BÜYÜKBAŞ ve KÜÇÜKBAŞ

HAYVANLARDA SİSTEMİK

NEKROPSİ TEKNİKLERİ

Dr. Yavuz ULUSOY Veteriner Hekim

Etlik Veteriner Merkez Kontrol ve Araştırma Enstitüsü

POSTMORTAL iNCELEME Nekropsi

Ölüm ve hastalık nedenini araştırmak amacı ile kadavranın bir yöntem çerçevesinde açılıp organ ve

dokularının incelenmesine nekropsi denir. Kadavranın açılmasından mikroskobik incelemeye kadar olan bölüme postmortem inceleme denir.

Hastalık ve özellikle salgın hastalıkların tanısını koymak,ölüm sebebini ortaya çıkarmak Klinik tanının doğruluğunu saptamak,tedavinin etki ve başarısını Bilimsel araştırmaların sonuçlarını değerlendirmek Hastalığın seyrini ve yapısını(patogenesisini) kontrol etmek Hayvan sigorta kapsamına giren hastalıktan ölmüşse sigortaya rapor vermek Adli durumlarda mahkemeye rapor vermek Bilimsel araştırmalarda,adli durumlarda ve sigortaya bilgi vermek söz konusu olduğunda daima kadavra tümden incelenerek lezyonlu doku ve organların yanında normal görülenlerinde durumunun kaydedilmesi gerekir.Genelde sistematik nekropsi tercih edilir.

NEKROPSİNİN AMACI

Ölümden sonra kadavranın açılmasına kadar geçen zaman önemlidir.Erken yapılmazsa otoliz(kendi kendini eritme) ve putrefaksiyon(kokuşma) neticesinde kadavrada dekompozisyon(yapısal bozulma) gelişir. Zamanla orantılı gelişen postmortal değişikler patolojik lezyonları maskelediği gibi mikrobiyolojik amaç için alınan örneklerin değerlendirilmesini de engeller.(Örneğin leptospirozda en fazla 18 saat. Enterotoxemide ise 6 saat gibi.)

Nekropsi Zamanı

Nekropsi Yeri

• nekropsi salonları

• kırsal alanlarda ;meskenlerden, hayvan barınaklarından,otlaklardan,yeraltı ve yer üstü sularından uzak

• saha şartlarında nekropsinin; kadavranın imha edileceği yerde yapılması daha doğrudur.Bu amaçla (saman-ot) altlık hazırlanır ve kadavra bunun üzerinde açılır. Nekropsiden sonra kadavra ve bu altlıklar birlikte gömülür ya da yakılarak çevrenin bulaşması önlenir.

• Nekropsi yerinin temiz olması bir diğer koşuldur.(Özellikle mikrobiyolojik örneklerde)

• nekropsi yerinin aydınlık olması(makroskobik lezyonları değerlendirme).

• Ahır gibi az ışıklı ortamda yapılmaz.

• Karanlık ortamlarda florasan ışık mantıklıdır.

Nekropside alınması gereken

önlemler

Nekropsiyi gerçekleştiren hekim ile yardımcılarının

her türlü koruyucu önlem alması gerekir. Her kadavranın

incelenmesinde zoonoz bir hastalıkla karşılaşılmış gibi

davranılmalıdır. Korunmada en önemlisi kıyafet seçimidir.

Bu kıyafet her türlü bulaşmadan koruyacak nitelikte

olmalıdır.

Nekropsi için gerekli araç ve gereçler

• Eldiven, gözlük, çizme, bone, önlük, maske

• Büyük ve küçük anatomik pensler (forceps)

• Skalpel (bistüri tutucu) ve ucu

• Büyük bıçak

• Hareketli aydınlatma lambası

• Büyük ve küçük sivri uçlu- kavisli makaslar

• Küçük kesici kemik makaslar, testere

• Değişik hacimli enjektörler, kalem

• Cam ve plastik kaplar ile tespit solusyonu.

postmortal değişiklikler

Kadavrada ölüme bağlı oluşan makroskobik değişiklikler postmortal değişiklikler (ölüm belgeleri) olarak adlandırılır . (Ort.20 dak sonra başlar)

Değişikliklerin oluşumunda;

-Ölüm ile nekropsi arasında geçen süre,

-Yaygın bakteriyel enfeksiyonun varlığı (erken),

-Besi durum (deri altı yağ miktarı fazla - erken)

-İklim (sıcak hava - erken),

-Ölüm anında hayvandaki antibiyotik düzeyi (geç)

- Hayvanın kıl örtüsü (ısı düşmesi gecikir)

Postmortem değişikliklerin önemi

hastalık bulgularını maskeler. Dolayısıyla gerçek bir teşhis için, nekropsi mutlaka ölümden hemen sonra yapılmalıdır.

-postmortem değişiklikler her zaman makroskobik tanıyı engellemez.

-Apse, eksudat, tromboz, granülom, tümöral oluşumlar… gibi

Şayet nekropsi hemen yapılamayacaksa, kadavra mutlaka buzdolabında (+2 ile +4) saklanmalıdır. ANCAK, kadavra dondurulmamalıdır.

Doku ve organlara göre postmortal değişiklikler

• Postmortal değişiklikler tüm doku ve organlarda aynı anda şekillenmez.

• *Kadavrada oluşan değişiklikler; enzimatik aktivitesi yüksek

olan doku ve organlarda HIZLI şekillenir.

HIZLI ŞEKİLLENEN DOKU VE ORGANLAR

-Bağırsak,

-Safra kesesi,

-Pankreas,

-Adrenal bez,

-Karaciğer,

-Dalak,

-Böbrek,

-Beyin,

-Kalp

GEÇ ŞEKİLLENEN DOKU VE ORGANLAR; Kas, Kemik, Deri, Kornea

Kadavrada oluşan postmortal değişiklikler

Erken şekillenen postmortal değişiklikler

Geç şekillenen postmortal değişiklikler

1. Ölüm soğukluğu (algor mortis) 2. Ölüm sertliği (rigor mortis): 3. Ölüm solukluğu (palor mortis) 4. Postmortal kan pıhtılaşması 5. Hipostatik konjesyon 6. İmbibisyon

7. Postmortal yırtılmalar 8. Otoliz 9. Kokuşma

Erken şekillenen postmortal değişiklikler

1. Ölüm soğukluğu (algor mortis)

Ölümden sonra kadavranın soğumasıdır.

• Ölümden 30 dakika – 24 saat içinde,

• Dolaşım durduğundan ısı yapımı durur.

• Vücut ısısı çevre ısısına kadar düşer.

Algor mortis; -Soğuk ortamlarda hızlı, sıcak ortamlarda yavaş gelişir. -Hayvanın cüssesi, besi derecesi de soğuma süresini etkiler.

Bazı hastalıklarda vücut ısısı hemen düşmez, aksine artar. -Tetanoz, -Güneş çarpması -Sancılarda Yükselen ısı birkaç saat sonra düşmeye başlar.

2. Ölüm sertliği (rigor mortis)

*Ölümden sonra vücut kaslarının belli bir süre kasılması ve sertleşmesidir.

*2-4 saat sonra başlar. 5-8 saatte maksimum, 24-72 saat içinde çözülme olur.

*Ölüm belgelerinin en önemlisidir.

-Eklemler katılaşır

-Bacaklar gergin

-Çene kilitlenir

-Pupilla daralır.

ERKEN şekillenir

-Tetanoz

-Striknin zehirlenmesi

-Septisemi

-Suda boğulma

-Alkol ve eterle tedavi

GEÇ şekillenir

-Komaya girme

-Kaşeksi

-Fosfor zehirlenmesi

-Kronik hastalık

3. Ölüm Solukluğu (Palor mortis-ölüm lekeleri)

Ölümden sonra dolaşımın durması nedeniyle kadavranın alt kısmının zeminle çakıştığı yerde, vücüdun basıncı ile kapillar damarlardaki kanın uzaklaştırılmasına bağlı olarak şekillenir.

-Ölümden 5-6 saat sonra . Bu bölgeler;

-Beyaz ve açık renkli görülür.

Ölüm lekeleri (oklar)

4. Postmortal kan pıhtılaşması *Ölümden hemen sonra oluşur.

-Kırmızı renkte, elastiki ve jöle kıvamında olup, bulunduğu damarın şeklini alır. Ancak, damar duvarına yapışmamıştır.

NOT: Büyük damarlarda ve sol ventrikülde kan pıhtısına rastlanmaz (rigor mortis nedeniyle).

Bazı durumlarda kan pıhtılaşmaz

-Septisemi

-Karaciğer hastalıklarında

-Sarılık (Ca eksikliği nedeniyle)

-Warfarin (rodentisid) zehirlenmesinde

5. Hipostatik konjesyon Kanın, yer çekimi etkisiyle hayvanın yattığı tarafta toplanmasıdır. -Ölümden sonra 1-2 saat içinde oluşur. -Akciğer ve böbrek gibi çiftli organların altta kalan bölümlerinde daha belirgindir.

Hipostatik konjesyon bazı durumlarda şiddetli şekillenir.

Bunlar; -Agoninin uzun sürmesi -Asfeksi -Septisemi -İntoksikasyon -Sağ kalp yetmezliği

Hipostatik konjesyona ilişkin deride ölüm lekeleri oluşur. -Açık renkli hayvanlarda, -Derinin kılsız bölgelerinde

Akciğerlerde hipostatik konjesyon

6.İmbibisyon

Ölümden sonra hemoglobin ve safranın çevre dokuları boyamasıdır.

-Ölümden 12 saat sonra başlar, 30-36 saatte en yüksek seviyededir.

6.1. Safra imbibisyonu

Ölümden sonra safranın çevre dokuları;

-Sarımtırak/yeşil renge boyamasıdır.

Bağırsak ve karaciğerde safra imbibisyonu

6.2.Hemoglobin İmbibisyonu

Ölümden sonra (hemolize olan kandan) serbest kalan hemoglobinin kalp ve damardan sızarak çevre dokuları kırmızı/pembe renge boyamasıdır.

Endokardın normal

görünümü

Endokardda hemoglobin

imbibisyonu

Bağırsak serozası ve endokardda hemoglobin imbibisyonu

Geç şekillenen postmortal değişiklikler

7. Postmortem Yırtılmalar (Rupturlar)

Ölümden sonra mide bağırsak kanalında aşırı gaz birikmesine bağlı rupturlar şekilenebilir.

Antemortem yırtık. Yırtık kenarlarında kanamalar

Postmortem yırtık.

Yırtık kenarlarında kanama yok.

8. Otoliz (Autolyse) Ölümden sonra doku ve hücrelerin enzimatik yoldan yıkıma uğrayıp kendi kendini eritip sindirmesidir. Otolizden sorumlu olan Lizozomal enzimlerdir.

Otolize olan doku ve organlar; -Solgun veya beyazımsı renkte, -Kıvamları yumuşak -Kolay parçalanabilir -Kandan zengin ise koyu siyah renk

Otolize uğramış 3 farklı hayvana ait karaciğer örnekleri (safra imbibisyonu, yumuşama ve gaz kabarcıkları oluşumu)

9. Kokuşma -Putrefaction

Ölümden sonra, ölü dokuda çoğalan mikroorganizmaların, protein ve diğer maddeleri parçalayarak sindirmesi ve gaz şekillendirmesidir.

Otoliz vücudun kendi enzimleri ile birlikte oluşurken, kokuşma

mikroorganizmalar (çoğunlukla anaerobik) yardımıyla oluşur.

Kokuşma kadavrada en son şekillenen postmortem değişikliktir ve ölümden sonra uzun zaman geçtiğini belgeler. Kural olarak otoliz( bakterilerin neden olduğu) kokuşma ile birlikte ortaya çıkar.

Kokuşmaya bağlı karaciğerin serozal ve kesit yüzünde diffuz dağılım gösteren gaz kabarcıkları

kokuşmuş karaciğer suda yüzer

Kokuşma şekillenen karaciğerde kesit yüzünde gaz kabarcıkları

Kokuşma belirtileri (Devam)

3.Kanın Bozulması

Kokuşma sırasında çeşitli bakteriler

kana geçerek,kanın hemolizine

neden olur. Kan köpüklüdür ve

damarın intima tabakası

hemoglobin nedeniyle kirli

kırmızı renklidir.

2. Kokuşma kokusu

-Otoliz ve kokuşma sonucu,

çoğunlukla proteinlerin yıkımında

oluşan ürünlere bağlı ortaya çıkar.

Kötü kokulu ve kısmen zehirli

ürünlerdir.(Ptoamine, putrescin,

tyramin, kadaverin)

Pseudomelanoz

4. Pseudomelanoz

Ölümden sonra

organ ve dokuların

demir sülfit (Fe2S2) oluşumuna bağlı; H2S

-Kirli yeşil veya

-Kahve-siyahımsı renk almasıdır.

NEKROPSİ YÖNTEMLERİ

• Nekropsiye başlamadan önce ,kadavranın dış muayenesi yapılarak baş ve vücuttaki deri lezyonlarına dikkat edilmelidir.

• Dış bakı tamamlandıktan sonra şüphe edilen hastalık az çok tahmin edilerek hangi organ veya sistem üzerinde daha çok durulacağına karar verilir.

GENEL KURALLAR

Her nekropsi yönteminde;

Kadavraya nekropsi pozisyonu verilmesi

Derinin yüzülmesi ve ekstremitelerin ayrılması

Vücut boşlukların açılması(karın,göğüs ve bazende pelvis boşluklarının birlikte veya ayrı açılıp )organların dışarıya alınması

Boyun organlarının çıkarılması

Başın ayrılması,

Beynin çıkarılması,baştaki diğer boşlukların açılması,bazen de göz ve kulakların

incelenmesi

Gerektiğinde ; Medulla spinalis

Kas,eklem,kemik,kemik iliği ve diğer organların açılıp incelenmesi sırasını izler.

Bu durumda organlar çıkarılırken özellikle kaslar,lenf yumruları ve endokrin bezler,kesilen damarlardan akan kanın görünümü,büyük damarların durumu,periferik sinirlerin bir kısmı gözden geçirilir.

Nekropsi Pozisyonu:

Büyükbaş hayvanlarda rumenin büyük kitlesinden kaçınmak için hayvan sol tarafına yani yan yatırılır.

Küçükbaş hayvanlarda ise sırt üstü pozisyon daha rahat çalışmayı sağladığı için tercih edilir.

• Derinin yüzülmesi ayrıca deri ve derialtı dokusu ile kaslardaki patolojik değişikliklerin saptanması için önemlidir

Sırtüstü Pozisyonda Derinin Yüzülmesi

Pratik…

Kadavranın ventralinde, deri üzerinde simfisiz mandibuladan simfisiz pelvise kadar median hat boyunca birer kesit yapılır.Burada dikkat edilecek nokta yapılan kesitin daima göbek,meme ve dış genital organlar ile anüsün çevresinden geçirilmesidir.(1)

Sonrada eks.lerin derisi, yapılan enzisyonlardan başlayarak hayvanın sırtına ve laterale doğru yüzülür.(3)

İlk kesitle kesişecek şekilde her 4 ekstremitenin medial yüzü boyunca ayaklara doğru uzanan kesitler yapılır(carpal,tarsal bölgelerde)(2)

Sırtüstü Pozisyonda Derinin Yüzülmesi

Boyun bölgesi derisi;ventraldeki median hat boyunca yapılan ilk enzisyondan başlayarak dorsale ve kulakların kaidesine doğru her iki yandan ayrılır.

Baş deriside ;göz kapağı, ağız çevresi derisi kadavrada kalacak şekilde tümden yüzülür(kulaklar üzerinde kalır.)Kuyruk derisi yüzülmez

gövde derisinin de yine mediandaki ilk enzisyondan başlayarak iki yanda dorsale

doğru derinin yüzülmesi tamamlanır.

Daha sonrada; Baş,boyun ve gövde derisinin iki tarafa doğru yüzülmesine geçilir

Yan Pozisyonda derinin yüzülmesi

• yine simfisiz mandibuladan simfisiz pelvise kadar median hat boyunca uzanan ilk enzisyonla başlanır .

• Üstte kalan ön ve arka ekstremitelerin derisinede sırt üstü pozisyondaki gibi medial yüzlerinden geçecek şekilde enzisyonlar yapılır.

Yan Pozisyonda derinin yüzülmesi

Bu enzisyonunda göbek ,meme ve dış genital organların çevresinden geçirilmesine dikkat edilmeli ve derinin yüzülmesine başlanmalıdır.

Ekstremitelerin ayrılması Ön bacaklardan birisi el ile tutulup,biraz yana doğru açılır.Sağ eldeki bıçak yardımı ile, bacağın iç açısından(toraks ile skapula arasında) göğüse yakın yapılan kesitle bacak kassal bağlantılarından ayrılır.

Aynı şekilde arka bacaklardan birisi kaldırılır ve kalça ekleminden ayrılır.

Ekstremitelerin ayrılmasında ön sol,ön sağ,arka sol,arka sağ sırasının izlenmesine dikkat edilir

Ekstremitelerin ayrılması

Koksa-femoral eklem üzerindeki kaslar bıçakla temizlenir.Bacak biraz daha yana gerdirilerek, koksa-femoral eklem iyice açığa çıkarılır.

Eklemin bağlantıları bıçak ucu yardımıyla kesilerek bacak öne,geriye ve yana doğru hareket ettirilip dezartikulasyonu sağlanır.Sonrada bacak yana doğru düz bir şekilde zemin üzerine uzatılır.

Aynı işlem diğer bacakta da uygulanır

• Ekstremitelerin ayrılmasında koksa-femoral eklemin dezartikülasyonu (Sırt üstü Pozisyonda)

• Kadavra sırtüstü pozisyondayken deri yüzülüp ekstremiteler ayrıldıktan sonra kontrol edilmesi gereken organlar

Mandibular tükrük bezi

Pharngeal lenf yumrusu

Prescapular lenf yumrusu

Axillar lenf yumrusu A. brachialis

İngunal lenf yumrusu

Brachial plexus

Sırt üstü pozisyonda ;Karın Boşluğunun açılması

• Cartilago xiphoideanın hemen gerisinde bulunan bir noktadan bıçakla birkaç cm genişliğinde transversal bir kesit yapılır.(1)

• Parmakların rehberliğinde bıçakla 45 dercelik açı yapacak şekilde linea alba boyunca pelvise kadar paramedian olarak karın duvarı kasları ve periton kesilir.(2)

•Bu kesitten sonra sternumun gerisinde yapılan ilk transversal kesite dönülür ve karın duvarı bu kesitin uçlarından başlayıp sağ ve sol kostalar boyunca columna vertebralise kadar kesilir.Böylece kesilen karın duvarı simetrik şekilde iki yana ayrılarak organlar açığa çıkarılır. (3)

(3)

(2)

(1)

(3)

Yan pozisyonda ;Karın Boşluğunun açılması

Burada yalnız üstte kalan karın duvarı uzaklaştırılır ve karın boşluğunun bir kısmı açığa çıkarılır.Kesitler önceki yönteme göre tek taraflı uygulanır.

Yine ;Cartilago xiphoideanın hemen gerisinden transversal bir kesit yapılır.Karın duvarı bu ilk noktadan başlayarak aynı şekilde linea alba boyunca simfizis pelvise kadar kesilir.

Yan Pozisyonda ;Karın Boşluğunun açılması

Sonuncu kesit ise yine sternum üzerinden yapılan ilk transversal kesitten başlar.(Kadavranın üstünde kalan karın duvarı arkus kosta boyunca) columna vertebralise kadar kesilir.Bu kesit her iki yana doğru uzatılmadığından yalnız üstte kalan karın duvarı açılır ve organlar açığa çıkar.

Anormal içerik Sığırlarda retiküloperitonitis travmatica Organların görünüşü ve konumu Diaframanın durumu

SIĞIR