Breinveroudering: een levenslang procesMini-symposium Brein en Leren, Avans Hogeschool Breda, 26 mei 2011

Pascal van GervenFaculty of Psychology and NeuroscienceDepartment of Neuropsychology and Psychopharmacology

Faculty name

Het begint al vroeg…

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

What goes up must come down?

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Grote individuele verschillen

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Normaal

Abnormaal

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Wat is normaal? Wat is abnormaal?

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Kwetsbare hersengebieden

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Witte stof

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Verloop van de ziekte van Alzheimer

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

β-secretase

γ-secretase

β-Amyloid plaques

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Neurofibrillary tangles

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Breinveranderingen samengevat

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Niet alle dementie is alzheimer

Andere vormen/oorzaken van dementie:

• Vasculaire (multi-infarct dementie)

• Frontotemporale dementie (bijv. ziekte van Pick)

• Ziekte van Parkinson

• Ziekte van Huntington

• “Lewy body”-dementie

• Infecties (bijv. encefalitis, ziekte van Creutzfeldt-Jacob, HIV, syfilis)

• Tekort aan voedingsstoffen (bijv. vitamine B1 in Korsakov-syndroom, anorexia nervosa)

• Intoxicatie (bijv. drugs, zware metalen, alcohol)

• Niet aangeboren hersenbeschadigingen (bijv. hersentrauma, boxen)

• …

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Cognitieve en gedragsveranderingenWat is normaal? Wat is abnormaal?

Achteruitgang bij normale veroudering:

• Cognitieve snelheid (afname van de prefrontale “witte stof”)

• Geheugen: bewuste opslag en herinnering (prefrontale cortex)

• Cognitieve controle (dorsolaterale prefrontale cortex)

Additioneel bij ziekte van Alzheimer:

• Vroeg stadium: nieuwe herinneringen (hippocampus)

• Latere stadia: gedragsproblemen (prefrontale/temporale cortex)

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Snelheid en cognitie

Faculty name

Überreizt von der schwierigen und gefährlichen, eben jetzt eine höchste

Behutsamkeit, Umsicht, Eindringlichkeit und Genauigkeit des Willens

erfordernden Arbeit der Vormittagsstunden, hatte der Schriftsteller dem

Fortschwingen des produzierenden Triebwerks in seinem Innern, jenem »motus

animi continuus«, worin nach Cicero das Wesen der Beredsamkeit besteht, auch

nach der Mittagsmahlzeit nicht Einhalt zu tun vermocht und den entlastenden

Schlummer nicht gefunden, der ihm, bei zunehmender Abnutzbarkeit seiner

Kräfte, einmal untertags so nötig war.

Thomas Mann – Der Tod in Venedig [Death in Venice]

Overexcited by the dangerous and difficult work of that morning that

demanded a maximum of caution, discretion, of forcefulness and exactitude of

will, the writer had been unable, even after lunch, to stop the continued

revolution of that innermost productive drive of his, that motus animi

continuus, which after Cicero is the heart of eloquence, and had been thwarted

trying to find that soothing slumber which he, in view of his declining

resistance, needed so dearly.

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Geheugen: leren en herinneren

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

?

?

Faculty of Psychology and Neuroscience

Controle: selectieve aandacht

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

0 10 20 30 40 50 60 70 80

Cognitiv

e c

ontr

ol

Age

Last in, first out…

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Cognitieve efficiëntie: instructiestrategieën

Faculty name

Individuele verschillen nemen toe met leeftijd

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Succesvolle veroudering

Avoiding disease and

disability

Engagement with life

High cognitive and physical functioning

Successful aging

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Waar komen individuele verschillen vandaan?

• Demografische factoren– Sociaal economische status

• Mentale factoren– Opleidingsniveau

– Beroepsniveau en niveau van dagelijks functioneren

– Intelligentie

• Gezondheidsfactoren– Leefstijl: roken, eet- en drinkgewoonten, bewegen/sporten, etc.

– Cardiovasculaire en andere ziektes

• Genetische factoren– Bijvoorbeeld: APOE-ε4 allel

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

“Reserve” als bescherming tegen veroudering

• Breinreserve: grotere breinen zijn beter beschermd tegen aftakeling dan kleinere breinen “hardware”

• Cognitieve reserve: goed georganiseerde breinen zijn beter beschermd tegen aftakeling dan minder goed georganiseerde breinen “sofware”

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

Breinreserve en cognitieve reserve

Breinreservecapaciteit: passief model Cognitieve reserve: actief model

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Clinical threshold

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

“Use it or lose it”

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

• Longitudinale studie naar de determinanten van cognitieve veroudering

• Gestart rond 1993• Begonnen met 1.822 deelnemers tussen 23 en 82 jaar• 12-jaars follow-up

Meer info: www-np.unimaas.nl/maas

Faculty name

Variabelen

• Vragenlijsten over mentale en lichamelijke veroudering

• Medische tests

– Bloeddruk

– Zicht/gehoor

– Bloedmonsters (bijv. voor bepaling genotype)

– Etc.

• Neuropsychologische tests

– Intelligentietests

– Geheugentests

– Concentratietests

– Etc.

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience

Opleidingsniveau

Faculty name

Geen effect van opleidingsniveau…

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty name

… maar wel van fysiek functioneren…

Faculty of Psychology and Neuroscience

Faculty nameFaculty of Psychology and Neuroscience