dy vargjet e fundit, poeti shfaq tëvërtetat e tij duke i siguruar parajsën në përjetësipërmes artit të poezisë me anë të vargjeve. Këtupo përballemi me të vërtetë me një nga shembujt

klasikë, ndërsa forca dhe ligje të ndryshme të natyrëskanë vërtetuar epërsi ndaj poetëve, ndaj shpirtit të tyredhe “vargjeve të pavdekshme” përmes të cilave tregojnëse i kanë kaluar sprovat.Si ndikoi Shekspiri për mbrojtjen dhe fuqizimin e kup-timit të dashurisë në këtë sonatë? Le të mendojmë sikurjemi në kohën e Shekspirit, jemi shumë pranë tij, në pra-paskenat e arenës sociale të Anglisë së shekullit të 16-tëdhe shohim se ai po lufton me mish e me shpirt, i arma-tosur në emër të dashurisë me të gjithë përbërësit që artimë i mirë poetik i dhuronte, atëherë arrijmë të marrimpërgjigjen.

Po kështu, metafora në poezinë e Miltonit “Sikur tashihja gruan time nuse” është shumë e rëndësishme. Përmeskëtij vargu, poeti sjell për lexuesin shpatën e vetme po-etike me dy tehe që nënkupton dy kërkesa të ndryshme,njëra botën materiale të sonatës dhe tjetra universin efantazisë së poetit. Poezia mbruhet në dy vargjet përm-byllëse me formën tradicionale, atje ku derdhet edhenjë pjesë e mirë e melankolisë. E sidoqoftë, ngjyrimi qëi jepet dashurisë edhe pse në aspektin njerëzor, përfto-het më së miri nga poezia, ku poeti i talentuar, por iverbër, do të kalonte errësirën e përjetshme, në të cilën

është vetë protagonisti dhe sipas këtij mendimi, pranonme falënderim se vetëm poetët gëzojnë një vëmendjekaq të madhe.

Sikur ta shihja gruan time nuseDo dilja si Alsestis nga varri,Që djal’ i Jupiterit burrit të gëzuar ia solli,Sado i zbehur, a venitur shpëtuar nga vdekja prej dhune.(1 – 4)

Siç përmendet edhe në fillim të poezisë, Miltoni ishtenjë nga poetët e rilindjes që fitoi shumë më tepër ngapuna e palodhur me dijen. Sipas citimeve nga mitologjiagreke në katër vargjet e para, lexuesi njihet me historinëe Alsestis, bashkëshortes së Admetis, e cila vendosi të vdesënë vendin e tij dhe në dramën e Euripidit ajo kthehetsërish tek ai përmes Herakliut, djalit të madh të Jupiterit icili u përball me vdekjen për ta kthyer sërish në jetë.Duke pranuar që gjithë bota të hyjë në çastet emagjishme, në një nga dialogët e shkurtër ballë për ballëme bukurinë mahnitëse të dashurisë së tij reale, poetiluan rolin e skenës egoiste, që meriton vlerësim të sin-

qertë.Thellësia e konotacionit në poezinë e tij vazhdonedhe në tetë vargjet e tjera të sonatës, me përjash-tim vetëm se, kësaj radhe kalon nga antikiteti grektek lashtësia hebreje, nga tradita humaniste tek tra-dita biblike.

Nga njollat prej lindjes së fëmijës e shpëlavaPastrimi sipas Ligjit e shpëtoi,Aq sa më shumë do doja ta kisha,Fytyrën e saj të plotë, në parajsën pa kufi,Veshur gjithë me të bardha, në mendje të pastruar,Fytyrë e saj me vel mbuluar për skenat jo reale,Dashuri, ëmbëlsi, mirësi mbi të ndriçuar,Si askund tjetër mbi fytyrë të saj prej kaq shumëdrite. (vargjet 5 – 12)

Në këtë rast po të marrim parasysh lexuesin e tan-ishëm, nocioni i pastrimit mund të shihet si piktu-ra me tre përmasa, e krijuar me ndërthurje të mad-he nga poeti me qëllim për të dhënë idenë se Kat-erina, dashuria e vërtetë për të dhe pamja e jasht-me e saj tërë jetë në ëndrrat e tij, nuk ka përse t’iduhet pastërtia 1 fetare, sepse është po aq e pastërdhe pa njolla sa edhe virgjëresha Mari.Përveç kësaj, si sonata e 18-të e Shekspirit, edhesonata e 19-të e Miltonit e vlerësojnë dashurinë simirësinë më të lartë, por me një ndryshim të jash-tëzakonshëm. Së pari, Miltoni falënderon gruan etij të dytë Katerina Udkok për vlerat e veçantashpirtërore si: “dashuri, ëmbëlsi, mirësi (vargu 11),”dhe së dyti për pamjen e saj të jashtme. Në pjesëne dytë të vargut 11-të dhe në gjithë vargun 12-të,bukuria e Katerinës kthehet në forcën kryesore,për shkak se vlerat e mësipërme janë “…Si askundtjetër mbi fytyrë të saj ndrijnë.” Por po të marrimparasysh faktin se kur Miltoni u takua me Kater-inën, shkroi poezinë, ishte pothuajse i verbër dhekjo e shndërroi poetin në piktorin e bukurisë sëbashkëshortes së tij, ndërsa Shekspiri paraqitet mëtepër si rrëfimtar i bukurisë së materialit poetik.Vështirësia e vizionit të mrekullueshëm të kësajpoezie, edhe pse e shkurtër, humbet sa hap e mby-ll sytë, ndryshe nga verbëria e poetit. Për këtë iavlen të themi se ai shpresonte aq shumë të qën-dronte më gjatë me të.Por ah! Sa për të më rrokur, ngrihet,U zgjova, ajo u largua, dhe dita më sjelli natën. Referimi për Enean në dy vargjet e fundit mundtë nënkuptohet se të jesh i verbër në një farë mënyree bën poetin të ndihet si nëpër ëndrra 2, kuprapëseprapë me vdekjen e gruas së tij, me sa duketfillojnë të rriten pasojat negative. Përveç kompro-misit, ai merr përsipër vështirësinë e jetës reale dhee shndërron në mundësi artistike, vepra e së cilitarrin kulmin nga fuqizimi dhe zbulimi i ndjenjavepesimiste. Kjo gjithashtu do të thotë se jeta është ezbrazët nëse nuk mbushet me dashuri.Megjithatë poeti Donne e konsideron dashurinëdisi më ndryshe nga Shekspiri dhe Miltoni, atjegjen poezinë me bukurinë e titulluar “Elegjia18:Etapat e dashurisë.” Por këtu fjala “dashuri” ështëpak e plogët, ka diçka të vjetër, është “si vajza ngafshati që vesh rrobat e së ëmës” (Turneri tek“Bukuria, vlera e vlerave”, faqe 1). Bukuria në këtëpoezi paraqitet më tepër si trëndafili me gjembaqë sjell shqetësime për këdo. Lulet simbolizojnënevojën për dashuri, gjethet simbolizojnë shpresënpër të ndryshuar kur dashurojmë dhe shumë ngagjembat mbeten për cilindo që nuk e pranon këtërealitet. Në të vërtetë, ia vlen të themi se pjesa mëe madhe e poetëve të rilindjes do ta konsideroninpoezinë e kësaj forme, si lojë fati. Por mendja e

Në foto Gjekë Marinaj

nacional11/ E Diel,

26 prill 2009STUDIM

E DASHURISË

Xhon Donit i ngjante Rrotullës së Fatit, kupër çdo rrotullim, shigjeta do të ndalontenë vlera të ndryshme poetike. Pra, ai mbe-tet personi i duhur për këtë vepër. Në ko-hën kur e shkroi poezinë, ishte i ri, me pa-sione, i guximshëm për të folur sinqerisht,se në kohën e lirë, “ishte ndjekës i madh ifemrave” (Hollander dhe Kermode, 516).Në pjesën e parë të poezisë, poeti Donnevlerësohet si poeti i metafizikës, i cilimbështetet tek humori dhe vetëbesimi i tijpër të sjellë romantiken dhe kështu ndodh.Humori është vlera e parë në lirikat edashurisë. Edhe pse disa prej studiuesvebashkëkohorë e kuptojnë humorin e Donit,në këtë poezi del thjesht si një fjalë që mbartveçse kënaqësi apo të qeshura për lexues-in. Ndonëse gjen përmasat e asaj dashurie,qëllimi i Donit duket se fiton pikët më tëlarta me arsyetimin e tij. Në fakt, ai jo vetëmqë sjell nxitjen e magjisë së dashurisë, sinevojë shpirtërore, por edhe kënaqësinëfizike. Në katër vargjet e mëposhtme, aimbanë veten në statusin e poetit të sinqertë.Ideja e takimeve me femrat është e thjesh-të: mënjano fjalët joshëse, nazet e pa-nevojshme me to, dhe shko drejt “së paripër femrën dhe pastaj për atë ‘gjënë’ e saj(vargjet 7 – 10). Ai sheh anën praktike tekdashuria dhe e mbështet parimin e tij mevargjet e mëposhtme:Kur çmoj arin, përmes epshmërisë,Ia nxjerr cilësinëPlotësinë, mençurinë,Nga ndryshku, nga toka, prej zjarrit i lirë;Sa kur e dua, kështu është krijuar,Nga natyra jonë e re, (nxjerrim) shpirtin elirë (11 -16).Ndaj është e rëndësishme të themi se njo-hja e tipareve të gruas, eleganca, zgjuarsiadhe të tjera që zotërojnë nuk anashkalo-hen nga poeti, por nënkuptohen përmesgjuhës së figurshme letrare në vargjet emësipërme. Qëllimi i tij është që të mundtë vlerësojmë të gjitha tiparet që sjell njëgrua, por ajo që dëshirojmë prej saj është“qendra”.Po të lexojmë më tej, nga mesi i poezisë,gjuha bëhet e drejt për drejtë, pothuajse estilit bisedor. Udhëtimi i dashurisë që nafton të hyjmë, përshtatet me metrikën dhevargun. Por e gjitha kjo arrihet përmes ras-tësisë. Duke luajtur me gramatikën përmesmetrikës, poeti tregon udhëtimin e dashu-risë së rrëfimtarit për trupin e gruas:Ato dhe hunda me faqet e mrekullueshmeIa kalojnë edhe vijës DardaneleMidis Sestos dhe Abidos së gjinjve të saj,(Jo për të dashurit, por për dashuritë in-time)Kalon detin e paanë, sërish me syrin tënd...(59 -63)E megjithëse do të kufizonim diskutiminveçanërisht për pjesën e tretë të poezisë mbimendimin se rrëfimtari është i “dashuru-ar” pas këmbëve dhe kënaqet me idenë sekëmba është një nga pjesët e para që hynnë shtrat, po të mjaftoheshin me kaq, do tëhumbnim një nga qëllimet e poetit Donne.Kjo jo vetëm për arsyen se në poezi nukekziston një histori specifike tekstuale, porsepse mbartet ende një pjesë satirike që ibashkëngjitet poezisë, në të cilën Donne

argëtohet me idealizimin e gruas ngaPetrarka.

Po të shkojmë më poshtë, përfitoninga eleganca,Me simetri midis këmbës dhe kësajpjeseQë e kërkon dhe gjen një plan për të,Bukur të ndalesh, por jo të qëndrosh,Së paku për t’u fshehur dhe ta ndry-shoshSa burrat thonë, i ligu kurrë nuk endryshon (75 – 80)

***Tani tek fundi i Papës gëzohet,Në se mbretërit shkojnë më afërDhe ngrihen nga këmba, të dashuritbëjnë po kështu … (84 – 87)

Në fund të poezisë, të gjitha togjet efjalëve; “përfitoni nga eleganca” (vargu75), “simetria midis këmbës dhe kësajpjese” (vargu 76), “për t’u fshehur” (var-gu 77), “i ligu kurrë nuk e ndryshon” (var-gu 78) dhe vargjet 84 – 87 duket sembartin një konotacion satirik që ecënparalelisht me kuptimin letrar, pra katë bëjë me seksin i cili përbën një ngatrillet e qëllimshme.Së fundi, po të ishte e mundur të ndry-shoje plotësisht portretin e dashurisë,e cila mishërohet në secilën nga këtotre poezi dhe shihet si një tablo, do tënxirrnim një pikturë me tre përmasanë të cilën fizionomia e dashurisë dotë pasqyrohej me pjesët e saj nëmënyrë të veçantë. Së pari le të fanta-zojmë sonatën 18 të Shekspirit meformën e plotë të saj, ritmin dheshprehjet lirike si pamja e të dashurësapo fytyra e gruas. Pastaj le të shohimse si mund ta portretizojmë sonatën eMiltonit tek “Sikur ta shihja gruan timenuse”, si të ishte pjesa e sipërme etrupit, një bukuri e imituar që skico-het nga poeti ashtu sikurse do ta dëshi-ronte. Pas kësaj le të mendojmë rrethpoezisë së Donit si pjesa më e posht-me e trupit, të cilën ai vetë e krahasonme arin. Së dyti po ta konsideronimpërmasën e dytë të portretit të fanta-zuar në këtë pikturë, do t’i gjenim tëtre poezitë si në pëllëmbë të dorës, nëformën e duhur, por kësaj here do t’ishihnim nga aspekti i rënies në dashu-ri. Së pari përpiqemi të tërhiqemi ngapamja e jashtme (Sonata 18), pastajinteresi përqendrohet tek zemra qëmund t’i besojmë (lirika e Miltonit)dhe sigurisht më së fundi “ajo gjëja”(Done vargu 10). Si përfundim për-masa e tretë e fantazisë së krijuar dotë ishte, se arti dhe letërsia mund tësjellin një hapësirë të lirë të pafund,të zbrazur, për t’u mbushur nga kënd-vështrimi i palës së tretë; imagjinatadhe mendimet e lexuesit.

Përktheu nga anglishtja:Irena PAPINGJI

Xhejms Xhojs Irlandezi kryengritës,gjeniu i letrave botërore.

Xhejms Xhojs (James Joyce), një prejautorëve më të mëdhenj të ShekullitXX, lindi në Rathgar, një rrethinë eDublinit më 2 shkurt 1882. I përket njëfamiljeje të shoqërisë së lartë. Por kush-tet financiare shkojnë duke u bërë gjith-një e më shqetësuese. Prindërit e regjis-truan në shkollën katolike të jezuitëve,Clongowes Wood College, pastaj stu-dion edhe në Belvedere College, insti-tucion tjetër jezuit. Laurohet në gjuhëtmoderne. Që në vitet e studimeve man-ifeston një karakter antikonformist dhekryengritës. Më 1904 shkruan veprënautobiografike “A Portrait Of The Art-ist” (Portreti i një artisti) të cilën ven-dos ta shndërrojë në roman “StephenHero” (Heroi Stefan). Romani konsid-erohet një afresk i shkëlqyer estetiko-metafizik, ku vend qendror zë kërkimii së bukurës, parë në kuadrin e ankthittë njohjes së çështjes kryesore të ekz-istencës: të vërtetës. Stephen Dedalusnuk është thjeshtë një personazh, pornjë metaforë e madhe e artistit mod-ern, antikonformist e kryengritëskundër dogmatizmit social, shprehurnëpërmjet analizave kompleksepsikologjike të shpirtit të protagonis-tit.Ndërkohë kishte filluar që të shkruantepoezi, të cilat i botoi në vëllimin “Muz-ikë Dhome”. Në këto poezi ai u përm-bajt në modelin romantik dhe e roman-tikës së vonuar. Ndërsa në gazetën“Irish Homestead” botoi tri tregime tëcilat më vonëdo të përmblidheshin nënjë tjetër libër thelbësor të Xhijsit tëtitulluar, “Njerëz nga Dublini”. Po nëkëtë kohë u takua me Nora Barnacle,

që vinte nga pjesaperëndimore eIrlandës në kërkimtë punës si kamari-ere, e cila pastaj iubë shoqe për tëgjithë jetën. Më1902 pas vdekjes tësë jëmës detyrohetqë të sigurojë vetëmjetet e jetesës,duke dhënë njëkohë mësim në njëshkollë të Dublin-it, pastaj transfero-

het në Trieste, ku u njoh me ItaloSvevo, që aso kohe ishte vetëm njënëpunës i zymtë krejtësisht nëanonimat. Në Trieste ai vazhdoi qëtë jepte mësim, por i shqetësuar,duke ndjerë se ky qytet ishte tepëri ngushtë për të, preferon që tëtransferohet në Cyrih. Më 1922 ikthehet edhe një herë Parisit, kuqendron aty deri më 1940, dhe paspushtimit nazist detyrohet që tëgjejë strehë rishtas në Cyrih. Nëfillimet e tij krijuese, gjatë një pe-riudhe pushimesh që kalon nëRomë, ai punon si korrespondenti huaj i një banke, dhe fillon që tëprojektojë ende pa hedhur asnjërresht në letër, një tregim të jetësdublineze, që do të shërbente siembrion për Ulisin. Ulisi ështëvepra e dytë madhore e opusitxhoisian. Romani pretendon të jetënjë epikë kryeposhtë, ku protago-nisti humb në kaosin e Dublinit tëfillimshekullit duke bërë “gjeste”banale e të rëndomta. Shkruar mesviteve 1914 e 1921, kryevepra për-faqëson një revolucion estetik, kupërvijohet një këndshikim krejt indryshëm i formave, strukturavee përmbajtjeve të romanit. Vepraështë thellësisht autobiografike enë të njëjtën kohë objektive, njëparalelizëm midis mitit të Odisesëdhe realitetit të jetës dublinase, fil-truar përmes shijes personale përfilozofinë, artin, historinë e gjuhësdhe variacioneve të saj. Nga pikë-pamja teknike, përdorimi sistema-

tik i “Stream Of Consciousness”(“përroi i ndërgjegjes” ose monologui brendshëm), arrin në nivele të ska-jshme dhe tejet të paarritshme nga tëtjerët. Në “Ulisse” kërkimi estetik e ek-sperimental monton “strukturat e thel-la” të fjalës, me një punë “inxhinierike”mbi trajtat e errëta të komunikimit gju-hësor, nga strukturat e anglishtes dheprek rrënjët arkaike të të folurit. Mjaf-ton të studiosh Xhojsin të kuptosh sepjesa e parë e Shekullit XX paraqet njëepokë të eksperimenteve në të gjithafushat e kulturës. Duke eksperimen-tuar forma të reja, modernistët epërqendruan vëmendjen në procesetmendore që zhvillohen në qeniennjerëzore, duke kërkuar t’i eksplorojnëato procese. Nga teknikat e përdorurapër të shprehur përroin e ndërgjegjëspërfshihen “ Flash Back “, ngjarjabrenda ngjarjes, përdorimi i similitut-ave, pra krahasimeve të stërzgjatura,metaforave dhe sistemit të veçantë tëpikësimit. Metoda e përdorur nuk për-fill logjikën e subjekteve, rregullat esintaksës dhe shenjat e pikësimit pikër-isht për të pasqyruar kaosin e mendi-meve.Në rrafshin privat të Xhojsit, duhetshënuar sëmundja e rëndë e syve dhepër disa kohë humbja e plotë e shikim-it, çka e detyroi të bënte ndërhyrje tëpanumërta kirurgjike. Udhëton papushim midis Anglisë, Zvicrës e Gjer-manisë. Fragmente të “FinnegansWake” (Zgjimi i Fineganëve), kryeve-pra e kryeveprave, janë publikuar ngarevistat letrare avanguardiste, dukeshkaktuar gjykime të ashpëra dhe po-lemika.Fillojnë shqetësimet e para mendoretë së bijës, por Xhojs e mban atë gjith-monë me vete, duke e lënë në klinikëvetëm gjatë krizave më të shfrenuara.Më 1939, më në fund, publikohet iplotë “Zgjimi i Fineganëve”, një zh-villim monumental i temave struktur-ore të “Uliksit” frymëzuar nga filozo-fia e historisë së G. B. Vico. Pas fillim-it të Luftës së Dytë Botërore Xhojsshkon në Zyrih ku edhe vdes gjatë njëndërhyrjeje kirugjike, më 1941

ECCE PUER

Nga e shkuara terrNjë fëmijë ka lindur;Me gëzim dhe dertZemra ime është grisur. I qetë është djepiKu fle kërthija.Nga gjumi e rikthefshinFati dhe dashuria! Fryma e jetës së brishtëBie mbi xham;Bota që nuk ishteThotë ja ku jam. Ndërsa fëmija fle,Një burrë plak vdesOh at, i braktisurYt bir të lyp ndjesë!

KABRA

Ai rrugëton pas një dielli dimërakDuke shtyrë pendën e qeve përgjatë udhës të ftohtë të kuqeDuke u thirrur atyre, me zërin që ata e njohinAi i drejton kafshët e tij lart mbi Kabra Zëri u tregon atyre se në shtëpi është ngrohtëKafshët bëjnë muu dhe muzikë të vrazhdë me thundrat etyreAi i ndjell ato me një degë peme të lulëzuar që e mban për-paraTymos avull prej ballit të tyre. I pagdhëndur, i lidhur pas qeveSonte i shtriqur gjërë e gjatë pranë zjarri !Mua më qan zemra prej rrëkesë së zezëPër degën time të këputur ! Shqipëroi Elida Buçpapaj

Nga Elida Buçpapaj

Po

ezi n

ga X

hej

ms

Xh

ojs