Business plan

Business Plan Alliantie Voeding Gelderse Vallei

Alliantie Voeding Gelderse Vallei Prof. Dr. Ir. F. J. Kok, Voeding en gezondheid, Wageningen UniversiteitC.W.D.A. Klapwijk, gynaecoloog, Medisch lid Bestuursteam Ziekenhuis Gelderse Vallei

Dr. Th. Ockhuizen, NUTRICOM consultancy, info@nutricom.nl,www.nutricom.nl juli 2008

Titel

Opdrachtgever

Uitvoering

Datum

De Alliantie Voeding Gelderse Vallei is een initiatief van Ziekenhuis Gelderse Vallei en de Afdeling Humane Voeding van Wageningen Universiteit. De Alliantie is opgericht met drie hoofddoelen: 1 Het verbeteren van de gezondheid van de patiënt door aandacht voor voeding vóór, tijdens en na ziekenhuisopname. 2 Het vergroten van het inzicht in de interacties tussen voeding en ziekte door het faciliteren van humaan klinisch-wetenschappelijk onderzoek. 3 Het communiceren en aanbieden van gezonde voeding middels ‘Hèt Voedingsziekenhuis’ – de wijze waarop het Ziekenhuis Gelderse Vallei zich profileert binnen Nederland.

Het initiatief sluit aan bij de recente Nota Voedings-beleid van de Nederlandse overheid waarin gestreefd wordt naar een inbedding van preventie in de zorg. Tevens sluit het aan bij de internationale ontwikke-ling om de zorg voor specifieke patiëntengroepen in zorgpaden vast te leggen. De Alliantie streeft naar de ontwikkeling van een ‘Zorgpad Voeding’.

Business plan

�

Voor de samenwerking tussen ziekenhuis en universiteit is een praktische structuur ontwikkeld - de Alliantie Voeding Gelderse Vallei - met een bestuur, een dagelijks bestuur en een coördinatie-team. Er is gekozen voor een groeimodel, waarbij - naarmate de samenwerking succesvol vordert - meer voedingszorg en researchactiviteiten ontplooid zullen worden. Om in januari 2009 van start te gaan met een basis organisatie en programmastructuur, is een jaarbudget vereist van 1.527 K€. Voor de volgen-de drie jaren is een budget nodig van respectievelijk 1.512, 1.377 en 1.377 K€ per jaar. Overheid, industrie en andere (non)profit organi-saties zijn van harte welkom om in de Alliantie te participeren en deze mede te financieren. De meer-waarden van dit initiatief zijn divers en aansprekend. Voorbeelden die in dit businessplan worden genoemd zijn een afname van de kosten voor de ziekenzorg, een verbeterde zorgfunctie, extra kwaliteit van de opleidingen, patenten, en faciliteiten om voedingsconcepten te testen.

Inhoud

1. Voeding als onderdeel van de medische praktijk 2 2. Synergie voordelen 3 3. Werkplan 4 Programma 1. Ontwikkeling van het Zorgpad Voeding 5 Programma 2. Ondersteunend klinisch voedingsonderzoek 8 Programma 3. ‘Hèt voedingsziekenhuis’ 11

4. Infrastructuur 13

5. Financiën 14 Totale kosten ‘Alliantie Voeding Gelderse Vallei’ 14 Toegekende en aan te vragen financiële ondersteuning 14 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning voor management Alliantie Voeding Gelderse Vallei 15 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 1 15 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 2 16 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 3 16

6. Bijlagen 17

Bijlage 1. Ziekenhuis Gelderse Vallei 17 Bijlage 2. Afdeling Humane Voeding, Wageningen Universiteit 17 Bijlage 3. De Alliantie Voeding Gelderse Vallei 17 Bijlage 4. Programma 1: Werkplan 18 Bijlage 5. Programma 2: Projectbeschrijvingen 20

Een zorgpad is een complexe interventie om de gemeenschappe-

lijke besluitvorming en organisatie van zorgprocessen te ver-

wezenlijken voor een specifieke groep van patiënten gedurende een

gedefinieerd tijdskader (European Pathway Association 2007)

In de recente Nota Voedingsbeleid streeft de Nederlandse regering naar een inbedding van preventie in de zorg. Professionals, zoals huisarts-en en diëtisten, spelen hierbij een belangrijke rol. Het voedingsbeleid richt zich op het behalen van gezond-heidswinst. Bij jeugd is het aanleren van gezonde voedingsgewoonten van belang, omdat het gezondheidswinst oplevert voor nu en later. Bij ouderen is ondervoeding een serieus, maar onderbelicht probleem. Meer aan-dacht voor gezonde voeding binnen de gezondheidszorg kan hierin ver-andering brengen. Een groot deel van de zorg in de toekomst zal ketenzorg zijn, waarbij het tijdig inzetten van wetenschappelijk goed onderbouwde voedingstherapie een belangrijke voorwaarde is voor kwaliteit in de patiëntenzorg. In Nederland vervult een aantal ziekenhuizen, waar- onder Ziekenhuis Gelderse Vallei, een voortrekkersrol op het gebied van de klinische voedingszorg.

Binnen de afdeling Humane Voeding van WU bestaat internatio-naal erkende expertise op het gebied van voeding en ziekte. Deze expertise zal worden aangewend bij het ontwik-kelen van een ‘Zorgpad Voeding’ voor diverse patiëntengroepen. Het Zorgpad Voeding wordt een beschrijving van de methoden en handelingen om de voedingstoe-stand te meten, te behandelen en te evalueren door de verschillende (para)medici die op het pad van de patiënt komen. Te denken valt aan de (verpleeg)huis-arts, de diëtist (thuis-zorg, zelfstandig, ziekenhuis) en de medisch specialist. Medische kennis en inzicht in patiëntenlogistiek en ICT zijn ruim voorhanden in Ziekenhuis Gelderse Vallei. Het Zorgpad Voeding is uniek vanwege de samenwerking tussen de diverse instellingen en disciplines. Daar waar vroeger de onderdelen min of meer onafhankelijk van elkaar de zorg verleenden, wordt nu een meerwaarde gecreëerd in de samenwerking.

Figuur 1. Schematische weergave Zorgpad Voeding

1. Voeding als onderdeel van de medische praktijk

�

�

�. Synergie voordelen

De Alliantie Voeding Gelderse Vallei beoogt het behalen van belangrijke gezondheidswinst door bundeling van klinische zorg met de kennis uit de voedingswetenschap. (Para)medische specialisten van Ziekenhuis Gelderse Vallei (ZGV) (zie bijlage 1) gaan gezamenlijk met voedingskundig onderzoekers van de Afdeling Humane Voeding van Wageningen Universi-teit (WU; zie bijlage 2) een Zorgpad voeding opzetten, gezamenlijk weten-schappelijk onderzoek uitvoeren, en bijdragen aan de profilering van ZGV als Hèt Voedingsziekenhuis. Om deze samenwerking te formaliseren is de Alliantie Voeding Gelderse Vallei (AVGV) (zie bijlage 3) opgericht.

Deelname door externe instellingen en organisaties aan de programma’s van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei wordt van harte toegejuicht. Met name wordt hierbij gedacht aan samenwer-king in de regio:• Food Valley (Wageningen/Ede).• Health Valley (Nijmegen, Wageningen).• Techno Valley (Twente).

Ook zijn instellingen en industrie van harte welkom aan het programma deel te nemen, bijvoorbeeld:• Oost NV (provincies Gelderland en Overijssel). • Food & Nutrition Delta (Wageningen).• Voedingsmiddelenindustrie. • Producent klinische voeding. • Farmaceutische industrie.• Catering. • Subsidieverstrekkers/charitatieve instellingen.• Fabrikanten van Biomedische systemen.

Samenwerking binnen de Alliantie heeft voor alle deelnemers een grote meerwaarde:

• Belangrijke gezondheidswinst

De samenwerking in de keten (van thuiszorg, huisarts tot en met zieken-huis) is van groot maatschappelijk belang en draagt bij tot een belangrijke gezondheidswinst op individueel en

populatie niveau. Investeren in ver-betering van de voedingstoestand van de patiënt levert een meerwaarde voor de patiënt en alle betrokken instel-lingen en organisaties in de eerste- en tweedelijns gezondheidzorg. • Afname ziektekosten

Voor de zorgverzekeraar is het van belang dat op termijn kostenvermin-dering kan worden gerealiseerd door sneller herstel na ziekte, minder kans op recidief en verbetering van kwaliteit van leven voor de patiënt.

• Verbetering patiëntenzorg en extra kwaliteit opleidingen

Voor ZGV en WU biedt participatie in elkaars onderwijs- en onderzoeks- programma’s grote voordelen. Onder- zoekers van Wageningen Universiteit hebben toegang tot een omvangrijke bron van patiëntengegevens voor klinisch-wetenschappelijk voedings-onderzoek. MSc-studenten Humane Voeding kunnen aan dit onderzoek deelnemen in het kader van afstudeer-scripties of stages. (Para)medici van ZGV participeren actief in onder-zoeksprogramma’s en het voedings-onderzoek wordt geïntegreerd in de artsenopleiding. Onderzoeks- bevindingen over voeding worden toegepast bij ziektebehandeling en nazorg, waardoor de kwaliteit van de zorg wordt verbeterd.

�De Alliantie Voeding Gelderse Vallei is opgericht met drie hoofddoelen: het verbeteren van de gezondheid van de patiënt door meer aandacht voor voeding; het vergroten van inzicht in de interacties tussen voeding en ziekte door het faciliteren van humaan klinisch-wetenschappelijk onderzoek, en het communiceren en aanbieden van gezonde voeding middels ‘Hèt Voedingsziekenhuis’ – de profilering van Ziekenhuis Gelderse Vallei. In het kader van de Alliantie zullen innova-tieve, praktijkgeoriënteerde onderzoek- en onderwijsprogramma’s worden opgezet.

De Alliantie heeft haar drie hoofddoelen geconcretiseerd in drie programma’s (Figuur 2):

Programma 1: Zorgpad Voeding

Programma 2: Ondersteunend klinisch voedings- onderzoek

Programma 3: Hèt voedingsziekenhuis

Figuur 2. De drie programma’s van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei

�. Werkplan

�

Programma 1

De laatste jaren is een groeiende aandacht voor het belang van zorg- concepten voor de kwaliteit van zorg-verlening en de kosten van de zorg. Alle (gezondheidszorg)sectoren bewegen in de richting van de zorg-verlening bezien vanuit het perspectief van de patiënt. Zorgpaden (gebaseerd op de stappen die een patiënt door-loopt van huisarts naar het moment van binnenkomst in het ziekenhuis tot het moment van vertrek) krijgen daarbij een belangrijkere rol dan de voor- zieningen. Om de continuïteit van de zorg te waarborgen, is het noodzakelijk dat de transmurale delen van het zorg-pad goed op elkaar aansluiten.

Het programma Zorgpad voeding ambieert het verbeteren van de voedingstoestand van de patiënt, zowel voorafgaand als tijdens ziekte-behandeling en in het hersteltraject. Daarnaast beoogt het Zorgpad voeding het verbeteren van de infra-structuur in de zorgketen met een optimale aandacht voor voeding en leefstijl (Figuur 3). Het programma is ontwikkeld naar analogie van andere zorgpaden. Deze zorgpaden worden ontwikkeld om de zorg voor grote patiëntenpopulaties beter te stroom-lijnen. Met alle betrokken disciplines en instellingen worden afspraken gemaakt over het traject dat een patiënt zal afleggen.

De verbeterde aandacht voor voeding vertaalt zich in gezondheidswinst, in termen van afname van morbiditeit en mortaliteit (minder ziektedagen, minder complicaties van behandelingen, kortere opnameduur, betere voedings-toestand en betere kwaliteit van leven). In eerste instantie komen hiervoor in aanmerking chronisch zieke patiën-ten en patiënten die wachten op een electieve (dat wil zeggen: te plannen) behandeling. In een later stadium kunnen ook andere patiëntgroepen (acute zorg) worden betrokken. Wanneer de resultaten – zoals ver-wacht – positief zijn, kan deze aanpak ook landelijk worden geïmplementeerd.

�.1. Ontwikkeling van het Zorgpad Voeding

Figuur 3. Aanpak van het Transmurale Zorgpad Voeding

�VoorwaardenVoor de realisering van het programma 1 ‘Zorgpad Voeding’ gelden de volgende aspecten:

• Er dienen keuzes gemaakt te worden met betrekking tot de aandoeningen die geschikt zijn om via het traject van het Zorgpad voeding behandeld te worden. • Op basis van de wetenschappelijke literatuur dient vastgesteld te worden welke rol voeding speelt in het behandelingstraject. • Er zullen ‘evidence-based’ proto- collen ontwikkeld en geïmplemen- teerd worden. • Op basis van de geïdentificeerde ruimte in de kennis om de voedingszorg te optimaliseren dienen onder-werpen vastgesteld te worden voor aanvullend en grens- verleggend onderzoek (in Programma 2).

‘Best practices’Op dit moment kunnen ‘best practi-ces’ in kaart gebracht worden voor chronische en electieve aandoeningen zoals darmziekten, neurodegeneratieve ziekten bij ouderen, hart- en vaat-ziekten inclusief beroerte, en COPD (chronisch obstructief longlijden). Via projecten, waarbij evidence-based en cost-effective behandelingen belang-rijke invalshoeken zijn, kan worden bepaald welke nadere protocollen noodzakelijk zijn om de voedingszorg verder gestalte te geven. Per groep van aandoeningen is onderzoek nodig waarbij aanvullende voeding, met een goed gedefinieerde

Programma 1

en afgewogen voedingsstoffensamen-stelling, wordt verstrekt (interventie-studies) waarmee de patiënt in een goede voedingstoestand komt of blijft. De voedingsstoffen kunnen worden gegeven in de vorm van drinkvoeding, maaltijden, supplementen. Deze trials, zowel relatief kort van duur als lang-durig, kunnen door het gehele traject georganiseerd worden. Doel is het voorkomen van de teruggang van de voedingstoestand en/of het optima-liseren ervan.

WerkplanEen kort werkplan is omschreven in Tabel 1. Een uitgebreidere versie is vermeld in Bijlage 4.

Twee deelprojecten in het kader van Programma 1 zijn reeds geformuleerd.Het eerste project heeft als titel:‘Regionale aanpak obesitas’ (coör-dinator: Dr. Ben Witteman). Binnen dit project gaan meerdere (para)medische disciplines van ZGV en de eerstelijns gezondheidszorg samenwerken met diverse onderzoekers van WU aan een regionale aanpak van obesitas. Het project beoogt een verdere ontwikke-ling van effectieve strategieën om af te vallen bij diverse doelgroepen en op diverse locaties (thuis, school, huisartsenpraktijk, ziekenhuis). Deze aanpak biedt diverse mogelijkheden voor wetenschappelijk onderzoek op het gebied van voedingsgedrag, nutri-genomics, effecten op mobiliteit en kwaliteit van leven, klinische epidemio-logie en basale fysiologie.

Het tweede project is getiteld: ‘Ambiance-project’ (samenwerkings-verband ZVG-Opella-WU). Het project streeft naar een verbetering van de ambiance rondom de maaltijd; een bewezen effectieve strategie ter be-vordering van de calorische inneming die kan bijdragen aan de preventie en behandeling van ondervoeding, onder andere bij ouderen. Voor de implemen-tatie en evaluatie van de verbetering van ambiance in haar zorginstellingen, heeft Opella (zorgaanbieder op het gebied van wonen, welzijn, zorg en dienstverlening in de regio Ede/ Wageningen) samenwerking gezocht met de afdeling Humane Voeding van de Wageningen Universiteit. Een eerste fase is het beschrijven van de huidige maaltijdvoorziening. Hiervan uitgaande kunnen nieuwe benaderin-gen worden voorgesteld. In een latere fase zullen nieuwe vormen getest worden.

Programma 1

TABEl 1Werkplan Programma 1: Zorgpad Voeding

Ir. Yvonne van Gameren, programmacoördinator (ZGV), Joke Huitinck, hoofd diëtetiek (ZGV), Dr. Jeanne de Vries, klinische voeding, diëtetiek (WU)

Anja Boot, voedingsverpleegkundige (ZGV), Pien Lelie, diëtist (ZGV), Inez Jans, diëtist (ZGV), Dr. Arthur van Zanten, intensivist (ZGV), Dr. Ben Witteman, MDL arts (ZGV)

Prof. Ellen Kampman (WU), Dr. Ben Witteman (ZGV), Diederic Klapwijk gynaecoloog (ZGV), Prof. Frans Kok (WU), Dr. Nicole de Roos (WU)

Het doel van het Programma 1 ‘Zorgpad Voeding’ is om de voedingstoestand van de patiënt, zowel voorafgaand als tijdens en na de ziektebehandeling, te verbeteren. Aan de patiënten zal een wetenschappelijk verantwoorde voedings-therapie gegeven worden. De voedingstherapie kan gericht zijn op ondervoeding, op voedingsgerelateerde klachten ten gevolge van de ziekte of behandeling, maar ook op overvoeding.

Omdat de patiëntengroep zo divers is, zal projectmatig voor verschillende patiën-tengroepen onderzocht worden welke voedingstherapie het meest effectief is in het verminderen van de ziektelast en het verbeteren van de kwaliteit van leven. Binnen de projecten zal worden gewerkt volgens het proces van richtlijnontwik-keling zoals beschreven door het kwaliteitsinstituut voor de Gezondheidszorg CBO . Een voorbeeldproject (preventie en behandeling van ondervoeding) is uitgewerkt in Bijlage 4.

Programma coördinatie

Project-

medewerkers en affiliatie

Adviesgroep

Doelstellingen en beoogd

resultaat

�

Thema 2:Overvoeding &

Metabool syndroom

Thema 3:Orgaanspecifieke aandoeningen

& Oncologie

Voorkomen en behandelen van obesitas door:- inzicht in regulatie van eetlust (op het gebied van gedrag, genetisch en hormonaal) en vetmetabolisme (expressie van regulerende eiwitten)

Optimalisering van de behandeling van metabool syndroom door:- inzicht in insulineresistentie bij risicogroepen - ontwikkeling van effectieve lifestyle programma’s voor diabetici

Voorkomen van dikke darm kanker en darmontstekingen:- inzicht in mogelijk beschermende effecten van visconsumptie- inzicht in klinische en lifestyle factoren van invloed op ontstaan van darmpoliepen en darmkanker

Voorkomen van overgewicht en verbetering van overleving na borstkanker en darmkanker.

De samenwerking tussen Wageningen Universiteit en Ziekenhuis Gelderse Vallei op het gebied van klinisch voedingsonderzoek bestaat reeds een aantal jaren. Dit blijkt onder andere uit de volgende lopende onderzoeks- projecten:

• Cognitie bij veroudering: effecten van n-3 vetzuren. Ir.O.vandeRest,AIO(WU),AndreJanse,klinisch geriater(ZGV),Prof.LisettedeGroot,voedingvan deouderemens(WU).

• Effect van mediterrane voeding op risicofactoren voor metabool syndroom Ir.MariekeBos,AIO(WU),Dr.RikHeijligenberg(ZGV), Prof.EdithFeskens,epidemiologie(WU),Prof.Lisettede Groot,voedingvandeouderemens(WU),Dr.Jeanne deVries,voedingsanamnese(WU).

• Alpha-omega Trial. Dr.MarianneGeleijnse,epidemiologie(WU), T.vanLoenhout,cardioloog(ZGV).

• Vis en darmgezondheid (FISHGASTRO Study). Ir.GerdaPot,AIO(WU),Prof.EllenKampman,epidemiologie (WU),Dr.BenWitteman,MDLarts(ZGV).

• Voeding, leefstijlfactoren en genetische gevoelig- heid voor adenomateuze darmpoliepen. Ir.AkkeBotma,AIO(WU),Prof.EllenKampman,epidemiologie (WU),Dr.BenWitteman,MDLarts(ZGV).

De meerwaarde van de Alliantie is het faciliteren van onder- zoekers en medisch specialisten om samen te werken binnen wetenschappelijke onderzoeksprojecten. Hiertoe zijn twee coördinatoren aangesteld (één op elke lokatie) die ondersteuning kunnen bieden bij het voorbereiden, schrijven en indienen van projectvoorstellen en het samen brengen van onderzoekers, artsen en studenten.

Programma �

AmbitieVoor een optimale invulling van het Zorgpad voeding (Programma 1) is wetenschappelijke ondersteuning een voorwaarde. De ambitie van Programma 2 is de patiëntenzorg op het gebied van de klinische voeding met weten-schappelijke kennis te onderbouwen en daardoor te verbeteren. Beeldver-werkende technieken als MRI vormen een speerpunt. Deze technieken zullen worden ingezet bij meerdere projecten met als voorbeelden vetverdeling over het lichaam, eetgedrag en sensoriek, en cognitie.

Onderzoeksthema’sNaar aanleiding van het lopende en geplande ondersteunend klinisch voe-dingsonderzoek zijn binnen Programma 2 drie thema’s gedefinieerd:

Thema 1: Ondervoeding & Klinische depletie

Thema 2: Overvoeding & Metabool syndroom

Thema 3: Orgaanspecifieke aandoeningen & Oncologie

In Tabel 2 wordt een overzicht gegeven van de geplande projecten in program-ma 2. Een overzicht van deze projecten wordt in bijlage 5 gegeven.

�.� Humaan klinisch- wetenschappelijk onderzoek

�

Programma 2

Programmacoördinatie

Adviesgroep

Samenwerking

Doelstellingen en beoogd resultaat

Thema 1:Ondervoeding &

Klinische depletie

Ondersteunend klinisch voedingsonderzoek

Dr. Nicole de Roos (WU), Ir. Yvonne van Gameren (ZGV)

Prof. Ellen Kampman (WU), Prof. Frans Kok (WU) Dr. Ben Witteman (ZGV)

Onderzoekers van de afdeling Humane Voeding (WU) zullen projectmatig samenwerken met medisch specialisten en paramedici van ZGV.

Binnen Programma 2 zal toegepast en fundamenteel onderzoek worden uitgevoerd op het raakvlak van voeding, gezondheid en ziekte. Gekozen wordt voor onderwerpen waar-bij de combinatie van kennis, vaardigheden, apparatuur en faciliteiten van ZGV en WU kan leiden tot resultaten die zonder samenwerking niet mogelijk zouden zijn. Primair doel van Programma 2 is het ondersteunen van het Zorgpad voeding door ver-meerdering van wetenschappelijke kennis over de relatie voeding en ziektebehandeling. Er wordt gestreefd naar een jaarlijkse output van minimaal vijf tot tien wetenschappelijke publicaties per project in vooraanstaande internationale tijdschriften op het gebied van (klinische) voeding en gezondheid.

Voorkomen en behandelen van ondervoeding door: • inzicht in metabole veranderingen tijdens ziekte• inzicht in effecten van voedingsstoffen (n-3 vetzuren, aminozuren) op metabolisme tijdens ziekte• aanpassing van voeding op sensorische veranderingen tijdens ziekte

Beperken van de gevolgen van veroudering door:• inzicht in fysiologische aspecten van ouderdomsgerelateerde anorexie• aanpassing van voeding op sensorische veranderingen tijdens veroudering

TABEl 2 Beschrijving Programma 2:Ondersteunend klinisch voedingsonderzoek

Programma �

Thema 2:Overvoeding &

Metabool syndroom

Thema 3:Orgaanspecifieke aandoeningen

& Oncologie

Voorkomen en behandelen van obesitas door:- inzicht in regulatie van eetlust (op het gebied van gedrag, genetisch en hormonaal) en vetmetabolisme (expressie van regulerende eiwitten)

Optimalisering van de behandeling van metabool syndroom door:- inzicht in insulineresistentie bij risicogroepen - ontwikkeling van effectieve lifestyle programma’s voor diabetici

Voorkomen van dikke darm kanker en darmontstekingen:- inzicht in mogelijk beschermende effecten van visconsumptie- inzicht in klinische en lifestyle factoren van invloed op ontstaan van darmpoliepen en darmkanker

Voorkomen van overgewicht en verbetering van overleving na borstkanker en darmkanker.

10

Figuur 3. Toepassing van basistechnieken en medische disciplines in de drie onderzoeksthema’s van Programma 2.

Focus on excellenceMedischedisciplinesenvoedings-kundigeinvalshoekenNaast klassieke voedingskundige onderzoeksmethoden, zoals voedings-anamnese, kenmerkt Programma 2 zich door grensverleggende nieuwe onderzoeksmethoden. Deze nieuwe technologie is verweven met de drie thema’s (figuur 3). Diverse disciplines en onderzoeksgroepen komen in meerdere van de onderzoeks- thema’s van Programma 2 terug. Dit zijn bijvoorbeeld farmacologie en fysiotherapie. Ook nieuwe onderzoeks-methoden op het gebied van mole- culaire voeding (nutrigenomics) en sensorisch onderzoek vinden een brede toepassing. Het onderzoek beperkt zich niet tot patiënten; ook topsporters en gezonde consumenten behoren tot de doelgroep. Hiertoe is een samenwerking aangegaan met het NOC*NSF (Papendal, Arnhem) en het Restaurant van de Toekomst (Wageningen).

Speerpunt:BeeldvormendetechniekenDe divisie Humane Voeding van Wageningen Universiteit is voor- nemens om beeldvormende technieken

(Magnetische Resonantie Imaging/Spectroscopie) tot een speerpunt in het onderzoeksprogramma te maken. Er worden met behulp van deze technologie doorbraken ver-wacht in belangrijke onderzoekslijnen (lichaamsvetverdeling, eetlust regulatie en cognitief functioneren). Er is een nauwe samenwerking tot stand geko-men tussen Wageningen Universiteit, Ziekenhuis Gelderse Vallei en Univer-siteit van Utrecht op het gebied van ‘Voedingsonderzoek en Beeldvorming’ (Nutritional Research Imaging).

AdditioneleonderzoeksfaciliteitenTer facilitering van het ondersteu-nend klinisch voedingsonderzoek is een Metabolic Ward uiterst gewenst. Hierin kunnen gezonde vrijwilligers en patiënten onder gestandaardiseerde condities deelnemen aan voedings-proeven. Omdat deze experimenten streven naar een grensverlegging in de klinische voedingszorg zullen er nieuwe klinisch-chemische laboratoriumbepa-lingen geïntroduceerd en/of ontwikkeld moeten worden. Hiervoor is de oprich-ting van een ‘Laboratorium Bijzondere Bepalingen’ noodzakelijk.

11

Programma �

�.� ‘Hèt voedingsziekenhuis’

Optimale aandacht voor voedingZiekenhuis Gelderse Vallei heeft de ambitie om hèt voedingsziekenhuis van Nederland te zijn. Dit betekent een optimale aandacht voor de voeding van patiënt, bezoeker en medewerker. In Programma 3 vindt de implementatie plaats van een totaal en geïntegreerd voedingsplan in het Ziekenhuis Gel-derse Vallei. Het programma zal onder andere gebaseerd zijn op de resultaten van de programmaonderdelen 1 en 2 en zal regelmatig geëvalueerd worden. ZGV wil de ambitie realiseren door het toepassen van nieuwe inzichten op het gebied van de (intramurale) voedings-zorg met het accent op die aspecten die voor het ziekenhuis van belang zijn. De rol van de afdeling Humane Voeding is het beschikbaar stellen van kennis op het gebied van effect-

TABEl 5Tijdsplanning Alliantie Voeding Gelderse Vallei

Tijdsplanning Alliantie 2008 2009 2010 2011 2012

Kw 2 Kw 3 Kw 4 Voorbereiding Business plan draft gereed Fondsenwerving regionaal Nl Implementatie Coördinatieteam operationeel Programma 1 continuering Programma 2 continuering en start

gefaseerde start projecten x x x Programma 3 continuering Communicatie ja ja ja ja

metingen van voedingsveranderingen en interventies.

WerkplanEen multidisciplinair voedingsteam in ZGV is al gedurende meerdere jaren bezig met alle aspecten van voeding in het ziekenhuis. De ambitie van dit team heeft zich vertaald in een programma met meerdere onderdelen (zie Tabel 4). De belangrijkste kenmerken zijn:• ZGV zal zich gaan profileren als hét voedingsziekenhuis voor patiënten en collega’s. • Het voedingsaanbod en de maaltijdvoorziening zullen zo veel mogelijk gebaseerd zijn op wetenschappelijk bewijs: evidence- based, maar altijd op best-practice gegevens.

• Een operationeel voedingsteam. • Klantgerichte maaltijdvoorziening voor patiënten, personeel en bezoekers.

TijdsplanningDe tijdsplanning van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei is weerge-geven in tabel 5. De eerste helft van 2008 zal het business plan ontwikkeld worden. De tweede helft van 2008 zal gebruikt worden voor het vinden van financiële ondersteuning.

1�

Doelstellingen en beoogd resultaat

Evidence-based handelenIn samenhang met Programma 1 zal het voedselaanbod en de voedselvoorziening aan patiënten wetenschappelijke onderbouwd worden. De samenwerking met de Afdeling Humane Voeding van WU zal instrumenteel zijn bij het ontwikkelen van evidence-based handelen.

Prestatie-indicatorZGV heeft sinds 1996 een multidisciplinair voedingsteam met onder andere als taak om (dreigende) ondervoeding bij ziekte te voorkomen en te behandelen. ZGV voldoet ruimschoots aan de eisen van de prestatie-indicator voor vroege herkenning en behandeling van ondervoeding. Om nog beter op dit gebied te presteren zal een projectplan worden opgesteld ten einde beter gestructureerd en gecontroleerd te sturen.

MaaltijdvoorzieningDe maaltijdvoorziening van de patiënt wordt afgestemd op zijn/haar medische behoefte en de wens voor meer service zowel in het aange-boden assortiment als op de maaltijdmomenten. Ook de ambiance zal verbeterd worden waarvan verwacht wordt dat de patiënt beter gaat eten en de kans op ondervoe-ding tijdens ziekenhuisopname verkleind wordt. In samenwerking met FoodStep wordt met ingang van 1 juli 2008 een ondernemingsplan uitgewerkt waarbij de klantgerichtheid prevaleert boven logistiek en infrastructuur.

Herkenbaarheid en bekendheidZGV zal zich gaan profileren als hèt voedingsziekenhuis voor patiënten en collega’s. In eerste instantie zal communicatie vooral gericht zijn op uitwisseling van kennis en ideeën met de betreffende beroepsgroepen, bijvoorbeeld door het organiseren van seminars over de diverse thema’s van onderzoek en een jaarlijks congres over klinische voeding. In een later stadium zullen de resultaten van de diverse activiteiten worden uitge-dragen via de media of door middel van nog op te zetten communicatieprojecten. In het toekomstscenario past het opzetten van een leerhuis of museum, waar op een speelse wijze voorlichting kan worden gegeven over hoe de spijsvertering werkt en over het belang van gezonde voeding voor de preventie en de behandeling van ziekte.

Programma �

TABEl 4 Beschrijving Programma 3: ‘Hèt voedingsziekenhuis’

Programma 3

Programmaleiding

Samenwerking

Hét voedingsziekenhuis

Ir. Yvonne van Gameren, programmacoördinator (ZGV), Diederic Klapwijk, gynaecoloog, Medisch lid Bestuursteam (ZGV), Joke Huitinck, hoofd diëtetiek (ZGV).

Afdeling Humane Voeding (WU)

1�Bestuur Alliantie Voeding Gelderse ValleiDe activiteiten, zoals beschreven in het werkplan, vinden plaats onder eindverantwoording van het bestuur van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei. Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van het bestuur zijn kort in bijlage 3 omschreven.

Dagelijks bestuurVoor operationele zaken is een dagelijks bestuur (DB) geformeerd bestaande uit de voorzitter en vice-voorzitter van het bestuur. Het DB ver-gadert naar gelang de noodzaak, doch minimaal één maal per maand. Bij deze vergadering wordt het coördinatieteam uitgenodigd.

CoördinatieteamHet coördinatieteam bestaat uit twee programmacoördinatoren, te weten Ir. Yvonne van Gameren (ZGV) en Dr. Nicole de Roos (WU). Yvonne van Gameren richt zich voornamelijk op zaken met betrekking tot de program-ma’s 1 en 3. Nicole de Roos zal zich voornamelijk richten op het onder-steunend klinisch voedingsonderzoek (programma 2). Beide functionarissen zullen zowel operationeel als inhoude-lijk actief zijn. Het team zal zowel in het ZGV als bij de WU administratief en secretarieel ondersteund worden door aanwezige staffunctionarissen.

De taken van het coördinatieteam zijn: • Intensief contact onderhouden met het bestuur van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei. • Het onderhouden van een actief netwerk met alle deelnemers in de drie programma binnen de Alliantie Voeding Gelderse Vallei. • De organisatie van de relevante secretariële en administratieve ondersteuning.• Coördinatie van de thema’s, zowel inhoudelijk als operationeel.• Samenwerking met de project- leiders.• Terugkoppeling naar stakeholders binnen en buiten het programma en/of thema.• Inhoudelijk een bijdrage leveren aan de continuering van de programma’s. • Organisatie jaarlijks congres en tussentijdse kleinere workshops en wetenschappelijke en organisato- rische bijeenkomsten.

Administratieve ondersteuningTot de administratieve werkzaamheden kunnen o.a. gerekend worden:• Agenda’s bijhouden.• Het beleggen van vergaderingen van bestuur, DB en werkgroepen.• Zorg dragen halfjaarlijks voort- gangsverslag.• Bijhouden website en verzorgen van de elektronische nieuwsbrief. • Front office voor vragen over de Alliantie Voeding Gelderse Vallei. • Ondersteuning bij de organisatie van wetenschappelijke bijeen- komsten, symposia en workshops.

�. Infrastructuur

Programma �

1�

�. Financiën TABEl 6 Totale kosten Alliantie Voeding Gelderse Vallei

Totale kosten 2009 2010 2011 2012 Opmerkingen Infrastructuur 145 145 145 145 Programma 1 330 390 280 280 Programma 2 727 637 637 637 Outillage* 225 225 225 225 Programma 3 100 115 90 90 Totale kosten 1.527 1.512 1.377 1.377 K€ 5.793 in 4 jaar* specificatie zie Tabel 10.

TABEl 7 Toegekende en aan te vragen financiële ondersteuning Alliantie Voeding Gelderse Vallei

Inkomsten Mogelijke 2009 2010 2011 2012 Opmerkingen financiële bronnen Regionale overheid 145* 145 145 145 Infrastructuur Industrie 280 280 170 170 Programma 1 Research fondsen 727 637 637 637 Programma 2 Bijdrage aan outillage 225 225 225 225 Programma 2 Zorgsector 100 225 200 200 Programma 3 50

Totale Toegezegd 50Inkomsten Nog te verwerven 1.477 1.512 1.377 1.377 K€ 5.743 in 4 jaar* aan te vragen financiële ondersteuning in blauw: reeds toegekende financiële middelen in wit.

1�

TABEl 8Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning voor management Alliantie Voeding Gelderse Vallei

TABEl 9Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 1: Extramurale voeding

Infrastructuur 2009 2010 2011 2012 Opmerkingen Vergaderingen 10 10 10 10 Bestuur & comm. Coördinator (ZGV) 50 50 50 50 Secr. steun (ZGV) 10 10 10 10 Coördinator (WU) 50 50 50 50 Secr. steun (WU) 10 10 10 10 Kantoor items 7 7 7 7 Webcommunicatie 8 8 8 8 Overig

Totale kosten 145 145 145 145 K€ 580 in 4 jaarAan te vragen financiën 145 145 145 145

Programma 1 2009 2010 2011 2012 Opmerkingen Zorgpad Voeding

Vergaderingen 10 10 10 10 Deskundigheidsbevordering werkgroepen 10 10 10 10 Voedingsonderzoek

1 fte onderzoeker 50 110 110 110 Samenwerking Zorgaanbieder

1 fte diëtist 50 50 50 50 Voedingsonderzoek

1fte diëtist 50 50 50 50 Opstellen en implementatie evidence-based richtlijnen

.4 fte nursepractioner 20 20 20 20 Opstellen transmurale richtlijnen

Start up en onderhoud 30 30 30 30 Regionale aanpak obesitas infrastructuur

Post-doc obesitas 110 110 2 jaar ontwikkeling en uitrol regionale aanpak

Totale kosten 330 390 280 280 1.280 K€ in 4 jaar

Toegekende en 50 Zorgaanbieder Opellaaan te vragen financiën 280 390 280 280

TABEl 7 Toegekende en aan te vragen financiële ondersteuning Alliantie Voeding Gelderse Vallei

1�

TABEl 10 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 2: Ondersteunend klinisch voedingsonderzoek

Programma 3 2009 2010 2011 2012 OpmerkingenVoedingsziekenhuis Werkgroepen 5 5 5 5 Kantoor/comm. 5 5 5 5 Implementatie 35 50 25 i.s.m. Foodstep Extra infrastructuur 30 30 30 30 i.s.m. Foodstep Extra voorlichting 25 25 25 25 i.s.m. Foodstep

Totale kosten 100 115 90 90 K€ 395 in 4 jaarAan te vragen financiën 100 115 90 90

TABEl 11 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 3: Hèt voedingsziekenhuis

Programma 2 2009 2010 2011 2012 Opmerkingen Onderzoek Effectiviteit van 112 112 112 112 dieetinterventie Anorexia of aging 110 110 110 110 Atypische anti- 115 115 115 115 psychotica en obesitas Mechanistisch 90 onderzoek Fiaf eiwit lifestyle interventie 100 100 100 100 bij diabetici Overgewicht na 100 100 100 100 borstkanker Overgewicht na 100 100 100 100 darmkanker

Nieuwe technieken* 225 225 225 225

Totale kosten 952 862 862 862 K€ 3.538 in 4 jaarAan te vragen financiën 952 862 862 862*Nieuwe beeldtechnieken 100 K€/jaar, bijzondere laboratoriumbepalingen 75 K€/jaar, metabolic ward 50 K€/jaar. In totaal 225 K€/jaar.

17

�. Bijlagen

Ziekenhuis Gelderse ValleiZiekenhuis Gelderse Vallei (ZGV) is een algemeen ziekenhuis met een belang-rijke regionale gezondheid- en zorgfunctie (230.000 patiënten). Er werken ruim 2500 medewerkers en 140 medisch specialisten. Het ziekenhuis biedt een zo volledig mogelijk pakket aan professionele zorg, onderzoek en behandeling. Er zijn opleidingen voor een aantal medisch specialismen en voor vele andere functies in het ziekenhuis. Er is een nauwe samenwerking met de huisartsen, de thuiszorg en andere zorgorganisaties in de regio. ZGV heeft speciale interesse voor klinische en transmurale voeding. Daarom heeft ZGV voeding als speerpunt aangemerkt. Dit impliceert dat voeding een vanzelfsprekend onderdeel is van de medische behandeling binnen alle afdelingen en transmuraal. ZGV is één van de eerste ziekenhuizen in Nederland waar een screening- programma is opgezet om ondervoeding bij patiënten, zowel intra- als extra- muraal, op te sporen. In 2005 is een transmuraal voedingsteam van start gegaan, waarin deskundigen van ZGV samenwerken met eerstelijns gezondheidswerkers om ziektegerelateerde ondervoeding te voorkómen en te behandelen.

Afdeling Humane Voeding, Wageningen Universiteit De afdeling Humane Voeding van de Wageningen Universiteit geniet inter- nationale bekendheid op het gebied van voeding in al zijn facetten, van voedings-epidemiologie en interventiestudies tot onderzoek op moleculair niveau. Belang-rijke onderzoeksthema’s zijn onder meer: voeding en andere leefstijlfactoren bij gezondheid en ziekte; cellulaire en fysiologische mechanismen die gezondheid in stand houden; preventie van hart- en vaatziekten en maagdarm-aandoeningen; obesitas gerelateerde syndromen en ondervoeding in ontwikkelingslanden en bij ouderen. Op de afdeling werken circa 80 medewerkers en circa 70 PhD studen-ten. In totaal volgen 450 (inter)nationale studenten de academische opleiding Voeding en Gezondheid. Per jaar levert de afdeling Humane Voeding circa 100 wetenschappelijke publicaties in internationale peer reviewed tijdschriften.

De Alliantie Voeding Gelderse Vallei De Alliantie Voeding Gelderse Vallei heeft tot doel:• Verbeteren van/ bijdragen aan de volksgezondheid door middel van het optimaliseren van de voedingszorg voor de patiënt, alsmede het genereren van nieuwe kennis over (klinische) voeding en gezondheid, en het uitdragen daarvan;• Verbeteren van/ bijdragen aan de volksgezondheid door middel van het inzetten van wetenschappelijk onderbouwde voedingszorg, zowel vooraf- gaand als tijdens poliklinische behandeling of ziekenhuisopname en in het revalidatietraject;• Kennis uitdragen naar andere ziekenhuizen.

De Alliantie Voeding Gelderse Vallei wil haar doel realiseren door:• Het opzetten van innovatieve, praktijkgeoriënteerde onderzoeksprojecten, onderwijsprogramma’s of communicatieprojecten waarbij academische onderzoekers van de WU en (para)medische professionals van ZVG samen werken. Door bundeling van voedingswetenschap en klinische zorg wordt de beschikbare kennis optimaal benut;• Het genereren van nieuwe wetenschappelijke kennis op het gebied van ziektegerelateerde voeding en gezondheid, die directe toepassing kan vinden In de transmurale patiëntenzorg en in patiënten- of consumenteninformatie;• Samenwerking tussen academische- en perifere ziekenhuizen en eerstelijns- instellingen op het gebied van klinische voeding intensiveren;• Andere participanten interesseren om activiteiten op te zetten die bij de doelstelling aanhaken.

Bijlage 3

Bijlage 2

Bijlage 1

TABEl 11 Kosten en aan te vragen financiële ondersteuning Programma 3: Hèt voedingsziekenhuis

1�

Zorgpad Voeding

Ir. Yvonne van Gameren, programmacoördinator (ZGV), Joke Huitinck, hoofd diëtetiek (ZGV), Dr. Jeanne de Vries, klinische voeding, diëtetiek (WU)

Anja Boot, voedingsverpleegkundige (ZGV), Pien Lelie, diëtist (ZGV), Dr. Arthur van Zanten, intensivist (ZGV), Inez Jans, diëtist (ZGV), Dr. Ben Witteman, MDL arts (ZGV).

Prof. Ellen Kampman (WU), Dr. Ben Witteman (ZGV), Diederick Klapwijk gynaecoloog (ZGV), Prof. Frans Kok (WU)

InleidingHet doel van het Programma 1 ‘Zorgpad Voeding’ is om de voedingstoestand van de patiënt, zowel voorafgaand als tijdens en na de ziektebehandeling, te verbeteren. Aan de patiënten zal een wetenschappelijk verantwoorde voedingstherapie ge-geven worden. Onderzocht zal worden of deze aanpak leidt tot minder ziektelast en een betere kwaliteit van leven.

FasenvanhetonderzoekHet plan van aanpak is gefaseerd volgens het proces dat wordt gehanteerd bij richtlijnontwikkeling en is beschreven door het kwaliteitsinstituut voor de Gezond-heidszorg CBO1. Het is een cyclisch proces dat begint met een analyse van de knelpunten en eindigt met het vaststellen van de definitieve richtlijn. Zo nodig kan de richtlijn na verloop van tijd worden aangepast volgens hetzelfde proces. In het schema hieronder is de richtlijnontwikkeling naar de verschillende fasen van het onderzoek vertaald.

Bijlage 4

Programma 1

Programmaleiding

Project-medewerkers en affiliatie

Adviesgroep

Doelstellingen en beoogd resultaat

Werkplan programma 1: Zorgpad Voeding

Het bestuur van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei heeft als taken:• De doelstelling van de alliantie uit te dragen;• Toe te zien op de correcte uitvoering van de taken;• Toe te zien op de naleving van de gemaakte afspraken binnen de samenwerkingsverbanden;• Aanstellen van een programmacoördinator (directeur van het bureau);• Jaarlijks verantwoording afleggen van haar activiteiten in een jaarverslag;• Goedkeuren van de jaarlijkse begroting en de financiële jaarrekening.

Samenstelling van het Bestuur van de Alliantie Voeding Gelderse Vallei:• C.W.D.A. Klapwijk, gynaecoloog, Medisch lid bestuursteam ZGV, voorzitter• Prof. dr. ir. F.J. Kok, Hoofd Afdeling Humane Voeding WU, vicevoorzitter• Prof. dr. ir. E. Kampman, Afdeling Humane Voeding WU, secretaris• Dr. B.J.M. Witteman, Maag Darm Lever arts ZGV, penningmeester• Prof. dr. J.G.A.J. Hautvast, Emeritus hoogleraar Humane Voeding

De Alliantie Voeding Gelderse Vallei heeft een Comité van Aanbeveling die het initiatief van harte ondersteunt. Het Comité van Aanbeveling is als volgt samen-gesteld:• Th. A. M. Meijer, voorzitter Food Valley Wageningen• Ir. H. Otten, Meteo Consult Wageningen • Drs. A. Pechtold, politicus; lid Tweede Kamer • Mw. E.G. Terpstra, voorzitter NOC-NSF, Arnhem• H. Wiegel, voorzitter Ver. Ned. Ziektekostenverzekeraars

1�

Fase 1. Beschrijving van de patiëntengroep, huidige voedingsinterventies en analyse van de knelpunten.

Aan de hand van eerder onderzoek naar de voedingsstatus van de patiënten in ZGV en naar aanleiding van de knel-punten zoals deze door de verpleging zijn aangegeven wordt een meest effectieve voedingstherapie opgesteld. Zo nodig worden in deze beginfase aanvullende gegevens met betrekking tot knelpunten verzameld om de interventie voor best practice aan te vullen.Patiënten kunnen worden onderscheiden naar de plaats van behandeling, poliklinische of klinische patiënten, en naar de reden van hun bezoek of opname in een acute, chronische of electieve patiëntengroep. Er is gekozen voor poliklinische patiënten die behoren tot de electieve groep. Deze patiënten komen na hun diagnose in de polikliniek in aanmerking voor een operatie of andere behandeling zoals chemotherapie. In deze patiëntengroep is het mogelijk om de behandeling zo vroeg mogelijk in te zetten. Alle patiënten die gedurende zes maanden de polikliniek bezoeken en tot de electieve en chronische patiëntengroep behoren zullen in het onderzoek worden betrokken.

Fase 2. Vaststellen voedingsinterventies, strategieën voor implementatie en indicatoren

VoedingsinterventiesenimplementatieDe interventie voor de poliklinische patiënten zal worden vastgesteld op grond van de literatuur en eigen bevindingen en bestaat uit een voedingsadvies en begeleiding door de diëtist aangevuld met een voedingssupplement en/of verrijkt voedingsmiddel. Hierbij kan afhankelijk van de voedings- toestand en de benodigde behandeling worden gedacht aan bijvoorbeeld extra energie, eiwit, specifieke aminozuren, n-3 vetzuren of vitamines en mineralen. In het ziekenhuis zullen de maaltijden op de gewenste voedingsinterventie worden aangepast en zal een optimale voeding worden gegeven aan de hand van de laatste inzichten bijvoorbeeld door middel van het geven van extra maaltijden en/of supplementen.Zo nodig wordt aanvullend literatuuronderzoek gedaan naar kenmerken van patiënten met ondervoeding, mogelijke voedingsinterventies (inclusief begeleiding) en strategieën voor implementatie. Op grond van de resultaten van fase 1 en het literatuuronderzoek wordt een conceptrichtlijn op- gesteld die wordt voorgelegd aan experts uit het ziekenhuis en de thuiszorg. Patiënten worden gescreend aan de hand van de MUST-screeningslijst bij polikliniekbezoek, als ze opgenomen worden in het ziekenhuis en daarna verder gevolgd. Deze screeningslijst is een van de twee lijsten die worden aan-bevolen voor screening naar ondervoeding.

IndicatorenDe MUST-vragenlijst wordt gebruikt voor screening van de patiënten op ondervoeding. Deze bevat vragen over recente gewichtsveranderingen zodat patiënten kunnen worden ingedeeld naar goed gevoed, matig ondervoed, ernstig ondervoed of slecht gevoed. Van elke patiënt worden lengte en gewicht vastgesteld en zo mogelijk eerdere gewichtsmetingen geregistreerd.Vastgelegd wordt de reden van bezoek, hoe vaak de patiënt de kliniek al heeft bezocht en hoe het verdere verloop zal zijn.

De patiënt vult een vragenlijst naar de kwaliteit van leven in en een voedselfrequentievragenlijst voor het vaststellen van de kwaliteit van de voedselconsumptie. Tijdens opname in de kliniek zal de duur van ziekenhuisopname en het voor-komen van complicaties worden geregistreerd.

Fase 3. Voorbereiding en uitvoering interventieonderzoek

De patiënten worden at random toegewezen aan een interventie- of een controlegroep. De interventie richt zich op de situatie voor en tijdens opname en na ontslag uit het ziekenhuis en bestaat uit de richtlijnen voor best practice. De controlegroep krijgt de normale behandeling.De effecten op voedingstoestand (resultaten van scree- ningslijst, lichaamsgewicht), kwaliteit van leven, voedsel-consumptie en compliance van de interventiegroep zal worden vergeleken met die van de controlegroep. Hierbij wordt ook de efficiëntie van de interventie geëvalueerd aan de hand van een kosten/batenanalyse.

Fase 4. Implementatie

De verwachting is dat het aantal patiënten met ondervoe-ding zal verminderen en dat een verbetering van de andere uitkomstmaten in vergelijking met de controle groep zal worden gevonden. Aan de hand van de bevindingen zullen richtlijnen worden opgesteld, die in de betreffende afdelingen geïmplemen-teerd zullen worden. Dit gebeurt in nauw overleg met de verpleging, specialisten, huisartsen, diëtisten, keuken en thuiszorg. Hiervoor moet met betrokkenen een implemen- tatieplan worden opgesteld. Medewerkers moeten worden geïnformeerd, zo nodig bijgeschoold en er dienen voldoen-de middelen en materialen (bijv. weegschalen, personeel dat voor de screening zorgt) beschikbaar te zijn. Het streven is tevens om in deze fase de resultaten van het onderzoek ook naar andere perifere ziekenhuizen uit te rollen.

Fase 5. Evaluatie

De implementatie van de evidence-based richtlijn voor ondervoeding wordt geëvalueerd. Deze evaluatie bestaat uit een proces- en een effectevaluatie.

�0

Bijlage 5

Thema 1

Projectbeschrijvingen Programma 2

Ondervoeding & Klinische depletie

Effectiviteit van dieetinterventie als behandeling van ondervoedingDr.JeannedeVries,voedingskundige(WU),JokeHuitinck,diëtetiek(ZVG),vacatureAIO.In Programma 1 wordt het Zorgpad voeding voor meerdere patiëntengroepen uitgewerkt. De effectiviteit van verschillende dieetinterventies is nog onvoldoende beschreven in de literatuur. Bij goed afgebakende patiëntengroepen zullen daarom ‘best practice’ voedingsinterventies worden uitgetest op hun effect op herstel, lichaamsgewicht en – samenstelling, en kwaliteit van leven. Het protocol wordt voorbereid door een MSc-student.

Geraamde kosten: 448 k€ over een periode van 4 jaar (diëtist, onderzoeks-assistent, supervisie, chemische analyses).

Anorexia of aging AndréJanse,klinischgeriater(ZGV),Prof.LisettedeGroot,hoogleraarvoedingvandeouderemens(WU),vacatureAIO.‘Anorexia of aging’ is een term die de fysiologische veranderingen in het lichaam omschrijft die leiden tot verminderde eetlust bij ouderen, resulterend in onder-voeding en fragiliteit. In diverse promotieonderzoeken van de WU is onderzocht wat de determinanten zijn van succesvol ouder worden en of voedingsinterven-ties effectief kunnen zijn om de gevolgen van anorexia of aging te verminderen. Dit nieuw te starten AIO project is een vervolg op deze eerdere studies. Doel van dit project is beter inzicht te krijgen in de fysiologische veranderingen die leiden tot anorexia of aging, ontwikkeling van screeningsmethoden en behandel- mogelijkheden. Voor dit project zal samenwerking gezocht worden met UMCs binnen het Nationaal Programma Ouderenzorg van ZonMw. Onderzoekers hebben ruime ervaring op het gebied van onderzoek bij ouderen, wat reeds geresulteerd heeft in diverse proefschriften.

Geraamde kosten: 440 k€ over een periode van 4 jaar

Overvoeding & Metabool syndroom

Effecten van atypische antipsychotica op de ontwikkeling van obesitas en metabole complicaties: mogelijkheden voor vroege diagnostiek, preventie en interventieDr.J.Spijker,psychiater(GGZdeGelderseRoos),Dr.K.deMooij,psychiaterenopleider(GGZdeGelderseRoos),Dr.GertvanderMeer,ziekenhuis-apotheker(ZGV),Prof.RengerWitkamp,hoogleraarFoodenPharma(WU),DrsA.Quintus,psychiaterinopleiding(ZGV),DrJ.Meijerink,universitairdocent(WU)

Atypische antipsychotica worden in toenemende mate in de psychiatrie toe- gepast. Vertegenwoordigers van deze klasse zijn bijvoorbeeld olanzapine, aripiprazol, clozapine, risperidon, en quetiapine. Hoewel de atypische anti- psychotica zich in het algemeen gunstig onderscheiden van de klassieke/typische antipsychotica (haloperidol, pimozide, fenothiazinen) voor wat betreft (extra-

Thema 2

�1

pyramidale-) bijwerkingen, worden bij toepassing ervan opvallend vaak metabole bijwerkingen gevonden . Deze omvatten onder andere: sterke gewichtstoename, type 2 diabetes, diabetische ketoacidose en hypertriglyceridemie. Deze bij- werkingen treden op binnen een kort tijdsbestek (maanden). Vanwege zowel de korte termijn effecten (welbevinden van de patiënt) als de risico’s (bijv. cardio-vasculair) op langere termijn zijn deze bijwerkingen klinisch zeer relevant. Ondanks de aandacht voor het probleem, onder andere via preventieprogram-ma’s (dieet en beweging), is er mechanistisch nog weinig bekend over de achtergrond. Ook bestaat er onduidelijkheid over de predispositie en eventuele bijdragende factoren. Naast de directe klinische relevantie kunnen genoemde neveneffecten ook zeer interessant zijn voor het onderzoek naar obesitas en de complicaties daarvan. De vraag is of het fenomeen zich onderscheidt van het gangbare normale patroon aan effecten dat bij obesitas optreedt. Bij het onder-zoek op het gebied van obesitas vormt het langzame verloop soms een praktisch nadeel en kan een versneld verlopende variant belangrijke inzichten opleveren.

Onderzoeksvragen die zijn geformuleerd:• Inventariserend onderzoek naar de omvang van het probleem binnen de patiëntenpopulatie in relatie tot basale lichaamskenmerken, leefstijlfactoren etcetera. • Prospectief onderzoek naar de relatie tussen bekende biomerkers voor complicaties van obesitas (Adiponectine, retinol binding protein, omentine etc..) en het al dan niet optreden van de complicaties. Evt gecombineerd met glucose tolerantie test, lipide profielen etcetera.• Ontwikkelen en/of implementeren van een (risico-) monitoring programma (bijv BMI, bloeddruk, lipiden, fasting glucose etcetera) • Ontwikkelen en/of implementeren van preventieprogramma’s (voeding/ beweging).• Onderzoek naar de relatie met het endo-cannabinoide systeem (bepaling diverse endo-cannabinoiden in bloed)• Onderzoek naar de relatie met het genoom en / of transcriptoom (dmv DNA array analyses in uit bloed geïsoleerde lymfocyten).

Binnen dit project is een MSc stage (Pieter Hooyenga) afgerond. Onderwerp was het inventariseren van het probleem en het opzetten van een pilot studie. Protocol voor pilot studie is recent (april 2008) goedgekeurd. Geraamde kosten: tenminste 60 k€ voor logistiek, metingen, chemicalien etc. over periode 2009-2012, 400 k€ voor AIO.

Mechanistisch onderzoek Fiaf eiwitDr.BenWitteman(ZGV),Dr.SanderKersten,voedingskundige/nutrigenomics(WU).De metabole eigenschappen van vetweefsel van obese patiënten bieden wellicht aanknopingspunten voor de behandeling van obesitas. In een samenwerkings-project van de nutrigenomics-groep (WU) en ZGV zullen vetbiopten en lever-weefsel worden onderzocht. De specimen worden verkregen van patiënten die een buikoperatie ondergaan. De patiënten krijgen geen interventie. Onderzocht zal worden of het plasma gehalte van het Fiaf eiwit (een eiwit wat al langer door de nutrigenomics-groep wordt bestudeerd) correleert met expressie in de lever of in het vetweefsel. Geraamde kosten: 40 K€.

Diederic Klapwijk, gyneacoloog (ZGV), Dr. Sander Kersten, voedingskundige/nutrigenomics (WU).In een samenwerking tussen de nutrigenomics-groep van WU en de afdeling Gynaecologie van ZGV zullen HUVEC cellen uit navelstrengen worden verzameld voor bestudering van de effecten van Fiaf eiwit op endotheelfunctie. De HUVEC (human umbilical vascular endothelial cells) cellen worden gebruikt als model voor fysiologie en pathologie van andere endotheelcellen in het lichaam. Geraamde kosten: 50 K€ (wordt ingediend bij NWO).

��

Effect van lifestyle interventie bij diabetici op risicofactoren voor metabool syndroomProf.EdithFeskens,hoogleraarepidemiologie(WU),nognadertebepalen(ZGV)In navolging van een succesvol lopend GGD-project in Apeldoorn (dr. A. Haveman, WU) bestaat de wens om een lifestyle programma voor diabetici en patiënten met metaboolsyndroom op te stellen. Dit programma lijkt met be-perkte aanpassing ook toepasbaar in de poliklinische situatie en de thuiszorg van diabetici. Doelstellingen zijn vermindering van aantal complicaties door diabetes en metaboolsyndroom; vermindering van medicijngebruik; inzicht in insuline- resistentieGeraamde kosten: 400 k€ over periode van 4 jaar (AIO project).

Orgaanspecifieke aandoeningen

& Oncologie

Overgewicht na borstkankerDr.EijoBalk,oncoloog(ZGV),Prof.EllenKampman,hoogleraarepidemiologie(WU),vacatureAIOEen steeds groter percentage vrouwen wordt succesvol behandeld voor borst-kanker. Tijdens en na behandeling blijkt bij een aanzienlijk deel van de vrouwen een ongewenste stijging van het lichaamsgewicht op te treden. Hierbij gaat het voornamelijk om ‘sarcopenic obesity’: een toename van vooral vetmassa terwijl de spiermassa afneemt. Dit kan leiden tot verlies van conditie en verminderde kwaliteit van leven. In dit project zullen de factoren die hiertoe bijdragen worden onderzocht, alsmede behandelplannen worden opgesteld. In dit project zal samenwerking worden gezocht met de afdelingen diëtetiek, fysiotherapie, farmacologie en oncologie. Geraamde kosten: 400 k€ (AIO project, wordt ingediend bij KWF) Prevalentie van overgewicht na darmkanker en effect op overleving. Prof.EllenKampman,hoogleraarepidemiologie(WU),Dr.BenWitteman,MDLarts(ZGV),vacatureAIOOok bij patiënten met darmkanker wordt een ongewenste gewichtsstijging gezien bij een aanzienlijk deel van de patiënten. Onduidelijk is of deze gewichtsstijging de kans op terugkeer van de darmkanker beïnvloedt en daarmee de kans op overleving na een eerste succesvolle behandeling. Geraamde kosten 400 k€

Beeldverwerkende technieken bij klinisch voedingsonderzoek

SamenwerkingafdelingHumaneVoeding(WU)metafdelingRadiologie(ZGV).De divisie Humane Voeding van Wageningen Universiteit zal beeldvormende technieken (Magnetische Resonantie Imaging /Spectroscopie) gaan gebruiken bij meerdere onderzoekslijnen. Voorbeelden hiervan zijn onderzoek op het gebied van lichaamsvetverdeling (MRI en 1H-MRS), honger en verzadiging (BOLD fMRI), en smaakverlies bij veroudering en ziekte (fMRI). Op het terrein van BOLD fMRI bestaan er reeds contacten met Utrecht (prof Viergever en prof Mali). De samenwerking WU/ZGV/UMC Utrecht biedt de mogelijkheid om sterk te worden op het gebied van ‘Voedingsonderzoek en Beeldvorming’ (Nutritional Research Imaging). In meerdere experimenten wordt de MRI/MRS technologie al gebruikt. In afwachting van plaatsing van de nieuwe scanner (ZGV) worden al protocollen geschreven en verkennende studies verricht. Geraamde kosten K€ 400 in 4 jaar.

Thema 3

Focus on Excellence

Alliantie Voeding Gelderse Valleip/a Ziekenhuis Gelderse ValleiSecretariaat Raad van BestuurPostbus 90256710 HN EdeTel. 0318 - 434 304

Correspondentie-adres