“We have a choice to use the gift of our lives to make the world a better place” Jane Goodall

Jane Goodall Instituut Nederland Bulletin 02/2014

International Peace Day

Duo-Adoptie

Chimps uitgezet op Tchibebe!

Colofon

International Peace Day

Afrika Projecten & Chimpansees

Kibale Snare Removal: extra aandacht voor de olifant

Liberia van levensbelang voor West-Afrikaanse chimps

Gombe

Nieuw! Wij zijn er ook nog…nog wel: DUO-ADOPTIE

Hoe klonken de Gombe chimpansees 40 jaar geleden?

Wetenschap

Mens én chimpansee spiegelen pupillen met eigen soort

JGI Nederland

Vrijwillig Vrijwilligers Coördineren

Adoptienieuws

Chimps uitgezet op Tchibebe!

JGI Nederland zorgt voor een nieuwe pier op Namba Island

Vrouwengroepen kweken Paddenstoelen

Cursus Bijenhouden

Op transport naar Tchimpounga

InhoudISSN: 2211-4661

Dit bulletin is een uitgave voor de donateurs, adoptieouders en vrijwilligers van:

Jane Goodall Instituut Nederland

Adres: Postbus 22516802 CG ArnhemTel. 06-20611000E-mail : info@janegoodall.nlWebsite : www.janegoodall.nl

ING rekening:: NL27 INGB 0000 0030 26 ASN Bank: NL77 ASNB 0913 3548 80

Aan dit nummer werkten mee :Redactie: Susan Peeters Diederik VisserVerder: Saskia Brunekreef Walter Eijndhoven Nature Publishing Group Ilse Naus

Fotografie: Stephane Chamayu, JGI Congo CSWCT, Ngamba Island Katie Hooker Yolande Ligterink Mark Maglio, JGI USA Max Plank Institute PlosOne Anup Shah & Fiona Rogers Fernando Turmo, JGI Congo VCK Logistics Becky Walter

Bestuur :Petra Aartsen PenningmeesterKarin BloemPatrick van VeenCora de Wit VoorzitterAlexander Zeverijn

Raad van aanbeveling :Irene van Lippe BiesterfeldMargaretha de BoerFrans EversJessica EversLeoni JansenRuud LubbersFred MatserIvo NieheWillemijn VerloopHans Wijers

Advertenties :Voor advertenties gelden de navolgende tarieven :

1/8 pagina 50 €1/4 pagina 90 €1/2 pagina 165 €hele pagina 295 €

Heeft u interesse om een advertentie te plaatsen ? Neem contact op met de redactieTel. 06-12614164; e-mail info@janegoodall.nlDe redactie kan advertenties weigeren

Foto voorkant omslag: Agnagui en haar baby Anne eten net gevonden wilde vruchten tijdens hun ontdekkingstocht in het bos op Tchibebe eiland; door Stephane Chamayu, JGI Congo Foto achterkant omslag: George Strunden, JGI USA

Dit bulletin is geprint op FSC-gecertificeerd papier

2

3

4

7

8

10

11

12

13

14

15

15

15

3

International Peace Day

Het thema van de Internationale Dag van de Vrede op 21 september is dit jaar: “Wapen je met Vrede.” We verlangen allemaal naar een wereld in vrede. We zijn allemaal geschokt en bedroefd als we denken aan het geweld in de wereld van vandaag - geweld tegen elkaar en het geweld dat we de natuur aandoen.

Onze gedachten gaan uit naar al die honderdduizenden mensen die zijn gedood, gewond of gedwongen te vluchten uit hun huizen. Met de steeds groter wordende kloof tussen de “haves” en de “have nots”, is er een groot aantal mensen die geen toegang meer hebben tot de fundamentele levensbehoeften en wier stemmen worden niet gehoord. Wanneer ze dan wanhopig en soms gewelddadig worden, kunnen gewetenloze leiders ze vervolgens exploiteren voor eigen politiek gewin.

De Verenigde Naties riepen de dag uit in 1981, want ‘omdat oorlogen beginnen in de hoofden van mensen, is het in de hoofden van mensen waar de verdediging van de vrede dient te beginnen’. Aanvankelijk vond de dag van de vrede plaats op de derde dinsdag in september, sinds 2001 werd het de vaste datum van 21 september. De dag moet worden beschouwd als een dag van wereldwijde wapenstilstand en geweldloosheid, alle volken en individuen worden uitgenodigd de vijandelijkheden voor een dag te stoppen. In 2002 is Jane Goodall benoemd door de UN Secretaris-Generaal Kofi Annan tot UN Vredesboodschapper.

En hoe zit het met ons recht om in vrede te leven met de natuur? We kunnen nadenken over hoe we ons eigen leven willen leven. Maar doen we ons best om in harmonie te leven met de natuur? Maken we ons zorgen over de grootte van onze ecologische voetafdruk? Dit is van belang, omdat een duurzame vrede

tussen de volkeren nooit tot stand zal gekomen, tenzij we leren om in harmonie met de natuur te leven en haar te respecteren.

Natuurlijke hulpbronnen zoals olie, hout, water, wilde dieren en planten zijn niet oneindig, onze verspillende en vrijwel gedachteloze misbruik van deze hulpbronnen veroorzaakt verschrikkelijke schade aan het milieu en mogelijk voor de toekomst van het leven op aarde. Zoals Gandhi zei: “De aarde biedt voldoende om ieders behoefte te bevredigen maar niet ieders hebzucht”. Als mensen honger lijden met geen enkel uitzicht om uit de armoede spiraal te komen, zullen zij zich niet snel aansluiten bij onze strijd om natuur en milieu te beschermen voor de mens en andere dieren, en voor onze en toekomstige generaties.

Het Jane Goodall Instituut, is van mening dat een ieder van ons een verschil kan maken. Onze programma’s helpen mensen in Afrika om uit de armoedespiraal te komen en remmen aan de andere kant de excessen van de rijken af waarbij we op allerlei manieren proberen om de bevolkingsgroei in deze arme regio’s te vertragen. De programma’s van JGI hebben succes en werken stabiliserend in vaak onrustige regio’s.

JGI viert Peaceday door wereldwijd vredesduiven te laten vliegen, hierdoor herinneren we iedereen dat vrede mogelijk is. We vieren de geestelijke vrijheid en menselijke waardigheid. En we vieren al datgene dat zovele mensen het afgelopen jaar hebben gedaan en het volgend jaar zullen doen om de wereld te verbeteren.

Diederik VisserDirecteur

Kibale Snare Removal: Extra aandacht voor de olifant

4

Twaalf augustus was het World Elephant Day. Jane Goodall die naast de chimpansee ook een speciale band heeft met deze prachtige dieren schreef op www.janegoodall.org een aangrijpend bericht:

“Ik ontwaak tijdens de World Elephant Day en denk aan al de olifanten die ik in landen als Tanzania, Oeganda en Kenia heb gezien. Het was vooral erg leuk om te zien wanneer een groep olifanten een bad nam, lekker spetteren in het water, het water opzuigen met de slurf en over hun rug heen spuiten. Soms waren ze helemaal ondergedompeld en zag je alleen de toppen van hun slurf als een periscoop boven het water. Ik genoot ervan hoe ze hun slurf als een soort hand gebruikten om bladeren te plukken of het weelderige groene gras af te scheuren in de buurt van water.

Ik kan nooit de mensen vergeven die betrokken zijn bij de massale slachting van deze ongelooflijke wezens. Slurven afgehakt en opzij gegooid. Slagtanden afgehakt. Zelfs hele jonge olifanten worden gedood vanwege hun kleine slagtanden. Ik vraag me af hoeveel er zullen worden gedood tijdens World Elephant Day, hoeveel kleine kalveren hun moeders zullen verliezen.

Ik kan niet meer schrijven, want mijn ogen zijn wazig van de tranen.”

Jane Goodalll

Tijdens de meest recente Conventie inzake de Internationale Handel in Bedreigde Soorten (CITES) werd Oeganda nog beschuldigd dat ze een veilige haven vormt voor stropers uit de buurlanden. De stropers afkomstig uit Congo zouden Oeganda ook als smokkelroute gebruiken. Waar tijdens deze conferentie voor werd gewaarschuwd is helaas waarheid geworden, de jacht op olifanten voor het ivoor voor de Aziatische markt neemt ook in Oeganda de laatste jaren

Georganiseerde stropers bereiken Kibale

flink toe. De jacht heeft een serieuze negatieve impact op de inkomsten in de zeer belangrijke toeristische sector.

De olifant populatie in Kibale wordt geschat op 300 bosolifanten. De jacht op bosolifanten was sterk verminderd na de dramatische tijd in de jaren 70 toen de jaarlijkse migratie van olifanten naar het zuidelijk gelegen Queen Elizabeth National Park helemaal stil kwam te liggen. De afgelopen paar jaar kende echter een dramatische verandering in de omvang van de stroperij in Kibale National Park. Daarvoor beperkte de stroperij zich tot lokale jagers die de dieren vingen om als bushmeat te verkopen in de nabijgelegen dorpen. De zogenaamde pit trap, een diepe

kuil met daarin scherpe stokken en afgedekt met takken werd veelal toegeschreven aan deze stropers. Nu lijkt het erop dat mensen van elders het park binnendringen en op veel grotere schaal stropen. Daar ligt de focus vooral op het vangen van de olifant voor het ivoor.

Kibale National Park kent twee snare removal teams. Het snare removal team verbonden aan het Kibale Chimpanzee researchprogramma van de universiteit van Harvard wordt door JGI Nederland gesponsord. Het andere snare removal team is verbonden aan het Ngogo Chimpanzee onderzoeksproject van de univeristeit van Yale heeft. Deze onderzoeksgroep bestudeert de

Overzichtskaart van Kibale National Park met de activiteiten van het door JGI Nederland gesponsorde Snare Removal Team

5

belangrijker dan ooit, want alleen de aanwezigheid van deze ranger teams schrikt de stropers nog enigszins af.

In het noordelijke deel van het park worden pit traps en resten van olifanten nauwelijks aangetroffen. Sinds 2013 patrouilleert het Kibale snare removal team ook in het zuidelijk deel van Kibale National Park in die delen die het Ngogo team niet bestrijkt. Bovenstaande foto’s zijn gemaakt tijdens patrouilles in de periode van mei-juli 2014 waarbij naast negen pit traps helaas ook diverse karkassen van olifanten en een olifanten snare werden ontdekt.

De druk op de olifantenpopulatie heeft ertoe geleid dat de teams veel meer data over de olifanten registeren en met elkaar en Uganda Wildlife Authority delen. Zo ontstaat er een beter inzicht in de activiteiten van de stropers en de

grootste bekende chimpansee groep die bestaat uit 188 leden. Het Ngogo snare removal team heeft, sinds haar oprichting drie jaar geleden, in het zuidelijke deel van het park al een aantal olifant karkassen gevonden. Hierbij waren hun slagtanden verwijderd. Verder heeft het team tientallen grote, zeer dure strikken ontdekt en vernietigd. Strikken die speciaal waren ingesteld om olifanten te vangen.

Sinds februari van dit jaar kreeg het stropen van olifanten in het zuidelijk deel van Kibale National Park echter een geheel nieuwe dimensie toen het Ngogo team stropers tegenkwam die aan het jagen waren met AK47 geweren.

Dit verontrustende nieuws maakt het werk van snare removal teams

Pit Trap Snare speciaal geplaatst om een olifant te vangen

Kibale Snare Removal team bij de resten van een olifant Resten van een olifant waarvan de kop niet is teruggevonden

routes die de bosolifanten nemen.

In januari kregen de rangers van Lilian Pintea van JGI USA een training in het gebruik van tablets om hun data te registreren. Naast de vallen en andere onrechtmatigheden die worden aangetroffen werden ook direct zichtcontact, chimpansee slaapnesten, voetsporen en verse uitwerpselen van al het wildlife geregistreerd. De datasets zijn nu speciaal uitgebreid met specifieke olifant elementen zoals de geluiden van de olifanten.

In de dorpen aan de zuidkant van het park wordt de bescherming van de olifant de nieuwe focus tijdens de milieueducatie lessen. Daarnaast wordt er een systeem uitgetest van bijenkorven langs de rand van het bos om de olifanten in het bos te houden.Olifanten zijn erg bang voor bijen.

Jacht met AK47’s

6

Illegale houtskool productie aan de rand van het bos Boer laat zijn koeien grazen in het National Park

Een van de vele aangetroffen “foot snares” Een Antilope (Kobus kob thomasi) in een “neck snare”

De nieuwste ranger, Charles Friday, doet het uitstekend en is na een proeftijd van zes maanden als junior ranger aangenomen. Charles wisselde steeds tussen de twee onafhankelijk opererende teams maar zal nu vast meedraaien in een van de teams.

Het afgelopen half jaar hebben de twee teams 292 patrouilles gelopen, een 23% toename sinds de opsplitsing in twee teams en een verdubbeling in de nachtelijke patrouilles. Er werden 562 snares ontdekt en verwijderd. Hiermee komt het gemiddelde aantal snares per maand op bijna 94, het hoogste aantal sinds de beginperiode van het team in 1997-1999. De meeste snares werden in clusters aangetroffen in gebieden waar

het team al een tijd niet had gepatrouilleerd.

Behalve de snares noteerden de rangers ook 348 niet-jacht gerelateerd illegale activiteiten als het hakken van bomen, houtskool productie, verzamelen van hout voor het koken, verzamelen van vruchten en honing of het laten grazen van het vee.

De ranger die verantwoordelijk is voor de contacten met de bevolking registreerde slechts zeven gevallen van crop-raiding door de chimpansees waarbij suikerriet en bananen duidelijk favoriet waren. Twee keer vertoonde een volwassen chimpansee tijdens crop-raiding display gedrag naar kinderen toe, hierbij werd een hond die een van kinderen verdedigde licht gewond. Gelukkig raakten de kinderen niet gewond.

Tijdens het educatieprogramma kwamen medewerkers van Ngamba Island naar zeven scholen om daar enrichment voor de chimps te maken. Een aantal studenten mochten een bezoek brengen aan Ngamba Island om het enrichment aan de chimps te geven.

We bedanken Fladde Outdoor en Craghoppers voor diverse outdoor kleding en Bever via Stichting Painted Dogs voor de regenkleding en schoenen die wij mochten ontvangen. Een deel van de kleding heeft zijn weg gevonden naar het Kibale Snare Removal Team en Tchimpounga. Van Cardano in Rotterdam kreeg JGI €3000,- om de verhaallijn van de bestaande documentaire over het Snare Removal Team te verbeteren zodat deze op televisie kan worden uitgezonden.

Updates Kibale Snare Removal Team

Bedankt!

7

Liberia van levensbelang voor West-Afrikaanse chimpsLiberia is bij ons vooral bekend van de burgeroorlogen, armoede en, recentelijk, de uitbraak van het dodelijke ebolavirus. Maar Liberia is ook het land met de grootste aaneengesloten bosgebieden van West-Afrika en een gigantische biodiversiteit. Deze nog relatief onbekende bossen zijn de thuishaven van vele bedreigde diersoorten, waaronder de West-Afrikaanse chimpansee. Liberia heeft zelfs de op één na grootste en waarschijnlijk meest levensvatbare populatie van deze sterk bedreigde ondersoort, toonde recent onderzoek door het Max Planck Instituut aan.

Na jaren van gewelddadige conflicten werkt Liberia hard aan de wederopbouw van het land. De regering probeert de economie op gang te brengen door de verkoop van de vele natuurlijke hulpbronnen die het land bezit, zoals rubber, hout en mineralen. Hiervoor is het van belang accurate gegevens te hebben over de status van Liberia’s wildpopulaties. Mede door de jarenlange onrust in het land was hier maar weinig over bekend.

Op één na grootste populatie chimpansees

Tussen 2010 en 2012 heeft een internationaal onderzoeksteam in meer dan honderd locaties door het gehele land systematisch gezocht naar chimpansees en andere grote zoogdieren. Een hachelijke onderneming, aangezien grote delen van het land zeer moeilijk bereikbaar zijn door een compleet verwoeste infrastructuur en de aanwezigheid van bergen, rivieren en ravijnen. Maar het was de moeite waard. Met een populatie van zevenduizend chimpansees blijkt Liberia de op één na grootste populatie West-Afrikaanse chimpansees te huisvesten, na buurland Guinee. Door de wijde en continue verspreiding door het land is het waarschijnlijk ook één van de meest levensvatbare populaties. Dit maakt Liberia tot een belangrijk gebied wat betreft beschermingsmaatregelen.

Het onderzoek toonde ook aan dat meer dan 70% van de chimpansees buiten de beschermde natuurgebieden leeft. In 2003 heeft de Liberiaanse overheid besloten om het beschermde natuurgebied, dat nu 6% van de bossen beslaat, uit te breiden naar 30%. De resultaten van dit onderzoek zijn van groot belang om de juiste gebieden aan te wijzen als beschermd gebied. Ook maakt het duidelijk dat dit snel moet gebeuren, aangezien mijnbouw- en bosbouwbedrijven oprukken. Sinds 2006 zijn al meer dan 20.000 km² bos aangewezen als bosbouwconcessies en toegekend aan lokale en internationale investeerders.

De grootste bedreiging voor het grote wild in Liberia is de jacht, gevolgd door

houtkap en mijnbouw. De bushmeat-handel in Liberia is intensief en zeer lucratief, en ook chimpansees zijn hier regelmatig slachtoffer van. De onderzoekers vrezen dat de combinatie van een hoge jachtdruk en de grootschalige vernietiging van het leefgebied het voorbestaan van de chimpansees en andere dieren serieus in gevaar brengt. Met de verzamelde onderzoeksgegevens kunnen beleidsmakers, en lokale en internationale natuur-beschermingsorganisaties, de best mogelijke maatregelen treffen om Liberia’s rijke natuur te beschermen en behouden voor de toekomst.

Susan Peeters

Bron: www.mpg.de/8076467/Liberia-chimpanzees

Verkoop hulpbronnen

Resultaat van het systematisch onderzoek door het Max Plank Insituut

Bedreigingen

8

Met een duo-adoptie van Anzac & Gizmo geeft u niet alleen een wees-chimp de kans om weer een zo normaal mogelijk chimpansee-leven te leiden, u steunt ook het onderzoek naar wilde chimpansees, dat van levensbelang is voor het voortbestaan van de soort.

Rond 1900 leefden er, verspreid over 25 landen in West- en Centraal-Afrika, naar schatting één tot twee miljoen chimpansees. Tegenwoordig ligt hun aantal tussen de 200.000 en 300.000. En als we niet ingrijpen zullen over 25 jaar de chimpanseepopulaties in het wild geen toekomst meer hebben. Uw hulp is dus ontzettend hard nodig. Met deze duo-adoptie geeft u hen weer hoop voor de toekomst. De toekomst van een individu in een opvangcentrum, maar ook van de soort in het wild.

In Afrika bestaan vier door het Jane Goodall Instituut opgerichte opvangcentra. Het Sweetwaters Chimpanzee Sanctuary in Kenia werd in 1993 opgericht om de door burgeroorlog in Burundi bedreigde chimpansees op te vangen. Om dezelfde reden werd in 1992 het Tchimpounga rehabilitatie Centrum in de Republiek Congo gerealiseerd voor de opvang van chimpansees uit de dierentuin van de hoofdstad Brazzaville die destijds in de vuurlinie lag. In 1998 werd Ngamba Island in Oeganda door JGI in gebruik genomen om beter te kunnen zorgen voor de sterk groeiende populatie weeschimpansees. In 2006 werd door JGI Zuid Afrika Chimp Eden opgericht, een opvangcentrum voor weeschimpansees die in andere Afrikaanse landen zijn geconfisqueerd en waar geen plek voor was in opvangcentra. JGI voert momenteel alleen nog het management in Tchimpounga en Chimp Eden.

JGI Nederland ondersteunt door middel van haar adoptieprogramma twee van deze centra: Ngamba Island en Tchimpounga. Hier worden veelal

jonge chimpansees opgevangen die door stropers gevangen zijn genomen en die te getraumatiseerd zijn om nog in het wild te kunnen overleven. In de opvangcentra krijgen ze de verzorging die ze nodig hebben en kunnen ze samenleven met andere chimpansees. Met elkaar vlooien, spelen, luieren, eten, door de bomen slingeren, ofwel gewoon weer chimpansee zijn.

Jane Goodall stond aan de wieg van de genoemde opvangcentra in Afrika. Dit was nadat ze al ruim 30 jaar onderzoek deed naar wilde chimpansees in Gombe, Tanzania. Daar startte ze in 1960 het langstlopende onderzoek naar wilde chimpansees. De informatie die hier wordt verzameld is van levensbelang voor het opzetten van effectieve projecten om de nog in het wild levende populaties te beschermen. Er is nog altijd veel onbekend over onze naaste verwanten; meer inzicht in hun gedrag en leefwijze helpt ons om hen beter te beschermen.

Als adoptie-ouder helpt u met een vaste bijdrage structureel mee aan de

opvang en het herstel van chimpansees in het Tchimpounga Rehabilitatiecentrum, en aan het onderzoek in Gombe Stream National Park naar de bescherming van wilde chimpansees.

De duo-adoptiekosten bedragen € 125,- per jaar. Hiervan gaat € 50,- rechtstreeks naar het Tchimpounga opvangcentrum, € 50,- naar het Gombe onderzoekcentrum, en € 25,- naar het Jane Goodall Instituut Nederland. De kosten voor rapportage, certificaten en overige administratie worden door uw donatie gedekt.

U ontvangt hiervoor een adoptiepakket bestaande uit twee adoptiecertificaten met een foto van Anzac en Gizmo. U ontvangt twee keer per jaar een update van de twee chimpansees en drie keer per jaar ons Bulletin met algemeen nieuws van het Jane Goodall Instituut en achtergrondinformatie over onze opvangprojecten.

U kunt Anzac en Gizmo adopteren via onze website ikbenerooknog.com

Susan Peeters

Nieuw! Wij zijn er ook nog…nog wel: DUO-ADOPTIE

Opvangcentra

Adoptieprogramma

Wilde chimpansees

De duo-adoptie

9

Anzac is geboren eind 2010 en werd begin 2012 in beslag genomen in het noorden van de Republiek Congo en naar Tchimpounga gebracht. Ze was zo klein dat de dierenartsen haar moesten wegen in een keukenweegschaal. Met slechts 2,7 kilo behoorde ze tot de kleinste chimpansees die ooit binnen zijn gekomen.

Anzac is genoemd naar de dag waarop zij in Tchimpounga aankwam: ANZAC-day. Dit is de dag waarop de militaire slachtoffers uit Australië en Nieuw Zeeland worden herdacht. En net als veel oorlogsveteranen mist Anzac een arm.

Zoals alle baby’s van mens of chimpansee, groeit ook Anzac als kool. Zij wordt steeds sterker en ook levendiger. Het is heel bijzonder hoe goed het al met haar gaat sinds haar komst in Tchimpounga. Je ziet nauwelijk dat ze een handicap heeft als je haar ziet klimmen of spelen. Zelf lijkt ze totaal niet te worden gehinderd door de arm die zij mist en ze klimt net zo snel en hoog de bomen in als de rest. Vaak stopt ze eerst wat voedsel onder haar halve arm zodat ze nog wat heeft voor onderweg!

Ze is een heel extraverte en avontuurlijke kleine chimpansee en houdt ervan om steeds weer spelletjes te bedenken. Zo maakt ze bijvoorbeeld graag ‘gras-engeltjes’ door op haar rug te gaan liggen en met haar armen en benen te bewegen. Bovendien is Anzac een kei in gekke bekken trekken.

Ook Gizmo is geboren in 2010, als achtste en laatste jong van Gremlin. Gremlin is één van Jane’s favoriete chimpansees, die ze gevolgd heeft vanaf haar geboorte. Gizmo werd gedwongen al vroeg onafhankelijk te zijn, omdat zijn moeder opeens voor haar kleindochter ging zorgen toen Gizmo pas twee jaar was. Hij kreeg nog maar weinig aandacht en raakte op een gegeven moment zijn moeder zelfs voor een tijdje kwijt waardoor hij een nacht helemaal alleen moest doorbrengen. Deze moeilijke tijd voor Gizmo duurde een half jaar, toen overleed zijn nichtje plotseling en kreeg Gizmo zijn moeder’s aandacht weer terug. Gizmo is nu een vrolijke, speelse chimpansee vol zelftrouwen. Meestal vind je hem in de buurt van zijn oudere broers en zussen, zoals Gaia of de tweelingzussen Glitter en Golden. Zijn jonge neefjes en nichtjes zijn Gizmo’s favoriete speelmaatjes.

Gizmo is vernoemd naar een van de hoofdrolspelers in de film ‘Gremlins’ van Steven Spielberg uit 1984. Deze film draait om een uitvinder die een fictief klein wezentje, een Mogwai, in handen krijgt. Omdat hij niet weet wat het is, noemt hij het beestje Gizmo. Een term die gebruikt wordt voor technische gadgets; innovatieve hebbedingetjes. De moeder van onze chimpansee Gizmo heeft de naam Gremlin gekregen. Gremlins staan in de film voor kwaadaardige wezentjes, maar onze chimpansee Gremlin is vernoemd naar een mythisch wezen uit volksverhalen. Net als haar broer die Goblin is genoemd.

Anzac uit Tchimpounga Gizmo uit Gombe

10

Hoe klonken de Gombe chimpansees 40 jaar geleden?Nu is je kans om erachter te komen hoe de chimpansees Gremlin (moeder van de tweeling Golden en Glitter, nu 44), de oude Flo en haar dochter Fifi klonken in de tijd dat Dr. Jane Goodall in Gombe onderzoek deed. Meer dan tien uur geluidsopnames van deze en andere wilde chimpansees zijn pas na 40 jaar openbaar gemaakt. Een bijzondere publicatie, omdat het zo lang op zich heeft laten wachten. En er zit meer achter. Onderzoeker Frans Plooij heeft zijn vrouw op haar sterfbed elf jaar geleden beloofd de geluiden openbaar te maken. Sindsdien heeft hij de oude tapes gedigitaliseerd. Nu is het dan zover en heeft hij het eerste deel gepubliceerd als bijlage van Nature Scientific Data.

Frans Plooij vertrok in 1971 samen met zijn vrouw naar Gombe National Park in Tanzania. Zijn vrouw, Hetty van de Rijt-Plooij, wilde les gaan geven op een school in de buurt. De werkelijkheid verliep anders: er waren geen scholen in de buurt, maar wel veel chimpansees. Ook bleken deze chimpansees gemakkelijk te benaderen, doordat ze bananen kwamen eten in een door andere onderzoekers afgezet gebied. Hugo van Lawick, man en camerabediende van Dr. Jane Goodall, vertelde hen dat ze dicht bij de jonge chimps konden komen. Hetty kon inderdaad dichtbij genoeg komen om geluidsopnames te maken. Bijzondere geluiden die tot zover amper op opnames zijn vastgelegd. Zoals de zachte keelklanken van jonge chimpansees, die met hun moeders het voedselgebied in gingen. Ook zijn er zachte “hoo” geluiden te horen, dat vermoedelijk een teken van verbazing is bij volwassen chimpansees.

Net als de jonge chimpansees, produceren ook mensenbaby’s geluiden als “mm” en “mm-hmm”, waarvan we de betekenis alleen maar kunnen raden. Het stelt onderzoekers nog altijd voor een raadsel waar deze geluiden vandaan komen. De geluidsopnames van familie Plooij helpen de onderzoekers meer

Zachte Keelklanken

Inzicht in babytaal

inzicht te krijgen in het ontstaan van deze babytaal, bijvoorbeeld of het aangeboren is of aangeleerd. De menselijke taal is wel veel complexer dan dat van chimpansees, maar als we terug willen naar de oorsprong van onze taal moeten we misschien wel naar chimpanseebaby’s luisteren. Lorraine McCune, taalonderzoeker van de Rutgers Universiteit in New Jersey, bevestigt dat de jonge chimpanseegeluiden van pas kunnen komen in het onderzoek naar het ontstaan van menselijke taal. Helaas ontbreken er gedragsgegevens uit het veld van de chimpansees op het moment van de geluidsopnames. Dit zou het voor Lorraine gemakkelijker maken

om de betekenis van de geluiden te vergelijken met die van mensenbaby’s.

Binnenkort komt ook het tweede deel van de geluidsopnames online. Frans Plooij is hier nog erg druk mee. Dit tweede deel bestaat alleen uit opnames van de volwassen chimpansees.

Geluidsopnames zijn te beluisteren op macaulaylibrary.org. Zoek op “chimpanzee” en je krijgt 1.367 opnames in beeld. Helemaal rechts staat de geluidskwaliteit aangegeven, van 1 ster (slecht) tot 5 sterren (zeer goed). Ruim een derde van de opnames zijn van gemiddelde tot goede geluidskwaliteit.

Ilse Naus

Gombe National Park waar de geluidsopnames zijn gemaakt. Bron: Plooij et al., Longitudinal recordings of the vocalizations of immature Gombe chimpanzees for developmental studies. Nature published online 19 augustus 2014.

11

Mens én chimpansee spiegelen pupillen met eigen soort

Niet alleen mensen communiceren met hun ogen. Chimpansees doen het ook! Niet alleen de pupillen van mensen, maar ook die van chimpansees passen zich in grootte aan in het contact met elkaar. Dit effect is het sterkst bij interactie met een individu van de eigen soort. Dat blijkt uit onderzoek dat UvA-psycholoog Mariska Kret uitvoerde en dat onlangs is gepubliceerd in het online tijdschrift PLOS ONE 9(8): e104886.

Wanneer we met anderen communiceren, zijn we geneigd de ander na te doen. We gaan bijvoorbeeld net zo zitten als de ander of raken , in navolging van onze gesprekspartner, onze neus of kin aan. Maar ook de pupilgrootte van onze gesprekspartner kunnen we soms, automatisch en volledig onbewust, spiegelen. De onderzoekers bekeken of het spiegelen van pupilgrootte (pupilsynchronisatie, oftewel de aanpassing van de pupilgrootte van het ene individu aan de pupilgrootte van het andere individu) een fenomeen is dat uitsluitend voorkomt bij de mens of dat het ook voorkomt bij de sterk aan ons verwante chimpansee.

In het onderzoek kregen mensen en chimpansees korte videofragmenten te zien van de ogen van zowel hun eigen soort als de andere soort, waarin de pupillen van de getoonde mens of chimpansee vergrootten of verkleinden. Door middel van eye-tracking bestudeerden Kret en collega’s of de pupilgrootte van de testpersonen en chimpansees die van de getoonde ogen spiegelden. Uit het onderzoek blijkt dat ook chimpansees aan pupilsynchronisatie doen.

Ook werd onderzocht of pupilsynchronisatie sterker is bij twee individuen van dezelfde soort in vergelijking met interacties tussen twee individuen van verschillende soorten.Pupilsynchronisatie helpt leden van eenzelfde groep elkaar beter aan te voelen en te begrijpen. Dit kan leiden tot meer onderling vertrouwen en een

Chimpansees

Andere Soorten

betere samenwerking. Het is met name interessant, omdat het in tegenstelling tot andere vormen van synchronisatie of het spiegelen van gedrag – bekend vanuit zowel de biologie als de psychologie – volledig automatisch, onbewust en oncontroleerbaar is en daardoor een ‘eerlijk’ signaal vormt.

‘Wat we vonden was dat mensen hun pupillen vooral synchroniseren met mensen, en niet met chimpansees. Een omgekeerd effect werd gevonden bij chimpansees. Het effect was het sterkst bij mensen. Bij de chimpansees was het effect sterker bij de moeders dan bij de andere chimpansees, vertelt Kret.

Over pupilsynchronisatie is nog zeer weinig bekend. Dat pupillen meer reflecteren dan uitsluitend veranderingen in lichtsterkte, was al bekend: iemands pupillen weerspiegelen zijn gemoedstoestand (bijvoorbeeld opgewonden, angstig of geïnteresseerd). Voor sociale dieren die in groepen leven, is dit relevante informatie. Van mensen is bekend dat zij andermans pupilsignaal oppikken en onbewust mee laten wegen in hun gedrag.

De mens heeft als enige diersoort op

Pupil als communicatiemiddel

aarde enorm veel zichtbaar oogwit. Dit oogwit is met onze evolutie ontstaan om non-verbale communicatie, zoals het volgen van blikrichting, te vergemakkelijken. Het oogwit en de opvallend gekleurde iris trekken de aandacht naar het midden van het oog toe, naar de pupil. Chimpansees hebben geen zichtbaar oogwit zoals mensen, maar spiegelen wel gedrag (onder meer emotionele gezichtsexpressies, gapen, vocalisaties). Met eerder onderzoek werd reeds aangetoond dat spiegelen positieve effecten heeft op de band tussen twee individuen en sterker is bij een grotere verwantschap tussen de twee individuen. Het was tot nog toe onbekend of dit ook geldt voor pupilsynchronisatie en voor interacties tussen twee verschillende diersoorten.

‘De volgende stap is om te onderzoeken in welke mate pupilsynchronisatie invloed heeft op gedrag in het dagelijks leven en of pupilsynchronisatie praktische toepassingen heeft. Ik denk dan met name aan de klinische praktijk, voor patiënten met locked-in-syndroom, bij mensen met autisme of sociale angst, en in zorgrobots, maar ook aan het bedrijfsleven, bijvoorbeeld bij onderhandelingen en selectie’ aldus Kret.

Walter Eijndhoven

Toekomstig onderzoek

12

Vrijwillig vrijwilligers coördineren

In de vijf jaar dat ik voor het Jane Goodall Instituut Nederland werk heb ik, pak weg, zo’n 200 vrijwilligers voorbij zien komen. Sommigen bleven een seizoen, anderen meerdere seizoenen en weer anderen waren er al voordat ik kwam en zijn er nog steeds.

Nu vertelde iemand me ooit dat de gemiddelde ‘houdbaarheid’ van een vrijwilliger in een organisatie, ongeveer anderhalf jaar is. Of dat wetenschappelijk correct is, weet ik niet maar het stemt me tevreden. Onder onze groep vrijwilligers bevinden zich namelijk veel mensen die deze tijd ruim hebben overschreden!

Het zijn deze mensen die hun passie elke week weer delen met de bezoekers van de diverse dierentuinen of, minder zichtbaar maar niet minder belangrijk, zich al jaren achter de schermen inzetten voor ons.

Juist hier komen de ‘nieuwe’ vrijwilligers sterk uit de verf. Hun frisse blik en de vragen die daaruit voorvloeien, maken dat we niet op de automatische piloot kunnen gaan staan. Elk jaar brengen zij een soort van vernieuwd enthousiasme teweeg. Een nieuwe stimulans om het werk nóg leuker te maken en de informatievoorziening nóg beter! We mogen dus wel constateren dat elke vrijwilliger, ongeacht de duur van hun ‘vrijwilligerschap’, iets waardevols kan bijdragen! Wat me doet denken aan die uitspraak van Jane: “ Every individual matters. Every individual has a role to play. Every individual makes a difference.”

Dat geldt zeker voor onze vrijwilligers!!!

Saskia BrunekreefCoördinator vrijwilligers

Dezelfde mensen zijn de ruggengraat van onze teams bij het opleiden van nieuwe vrijwilligers. Zij geven elk jaar hun kennis weer door en daarmee ook een stukje geschiedenis van onze organisatie. Dit zorgt voor een mooie verbondenheid binnen de teams!

Als coördinator vraag ik me geregeld af wat het nou is dat deze mensen verbonden houdt. Is het hun passie en inzet of komt het ook door wat JGI hen biedt? Ik hoop dat het laatste ook echt van invloed is! Wij werken er, vanuit de staf, hard aan om een prettige sfeer te creëren waarin een ieder zich thuis kan voelen.

Twee keer per jaar vragen we onze medewerkers wat ze goed vinden, wat ze moeilijk vinden en wat er beter kan. Die input gebruiken we om onszelf en de organisatie steeds weer te verbeteren.

ADOPTEER NU EEN CHIMPANSEE

13

Adoptienieuws

Chimps uitgezet op Tchibebe!Eind maart 2014 zijn de werkzaamheden aan het nachtverblijf, de omheining en corridor naar het bos op Tchibebe eiland in de Kouilou rivier ten noorden van Tchimpounga afgerond.

Inmiddels zijn 21 chimpansees overgebracht naar het eiland. Het gaat hierbij voornamelijk om chimpansees uit groep drie die in Tchimpounga de slechtste huisvesting hadden. Onder de 21 ook vier chimpansees die vijf jaar eerder vanuit Tchimpounga waren overgebracht naar het release project van de HELP Congo organisatie in Conkuati National Park. De vier

chimpansees bivakkeerden op een klein eiland in een lagune dat deel uitmaakte van hun release programma. Door een mislukte vrijlating van zes andere chimpansees vorig jaar, de betere accommodatie op Tchibebe en de start van een veel

grootschaliger release programma door JGI zelf in de komende jaren werd besloten de chimps naar Tchibebe te

De chimpansees verkennen het eiland samen met een verzorger; Agnagui met jong volgt in een groep vrouwen

Nachtverblijf op Tchibebe met corridor naar het bos

De omheining is klaar!

14

20 van de 21 chimpanees vrijgelaten op Tchibebe; er is nog geen goede foto van Anna

brengen. Inmiddels had een van de vier chimps, Agnagui, een jong genaamd Anna gekregen zodat uiteindelijk vijf chimpansees naar Tchibebe verhuisden.

Onder de chimpansees die zijn vrijgelaten is ook Yoko, een chimpansee die vroeger deel uitmaakte van ons adoptieprogramma. Yoko was een van de chimpansees van groep drie die altijd probeerde te ontsnappen en dus noodgedwongen in het nachtverblijf moest blijven. Na een integratieproces met de andere chimpansees in het ruime nachtverblijf op Tchibebe kon dan ook eindelijk Yoko het bos in samen met zijn vriend Kefan.

De chimpansees hebben het erg naar hun zin en zijn volop bezig om het bos maar ook de omheining te verkennen. Een aantal, zoals Yoko, staan bekend om hun ontsnappingen en aanwezige zwakke plekken in de omheining zijn dan ook snel gevonden. Gelukkig staat het team van verzorgers klaar om deze plekken snel te verbeteren.

Kefan met Anna

JGI Nederland zorgt voor een nieuwe pier op Ngamba IslandDe oude houten aankomstpier op Ngamba Island in Oeganda was na vele jaren van intensief gebruik duidelijk aan vervanging toe. Samen met JGI Oostenrijk heeft JGI Nederland deze vervanging mogelijk gemaakt en kunnen de boten met dagtoeristen, schoolkinderen en de leveranciers voor het fruit en vruchten voor de chimpansees nu weer veilig aanleggen. Van de staf en directrice van Ngamba Island luide pant hoots voor alle adoptieouders die hieraan hebben bijgedragen!

15

Medio augustus heeft JGI Nederland weer een transport van materiaal voor de elektrische omheiningen, een printplaat voor een kapotte omvormer, zonnepanelen en batterijen verzorgt naar Tchimpounga, Congo. De materialen worden zowel op de eilanden als voor de verbetering van bestaande infrastructuur van het opvangcentrum zelf gebruikt.

Het transport is mogelijk gemaakt door bijdragen van JGI België, Duitsland, Nederland, Oostenrijk en U.K. en door de stichting Vrienden van Safaripark Beekse Bergen en Dierenrijk.

Op transport naar Tchimpounga

Vrouwengroepen kweken paddenstoelen

CSWCT, Ngamba Island, is met JGI actief in de Hoima regio in westelijk Oeganda. Veel van de geconfisqueerde chimps, die worden opgevangen op Ngamba Island, komen uit gefragmenteerde bossen in die omgeving.

CSWCT biedt diverse alternatieven op gebied aan de bevolking rondom deze bossen, om in eigen duurzaam levensonderhoud te voorzien en uiteindelijk de bossen met rust te laten. Zo kent de regio van oudsher wel de teelt van paddenstoelen maar is deze teelt nauwelijks commercieel ontwikkeld. Vrouwen in de Kyabigambire sub-county ten noorden van Hoima krijgen

Vrouwen tijdens de training De oogst

zowel theorie- als praktijklessen op het gebied van de paddenstoelen teelt. Daarnaast worden de vrouwen in staat gesteld om via microkredieten van het “Compassion in Action Mushroom Project” van Deborah Durham hun

eigen kleine bedrijfjes op te zetten. Een perfecte match voor mens, dier en milieu want paddenstoelen zijn lekker en gezond, de voetafdruk van het bedrijfje is minimaal en er is geen impact op het bos en het wildlife!

Cursus bijenhoudenParticuliere boseigenaren zijn een aparte maar zeer belangrijke doelgroep van JGI en CSWCT in Oeganda. Zij beheren vaak de laatste bosfragmenten waarin de chimpansees nog kunnen leven en het is dus belangrijk dat zij op duurzame wijze met het beheer van deze bossen omgaan en niet voor een snelle korte termijn winst de bomen laten kappen.

In de Hoima regio worden 140 eigenaren getraind hoe zij hun eigen bos zo goed mogelijk op duurzame wijze kunnen onderhouden en hoe zij een inkomen genereren uit dit bos. Tweeëndertig van deze eigenaren volgen ook de training in het houden van bijen. Deze training is zeer gedetailleerd en gaat in op het maken van verschillende typen bijenkorven, de keuze voor de plek waar

de korf komt te staan, de verschillende typen honingbijen, het koloniseren van de korf, omgaan met ziekten tot aan het oogsten en de verkoop van de belangrijkste producten als de honing en bijenwas. Het project geeft ook 30% van het benodigde startkapitaal als extra motivatie om ook daadwerkelijk met de onderneming te starten.

Een groep eigenaren tijdens de training Hoe houdt je de bijen rustig met rook.

JGI en R&S kantoren wereldwijd

JGI Argentiniëwww.janegoodall.com.ar

JGI Australiëwww.janegoodall.org.au

JGI Belgiëwww.janegoodall.be

R&S Caraïbisch gebiedwww.lacrib.org

JGI Canadawww.janegoodall.ca

JGI China-Bejing & Chengduwww.jgichina.org

R&S China-Shanghaiwww.jgi-shanghai.org

JGI Democratische Republiek Congodario_jgi@yahoo.fr

JGI Duitslandwww.janegoodall.de

JGI Frankrijkwww.janegoodall.fr

JGI project in Gabonwww.janegoodall.ga

JGI Hongarijewww.janegoodall.hu

JGI Hong Kongwww.janegoodall.org.hk

JGI Italiëwww.janegoodall-italia.org

JGI Japanwww.jgi-japan.org

JGI Kenyajgrootsandshoots@gmail.com

JGI Nederlandwww.janegoodall.nl

JGI Nepalwww.jginepal.org

JGI Oostenrijkwww.janegoodall.at

JGI Republiek Congojgicongo@yahoo.com

JGI project in Senegalp/a JGI Spanje

JGI Singaporewww.janegoodall.org.sg

JGI Spanjewww.janegoodall.es

JGI Taiwanwww.goodall.org.tw

JGI Tanzaniafkimaro@janegoodall.or.tz

JGI Ugandawww.janegoodallug.org

JGI UKwww.janegoodall.org.uk

JGI USA www.janegoodall.org

JGI Zuid Afrikawww.janegoodall.co.za

JGI Zuid Koreawww.rootsandshoots.or.kr

JGI Zwedenwww.swedenchimp.se

JGI Zwitserlandwww.janegoodall.ch

JGI Center for Primate Studieswww.gombechimpanzees.org

ChimpanZoowww.chimpanzoo.org

R&S Programmawww.rootsandshoots.org

Jane Goodall Instituut Nederland