ADHD Attention Deficit Hyperactivity Disorder.Agonist Geneesmiddel dat door zijn werking de werking van een

ander geneesmiddel bevordert. Acathisie Acathisie is een onvrijwillige, continue, motorische onrust.Anemie (bloedarmoede) Anemie is een toestand waarbij het gehalte aan

hemoglobine (Hb) in het bloed te laag is. Hemoglobine ishet rode, zuurstof- en koolstofdioxidetransporterende eiwitin bloed, dat zich bevindt in de rode bloedcellen. Bij bloed -armoede is er dus niet een ‘tekort’ aan bloed, zoals wel eensgedacht wordt. Hemoglobine bevat ijzer, en een tekort aanijzer leidt dan ook tot bloedarmoede. Een tekort aan ijzerkan het directe gevolg zijn van te weinig ijzer in de voeding,maar ook van het onvermogen het ijzer op te nemen of dooreen verhoogd verlies van reeds aanwezig ijzer. IJzertekort isechter niet de enige oorzaak van anemie, er zijn nog tien -tallen andere mogelijke oorzaken, merendeels zeldzaam totzeer zeldzaam.

Antagonist Een antagonistische stof remt indirect de werking of eenspecifieke bijwerking van een geneesmiddel.

Anticipatie Het verschijnsel dat een erfelijke ziekte zich in volgendegeneraties op steeds jongere leeftijd voor het eerstopenbaart.

Antidepressivum Een antidepressivum is een medicijn dat de intentie heeft desymptomen van een klinische depressie te verminderen.Antidepressiva verstoren de natuurlijke balans tussenbepaalde stoffen in de hersenen, waardoor een nieuwchemisch evenwicht ontstaat en de klachten meestalstabiliseren. Patiënten worden minder somber en krijgenweer plezier in en belangstelling voor de dingen om henheen.

Antihistaminicum Een antihistaminicum onderdrukt allergische reacties. Hetblokkeert de werking van het lichaamseigen histamine.Histamine ligt in bepaalde cellen opgeslagen en komt vrijnadat het lichaam in contact is geweest met een allergeen(een stof waarvoor iemand allergisch is).

Augmentatie Een ernstiger worden van de klachten van RLS na hetstarten van de behandeling met dopaminerge medicatie.Symptomen treden veelal eerder op de dag op, wordenerger, of beginnen ook in andere lichaamsdelen.

Verklarende woordenlijst

Benzodiazepines Verzamelnaam voor een groep slaap- enkalmeringsmiddelen.

Dopamine Dopamine is een chemische verbinding die fungeert alsneurotransmitter op verschillende plaatsen in het lichaam.Het speelt een grote rol bij het ervaren van genot, blijdschapen welzijn. In de hersenen zijn zenuwbanen aanwezig diegevoelig zijn voor deze transmitter, bijvoorbeeld devoorhoofdskwab en de basale ganglia.

Dopamineagonist Dit is een chemische stof die de natuurlijke stof dopaminein de hersenen kan vervangen.

Dubbelblindonderzoek Een methode die vooral wordt gebruikt in proeven metgeneesmiddelen, om het placebo-effect uit te sluiten. Als deeffectiviteit van een geneesmiddel moet wordenonderzocht, krijgt een deel van de patiënten het middel eneen ander deel krijgt een gelijk uitziend, maar volledigonwerkzaam middel. Dit gebeurt echter dubbelblind – nochde patiënt, noch de arts weet wat de patiënt krijgt. Op dezemanier is het verschil tussen middel en placebo inderdaadde werkzaamheid van het medicijn, en wordt dewerkzaamheid niet veroorzaakt door het vertrouwen vanpatiënt of arts in het middel, of door vertekendewaarneming.

Epidemiologie De epidemiologie is de wetenschappelijke studie van hetvóórkomen en de verspreiding van ziekten onder debevolking.

Elektromyogram Dit onderzoek registreert de elektrische activiteit in despieren en de elektrische signalen in de zenuwen, die bijbepaalde ziektebeelden kunnen veranderen. Het EMG-onderzoek kan helpen de oorzaak van klachten op tesporen.

Elektro-encefalogram Elektro-encefalografie is een methode om elektrischepotentiaalverschillen die in de hersenen zijn ontstaan, viade hoofdhuid te registreren. Het elektro-encefalogram(EEG) kan bij ziekteprocessen inlichtingen geven overzowel de aard als de plaats van de afwijking.

Ferritine Ferritine is een eiwit dat zorgt voor de binding van ijzer bijde opslag in het lichaam.

Halfwaardetijd De halfwaardetijd of halveringstijd is de tijd waarna van deoorspronkelijke hoeveelheid nog precies de helft over is.Als symbool hanteert men meestal t½.

Idiopathisch Idiopathisch (eigen ziekte) is een woord uit het genees- kundig jargon. Het betekent zonder bekende oorzaak.

Myelopathie Ziekte van het ruggenmerg.

VERKLARENDE WOORDENLIJST

140 LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM

141VERKLARENDE WOORDENLIJST

Neurodegeneratief Aandoening met verval van zenuwweefsel.Neurolepticum Middel dat gebruikt wordt bij psychosen.Neurologie Het medisch specialisme dat zich bezighoudt met aandoe-

ningen in de hersenen en het centraal zenuwstelsel.Neurotransmitter Een neurotransmitter is een molecuul dat wordt gebruikt

voor de signaaloverdracht tussen zenuwcellen (‘neuronen’)in het zenuwstelsel. De plek waar deze signaaloverdrachtplaatsvindt heet een synaps.

Neuropathie Neuropathie is het niet goed functioneren van een of meerfysieke zenuwen. Is er slechts een enkele zenuw aangedaan,dan spreekt men van mononeuropathie, zijn het er enkelevan oligoneuropathie, zijn het er vele dan spreekt men vanpolyneuropathie.

Opioïden Groep geneesmiddelen die chemisch lijkt op opium; zeworden ook wel narcotica genoemd.

Placebo Een als geneesmiddel voorgeschreven middel zonder werk-zame bestanddelen.

Polysomnogram Een slaaponderzoek met behulp van diverse elektroden dieeen aantal functies tijdens de slaap meten: hersenactiviteit,ademhaling, polsslag, zuurstofgehalte in het bloed, enzo-voort. De test wordt gebruikt om slaapstoornissen zoalsPLMD vast te stellen.

Slaapklinieken in Nederland

Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen MCH Westeinde

Lijnbaan 32

2512 VA Den Haag

Kempenhaeghe

Het Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen ‘Kempenhaeghe’

Sterkselseweg 65

5591 MN Heeze (bij Eindhoven)

Slaapcentrum Gelderse Vallei

Willy Brandtlaan 10

6716 RP Ede

Slaapcentrum SEIN Zwolle-Groningen

Dr. Denekampweg 20

8025 BV Zwolle

Gorechtkade 8

9713 CA Groningen

Slaapkliniek Medisch Centrum Alkmaar

Wilhelminalaan 12

1815 JD Alkmaar

Slaapcentrum Martini Ziekenhuis Groningen

Van Swietenplein 1

9728 NT Groningen

Slaap-Waak Centrum Jeroen Bosch

Henri Dinantstraat 1

5223 GZ ’s Hertogenbosch

Adressen en websites

ADRESSEN EN WEBSITES

Ziekenhuisafdelingen die zich bezighouden met slaap

Amsterdam Slaapcentrum Ziekenhuis ‘Vrije Universiteit’

Amsterdam Slaapcentrum Slotervaart Ziekenhuis

Breda Slaapcentrum Amphia Ziekenhuis

Enschede Slaapcentrum ‘Medisch Spectrum Twente’

Hengel-Almelo Slaapcentrum Streekziekenhuis Midden Twente

Leeuwarden Slaapcentrum Medisch Centrum Leeuwarden

Maastricht Academisch Ziekenhuis Maastricht

Nijmegen Universitair Medisch Centrum Nijmegen

Nieuwegein St Antonius Ziekenhuis

NIJmegen Universitair Medisch Centrum Nijmegen

Den Haag ‘Parnassia’ PsychoMedisch Centrum

Tilburg Elisabeth Ziekenhuis

Utrecht Universitair Medisch Centrum Utrecht

Nederlandse Vereniging voor Slaap- en Waakonderzoekwww.nswo.nl

Nederlandse RLS patiëntenverenigingStichting Restless Legs

www.stichting-restless-legs.org

144 LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM

Algera C. Zit nou toch eens even stil. Ervaringen van een RLS patiënt.Allen RP, Picchietti WA, Hening WA, et al. Restless Legs Syndrome: Diagnostic

criteria, special considerations, and epidemiology. A report from the restless legssyndrome diagnosis and epidemiology workshop at the National Institutes ofHealth. Sleep Medicine 2003;4(2):101-19.

Allen RP, Early CJ. Restless Legs Syndrome. A review of clinical and pathophysiologicfeatures. J clin Neurophysiol 2001;18:128-47.

Allen R, Ondo WG, Ball E, Calloway MO, Manjunath R, Higbie RL, Lee MR, Nisbet PA.Restless legs syndrome (RLS) augmentation associated with dopamine agonist andlevodopa usage in a community sample. Sleep Med. 2011;12:431-9.

Allen R, Chen C, Garcia-Borreguero D, Pollo O, Dubrava S, Miceli J, Krapp L,Winkelman J. Comparison of pregabalin with pramipexole for restless legssyndrome. New Engl J Med. 2014;370/7:621-31.

Allen R, Picchieti D, Garcia-Borreguero D, et al. (for the International RLS StudyGroup). Restless Legs Syndrom (Willis-Ekbom Disease). Diagnostic criteriaupdated. IRLSSG consensus criteria, history, rationale, description, significance.Sleep Medicine 2014;15:860-73.

Benitez A, Edes H, Fishman J, Moran K, Asgharnejad M. Rotigotine transdermalsystem: developing continuous delivery to treat Parkinson’s Disease and RestlessLegs Syndrome. Ann Ny Acad Sci. 2014;1:1-22.

Biase S de, Merlino G, Lorenzut S, Valente M, Gigli GL. ADMET considerations whenprescribing novel therapeutics to treat restless legs syndrome. Expert Opin DrugMetab Toxicol. 2014;10:1365-80.

Buchfuhrer MJ, Hening WA, Kushida, CA. Restless Legs Syndrome. Coping with yoursleepless nights. AAN Press, 2007.

Burbank F, Buchfuhrer MJ, Kopjar B, et al. Sleep improvement for Restless Legssyndrome. Pooled analysis of two clinical studies on the effects of vibrating pads onRLS symptoms. J Parkinsonism RLS. 2013;3:1-10 (Part I), 11-22 (Part II), 23-29 (PartIII). 2014;4:35-40 (Part IV).

Chaudhuri KR, Odin P, Olanow CW (editors). Restless Legs Syndrome. Londen: Taylor &Francis, 2004.

Cochrane Database Syst. Rev. 2008, Oct.8:(4): CD0006457.doi:10.1002/14651858.CD006457 pub2. Acupuncture for restless legs syndrome.

Dauvilliers Y, Winkelmann J. Restless Legs Syndrome. Update on pathogenesis. CurrOpin Pulm Med. 2013;19:594-600.

Geraadpleegde literatuur

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

Dijk JG van, Bollen ELEM, Slootweg J, et al. Geen verschil tussen werkzaamheidhydrokinine en placebo bij het restless legs syndroom. Ned T Geneeskd1991;135(17):759.

Earley CJ, Connor J, Garvcia-Borreguero D, Jenner P, Winkelman J, Zee PC, Allen R.Altered brain iron homeostasis and dopaminergic function in restless legssyndrome (Wilis-Ekbom Disease). Sleep Medicine 2014;15:1288-1301.

Early CJ, Heckler D, Allen RP. Repeated iv doses of iron provides effectivesupplemental treatment of restless legs syndrome. Sleep Medicine 2005;6(5):301-5.

García-Borreguero D. Time to REST – Epidemiology and burden. Europ J Neurol2006;13(3):15-20.

García-Borreguero D, Allen R, Kohnen R, et al. Diagnostic standards for dopa min -ergic augmentation of Restless Legs Syndrome: Report from a World Association ofSleep Medicine – International Restless Legs Syndrome Study Group ConsensusConference at the Max Planck Institute. Sleep Medicine 2007;8(5):520-30D.

Garcia-Borreguero D, Ferini-Strambi L, Kohnen R, O'Keeffe S, Trenkwalder C, HöglB, Benes H, et al. European Federation of Neurological Societies; EuropeanNeurological Society; European Sleep Research Society. European guidelines onmanagement of restless legs syndrome: report of a joint task force by the EuropeanFederation of Neurological Societies, the European Neurological Society and theEuropean Sleep Research Society. Eur J Neurol. 2012;19:1385-96.

Garcia-Borreguero D, Kohnen R, Silber MH, Winkelman JW, Earley CJ, Högl B,Manconi M, et al. The long-term treatment of restless legs syndrome/Willis-Ekbom Disease: evidence-based guidelines and clinical consensus best practiceguidance: a report from the International Restless Legs Syndrome Study Group.Sleep Medicine 2013;14:675-84.

Garcia-Borreguero D, Williams AM. An update on restless legs syndrome (Willis-Ekbom Disease): Clinical features, pathogenesis, treatment. Curr Opin Neurol.2014:27:493-501.

Garcia-Borreguero D, Benitez A, Kohnen R, Allen R. Augmentation of restless legsyndrome (Willis-Ekbom Disease) during long-term dopaminergic treatment.Postgrad Med. 2014;Sep:127(7):716-25.

Garcia-Borreguero D, Silber MH, Winkelman JW, Hogl B, Bainbridge J, BuchfuhrerMJ, Hadjigeorgiou G, Inoue Y, Manconi M, Oertel M, Ondo W, Winkelmann J, AllenRP. Guidelines for the first-line treatment of RLS/WED, prevention and treatment ofdopaminergic augmentation. A combined task force of the IRLSSG, EURLSSG and the RLS-Foundation (submitted for publication, november 2015].

Heide AC, Winkler T, Helms HJ, Nitsche MA, Trenkwalder C, Paulus W, BachmannCG. Effects of transcutaneous spinal direct current stimulation in idiopathicrestless legs patients. Brain Stimul. 2014;7:636-42.

146 LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM

Hening W, Walters AS, Allen RP, Montplaisir J, Myers A, Ferini-Strambi L. Impact,diagnosis and treatment of restless legs syndrome (RLS) in a primary carepopulation: The REST (RLS epidemiology, symptoms and treatment) primary carestudy. Sleep Medicine 2004;5:237-46.

Hornyak M, Grossmann C, Kohnen R, Schlatterer M, Richter H, Voderholzer U,Riemann D, et al. Cognitive behavioural group therapy to improve patients'strategies for coping with restless legs syndrome: a proof-of-concept trial. J NeurolNeurosurg Psychiatry. 2008;79:823-5.

Maurice M. Ohayon A, Ruth O’Hara B, Michael V. Vitiello C. Epidemiology of restless legssyndrome: A synthesis of the literature 2012:16;283-95.

Oran M, Unsla C, Albayrak Y, Tulibas F, Oguz K, Avci O, Possible association betweenvitamin D deficiency and restless legs syndrome. Neuropsychiat Dis Treatm. 2014;21May.

Park YM, Park HK, Kim L, Lee HJ, Kang SG. Acute withdrawal restless legs syndromefollowing abrupt cessation of short-term tramadol. Psychiat Invest. 2014;11/2:204-6.

Paulus W, Dowling P, Rijsman R, Stiasny-Kolster K, Trenkwalder C. Update of thepathophysiology of restless-legs-syndrome. Movement Disorders 2007;22(S18):S431-9.

Restless Legs Syndrome, the most common and least diagnosed sleep disorder.Editorial. Sleep Medicine 2004;5:429-30.

Rijsman RM. Het Restless Legs Syndroom Formularium. Een praktische leidraad. Houten:Bohn Stafleu van Loghum, 2007.

Rijsman RM, Neven AK, Graffelman W, Kemp B, de Weerd A. Epidemiology ofRestless Legs in The Netherlands. Europ J Neurol 2004;11(9):607-11.

Stevens MS. Restless Legs Syndrome/Willis-Ekbom Disease Morbidity: Burden,Quality of Life, Cardiovascular Aspects, and Sleep. Sleep Med Clin. 2015;10:369-73.

Szentkirályi A, Völzke H, Hoffmann W, Trenkwalder C, Berger K. Multimorbidity andthe risk of restless legs syndrome in 2 prospective cohort studies. Neurology.2014;82:2026-33.

Trenkwalder C, Paulus W, Walters AS. The Restless Legs Syndrome, a review. LancetNeurology 2005;4:465-75.

Trenkwalder C, Paulus W. Restless legs syndrome: pathophysiology, clinicalpresentation and management. Nat Rev Neurol. 2010;6:337-46.

Trenkwalder C, Benes H, Grote L, et al. Prolonged release oxycodone-naloxone fortreatment of severe restless legs syndrome after failure of previous treatment. A double blind placebo controlled trial with open label extension. Lancet Neurology.2013;12:1141-50.

Vandeputte M, Weerd A de. Sleep disorders and depressive feelings. A global surveywith the Beck Depression Scale. Sleep Medicine 2003;4(4):343-5.

147GERAADPLEEGDE LITERATUUR

Wali S, Shukr A, Boudal A, et al. The effect of vitamin D supplements on the severity ofRestless Legs Syndrome. Sleep Breath. 2014;.

Walters AS. The International RLS Study Group. Toward a better definition of theRestless Legs Syndrome. Movement Disorders 1995;10:634-42.

Walters AS, LeBrocq C, Dhar A, Hening W, Rosen R, Allen RP, Trenkwalder C.International Restless Legs Study Group rating scale for restless legs syndrome.Sleep Medicine 2003;4(2):131-2.

White Paper: Summary of the recommendations for the prevention and treatment of RLS/WEDAugmentation. Combined Task Force of the IRLSSG, EURLSSG and theRLS‐Foundation.

Winkelman JW, Allen RP, Tenzer P, Hening W. Restless Legs Syndrome:nonpharmacologic and pharmacologic treatments. Geriatrics 2007;62(10);13-6.

Yang JS, Cho YJ, Kang SH, Choi HJ. Demographic and clinical characteristics ofpatients with restless legs syndrome in spine clinic. J Korean Neurosurg Soc.2014;55:83-8.

Zhang J, Lam SP, Li SX, et al. Restless Legs Syndrome. Epidemiology, heritability andpubertal effects. J Psychosom Res. 2014;76:158-64.

148 LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM

GERAADPLEEGDE LITERATUUR

Joke Jaarsma

Joke Jaarsma studeerde Engelse taal en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam. Het grootste deel van haar leven werkte zij als redacteur en uitgever van wetenschappelijke boeken en tijdschriften, met name op het gebied van de farmacologie/farmaceutische wetenschap, met als speciale interesse bijwerkingen van geneesmiddelen.

Joke Jaarsma is zelf RLS patiënte en Vice Voorzitter van de Stichting Restless Legs. Zij is hoofdredacteur van de Nieuwsbrief van de Stichting en tevens President van de European Alliance for  Restless Legs Syndrome, een samenwerkingsorganisatie die zich inzet voor RLS patiënten door geheel Europa. Ook is zij bestuurslid van de European Federation of Neurological Associations.

Roselyne Rijsman

Roselyne Rijsman studeerde geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam envolgde stages aan Harvard Medical School, de Universiteit van Bologna en de Katholieke Universiteit Leuven. Zij werd opgeleid tot neuroloog in het Medisch Centrum Haaglanden-Bronovo te Den Haag en promoveerde tijdens haar opleiding op het restless legs syndroom aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Momenteelwerkt zij als neuroloog in het Medisch Centrum Haaglanden-Bronovo afdeling Neurologie/Neuro fysiologie en Centrum voor Slaap- en Waakstoornissen. Haar aandachtsgebied is slaapgerelateerde bewegingsstoornissen waaronder het restless legs syndroom.Zij is bestuurslid van de Europese en Internationale RLS study Group. Mede is zij voorzitter van de werkgroep Slaap en Waakstoornissen van de NederlandseVereniging Neurologie.

Over de auteurs

24-uurs ritmiek 25, 29, 32, 43

Acathisie 75

Alternatieve geneeswijzen 94

Andere lichaamsdelen 23, 33

Antidepressiva 67-69

Antihistamines 67

Antimisselijkheidsmiddelen

67

Arteriosclerose 73

Artritis 74

Augmentatie 112

Behandeling 89

Aanpassen leefgewoontes

93-99

Alternatieve geneeswijzen 94

Gedrags- en cognitieve

therapie 89

Geneesmiddelen 99-111

Slaaphygiëne 97, 98

Bewegingsdrang 30, 37, 38,

60

Bloedsomloop 73

Buproprion 73

Clonazepam 110

Chronischvermoeidheid-

syndroom 74

Depressie 133

Diagnose 32

Criteria 33

Verkeerde of misdiagnose 31,

75-81

Difenhydramine zie Anti hista -

mines 67

Dopamine 99

Dopamineagonisten 99

Ergoline dopa-agonisten 101

Non ergoline dopaagonisten

101

Bijwerkingen 101

Emotionele aspecten 133

Angst 134

Boosheid-frustratie 133

Depressie 133

Erfelijkheid 17

Ernstschalen 30

Ferritine zie IJzer 62

Fibromyalgie 74

Frequentie 55

Leeftijdsgroepen 56

Mannen vs vrouwen 56

Geneesmiddelen 99-111

L-Dopa zie dopamine-

agonisten 103, 104

Pramipexol zie dopamine-

agonisten 104, 105

Ropinirol zie dopamine-

agonisten 104, 105

Rotigotine zie dopamine-

agonisten 104-106

Benzodiazepines 111

Dopaminergica 44, 116

Opioïden 100, 108

Geneesmiddelen die RLS

uitlokken of verergeren 66

Antidepressiva 67, 134

Anti-epileptica 100, 126

Antihistaminen 67

Antimisselijkheidsmiddelen

67

Neuroleptica 69

Gevolgen 28

Gewenning 110, 111, 116

Gewrichtsontsteking 74

IJzer 94, 99, 109, 111, 112, 114,

117, 139

Invloed op dagelijks bestaan 80

Intermitterende RLS 36

Kinderen en RLS 112

Diagnostische criteria 47-50

Groeipijnen 77

ADHD 75, 76, 112,

Korte geschiedenis 9,13

L-Dopa 103, 104

Leefgewoontes 128

Lichamelijke gevolgen 28, 41,

130

Lichamelijk onderzoek 50-54,

57, 58

Register

Mate van ernst 29-31

Medicijnen zie Geneesmiddelen

66

Medische handelingen 135

Narcose 135

Scans 137

Eerste hulp 137

Neuroleptica 69

Neuropathie 72-74

Mononeuropathie 72

Perifere neuropathie 72

Polyneuropathie 72

Neurotransmitter 59

Nierziekten 65

Omschrijving klachten 23, 24

Oorzaken (mogelijke) 55-57

Patiënt-arts relatie 120

Periodieke beenbewegingen

20, 24, 42, 49, 123

Placebo-effect 96

Polysomnografie 51

Primaire RLS 56, 58, 100

Rebound 103

Risicofactoren 128

Rusteloosheid 75

Secundaire RLS 50, 56, 64, 112

Onderliggende ziekte-

beelden 51

Schokken/schoppen zie

periodieke beenbewegingen

Slaaphygiene 97

Slaaponderzoek, zie

Polysomnografie 51

Slaapproblemen 19, 28, 45,46,

82

Spierkramp 71

Suggestieve immobilisatietest

51,53, 54

Tolerantie 116

Transferrine zie IJzer

Veel gebruikte omschrijvingen

24

Verkeerde diagnose zie

diagnose

Verstoorde slaap zie

slaapproblemen

Ziekte van Parkinson

Verschil met RLS 17, 43, 60,

102

Zwangerschap 64

152 LEVEN MET HET RESTLESS LEGS SYNDROOM

REGISTER