Te voet de bouwkunst 1900-1965van Drachten verkennen

Bouwen in turbulente tijden1900-1965

Twee wereldoorlogende Wall Street Crash

de crisistijdde wederopbouw.

Hoe verging het de bouwkunstin die tijd?

Deze wandeling laat het zien,in het centrum van Drachten:snel wisselende bouwstijlen

andere materialenomgaan met schaarste

sober ontwerpenof juist uitbundig.

Een boeiende wandeling toegewenst!

met 34 monumenten!

1

2

3

4

56

7

8

9

10

11

12

13

14

15

17

1819

20

21

22 23 2425

26

27282931

32

33

344

15

16

30

é

In het heden ligt het verleden, in het nu wat worden zal!

Smelne’s Erfskip zet zich in voor cultuurhistorische waar-den in Smallingerland. Natuurlijk horen daar monumenta-le panden bij, evenals historische elementen in ons veel-zijdige landschap. Naast die ‘harde’ kant maken we veel werk van ons imma-teriële erfgoed zoals tradities, persoonlijke geschiedenis-sen en overgeleverde verhalen.

Veel van deze kennis wordt verzameld door enthousiaste vrijwilligers. Maar soms schakelen we ook externe des-kundigen in. Die opgebouwde kennis geven we onder meer door via:• themabijeenkomsten• Open Monumentendagen• excursies en rondleidingen• wandel- en fietsroutes• boekuitgaven• ons viermaandelijkse full colour magazine• www.smelneserfskip.nl; Facebook• digitale verhalentafel.

COLOFONDeze wandelroute is door Smelne’s Erfskip uitgegeven ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2017.

Ontwerp en beschrijving routes Piet Modderman

Vormgeving en lay-out Jaap van der Wal

Fotografie Jaap van der Wal Omslagfoto Museum Dr8888

Financiële ondersteuning Gemeente Smallingerland

Druk Van der Eems – Heerenveen

Publicatie September 2017

Rechten © Smelne’s Erfskip

Introductie

De periode 1900-1965 was wereldwijd bijzonder tur-bulent. Twee wereldoorlogen, de Wall Street Crash van 1929, de crisistijd, de wederopbouw. Al die gebeurtenis-sen hadden hun weerslag op het bouwen. Bouwstijlen veranderden veel sneller dan in de eeuwen daarvoor, materiaalkeuzes werden aangepast aan schaarste, de overheid legde beperkingen op, de wederopbouw dwong tot snelheid.Op deze circa vier km lange wandeling door het centrum van Drachten, die de bouwkunst in de periode 1900-1965 als invalshoek heeft, komt u al die aspecten tegen. Overi-gens, al wandelend komt u ook langs oudere monumen-ten. Natuurlijk vertellen we daar dan ook iets over.

Op het kaartje op de binnenkant van het voorkaft staat elke bezienswaardigheid met een volgnummer aange-geven. Die nummers corresponderen met die van de toelichtingen in het boekje. In deze (korte) toelichtingen betekenen de afkortingen GM en RM gemeentelijk monu-ment respectievelijk rijksmonument. Een rode pijl geeft aan waar de wandeling begint. Dat is bij Museum Dr8888, Museumplein 2. Met het gezicht naar het museum gekeerd, gaat u op weg door langs de rechterzijgevel de Pier Panderstraat in te gaan. Daarna wijst het zich aan de hand van het kaartje vanzelf. Overigens, het is een rondgaande route, dus kunt u op elk punt van de route beginnen.

Smelne's Erfskip wenst u veel wandelplezier!

é

1

1 Museumplein 2 – Museum Drachten GMBouwjaar 1937Architect H.H. de Graaf uit Den BoschStijl Delftse SchoolGebouwd als Minderbroedersklooster, vanaf 1970 in bezit van de gemeente, werd verbouwd tot gemeentehuis en in 1994 tot het huidige museum Dr8888.Gemeentewapen op de gevel boven de ingang.Oorspronkelijke kloostertuin aan de voorzijde is nu Muse-umplein, achter openbaar park.

2 Pier Panderstraat 10 – Woning GMBouwjaar 1939Architect G. van Manen DrachtenStijl van de Vooroorlogse bouwkunstDe woning is nog vrij traditioneel van karakter, opvallend is het oeil de boeuf, het ronde venster in de geveltop.

3 Pier Panderstraat 1 – RK Kerk GM (foto ▾)Bouwjaar 1962Architectenbureau Bekink uit GroningenStijl Het Nieuwe BouwenEen voorbeeld van een moderne inloopkerk, die past in een reformatorische omgeving. Het kunstwerk Bemint op de voorgevel is van Max Reneman, het glas in loodvenster is gemaakt door Wim Gerritsma.

4 J.M van Houwenstraat 33, 35 (links), 38-42 (rechts) – Oos-tenrijkse woningen GMBouwjaar 1948In totaal liet de gemeente na de Tweede Wereldoorlog in

het kader van de wederopbouw vijftien in Oostenrijk gepre-fabriceerde woningen bouwen door lokale aannemers. De woningen waren voor die tijd al zeer energiezuinig en duur-zaam en hebben een logische indeling.Aan het eind van de J.M van Houwenstraat staan links aan de Gauke Boelensstraat 8-22 nog acht Oostenrijkse wonin-gen (GM). In totaal zijn er dertien bewaard gebleven.

5 Moleneind ZZ 81 – Duimstokkenfabriek Schuil GMBouwjaar 1948/’49Architectenbureau Bosma uit DrachtenStijl Vroege wederopbouw/Delftse SchoolOndanks beperkte budgetten en grote tekorten aan bouw-materialen een opmerkelijk goed bewaard gebleven voor-beeld van sobere, karakteristieke bedrijfsarchitectuur.

6 Moleneind ZZ 85 – Directeurswoning GMBouwjaar 1950/’51Architectenbureau Bosma uit DrachtenStijl WederopbouwarchitectuurHet huis was bescheiden van formaat door bouwbeperking vanuit de overheid; fraai geheel met het bedrijfsgebouw.

7 Oliemolenstraat 2 – Kantoorgebouw Dunlop GM (foto ▾)Bouwjaar 1947Architectenbureau Nieuwland & Van de Vegte, LeeuwardenStijl FunctionalismeHet strak vormgegeven hoekpand in het hart van het eerste naoorlogse industriegebied met voor die tijd kenmerkende stalen ramen. Het kantoorpand staat aangebouwd tegen de voormalig molen De Nijverheid uit 1850, ook een GM.

32

8 Oliemolenstraat 11-21 – Industrieflat nominatie GM (foto ▾) Bouwjaar 1949Architectenbureau Bosma DrachtenStijl FunctionalismeHet gebouw was bedoeld voor startende ondernemers. De toenmalige minister van Economische Zaken Prof.dr. J.R.M. van den Brink heeft de officiële eerste steen gelegd.Met de komst in 1950 van Philips raakte het nieuwe indus-triegebied in één keer vol en kwam de industrialisatie in Drachten in een stroomversnelling.

9 De Lange West/hoek Oude Nering – Thalenpark nominatie RMAanleg 1958Tuin-en landschapsarchitect Ir. Hein OttoStijl Functionalisme van het Nieuwe BouwenKenmerkend zijn de rechthoekige vormen met lange lanen, een winkelhaakvormige vijverpartij met strakke oevers, met een podium en lange brug.

10 Noorderbuurt 95 – Villa RMBouwjaar 1903Architect J.P. Hazeu uit GroningenStijl Art Nouveau/JugendstilDe villa werd gebouwd in opdracht van burgemeester Alber-tus Bruins Slot. Het is een van de fraaist bewaard gebleven Jugendstil woonhuizen van Friesland. Bijzonder zijn ook de nog steeds aanwezige glas-in-lood-ramen.

11 Noorderbuurt 93 – Woonhuis met kantoorruimten GMBouwjaar 1933Architect Cees Rienks de Boer uit DrachtenStijl InterbellumarchitectuurOpvallend zijn de monumentale kap en de diverse glas-in-lood-ramen.

12 Stationsweg 49 – Woonhuis GMBouwjaar 1909/1913Architect C.R. de Boer uit DrachtenStijl Chaletstijl, verwant aan de OvergangsstijlOorspronkelijk gebouwd als woonhuis met apothekers-ruimten, later functie als notariskantoor met een in-gangsportaal uit 1998.

13 Stationsweg 64 – Buitenplaats RM (foto ▾)Bouwjaar 1843Architect Thomas Romein uit LeeuwardenStijl NeoclassicismeOorspronkelijk gebouwd als buitenplaats voor grietman Manger Cats, later diverse bestemmingen waaronder marechausseekazerne, nu in gebruik als kantoor.

4 5

14 HBS straat 6 – Dienstwoning GM (foto ▾)Bouwjaar 1920Architect J.A. Vrijman uit den HaagStijl OvergangsarchitectuurGebouwd voor de directeur van de Rijks HBSDe woning werd in 1926 als een van de eerste woonhui-zen aangesloten op het waterleidingnet in Drachten.

15 Torenstraat 28 en Vogelzang 27 – Rijks HBS en con-ciergewoning RMBouwjaren 1919/1920Architect J.A. Vrijman uit den HaagStijl OvergangsarchitectuurHet gebouw heeft twee bouwlagen en een symmetri-sche voorgevel, totaal voorzien van een mansardedak. Door de jaren heen is het gebouw diverse malen uitge-breid met noodlokalen. In 2005 is de school aanzienlijk uitgebreid en is het historische gebouw compleet ge-renoveerd, inclusief de conciergewoning.Midden voor het gebouw staat de Oranjelinde, geplant in 1937 ter gelegenheid van het huwelijk van prinses Juliana en prins Bernhard.

16 Torenstraat 43 – Woonhuis GMBouwjaar 1932Architekt G.M. van Manen uit Drachten

Stijl Interbellum architectuurKenmerkend zijn ook hier de monumentale kap, versprin-gende geveldelen en ramen met roedenverdeling.

17 Torenstraat 18 – Kerkgebouw GMBouwjaar 1924Architect Tj. Van der KooiStijl Interbellum architectuurDe voorgevel bestaat uit een hoger middendeel, met daarin de dubbele ingang onder luifels.

18 Torenstraat 14 – Rijkskweekschool GMBouwjaar 1924Architect A.S. Vellinga uit DrachtenStijl Interbellum met stijlkenmerken van de Amsterdam-se School en de Art Deco. Helaas is de oorspronkelijke overhoekse entreepartij, uitgevoerd in expressionistische baksteenarchitectuur, in 1954 vervangen door de huidige ingangspartij.

19 Torenstraat 23 – Woonhuis met praktijk GM (foto ▾)Bouwjaar 1928Architect C.R.de Boer uit DrachtenStijl Interbellum architectuurKenmerkend zijn de monumentale kappen, verspringen-de geveldelen en ramen met roedenverdeling.

6 7

20 Torenstraat 12 – Rijks landbouwwinterschool RMBouwjaar 1922Architect R. Wibbelink. Na diens overlijden heeft ge-meentearchitect C.R. de Boer het ontwerp voltooid. Stijl Interbellum architectuurHet bouwwerk is onderdeel van de Papegaaienbuurt, het eerste deel van de Torenstraat. Specifiek voor het gebouw is het kleurenschema en het ontwerp van de glas-in-lood-ramen door de voorman van De Stijl, de beeldend kunstenaar Theo van Doesburg.In 2005 kreeg de school een woon- en werkbestemming.

21 Torenstraat 3-21 – Papegaaienbuurt GM (foto ▾)Bouwjaren 1920/1921Architect C.R. de Boer uit DrachtenStijl Interbellum architectuurWoningen in opdracht van de gemeente gebouwd. Ze zijn, naar een kleurontwerp van Theo van Doesburg, ge-schilderd in de primaire kleuren rood, blauw en geel met daarnaast wit, zwart en grijs. Hij heeft de kleurontwer-pen voor de interieurs en tuinen ook gemaakt.

22 Torenstraat 3 – Woning in de Papegaaienbuurt GMDe woning heet het Van Doesburg-Rinsema-huis en

wordt door de stichting vDR-huis weer in het geheel (bui-ten en binnen) naar het oorspronkelijke kleurenschema van Theo van Doesburg in ere hersteld. Bezichtiging via Museum Dr888.

23 Oosterstraat 29, 33 – Pastoriewoningen GMBouwjaar 1924Architect G.M. van Manen uit DrachtenStijl Interbellum architectuurHuisnummer 33 heeft nog de oorspronkelijke raamverde-ling, de entrees zijn op elkaar gericht en staan onder een gemetselde overdekking.

24 Oosterstraat 35, 37 – WijkcentrumBouwjaar 1924Stijl Interbellum architectuur

25 Beter Wonen 1-41 – Complex arbeiderswoningen Beter Wonen RMBouwjaar 1921Architect A. J. Wijbenga uit NoordwoldeStijl OvergangsarchitectuurBeter Wonen is het oudste nog bestaande voorbeeld van sociale woningbouw in Drachten.

Zeven blokken liggen rondom een plantsoen, het achtste blok ligt aan de Houtlaan. De woningen hadden bij oplevering geen aansluiting op stroom en water. Centraal in het plant-soen staat een replica van de oorspronkelijke water-pomp. Opvallende versie-ringen zijn de azuurblauwe en okergele tegeltableaus tussen de dakkapellen.

9

26 Torenstraat 4 – Gebouw Excelsior GMBouwjaar 1926Architect D. Beintema uit LeeuwardenStijl Interbellum architectuurOorspronkelijk winkel en bakkerij, in de jaren dertig van de twintigste eeuw het middelpunt van de Sociaal Demo-cratische Arbeiders Partij en later de Partij van de Arbeid, laatste jaren kantoorfunctie

27 Zuidkade 30 – Woonhuis met praktijkruimte GMBouwjaar 1916Architect C. R. de Boer uit DrachtenStijl OvergangsarchitectuurAan en in de woning is door de jaren veel verbouwd en aangebouwd.

28 Zuidkade 24 – Tabaksfabriek RMBouwjaar 1902De fabriek was tot 1989 in gebruik en was in 1991 door dreigende sloop van het gebouw (foto ▾) de directe aanleiding voor de oprichting van de cultuurhistorische stichting Smelne’s Erfskip. Het eindresultaat van het behoud van de tabaksfabriek is niet honderd procent, maar het proces er omheen heeft wel de drastische sloop van waardevolle historische pan-den in Drachten een halt toe geroepen.

29 Zuidkade 19 – Hervormde kerk RMBouwjaar 1743De kerk is een van de oudste monumenten van Drach-ten, gebouwd in een sobere stijl, op een T-vormige plat-tegrond. Op het middendeel van de noordgevel staat een houten dakruiter met een achtzijdig ingesnoerde spits, met een windwijzer die het wapen van Drachten draagt.Het Hillebrand-orgel is van 1820, de gebroeders Staak uit Sneek maakten in 1743 de vier gebrandschilderde ramen.

30 Moleneind NZ 14 – Voormalig Gemeentehuis GMBouwjaar 1901Architect R. Wibbelink uit DrachtenStijl NeorenaissanceHet gebouw verving het oude gebouw uit 1819, in 1929 werd het weer ingrijpend verbouwd en werd het politie-bureau er ook in ondergebracht. In 1972 werd het pand het onderkomen van museum It Bleekerhûs, in 1994 werd het een grand café onder de naam ‘t Smelnehûs.

31 Moleneind ZZ 7 – voormalige Kingma s Bank GM (foto ▾)Bouwjaar 1962Architectenbureau van Manen en Zwart uit DrachtenStijl Modernistische stijlDe voorgevel, bekleed met natuursteen, is voorzien van grote glaspartijen.

1110

32 Van Blomstraat 4-22 – Winkelflat GMBouwjaar 1958Architect architectenbureau De Boer en Groenewoud, DrachtenStijl nieuwe BouwenSober, doelmatig gebouw, met vijf winkels en vijf mai-sonnettes. In Drachten zijn vier vergelijkbare winkelflats gebouwd in de nieuwe wijken rond 1960.

33 Zuiderbuurt 28 – Consistorie Doopsgezinde kerk GMBouwjaar 1790/1928/1959Architect C. R. de Boer (1928 en 1959)In 1928 zijn de consistorie en kosterskamer verbouwd tot kerkenraadskamer en vergaderruimte. Het gebouw kreeg toen de naam Mennozaal. In 1959 ging kerklid De Boer nogmaals aan de slag en kreeg de Mennozaal een extra bouwlaag. De kerk (1790) is een RM. Het orgel is in 1856 gebouwd door de firma L. van Dam, Leeuwarden. De kerkzaal is in 2007 ingrijpend gerenoveerd en ge-schikt gemaakt voor multifunctioneel gebruik. Het exterieur, in het bijzonder de in-gangspartij (foto ▸), heeft in 2014 een grondige renovatie ondergaan.

34 Burg. Wuiteweg 14 – Woonhuis GMBouwjaar 1914Architect C.R. de Boer Uit DrachtenStijl OvergangsarchitectuurHet woonhuis heeft verschillende functies gekend: veeartspraktijk, burgemeesterswoning, kraamkliniek, oogarts praktijk en accountantskantoor.

12