Bu yayın YASED, Uluslararası Yatırımcılar Derneği yayınıdır. Tüm yayın hakları YASED’e aittir. Tüm hakları saklıdır. YASED’in izni olmadan kopyalanamaz, çoğaltılamaz, dağıtılamaz, yeniden basılamaz, gösterimi yapılamaz, başka formatlara elektronik, mekanik, fotokopi veya kayıt olarak dönüştürülemez.

EKİM 2014

TÜRKİYE’NİN SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMASINDA ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARIN

KATMA DEĞERİ

ÖNSÖZ

YÖNETİCİ ÖZETİ

ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR HAKKINDA GENEL BİLGİ

ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLARIN TÜRKİYE EKONOMİSİNE KATKISI

• Birleșme ve Satınalmalar - Yeni Yatırımlar

• Uluslararası Doğrudan Yatırımların Türkiye’ye Sağladığı Faydalar

TÜRKİYE'NİN ULUSLARARASI DOĞRUDAN YATIRIMLAR İÇİNDEKİ YERİ

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

4

5

6

8

8

10

15

20

4

Uluslararası Yatırımcılar Derneği YASED, 1980 yılından bu yana Türkiye’de faaliyet gösteren, kâr amacı gütmeyen bir sivil toplum kurulușudur ve ülkedeki uluslararası doğrudan yatırımcıların en önemli temsilcisidir.

YASED, yatırım ortamının iyileștirilmesine katkıda bulunarak Türkiye’deki uluslararası șirketlerin verimliliğini arttırmayı ve ülkeye yapılacak yatırımları daha cazip kılmayı hedeflemektedir. Bu nedenle, sahip olduğu bilgi, deneyim ve ilișki ağı sayesinde uluslararası standartların ve en iyi uygulamaların tesis edilmesini ve uluslararası yatırımlara kamuoyu desteği verilmesini sağlama sorumluluğunu üstlenmiștir.

YASED’in stratejik önceliklerinden biri Türkiye’nin kalkınmasını sürdürülebilir kılan ve küresel ölçekte rekabet gücünü arttıran uluslararası doğrudan yatırımların öneminin ve yarattığı katma değerin kamuoyu nezdinde farkındalığını artırmaktır.

Bu çalıșmaya yapmıș oldukları değerli katkılardan dolayı McKinsey & Company'e teșekkürlerimizi sunarız.

5

Uluslararası doğrudan yatırımlar (UDY), bir ülkeye yapılan uzun vadeli kalıcı yatırımlardır. Kısa vadeli ve likiditesi yüksek portföy yatırımlarından farklı olarak uluslararası doğrudan yatırımlar uzun vadeli bir bakıș açısına sahiptir. Uluslararası doğrudan yatırımlar ve sağladığı faydalar, ülkede kalıcı etki yaratarak, yatırım yapılan ülkede yașanabilecek siyasi ve ekonomik çalkantı zamanlarında istikrarın tesisine destek olma eğilimindedir.

Uluslararası doğrudan yatırımlar birçok ekonomik ve sosyal faydayı beraberinde getirirler. Ekonomik faydalar GSYH, istihdam, verimlilik ve ihracat gibi alanlarda sağlanan artıșlarda ve teknolojinin, iș süreçlerinin ve ARGE faaliyetlerinin iyileșmesinde yoğunlașırken; sosyal faydalar çoğunlukla daha fazla kadının ișgücüne katılması ve sosyal sorumluluk projelerinin artması gibi alanlarda kendilerini gösterirler.

Uluslararası doğrudan yatırımlar sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın desteklenmesi açısından önemli bir rol oynar ve kaldıraç etkisi yaratırlar. Sanayi ve hizmet alanlarında yeni stratejiler getirerek, üretim altyapısını iyileștirir ve bu sayede verimliliği arttırarak yerel piyasalarda rekabeti güçlendirirler. Uluslararası doğrudan yatırımlar, altyapı yatırımlarında olduğu gibi, sermaye yoğun projeleri hızlandırarak ve kamu güvenliğini arttırarak bir ülkenin sosyal refah seviyesini yükseltirler. Ülkeye en iyi uluslararası uygulamaları getirerek ișgücünün, uluslararası standartlarda eğitimini ve uluslararası deneyim fırsatı sunarak yeni beceriler kazanmasını, verimliliğini artırmasını ve teknoloji transferlerinin gerçekleșmesini sağlarlar. Bu yatırımlar ayrıca kaydedilebilir ve izlenebilir bir özelliğe sahip olduklarından kayıtlı ekonominin gelișmesine katkı yaparlar.

Uluslararası doğrudan yatırımların ekonomik çarpan etkisine sahip olduğu da dikkate alınmalıdır. Bu etki, yapılan yatırımın yalnızca o yatırımın yapıldığı șirketi değil, aynı zamanda söz konusu șirketin artan talebinden faydalanan tüm tedarikçileri de desteklemesinden kaynaklanmaktadır. Uluslararası doğrudan yatırımlar, verimlilik artıșı üzerindeki olumlu etkilerinden dolayı GSYH üzerinde yerli yatırımlardan daha güçlü bir etki yaratabilmektedir.

Uluslararası doğrudan yatırımların en önemli sosyal faydalarından biri ise, kadınların ișgücüne katılımını arttırarak, ülke nüfusunun ișgücü potansiyelinden daha fazla yararlanılmasına imkân tanıyor olmasıdır. Yapılan çalıșmalar, uluslararası sermayeli șirketlerin, pek çok ülkenin bu değerli kaynağından daha fazla faydalanmasını desteklediğini göstermiștir. Daha fazla kadının ișgücüne katılması ile sürdürülebilir büyüme arasında bir ilișki bulunduğundan, bu hedefe yönelik çalıșmak Türkiye’nin ekonomik bașarısının devamı açısından destek sağlayacaktır.

Türkiye son 10 yıl içinde istikrarlı bir șekilde giderek artan meblağlarda uluslararası doğrudan yatırım çekmeyi bașarmıștır. Küresel ölçekte Türkiye, 2013 yılında 12,9 milyar ABD $ UDY giriși ile, en fazla uluslararası doğrudan yatırım çeken ülkeler arasında UNCTAD verilerine göre dünyada 22. sıraya, gelișmekte olan ülkeler arasında 11. sıraya, Batı Asya bölgesinde ise 1. sıraya yerleșmiștir.

2004-2013 yılları arasında Türkiye’ye sıfırdan yapılan yeni yatırımlarla gelen UDY Türkiye’nin GSYH’sına 84 milyar ABD $ katkı sağlamıștır. 2013 yılı GSYH’sının %10,2’sini ve 2004 ile 2013 arasındaki GSYH artıșının %19,4’ünü olușturan bu katkı aynı zamanda Ege Bölgesinin GSYH’sının %90’ına, İstanbul hariç Marmara bölgesinin GSYH’sının %70’ine, İstanbul’un GSYH’sının ise yarısına denk gelmektedir.

Söz konusu yeni yatırımların 2004-2013 döneminde istihdama katkısı ise toplam 1.945.000 olmuștur. Doğrudan, dolaylı ve tetiklenen istihdamın toplamı olan bu rakam Türkiye’nin 2013 yılı istihdamının %7,9’una, aynı dönemde Türkiye’de yaratılan istihdamın ise %36’sına denk gelmektedir.

Uluslararası ARGE yatırımlarının da GSYH üzerinde önemli bir etkisi vardır. 1 milyar ABD $ ARGE yatırımının önümüzdeki 10 yıl boyunca Türkiye’nin GSYH’sini %1 (8,3 milyar ABD $) arttıracağı tahmin edilmektedir.

Tüm bu rakamlara bakıldığında Türkiye’deki uluslararası doğrudan yatırımların ülkenin rekabetçiliğini önemli ölçüde arttırdığı ve genel ekonomik ve sosyal kalkınmaya katkıda bulunduğu açıktır.

Türkiye’de son 10 yıldaki ortalama UDY ve GSYH büyüme oranları baz alındığında, 2009-2018 yılları arasında öngörülen sıfırdan yapılan yeni yatırımlarla gelecek UDY katkısının, 2018 yılı GSYH’sının %12,2’sini olușturması beklenmektedir.

Türkiye daha fazla UDY çekmek için gereken güçlü altyapıya ve potansiyele sahiptir. Cazip ve sürdürülebilir bir ekonomisi, büyük ve büyüyen bir pazarı ve istikrarlı bir siyasi ortamı bulunmaktadır. Stratejik coğrafi konuma ve genç bir nüfusa sahip olmanın avantajlarını yașamaktadır. Yatırım ortamının, yatırımları sürdürülebilir kılacak șekilde, sürekli iyileștirilmeye devam edilmesi Türkiye’nin gelecekteki refahı açısından çok önemlidir.

Bu amaca yönelik olarak Türkiye, uluslararası doğrudan yatırımların sürdürülebilir bir șekilde devam etmesi ve bu sayede de ülkenin rekabet gücünün artması için așağıdaki konular üzerine odaklanmaya devam etmelidir:• Uluslararası yatırımların arttırılması için tüm paydașlarla ișbirliği içinde, sonuç odaklı yol haritasının izlenmesine devam edilmesi;• Uluslararası yasal ve yönetsel standartlar açısından yatırım ortamının iyileștirilmeye devam edilmesi;• Türkiye’nin bölgesel bir merkez olmasını sağlayacak alanlarda uzun vadeli kalkınma ve teșvik programları uygulanması;• Yatırımları arttıracak yeni teșviklerle stratejik bir ARGE perspektifinin benimsenmesi ve ekosisteminin yaratılması;• Geleceğin küresel alanda rekabetçi niteliklere sahip, teknik donanımı yüksek insan kaynağının geliștirilmesi.

6

ȘEKİL 1: Uluslararası Doğrudan Yatırım Nedir ?

Kaynak: IMF, UNCTAD, OECD, Dünya Bankası, TCMB, MGI Ekonomik Araștırmalar

Uluslararası doğrudan yatırım bașka bir ülkeye yapılan ve yatırım yapılan ülkeye önemli ekonomik ve sosyal faydalar sağlayan uzun vadeli yatırımdır.

Uluslararası yatırımcılar tarafından bir kamuveya özel sektör girișiminin adi hisselerininveya oy haklarının en az %10’ununsatın alınması

01 • Uluslararası bir yatırımcının yeni bir șirket kurması veya daha önce kurulmuș olan bir șirket için șube açması veya• Bir șirketin hisselerinin %10’unun satın alınması veya yurt dıșından getirilen varlıklar ve dağıtılmamıș karlar gibi ilave yatırımlar yapılması

02

Yatırımcının uzun vadeli bir bakıș açısıylabașka bir ekonomi içinde faaliyet gösteren birșirkete yaptığı sınır ötesi yatırım

03Bir șirkette uzun vadeli veya etkili yönetimkontrolü sağlayan uluslararası yatırım.

04

Uluslararası Para Fonu (IMF)

Ekonomik Kalkınma veİșbirliği Örgütü (OECD)

Birleșmiș Milletler Ticaret veKalkınma Konferansı (UNCTAD)

Dünya Bankası (WB)

Uluslararası doğrudan yatırım terimi sıkça kullanılan ancak çoğu zaman da yanlıș anlașılan bir terimdir. Bu terim, bașka bir ülkeye yapılan ve yatırım yapılan ülkeye önemli ekonomik ve sosyal faydalar sağlayan uzun vadeli yatırım olarak tanımlanabilir. Uluslararası yatırımcı söz konusu ülkeye uzun vadeli bir taahhütte bulunur ve genellikle de elde ettiği kârın belli bir kısmını yeniden o ülkeye yapacağı yatırımlarda değerlendirir.

Uluslararası doğrudan yatırım, uzun vadeli perspektif ile planlanan bir yatırım türüdür. Teknik olarak bakıldığında, bașka bir ülkedeki bir șirkette kalıcı bir pay sahibi olmayı veya o șirketin yönetiminde etkin bir sese sahip olmayı sağlayan bir yatırımdır. Kısa vadeli finansal yatırımlar -örneğin yerel borsaya yapılan yatırımlar- UDY olarak kabul edilmez. Birleșmiș Milletler, Dünya Bankası ve IMF gibi kurumların tanımlarına göre, bir yatırımın UDY olarak kabul edilebilmesi için genellikle yatırımcının bașka bir ülkedeki firmaya en az %10 ortak olması gerekmektedir. (Șekil 1)

Firmaların uluslararası doğrudan yatırıma yönelmelerinin ilave kaynak kazanmak, yeni cazip pazarlara erișmek, üretimi daha verimli hale getirmek ve stratejik ittifaklar kurmak gibi sebepleri bulunmaktadır.

Uluslararası doğrudan yatırımların ülke ekonomisine sağladığı pek çok fayda bulunmaktadır. Söz konusu yatırımlar, GSYH ve istihdamı arttırmanın yanı sıra verimlilik, üretkenlik ve ihracat seviyelerini yükseltirler. Sürdürülebilir ekonomik kalkınmanın desteklenmesi açısından önemli bir rol oynar ve kaldıraç etkisi yaratırlar. Ustalık ve yetkinlik bilgilerinin aktarılmasını, teknolojinin yaygınlașmasını, en iyi uluslararası uygulamaların ülkeye getirilmesini ve ișgücünün verilen eğitimlerle ve uluslararası ortamlarda bulunma fırsatıyla yeni beceriler kazanmasını sağlarlar. Sanayi ve hizmet alanlarında yeni stratejiler getirerek üretim altyapısını iyileștirir ve bu sayede verimliliği arttırarak yerel piyasalarda ve sektörlerde rekabeti güçlendirirler. Uluslararası yatırımcılar, altyapı projeleri gibi sermaye yoğun projeleri hızlandırarak ve halkın güvenliğini arttırarak bir ülkenin sosyal refah seviyesini yükseltirler. Bu tür yatırımlar ayrıca kaydedilebilir ve izlenebilir özellikleri sayesinde kayıtlı ekonominin gelișmesine katkı sağlar. Dolayısıyla, uluslar-arası doğrudan yatırımlar iyi ișleyen bir ekosistemin olușmasına önemli katkıda bulunurlar.

Uluslararası doğrudan yatırımcılar ülkede uzun vadeli yatırımcı olarak kalırlar ve hatta ekonominin çalkantılı zamanlarında istikrarın tesisine destek olurlar. Türkiye’de halihazırda bulunan dünyanın en büyük șirketlerinden pek çoğu Türkiye Cumhuriyetinin ilk günlerinden bu yana ülkede faaliyet göstermektedirler.

7

Neticede uluslararası doğrudan yatırım yapan șirketler uzun vadeli bakıș açıları sebebiyle, yatırım yaptıkları ülkenin geleceğine de kuvvetle bağlıdırlar. Bu nedenle uluslararası doğrudan yatırımlar, bir ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınması üzerinde güçlü ve uzun vadeli etkiler yaratan “kalıcı” yatırımlar olarak düșünülmelidirler. (Șekil 2 ve 3)

Donanım teknolojileri

Yazılım teknolojileri

Devletin büyük altyapı projelerine finansal katkı sağlamak veya yatırımın tamamını gerçekleștirmek

Topluma faydalı olan en iyiuygulamaları ve iș yapıșbiçimlerini getirmek

Piyasada daha öncebulunmayan yeni bir ürünveya hizmeti tanıtmak

Açıklama

Bilgi ve Teknoloji Transferi

Sermaye Yoğun Projeler

Toplumsal Faydalar

Yeni Hizmet ve Ürünler

Pazarı profesyonel ekipman veya teknolojilerle tanıștırmak(örn: su arıtma sistemi)

Uzmanlașma isteyen konular (örn: mühendislik yöntemleri),yönetim șekilleri ve IT sistemleri konusunda yerli çalıșanlarıeğitmek

Küçük ve orta ölçekli ișletmelerin ekonomik bölgelere erișiminisağlayacak ve böylece ekonomik bölgelerin de gelișmesinisağlayacak altyapı yatırımları yapmak (örn: yol ve internetaltyapısı) Kendi sermayeleri dıșında yerli veya yabancı piyasalardakifinansman imkanlarından faydalanmak

Sadece bağıș yapmak yerine yerli ekonomideki beceri ve kapasiteyiartıran kurumsal sosyal sorumluluk projelerine yatırım yaparak kamurefahını ve güvenliğini iyileștirmek

Sahip olduğu teknoloji, kaynak veya fikri haklar vasıtasıylapiyasaya yeni bir ürün veya hizmet sunmak

Uluslararası șirketlerin faaliyetleri

UDY artıșı ile ekonomik büyüme ve istihdam artıșı bağlantılıdır

Yerli üreticiler üzerinde de çarpan etkisi yaratır

İhracatı arttırır

Yerli firmalarda verimliliği arttırır

Vergi gelirini arttırır

Bilgi ve teknoloji transferi sağlar

Sermaye yoğun ve/veya altyapı projeleri için uzun vadelikaynak sağlar

Toplum için faydalı olan en iyi uygulamaları ve iș yapıștarzlarını aktarır

Yeni bir hizmet veya piyasada bulunmayan yeni bir ürünsağlar

UDY’nin olası faydaları

Bilgi transferi ve verimlilik artıșının sağlanması

Uluslararası yatırım yapılan sektörlerdeki yerli tedarikçilerinürünlerine olan talebi arttırması

UDY’nin ihracata yönelik veya ithalatı ikame eden sektörlere yönelmesi

Uluslararası firmaların yerel piyasadaki rekabeti arttırması

Uluslararası firmaların vergi sistemine tam uyumu

Uluslararası șirketlerin yerli çalıșanları teknoloji, yönetim sistemleri vesüreçler konusunda eğitmesi

Yerli firmalarda yeterli kapasite bulunması durumunda (örn: yeni bilgiyitespit edip, özümseyebilmesi durumunda)

Yerli finansal kaynakların altyapı gelișimi gibi önemli sermaye yoğunprojeleri gerçekleștirmek için yeterli olmaması

Uluslararası șirketlerin kendi istekleriyle veya kanun gereği toplumunrefahını ve güvenliğini arttırmak için yeni uygulamalar sunması

Uluslararası șirketlerin bir ülkeye talep edilen yeni bir ürün veyahizmet sunması

UDY’nin Faydalarının Ortaya Çıkmasının Bağlı Olduğu Faktörler

Yeni bir hizmet veya piyasada bulunmayan yeni bir ürünsağlar

Uluslararası șirketlerin bir ülkeye talep edilen yeni bir ürün veyahizmet sunması

Kaynak: “Financial Globalization; a Reappraisal” (Kose, Prasad, Rogoff and Wei 2009), “Transnational Corporations” (Loewendahl 2001); MGI

bulunmayan yeni bir ürünveya hizmeti tanıtmak

Yeni Hizmet ve Ürünler piyasaya yeni bir ürün veya hizmet sunmak

Kaynak: UNCTAD World Investment Report 2008, Technology Transfer through FDI in Top-10 Transition Countries (Damijan, Knell, Majcen and Rojec ,2003)

Donanım teknolojileri

Açıklama

Pazarı profesyonel ekipman veya teknolojilerle tanıștırmak(örn: su arıtma sistemi)

Uluslararası șirketlerin faaliyetleri

ȘEKİL 3: Uluslararası șirketler gelișen ekonomilere bilgi transferi ve altyapı yatırımları yoluylaçok değerli katkılar sağlar.

UDY artıșı ile ekonomik büyüme ve istihdam artıșı bağlantılıdır

UDY’nin olası faydaları

Bilgi transferi ve verimlilik artıșının sağlanması

UDY’nin Faydalarının Ortaya Çıkmasının Bağlı Olduğu Faktörler

ȘEKİL 2: Uluslararası doğrudan yatırımların birçok ekonomik ve sosyal faydası bulunur.

8

ȘirketlerArası

Borçlanma

YeniYatırımlar

Sıfırdan yatırım yapmak.

Ana șirketin bağlı ortaklıkları, iștirakleri ve șubelerine yatırım yapmaya devam etmesi.

Sıfırdan yatırımlar hemen GSYH'ye katkı sağlar.

Genellikle yeni iș imkanları yaratır.

Yatırımın yapıldığı sektördeki talep artıșı, söz konususektörün tedarikçilerine de talep artıșı olarak yansır.

Sıfırdan yatırımlar hemen GSYH'ye katkı sağlar.

Bir ișletmeyi büyütmek amacıyla değișik șirketleriveya kurulușları satın almak, satmak veyabirleștirmek.

Birleșme veSatınalmalar

(B&S)

Orta ve uzun vadede yatırım alan firmanın ve yerliișgücünün verimliliğini arttırır.Yerli sermayenin serbest kalmasını sağlayarak, busermayenin ekonomiye yeni yatırım olarak aktarılmasıimkânını yaratır.

Nedir?UDY girișleri Yatırımın yapıldığı ekonomiye etkileri

sektörün tedarikçilerine de talep artıșı olarak yansır.

Bir ișletmeyi büyütmek amacıyla değișik șirketleriveya kurulușları satın almak, satmak veya

Birleșme ve Orta ve uzun vadede yatırım alan firmanın ve yerliișgücünün verimliliğini arttırır.

Bir ișletmeyi büyütmek amacıyla değișik șirketleriBirleșme ve Orta ve uzun vadede yatırım alan firmanın ve yerli

Nedir?Nedir?UDY girișleriUDY girișleri Yatırımın yapıldığı ekonomiye etkileriYatırımın yapıldığı ekonomiye etkileriYatırımın yapıldığı ekonomiye etkileri

ȘEKİL 4: Uluslararası Doğrudan Yatırımlar ekonomilere Birleșme ve Satınalmalar veya yeni yatırımlar yoluyla giriș yapar.

Kaynak: FDI Markets; MGI Ekonomik Araștırmalar

Șirketler

Șirket sermayesine ortakolunması.Sermaye

YenidenYatırılmıșKazançlar

A firması B firmasının hisse senedinin%15’ini satın alır ve B firmasında oyhakkı kazanarak yönetimde söz sahibiolur

AçıklamaUDY Giriși Örnekler

8

Borçlanma

Șirket sermayesine ortakSermaye

A firması B firmasının hisse senedininȘirket sermayesine ortak A firması B firmasının hisse senedinin

AçıklamaAçıklamaUDY Giriși UDY Giriși ÖrneklerÖrnekler

ȘEKİL 5: UDY girișleri, öz sermaye yatırımı, kârın yeniden yatırımayönlendirilmesi ve șirketler arası borçlanma yoluyla gerçekleșir.

Kaynak: MGI Ekonomik Araștırmalar

Birleșme ve Satınalmalar - Yeni Yatırımlar

Uluslararası doğrudan yatırımlar, Birleșme ve Satınalmalar (“B&S”) ve/veya sıfırdan yapılan yeni yatırımlar (“Greenfield”) șeklinde gerçekleștirilir. (Șekil 4)

Uluslararası yatırımcılar, Birleșme ve Satınalmalar sayesinde yerel șirketleri satın alarak, satarak veya birleștirerek ișlerini büyütürler. Yeni yatırımlarda ise sıfırdan bir yatırım yapma yoluna giderler veya mevcut bağlı kurulușlarına yeni yatırımlar yaparak faaliyetlerine devam ederler.

B&S yatırımlarında, orta ve uzun vadede hem yatırımcı firmanın hem de yerli firmanın iș verimliliği büyük ölçüde artmaktadır. Bu ișlemler aynı zamanda yerel yatırımcıların yerli sermayesinin de serbest kalmasını sağlayarak, bu sermayenin ekonomide yeniden yatırım olarak değerlendirilmesine imkân tanımaktadır.

Öte yandan yeni yatırımlar yalnızca GSYH’yi arttırmakla kalmaz, aynı zamanda daha en bașından itibaren mutlaka yeni iș imkânları yaratırlar. Uluslararası doğrudan yatırımın yapıldığı sektöre yönelik talebin artması, o sektörün tedarikçilerine yönelik talebi de arttırmaktadır.

Gerek B&S yatırımını tercih eden uluslararası yatırımcıların, gerekse yeni yatırım yapma yoluna giden yatırımcıların, yatırım yaparken kullandığı birkaç yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemler șirketlerin sermayelerine ortak olunması, kar dağıtımı yapılmayarak kazançların yeniden yatırıma yönlendirilmesi veya șirketler arası krediler șeklindedir. (Șekil 5)

A

Ana yatırımcıya kar dağıtımıyapılmayarak kazançlarınyeniden yatırımayönlendirilmesi.

Ana yatırımcı ve iștirakleriarasında kısa ve uzun vadeliborç ișlemleri yapılması.

A firması %30’una sahip olduğuve iștiraki olan B firmasına borç verir.

A firması B firmasının %50’sinesahiptir. A firması kâr payını almayarak, B firmasını büyütmek amacıyla kazancın B firmasında kalmasına izin verir.

UDY girișlerinin șeklișirketlerin așağıdaki ihtiyaçlarıdoğrultusunda șekillenir

Ek kaynak ihtiyacı

Yeni pazarlara erișim

Üretim verimliliği

Stratejik ortaklık

1 Bkz: Giovianetti, Giorgia and Giorgio Ricchiuti, "The Effects of the New Patterns of FDI on Growth and Inequality: the Case of Southern MediterraneanCountries,” Pro-poor Macroeconomics, Palgrave, London, 2006.

9

Türkiye’de Birleșme ve Satınalmalar

Sermaye ortaklıklarında yatırımcı, bir ișletmenin hisselerini satın alarak-örneğin bir Türk șirketin hisselerinin belirli bir bölümünü satın alarak- oy hakkı ve yönetim kurulunda bir koltuk elde edebilir.

Yatırımcı șirket kazançlarını yeniden yatırıma yönlendirdiğinde, temettü șeklinde dağıtılmayan kısım o iștirake yeniden yatırılmıș olur -örneğin Türk iștirakinin %50’sine sahip bir yatırımcı șirket kâr payını ana șirkete göndermek yerine burada daha fazla büyümek için iștirakinde kullanabilir.

Șirketler arası kredilerde ise borç ișlemleri uluslararası yatırımcı ile Türk iștirakleri arasında kısa ve uzun vadeli krediler olarak gerçekleșir. (Örneğin yatırımcı %30’una sahip olduğu Türk iștirakine kısa vadeli bir kredi sağlar.)

Türkiye’ye B&S yoluyla giren uluslararası doğrudan yatırımlar özellikle finans sektöründe meydana gelen ișlemler sayesinde 2007 yılında 15 milyar ABD $’ına ulașmıș, ancak küresel ekonomik krizin etkisiyle 2013 yılında 1 milyar ABD $ seviyesinde gerçekleșmiștir. (Șekil 6)

ȘEKİL 6: Türkiye’ye yönelik uluslararası B&S, 2007’de en üst seviyeye ulașmıș, sonrasında küreselkriz nedeniyle, benzer ülkelerle birlikte dalgalanma göstermiștir.

Kaynak: UNCTAD

$M$M

Uluslararası B&S hacmi, 2004 - 2013

18.000

18.000

20.000

25.000

16.000

14.000

12.000

10.000

8.000

6.000

4.000

2.000

0

-2.000

2007 2008 20092004 2005 2006 2010 2011 2012 2013

Türkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlandaTürkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlandaTürkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlandaTürkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlandaTürkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlandaTürkiye Brezilya Polonya Çek Cumhuriyeti İrlanda

Türkiye’nin 2007 yılında B&Shacminde ulaștığı zirve finanssektöründe gerçekleșen B&Sișlemlerinden kaynaklanmıștır.

10

B Uluslararası Doğrudan Yatırımların Türkiye’ye Sağladığı FaydalarUluslararası doğrudan yatırımlar, Türkiye’ye bir dizi ekonomik ve sosyal fayda sağlamaktadır. Ekonomik faydalar GSYH, verimlilik ve istihdam artıșlarının yanı sıra teknoloji ve iș süreçlerinde iyileșmeyi kapsamaktadır. Uluslararası yatırımcılar, örneğin altyapı projeleri gibi sermaye yoğun projeleri hızlandırarak ve genel kamu güvenliğini arttırarak Türkiye’nin sosyal refahını yükseltirler. Türkiye’nin bölgesel bir merkez olarak itibar kazanması, her iki tür faydayı daha da arttırma imkanı sunacaktır.

ȘEKİL 7: UDY’nin etkileri üç katmanlı olarak ortaya çıkmaktadır.

Kaynak: MGI ekip analizi

B.1 Ekonomik FaydalarUDY’ler, çok çeșitli alanlarda Türk ekonomisine yıllar boyunca artan oranlarda destek vermektedir. Bu tür etkiler üç tür katkı șeklinde kendilerini göstermektedir (Șekil 7).

Bunlardan ilki olan doğrudan katkı, UDY’nin doğrudan etkisi vasıtasıyla yaratılan ekonomik değerdir. Bu değer UDY ile ilișkili net kârlar, ücretler ve vergiler ile ortaya çıkar.

İkincisi, yatırımı alan șirketin/sektörün tedarikçilerinin yarattığı ekstra talepten kaynaklanan dolaylı katkıdır. Yalnızca UDY șirketlerinin doğrudan satın aldığı tedarikçileri içermemekte, aynı zamanda tüm tedarik zincirini (örn. doğrudan tedarikçilere destek veren tedarikçil-eri) kapsamaktadır. Yatırımın etkisi, tedarikçilerin yarattığı toplam katma değeri tahmin ederek ve sonra da UDY șirketlerinin bu tedarikçilerin faaliyetlerindeki payına oranlayarak hesaplanır. Daha sonra da her bir tedarikçinin GSYH’ye yaptığı katkı değerlendirilir.

Sonuncusu ise UDY sektörlerinin değer zincirinin dıșında yaratılan katma değeri temsil eden, tetiklenen katkıdır. Bu katkı hesap-lanırken UDY șirketlerinin kazançlarının bu șirketlerin harcama yapması ile nasıl tekrar ekonomiye aktığı ve nasıl daha fazla GSYH ve istihdam yaratan bir dizi reaksiyon yarattığı dikkate alınır. UDY sektörlerinden ve tedarikçilerinden kaynaklanan personel, kamu, kredi veren ve hissedar harcamalarını içerir. Bu grupların para harcadığı her sektörde (örn. inșaat, eğitim, iletișim veya tekstil) değer yaratılabilmektedir.

Daha fazla UDY giriși, verimliliği arttırdığı ve yatırımcının sahip olduğu bilgi birikiminin yerel iștirake (ve büyük olasılıkla bu iștirakin tedarikçileri olan diğer yerli șirketlere) aktarıldığı oranda GSYH ve istihdam seviyeleri üzerinde yükseltici etki yaratabilir.

Doğrudan katkı net karlar,ücretler ve vergi yoluyla yaratılır.

Tetiklenen katkı ücretlerin, dağıtılmıș karpaylarının ve toplanmıș vergilerin tekrarekonomiye döndürülmesi yoluyla yaratılır.

Dolaylı katkı ana sektörüntedarikçileri kanalıyla yaratılır.

Tetiklenen katkı ücretlerin, dağıtılmıș karTetiklenen katkı ücretlerin, dağıtılmıș karpaylarının ve toplanmıș vergilerin tekrarekonomiye döndürülmesi yoluyla yaratılır.

Tetiklenen Katkı

Kredi Verenler

Çalıșanlar

Kamu Hisse SenediSahipleri

3

Tetiklenen katkı ücretlerin, dağıtılmıș kar

Kredi Verenler

Çalıșanlar

Kamu Hisse SenediSahipleri

Tetiklenen Katkı

3

Dolaylı Katkı

TedarikçiSektörüÇalıșanlar

2

Kamu Hisse Senedi

Dolaylı Katkı

TedarikçiSektörü

2 Ana sanayi:Doğrudan Katkı

Ana sanayi:Doğrudan Katkı

1

11

2013 yılında, İSO 500 șirketleri arasındaki uluslararası sermayeli sanayi șirketlerinin, üretilen toplam katma değerin yaklașık %42’sini, istihdamın ise %29’unu olușturduğu görülmektedir. (Șekil 9)2013 yılında, İSO 500 șirketleri arasındaki uluslararası sermayeli sanayi șirketlerinin, üretilen toplam katma değerin yaklașık

ȘEKİL 8: 2004-2013 yılları arasında sıfırdan yapılan yeni yatırımlarla gelen UDY, Türkiye’nin toplam GSYH’sına 84 milyar ABD $ katkıda bulunmuș ve 1,9 milyon kișiye iș imkanı sağlamıștır.

Kaynak: MGI ekip analizi, 2011 World Input-Output Database, TCMB

11

ȘEKİL 9: 2013 Yılında İSO 500 firmaları tarafından üretilen toplam katma değerin %42’si, istihdamınise %29’u uluslararası șirketler tarafından yaratılmıștır.

Kaynak: İSO

2013 yılı itibari ile Türkiye’nin ilk 500 sanayi șirketi arasında 137 adet uluslararası sanayi șirketi bulunmaktadır.

2013

Yüzde

İSO 500 Listesindeki Uluslararası Sermayeli Sanayi Șirketlerinin Payı

29 29 30 41 42 42

2013

Yüzde 29 29 30 41 42 42

Üretimden Satıșlar Katma DeğerKâr İhracatİstihdam Ar-Ge

5811

15 84

$ Milyar$ Milyar

GSYH’e katkı

ToplamTetiklenenDolaylıDoğrudan

1.148350

447 1.945

Tam Zamanlı Çalıșan (bin)Tam Zamanlı Çalıșan (bin)

Brüt İstihdama Katkısı

ToplamTetiklenenDolaylıDoğrudan

1.945.000 çalıșan:• Türkiye’nin 2013 istihdamının %7,9’u• Türkiye’nin 2004-2013 arasındaki istihdam artıșının %36’sı

Türkiye’de son 10 yıldaki ortalama UDY ve GSYH büyüme oranları baz alındığında, 2009-2018 yılları arasında öngörülen UDY katkısının 2018 GSYH’sının %12,2’sini olușturması beklenmektedir.

84 milyar ABD $ katkı:• Türkiye’nin 2013 GSYH’sının %10,2’si• Türkiye’nin 2004-2013 arasındaki GSYH artıșının %19,4’ü• Ege Bölgesinin GSYH’sının %90’ı• İstanbul hariç Marmara bölgesinin GSYH’sının %70’i• İstanbul’un GSYH’sının yarısı

12

İș verimliliği«GSYH / toplam çalıșma saati»oranına eșittir.

Toplam faktör verimliliği“Girdi miktarına bağlı olmayanüretim artıșı”1. Örnekler:- Teknoloji- Mevzuat- Altyapı kalitesi- İșgücü kalitesi

Verimlilik nedir?

Neoklasik büyüme modelleri(örneğin Solow Modeli) üretimmiktarının ve uzun vadeli ekonomikbüyümenin verimlilik, sermaye,nüfus ve teknolojinin bir fonksiyonuolduğunu göstermektedir.

Bașka bir deyișle, bir ekonomidekiüretim miktarı verimliliğe dayalıdır.

Verimlilik artıșı sürdürülebilirgelișimi sağlamak için gerekli birfaktör olarak görülmektedir.

Önemi

“Çok uluslu șirketler yurtdıșı yatırımlarının verimliliklerini örgütsel yapılarını ve yönetim șekillerini naklederek șekillendirirler.”2

“Uluslararası yatırımcıların üretim faktörlerini kontroledebildiği gelișmekte olan ekonomilerde …üretimdeortalama %12 refahta ise ortalama %5 artıșkaydedilir.”2

“… çok uluslu șirketlerce yapılan UDY’ye açık olmakverimlilikte büyük kazançlar elde edilmesini sağlamakta …ve toplam faktör verimliliğinde neredeyse kesinkazanımlar getirmektedir.”3

Uluslararası șirketler ve verimlilikarasındaki ilișki

1. Bkz Hornston and Krussel (1999)2. Burstein, Ariel and Alexander Monge-Naranjo. “Foreign Know-How, Firm Control, and the Income of Developing Countries.” Quarterly Journal of Economics, 2012.3. McGrattan, Ellen R. & Prescott, Edward C., 2009. "Openness, technology capital, and development," Journal of Economic Theory, Elsevier, vol. 144(6), sayfa 2454-2476, Kasım.

Türkiye’nin öncelikleri arasında yer alan “verimlilik”, UDY’nin son derece olumlu etki yarattığı diğer bir alandır. (Șekil 10)

Türkiye’nin sürdürülebilir ekonomik büyüme sağlayabilmesi için verimliliğin arttırılması șarttır. Yapılan çalıșmalara göre “… çok uluslu șirketlerce yapılan UDY’ye açık olmak verimlilikte büyük kazançlar elde edilmesini sağlamakta1 … ve toplam faktör üretkenliğinde de neredeyse kesin kazançlar getirmektedir2. Bu durum uluslararası sermayeli firmaların yerel piyasa ve sektörlere rekabeti getirerek verimlilik artıșlarını zorunlu kılmasından kaynaklanmaktadır.

Ayrıca bu firmalar yeni teknolojileri ve uluslararası en iyi uygulamaları getirmekte ve çalıșanlarının küresel nitelikte beceri ve deneyimlerini arttırmaları için yurt dıșında eğitim ve deneyim fırsatları sunmaktadırlar.

UDY, Türkiye’nin ihracatını kuvvetlendirerek en büyük ekonomik sorunlarından biri olan cari açığın kapatılması için de katkı sağlamaktadır. 2013 yılında, uluslararası sermayeli sanayi șirketleri, İSO 500 șirketlerinin üretimden satıșlarının %29’unu ve ihracatlarının %42’sini gerçekleștirmișlerdir (Șekil 11). Bu bașarı, pek çok uluslararası șirketin ihracat ağırlıklı veya ithalat ile rekabet eden sektörlere odaklanması ve daha da önemlisi mevcut ve yeni ihracat pazarları hakkında bilgi ve deneyime ve bu piyasalarda bağlantılara ve erișime sahip olması sayesinde mümkün olmaktadır.

ȘEKİL 10: Uluslararası șirketler ekonomideki verimliliği arttırmakta olup, verimlilik sürdürülebilirekonomik büyüme için ön koșuldur.

1 Toplam faktör verimliliği, girdilerde büyümeyi dikkate almayan, çıktılardaki büyümeyi temsil etmektedir (bkz. Hornston ve Krussel, 1999).

2 McGrattan, Ellen R. & Prescott, Edward C., 2009. "Openness, technology capital, and development," Journal of Economic Theory, Elsevier, cilt 144(6), sayfa 2454-2476, Kasım

13

‘Son dönemdeki olumlu gelișmeler. . . UDY’nin bir ülkenin ihracatını arttırmak için çok önemli biraraç olduğunu ve bunun genellikle uluslararası doğrudansermaye yatırımı yapan çok uluslu firmaların yerleșmiș ișbağlantıları ve uluslararası pazarlar hakkındaki güncelbilgi ve tecrübesi sayesinde sağlandığını gösterdi’

Diğer Șirketler

Uluslararası Sermayeli1 Sanayi Șirketleri

Kaynak: İSO, (Vural and Zortuk 2011)

1 Uluslararası sermayeli șirket en az %10 uluslararası sermaye sahipliği olan bir șirket olarak ifade edilmektedir.

Diğer Șirketler

Uluslararası Sermayeli1 Sanayi Șirketleri

ȘEKİL 11: İhracatın çok önemli bir kısmı uluslararası sermayeli șirketler tarafından gerçekleștirilmektedir.

13Kaynak: McKinsey Global Büyüme Modeli, Ağustos 2013

ȘEKİL 12: Uluslararası sermayeli șirketlerin ARGE yatırımları GSYH’yı arttırmaktadır. ARGE harcamasındaki1 milyar ABD $ artıșın önümüzdeki 10 yıllık dönemde Türkiye’nin GSYH’sini %1 arttıracağı öngörülmektedir.

Türkiye’nin ilk 500 sanayi șirketiTürkiye’nin ilk 500 sanayi șirketi

Yüzde, 2013

Dağılım

71 58

42

29

1 Uluslararası sermayeli șirket en az %10 uluslararası sermaye sahipliği olan bir șirket olarak ifade edilmektedir.

Üretimdensatıșlar

İhracatlar

1 milyar ABD $ artıșın önümüzdeki 10 yıllık dönemde Türkiye’nin GSYH’sini %1 arttıracağı öngörülmektedir.

2013 $Milyar

1.0

5.4

1.0

ARGE’yeYatırım

GSYH’yeEtkisi

1 milyar ABD $ artıșın önümüzdeki 10 yıllık dönemde Türkiye’nin GSYH’sini %1 arttıracağı öngörülmektedir.1 milyar ABD $ artıșın önümüzdeki 10 yıllık dönemde Türkiye’nin GSYH’sini %1 arttıracağı öngörülmektedir.

2013 $Milyar

1.0

8.3

1.0

ARGE’yeYatırım

GSYH’yeEtkisi

ARGE’nin 5 yıllık etkisi GSYH’de artıș

ARGE’nin 10 yıllık etkisi GSYH’de artıș

Uluslararası șirketler, ihracatın yanı sıra vergiler yoluyla da ekonomiye büyük katkı sağlamaktadır. Zira bu șirketlerin faaliyetleri tamamıyla kayıtlı ekonominin bir parçası olup, aynı zamanda vergi mevzuatına uyum en yüksek standartlarda gerçekleșmektedir.

Özellikle ARGE, uluslararası yatırımların katma değer yarattığı en önemli kanallar arasındadır. Tüm dünyadaki endüstri tabanlı ARGE çalıșmalarının üçte ikisi uluslararası șirketler tarafından yapılmaktadır. Bu durum da uluslararası șirketlerin ARGE yatırımları ve faaliyetleri için bașka ülkeler yerine Türkiye’yi seçmesinin Türkiye’nin bu alandaki hedef ve kapasitesini artırması için ne denli gerekli olduğunu göstermektedir.

ARGE yatırımlarının GSYH üzerinde çok önemli bir etkisi vardır; 1 milyar ABD dolarlık ARGE yatırımının önümüzdeki 10 yıl boyunca Türkiye’nin GSYH’sini %1 (8,3 milyar ABD doları) arttıracağı tahmin edilmektedir. (Șekil 12)

14

B.2 Sosyal FaydalarUluslararası sermayeli șirketler sosyal açıdan da Türkiye’ye pek çok katkı sağlamaktadır. Bu șirketler sermaye yoğun altyapı projelerine (örn. yollar veya internet altyapısı) yapılan kamu harcamalarını destekleyecek hatta bazı durumlarda doğrudan bu harcamaları yapabilecek kaynağa ve uzun vadeli hedeflere sahiptirler. Hem kendi sermayelerine hem de yerli ve uluslararası piyasalardaki sermayeye daha kolay erișebilmeleri yeterli finansmanı daha hızlı elde etmelerini sağlamaktadır. Bu tür projeler ekonomik bölgelerin tesis edilmesini hızlandırmakta ve küçük ve orta ölçekli ișletmelerin (KOBİ’ler) piyasaya girișini kolaylaștırmaktadır. KOBİ’ler uluslararası sermayeli șirketlerin dönüștürücü etkisi sayesinde de yarar sağlamakta ve bu șirketler küçük birer ișletme olmaktan çıkıp, uluslararası alanda rekabet eden, ihracat yapan ve istihdam sağlayan șirketler haline gelebilmektedir.

Bu firmalar sık sık halkın güvenliğini ve refahını arttırmak için kurumsal sosyal sorumluluk programlarına bașvurmaktadırlar. Bu programlar sadece bağıș yapmanın ötesinde (ki bağıș yaklașımının da katkı sağladığı așikardır) okur-yazarlığın arttırılması, kamu sağlığının ve güvenliğinin iyileștirilmesi gibi konular üzerine de odaklanmakta ve Türkiye’nin yerel ekonomisine ilișkin beceri ve kapasiteyi arttırmaya yönelmektedir. Bu tür programların hedeflediği alanlar arasında ișgücü piyasası uygulamaları, çevrenin korunması, insan hakları, ürün sorumluluğu ve farkındalık gibi sosyal konular yer almakta olup, tüm bu alanlar bir ülkenin sürdürülebilir kalkınması açısından anahtar role sahiptir.

Uluslararası sermayeli șirketler hem bugünün hem de geleceğin ihtiyaçlarına cevap verecek șekilde vasıflı ișgücünün geliștirilmesine ve istihdam edilmesine de yardımcı olurlar. İșgücünün, yerli ve uluslararası sermayeli șirketlerin ihtiyaç duyduğu ve arzuladığı becerileri kazanacak șekilde eğitilmesini sağlamaktadırlar.

Son olarak, uluslararası sermayeli șirketler Türkiye’nin sahip olduğu ișgücü potansiyelinden daha fazla yararlanmasına, açıkça ifade edilecek olursa, daha fazla kadının ișgücüne katılmasına katkı sağlayabilirler. Yapılan çalıșmalar, uluslararası sermayeli pek çok șirketin, ülkenin bu değerli kaynağından faydalanmasına yardım ettiğini göstermiștir. Türkiye de bu alanda çok büyük bir potansiyele sahiptir. (Șekil 13) Daha fazla kadının ișgücüne katılması ile sürdürülebilir büyüme arasında direkt bir ilișki bulunduğundan, bu hedefe yönelik çalıșmak Türkiye’nin sürdürülebilir ekonomik bașarısı için çok önemlidir.

Kaynak: Uluslararası Çalıșma Örgütü, McKinsey

1 Siegel, Jordan. Harvard Business School "Working Knowledge." 11 Ekim 2010.2 Braunstein, Elissa. "Gender, FDI and Women's Autonomy: A Research Note on Empirical Analysis" 2002.

hedefe yönelik çalıșmak Türkiye’nin sürdürülebilir ekonomik bașarısı için çok önemlidir.

ȘEKİL 13: Uluslararası șirketler Türkiye’de kadın iș gücünün istihdama katılım oranını yükseltir.

Yapılan çalıșmalar uluslararasısermayeli firmaların gelișenekonomilerin özellikle kadınlargibi yeterince faydalanılamayanyetenek kaynaklarındanyararlandığını göstermiștir.

‘Kendi ülkesinin ișgücüpiyasasında temsil edilmeyenkadınları istihdam etmek globalșirketlerin uluslararasıiștiraklerinde yaygınlașan birtrend haline gelmiștir.’1

‘En azından yarı sanayileșmișekonomilerde UDY’nin kadınistihdamıyla yakından ilișkisibulunmaktadır.’2

24 10.9

2222

3838

5050

54

11.7

6.6

3.3

3.5

1 Siegel, Jordan. Harvard Business School "Working Knowledge." 11 Ekim 2010.

24 10.9

Örnekler, %

Artan Kadın İșgücü

Klasmanda En İyi (Norveç)63

X.X

‘Klasmanda en iyi’ katılımoranını hedeflemek içingerekli kadın çalıșan sayısı,mn

Daha fazla kadının ișgücünekatılması ile sürdürülebilir büyümearasında bir ilișki bulunduğundan,bu hedefe yönelik çalıșmakTürkiye’nin ekonomik bașarısınındevamı açısından destek sağlar.

15

Kaynak: UNCTAD UDY İstatistikleri; MGI Ekonomik Araștırmalar

1 Bileșik Yıllık Büyüme Oranı

ȘEKİL 15: 2007 yılında 2 trilyon ABD $ ile zirve yapan küresel UDY akımları, izleyen yıllarda aynı seviyeyi yakalayamamıștır.seviyeyi yakalayamamıștır.

$ Trilyon

UDY Girișleri

2007

0.4

0.5

0.9

1990 2000

0.7

0.2

0.1

2004

0.7

0.2

0.2

0.2

2006

0.3

0.4

0.7

2005

0.2

0.4

0.7

0.2

0.2

0.2

2008

0.5

0.9

0.5

0.6

0.6

2009

0.6

0.6

0.3

0.4

0.4

2010

0.4

0.4

0.5

0.4

0.4

2011

0.4

0.4

0.5

0.5

0.6

2012

0.5

0.6

0.5

0.5

0.3

2013

0.5

0.3

0.4

0.5

0.3

3.8

9.2

11.1

18.2

13.3

3.7

18

-8.9

-8.6

3.7

ȘEKİL 15: 2007 yılında 2 trilyon ABD $ ile zirve yapan küresel UDY akımları, izleyen yıllarda aynı

Kaynak: UNCTAD

1 Bileșik Yıllık Büyüme Oranı

ȘEKİL 14: 1990’dan itibaren gelișmekte olan ekonomilere yönelik olarak büyüyen iç pazar ve maliyet avantajları nedeniyle artan miktarlarda UDY giriși olmuștur.avantajları nedeniyle artan miktarlarda UDY giriși olmuștur.

$ Trilyon

Gelișmiș ve Gelișmekte olan ülkelere UDY girișleri

1990 - 2013

8.4

5.1

14.4

2012 - 2013

9.1

9.5

8.9

BYBO1,%

Avrupa Latin Amerika ve Karayipler Asya Pasifik Ortadoğu AfrikaAvrupa Latin Amerika ve Karayipler Asya Pasifik Ortadoğu Afrika

Gelișmiș Ekonomiler

Gelișmekte olan Ekonomiler

Toplam UDY Girișleri

Gelișmekte olan Ekonomiler

0.2

1.4

0.8

0.6 0.6

0.7

1.0

1.2

1.4

1.7

1.41.51.5

2.0

1.8

0.20.2

1990 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

3.8 3.7

1990 - 2013 2012 - 2013

BYBO1,%

2004

0.2

0.2

2004 2006

0.3

0.4

2005

0.2

0.2

2007

0.4

2006 2007 2008

0.5

2008 2009

0.3

0.4

2009 2010

0.5

2010 2011

0.5

2011 2012

0.5

2013

0.4

19901990 2000

0.2

0.1

2000

16

1990-2013 yılları arasında küresel UDY akımlarının bileșik yıllık büyüme oranı (BYBO) %8,4 seviyesinde gerçekleșmiștir. Aynı dönemde gelișmekte olan ülkelere yönelik UDY’nin bileșik yıllık büyüme oranı ise %14,4 ile daha yüksek bir seviyede gerçekleșmiștir. 2012-2013 yılları arasında Dünya’daki UDY akımları %9,1 artarken, gelișmiș ekonomilere yönelik UDY akımları aynı dönemde 9,5% artmıștır. (Șekil 14&15) Tüm dünyada UDY girișleri 2007 yılında 2 trilyon ABD $ ile en yüksek noktasına ulașmıș olup, 2013 itibariyle henüz aynı seviyeyi yakalayamamıștır.

1990-2013 döneminde bileșik yıllık büyüme oranı açısından UDY’nin bölgesel dağılımına bakıldığında Asya Pasifik, Orta Doğu ve Afrika’nın sırasıyla %11,1, %18,2 ve %13,3 ile iyi bir konumda yer aldıkları görülmektedir. 2012-2013 yılında en olumsuz etkilenen bölgeler ise %-8,6 ile Orta Doğu ve %-8,9 Asya Pasifik olmuștur.

Gelișmekte olan ekonomilerin küresel UDY akıșlarındaki payı özellikle 2007’den itibaren artarken, Türkiye’nin aldığı pay 2004-2013 döneminde hemen hemen sabit kalmıștır. Gelișmekte olan ekonomilerin payı 2013 yılında %54’e ulașmıș, BYBO ise aynı dönem için %11 seviyesinde gerçekleșmiștir. (Șekil 16)

16Kaynak: UNCTAD

1 Bileșik Yıllık Büyüme Oranı

ȘEKİL 16: Gelișmekte olan ekonomilerin 2007-2013 döneminde küresel UDY akıșlarındaki payı artmıș,Türkiye’nin payı aynı düzeyde seyretmiștir.

Yüzde2004 - 2013

10.6

2.9

14

BYBO1

Türkiye’nin payı aynı düzeyde seyretmiștir.Türkiye’nin payı aynı düzeyde seyretmiștir.

Yüzde

Küresel UDY Girișlerindeki Pay

Yüzde2004 - 2013

6.2

9.8

11.7

12.7

6.2

BYBO1

Yüzde

Gelișmekte olan Ekonomilerin Küresel UDYGirișlerindeki Payı

Gelișmekte olan Ekonomiler

Gelișmiș Ekonomiler

Geçiș Ekonomileri

39

54

7

39

54

39

55

6

39

55

52

43

6

52

43

49

46

5

49

46

6

50

44

50

4437

57

6

37

5766

30

4

66

30

4

67

29

67

2934

62

3

YüzdeYüzdeYüzdeYüzde

34

6257

39

4

39

7

39

6

52

6

49

56

5057

6

66

44

6762

33

57

4

2013201220112010200920082007200620052004

TürkiyeTürkiyeTürkiye

Güney, Doğu ve Güneydoğu Asya

Latin Amerika ve Karayipler

Afrika

Diğer Gelișen Ekonomiler

0.4

2013201220112010200920082007200620052004

20

13

3

3

3 3

4

54

2

23 2

8 79

3 3 4 3 34 4

12 12 13 14

19 2019

15 14

17

21 24 22

28 26

3 2

17

2004-2013 döneminde Türkiye’nin küresel UDY girișleri içindeki payı %1 seviyelerinde seyretmiștir. 2004-2013 döneminde BYBO Latin Amerika ve Karayipler’de %11,7, Güney, Doğu ve Güney-Doğu Asya’da %9,8, Afrika’da ise %12,7 seviyesinde gerçekleșmiștir.

Türkiye'nin küresel eğilimlere uygun olarak gelișmekte olan ekonomilere yönelmiș UDY akımlarının daha büyük bir kısmını çekme potansiyeli bulunmaktadır. Türkiye'den çok daha küçük ekonomiler olan İrlanda ve Șili'nin 2007-2012 döneminde UDY akımlarından sırasıyla %1,6 ve %1,2 pay almıș olması, Türkiye'nin potansiyelinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

17Kaynak: UNCTAD

ȘEKİL 17: UDY’nin gelișmekte olan ülkelere yöneldiği 2007-2013 döneminde küresel UDY payları.

1. ABD

2. Çin

3. Birleșik Krallık

4. Hong Kong, Çin

5. Belçika

6. Rusya

7. Kanada

8. Brezilya

9. Avustralya

12. İspanya

13. Almanya

14. Hindistan

15. Hollanda

16. Meksika

17. İrlanda

18. Suudi Arabista

20. Șili

22. İtalya

25. Türkiye

13.1

7.0

5.0

4.7

4.7

3.6

3.2

3.4

3.0

2.6

2.5

2.0

1.9

1.6

1.6

Ortalamapay, %

1.5

1.2

İrlanda küçük nüfusuna (7 milyon) rağmen önemli bir teknoloji üretim merkezi haline gelmiștir

Rusya’nın büyüyen yerli piyasası ve seçilmiș sektörlerin liberalizasyonu yatırımcılariçin çekici bir ortam olușturuyor.

Brezilya’ya giren yüksek miktardaki UDY’nin açıklaması: • Kazançlı yerli piyasa• Doğal kaynağa dayalı üretim• Bașarılı sanayi politikaları

Suudi Arabistan genellikle petro-kimya ve arıtma endüstrisi alanlarında yatırımcılaraçekici geliyor.

Avantajlarından bazıları: • Doğal Kaynaklar• ABD’ye olan yakınlığı ve aralarındaki ticaret anlașmaları (özellikle ihracata dayalı üreticiler açısından)

Șili GSYH büyüklüğüne göre sıralamada 46. olmasına rağmen zengin metal mineral kaynakları sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.

çekici geliyor.çekici geliyor.

Șili GSYH büyüklüğüne göre sıralamada 46. olmasına rağmen zengin metal mineral kaynakları Șili GSYH büyüklüğüne göre sıralamada 46. olmasına rağmen zengin metal mineral kaynakları sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.

1.0

sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.

0.9

205

110

78

74

73

57

54

50

47

41

40

32

30

26

25

24

18

16

15

5757

5454

5050

4747

4141

4040

3232

3030

2626

2525

2424

18

16

1515

Milyar $ Ortalama, 2007-2013

2004-2013 döneminde Türkiye’nin küresel UDY girișleri içindeki payı %1 seviyelerinde seyretmiștir. 2004-2013 döneminde BYBO Latin Amerika ve Karayipler’de %11,7, Güney, Doğu ve Güney-Doğu Asya’da %9,8, Afrika’da ise %12,7 seviyesinde gerçekleșmiștir.

Türkiye'nin küresel eğilimlere uygun olarak gelișmekte olan ekonomilere yönelmiș UDY akımlarının daha büyük bir kısmını çekme potansiyeli bulunmaktadır. Türkiye'den çok daha küçük ekonomiler olan İrlanda ve Șili'nin 2007-2012 döneminde UDY akımlarından sırasıyla %1,6 ve %1,2 pay almıș olması, Türkiye'nin potansiyelinin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir.

Kaynak: UNCTAD

ȘEKİL 17: UDY’nin gelișmekte olan ülkelere yöneldiği 2007-2013 döneminde küresel UDY payları.

1. ABD

2. Çin

3. Birleșik Krallık

4. Hong Kong, Çin

5. Belçika

6. Rusya

7. Kanada

8. Brezilya

9. Avustralya

12. İspanya

13. Almanya

14. Hindistan

15. Hollanda

16. Meksika

17. İrlanda

18. Suudi Arabista

20. Șili

22. İtalya

25. Türkiye

13.1

7.0

5.0

4.7

4.7

3.6

3.2

3.4

3.0

2.6

2.5

2.0

1.9

1.6

1.6

Ortalamapay, %

1.5

1.2

İrlanda küçük nüfusuna (7 milyon) rağmen önemli bir teknoloji üretim merkezi haline gelmiștir

Rusya’nın büyüyen yerli piyasası ve seçilmiș sektörlerin liberalizasyonu yatırımcılariçin çekici bir ortam olușturuyor.

Brezilya’ya giren yüksek miktardaki UDY’nin açıklaması: • Kazançlı yerli piyasa• Doğal kaynağa dayalı üretim• Bașarılı sanayi politikaları

Suudi Arabistan genellikle petro-kimya ve arıtma endüstrisi alanlarında yatırımcılaraçekici geliyor.

Avantajlarından bazıları: • Doğal Kaynaklar• ABD’ye olan yakınlığı ve aralarındaki ticaret anlașmaları (özellikle ihracata dayalı üreticiler açısından)

Șili GSYH büyüklüğüne göre sıralamada 46. olmasına rağmen zengin metal mineral kaynakları sayesinde kaynağa yönelik UDY akımlarından pay almaktadır.

1.0

0.9

205

110

78

74

73

57

54

50

47

41

40

32

30

26

25

24

18

16

15

Milyar $ Ortalama, 2007-2013

18

Türkiye’nin çok daha yüksek bir UDY potansiyeline sahip olduğu ve mevcut seviyelerden daha fazla UDY çekebileceği 2011 UNCTAD Dünya Yatırım Raporu’nda yer alan analizden de görülebilmektedir. (Șekil 18).

Bu analizde, UDY çekme kabiliyeti ile UDY çekme potansiyeli karșılaștırılmıș ve ülkeler beklenenin üzerinde, beklenen kadar veya beklenenin altında șeklinde kategorize edilmiștir.

Kaynak: UNCTAD 2011 Dünya Yatırım Raporu

ȘEKİL 18: Birleșmiș Milletler’in yayınladığı ve UDY çekiciliğinin UDY potansiyeli ile karșılaștırıldığı analizdeTürkiye’nin șüphesiz çok daha yüksek UDY çekme potansiyeli olduğu gözlenmiștir.

UDY Çekme Kabiliyeti endeksiUDY Potansiyeli endeksi 2011

A

A

B

Ülkelerin üç yıl üst üste UDYçekme kabiliyeti konusundakibașarısını ölçer.

Çad, Sırbistan, Madagaskar,Nijer

Ermenistan, Kamboçya,Gine, Nikaragua, SaintVincent ve Grenadine Adaları,Solomon Adaları

Antigua ve Barbuda, Belize,Yeșil Burun Adaları, Orta AfrikaCumhuriyeti, Cibuti, DominikCumhuriyeti,Fiji, Grenada, Mali, São Tomé ve Príncipe Demokratik Cumhuriyeti

Afganistan, Benin, Burkina Faso, Burundi, Komoros,Fildiși Sahilli, Gambiya,Gine-Bissau , Haiti, KiribatiLesotho Krallığı, Malavi, Moritanya, Nepal, Ruanda,Samoa, Sierra Leone, Surinam, Svaziland, Togo, Tonga Krallığı

Arnavutluk, Bahamalar,Kongo, Kongo (DemokratikCumhuriyeti) EkvatorGinesi, Ürdün, Lübnan,Lüksemburg, Moğolistan,Mozambik, Zambiya

Kosta Rika, Gürcistan,Honduras, Kırgızistan,Libya, Malta, Namibya,Seyșeller, Sudan,Tanzanya BirleșikCumhuriyeti

Barbados, Botsvana,Kamerun, Lao DemokratikHalk Cumhuriyeti, Makedonya Cumhuriyeti, Morityus, Moldova Cumhuriyeti, Myanmar, Uganda, Zimbabve Cumhuriyeti

Angola, Bangladeș, BosnaHersek, El Salvador,Etyopya Kenya, PapuaYeni Gine, Paraguay,Senegal, Tacikistan, Yemen

Bulgaristan, Gana, İrlanda,İsrail, Nijerya, Norveç,Panama, Türkmenistan,Uruguay

Brunei DarusselamSultanlığı, Hırvatistan,Dominik Cumhuriyeti,Mısır, Estonya, Irak,Portekiz, Katar, Sırbistan,Tunus, Özbekistan

Cezayir, Azerbaycan,Bolivya, Danimarka, Gabon,Guatemala, Izlanda,Jamaika Latviya, Fas,Umman, Pakistan, SuriyeArap Cumhuriyeti,Trinidad ve Tobago

Bahreyn, Ekvator,Yunanistan, Litvanya, YeniZelanda, Filipinler,Slovakya, Slovenya,Sri Lanka

Avustralya, Belarus, Belçika,Brezilya, Șili, Çin, Kolombiya,Hong Kong, Kazakistan,Malezya, Peru, Polonya, RusFederasyonu, Suudi Arabistan,Singapur, İsviçre, Ukrayna,Birleșik Krallık, Vietnam

Avusturya, Kanada, ÇekCumhuriyeti, Fransa, Almanya,Macaristan, Hindistan,Endonezya, Meksika,Hollanda, Romanya, İspanya,Tayland, Türkiye, Birleșik Arap Emirliği, ABD

Arjantin, Finlandiya, İran,İtalya, Japonya, KoreCumhuriyeti, Güney Afrika,İsveç

Venezuela Bolivar Cumhuriyeti

• UDY’yi çeken dört önemliekonomik faktörü analiz eder.Bunlar:

- Pazarın çekiciliği (pazara yönelik UDY için),

- Ucuz ve yetenekli ișgücü (verimliliğe yönelik UDY için)

- Doğal kaynakların varlığı (kaynağa yönelik UDY için)

- UDY almayı mümkün kılan altyapının varlığı

UDY

Çekm

e Ka

biliy

eti e

ndek

si

B UDY Potansiyeli endeksi

Kartil İkinci Kartil Üçüncü Kartil Dördüncü Kartil

ve ninkarșılaștırılması sonucu ülkelersadece ekonomik ögeler bazındakarșılaștırılır ve performanslarınagöre ‘beklenenin üzerinde’,‘beklenen kadar’ veya ‘bekleneninaltında’ șeklinde kategorize edilir.

ve ninkarșılaștırılması sonucu ülkeler

A ve ninkarșılaștırılması sonucu ülkeler

B

Beklentilerin üstünde Beklentiler kadar Beklentilerin altında

Karti

lİk

inci

Kar

tilÜç

üncü

Kar

tilDö

rdün

cü K

artil

19

UDY’nin miktarı kadar önemli bir diğer unsur ise UDY’nin istikrarlı ve sürekli bir șekilde büyüyebilmesidir. Bu açıdan UDY kaynaklarının çeșitlilik arz etmesi gerekir. 2004-2013 döneminde Türkiye’ye en çok yatırım yapan yatırımcıların %75,5’nin Avrupa’dan olması bölgesel bir yoğunlașma olduğunu ve aslında bu noktada kaynakları çeșitlendirme ve bașka ülkelerden ve bölgelerden daha fazla yatırım çekilebilmesi halinde, Türkiye’ye giren UDY’nin çok önemli miktarlarda artacağını göstermektedir. (Șekil 19).

Kaynak: TCMB (*) gayrimenkul yatırımları hariç

ȘEKİL 19: Türkiye'ye yönelik UDY'nin önemli bir kısmı Avrupa menșeli olup, kaynak ülke ve bölge çeșitliliğinin artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.

75.5 15,1 8,3

artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.

$m Ortalama, 2004-2013

Türkiye'ye yönelik UDY girișlerinde ilk 10 ülke

%, 2004-2013

Türkiye’ye yönelik ortalama UDY’nin (*) Kıtasal Dağılımı

artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.artması, ülkenin UDY akımlarından alabileceği payın arttırılmasına yönelik bir fırsata ișaret etmektedir.

Türkiye'ye yönelik UDY girișlerinde ilk 10 ülkeTürkiye'ye yönelik UDY girișlerinde ilk 10 ülke

16

8

8

7

6

6

6

6

6

4

Yüzde %

1. Hollanda

2. Avusturya

3. ABD

4. Belçika

5. Almanya

6. Lüksemburg

7. İngiltere

8. Yunanistan

9. Fransa

10. İspanya

1,781

927

880

732

716

688

680

670

617

487

Kaynak: TCMB (*) gayrimenkul yatırımları hariç

%, 2004-2013%, 2004-2013

Türkiye’ye yönelik ortalama UDY’nin (*) Kıtasal DağılımıTürkiye’ye yönelik ortalama UDY’nin (*) Kıtasal DağılımıTürkiye’ye yönelik ortalama UDY’nin (*) Kıtasal DağılımıTürkiye’ye yönelik ortalama UDY’nin (*) Kıtasal Dağılımı

• Girișlerin %75.5’i Avrupa kökenli olup, bu durum yatırımların kaynağının çeșitlendirilmesi yoluyla UDY artıșı için bir fırsata ișaret etmektedir.

Avrupa Asya Kuzey Amerika DiğerAvrupa Asya Kuzey Amerika DiğerAvrupa Asya Kuzey Amerika DiğerAvrupa Asya Kuzey Amerika DiğerAvrupa Asya Kuzey Amerika DiğerAvrupa Asya Kuzey Amerika Diğer

20

Türkiye, daha fazla UDY çekmek için gereken tüm güçlü altyapıya sahiptir. Cazip ve sürdürülebilir bir ekonomiye, büyük bir pazara ve istikrarlı bir siyasi ortama sahiptir. Stratejik coğrafi konuma ve genç bir nüfusa sahip olmanın avantajlarını yașamaktadır.

Bununla beraber, UDY girișlerinin sürdürülebilir olmasını sağlamak için, Türkiye önemli yatırım kriterlerinde iyileștirme sağlama yolunda attığı emin adımlara devam etmelidir.

Öngörülebilir ve tüm yatırımcıları aynı șekilde etkileyen yasal ve yönetsel altyapının daha da güçlendirilmesi Türkiye’nin yatırım potansiyelini arttıracak ve gerek yeni gerekse mevcut uluslararası yatırımcıların ilave yatırımları kanalıyla Türkiye’ye yatırım akıșı hızlanacaktır.

Bölgesel merkez olarak cazip bir yatırım hedefi olma algısını güçlendirmesi sayesinde Türkiye, 2023 hedeflerine giden yoldaki en önemli adımlardan birini atmıș olacaktır. Türkiye bölgesel yönetim, üretim, hizmet ve ARGE merkezi olarak konumunu pekiștirmelidir. Tanınmıș ve saygın uluslararası șirketlerin varlığı diğer șirketlerin de Türkiye’ye yatırım yapmasını teșvik etmektedir. Bu șirketler, diğer uluslararası șirketlere Türkiye’nin cazip yatırım koșullarına sahip olduğu mesajını vererek, itibar kazanmasına yardımcı olacak-lardır.

Hedefe yönelik vergi ve teșvik uygulamaları, UDY’nin arttırılması açısından bir bașka etkili araç olarak ișlev görmektedir. Türkiye’nin, teșviklerini belli ihtiyaçlara yönelik olarak belirleyerek, öncelikli sektörleri genișletme planlarıyla bağlantılı teșvik uygulamaları büyük fayda sağlamaktadır.

Türkiye’nin potansiyeline güç katacak olan bir diğer alan ise ARGE’dir. ARGE yatırımları yalnızca GSYH büyümesini arttırmayacak, aynı zamanda yeni teknolojilerin transfer edilmesini sağlayacak, ülke içinde yüksek ücretli, yüksek nitelikli iș imkanları yaratarak büyümenin sürdürülebilir kılınmasına yardımcı olacaktır. Daha fazla ARGE desteği vererek ve teknik bilgi ve yüksek teknolojili ekipmana ihtiyaç duyan sektörlerin ihtiyacını karșılayan eko-sistemleri geliștirerek bu finansman kaynağına ulașılması Türkiye’yi daha cazip hale getirecek ve hedeflerine daha kolay ulașmasını sağlayacaktır.

Türkiye, daha fazla eğitim sağlayarak ve istihdam yaratarak ișgücü potansiyelini sonuna kadar kullanma yönünde çaba göstermeye devam etmelidir. Uluslararası șirketler bugünün ve geleceğin yüksek nitelikli ișgücüne sahip kușakların yetiștirilmesinde ve istihdam edilmesinde yardımcı olmaktadırlar. Türkiye, uluslararası șirketlerle ișbirliği içinde insan kaynağının gerek uluslararası șirketlerin gerekse yerli șirketlerin ihtiyaç duyduğu ve arzuladığı küresel becerileri geliștirecek șekilde eğitilmesini sağlamalıdır.

Sonuç olarak uluslararası doğrudan yatırımlar Türkiye’nin sürdürülebilir kalkınması açısından büyük bir katma değer sağlamakta ve potansiyel arz etmektedir. Bu yatırımlar GSYH, istihdam ve ihracat seviyelerini yükseltme ve ülkenin vasıflı, verimliliği yüksek ve aranılan bir ișgücüne sahip, son derece cazip bir bölgesel merkez haline gelmesine yardımcı olma yönünde büyük katkı sağlamak-tadır. Türkiye kalkınmasını daha ileri seviyeye tașıma yolunda uzun vadeli ortağı olmak isteyecek uluslararası doğrudan yatırımcılar açısından daha cazip bir yatırım ortamı yaratarak geçmișteki büyümesinden güç alacak ve 2023 hedeflerine hızlı ve doğru adımlarla yürümeye devam edecektir.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME