“We have a choice to use the gift of our lives to make the world a better place” Jane Goodall

Jane Goodall Instituut Nederland Bulletin 01/2014

Opening centrum in Senegal

Overleven in Bulindi

Loon naar Werken

Colofon

Bezoek van Jane Goodall

Afrika Projecten & Chimpansees

Opening JGI onderzoekscentrum in Senegal

Van TACARE naar Gombe-Masito-Ugalla Ecosysteem

Overleven in Bulindi

Loon naar Werken

Chimpansees in gevangenschap

Lolita - update

Korte berichten

Nieuw in onze webwinkel

Fundraising voor het Kibale Snare Removal Team

InhoudISSN: 2211-4661

Dit bulletin is een uitgave voor de donateurs, adoptieouders en vrijwilligers van:

Jane Goodall Instituut Nederland

Adres: Postbus 22516802 CG ArnhemTel. 06-20611000E-mail : info@janegoodall.nlWebsite : www.janegoodall.nl

ING rekening:: NL27 INGB 0000 0030 26 ASN Bank: NL77 ASNB 0913 3548 80

Aan dit nummer werkten mee :Redactie: Susan Peeters Diederik VisserVerder: Marieke Drost Ferran Guellar Yolande Ligterink Lilian Pintea, JGI USAFotografie: Guy Ackermans Karin Bloem Roy Borghouts Esmee Cornelissen Lean van Eekelen JGI Spanje JGI Tanzania Matt McLennan Herma Winnemuller Gerdien Wolthaus Paauw

Bestuur :Petra Aartsen PenningmeesterKarin BloemPatrick van VeenCora de Wit VoorzitterAlexander Zeverijn

Raad van aanbeveling :Irene van Lippe BiesterfeldMargaretha de BoerFrans EversJessica EversLeoni JansenRuud LubbersFred MatserIvo NieheWillemijn VerloopHans Wijers

Advertenties :Voor advertenties gelden de navolgende tarieven :

1/8 pagina 50 €1/4 pagina 90 €1/2 pagina 165 €hele pagina 295 €

Heeft u interesse om een advertentie te plaatsen ? Neem contact op met de redactieTel. 06-12614164; e-mail info@janegoodall.nlDe redactie kan advertenties weigeren

Foto voorkant omslag: Jane Goodall voor het chimpanseeverblijf in Safaripark Beekse Bergen op 10 mei 2014.; door Gerdien Wolthaus Paauw Foto achterkant omslag: George Strunden, JGI USA

Dit bulletin is geprint op FSC-gecertificeerd papier

2

3

4

8

10

12

14

14

15

3

Bezoek van Jane Goodall

Afgelopen maand bracht Jane Goodall een driedaags bezoek aan ons land. Een zeer vol programma met lezingen, interviews en een sponsordiner stond haar te wachten.

Op vrijdagmiddag 9 mei gaf Jane in Burgers’ Zoo een inspirerende lezing voor het Arnhemse bedrijf Van de Velden Holding B.V. Zij hadden tijdens de Dag van de Natuur in 2013, een veiling georganiseerd door de Federatie voor Internationale Natuurbescherming (FIN), een dagdeel met Jane Goodall gewonnen. Diezelfde middag gaf zij een uitgebreid interview voor nieuwsuur, deze uitzending kunt u nakijken op uitzending gemist (zaterdag 10 mei vanaf 17.45 min).

Op zaterdag 10 mei werd er afgereisd naar Safaripark Beekse Bergen. Daar gaf Jane een presentatie voor jaarkaarthouders, medewerkers Beekse Bergen en vrijwilligers van Stichting Vrienden van Safaripark Beekse Bergen en Dierenrijk, die JGI Nederland al jaren steunt. Voorafgaand aan de presentatie bracht zij een bezoek aan de chimpansees van het Safaripark.

Groepsfoto van de JGI vrijwilligers met Jane Goodall in Wageningen

Van harte gefeliciteerd Jane!

Een mooie cheque van de Stichting vrienden van Safaripark Beekse Bergen en Dierenrijk wordt overhandigd door voorzitter Joep Bartels

Namens de Stichting ontving zij uit handen van voorzitter Joep Bartels een cheque van € 2500,-. Later in de middag gaf Jane een lang interview voor Holland Doc. Over het zeer geslaagde sponsordiner in Naarden diezelfde avond kunt u meer lezen op bladzijde vijftien.

Op zondag 11 mei waren op de campus van de universiteit van Wageningen meer dan 800 studenten en toehoorders afgekomen op de geheel uitverkochte publiekslezing “Sowing the Seeds of Hope”. Aan de hand van levendige anekdotes nam Jane het publiek mee naar de wereld van de chimpansees en de ontdekkingen die ze deed toen ze tussen deze dieren leefde. Aan het einde van de lezing werd Jane door alle vrijwilligers en het publiek luidkeels toegezongen en gefeliciteerd met haar 80e verjaardag. De JGI vrijwilligers hadden voor de lezing de gelegenheid om Jane te ontmoeten tijdens een gezellige met muziek (harp en zang) omlijste bijeenkomst. ‘s avonds vertrok Jane alweer naar haar volgende afspraak op maandag 12 mei bij JGI Spanje in Barcelona.

Diederik Visser, directeur

4

Opening JGI onderzoekscentrum in Senegal

Diepe waterput in het dorpje Kanyegaramire

Tijdens haar eerste bezoek aan Senegal in februari ontmoet Jane Goodall de milieu-autoriteiten en bekijkt ze het onderzoek en natuurbeschermingswerk van het JGI-team in het veld.

Tijdens haar bezoek heeft Jane Goodall JGI’s “Fouta Jallon” Biological Station officieel ingehuldigd. Het centrum houdt zich bezig met toegepast onderzoek op de West-Afrikaanse Chimpansee (Pan troglodytes verus), een ondersoort die met uitsterven bedreigd is in Senegal.

Jane Goodall met de JGI-Senegal directie op de Spaanse Ambassade

behoud van chimpansees in het land uit te wisselen. ‘s Avonds nam Jane Goodall deel aan een evenement dat werd georganiseerd door het JGI in samenwerking met de Spaanse en Britse ambassades.

In haar speech wees Jane Goodall erop dat de chimpansee, die zo belangrijk is op wetenschappelijk gebied, in de volgende jaren wel eens zou kunnen verdwijnen in Senegal. Dat zou niet alleen een enorm verlies zijn voor de biodiversiteit, maar ook voor het land en de wetenschap, en zelfs een gemiste kans voor duurzame ontwikkeling en ecotoerisme in de toekomst, zoals op andere plaatsen in Afrika al gebeurd is.

Jane Goodall moedigt de internationale organisaties en privé bedrijven aan om de autoriteiten en organisaties, zoals het Jane Goodall Instituut, die betrokken zijn bij het behoud van deze unieke dieren te steunen. Dieren waar Senegal met recht trots op kan zijn.

Het centrum dat in de Dindefelo Rural Community in het uiterste zuiden van Senegal ligt, wordt geleid door het Instituto Jane Goodall España (Spanje). Dat instituut werkt samen met de lokale, regionale en nationale overheden op het vlak van het management van natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit.

Jane Goodall en de directie van het JGI-team in Senegal, Ferran Guallar en Liliana Pacheco, ontmoetten in Dakar, de hoofdstad van Senegal, de Minister van Milieu, meneer Mor Ngom, en de Nationale Park-overheden om hun meningen over het

Chimpansee met uitsterven bedreigt in Senegal

Dindéfélo

5

Daarna doorkruiste Jane Goodall het land om naar Dindéfélo (Zuidoost-Senegal) te gaan, en de rest van het JGI-team te ontmoeten. In het kleine dorp dat dicht tegen de Guineese grens ligt, ontving Jane Goodall een warm welkom van de hele gemeenschap.

Jane Goodall was erg blij met de feestelijke opening van het indrukwekkende JGI onderzoeks- en natuurbehoudscentrum. Ze was zeer onder de indruk van al het werk dat de afgelopen jaren door het JGI-team is verzet. Dit team bestaat uit 20 Spaanse vrijwilligers en zeven lokale assistenten. Dr. Goodall opende ook het bezoekerscentrum bij het Dindéfélo Community Natural Reserve, opgezet met de technische assistentie van het Jane Goodall Instituut.

Sinds 2009 werkt Jane Goodall Instituut (JGI) Spanje in de regio van Kédougou, in het bijzonder in de Dindéfélo Rural Community, om de laatste chimpansees van het land te beschermen en om de levens van de lokale bevolking te verbeteren. Sinds het begin van het programma heeft het JGI Spanje zijn werk geconcentreerd op research die is toegepast op het behoud van chimpansees. Daarbij werden belangrijke zaken bereikt, zoals de oprichting van het Dindéfélo Community Natural Reserve en het maken van belangrijke stappen naar het toekomstige Fouta Jallon Transfrontier Reserve, dat gebieden in zowel Guinee als Senegal zal omvatten.

Het instituut promoot ook campagnes die de bewustmaking moeten bevorderen, onderwijsprogramma’s, verbeteringen aan de infrastructuur en verbetering van de mogelijkheden voor ecotoerisme. Het onderzoekscentrum geeft trainingen op het gebied van de primatologie en is van plan om internationale studenten en onderzoekers in verschillende gebieden te huisvesten en te assisteren.

De ecosystemen van West-Afrika, die nog altijd een thuis bieden aan een van de meest bedreigde ondersoorten van de chimpansee (Pan troglodytes verus), gaan snel achteruit. Recente studies

door het Jane Goodall Instituut tonen aan dat de fragiele beboste savannes aan de noordelijke grens van het leefgebied van de dieren de toenemende degradatie door de uitbreidende landbouw, houtkap en mijnbouw niet het hoofd kunnen bieden. De opsplitsing van de habitat reduceert de levensverwachting van de groepen chimpansees en veroorzaakt serieuze problemen, zoals de degradatie

van oppervlakte- en ondergrondse waterlopen. Er wordt geschat dat er nog tussen 200 en 400 dieren van de ondersoort Pan troglodytes verus in Senegal leven, in een habitat die door de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) wordt gecatalogiseerd als een prioriteit voor het behoud van de chimpansee.

Yolande Ligterink

Foto boven: Een dansende Jane tijdens de opening van het onderzoekscentrum; Foto’s midden: Jane signeert een Baobab tekening en voegt haar hand toe aan het JGI-logo; Foto onder: een chimpansee uit het onderzoeksgebied in Senegal

6

Gombe Stream Game Reserve in het westen van Tanzania werd begin jaren zestig internationaal beroemd door het baanbrekend onderzoek van Jane Goodall naar de wilde chimpansees. In 1968 kregen de Gombe bossen, mede door dit onderzoek, een extra beschermde status van Nationaal Park.

Periodieke instroom van vluchtelingen uit Burundi en Congo en een hoog geboortecijfer hebben in de regio rond Kigoma, in de periode van 1988 tot 2002, geleid tot een jaarlijkse bevolkingsgroei van 4,8%. Deze bevolkingstoename leidde buiten het park tot een aanzienlijke ontbossing. Redenen hiervoor waren onder andere het branden van houtskool en het vrijmaken van grond voor agrarische doeleinden met bodemerosie en degradatie van de bodem als gevolg.Op een aantal plekken liep deze ontbossing tot aan en zelfs soms in Gombe National Park. Ondanks de natuurbehoud inspanningen van de regering en programma’s van JGI sinds het midden van 1990, is de snelheid van ontbossing gestegen van 87 hectare per jaar tussen 1972-1993 tot 172 hectare per jaar tussen 1993-2003.

Ontbossing in heuvelachtig terrein rondom Gombe resulteerde in onstabiele stroomgebieden die lokale nederzettingen bedreigden door meer frequente en ernstige aardverschuivingen. Het dagelijks leven werd voor velen steeds moeilijker omdat de waterkwaliteit en -kwantiteit verminderde en brandhout steeds schaarser werd. De ontbossing buiten het park heeft ook invloed op wilde dieren in het park. Historisch gezien hadden de chimpansees en andere dieren de beschikking over het gebied

van de buitenwijken van Kigoma stad tot aan de Burundese grens in het noorden, een gebied dat nu bekend staat als het Greater Gombe ecosysteem. Vandaag de dag is het leefgebied van de chimpansees grotendeels beperkt tot het park. Populatie en habitat modellen geven echter aan dat het park alleen niet groot genoeg is om een levensvatbare populatie chimpansees op de lange termijn te ondersteunen. Een daling van het aantal of verdere verkleining van het leefgebied van de

chimpansees zal verder een negatief effect hebben op de levensvatbaarheid van bossen. Chimpansees spelen namelijk een zeer belangrijke rol in de processen van het bos ecosysteem, zoals zaadverspreiding. Door habitatverlies en versnippering en andere serieuze bedreigingen, zoals door de mens overdraagbare ziektes, zijn de internationaal bekende Gombe chimpansees zelfs een van de meest bedreigde wilde chimpansee populaties in de wereld.

Ontbossing rondom Gombe National Park in de periode 1972-2003Foto’s onder: de kale heuvels rondom Gombe National Park

Van TACARE naar Gombe-Masito-Ugalla Ecosysteem

7

In 1994 is JGI gestart met het herbebossingproject TACARE (Lake Tanganyika Catchment Reforestation and Education). Het programma is gericht op herbebossing en uitbreiding van het bestaande bosareaal. Verder richt het zich op de ontwikkeling van de gemeenschap en biedt training en opleiding in duurzaam beheer van natuurlijke hulpbronnen voor de bewoners van veertien dorpen rondom Gombe National Park tussen de grens met Burundi in het noorden en Kigalye in het zuiden.

Ondanks al de inspanningen van de TACARE personeel zette, zoals we al eerder hebben gezien, de ontbossing zich verder voort. Al snel werd duidelijk dat de aan armoede gerelateerde problemen moesten worden aangepakt wilde het programma succes hebben. In 1998 is het TACARE programma met input van de plaatselijke bevolking geherijkt en is het begonnen om de onderling samenhangende problemen van armoede, gezondheid en duurzaam landgebruik aan te pakken met het uiteindelijke doel om de biodiversiteit van de Kigoma regio te beschermen. In 2002 werd het programma naar het oosten uitgebreid tot 24 dorpen met een oppervlakte van 200 km2.

In 2005 werd het TACARE programma opgevolgt door het Greater Gombe Ecosystem (GGE) programma. Een belangrijke strategie in het GGE programma is het mogelijk maken van corridor van Gombe National Park met kleinere bosfragmenten richting de grens met Burundi en Kwitanga Prison forest in het oosten. Het GGE programma werd mogelijk gemaakt door de Tanzaniaanse overheid die in 1999 de Village Land Act en 2002 de Forest Act aannam. De Village Land Act, die in 2001 actief werd, maakt het voor inwoners mogelijk om de grenzen van hun dorp officieel vast te leggen. Onder de Forest Act mogen de dorpen de bossen op hun eigen land beschermen, beheren en op duurzame wijze exploiteren voor eigen gebruik. In samenwerking met dertien en later vierentwintig dorpen rondom

TACARE

Greater Gombe Ecosystem

8

Gombe National Park en de District overheid begon JGI met het vaststellen van een netwerk van Village Forest Reserves en het maken van participatieve bestemmingsplannen.

Om alle grenzen binnen het dorp en met andere dorpen vast te leggen werd er gebruik gemaakt van een participatieve methode die al met succes was getest in JGI’s TACARE project. De lokale mensen hebben beperkte ervaring in het lezen van kaarten, maar konden gemakkelijk de diverse landschapselementen te herkennen op de satellietbeelden als ze waren afgedrukt op schaal 1:7000. Zo konden ze de dorpsmarkeringen zoals bomen, stenen, beekjes, bossen in kaart brengen en de lokale namen geven aan de bergen, beekjes, nederzettingen en andere landschapselementen. Belangrijke informatie over het gebruik van landbouwgrond (gebieden met palmolie, bananen of cassave) maar ook gebedshuizen als kerken, moskeeën, en de traditionele heilige plaatsen konden zo inzichtelijk worden gemaakt.

Voor de eerste keer zijn ruimtelijke gegevens, ontwikkeld door de combi van geospatiale technologieën en lokale kennis, beschikbaar gemaakt voor landelijke gemeenschappen, NGO’s en de overheidsinstellingen in de Kigoma regio. Het ontwikkelen van kennis en de mogelijkheden van deze technieken bij de lokale en landelijke overheden was een belangrijk thema van het GGE project. Aan het einde van het project in 2009, voltooiden dertien dorpen hun participatieve bestemmingsplannen, die werden bekrachtigd door de

Satellietbeelden

Tanzaniaanse overheid. De lokale gemeenschappen hebben vrijwillig 9.690 hectare, ofwel 26 procent, van hun dorp land toegewezen aan de Village Forest Reserves. Door de koppeling tussen de bestemmingsplannen en de geïdentificeerde doelen in het GGE Conservation actieplan (zie kaartje hierboven) konden de Forest reserves met elkaar worden verbonden over de dorpsgrenzen heen en versnippering worden geminimaliseerd. De Forest Reserves dekken 68 procent van het kern natuurgebied geïdentificeerd door het GGE Conservation actieplan.

Village Forest Reserves

De Village Forest Reserves hebben een de dubbele rol, die van de stabilisatie van de stroomgebieden van cruciaal belang voor de gemeenschappen, en het verbeteren en uitbreiden van het leefgebied van chimpansees buiten het park op land ongeschikt voor de landbouw (rood gearceerd in bovenstaande kaart).

De bosbouwafdeling van JGI-Tanzania heeft de boomkwekerijen in de dorpen voorzien van zaailingen voor herbebossing van de hellingen.

9

Daarnaast zijn er diverse Forest Monitors aangesteld. Zij hebben de belangrijke taak om hun gebied te controleren op branden, kappen van bomen en de illegale jacht in de Village Forest Reserves. Zij maken daarbij gebruik van de modernste communicatiemiddelen, zoals tablets en cloud oplossingen. Verder traint het JGI personeel de dorpelingen in duurzame landbouw- en agroforestry technieken en de zorg voor medicinale planten en duurzame bijenteelt.

Het Greater Gombe Ecosystem project is in 2009 met veel succes afgesloten. Hierdoor kon JGI een nog uitgebreidere subsidie ontvangen van de Amerikaanse overheid (USAID) die met mogelijk maakte om het GGE programma de dupliceren in het belangrijke Masito-Ugalla ecosysteem en een start te maken om deze te verbinden met het Greater gombe Ecosystem.

Het overkoepelende doel van de Gombe-Masito-Ugalla (GMU) Programma is om biodiversiteit te behouden en leefgebieden in kritieke ecosystemen in het westen van Tanzania te beschermen en te herstellen. Het GMU programma helpt lokale gemeenschappen in de buurt van de belangrijkste leefgebieden van chimpansees om in harmonie te leren leven met de bossen. Het programma mikt op 52 dorpen in het focus gebied met Gombe National Park in het noorden, Masito en Ugalla bossen in het zuiden en de corridor die de twee ecosystemen verbindt.

In het gebied leven ongeveer 311.000 mensen die van de visserij en de landbouw afhankelijk zijn als hun primaire bron van levensonderhoud. In het gebied leven naar schatting 600-1000 chimpansees, 25-40% van de totale chimpansee populatie in Tanzania.

JGI Nederland ondersteunt al sinds 1998 het TACARE project met de

Gombe-Masito-Ugalla Ecosystem

Boomcertificaten

verkoop van boomcertificaten (verkrijgbaar in de webshop). Meestal werd er met de opbrengst de zaden gekocht voor de verschillende boomkwekerijen in de dorpen rondom Gombe. Er is nu gekozen om een specifiek onderdeel in het Gombe-Masito-Ugalla project te ondersteunen. De komende vijf jaar zullen een vijftal boomkwekerijen worden opgezet en onderhouden in Kalenge Village waar de Village Forest Reserves in de

toekomst een onderdeel zullen vormen van de corridor tussen Gombe en Masito-Ugalla. Met het huidige niveau van ontbossing is er schaarste aan hout en houtproducten in het dorp. De boomkwekerijen in Kalenge dragen bij aan het herstel van de Reserves doordat ze een alternatieve bron van brandhout vormen.

Diederik Visser

10

Overleven in BulindiEen groep van negentien chimpansees probeert te overleven in een steeds kleiner wordend onbschermd bos gelegen in een uitdijend gebied van dorpen en landbouwgrond.

In 2006 begon onderzoeker Matthew McLennan van Oxford Brooke University met het observeren van een groepje chimpansees in Bulindi, een belangrijk handelscentrum in het westen van Oeganda. In Bulindi neemt de menselijke bevolking sterk toe en Matthew wilde meer te weten komen over de problemen die dit oplevert voor de chimpansees die hun leefgebied in rap tempo zien afnemen.

Toen Matthew in 2012 na vier jaar afwezigheid terugkwam in Bulindi waren de veranderingen schokkend. Bijna al het bos was gekapt om plaats te maken voor landbouwgrond, vooral voor gewassen als tabak en rijst die verkocht worden aan grote multinationals. De groep van 30 – 35 chimpansees die Matthew bestudeerd had was inmiddels afgenomen tot negentien.

Het leven van deze chimpansees is heel anders dan dat van hun soortgenoten in beschermde reservaten. Stukken bos die al generaties lang gebruikt werden voor voedsel en slaapplekken zijn verdwenen en de chimpansees zijn gedwongen zich aan te passen aan het door mensen ingenomen gebied. Dit leidt tot de nodige conflicten. Bij gebrek aan genoeg voedsel in het krimpende leefgebied komt het regelmatig voor dat de chimpansees het bos verlaten. Ze steken wegen en drukke voetpaden over, komen dichtbij woningen en beroven boeren van gewassen als suikerriet en mango. Doordat de ontmoetingen met chimpansees vaak negatief zijn leiden ze tot een toenemende vijandige houding naar de chimpansees toe. Boeren zetten honden en valstrikken in om de chimpansees weg te houden van hun gewassen. Hierdoor zijn de chimpansees ook agressiever gaan reageren richting de dorpelingen. Er is dus sprake van een negatieve spiraal.

Sterke afname

De chimpansees delen hun leefgebied niet alleen met mensen, maar ook met andere apen zoals de zwart-witte franjeapen. Hoewel van chimpansees bekend is dat ze op franjeapen jagen, wat onder andere is gezien bij een gemeenschap niet ver van deze Bulindi groep, is dat bij deze groep slechts eenmaal waargenomen, en dat was een onsuccesvolle poging. Over het algemeen negeren ze elkaar en is het niet vreemd chimpansees in de ene boom te zien rusten, en franjeapen in de boom ernaast. Maar de laatste tijd zijn er vaker vijandige conflicten tussen chimpansees en franjeapen. Zoals onlangs toen de moerbeien rijp waren. Deze zoete sappige vruchten behoren tot het favoriete voedsel van de Bulindi chimps maar zijn schaars geworden nu er nog maar één moerbeiboom over is

gebleven in hun gebied. En de chimpansees zijn niet de enige die deze vrucht op hun menu hebben staan, ook de franjeapen zijn liefhebbers.

Terwijl de vrouwelijke chimpansees met hun jongen aan het eten waren van de moerbeien zaten de franjeapen een boom verderop ook te azen op de vruchten. De volwassen chimpanseemannen Murry en Sylvester waren duidelijk niet in de stemming om te delen. Murry zette de aanval in en

Voedselcompetitie

Een groep zwartwitte franjeapen (colobusapen)

11

Sylvester en Murry in de moerbeienboom, niet in de stemming om die te delen met de franjeapen

klom richting de de franjeapen, terwijl alfaman Sylvester de weg naar de moerbeien voor ze blokkeerde. Ook het jonge mannetje Tom hielp mee en bewaakte de moerbeiboom. Murry liet flink van zich horen, en begon de boom waar de franjeapen zich in verschansten driftig op en neer te schudden, alsof hij ze eruit probeerde te schudden. Sylvester liet ondertussen indrukwekkende ‘display’ gedrag zien in de aangrenzende boom, om de franjeapen duidelijk te maken dat de weg richting de moerbeien voor hen echt afgesloten was. De mannelijke franjeapen zette op hun beurt de tegenaanval in en zorgde dat Murry niet te dichtbij kwam.

Dit was duidelijk geen jacht, er werd geen poging gedaan door de chimpansees om jonge franjeapen te pakken te krijgen, het was alleen bedoeld om ze weg van de vruchten te houden. Pas toen de chimpansees genoeg gehad hadden en vertrokken, konden de hongerige franjeapen zich tegoed doen aan het sappige fruit. Dat geen van de franjeapen gewond raakte is verwonderlijk, Murry en Tom hebben wel eens apen uit een boom gegooid! Het feit dat de onderzoekers steeds vaker dit soort conflicten waarnemen geeft aan dat de competitie om het afnemende voedselaanbod toeneemt.

De toekomst voor de Bulindi chimps

ADOPTEER NU EEN CHIMPANSEE

Murry blokeert de franjeapen de toegang tot de moerbeien.

Een van de franjeapen lijkt aan te vallen terwijl de ander vlucht

Het goede nieuws is dat er in de afgelopen periode maar liefst drie jongen geboren zijn in de Bulindi groep. Dit lijkt erop te wijzen dat het, ondanks alles, toch nog best goed gaat met deze groep. Maar hun kleine leefgebied loopt nog steeds gevaar voor verdere inkrimping. De Bulindi-chimpansees zijn een voorbeeld van de vele groepen chimpansees die inmiddels in soortgelijke omstandigheden leven. Een probleem waar nog veel meer chimpansees in de toekomst mee te maken zullen krijgen gezien de groeiende bevolking.

Hoewel een groot deel van de lokale bevolking arm is en de landbouw nodig heeft om te overleven, hebben velen

ook sympathie voor de situatie van de chimpansees en staan ze open voor oplossingen. Het Jane Goodall Instituut werkt in deze regio de lokale bevolking en probeert de escalerende conflictspiraal te doorbreken. Dit kan onder meer door te zorgen voor een duurzame, alternatieve bron van inkomsten voor de bevolking.

Zo is JGI Oeganda een community Eco Café begonnen in Bulindi. Het is gelegen halverwege langs de route die de meeste touroperators nemen op weg van Murchison Falls naar Kibale Forest. Naast de verkoop van hapjes en drankjes aan toeristen, de verkoop van souvenirs zoals de Beads for Life kettingen en rieten mandjes, worden er ook boswandelingen georganiseerd. De winst van de onderneming komt ten goede aan andere micro-projecten in Bulindi op het gebied van natuurbehoud en worden gebruikt om het team van rangers uit het dorp te trainen om de bosfragmenten te bewaken. In het Eco Café zal ook educatief materiaal te vinden zijn over de bescherming van de leefomgeving van Bulindi. Zowel de bewoners als de toeristen die het café bezoeken kunnen gebruik maken van dit materiaal.

Wil je de 19 Bulindi chimps beter leren kennen? Kijk dan eens op www. Chimpsaver.org.

Susan Peeters

Dr. Matthew McLennan onder een chimpnest in Bulindi

12

Loon naar werkenApen weten al wat rijken nog moeten leren.

De mens is niet de enige diersoort met gevoel voor rechtvaardigheid. Onderzoek wijst uit dat ook apen ermee zijn behept. ‘Er zijn goede evolutionaire redenen voor onze gevoeligheid voor ongelijkheid.’

Als we niet ingrijpen, gaat een van de pijlers onder onze democratische orde eraan. Een onzichtbare hand duwt namelijk de laagste en hoogste inkomens steeds verder uiteen, zodat de rijken steeds rijker worden en de armen arm blijven. En waar de gelijkheid afneemt, raken aanverwante idealen als vrijheid en broederschap ook in de knel. Dat is ongeveer de strekking van Thomas Piketty’s boek Capital in the twenty-first century. De econoom gooide meteen maar een knuppel in het hoenderhok door te pleiten voor wat zijn tegenstanders al gauw vilein een jaloezietaks noemden: een wereldwijde belasting op het vermogen van de allerrijksten.

Wie precies wil snappen waardoor de gelijkheid volgens Piketty bedreigd wordt, moet zijn zevenhonderd pagina’s tellende bestseller maar lezen, maar in essentie komt het er op neer dat economische groei, en dus het inkomen uit arbeid, altijd achterblijft bij het rendement op vermogen. Hij publiceerde het boek in 2013 in het Frans, maar toen de Engelse vertaling in april verscheen werd het wereldwijd gespreksonderwerp van de dag. Piketty mocht bij Obama’s economisch adviseurs op de thee, en de Tweede Kamer heeft hem ook al uitgenodigd om zijn ideeën te komen toelichten.

Het zijn niet alleen de verschoppelingen der aarde die protesteren tegen de groeiende kloof tussen arm en rijk. Ook mensen met een groot huis, auto en flatscreen-tv die elke dag sushi kunnen eten maken zich kwaad over topinkomens. Vanwaar die verontwaardiging? Waarom blijven we altijd vergelijken? Antwoorden op deze vragen komen uit onverwachte hoek: van de apen.

Bestseller

Zelfs Europa’s grootste boekhandel, Waterstones aan Piccadilly in Londen, kan de vraag naar Piketty’s boek nauwelijks aan.

Lang werd gedacht dat de mens de enige diersoort was met een gevoel voor rechtvaardigheid. Inmiddels weet iedereen die het beroemde filmpje van Frans de Waals experiment met kapucijnaapjes heeft gezien dat dat niet klopt. De Ted-talk waarin hij het vertoonde werd online door honderdduizenden bekeken en het filmpje ging viral op YouTube. Maar vooruit, voor wie het toch nog niet kent: We zien twee kapucijnaapjes in aangrenzende kooien van plexiglas, die achtereenvolgens hetzelfde taakje verrichten. Ze pakken een steentje, geven dat aan een onderzoeker, en die geeft hun daarvoor een stukje komkommer terug. Dat gaat prima; beiden happen tevreden in hun beloning. Maar dan geeft de onderzoeker het ene aapje een veel lekkerdere druif als beloning, terwijl het andere opnieuw in komkommer uitbetaald krijgt. Dat laatste aapje flipt: ze smijt het nu blijkbaar waardeloos geworden komkommertje haar kooi uit, slaat met haar vuistje op de tafel en rammelt woest aan de tralies. Niet! Eerlijk! Wat eerst een prima loon was is nu een aalmoes.

Voor die hartstochtelijke woede heeft de wetenschap een gortdroge term gemunt: inequity aversion, afkeer van

Aalmoes

ongelijkheid. Sinds De Waal, Neerlands bekendste aaponderzoeker, in 2003 over het experiment publiceerde, is het fenomeen uitgebreid onderzocht.

De Waal: ‘Er is nu onderzoek met honden, kraaien en vooral chimpansees dat aangeeft dat dieren negatief reageren als ze minder krijgen dan een ander voor hetzelfde werk.’

Ook in een ander experiment gaven apen blijk van een voorkeur voor een eerlijke verdeling. Onderzoekers lieten twee apen, ook chimps, een apenversie van het ultimatum game spelen, een bekend economisch experiment. Een van die chimps had beschikking over fiches die hij kon inruilen voor voedsel. Hij kon kiezen tussen twee soorten fiches: een ‘sociaal’ fiche dat ingewisseld kon worden voor lekkere hapjes die fiftyfifty verdeeld werden over beide chimps, en een ‘asociaal’ fiche, in ruil waarvoor hij veel meer kreeg dan zijn buurman. Wat bleek: chimps kiezen net als mensen vaker – hoewel lang niet altijd – voor het sociale fiche, voor de eerlijke verdeling dus.

Nu hebben deelnemers aan het ultimatum game elkaar wel nodig om de buit binnen te halen. Als de buurman weigert, blijven beiden met lege handen achter. Anders dan mensen weigerden de benadeelde chimps echter nooit – beter een karige portie dan helemaal niets. Wat dat betreft zijn ze rationeler dan mensen, die vaak liever niets krijgen dan een oneerlijke verdeling te accepteren.

Maar de chimps maakten hun ongenoegen wel duidelijk aan de ander: ze bespogen hem met water en sloegen tegen de muur. Niet verwonderlijk, zou je zeggen, dat die onder zulke bedreigingen voor de eerlijke verdeling kiest. Maar denk niet dat chimpansees slechts uit angst voor straf van de buurman het sociale fiche kozen. Dominante chimps, die het minst bevreesd hoefden te zijn voor repercussies, bleken desondanks meer geneigd om eerlijk te delen.

Eerlijk Delen

13

Bovendien is inmiddels gebleken dat apen niet alleen afkeer hebben van ongelijkheid als ze zelf aan het kortste eind trekken, wat rechtvaardigheidsgevoel van de eerste orde genoemd wordt. ‘Chimpansees komen ook in opstand als de ánder minder krijgt dan zij’, aldus de Waal. ‘Wij leggen dat uit als een gevoel voor rechtvaardigheid van de tweede orde, dat optreedt als je kunt voorspellen dat ongelijkheid verdere samenwerking zal schaden’.

De Waal cum suis hebben het tot hun opdracht gemaakt om de wereld ervan te overtuigen dat moreel gedrag geen exclusief menselijke eigenschap is. Ze slagen daar aardig in. Dat ook dieren een rudimentair rechtvaardigheidsgevoel hebben is inmiddels wel duidelijk.

Sarah Brosnan, primatologe aan de Georgia State University: ‘Dat geeft aan dat er goede evolutionaire redenen zijn voor onze gevoeligheid voor ongelijkheid.’ Maar welke dan?

Een belangrijke aanwijzing is het feit dat apen alleen verontwaardigd reageren op ongelijke beloning als ze voor die beloning gewerkt hebben. Als de aapjes de druif en het komkommertje zomaar overhandigd krijgen is het verschil in beloning geen probleem.

Er is dus een verband met ‘werk’. Specifieker: met samenwerking, vertelt Brosnan, die samen met De Waal het komkommeronderzoek uitvoerde. ‘Samenwerking is onmogelijk als één individu continu profiteert van het werk van de rest. Inequity aversion helpt apen om zulke valsspelers te identificeren en voortaan te vermijden.’

Daartoe houden de apen een mentaal track record bij van hun soortgenoten. ‘De aapjes weigerden niet elke keer dat ze een komkommertje krijgen en hun buurman een druif. Dat deden ze alleen als het te vaak gebeurde.’

‘We hebben ook onderzocht hoe lang kapucijnaapjes bereid zijn om

Valsspelers

met elkaar samen te werken als ze daarvoor ongelijk beloond werden – dit keer met een stukje appel versus een druif. Koppels bij wie we de beloning afwisselden waren veel langer bereid samen te werken dan koppels waarin telkens dezelfde aap de beste beloning kreeg.’

Samenwerking en eerlijk delen zijn dus waarschijnlijk samen geëvolueerd. ‘Je ziet ook dat soorten die regelmatig samenwerken, die bijvoorbeeld samen jagen, heftiger reageren op ongelijkheid dan soorten die dat niet doen.’ Waaronder kapucijnaapjes, chimpansees… en de mens.

Dat we de voorlopers van ons rechtvaardigheidsgevoel bij onze naaste evolutionaire verwanten vinden, is één ding. Het vertalen van deze inzichten naar de moderne mensenwereld is een tweede. De verschillen zijn evident. Apen leven niet zoals wij in een welvaartsstaat. Zij moeten schaarse middelen delen; voor ons is ongelijkheid geen kwestie van leven of dood meer. Zouden apen in een even overvloedige context als de onze nog steeds zo heftig reageren op ongelijkheid? Als het niet gaat om komkommer versus druif, maar om één versus twee bananentaarten, smijt de minstbedeelde dan ook zijn taart in het gezicht van de onderzoeker? Brosnan kent geen experimenten waarin dit specifiek werd onderzocht. ‘Maar uit persoonlijke ervaring kan ik je vertellen dat als je ze heel lekkere beloningen geeft, ze die zeker niet zullen weigeren, zelfs niet als de ander meer krijgt.’

En dan nog zo’n verschil tussen apen-

en mensensamenlevingen: de schaal. Apen leven in kleine groepen waarin ze elkaar nodig hebben. Wij zijn veel minder direct afhankelijk van de gemeenschap, met dank aan de sociale zekerheid.

De Waal: ‘Mensen vermijden ongelijkheid om dezelfde redenen als apen, omwille van de samenwerking. Maar dat geldt voor persoonlijke relaties. Mensen die anoniem zijn gedragen zich anders. Dat verklaart waarom er tegenwoordig meer ongelijkheid is dan in de samenlevingen van onze voorouders.’

Je zou kortom kunnen zeggen dat onze intuïtieve afkeer van ongelijkheid wordt gedempt door onze toegenomen welvaart en autonomie. Dat zou verklaren waarom onze verontwaardiging beperkt blijft tot mopperen tegen de tv, en zelden tot opstand leidt. We zijn geen apen.

En toch verschaft dit onderzoek waardevolle inzichten in onszelf, aldus Brosnan. ‘Natuurlijk is het wat ingewikkeld om met deze onderzoeksresultaten in de hand te kiezen tussen verschillende progressieve belastingstelsels. Maar je kan wel voorspellen hoe mensen zullen reageren in bepaalde situaties. Er zijn vast allerlei culturele factoren die leidden tot de Occupy-beweging, maar uiteindelijk gaat het toch allemaal om mijn komkommers versus jouw druiven.’

Dus Piketty heeft een punt? De Waal: ‘Dat chimpansees protesteren tegen de benadeling van een ander duidt op een besef dat ongelijkheid consequenties heeft. Het is triest dat we dit besef nu moeten uitleggen aan de rijksten ter aarde, terwijl de apen het al begrijpen.’

Marieke Drost

Weblink TedTalk Frans de Waal:www.youtube.com/watch?v=GcJxRqTs5nk

Filmpje Capucijneraapjes:www.youtube.com/watch?v=meiU6TxysCg

Bananentaart

14

Nieuw in onze webwinkel

Eind januari is Lolita eindelijk bevrijd van haar ketting. Het was nog een hele klus omdat ze maar niet verdoofd wilde worden. Of de pijl ging niet ver genoeg in haar huid omdat ze hem er razendsnel uitrukte of Hervé, de dierenarts van Tchimpounga, raakte haar niet goed genoeg omdat ze natuurlijk ontzettend bang en alert was en wegdook zodra hij met de blaaspijp richting kooi liep.

Uiteindelijk is een tweede blaaspijp gebruikt waardoor Lolita geen kant meer op kon. Dat werkte en ze ging vrij snel onder zeil. De ketting kon er toen worden afgeknipt en Hervé heeft bloed afgenomen en speeksel en haar helemaal ingesmeerd met een anti-schimmel middel. De bloed uitslagen laten zien dat ze goed gezond is.

Helaas liep de afspraak met de burgemeester, die met een hele delegatie aan kwam zetten minder goed. Hervé heeft het verplaatsen van Lolita naar Chimp Eden in Zuid Afrika besproken en het woord was nog niet gevallen of de heren barstten in gelach uit. Weer iemand die “hun” aap weg wil halen. Ze waren niet van plan om mee te werken. Inmiddels is er contact via de Ministeriele kanalen in Burkina Faso om te kijken of we

In haar nieuwste boek `Seeds of Hope, Wisdom and Wonder from the World of Plants` met coauteur Gail Hudson onderzoekt Jane Goodall de cruciale rol die bomen en planten spelen in onze wereld. Daarbij combineert zij haar jarenlange ervaring in de natuur met haar enthousiasme voor plantkunde waardoor de lezers een dieper begrip van de wereld om ons heen krijgen. Seeds of Hope neemt ons mee van haar huis in Engeland tot diep in het

Lolita - Update

Lolita duikt weg voor de blaaspijp Volgende poging door Hervé

De ketting wordt verwijderd

Hervé neemt bloed af

Enrichment voor Lolita!

voor Lolita alsnog een toekomst tussen haar soortgenoten mogelijk kunnen maken.

Lolita is een stuk actiever geworden nu ze de zware ketting niet meer mee hoeft te slepen. Om de verveling tegen te gaan is er buiten haar kooi een voederbak gemaakt waar ze met stokken haar eten bij elkaar moet zien te verzamelen.

Rogier van Vugt met Jane Goodall

bos van Gombe waar zij en de chimps worden betoverd door de vijgen-en pruimenbomen die ze tegenkomen. Ze stelt ons voor aan botanici over de hele wereld en magische plaatsen waar

er nog hoop is voor de planten zoals de Millenieum Seed Bank, waar een miljard zaden worden bewaard. Haar boek kent ook een Nederlands tintje.Dr. Rogier van Vugt van de hortus in Leiden was zeer behulpzaam bij het sturen van verhalen zoals die van de water Lobelia, de vele foto´s en informatie en het kritisch doorlezen van het manuscript.

15

Fundraising voor het Kibale Snare Removal Team

De gasten van het diner luisteren ademloos naar de lezing van Jane Goodall

Jane bij een van de tafelgesprekken met links van Jane activist Laurens de Groot

Bestuurslid Alexander Zeverijn bedankt Jane Goodall voor een inspirerende avond

Het bestuur van Jane Goodall Instituut Nederland kijkt zeer tevreden terug op een inspirerende lezing die Jane Goodall gaf op 10 mei tijdens een sponsordiner in Naarden. De avond vondt plaats in het pand van Brand & van Egmond, ontwerpers van licht sculpturen.

Voor het diner waren mensen uitgenodigd die actief betrokken zijn bij het behoud van onze natuur en Afrika een warm hart toedragen. Tijdens het diner werd er met Jane maar natuurlijk vooral onderling van gedachten gewisseld over een tweetal vragen die Jane aan het einde van haar lezing aan het gezelschap had gesteld: hoe kunnen wij Roots&Shoots in Nederland goed van de grond krijgen en hoe kunnen onze succesvolle Community Centered Conservation programma’s in Afrika nog beter in de markt zetten?

Het werd een zeer interessante avond met inspirerende discussies. De suggesties en ideeën die naar voren kwamen worden de komende periode verder door ons uitgewerkt.

Het diner heeft uiteindelijk € 8000,- opgebracht. De opbrengst van het diner zal worden aangewend voor ondersteuning van het Kibale Snare Removal Team in Oeganda. In het Kibale National Park Naar bevinden zich naar schatting 15.000 valstrikken. Voor de circa 1430 chimpansees in dit gebied, eenderde van het totale aantal chimpansees in Oeganda, is dit daarmee een zeer serieuze bedreiging. Mede dankzij dit sponsordiner kan JGI Nederland het team weer een jaar lang ondersteunen.

Het bestuur wil Brand en van Egmond nogmaals bedanken voor het belangenloos ter beschikking stellen van hun bedrijfsruimte en de groep studenten van Catering Bodega Ksi uit Delft voor het uitstekend verzorgde diner.

Jane Goodall liet ons weten dat dit sponsordiner in de top tien staat van de diners die zij heeft meegemaakt. Niet qua opbrengst, in de VS is alles groter, maar wel qua ambiance en gesprekken!

JGI en R&S kantoren wereldwijd

JGI Argentiniëwww.janegoodall.com.ar

JGI Australiëwww.janegoodall.org.au

JGI Belgiëwww.janegoodall.be

R&S Caraïbisch gebiedwww.lacrib.org

JGI Canadawww.janegoodall.ca

JGI China-Bejing & Chengduwww.jgichina.org

R&S China-Shanghaiwww.jgi-shanghai.org

JGI Democratische Republiek Congodario_jgi@yahoo.fr

JGI Duitslandwww.janegoodall.de

JGI Frankrijkwww.janegoodall.fr

JGI project in Gabonwww.janegoodall.ga

JGI Hongarijewww.janegoodall.hu

JGI Hong Kongwww.janegoodall.org.hk

JGI Italiëwww.janegoodall-italia.org

JGI Japanwww.jgi-japan.org

JGI Kenyajgrootsandshoots@gmail.com

JGI Nederlandwww.janegoodall.nl

JGI Nepalwww.jginepal.org

JGI Oostenrijkwww.janegoodall.at

JGI Republiek Congojgicongo@yahoo.com

JGI project in Senegalp/a JGI Spanje

JGI Singaporewww.janegoodall.org.sg

JGI Spanjewww.janegoodall.es

JGI Taiwanwww.goodall.org.tw

JGI Tanzaniafkimaro@janegoodall.or.tzJGI Ugandawww.janegoodallug.org

JGI UKwww.janegoodall.org.uk

JGI USA www.janegoodall.org

JGI Zuid Afrikawww.janegoodall.co.za

JGI Zuid Koreawww.rootsandshoots.or.kr

JGI Zwedenwww.swedenchimp.se

JGI Zwitserlandwww.janegoodall.ch

JGI Center for Primate Studieswww.gombechimpanzees.org

ChimpanZoowww.chimpanzoo.org

R&S Programmawww.rootsandshoots.org

Jane Goodall Instituut Nederland