1

2

ปาฐกถาธรรมเฉลมพระเกยรต

เร�อง “พทธศาสนาและวทยาศาสตร สรางสรรควฒนธรรมแหงปญญา” โดย พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธรรมจตโต), ศาสตราจารย ดร. (ราชบณฑต)

เรยน ทานพระเถรานเถระ มทานผอานวยการสถาบนวมตตยาลย ทานพระมหาวฒชย เปนตน ขอเจรญพร

ทานประธานในพธ ทานปราโมทย ไมกลด ท*ปรกษากตตมศกด. ของ สวทน ทานศาสตราจารย ดร.ประเสรฐ ณ นคร (ราชบณฑต) ทานนายกสมาคมวทยาศาสตรเทคโนโลยและนวตกรรมแหงประเทศไทย ทานคณบดคณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยมหดล ทานวทยากร ทานผมเกยรต และสาธชนทกทาน วนน8 องคกรตาง ๆ ไดรวมมอกน จดการเสวนาเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในวโรกาสเฉลมพระชนมพรรษา ๘๒ พรรษา ไดกาหนดหวขอเร*องวา พทธศาสนาและวทยาศาสตร สรางสรรควฒนธรรมแหงปญญา

เรอเนสซองซ แมน (Renaissance Man) มนยท*สาคญวา คนในสงคมควรจะมท>งสองอยาง ท8 ง พทธศาสนา และ วทยาศาสตร ในวถชวต โดยนา

เทคโนโลยและพระพทธศาสนา มาประสานกลมกลนกน คนท*มลกษณะท8งสองอยางน8น เรยกกนวา เรอเนสซองซ แมน (Renaissance Man) ซ* งอยในยคเรอเนสซองซ (Renaissance) ยคฟ8 นฟศลปวทยาของยโรป ตวอยางผลงานท*ชดเจนของอจฉรยะท*สาคญของโลก คอ ลโอนารโด ดาวนช (Leonardo da Vinci) ซ* งเขยนภาพท*เหมอนจรง (Realistic) โดยศกษากายวภาค (Anatomy) ของคน และไดมความดารรเร* มในประดษฐกรรมหลายอยาง จนถอกนวาเปนอจฉรยะ ท*สามารถรวมท8งศาสตร ศลปะ ศาสนาไวในคน ๆ เดยวกน ซ* งเปนเร*องยาก ท*สมองซกซายและซกขวา จะทางานไดอยางกลมกลนกนในคน ๆ เดยว และหลายปมาแลว มคนกลาววาในประเทศไทยเรามบคคลท*มลกษณะของ เรอเนสซองซ แมน เชนกน น8นคอ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว

ความสาเรจของพระองคในการไดรบการจดสทธบตรในส*งประดษฐ เชน กงหนชยพฒนา ฝนเทยม และอ*น ๆ น8น แสดงถงความสนพระราชหฤทยในวทยาศาสตร อาตมาไดมโอกาสเขาไปในวงสวนจตรลดา อาตมาเหนแต ส*งประดษฐและเคร*องทดลองทางนวตกรรมท8งหลาย เปนพระมหากษตรยท*ไมไดมส*งอานวยความสะดวก หรอ

3

ฟงเฟอในบรเวณพระบรมมหาราชวง ในขณะเดยวกน พระองคไดมความสนพระราชหฤทย ในพระพทธศาสนาอยางลกซ8 ง ผลงานเร*องพระมหาชนก ถอเปนตวอยางท*รวมสองส*ง อยในบคคลคน ๆ เดยวกน

ทานพทธทาสเรยกวา "การไถนาดวยควาย ๒ ตว" คอ ตวร กบ ตวแรง ตวร คอ ศาสนาและจรยธรรม และ ตวแรง คอ วทยาศาสตร เทคโนโลย และนวตกรรม ปญหา คอ ทาไมเราจงไมสามารถรวมเอาท>งตวร ตวแรง ท>งศาสนา วทยาศาสตร ไวในคน ๆ เดยวกน

เหต เพราะ ขอจากดประการหน* งคอ เม*อศกษาวทยาศาสตรมากข8น โดยเฉพาะอยางย*ง เม*อแยกศกษาเฉพาะเจาะลงในแตละสาขามากข8น เราจงไมมคนอยาง ลโอนารโด ดาวนช ในยคเร*มตนวทยาศาสตรอกแลว ตางคนตางขดหลมแหงความร แมแตศาสนาเอง ยงมพยายามท*จะสรางคาย สรางอาณาบรเวณของตนเอง อยางไรกตาม พระพทธศาสนากบวทยาศาสตร มลกษณะท�คลายคลงกน คอ มงแสวงหาความจรง เม*อแสวงหาความจรงไปถงท*สด มนเหมอนกบขดลงไปในดน เพ*อคนหาตาน8า ตาน8าน8น ในท*สดจะมาบรรจบถงกน เช*อมโยงเปนหน*งเดยวกน และถาเราไปถงตรงจดน8น วถชวต วฒนธรรมตาง ๆ จะเปนเร*องท*ประสานกลมกลนกน อยางไมเกดความแปลกแยก

แตทาไมจงเปนเร�องท�คอนขางจะขดกน เพราะเหตวา เราทกคนไมไดมงแสวงหาปญญา การเขาถงธรรมะอาจจะเปนพวกท�มศรทธามาก เรยกวา สทธาธกะ

สทธาธกะ การบรรลธรรมมท8ง ปญญาธกะ หนกในทางปญญา วรยาธกะ หนกในการบาเพญเพยร ขยนหม�นเพยร และ สทธาธกะ หนกในการมความเช�อเปนพ>นฐาน ผท*เปนสทธาธกะน8น อาจจะยดตดในศาสนาเปน “Dogmatic” ตดคมภร หรอ อาจจะศกษาวทยาศาสตร แต

เอาวทยาศาสตรมาเสรมไสยศาสตร ดงท*มผพยายามเอาท8งเร*องของศาสนา และ ทฤษฎสมพนธภาพของไอนสไตน มาอธบายถง กาละ การยนระยะทาง อธบายอทธปาฏหารย ซ* งเปนไปได แตอทธปาฏหารย ในสมยน8 ไมตองพ* งศาสนาแลว เขาพ*งวทยาศาสตรและเทคโนโลย

ผท*เปน สทธาธกะ หนไปศกษาวทยาศาสตรเทคโนโลย เปน “Scientism” งมงายในวทยาศาสตร ไมไดแสวงหาปญญา วทยาศาสตรวาอยางไรจะวาตามน8น ไมไดแสวงหาความจรง เพราะฉะน8น วนน8 เราจะทาอยางไรท*จะไมเปนประเภทงมงาย ท8งในไสยศาสตร ท8 ง“Scientism” และ “Dogmatic” ทาอยางไรท*จะศกษาท8 ง วทยาศาสตร และ ศาสนา ใหถงแกน ประเดนน8 คอ ทาอยางไรในเม*อเราไดขดหาความจรงลงไปถงตาน8 าท*ลกและเช*อมโยงถงกน หมายความวา แทท�จรง พระพทธศาสนา กบ วทยาศาสตร เสรมซ�งกนและกน ขอเพยงแตใหทานท>งหลายศกษาดวยทฐท�ถกตองเทาน>นเอง

4

ปรมตถสจจะ คาวา เสรมซ* งกนและกน น8นหมายความวาอยางไร ขอมองในมมของพระพทธศาสนากอน ทางดาน

พระพทธศาสนาถอวา ปรากฏการณในโลกน>น ชวยใหเขาถงธรรมะท>งส>น “มองโลกใหเปน เราจะเหนธรรม” ในสมยกอน มบนทกไววา “พระทานฟงเพลงขบท*เก*ยวของกบ อนจจง ทกขง อนตตา แลวสามารถบรรลธรรมได” ถาสมยน8 เราฟงคาพดของนกวทยาศาสตร อาจจะบรรลธรรมไดเชนกน วนน8 ทานท8งหลายต8งใจฟงใหด อาจจะไดดวงตาเหนธรรม เพราะฉะน8น ธรรมะจงมอยในทกส*ง และเม*อทานท8งหลายมองใหเหนความจรง ทานจะเหนธรรมะ ธรรมะท*วาน8น คออะไร คอ "ปรมตถสจจะ" ความจรงในตว และเม*อเขาสปรมตถสจจะในสวนของวทยาศาสตร

อาตมาขอยกตวอยางคนท�ศกษาฟสกสอยางลกซ>ง และเขาถงแกนของฟสกส คอ อลเบรต ไอนสไตน (Albert Einstein)

เม*อไอนสไตน เขาถงสจธรรมแหงทฤษฎสมพทธ หรอทฤษฎอ*น ๆ กตาม ไอนสไตนบอกวา ส*งท*เขาคนพบน8น อาจมสวนชวยใหศาสนาเขาใจถงสจธรรมของศาสนาไดมากข8น ไอนสไตนใชคาวา "Scientific reasoning can aid religion in another way, another sense" ส*งท*เขาคนพบ ชวยนกศาสนาใหอธบายศาสนาไดดย*งข8น และในขณะเดยวกน ชวยใหนกวทยาศาสตรหนมาสนใจศาสนา ซ* งไอนสไตนเรยกวา “Cosmic Religion” เปนศาสนาแหงจกรวาล

เม*อเรามองในมมของนกวทยาศาสตรน8น ศาสนาถอเปนวถชวตท*แยกไมออกจากวทยาศาสตร ขอเพยงแตใหทานท8งหลายเขาถงแกนของวทยาศาสตร

ถามวาแกนของวทยาศาสตร คอ ฟสกส มนหมายถงอะไร ตอบโดยงาย ๆ โดยสรปวา "เหนสรรพส�งเปนหน�งเดยว"

บนพ8นฐานของทฤษฎสมพทธ สมการของไอนสไตนท*วา E=MC2 หมายถงอะไร หมายถง พลงงานท8งหมด คอ มวลสาร สสาร สสารคอพลงงาน ถาเรามองส*งท*เราเหนท8งหมดเช*อมโยงโดยความเปนสนามพลงงานท8งหมด ทกส*งทกอยางจะเปนหน*ง แตความเปนหน*งน8นไมไดบอกวาเปนจต เปนสสาร เปนวตถ เพราะมวลสารท*วาน8น ไมมมายนยน

เพราะฉะน8 นถาเราจะพดเร* องน8 ตอไป เทากบวา ย�งวทยาศาสตร โดยเฉพาะสายฟสกสซ�งเปนแกนนา แสวงหาความจรงพบมากข>นเทาไหร ย�งยนยนสจธรรมของพระพทธศาสนาในเร�อง อนตตา และ ปฏจจสมปบาท มากเทาน>น

5

ปฏจจสมปบาท

“ปฏจจสมปบาท” เปนหวใจของพระพทธศาสนา คอ เม*อเรามองเหนส*งตาง ๆ อาศยกนและกนเกดข8นน8น วทยาศาสตรคนพบ ทฤษฎสมพทธโดยควอนตม

พระพทธศาสนาคนพบเชนกน แตวามนตางกนตรงไหน ตางกนตรงท�วาการคนพบทางศาสนาน>น เนนการเปล�ยนแปลงวถชวต เปล�ยนแปลงจตใจ ใหเปนคนดข>น ประเสรฐข>น ในขณะท*การคนพบโดยการทดลองทางวทยาศาสตรน8น อาจจะไมกระทบแกนแหงความเปนบคคล อาจจะไมไดทาใหชวตดข8นเลย

การคนพบสจธรรมในทางศาสนา ทาใหมกรณา ปญญาจะคกรณา ปญญาเหนวาสรรพส*งเช*อมโยงกน เรากบเขาไมตางกน แลวเกดความสงสยหว*นใจท*จะชวยเหลอคนอ*น ถาเราเหนสรรพส*งเช*อมโยงกนในเชงวทยาศาสตร ถามวานกวทยาศาสตรสงสาร หว*นใจ มกรณาเพ*อชวยมนษยชาต หรอสรางระเบดปรมาณ เพราะฉะน8 นเม*อไอนสไตนไดทาหนงสอยนยนไปท*ประธานาธบดสหรฐอเมรกา วา “ปรมาณสรางได ระเบดอะตอมมค บอมบสรางได” หลงจากเม*อฮโรชมา นางาซากถกโจมตดวยระเบดนวเคลยร ไอนสไตนคดอยางไร วทยาศาสตรเม*อศกษามาก ๆ ข8นไปน8น นาไปสกรณาคณหรอไม

ในท*สด ไอนสไตนจงหนมาศกษาเร�อง ส�งท�เราคนพบนาจะทาใหเกดความเช�อมโยง เปนองครวม (Holistic) เปนเอกภาพ และมองสรรพส�งเปนหน�งเดยว ชวยเหลอซ�งกนและกน อนเปนท*มาของการนาเอาแนวคดทางศาสนาของไอนสไตน มาพดกนอยางแพรหลายในปจจบน

แตหลงจากท*เกดระเบดนวเคลยรแลว การคนพบทางวทยาศาสตร เม*อมองในมมของศาสนา ชวยยนยนสจธรรมท*พระพทธเจาไดประกาศไวเม*อประมาณ ๒,๕๐๐ ปกอน ในอดตเม*อสมย ๒,๐๐๐ ปกอน ส*งท*วทยาศาสตรคนพบอาจจะขดแขงกบส*งท*พระพทธเจาไดคนพบ จนเม*อรอยปท*แลว โลกเช*อวามอะตอม มปรมาณ อะตอม แปลวา ไมสามารถจะแบงยอยไปไดอก (Uncutable) ต8งแตสมยกรก เม*อกระท*งถงรอยปท*ผานมา กอนพบอะตอมจรง ๆ ในทางวทยาศาสตร โลกเช*อวาส*งท*เปน มลฐานของจกรวาลน8 เม*อยอยไปท*สดแลว มนจะไปถงอณท*เลกท*สดท*เรยกวา ปรมาณ หรอ อะตอม แลวแบงไปไมไดอกแลว น*นคอคาสอนท*พดในทางปรชญาวาเปน Substance ส*งท*ดารงคงอยไดดวยตวมนเอง ไมสามารถจะแบงแยกไปได Substance ท*มการต8งอยดวยตวมนเองน8น ตรงขามกบ อนตตา คาสอนเร* องอนตตาในพระพทธศาสนา ทานอยาไปเขาใจวา อนตตา ในทางพทธศาสนาน8นหมายถงไมมตวตน ไมม Self ไมมอตตา (Ego) เพราะพระพทธเจาใชคาวา "สพเพ ธรรมา อนตตา" ส*งท8งหลายท8 งปวงไมวาจะเปนนามธรรม เปนวตถธรรม เปนจต เปนอนตตาท8งส8น แมแตไมโครโฟนท*อาตมาใชอยในขณะน8 ถอเปนอนตตาเชนกน ไมม Substance แตวาโลกเกอบ ๒,๐๐๐ ปท*ผานมา บอกวาม Substance มอะตอม มอตตาอยางท*ศาสนาพราหมณสอน มส*งท*แบงยอยไมได มฉะน8นเขาคงไมใชคาวา อะตอม ซ* งแปลวาแบงแยกไมได อะตอม คอ อตตาในทางฟสกส

เวลาท*เราแปลคาวา อนตตา เปนภาษาองกฤษ จงไดเปนสองคาวา "Non-ego" หรอ "Non-self" กบ "Non-substantiality" ในเชงวตถธรรมไมม Substance พระพทธศาสนาไมเคยไปทะเลาะกบใคร พระพทธศาสนาเราสอนเร*อง อนตตา ซ* งถอเปนเสยงขางนอยมา ๒,๐๐๐ ป ในบรรดาศาสนาสาคญของโลก มพระพทธศาสนาเพยงศาสนา

6

เดยวท*สอนเร*อง อนตตา แตวทยาศาสตรสมยโบราณไดใหการสนบสนนศาสนาอ*น ท*สอนเร*อง อตตา ท8งพราหมณ ท8งครสต และอสลาม พทธศาสนาไมเคยไปโตแยงใคร หรอ ศาสนาใด พทธศาสนาคนพบสจธรรมอยางไร กสอนไปตามท*พทธศาสนาคนพบเทาน8นเอง จนกระท*ง เม*อ ๑๐๐ ปท*ผานมา การคนพบอะตอมพรอมกบอเลกตรอน ซ* งเปนอนภาคท*นกวทยาศาสตรคนพบ แลวขยายเปนโปรตรอน นวตรอนและขยายเปนโฟตอน และกลายเปนควอก (Quark) จนเปนควอนตมในปจจบน และเขากนไดกบพทธศาสนา จนกลายเปนอนตตาไปโดยปรยาย

พระพทธศาสนาไมไดออกมาแสดงความคดเหนหรอเรยกรองอะไร ไมไดยกเอาคาสอนเหลาน8 มาใชประโยชนเพ*อสงเสรมคาสอนพระพทธศาสนาแตอยางใดตลอดชวงเวลา ๑๐๐ ปท*ผานมา

เพราะฉะน8นวนน8 นาจะใหทานท8งหลายไดมาชวยกน ลองนาเอาการคนพบทางวทยาศาสตรในรอบศตวรรษท*ผานมา ซ* งสามารถ Confirm ยนยน สจธรรมในพทธศาสนา คอ ปรมตถสจจะ เอามาพดและเทยบเคยงใหเหนกบคาสอนของพระพทธเจา ดหรอไม ประการน8 น*เอง ท*อาตมาอยากจะบอกวา เม*อพระพทธเจาไดสอนเชนน8 แตไมไดใหทรงทะเลาะกบใคร ส*งไหนท*สอดคลองกบคาสอนทางพทธศาสนา ใหนามาใช พระพทธเจาตรสวา "นาหง ภกขะเว โลเกนะ ววะทาม ภกษท>งหลาย เราไมววาท ไมทะเลาะกบชาวโลก" ธรรมะวาท ผกลาวถงความจรงน8น อะไรจรงจะพดในทางเดยวกนอยแลว จะทะเลาะกนทาไม เม*อวทยาศาสตรพดไปทางไหน ในทางท*เปนจรง สอดคลองกบพทธศาสนา เรานามาสอนในพทธศาสนาได แตไมไดหมายความวาตองไปทะเลาะกน

ในกรณน8 พระพทธเจา จงบอกวา สจธรรม ไมไดถกผกขาด โดยพระพทธศาสนา "อปปาทา ภกขเว ตะถา คตานง อนปปาทา วา ตะถาคตานง ตถาคตเจาจะอบตหรอไมกตาม ธรรมธาต ธรรมฐต กฏแหงธรรมนยาม ปฏจจสมปบาทน8นมนมอยแลว" พระพทธเจาเปนแตเพยงผคนพบ ประกาศ เปดเผย กระทาใหแจง และเม*อวนหน* ง พระพทธเจาประกาศไปนานแลว นกวทยาศาสตรจงมาคนพบ มาประกาศ มาเปดเผย มาทาใหแจง แลวจะมอะไรท*อศจรรย นอกจาก ยนยนในส�งท�พระองคไดคนพบ

เพยงแตถามวา แลววธคนพบน8นใชวธการอะไร ถาวทยาศาสตรใชการทดลองในหอง Lab เปน Emperical Experiment อาตมาถอวาในทางพทธศาสนาน8นเปน Thought Experiment การทดลองในทางความคด แตไมใชเปน Logical ไมใชตรรกะ ใชวปสสนาญาณ และทานอยานกวา วทยาศาสตรน8นทดลองโดยไมใช Thought Experiment นกปรชญานามาใชเชนกน อาตมาศกษาทางดานปรชญา ทราบวาเม*อ ฌอง ปอล ซารตร (Jean-Paul Sartre) นกปรชญาชาวฝร*งเศส ผไดรบรางวลโนเบลสาขาวรรณกรรมเม*อป พ.ศ. ๒๕๐๗ จะพดถงทฤษฎโมเวฟวร แบดเฟด จะยกสถานการณจาลองข8นมาตามบทละคร เม*อไอนสไตนจะทดลอง เพ*อปฏเสธควอนตม ไดทา Thought Experiment ในเร*อง EPR Experiment เม*อป ๑๙๓๕ ทดลองใหเหนวา ตวอนภาคของแสง ซ* งเรยกวาโฟตอน แบงเปนข8ว A กบ B แยกไปคนละทาง แตไอนสไตนทดลองในความคด ใชทม ๓ คน แลวเขยนมาเปนบทความท*สาคญ เพ*อปฏเสธทฤษฎควอนตม ในป ๑๙๓๕ แยกไปคนละข8ว ประหลาดตรงท*วา A กบ B ซ* งเปนอนภาคโฟตอนดวยกน และมาจากแสงดวยกน เวลาเคล*อนท* มนเคล*อนท*ดวยความเรวของแสง เวลาอยคนละข8วคนละมม ทาไมมนรจกกน ถาแยก A ไป

7

เหนอแลว B จะไปทางเหนอดวย ไอนสไตนบอกวา มนส*อถงกนไดอยางไร เพราะการจะส*อถงกนในเชงวตถ ตองไวกวาแสง ในกรณน8 แสดงวา ยงมส*งท*พสจนไมได อะไรเปนตวเช*อมระหวางท8งสองอนภาค น*นคอ อนภาค A กบ B ซ* งเปนอนภาคโฟตอนดวยกน อนภาคท8 งสองน8 นถงไดรและเคล*อนท*ดวยกนหมดท8 งหมด เม*อพสจนไมไดวามตวเช*อมกนอยางไร แสดงถงขอบกพรองแหง ทฤษฎควอนตม ท*ไมสามารถอธบายได ไอนสไตนจงปฏเสธทฤษฎควอนตม เพราะตองการใหส*งตาง ๆ อธบายไดท8งหมด เม*ออธบายไมได ทาใหคนเกดความสงสยในวงกวางเก*ยวกบทฤษฎควอนตม และเช*อตาม Thought Experiment ของไอนสไตน วายงมขอบกพรองในทฤษฎควอนตม แมวา ๑๐ – ๒๐ กวาปยงคงเช*อวาตามความคดของไอนสไตน จนกระท*ง เม*อประมาณเกอบ ๓๐ ปท*ผานมาจง ไดทาการพสจนดวยการสงเกต โดยการเอา A กบ B แยกกน มนรจกกนจรง ๆ มนเคล*อนท*ไปเหมอนกบมนกาลงสงสญญาณ ถาพดในทางศาสนา สงสยวามนมจต จงรจกกนและรกนวาจะใหเคล*อนท*ส8นข8น ยาวข8น ท8ง ๆ ท*มนไมมทางสงสารถงกนเลย มนไปในทางเดยวกนหมด ทาไมเปนเชนน8น นกวทยาศาสตรบอกวา โดยทฤษฎของไอนสไตน ไมสามารถอธบายได ตองอธบายโดยทฤษฎของควอนตม ทฤษฎของควอนตมอธบายอยางไร อธบายไดโดยทฤษฎไอนสไตน คอวาท8 งสองอนภาคน8น มนมท*อย เคล*อนไปท*ไหน จะมท*อยของมน ม Location อย แยกออกจากกน ว*งหากน เพราะฉะน8น มนส*อสารถงกน มนคนละท* มนเปนอนภาค มนเปน Particle แตทฤษฎควอนตมพสจนแลววา มนรจกกนจรง ๆ มนไมใชอนภาค มนเปน Wave มนเปนคล*น เพราะฉะน8นความจรงในระดบควอนตม มนเปนคล*น คอ มนเปนความจรงเดยวกน แตมนแผกระจายไป เหมอนเราโยนกอนหนไปในสระน8 า น8 าแตกกระจายเปนวงกวาง มนอนเดยวกน แตแปลกท*วาอนภาค เวลาเราไปสงเกตมน มนเปนอนภาค แตเวลาเราไมสงเกตมน มนเปนคล*น จงเกดทฤษฎเร*อง Dual Reality ข8นมา วาสรรพส*งในโลกน8 เม*อยอยไปถงท*สดแลวมนม "ทวลกษณ" คอ เปนคล*นและเปนอนภาค อนภาค คออยท* Static น*ง เปนคล*น คอ กระจาย เปนความจรงท*แปลกแยก เด{ยวปรากฏตรงน8น ปรากฏตรงน8 เพราะฉะน8 น A กบ B มนเปนอนเดยวกน มนจงไดรกน จงเกดนยายวทยาศาสตรท*วา คน ๆ เดยวสามารถใช Quantum Leave ได คอจะไปอยท*ใด ๆ ได ในความเปนจรงคออะไร เขาเรยกวา "Non separability" คอ การอาศยซ* งกนและกน จนแยกกนไมออก ยนยนทฤษฎ ความคดทางพทธศาสนา ท*เรยกวา ปฏจจสมปบาท สรรพส*ง ถามองในฐานะท*เปนอะตอม เปนพลงงาน มนส*อถงกนโดยลกษณะโฟตอน เพราะฉะน8นไมวาอยท*ไหน ตองเหนจกรวาลเปนภาพรวมเปนหน*ง ไมไดแยกกนเปนสวน ๆ อยางท*เราคด ดงน8นย*งศกษา ควอนตม Theory ควอนตมฟสกสไปมากเทาไร จงเปนส*งยนยนในเร*อง ปฏจจสมปบาท การอาศยซ* งกนและกนมากข8นเทาน8 น ตองพดใหความเปนธรรมกบไอนสไตนวาทาไมเขาจงไมเหนดวยกบเร* องน8 ไอนสไตนบอกวาพระเจาไมไดทอดลกเตา จกรวาลไมไดเกดข8นโดยส*งท*พยากรณ เพราะถามนเปนคล*น เด{ยวอยท*น*นเด{ยวอยท*น* เด{ยวโผลท*น*นเด{ยวโผลท*น*แลว เราไมสามารถพยากรณไดวาจะเกดอะไรข8น

8

กฎแหงกรรม ถามวา ทฤษฎควอนตม ขดกบกฎแหงกรรมหรอไม กฎแหงกรรมน8น เปนกฎของเหตและผล สมพนธมาจาก

ปฏจจสมปบาท น*นเอง กรรม นยามมาจากธรรมนยาม คอ ปฏจจสมปบาท กฎแหงกรรมเพยงแตบอกวา เม*อมส*งหน* งอกส*งหน* งจงม เม*อทานทาอยางน8มนจะเกดส*งน8 มนจะมาเปนสายอยางน8 เพราะฉะน8นเพยงแตบอกวา ส*งตาง ๆ เม*อเกดข8น มนเปนผลมาจากอะไร แตไมไดบอกวา ส*งท*เราทาในวนน8 มนจะกอใหเกดผลอะไรไดเสมอไป คนไหนเช*อตามส*งท*เราทาทกอยาง พวกสแกนกรรมท8งหลายมกจะนกวา ทาตรงน8 นะ ก.ข.ค นะ ตองไดรบ ก.ข.ค ๓ อยางเหมอนกนเลย ไปฆาเขา เขาจะฆาเรา ๕๐๐ ชาต ไปตหวแมวเราจะปวดหว ไปตหวแมวเราจะปวดหวไปอกหลายรอยชาต ไปสแกนกรรมกน พวกสแกนกรรมเปน Determinism เปนกลมนยตนยม ทาอยางน>ตองไปกอใหเกดส�งน>น แตจรง ๆ แลว กฎแหงกรรม เหมอนกบ ทฤษฎควอนตม คอ กฎแหงกรรมเปน Unpredictable เพราะอะไร ทางตรรกะ ทาง Logic งาย ๆ คอ ถาทานทาอะไร ทานทาผดแลวตองรบผล ๑๐๐% ตามส*งน8น ทานไมมทางท*จะไปนพพาน นพพานเปนไปไมได เพราะคนเราทาบาป ๕๐ ทาบญ ๕๐ แลวเกดชาตหนาไปใชหน8บาป ทาบาปไปอก ๗๐ หนทางสนรกอยางเดยว คงจะไมมคนบนโลกใบน8มากมายขนาดน8

แตเน*องจาก เจตนาหง ภกขะเว กรรมมง วทาม เรากลาววา เจตนา เปนกรรม พระพทธเจาตรส เจตนาในการตดสนใจ ตอใหส�งเรามา แตถาเราไมทาเขา เราจงสามารถเปล�ยนกระแสกรรมได จงสามารถเปนอรยบคคลได เปนพระอรหนตได เพราะฉะน8นบางคนจงไปมองเร*องกรรมเปนตวตดสน (Determinism) เปนสาเหตและผลลพธ (Cause and Effect) ตายตว ไมไดเขาใจพทธศาสนา และผลท*ตามมา นพพานจะเกดข8นไมได ถาทานท8งหลายเช*อเชนน8นตามท*พวกสแกนกรรมเช*อ เพราะไมมาฟงรายการปาฐกถาธรรมน8 น*นเอง ฉะน8นทานไมตองหวงเลยวา ย*งมทฤษฎ Uncertainty ความไมแนนอนของควอนตม จะไปลบลางกฎแหงกรรม จะไปลบลาง ปฏจจสมปบาท บางทพวกเราไมเขาใจนกวทยาศาสตร เราชาวพทธจะรบไปปฏเสธไมฟงเลย จะทาใหไมไดประโยชนจากความกาวหนาทางวทยาศาสตรท*มาอธบายศาสนา

อตตา (Ego) ขอกลาวถงอกประเดนหน* ง นกวทยาศาสตรบางทาน ทาไมจงหนมาสนใจศาสนา คาตอบคอ ไมเสมอไป

เพราะวทยาศาสตรน8นศกษาความจรง พระพทธศาสนาน8 นศกษาความจรงเชนกน แตความจรงทางพทธศาสนาเก*ยวกบจต จงสามารถเปล*ยนสภาพจตใจ ใหมคณธรรม จรยธรรม มเมตตา มกรณา เช*อมโยงสรรพส*ง แตเม*อใดท*วทยาศาสตรในเชงฟสกส ท*เหนสรรพส*งเช*อมโยงเปนหน* งเดยว ไมแยกตวกของก ไอนสไตนจงบอกวา เม*อเหนทฤษฎสมพทธ อยางท*วา ไอนสไตนจงบอกวา เปาหมายของศาสนาทกศาสนาคอ ปลดปลอยมนษยชาตจากท�คมขงแหง Ego แหงอตตา เปาหมายของทกศาสนา

ศพทของไอนสไตนคอ Liberate การปลดปลอยพวกเราจาก Bondness of Ego Centric Caving คอ การปลดปลอยจากพนธนาการแหงตณหา ท*มรากฐานอยบนอปาทาน Ego Centric คอ อตตวาทปาทาน ถอวา มตวกของก ไอนสไตนบอกวา ทาไมจงตองมตวกของก ไอนสไตนใชคาวา เพราะพวกเราม "Optical Delusion" Optical Delusion

9

คออะไร เวลาเรามอง ทานมองมา หรออาตมามองไปท*ทาน ใครเปนศนยกลางของการมอง ตวทาน สญญาของเรา (ท*ตา) มนม Point of Reference มท*อางอง คอ ตวฉน และน*นคอตวทาน ตวคนอ*น เพราะฉะน8น ตวกอยท*น* น*นตวใครไมร แยกกนโดยสญญา เกดมาเปนมนษย มนไมตองทาอะไร เกดมา ลมตามา จะแยกเปนตวฉนของฉนอยแลว

พระพทธศาสนาเรยกวา "สญญาวปลาส" วปลาส ไมไดแปลวา วปรต บาบอ ศพททางศาสนา หมายถง บดเบอน คอ Delusion “Optical Delusion” คอ สญญาวปลาส น*นเอง แตพทธศาสนายงไปตอ พอเหนภาพบดเบอน เราจะไปคดใหบดเบอน มตวก ทางพทธศาสนาเรยกวา จตตวปลาส วปลาสไมใชภาษาไทย เปนภาษาพระ ไมถงกบบา แลวกลายเปน ทฐวปลาส ในทางพทธศาสนา คอ มตวฉน ของฉน มอตตา ในพระสตรท*วาดวย “ปปญจสญญาสงขา” คอกระบวนการท*เร*มจากอตตา

ไอนสไตนบอกไวชดเจนวา วปลาส ตวกของก อนเกดจาก Optical Delusion สญญาวปลาส แตไอนสไตนไมไดบอกถง จตตวปลาส ทฐวปลาส พทธศาสนาเนนสอนวธกาจดวปลาส คอ กรรมฐาน ดงน8นทาอยางไรจงจะจากด จตตวปลาส ทฐวปลาสได ซ* งวทยาศาสตรไมสามารถบอกได เพราะฉะน8น ไอนสไตนจงบอกวา ศาสนาตองชวยทาลายส*งท*เช*อมโยงกบตณหา อปทาน อนเกดจาก Optical Delusion โดยใชสญชาตญาณของเราแลว เม*อเราเหนสรรพสตวท8งหลายเช*อมโยงเปนหน*ง แลวเราเกดส*งท*เรยกวา การชวยเหลอซ* งกนและกน

ศาสนาแหงอนาคต (Cosmic Religion) ฉะน8นไอนสไตนจงบอกวา จากประเดนดงกลาวเหลาน8 ศาสนามสวนชวยพฒนาใหเกดจรยธรรม และ

ศาสนาในอนาคต ตองยอมรบสจจะธรรมในทางวทยาศาสตร และมจรยธรรมท*ทาลายอตตาดวย ทานท8งหลายในท*ประชมแหงน8ลองพจารณาวามศาสนาใดบาง ท*มงเนนโจมตไปท*อตตาโดยตรง เราไมจาเปนตองอางส*งท*ไอนสไตนกลาววา เราสามารถรไดวาศาสนาน8น คอ พทธศาสนา น*นเอง เพราะเราอางตอ ๆ กนมา จนกระท*งนกวทยาศาสตรถามวา ทานเอามาจากหนงสอเลมไหน อางไดแนบเนยนมาก จนบดน8 อาตมายงคนไมพบขอความท*วา ศาสนาในอนาคต คอ Cosmic Religion แลวพทธศาสนาสอดคลองกบแนวคดน8 แตเราอยาปฏเสธวา ไมใชของไอนสไตน เพราะเม*อเราอานคาสอนและแนวคดของไอนสไตนท8งหมดแลว สดทายจะนาสการสรปเชนน8อยแลวน*นเอง

ตามท*อาตมาอานมาหลายเร*องเก*ยวกบ Cosmic Religion ไอนสไตนไดอางถงพระพทธเจาในบางแหง และอางศาสนาของตะวนออกศาสนาอ*น ๆ ดวย แนวคดโดยสรปคอ เพ�อลดอตตา เช�อมโยงเปนหน�ง วทยาศาสตรกเชนเดยวกน สาขาบางสาขา ควรจะเพ*มหรอมแรงจงใจในการจะเขาถงความจรง สจจะธรรม ไมใชเพ�อปญญาเพยงอยางเดยว แตเพ�อกรณาดวย ไมจาเปนจะตองเปนฟสกส แตทาไมเราจงตองแสวงหาความจรงดวยกรณา เพ*อรกษาโรครายท8งหลาย มนษยชาตทกขทรมานเพราะโรคภยไขเจบ แพทยศาสตรมกรณาธกะ มกรณาเปนพ8นฐานในการแสวงหาความจรง ไอนสไตนอาจจะเปนปญญาธกะ แตในท*สดจงเกดกรณา แตทางดานแพทยศาสตร หรอศาสตรบางสาขา แมกระท*งเทคโนโลย ไมไดทาเพ�อมงแต Wealth แต Health มงสขภาพของมนษยชาต ไมใชมงแสวงหาแตความม*งค*งเพยงอยางเดยว

10

กรณาเปนฐาน ดง อตตาน อปม กเร เขยนไวทาไม อตตาน อปม กเร คอการใหนกถงคนอ*น พระพทธเจาตรสวา ใหเปรยบเทยบคนอ*น คนอ*นม รก สข เกลยด ทกข ฉนใดกเปนฉนน8น กเปนอยางน8น เอาใจเขามาใสใจเรา ถาเราคดเชนน8 เร*มวทยาศาสตรดวยฐานกรณา ปญญากจะเกด และไมท8งความเปนมนษยชาต แตถาบอกวา เร*มเรยนแพทยเพราะจะรวย พอไดปญญาและอาวธมาแลว จะไมม เรอเนสซองซ แมน แลว เพราะฉะน8นตองเร*มวา เราเรยนวทยาศาสตรเพ*ออะไร เพ*อชวยมนษยชาต พระพทธเจาตรสรเพ*ออะไร ออกบวชเพ*ออะไร เพ*อชวยมนษยชาตใหพนทกข ถาวทยาศาสตรจะชวยโลก ตองเร*มเหมอนศาสนา คอ กรณา ความสงสาร น8 าใจ เปนพ8นฐาน หวขอการประชมเสวนาน8 อยากเสนอใหเพ*ม “สรางสรรควฒนธรรมแหงปญญาและกรณา” แลวจะกลมกลนกนท8งศาสนาและวทยาศาสตร เพ*อมนษยชาต เราเสยเงนทาโครงการ The Human Genome Project (HGP) (ทานผอานสามารถศกษาขอมลเพ*มเตมไดท* http://genomics.energy.gov) ไปเทาไหร เพ*ออะไร Genome ท*ทา Gene Mapping ๓,๐๐๐ ลานเหรยญสหรฐ เม*อ ๑๐ ปท*ผานมา โครงการ The Human Genome Project (HGP) ท*ประเทศสหรฐอเมรกา โดยท* ๑๐ ปท*ผานมาน8 ๓,๐๐๐ ลานเหรยญสหรฐ เทากบเกอบ ๑๐๐,๐๐๐ ลานบาท เม*อคนพบ Gene Mapping หมดแลว นกวทยาศาสตรหวงวาเม*อทา Gene Mapping เสรจแลว นกวทยาศาสตรจะรกษาโรคมะเรง โรคท*เปนกรรมพนธไดท8งหมด เราชาวโลกต8งใจรอคอย บรษทยาเปนผลงทน เพราะถาคนพบเสรจเม*อไร บรษทยาจะไดผกขาด และขายยาราคาแพง เหมอนกบกรณท*มประเดนในประเทศไทยอยคร8 งหน* ง น*นท8งหมด เรยกวา ความกรณาหรอ เราจะพจารณาวาเปนการโชคดหรอโชครายกไมทราบ เสยคาใชจายไปเกอบแสนลานบาท โดยยงคงไมสามารถจะบอกไดวา Gene ตวไหนทาใหเกดมะเรง ในป ๒๕๕๒ เปนตนไป นกวทยาศาสตรจะเร*มโครงการใหมแทน แทนท*จะบอกวาเปน Genetic แตเปน Epigenetic ซ* งสงกวา Gene ในระดบเซลล ท*ทาใหเกดพนธกรรม สามารถไปอธบายเร*องยราฟคอยาวได โดยผานทฤษฎววฒนาการ ไมไดมาจากพนธกรรมอยางเดยว ใชคอบอย ๆ คอจะยาวข8นได อนน8มนไมไดอยท* DNA แลว กลายเปนการส*งสมทางส*งแวดลอมทางพนธกรรม เพราะฉะน8นใครท*ยงไมฉลาดในรนน8 ยงไมตองไปทาลายเพราะไมถอวา DNA ใชไมได น*งกรรมฐาน น*งไปเร*อย ๆ ๆ ๆ ตอไปลกหลานปญญายาวข8น ตามทฤษฎ Epigenetic ซ* งมความม*นใจวาจะรกษาโรคมะเรงได อยารบตาย อาตมาหวงอยอยางหน* ง วาคนจนจะตายตอไป เพราะผลตยาไดแลว ราคาจะแพงแสนแพง เหมอนกบยารกษาโรค HIV เพราะฉะน8นถาการแพทยมกรณาเปนพ8นฐาน จะชวยมนษยชาต ทานมาเรยนวชาน8 เพ*อส*งน8 รวมถงวทยาศาสตรท8งปวง จะไปโยงถงมนษยชาตท8งปวง เหนโลกเปนหน* งเดยวเหมอนไอนสไตน แลวจะเกดกรณา เหมอนพระพทธเจา มท>ง พระปญญาคณ และ พระกรณาธคณ เกดแรงบนดาลใจในการเขาถงสจจะธรรม ถาเปนอยางน8 ไมวา ศาสนาหรอวทยาศาสตร ตางมงไปสประโยชน พหชนะหตายะ พหชนะสขายะ โลกานกมปายะ ประโยชนสขแกคนเปนอนมาก อนเคราะหแกชาวโลก ปญญา กรณา ไปดวยกน วฒนธรรมแหงปญญากรณา จะทาใหเกด “เรอเนสซองซ แมน” ดงท*เร*มตนมาน8นเอง

11

ประวต

พระธรรมโกศาจารย, ศาสตราจารย ดร., ราชบณฑต

พระธรรมโกศาจารย (ประยร ธมมจตโต), ศาสตราจารย (ป.ธ.๙, Ph.D.) อาย ๕๒ พรรษา ๓๒

อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เจาคณะภาค ๒

เจาอาวาสวดประยรวงศาวาสวรวหาร เขตธนบร กรงเทพมหานคร

๑. ประวตการศกษา

ป พ.ศ.ท�จบการศกษา

ระดบการศกษา ช�อสถานศกษา

๒๕๑๒ นกธรรมช8นเอก สานกเรยนวดสวรรณภม อ าเภอเมอง จงหวดสพรรณบร

๒๕๑๙ เปรยญธรรม ๙ ประโยค (ป.ธ.๙) สานกเรยนวดประยรวงศาวาส เขตธนบร กรงเทพมหานคร

๒๕๒๐ ประโยคครพเศษมธยม (พ.ม.) กรมการฝกหดครกระทรวงศกษาธการ ๒๕๒๑ ปรญญาตร พธ.บ. (เกยรตนยมอนดบหน*ง) มหาวทยาลย

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๒๓ M.A .(Philosophy) University of Delhi, India ๒๕๒๕ M.Phil. .(Philosophy) University of Delhi, India ๒๕๒๗ Diploma in French University of Delhi, India ๒๕๒๘ Ph.D. .(Philosophy) University of Delhi, India

12

๒. ประวตการทางานและประสบการณ

พ.ศ. ๒๕๔๘ - เปนเจาอาวาสพระอารามหลวง วดประยรวงศาวาส พ.ศ. ๒๕๔๘ - เปนกรรมการและเลขานการในคณะกรรมการประสานงานกรณธรณพบตในภาคใต ตามมตมหาเถรสมาคม - เปนประธานกรรมการจดพธบรรจพระบรมสารรกธาตและพธวางศลาฤกษอโบสถ กลางน8า ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อยธยา (๒๓ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๔๘) - เปนประธานกรรมการอานวยการจดประชมชาวพทธนานาชาต เน*องใน วนวสาขบชา ประจาป ๒๕๔๘ ณ ประเทศไทย

๓. ประวตการฝกอบรม การศกษาดงาน (ในประเทศและตางประเทศ) พ.ศ.๒๕๔๘ - นาคณะผบรหาร คณาจารย และนสตของมหาวทยาลยลงพ8นท*ชวยเหลอผประสบภย กรณธรณพบตคล*นใตน8 า ณ ๖ จงหวดภาคใต - เปนประธานท*ปรกษาการเจรญพระพทธมนตเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจา สรกต. พระบรมราชนนาถ “๑๒ สงหาพระบรมราชน” เม*อวนท* ๑๐ สงหาคม ณ มณฑลพธมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วดศรสดาราม เขต บางกอกนอย กรงเทพฯ - เปนกรรมการและเลขานการในคณะกรรมการประสานงานกรณธรณพบตใน ภาคใต ตามมตมหาเถรสมาคม - เปนประธานกรรมการจดพธบรรจพระบรมสารรกธาตและพธวางศลาฤกษอโบสถ กลางน8า ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อยธยา ๒๓ กมภาพนธ - เปนประธานกรรมการอานวยการจดประชมชาวพทธนานาชาต เน*องใน วนวสาขบชา ประจาป ๒๕๔๘ ณ ประเทศไทย - จดประชมผแทนผนาชาวพทธนานาชาตเพ*อเตรยมการจดกจกรรม เน*องในวนวสาขบชาโลก ประจาป ๒๕๔๙ ณ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ- ราชวทยาลย มรองนายกรฐมนตร (นายสวจน ลปตพลลภ) เปนประธานเปดการประชม - นาคณะผบรหาร คณาจารย และเจาหนาท* มจร ๑๒๐ รป/คน ไปดงานพระ ศาสนาและมหาวทยาลย ณ ประเทศกมพชา ๔. งานสอนและบรรยายพเศษ พ.ศ. ๒๕๔๒ - เปนกรรมการประเมนผลงานทางวชาการของผรบการพจารณาใหดารงตาแหนง ศาสตราจารย และศาสตราจารยพเศษ

13

๕. งานการเผยแผ พ.ศ.๒๕๔๖-๔๗ - เปนประธานหลกสตรฝกอบรมครสอนสาระการเรยนรพระพทธศาสนาใน โรงเรยน ตามสาระการเรยนรพระพทธศาสนา ในหลกสตรการศกษาข8นพ8นฐาน พ.ศ. ๒๕๔๕ พ.ศ. ๒๕๔๖ - เปนกรรมการผทรงคณวฒในคณะกรรมการการศกษาข8นพ8นฐาน - เปนกรรมการผทรงคณวฒในสภาการศกษาแหงชาต ๖. งานบรรยาย เทศนา และปาฐกถาธรรม พ.ศ.๒๕๓๑ – ปจจบน – แสดงพระธรรมเทศนาในวนธรรมสวนะ ณ พระอโบสถวดประยรวงศาวาสวรวหาร พ.ศ.๒๕๔๘ - แสดงปาฐกถาในงานประชมชาวพทธนานาชาต เน*องในวนวสาขบชาโลก ณ ศนยประชม สหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ - บรรยาย “ความเช*อ ศาสนา จรยธรรม และความจงรกภกดในฐานะเปนปจจย กาลงอานาจแหงชาต” ณ วปอ. - ปาฐกถา ณ มลนธพระธรรมปฎก ณ หองประชมสนนทานสรณ ม.ราชภฏ สวนสนนทา ใกลหอสมดแหงชาต พ.ศ.๒๕๔๗ - แสดงปาฐกถาในงานประชมเยาวชนทางศาสนาโลก ณ ศนยประชม สหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ - แสดงปาฐกถาในงานประชมผนาชาวพทธเน*องในวนวสาขบชา วนสาคญสากล สหประชาชาต ณ หอประชมพทธมณฑล จงหวดนครปฐม - แสดงปาฐกถาในงานประชมวชาการพระพทธศาสนาเถรวาทและมหายานโลก ณ ศนยประชม สหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ พ.ศ.๒๕๔๖ - บรรยายในงานประชมเยาวชนโลก ณ เมองโตเกยว ประเทศญ*ปน ๗. ผลงานระดบนานาชาต พ.ศ.๒๕๕๐ - เปนประธานดาเนนการจดประชมชาวพทธนานาชาต เน*องในวนวสาขบชาโลก

ประจาป ๒๕๕๐ กาหนดจดระหวางวนท* ๒๖ – ๓๐ พฤษภาคม ณ หอประชมพทธมณฑล จงหวดนครปฐม และ ณ ศนยประชมสหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ

- เปนประธานสมาคมมหาวทยาลยพทธศาสนาโลก ซ* งรบการคดเลอกเม*อเดอนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๐ มมหาวทยาลยสมาชก ๘๐ มหาวทยาลย จาก ๖๗ ประเทศ

- ปฏบตหนาท*แทนเจาประคณสมเดจพระพฒาจารย ในพธฉลอง ๑๐ ปแหงการกอต8 งเขตปกครองพเศษฮองกง ณ เขตปกครองพเศษฮองกง ๓๐ มถนายน

- ดงานกจการมหาวทยาลยในฮองกง ๑-๓ กรกฎาคม

14

- นาผบรหาร คณาจารย และเจาหนาท*มหาวทยาลยดงานการศกษาพระศาสนา ณ เมองเกาสยง จนไตหวน ๑๔-๑๖ กรกฎาคม

- เขารวมประชมกรรมการสภาผนาศาสนาโลก ณ ประเทศสงคโปร ๑๗-๑๙ กรกฎาคม - เขาประชมในโอกาส ๒๐ ป แหงท*ประชมผแทนศาสนาเพ*อสนตภาพ ณ เมองเกยวโต

ประเทศญ*ปน ๓-๕ สงหาคม พ.ศ.๒๕๔๙ - เปนประธานดาเนนการจดประชมชาวพทธนานาชาต เน*องในวนวสาขบชาโลก ประจาป

๒๕๔๙ กาหนดจดระหวางวนท* ๗ – ๑๐ พฤษภาคม ณ หอประชมพทธมณฑล จงหวดนครปฐม และ ณ ศนยประชมสหประชาชาต ถนนราชดาเนนนอก กรงเทพฯ

- นาคณะผบรหาร คณาจารย และเจาหนาท* มจร ๘๐ รป/คน ไปดงานพระศาสนา และมหาวทยาลยในนครโฮจมนห ประเทศเวยดนาม

- เปนผแทนคณะสงฆไทยไปประชมสภาผนาศาสนาและความเช*อเพ*อสนตภาพโลก ณ กรงอสทานา ประเทศสาธารณรฐคาซคสถาน ๑๔ – ๑๖ กนยายน

- ดงานศาสนาอสลาม ณ เมองอสตนบล ประเทศตรก - รวมอภปรายพเศษ ในการประชมผนาชาวพทธ ณ มณฑลจอเจยง ประเทศ สาธารณรฐ

ประชาชนจน ๘. ผลงานความรวมมอระหวางองคกร พ.ศ. ๒๕๔๘ ลงนามในความรวมมอทางวชาการกบมหาวทยาลยพทธศาสนาโลก พ.ส.ล. พ.ศ. ๒๕๔๗ ลงนามในความรวมมอทางวชาการระหวางมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย กบ

มหาวทยาลยศรปทม ประเทศไทย ๙. ผลงานท�ไดรบการตพมพเปนหนงสอ พ.ศ. ๒๕๕๑ - ทาอยางไรใหเรยนเกง พ.ศ. ๒๕๕๐ - พทธวธบรหาร - ธ ทรงครองแผนดนโดยธรรม พ.ศ. ๒๕๔๘ - ธรรมรกษาใจสภยสนาม - มนษยศาสตร กบ การพฒนาประเทศ - การศกษาเพ*อสรางศาสนทายาท ๑๐. รางวลท�ไดรบ พ.ศ. ๒๕๕๑ - ไดรบปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกด. สาขาภาษาองกฤษ จากสถาบนเ ทคโนโลย

พระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง พ.ศ. ๒๕๔๙ - ไดรบยกยองเปน “ผมคณปการตอการศกษาของชาต” จากครสภา พ.ศ. ๒๕๔๘ - ไดรบรางวลกตตคณ “เสมาคณปการ” จากกระทรวงศกษาธการ - ไดรบเขมกตตคณสถาบนพระปกเกลา

15

พ.ศ. ๒๕๔๗ - ไดรบปรญญาศาสนศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด. สาขาพระพทธศาสนาจากมหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

- ปรญญาศลปศาสตรดษฎบณฑตกตตมศกด. สาขาการบรหารองคการ จากมหาวทยาลยศรปทม ๑๑. สมณศกดi พ.ศ. ๒๕๔๘ - ไดรบพระราชทานเล*อนสมณศกด. เปนพระราชาคณะช8นธรรม ท* พระธรรมโกศาจารย สนทร

ญาณดลก สาธกธรรมวจตร ตรปฎกบณฑต มหาคณสสร บวรสงฆาราม คามวาส พ.ศ. ๒๕๔๓ - ไดรบพระราชทานเล*อนสมณศกด. เปนพระราชาคณะช8นเทพ ท* พระเทพโสภณ วมลปรยตกจ ตรปฎกบณฑต มหาคณสสร บวรสงฆาราม คามวาส พ.ศ. ๒๕๓๙ - ไดรบพระราชทานเล*อนสมณศกด. เปนพระราชาคณะช8นราช ท* พระราชวรมน ตรปฎกบณฑต มหาคณสสร บวรสงฆาราม คามวาส พ.ศ. ๒๕๓๒ - ไดรบพระราชทานสมณศกด. ต8งเปนพระราชาคณะช8นสามญ ท*พระเมธธรรมาภรณ ๑๒. ตาแหนงบรหารและตาแหนงทางวชาการในปจจบน พ.ศ. ๒๕๕๒ - ไดรบพระบรมราชโองการโปรดแตงต8งใหเปนราชบณฑตกตตมศกด. ประเภทวชาปรชญา สาขาวชาอคฆวทยา ต8งแตวนท* ๑๑ มนาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ พ.ศ. ๒๕๔๘ - ปจจบน เปนเจาอาวาสพระอารามหลวง วดประยรวงศาวาสวรวหาร พ.ศ. ๒๕๔๑ - ปจจบน เปนอธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๔๑ - ปจจบน เปนเจาคณะภาค ๒ รบผดชอบเขตปกครองคณะสงฆ จงหวดพระนครศรอยธยา

จงหวดอางทอง และจงหวดสระบร พ.ศ. ๒๕๔๒ - ไดรบแตงต8งเปนพระอปชฌาย พ.ศ. ๒๕๔๖ - ไดรบโปรดเกลาฯแตงต8งเปนศาสตราจารย สาขาวชาปรชญา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย