Bor’un Tarihçesi

Bor 'un en çok kullanılan türü olan boraks binlerce yıldan beri bilinmektedir. Mısırlılar ve Mezopotamya uygarlıklarının, bazı hastalıkların tedavisi ve ölülerin mumyalanmasında, M.Ö. 800 yıllarında Çinlilerin porselenlerinin cilalanmasında, Babillerin kıymetli metallerinin eritilmesinde boraks kullandıkları bilinmektedir. 2000 yıllık Arapça ve Farsça yazıtlarda ise bugünkü tinkale es anlamda “tincale” kelimesinin kullanıldığı görülmektedir.

Eski Yunanlılar ve Romalılar boratları temizlik maddesi olarak kullanmıştır. İlaç olarak ilk kez Arap doktorlar tarafından M.S. 875 yılında kullanılmıştır. Borik Asit 1700'lü yılların basında borakstan yapılmış, 1800'lü yılların basında ise elemental bor elde edilmiştir (DPT, 2001). Elemental bor 1808 yılında Fransız Kimyacı Gay-Lussac ile Baron Louis Thenard vebağımsız olarak İngiliz kimyacı Sir HumpryDavy tarafından bulunmuştur.

Tarihte Bor

Türkiye’de bilinen ilk borat yatakları Batı Anadolu’da bulunmuştur. 13. ve 14. yüzyıllardaBalıkesir-Susurluk-Sultançayırı Pandermityataklarının Romalılar tarafından isletildiğibilinmektedir. Bu bölgenin Osmanlı imparatorluğu sınırları içerisine girmesinden dolayı uzun müddet bu yataklara dokunulmamıştır.

Bor Elementi

Bor, yeryüzünde toprak, kayalar ve suda yaygın olarak bulunan bir elementtir. Genelde, toprakta ortalama 10-20 ppm*, deniz suyunda 0,5-9,6 ppm, tatlı sularda ise 0,01–1,5 ppm arasında bor bulunur. Yüksek konsantrasyonda ve ekonomik boyutlardaki bor yatakları borun oksijen ile bağlanmış bileşikleri olarak daha çok Türkiye ve ABD’nin kurak, volkanik ve hidrotermal aktivitesinin yüksek olduğu bölgelerde bulunmaktadır.

* Ppm, (İng.: Parts per million) milyonda bir birime verilen isimdir.

Eskişehir’de bulunan Bor yatağı

Kimyasal Özellikleri

Bor, periyodik tabloda B simgesiyle gösterilen, atom numarası 5, atom kütlesi 10,8 g,yoğunluğu 2,84 g/cm3, erime noktası 2200°C ve kaynama noktası 3660°C olan, metalle ametal arası yarı iletken özelliklere sahip bir elementtir. Kütle numaraları 10 ve 11 olan iki kararlı izotoptan olusur.

Fiziksel Özellikleri

Bor kristal iken siyah renkli, sert ve katı haldedir. Amorf durumda ise toz haldeve siyah renklidir. Bor tabiatta serbest olarak bulunmaz. Bor elementi, doğada 150’den fazlamineralin yapısı içinde yer almasına rağmen, ekonomik anlamda bor mineralleri kalsiyum,sodyum, magnezyum elementleri ile hidrat bileşikleri halinde teşekkül etmiş olarak bulunur.

Bor’un kristal yapısı

Ticari öneme sahip bor bileşikleri

1 2 3

7

6

5

4

1) Hidroborasit2) Üleksit3) Boraks (Tinkal)4) Probertit5) Pandermit(Priseit)6) Kernit(Razorit)7) Kolemanit

Kullanım Alanları

Roket yakıtından, diş macununa kadar her alanda kullanılan bor, sanayinin tuzu olarak adlandırılabilir. 450'den fazla üründe "olmazsa olmaz" denilen borun hayatımızdaki yerine kısaca bakacak olursak bitiremeyiz o yüzden başlıca kullanım alanlarını saymakla yetinelim:• Cam sanayi• Seramik sanayi• Temizleme ve beyazlatma sanayi• Yanmayı önleyici maddeler• Tarım• Metalürji• Nükleer uygulamalar• Yakıt• Diğer kullanım alanları

En yaygın olarak kullanıldığı cam sanayinde camın ısıyla genleşmesini önemli ölçüde indirgemekte; titreşim, yüksek ısı ve ısı şokuna karşı dayanıklılık sağlamakta ve böylece camın genel olarak dayanıklılığını arttırmaktadır. Bu tip uygulamalara örnek olarak evlerde kullanılmakta olan borcamlar verilebilir.

Nötron emme gücünün fazla olması onu tek kılan bir özelliğidir. Nükleer santrallerde, radyoaktif maddenin bölünmesi ısının açığa çıkmasına, alfa ve beta parçacıkları, gama ışınları ve nötronların oluşmasına yol açar. Nötronlara karşı kalkan görevi görecek malzemeler arasında en etkili olanları bor, hidrojen, lityum, polietilen ve sudur. Ancak bunların çoğu ikincil gama ışınlarının oluşmasına neden olurken nötronları emme özelliğiyle bor, çok hafif bir gama ışını ve kolay emilebilen bir alfa ışını üretir.

Türkiye için Bor’un Önemi

Türkiye, dünyada Bor rezervlerinin %65′ine sahip bulunurken, dünya üretiminin %32’sini gerçekleştiriyor. Türkiye dışındaki ülkelerde Bor rezervlerinin ömrü son 50 yıllık iken ülkemiz tüm dünyanın 450 -500 yıllık ihtiyacını karşılayabilecek Bor rezervlerine sahip konumdadır.

Türkiye’de devlete ait olan Eti holding A.Ş. aracılığı ile Bor madenleri, Burhaniye’den Savaştepe’ye, Susurluk’tan Dursunbey’e, Bigadiç’ten Sultançay’ına, Bursa Kestelek’ten Sındırga’ya, Kütahya Emet’denEskişehir Kırka’ya kadar 1 milyon 700 bin hektarlık bir Bor maden rezervleri alanı kamulaştırılmış durumdadır. Bu alanlardaki rezervleri yaklaşık 2.5 milyar tonluk kapasiteyle dünyanın en zengin ülkesi Türkiye’dir.

Bor ürünlerine ait teknolojiler genellikle teknolojiyi üreten ülkelerce gizlenmekte, bu konudaki bilgilere kolaylıkla ulaşılamamaktadır. Bu sebeple diğer ülkelerden önemli teknoloji transferleri yapılamamıştır.Ham madene sahip olan ülkelerden ziyade, bu madenle ilgili teknolojiye sahip olan gelişmiş ülkelerin piyasaları kontrol ettiğini göstermektedir. Türkiye de, 1978 yılında yapılan devletleştirmeden sonra bu konuda önemli yol katetmiş olsa da, kalkınmakta olan ülke statüsünün getirdiği sorunlar ve teknolojik eksiklikleri sebebiyle Bor dünya piyasasında rezervleri ile orantılı bir hakimiyete sahip olamamaktadır.

Dünya piyasası yıllık 80-90 milyar dolar civarında olan Bor uç ürünlerinde Türkiye’nin pazar payı %1′i bile bulamamaktadır.Türkiye Bor madenini tam rafine işlenmiş olarak değil, ham veya yarı rafine halde satmasından dolayı çok önemli döviz kazandırıcı fırsatları kaçırmaktadır. Örneğin, ortalama FOB Bandırma 200 dolar/ton dan sattığımız %42 B2O3 tenörlü kolemanit cevherini (Türkiye bu cevherde dünyanın tek üreticisi ve ihracatçısı konumundadır) alan bir ihracatçı firma söz konusu ürünü öğüttükten sonra 600-650$/ton fiyatla nihai kullanıcıya satmaktadır.

Basında Bor

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, TÜBİTAK ve Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen proje kapsamında Sodyum Borhidrürlü Yakıt Pilli aracı test etti. Dünya bor rezervlerinin yüzde 70’inden fazlasına sahip olan Türkiye’de, bor üzerine tamamlanan ve devam eden projelerin çıtası, borla çalışan otomobilin test edilmesiyle yükseldi. Toplam 334 proje başvurusu yapılan ve 101’i tamamlanan borun kullanım çalışmalarında, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün borhidrür ile çalışan aracın test sürüşünü gerçekleştirmesi, yerli otomobil üretiminin tartışıldığı bugünlerde heyecan yarattı.

Toplam 334 proje başvurusu yapılan ve 101’i tamamlanan borun kullanım çalışmalarında, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün’ün borhidrür ile çalışan aracın test sürüşünü gerçekleştirmesi, yerli otomobil üretiminin tartışıldığı bugünlerde heyecan yarattı. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Nihat Ergün, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) ve Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü bünyesinde yürütülen proje kapsamında Sodyum Borhidrürlü Yakıt Pilli aracı test etti.

Bir firma, gece hiçbir yansımaya gerek duymadan görülebilen trafik levhalarının üretimine başladı. Bor madeninin kullanıldığı levhalar gündüz topladıkları enerjiyi kullanarak gece karanlığında rahatlıkla görülebiliyor.

Başkent Ankara’da bir iş adamı, gecenin zifiri karanlığında görülebilen trafik, sokak ve cadde levhalarının üretimine başladı.

Herhangi bir enerji paneline ihtiyaç duymadan gün içinde aldığı ışığı havanın kararmasıyla birlikte kullanan levhalar, gece karanlığında rahatlıkla görülebiliyor. Şu günlerde yalnızca Amerika’da kullanılan levhaların yakın bir zaman diliminde Avrupa ülkelerinde de yaygınlaşması bekleniyor.

Hazırlayan: Enver TÜRE

Fakülte: Fen-Edebiyat

Bölüm: Matematik

Numara: 08025100