Book

150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby

150 Jaar Book.indd 1 2352011 5:24 PM

150 Jaar Book.indd 2 2352011 5:24 PM

150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby

Wim van der Berg

150 Jaar Book.indd 3 2352011 5:24 PM

First published jointly in 2011

by Bookstorm (Pty) Ltd and

Pan Macmillan South Africa

Suite # 10

Private Bag 12

Cresta, 2118

Johannesburg

South Africa

ISBN 978-1-920434-14?-4

Text © Wim van der Berg, 2011

Photographs © Christiaan Kotze and others (see pxx)

All rights reserved. No part of this publication may be

reproduced, stored in or introduced into a retrieval system,

or transmitted, in any form, or by any means (electronic,

mechanical, photocopying, recording or otherwise) without

the prior written permission of the publisher. Any person who

does any unauthorised act in relation to this publication may

be liable to criminal prosecution and civil claims for damages.

Editing by Patricia Botes

Proofreading by Vanessa Perlman

Design and typesetting by Triple M Design, Johannesburg

Printed and bound by Ultra Litho (Pty) Limited

Above: Springbok victory 1995.

Half title page: Bok front row, CJ van der Linde, Chiliboy Ralepelle and Güthro Steenkamp.

Title page: FNB Stadium, venue for the 2009 Tri-nations test against New Zealand.

150 Jaar Book.indd 4 2352011 5:24 PM

Preface viiAcknowledgements ix

1 Official champions at last! The Springboks in the World Cup 1995–2007 1

2 The early beginnings – Schools, clubs and soldiers pave the way 23

3 Turmoil at the top – Woes and fortunes of South Africa’s 13 rugby presidents 43

4 Segregation, frustration and infighting – The history of multiracial rugby in

South Africa 65

5 A competition of two phases: The Currie Cup: SA rugby’s Holy Grail 81

6 The struggle for the golden cup – A new Currie Cup giant emerges 101

7 Two teams dominate the nineties – Natal and Lions break the Currie Cup drou-

ght 121

8 The pillars of South African rugby – Craven Week, Vodacom Cup and so

much more 141

9 Test matches – The grip of South African rugby loosens 159

10 The SANZAR disillusion – The reality of professionalism in rugby 177

Statistics 201Bibliography 226Index 228

Contents

150 Jaar Book.indd 5 2352011 5:24 PM

150 Jaar Book.indd 6 2352011 5:24 PM

vii

Outeursnota

Die grootste uitdaging met die skryf van 150 Jaar van Suid-

Afrikaanse Rugby was om die ryke geskiedenis van die spel

in ons land saam te vat, en terselfdertyd reg te laat geskied

aan die groot rugbygeeste en hul dade oor dié tydperk.

Dit is ’n geskiedenis wat, ideaal gesproke, vyf of ses vo-

lumes benodig. Die oplossing was om te poog om die storie

van Suid-Afrikaanse rugby sedert 1861 te vertel, eerder as

om die geskiedenis op ’n absolute wyse te probeer uiteensit.

Omdat ek bevoorreg genoeg was om die spel in Suid-

Afrika sedert die 1950’s te volg – eers as ’n jong seun van

sewe, en later as speler, administrateur en joernalis – was

dit ’n vreugdevolle voorreg.

Die navorsing het heelwat persoonlike herinneringe

opgeroep. Dit het ook my oë oopgemaak vir ons rugby se

tog deur die jare – ’n reis deur tye van swaarkry, politieke

toutrekkery, drie oorloë, administratiewe onstuimig-

heid, en ook glorie.

Die grootste leemte wat ek tydens die voorbereiding

en skryf van die boek geïdentifiseer het, was ongetwy-

feld die verhaal van Suid-Afrikaanse rugby onder die

swart mense en sogenaamde kleurlinge. Die beskikbare

dokumentasie oor daardie deel van ons rugbygeskiede-

nis is egter onvolledig en gefragmenteerd. Dit is dus met

spyt dat die hoofstuk oor Suid-Afrikaanse rugby buite

die IRR-erkende SA Rugby Football Board (later die SA

Rugby-Voetbalraad en tans die SA Rugbyunie) reg aan

daardie deel van ons ontwikkeling laat geskied nie.

Ek hoop nietemin dat die boek genoeg van die Suid-

Afrikaanse rugbyverhaal bevat om lesers trots te maak op

dit wat oor die afgelope 150 jaar bereik is.

WvdB

Caption

150 Jaar Book.indd 7 2352011 5:24 PM

150 Jaar Book.indd 8 2352011 5:24 PM

ix

Erkennings

Die skryf van 150 Jaar van Suid-Afrikaanse Rugby was in alle opsigte ’n heerlike taak –

en daar is sommer baie, baie mense wat bedank moet word dat die boek ’n werklikheid

geword het.

Ten eerste is daar die uitgewers, Bookstorm. Aan elke personeellid, dankie vir jul

ondersteuning en hulp. En aan die HUB, Louise Grantham, ’n spesiale woord van dank

vir jou vertroue dat die boek kon slaag; vir jou humor en geduld, maar veral vir jou raad

en leiding.

Ook aan my vrou Alida wil ek baie dankie sê. Sy het ondersteun, voorgestel, byge-

staan en geredeneer – en ook die Afrikaanse vertaling gedoen om, soos sy dit stel, “die

mense te laat verstaan wat jy skryf”!

Daar is ook so baie ander uit wie se tyd en kennis ek kon put. In die besonder dankie

aan die voormalige logistieke bestuurder van die Springbokke, Mac Hendricks, vir sy

insette oor “kleurlingrugby”; en aan Derek Jardine vir die foto’s wat hy voorsien het van

daardie afgeskeepte, maar baie belangrike afdeling van Suid-Afrikaanse rugby.

’n Mens het nie baie naslaanwerke nodig as jy vriende soos die voormalige rugbys-

krywers Gerhard Burger en Herman le Roux het nie – en my dank ook aan Gerhard en

Collis Janse van Rensburg vir hulle hulp met Afrikaanse en Engelse grammatiese on-

sekerhede. Dan is daar ook Christiaan Kotze wat op ’n baie groot dankie geregtig is vir

die baie foto’s wat in die boek gebruik is; so ook die onderskeie rugbyunies en hulle

beamptes vir hul bystand.

Laastens, dankie aan al die spelers en beamptes op alle vlakke vir hul bydrae tot die

groei van die wonderlike spel in Suid-Afrika oor die afgelope 150 jaar. Sonder hulle sou

daar nie ’n rugbygeskiedenis gewees het nie.

WvdB

Caption

150 Jaar Book.indd 9 2352011 5:24 PM

x 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y

150 Jaar Book.indd 10 2352011 5:24 PM

Oplaas – amptelike wêreldkampioene! 1

Dit is 24 Junie 1995 – daardie onvergeetlike Saterdag toe die Amabokoboko volksbe-

sit geword het. Vanaf die noordgrens met Zimbabwe tot so ver suid as Kaap Agulhas

was daar ongekende vreugde toe die Springbokke met hul eerste deelname aan die

Wêreldbekertoernooi die All Blacks op Ellispark in ’n drielose eindstryd 15–12 na

ekstra tyd geklop het.

Die grondslag vir hierdie triomf is gelê op meer as net passie en toewyding wat oor

135 jaar gestrek het. Redelik bekwame administrasie, sterk plaaslike kompetisies soos

die Curriebeker, en goed georganiseerde skolerugbystrukture het ook bygedra. Dit het

ook gevolg op jare se teenkanting en onderhandeling met die Suid-Afrikaanse regering

oor die apartheidsbeleid. Hierdie beleid het gelei tot die verbod op die kies van anders-

kleurige spelers op enige vlak van Suid-Afrikaanse rugby; vandaar die uitsluiting van

die Springbokke van internasionale rugby.

Hierdie faktore, wat Suid-Afrika se rugby meer as ’n eeu lank gedra én vertroebel

het, het die gemiddelde fanatiese, bittereinder-ondersteuners daardie dag in Junie

min getraak. Vir hulle het die Wêreldbekeroorwinning Suid-Afrika se status as die

beste ter wêreld oor die afgelope eeu bevestig. Per slot van sake, hul geliefde Bokke

het meer wedstryde teen elke rugbyspelende land gewen as verloor. Hulle het die All

Blacks in Nieu-Seeland geklop, iets wat die All Blacks toe nog nie hier in Suid-Afrika

reggekry het nie. Boonop het die Bokke vier agtereenvolgende Grand Slams op toere na

die Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland gewen waartydens die vier tuisunies die knie

moes buig – die All Blacks en die Wallabies kon dit slegs een keer regkry.

Vir hierdie ondersteuners was die Springbokke die kampioenspan sedert daardie

heel eerste reeksoorwinning teen die Britse Leeus van Mark Morrison in 1903. Net

1

Oplaas – amptelike wêreldkampioene!Die Springbokke in die Wêreldbekertoernooie

Proud Springbok fullback, Percy Montgomery, with his 2007 World Cup winner’s medal.

150 Jaar Book.indd 1 2352011 5:24 PM

2 150 JAAR VAN SUID-AFRIKAANSE RUGB Y

Morné du Plessis – geluk speel ook ’n rol

1971–1980: 22 toetse, 15 keer kaptein

Morné du Plessis het tussen 1971 en 1980 in 22 toetse gespeel, waarvan hy vyftien keer die kaptein was. Hy is ’n wyse man wat nie baie praat nie, maar in die euforie na die 1995-Wêreldbekeroorwinning het hy gesê dit was asof ’n onsigbare mag die Springbokke se lot in ’n gunstige rigting gestuur het. Dit was inderdaad so, want daar was ’n aantal gebeure wat die Springbokke gelukkig getref het. Sake kon so maklik anders verloop het in hierdie toernooi wat ongetwyfeld ’n hoogtepunt in Suid-Afrikaanse rugby was.

Die eerste krisis was die uitskop van die afrigting- en bestuurspan ’n skamele nege maande en vyf toetse voor die afskop van die Wêreldbekertoernooi. Na swak resultate – net vier oorwinnings en twee gelykopuitslae uit twaalf toetse – is Ian McIntosh summier deur Louis Luyt in die pad gesteek. As daar in gedagte gehou word hoe swak McIntosh se lang lys voorgangers teen Frankryk, Engeland, Nieu-Seeland en Australië gevaar het, was sy vertoning as afrigter glad nie so beroerd nie. Hy het net twee makliker toetse teen Argentinië gehad. Luyt was berug daarvoor dat hy afrigters van Transvaal en die Leeus nie enige tyd gegun het om hul voete te vind en ’n span op te bou nie. Van agterna beskou was Luyt miskien oorhaastig, maar alles het goed afgeloop. Kitch Christie se fabelagtige sukses met Transvaal en die Leeus, nadat Luyt hom by Harlequins in Pretoria se tweede span gaan haal het, het net agtien maande later aan hom die hoogste afrigtingspos in die land besorg.

Die ommekeer binne nege maande in die standaard van die Springbokke se vertonings is een positiewe aspek van die aanloop tot die Wêreldbekertoernooi. Toe volg die besering van Chester Williams, wat hom gedwing het om aan die groep te onttrek. Die noodlot waarna Du Plessis verwys het, het weer saamgespeel en Williams se plaasvervanger, Pieter Hendriks, het ’n briljante drie in die openingswedstryd teen Australië aangeteken. Goed begin is half gewin! Na die skorsing van Hendriks en James Dalton vir hul aandeel in die bakleiery in die wedstryd teen Kanada, het ’n fikse Williams op sy beurt Hendriks se plek ingeneem en vier drieë in sy eerste Wêreldbekerwedstryd gedruk!

Nog ’n ernstige terugslag was die handbesering wat André Joubert, die sogenaamde Rolls Royce van heelagters, opgedoen het. Hy was so ampertjies nie beskikbaar vir die halfeindstryd teen Frankryk en die eindstryd teen Nieu-Seeland nie. Die Samoaanse heelagter, Mike Umaga, het in die kwarteindstryd vir Joubert met ’n stywe arm probeer stuit en Joubert het die slag op sy hand gekry. Joubert vertel dat hy eers vyf minute na die laagvat besef het dat iets ernstigs met sy hand gebeur het: “Ek het probeer om aan te hou speel, maar ek kon nie.” Dit was onmiddellik duidelik dat hy sy hand gebreek het. Joubert is met Brendan Venter vervang en Gavin Johnson is van die vleuel na heelagter verskuif.

Dit was ’n dreigende krisis. So goed soos wat hy was, het Johnson maar ’n gemiddelde wedstryd teen die Samoane ge-had. Christie is dus sonder enige keuse gelaat en Joubert is dieselfde aand na die wedstryd teen Wes-Samoa geopereer. Hy moes ure in ’n dekompressiekamer deurbring en ’n week later het hy op die veld gedraf vir die kwarteindstryd teen die Franse in Durban. Hy moes ’n stut wat in die Ierse sport “hurling” gebruik word, aan sy beseerde linkerhand dra. Hy het die beskermende groen stut ook die volgende week in die eindstryd teen Nieu-Seeland gedra. Joubert erken dat sy beseerde hand die hele tyd in sy gedagtes was, en die baie hoë balle waarmee die Franse hom van meet af aan getreiter het, het ook nie gehelp nie. Dit was maar ’n kwessie van

150 Jaar Book.indd 2 2352011 5:24 PM


Frankryk en die Britse Leeus met reeksoorwinnings in

1958 en 1974 onderskeidelik het die skoon rekord van

die Bokke tot en met 1995 bederf. Ja, die Bokke was die

kampioene – en die refrein van die rockgroep Queen se

liedjie “We are the champions” het nog lank ná die eind-

fluitjie en die oorhandiging van die Webb Ellis Cup in die

paviljoene weerklink, waar 60 000 toeskouers steeds

bankvas gestaan het.

Dit was ook op daardie dag dat die charisma van

Madiba ’n nasie verenig het. President Nelson Mandela

het die Springbokke voor die wedstryd in hul kleedkamer

besoek en ná die wedstryd met ’n Springbokpet op sy kop

en ’n nommer 6-Springboktrui (kaptein Francois Pienaar

se nommer) die trofee aan die Springbokkaptein oorhan-

dig met die woorde: “Thank you for what you have done

for South Africa.” Pienaar se antwoord was: “We could

never have done what you have done for South Africa.”

Die oorwinning en wat dit in Suid-Afrika beteken en

bereik het, was werklik die verwesenliking van die span

se slagspreuk vir die duur van die Wêreldbekertoernooi,

naamlik “Een nasie, een span”.

Daardie helder, koue Hoëveldse wintersmiddag, net

meer as 106 jaar na die stigting van die eerste nasio-

nale beheerliggaam, naamlik die South African Rugby

Football Union (SARFU) in Kimberley in 1889, was on-

getwyfeld die grootste dag in die trotse geskiedenis van

Suid-Afrikaanse rugby. Weens die kort bestaan van die

nuwe demokrasie en die invloed wat die titel op die land

se mense gehad het, was dit beslis ’n groter gebeurtenis

as die Wêreldbekertitel wat die Springbokke in 2007 in

Frankryk verower het. Vreemdelinge het mekaar omhels,

60 000 toeskouers het op Ellispark saamgesing en op en af

gespring – en in die strate dwarsdeur die land het toeters

geblaas en die nuwe Suid-Afrikaanse vlag is oral gewaai.

Die openingsrillerPresies vier weke voor die eindstryd het die openings-

wedstryd die toon aangegee vir die toernooi toe die

Springbokke van Francois Pienaar teen alle verwagting

vasbyt en deurdruk, het Joubert toegegee.Die skorsing van die twee spelers na die wedstryd

teen Kanada het so ampertjies Suid-Afrika ontneem van die kans om in die eindstryd te speel. Die Springbokke moes die Franse in Durban klop om deur te dring, maar niks is ooit eenvoudig nie … Reën in die winter is nie die norm nie, maar drie van die vyf wedstryde wat aan die kus gespeel moes word, is deur nat weer beïnvloed. Die halfeindwedstryd in Durban het amper uitgereën. Dit sou beteken dat die Springbokke uitgeskakel is en Frankryk, wat ’n beter dissiplinêre rekord het, sou die kans kry om in die eindstryd te speel.

Durban het gelyk of dit deur ’n moeson getref is. Die veld was letterlik ’n dam water. Die afskop is met negentig minute vertraag en skeidsregter Derek Bevan moes oor die veiligheid van die spelers besluit.Weerlig was die grootste gevaar, maar die skrums kon ook ineenstort en as die spelers ’n hopie vorm met ’n losskrum, was die poele water diep ge-noeg om die speler wat onder lê, te verdrink. Die geluk was egter aan die Springbokke se kant en die reën het opgehou in die tydperk voor die uitgestelde afskop. Skeidsregter Be-van het besluit dat die wedstryd kon voortgaan. Tien minute na die afskop het die hemele weer oopgegaan!

Die Springbokke het deur die reën en modder na ’n oor-winning van 19–15 voortgeploeter. Hulle was baie gelukkig toe Abdel Benazzi, die groot Franse flank, net voor die einde van die wedstryd in die nattigheid gly op pad doellyn toe. Hy was net-net kort van die doellyn en as daar destyds ’n TV-skeidsregter was, is die drie dalk toegeken.

Toe kom die eindstryd op Ellispark en die geluk is nog steeds aan die Springbokke se kant. Met die telling 9 elk twee minute voor die einde van die wedstryd, skop Andrew Mehrtens, die jong All Black-losskakel, die eenvoudigste skepskop van reg voor die pale mis! Daardie skepskop sou die Wêreldbeker aan Nieu-Seeland besorg het.

Hoewel geen Nieu-Seelandse beampte dit ooit amptelik gesê het nie, het die Nieu-Seelandse pers te kenne gegee dat voedselvergiftiging die All Blackgroep die dag voor die eindstryd getref het. Hulle het verkondig dat dit ’n skelmstreek was om te sorg dat die All Blacks nie op hul beste sou wees nie. Die persmanne het egter nooit enige bewyse gekry om dié bewerings te staaf nie. !

150 Jaar Book.indd 3 2352011 5:24 PM


in die verdedigende kampioen Australië op Nuweland

geklop het. Net drie jaar vantevore het die Wallabies

die Springbokke op hierdie tradisionele setel van Suid-

Afrikaanse rugby met 26–3 verneder. Daar was twee

hoogtepunte op daardie wonderlike wintersdag in

Kaapstad, naamlik die geesdriftige skare met hul oor-

weldigende optimisme tydens die onvergeetlike ope-

ningseremonie; en die wyse waarop Pieter Hendriks om

die Wallabie-ikoon, David Campese, geswenk het op pad

doellyn toe om die Bokke se toernooi op koers te kry.

Die Springbokke is drie jaar tevore, in 1992, hertoe-

gelaat tot die internasionale arena na die vrylating van

Mandela uit die gevangenis en met die eerste demokra-

tiese verkiesing in 1994 net om die draai. Daar was ’n

aantal gebeure tydens die toernooi waar die geluk toe-

vallig na Suid-Afrika se kant gekom het. Nie dat Suid-

Afrika nie die Wêreldbeker verdien het nie, maar dit kon

ook so maklik anders verloop het. Meer daaroor soos die

toernooi verder ontvou vanaf daardie eerste wedstryd

teen Australië …

Hendriks se drie net voor rustyd – terloops, hy beskou

dit slegs as sy derde mees onvergeetlike drie – was uit-

staande en dalk deurslaggewend. Dit het ’n agterstand

van 13–9 vir die Springbokke omgeskakel na ’n rustyd-

voorsprong van 14–13, nadat die Wallabies die wedstryd

begin het soos die kampioenspan wat hulle inderdaad

was. Die Springbokke het stadig begin, maar het met ’n

passie gespeel wat aangevuur is deur die algemene gees

in die land, en die luidrugtige skare van meer as 53 000.

Die Bokke het algaande teruggeveg, en kenmerkend

van die afgelope eeu was dit die Springbokskrum wat die

Wallabies voorlangs laat disintegreer het. Voeg daarby

die ongenaakbare verdediging wat deur die geesdrif en

die opwinding van die dag geïnspireer is. Die adrenalien-

aangevuurde plettervatte het die Australiese span van

stryk gebring. Namate die Bokke se selfvertroue toege-

neem het, het die Wallabies al hoe meer foute begaan.

Die Springbokke was klinies en geduldig, en het die

Wallabies se aanvalle goed gelees en maklik afgeweer.

Die losskakel Joel Stransky, die eerste Springbok wat

op al vier moontlike wyses punte in ’n enkele toetsweds-

tryd aangeteken het, het die Springbokke se voorsprong

na 27–13 laat rek toe hy in die 64ste minuut vir sy drie

oor die doellyn is. Sy 22 punte het gekom deur ’n drie,’n

vervyfskop, ’n skepskop en vier strafskoppe. Die skok van

Hendriks se drie net voor rustyd het die verdedigende

kampioen geskud. Die Springbokke was ongetwyfeld

die beste span in die tweede helfte, maar die Aussies is

teen die einde vir hul veggees beloon toe die haker, Phil

Kearns, in die laaste minute ’n drie druk en die Wallabies

en die Springbokke dus twee drieë elk gehad het.

Die beste span het egter gewen en dit oortuigend reg-

gekry, ten spyte daarvan dat baie min rugbykenners van

mening was dat hulle die toernooi, of selfs net die eerste

wedstryd, sou wen. Die telling van 27–18 het nie werk-

lik die Springbokke se oorheersing weerspieël nie. Die

Australiërs was goeie verloorders, maar het in die aanloop

tot hul tweede wedstryd besef dat dit nou ’n opdraande

pad sou wees om die Wêreldbekertrofee te behou.

’n Teleurstellende tweede wedstrydDie tweede wedstryd ses dae later het die Springbokke

met ’n slag teruggebring aarde toe. Die teenstander was

die nederige Roemenië en die Bokke het spelers wat nie

in die eerste wedstryd gespeel het nie, onder die kap-

teinskap van Adriaan Richter ingespan. Die basiese be-

ginsels is geïgnoreer en die span het van die wedstryd-

plan afgewyk. Die toeskouers – weer op Nuweland – het

die Bokke sien sukkel teen die vasbeslote verdediging

van ’n trotse span wat nie juis iets anders gehad het om

op terug te val nie.

Richter se twee malende oorstootdrieë is al wat die

Suid-Afrikaanse span vir hul moeite kon wys, asook ’n

doelskop en drie strafskoppe deur Gavin Johnson. Die

Roemeniërs het ’n enkele drie deur Nicolae Raceanu

en ’n strafskop aangeteken vir ’n eindtelling van 21–8,

wat die Bokke gevlei het. Die Springbokke se vertoning

was, om die minste te sê, teleurstellend en het die Suid-

Afrikaanse ondersteuners bekommerd gelaat. Hoeveel

150 Jaar Book.indd 4 2352011 5:24 PM


diepte het die span gehad? Wat sou gebeur as daar kwali-

teitplaasvervangers gebruik moes word?

Die Veldslag van Boet ErasmusHierdie vrae sou weldra beantwoord word soos wat die

drama van die Wêreldbekertoernooi ontvou het. Die be-

rugte “Veldslag van Boet Erasmus” wat op die powere

vertoning teen Roemenië gevolg het, het geensins meer

vertroue ingeboesem nie. Toe die Boet Erasmus-stadion

in Port Elizabeth se ligte net voor die afskop uitgaan,

was dit as’t ware ’n slegte voorbode van wat sou voorlê,

want dit was inderdaad ’n donker dag vir rugby én in die

besonder vir Suid-Afrikaanse rugby. Die Springbokke

was rustyd 17–0 voor teen Kanada, en kort daarna 20–0.

Behalwe vir goeie verdediging teen ’n robuuste, aggres-

siewe span is dit waar die telling en die doeltreffendheid

van die Bokke geëindig het.

Toe, tien minute voor die eindfluitjie blaas, is drie spe-

lers van die veld afgestuur. Dit het begin met ’n gestam-

pery tussen die held van die Australiese oorwinning,

Pieter Hendriks, en sy teenstander, Winston Stanley.

Onnosele instorming van spanmaats om te gaan help, het

die voorvalletjie in ’n volskaalse bakleiery laat ontaard.

Springbokhaker James Dalton en die Kanadese speler

Rod Snow en kaptein Gareth Reed is afgestuur. Later is

Hendriks en Kanada se Christian Stewart, wat ter onder-

steuning by die aanvanklike stampery ingestorm het, uit-

gewys en geskors. Al vyf spelers se verdere deelname aan

die toernooi is opgeskort. Die afstuur van twee Bokke het

later amper ernstige gevolge vir die Springbokke voor die

kwarteindronde teen Frankryk gehad.

Terloops, Christian Stewart, ’n broerskind van die

Springbok Dave Stewart wat in die sestigerjare losska-

kel en senter gespeel het, het vir die Westelike Provinsie

(WP) gespeel voor hy internasionale roem in Kanada

gaan soek het. Drie jaar na die voorval in 1995 het die

jong Stewart saam met die Springbokke na die VK getoer.

Destyds kon spelers nog meer as een land verteenwoor-

dig. Hy het in drie toetse vir die Bokke gespeel.

Die groepsrondes is suksesvol afgehandel, met een

uitstaande uitslag, een swak wedstryd en een skandalige

vertoning – maar die Springbokke het die kwarteindron-

de gehaal waar Wes-Samoa op hulle gewag het. Hierdie

James Dalton was suspended in the match against Canada. André Joubert played the semifinal and final with a broken hand.

150 Jaar Book.indd 5 2352011 5:24 PM


Jake White herstel die trots

Springbokafrigter, 2004–2007

Jake White het in 2004 die Springbokafrigter geword na afloop van die berugte Kamp Staaldraad-affêre en die gevolglike swak vertoning van die Springbokke by die 2003-Wêreldbekerkompetisie. Dié toernooi het sy slagoffers geëis, onder andere afrigter Rudolf Straeuli, en die Spring-bokke is in die kwarteindronde uitgeskakel.

White se aanstelling het dadelik ’n uitwerking gehad. Sy ampstermyn het in 2004 begin en in dieselfde jaar is die Springbokke as die IRR se Span van die Jaar aangewys. Schalk Burger, skaars uit junior geledere, was die IRR se Speler van die Jaar, en die Springbokke het vanaf sesde na vierde plek op die wêreldranglys geklim. White het ook met sy eerste poging die Drienasiesreeks gewen – in die nege bestaansjare van die kompetisie was dit slegs die tweede keer dat Suid-Afrika dit reggekry het. Die gevolg van hierdie suksesvolle jaar was dat White tot ná die 2007-Wêreldbeker-toernooi as Springbokafrigter aangestel is.

Dié voormalige lid van die Jeppe High School for Boys se eerste span het nooit enige groot rugby gespeel nie en was nooit in beheer van ’n provinsiale span nie. White was in 2000 assistentafrigter van die Sharks. Trouens, hoewel hy by die Goue Leeus in sy hoedanigheid as direkteur van rugby op klubvlak hand bygesit het, het hy nooit ’n klubspan afgerig nie. Sy ondervinding op provinsiale vlak was beperk tot junior skoolspanne van onder-19’s en onder-21’s. Toe trek Nick Mallett hom nader om te help met video-ontleding vir die Springbokke, en in 2001 word hy hulpafrigter van die Springbokke onder Harry Viljoen. Daarna word hy aangewys as die afrigter van die nasionale onder-21-span. White het die onder-21’s na die nuwe kompetisie, ’n wêreldkampioens-kap, geneem en hulle het met die titel huis toe gekom.

In 2004 word hy die nuwe Springbokafrigter. Met die intrapslag klop die Bokke die Iere in twee toetse in Suid-Afrika, en daarna vir Wallis, ook tuis. Die Drienasiestitel het gevolg en toe ’n baie gemiddelde Grand Slam-toer waartydens die Springbokke twee wedstryde teen Wallis en Skotland gewen het, en twee teen Engeland en Ierland verloor het.

In 2005, na White se suksesvolle eerste jaar as Springbokafrigter, het Suid-Afrika na die tweede plek op die wêreldranglys opgeskuif. Dit het gevolg op ’n goeie ver-toning in die Drienasiesreeks. Hulle het wel die Wallabies drie keer geklop, maar nie die titel behou nie. Die spelpeil van die Springbokke het egter afwaarts begin neig en hierdie tendens is in 2006 voortgesit, wat ’n slegte oesjaar vir Jake en sy span was. Die Springbokke is in 2006 met ’n rekordtelling van 49–0 deur die Wallabies afgeransel, en hulle het ook tuis en weg teen die All Blacks verloor. Hulle kon slegs twee keer daarin slaag om tuiswedstryde te wen. Die jaareindtoer het ’n nederlaag van 32–15 teen Ierland ingesluit en hulle het ook in die eerste toets teen Engeland 31–23 verloor. In die tweede toets kon hulle darem ’n klein bietjie salf aan die wonde smeer deur Engeland met 25–14 te klop.

Die Springbokke het net vyf van hul twaalf wedstryde gewen. Maar 2006 was ook ’n jaar waarin White deeglike beplanning gedoen het. Hy het ’n verswakte span op toer na die VK gestuur sodat hy van sy spelers ’n blaaskansie kon gee. Die wêreldbekende prof. Tim Noakes van die Hoëpresta-sie-instituut in Kaapstad het White oortuig dat dit belangrik is om sy spelers voor die 2007-Wêreldbekertoernooi te laat rus. Nogtans het Engeland op hul toer na Suid-Afrika in 2007 twee keer goed pak gekry.

Nadat die Springbokke tuis in die Drienasieskompe-tisie een wedstryd gewen en een verloor het, het White die res van die kompetisie opgeoffer deur ’n tweede span Springbokke vir die oorsese been van die kompetisie na Australasië te stuur. Daarna het hulle die Namibiese span in Kaapstad geklop – dit was beswaarlik ’n ordentlike opwar-mingswedstryd – voor hulle na Frankryk vertrek het vir die 2007-Wêreldbekertoernooi. Die Springbokke het Connacht 18–3 in Galway geklop en na ’n aanslag van ses minute 26–3 met Skotland afgereken. Toe volg die opmars Parys toe vir hul Wêreldbekerveldtog … Die Springbokke het die toernooi gewen en Jake White het die teuels neergelê. Sedertdien het hy geen noemenswaardige afrigting gedoen nie.

150 Jaar Book.indd 6 2352011 5:24 PM


keer was die Springbokke op die Hoëveld en het hulle

Ellispark se skare in vervoering gehad met goeie hardlo-

oprugby wat uit ’n indrukwekkende voorspelervertoning

gespruit het.

Dit was Chester Williams se eerste verskyning by die

Wêreldbekertoernooi, wat hy dan ook met vier drieë ge-

vier het – ’n Suid-Afrikaanse toetsrekord! Nog twee drieë

is onderskeidelik deur die slot Mark Andrews en die ha-

ker Chris Rossouw aangeteken. Die Bokke was 35–0 voor.

Tu Nu’uali’itia en Shem Tatupu het in die laaste twintig

minute twee verdoelde drieë vir die besoekers aangete-

ken, voordat Chester se vierde drie die telling 42–14 ge-

maak het.

Dit was ’n aanskoulike wedstryd, maar deurspek van

onaanvaarbare stywearm-verdediging en laatvatte deur

die Samoane, wat eintlik gelukkig was om nie meer as

net strafskoppe teen hulle te kry nie. Daar is altesaam

twintig strafskoppe aan die Bokke toegeken, terwyl hulle

slegs agt afgestaan het. Die statistiek dui op ’n span wat

hulle klaarblyklik nie veel aan die reëls van die spel ge-

steur het nie.

Die oorwinning oor Wes-Samoa het beteken dat die

Springbokke vir die halfeindronde teen Frankryk gekwa-

lifiseer het. Dié harde wedstryd het egter sy tol aan bese-

rings geëis. Slotte Kobus Wiese se knie en Mark Andrews

se rib, flank Ruben Kruger se skouer en heelagter André

Joubert se hand is beseer. Daar was ook kommer oor

Joost van der Westhuizen. Tog is almal fiks verklaar vir

die wedstryd teen Frankryk. Joubert moes egter eers ’n

operasie aan sy gebreekte hand ondergaan en daarna tyd

in ’n dekompressiekamer deurbring om betyds gereed te

wees vir die halfeindstryd!

Die weer bedreig die Bokke se semifinaalIn die eerste van die twee kragmetings tussen spanne van

die Noordelike en Suidelike Halfronde moes Suid-Afrika

ná stortreën op ’n deurdrenkte Kingspark in Durban teen

Frankryk speel. Engeland en Nieu-Seeland sou die vol-

gende dag op Nuweland kragte meet.

Op die keper beskou is White se afrigtingsrekord nie so indrukwekkend nie. Van sy 54 toetse het hy 36 gewen. In 2006, wat sy swakste jaar was, het hy slegs vyf uit twaalf toetse gewen. Ter versagting moet mens in aanmerking neem dat hy sy spelers vir die jaareindtoer laat rus het.

Jake White

150 Jaar Book.indd 7 2352011 5:24 PM


Dit was so amper of die wedstryd in Durban is afgelas.

Weerlig, die gevaar van beserings as gevolg van skrums

wat ineenstort, en selfs moontlike verdrinking in die

baie poele water tydens losskrums het daartoe bygedra

dat die afskop met negentig minute vertraag is. Derek

Bevan, die Walliese skeidsregter, moes die besluit

maak. Die Fransman, Marcel Martin, ’n direkteur van

die Wêreldbekertoernooi, het wederregtelik op die veld

gegaan om die skeidsregter te probeer oortuig om die

wedstryd af te stel. Sy motief was duidelik: as die wed-

stryd nie plaasvind nie, sou die span met die beste dis-

siplinêre rekord na die volgende ronde deurdring. Die

skandes by Boet Erasmus kon nou by die Springbokke

kom spook!

Dr. Louis Luyt, president van die Suid-Afrikaanse

Rugby-Voetbalunie (SARVU) en lid van die organise-

rende komitee, was ook daar en hy het aan Bevan gesê

dat net die skeidsregter kan besluit of die wedstryd moes

voortgaan al dan nie, en dat hy Bevan se besluit sou

aanvaar. Die halfeindstryd het toe in haas onspeelbare

omstandighede begin en tien minute later het die reën

weer uitgesak. Maar die koeël was deur die kerk en die

opskorting van die wedstryd is nie weer oorweeg nie.

Die Springbokke het hul fokus behou terwyl hulle vir

die afskop van die wedstryd gewag het. Die Franse het

Joubert met hul eerste balbesit probeer ontsenu. Joel

Stransky het met ’n vroeë strafdoel geslaag, maar met

twee pogings misluk toe die reën weer neerstort. Toe was

dit ’n kwessie van foute beperk en geleenthede aangryp,

en tien minute voor rustyd is Ruben Kruger na dryfwerk

deur die voorspelers oor die doellyn gestoot. Die doels-

kop was oor en die Bokke was 10–0 voor. Die toekomstige

Sharksspeler, Thierry Lacroix, het daarna met twee straf-

skoppe geslaag en die Bokke was teen rustyd net 10–6

voor.

In die tweede helfte was die wind teen die Springbokke

en strafskoppe was die logiese manier om punte op die

telbord te kry terwyl die twee spanne deur die modder

ploeter en gly. Stransky het net na rustyd nog ’n straf-

skop oorgeskop en die telling was 13–6. Lacroix ant-

woord ’n minuut later met ’n strafskop, en daarna was

dit weer Stransky se beurt na ongeveer sewe minute in

die tweede helfte. Die Bokke was 16–9 voor, maar na 57

minute het die voorsprong na 16–12 verminder toe die

Franse senter weer sukses behaal. Met net elf minute oor

maak Stransky die telling 19–12, en dit lyk asof Suid-

Afrika op pad is na die eindstryd. Frankryk moes nou

twee maal punte aanteken om te wen, waarvan een ’n

drie sou moes wees. Dit het onwaarskynlik gelyk totdat

Lacroix die Franse agterstand tot net vier punte laat

krimp het, met nog vyf minute speeltyd oor.

Die uitslag was weer in die weegskaal. Die Bokke was

vasgepen in hul eie gebied en meestal op hul eie doellyn,

terwyl die Franse verbete alles in die stryd gewerp het.

Dit het gelyk of hulle suksesvol sou wees, maar toe gly

Benazzi in die modder en wat gelyk het na die wendrie

word nie gedruk nie. Met hul eerste probeerslag dring

die Bokke dus deur na die Wêreldbekereindstryd.

Die semifinaal tussen Engeland en Nieu-SeelandDie ander halfeindstryd op Nuweland was bykans ’n on-

gelyke stryd en Engeland kon die blaam hiervoor plaas

op die Kiwi’s se Speler van die Toernooi, die twintigjarige

Jonah Lomu. Hy is nie deur die groot name of die Engelse

se verdediging gestuit nie en het vier drieë aangeteken.

Na slegs vier minute was die All Blacks 10–0 voor na Lomu

se eerste drie en ’n verdoelde drie van Josh Kronfeld. Dit

was gou 18–0 na ’n strafskop deur Mehrtens en ’n ver-

rassende skepdoel deur agsteman Zinzan Brooke. Teen

rustyd was die telling 25–3 na Rob Andrews se strafskop

vir Engeland en nog ’n vervyfde drie deur Lomu.

Die Kiwi’s het altesaam ses drieë gedruk – Lomu se

vier, plus een elk deur Kronfeld en Graeme Bachop.

Mehrtens het net drie van Nieu-Seeland se drieë omskep,

maar ook met ’n strafskop en ’n skepdoel geslaag. Saam

met Brooke se skepdoel het die Kiwi’s 45 punte aangete-

ken. Engeland se vier drieë is almal in die tweede helfte

gedruk nadat hulle van 25–3 af teruggeveg het toe die

uitslag eintlik al ’n voldonge feit was. Die naaste wat hul-

150 Jaar Book.indd 8 2352011 5:24 PM


Kitch Christie – die man wat moes raakvat en regruk

Springbokafrigter, 1994–1996

Kitch Christie, wat Suid-Afrika na hul eerste Wêreldbekertitel gelei het, het dit reggekry met minder as drie seisoene in beheer van ’n provinsiale span. Ian McIntosh het die trekpas as Springbokafrigter gekry na die Nieu-Seelandse toer in 1994, toe hulle twee toetse verloor en gelykop in die derde toets gespeel het. SARVU se nuwe president, Louis Luyt, het besluit dat Christie die leisels moes oorneem. Luyt was ook die Gauteng Leeus Rugbyunie se president en het Christie van oorkant die Jukskeirivier uit Noord-Transvaal laat kom om die Leeus na twee opeenvolgende Curriebekertitels in 1993 en 1994 te lei. Dit was die eerste titels sedert 1972 toe hulle (as Transvaal) vir Oos-Transvaal om die titel geklop het. Die Leeus het onder Christie en sy assistent Ray Mordt die Lionbeker en die M-Netreeks in albei seisoene gewen en die Super 10 in 1993. (Mordt het die Leeus in 1994 na ’n Curriebekeroorwinning gelei, aangesien Christie reeds na die Springbokkamp opgeroep is.) Christie se sukses as afrigter was vir die groot indoena van rugby indrukwekkend genoeg om as Springbokafrigter aangestel te word.

Christie het vir Pretoria Harlequins gespeel en afgerig, en ook vir Glenwood Old Boys in Durban afgerig. In 1988 het hy die Chicago Lions in die VSA na ’n streekstitel gelei. Hoewel hy Quins

se tweedespan-afrigter was toe Luyt hom nadergetrek het om na die Leeus oor te kom, het hy deur die jare baie bekers en trofeë vir die klub verower. Hy het ook vir Noord-Transvaal diens gedoen as ’n keurder en hulpafrigter. Hierdie “gentleman” van min woorde het seker die moeilikste afrigtingspos in die rugbywêreld gekry, met slegs nege maande oor voor die afskop in Suid-Afrika, en ons rugbymense wat die Wêreldbeker eis!

In Suid-Afrika was daar nog altyd, en is daar steeds, die vaste oortuiging dat die Springbokke die beste span in wêreldrugby is. Christie moes hierdie geloof regverdig. Sy eerste oorwinnings was twee keer teen Argentinië tuis, en daarna klop die Springbokke vir Skotland en Wallis met die jaareindtoer in 1994. In 1995 het die Springbokke net een opwarmingswedstryd teen Wes-Samoa voor die groot toernooi gehad. Onder Christie se

leiding het hulle al ses wedstryde in die Wêreldbekertoernooi gewen – drie in die groepwedstryde, die kwart- en halfeindrondes, en dan die onvergeetlike eindstryd. Hy was nog verantwoordelik vir die span toe hulle later 40–11 met Wallis in 1995 afgereken het en die Italiaanse span in Rome afgeransel het. Sy laaste toets as afrigter was in November 1995 toe die Springbokke vir Engeland in ’n wegwedstryd met 24–14 geklop het.

Christie, wat reeds in 1979 met leukemie gediagnoseer is, se gesondheid het agteruitgegaan. Hy was onoorwonne in die veertien toetse waarvan hy die afrigter was – ’n rekord wat hy met Fred Allen van Nieu-Seeland gedeel het, totdat Nick Mallett dit met sewentien toetse oortref het. As gevolg van sy swak gesondheid het Christie vroeg in 1996 bedank. Hy het tog in so ’n mate herstel dat hy sy droom om Noord-Transvaal af te rig, kon verwesenlik. Hy was egter te siek om hulle in 1997 vir hul Super 12-toer na Australasië te vergesel en is in April 1998 oorlede.

Hierdie stil en nederige man se nalatenskap vir rugby was dalk die wyse waarop hy sy spelers kon identifiseer en kies, asook sy bereidwilligheid om bekwame buitestanders te betrek om hulp by tegniese aspekte van die spel te verleen.

150 Jaar Book.indd 9 2352011 5:24 PM


Chester Williams en Pieter Hendriks

Chester Williams –Springbok, 1993–2000: 27 toetse

Pieter Hendriks – Springbok, 1992–1996: 14 toetse

Toe Chester Williams opgeroep is om die geskorste Pieter Hendriks na die Boet Erasmus-veldslag in 1995 te vervang, was dit asof die noodlot die Kaapse vleuel net regverdig behandel het. Hy is oorspronklik gekies om in die Wêreldbekergroep te wees, maar moes weens ’n besering onttrek. Hendriks was egter nie oorspronklik gekies nie. Hy het Williams se plek gevul en dan ook daardie wonderlike drie in die openingswedstryd op Nuweland teen Australië gedruk. Toe hy geskors is vir sy aandeel in die bakleiery in Port Elizabeth in die wedstryd teen Kanada, was die vleuel van Roodepoort Rugbyklub se deelname aan die Wêreldbekertoernooi na net drie wedstryde verby.

Williams het sy tweede kans aangegryp en vier drieë in sy eerste Wêreldbekerwedstryd teen Samoa aangeteken. Dit was ’n nuwe Suid-Afrikaanse rekord. Hy het ook in die

halfeindstryd en eindstryd gespeel. Hy was egter nie ’n nuweling op die toetsveld nie, en het voor die Wêreldbeker-kompetisie reeds tien wedstryde vir Suid-Afrika gespeel.

Williams het 27 toetse vir die Springbokke gespeel en veertien drieë gedruk. Hy het ook twintig toerwedstryde vir die Springbokke gespeel, en ’n verdere dertien drieë in die wedstryde gedruk. Hendriks het in vier toetse voor die openingswedstryd van die Wêreldbekertoernooi gespeel en Suid-Afrika in ’n verdere sewe wedstryde verteenwoordig om die totaal op veertien toetse te staan te bring. Hy het twee toetsdrieë gedruk, asook ’n verdere vier drieë in die sewe toerwedstryde wat hy vir die Springbokke gespeel het. Dit is interessant dat hy die drie op Nuweland, toe hy om die ikoon David Campese gehardloop het, net as sy derde beste drie beskou.

Pieter HendriksChester Williams

150 Jaar Book.indd 10 2352011 5:24 PM


le aan Nieu-Seeland se telling gekom het, was inderdaad

net voor die eindfluitjie toe Rory Underwood sy tweede

drie druk. Rob Andrews het vervyf en die punteverskil na

’n meer respektabele 16 laat krimp. Twee van Engeland se

ander drieë is deur Will Carling gedruk, met Andrews wat

met ’n strafskop en twee vervyfskoppe geslaag het. Die

eindtelling was 45–29 in Nieu-Seeland se guns.

Engeland het hul kans om in die eindstryd te speel,

verbeur – en dit was ’n bittere pil nadat hulle in 1991 as

die beste span in die toernooi die eindstyd teen Australië

op Twickenham verloor het. Dit blyk Engeland se lot te

wees om die Wêreldbekertoernooi met leë hande te ver-

laat, want in 1999 het die Springbokke onverwags hul

glorie gesteel.

Suid-Afrika en hul ou geswore vyand Nieu-Seeland,

wat ongetwyfeld die twee voorste spanne in die rugbyge-

skiedenis tot en met 1995 was, sou mekaar op Ellispark

die stryd aansê om te bepaal wie in 1995 die wêreldkam-

pioen sou wees. Nieu-Seeland was die onbetwiste gun-

steling om te wen. Dit was ’n luisterryke dag. Helikopters

met die wapperende vlae van die sestien deelnemende

lande het oor die volgepakte stadion gesirkel. Daar was

’n tromvertoning deur die verskillende lande, valskerm-

springers en verbyvlugte van straalvliegtuige om die

62 000 toeskouers te vermaak wat gelukkig genoeg

was om in die reusagtige stadion plek te kry. Net voor

die afskop het ’n Jumbostraler van die Suid-Afrikaanse

Lugdiens van die suidekant af laag oor die stadion ge-

vlieg, met die woorde “GOOD LUCK BOKKE” onder sy

vlerke.

’n Epiese eindstrydDit was ware rugby – ’n wedstryd tussen die twee reu-

se, die leiers van die rugbywêreld sedert die 1890’s toe

die eerste treë gegee is om dié wonderlike sportsoort te

vestig. Na 44 jaar se wedywering en 41 toetswedstryde

tussen die twee lande was hul resultate só gelykop! Toe

hulle op die veld draf, was Suid-Afrika ’n kortkop voor,

met twintig toetse gewen teenoor die agtien van Nieu-

Seeland. Hulle het drie keer gelykop gespeel. Sedert die

eerste ontmoeting in 1921 in Dunedin, het Suid-Afrika in

die 41 toetse altesaam 460 punte teenoor die All Blacks

se 430 aangeteken. Beide spanne het die ander al met 17

punte geklop. Die Springbokke het in 1928 met 17–0 in

Durban gewen, en die All Blacks het in 1965 met 20–3

in Auckland geseëvier. Die individuele rekords was ook

baie gelyk – Naas Botha se rekord van 20 punte in 1981

in Wellington is net twee meer as Shane Howarth se 18

punte wat in 1994 in Auckland aangeteken is.

Tydens die nabetragting oor die wedstryd is daar be-

werings gemaak van vergiftiging van die All Blacks in die

paar dae voor die eindstryd. Daar was allerlei teorieë en

beskuldigings. Die aanvaarde sondebok was ene Suzie

wat ’n kelnerin by een van die All Blacks se eetplekke

was. Inmenging deur die Britse beroepswedders om die

uitslag van die wedstryd te beïnvloed, is ook as ’n moon-

tlikheid genoem en joernaliste het die bewering verder

probeer ondersoek. Maar dit was mosterd na die maal.

Tot vandag toe het nóg die Nieu-Seelandse spanbestuur

nóg enige speler kommentaar oor die bewerings gelewer,

en geen spelers wat aan voedselvergiftiging gely het, is

geïdentifiseer nie. Daar heers onsekerheid of dit kos was

wat geëet is, of die water wat by ’n oefening gedokter is.

Mens kan volstaan deur te noem dat toe die All Blacks in

1980 die eerste keer in 49 jaar die jaarlikse kompetisie

met Australië vir die Bledisloebeker verloor, voedselver-

giftiging ook die skuld gekry het!

Dis interessant dat die Springbokke voor hul ope-

ningswedstryd self deurgeloop het as gevolg van slegte

pasta wat hulle geëet het – “ in ’n stadium was ons bang

dat hulle almal aan erge voedselvergiftiging ly, maar ons

het nie ’n woord laat val nie,” skryf Luyt in sy outobio-

grafie.

Dit was net logies dat Nieu-Seeland die gunstelings-

pan was. Hulle was skitterend op dreef teen Engeland en

het 222 punte in hul drie groepwedstryde aangeteken.

Hul tellings was 43–19 teen Ierland, 34–9 teen Wallis

en ’n massiewe 145–7 teen Japan in ’n wedstryd wat

nie goed was vir rugby of die Wêreldbeker nie. Daardie

150 Jaar Book.indd 11 2352011 5:24 PM


loesing is steeds die hoogste Wêreldbekertelling; die 21

All Black-drieë was ’n nuwe rekord; Simon Culhane se 45

punte was ’n nuwe Wêreldbekerrekord vir ’n enkele wed-

stryd (en die meeste punte ooit vir ’n speler in sy debuut-

wedstryd); en Mark Ellis het ses drieë gedruk, die meeste

ooit deur ’n speler in die toernooi.

In die kwarteindronde klop Nieu-Seeland vir Skotland

met 48–30 en en verniel daarna vir Engeland 45–29 in

die halfeindronde. Hulle het deurgaans aantreklike en

konstruktiewe rugby gespeel, in teenstelling met die

Springbokke wat deur hul tweede en derde groepweds-

tryde gestotter het, en amper in die modder en reën teen

Frankryk vasgeval het.

Die eindstryd was nie ’n skouspel van sprankelende

hardlooprugby nie, ondanks die feit dat die All Blacks uit

die staanspoor ’n patroon van hardlooprugby op die wed-

stryd probeer afdwing het in ’n poging om met hul totale

rugby te oorheers. Dit het vroeg vrugte afgewerp toe ’n

strafskop aan Nieu-Seeland toegeken is na goeie werk

deur Frank Bunce, Glen Osborne en Graeme Bachop, en

Andrew Mehrtens die All Blacks 3–0 laat voorloop. Die

Springbokke het egter die bordjies verhang na twee

strafskoppe en ’n skepskop, om met drie punte voor te

loop na nog ’n strafskop deur Mehrtens. Die 22-jarige

buksie van Canterbury het dertien minute na rustyd ’n

skepskop deur die pale gestuur om die telling gelykop te

maak. Dit het so gebly tot die einde van die speeltyd.

Merhtens is in Durban gebore. Sy oupa het vir die

All Blacks gespeel en sy pa, Terry, het in 1970 vir Natal

teen die All Blacks uitgedraf. Hy het ook Curriebeker-

en vriendskaplike wedstryde vir Natal gespeel. Die jong

Andrew het sy geboorteland ’n groot guns bewys toe

hy twee minute voor die einde van die normale tyd ’n

verspot maklike skepskop verbrou het nadat die senter

Frank Bunce na ’n stormloop ’n losskrum afgedwing het.

Die Springbokke het met ’n gelykoptelling van 9 elk

’n ongenadig harde wedstryd oorleef, wat gekenmerk is

deur hul verbete verdediging om die All Blacks – en die

magtige Jonah Lomu – uit hul doelgebied te hou. Trouens,

Jonah Lomu het nooit ’n drie teen die Springbokke kon

Die 1995-Wêreldbekerspan

Die groep wat die Wêreldbeker in 1995 gewen het, het uit 28 spelers en ’n bestuurspan van vyf mense bestaan. (Dit sluit die deskundiges uit wat Kitch Christie met die voorbereiding van die span gebruik het.)

Francois Pienaar (kaptein)Gavin JohnsonAndré JoubertPieter HendriksJames SmallBrendan VenterJapie MulderChristiaan ScholtzJoel StranskyHennie le RouxJoost van der WesthuizenJohan RouxRudolf Straeuli

Adriaan RichterRuben KrugerRobby BrinkMark AndrewsKobus WieseHannes StrydomKrynauw OttoPieter (Os ) du RandtBalie SwartMarius HurterGarry PagelJames DaltonChris Rossouw

Chester Williams*Naka Drotské*

* By die oorspronklike groep gevoeg na die

skorsing van Pieter Hendriks en James Dalton

na afloop van die wedstryd teen Kanada in Port

Elizabeth.

SpanbestuurSpanbestuurder: Morné du PlessisAfrigter: Kitch ChristieHulpafrigter: Gysie PienaarSpandokter: Frans Verster

150 Jaar Book.indd 12 2352011 5:24 PM


druk nie. Nou het twee helftes van tien minute elk vir die

spanne voorgelê om die groot prys te kan verower.

Feitlik onmiddellik na die aanvang van die ekstra tyd

het Mehrtens vir sy vroeëre blaps vergoed deur ’n baie

lang strafskop oor te skop. Net voor die halfpadmerk

dwing Os du Randt na ’n stormloop ’n strafskop af, en

Stransky maak die telling weer gelykop, 12 elk. Dit was

weer Stransky wat die Springbokke na ’n reuse hoë skop

op die aanval plaas. Die daaropvolgende skrum word aan

die Springbokke toegeken en Joost van der Westhuizen

gee die bal sekuur aan na Stransky – en Suid-Afrika se

groot oomblik breek aan. Stransky het egter die beplan-

de beweging geïgnoreer en die bal suiwer en hoog deur

die noordelike regoppale gestuur. Jubelspronge moes

wag vir later. Hy het eenvoudig net omgedraai en terug-

gehardloop om sy posisie in te neem, baie bewus daarvan

dat daar nog net ses of sewe minute voor die einde van

die wedstryd oor was. Die feit dat hy later met ’n straf-

skop misluk het, was uiteindelik nie ter sake nie. Suid-

Afrika het gewen!

Hulle het ook verdien om te wen. Ruben Kruger, Joost

van der Westhuizen, James Small en André Joubert het

almal amper daarin geslaag om drieë te druk. Die span

het met rotsvaste verdediging en volgehoue fokus ver-

hoed dat die All Blacks hul kenmerkende spelpatroon in

hierdie harde, spannende wedstryd kon speel. Dit was ’n

tipiese toetswedstryd tussen hierdie twee groot rugby-

lande, wat nie altyd aanskoulike rugby was nie.

Na afloop van die oorhandiging van die gesogte Webb

Ellis Cup, toe president Nelson Mandela en Francois

Pienaar mekaar vir elkeen se onderskeie bydrae be-

dank het, het Pienaar die gevoel van samehorigheid in

die nuwe Suid-Afrika verder versterk toe hy sê dat die

Springbokke die trofee nie net vir die 60 000 toeskouers

van die eindstryd by Ellispark gewen het nie, maar ook

vir die 43 miljoen burgers van Suid-Afrika!

Joel Stransky drops the goal that won the 1995 World Cup.

1995-Wêreldbeker – Madiba open die groot skouspel

President Nelson Mandela, wie se rol in die Springbokke se wen van die Wêreldbeker nooit gering geskat moet word nie, het die derde Rugbywêreldbekertoernooi op 26 Mei 1995 op Nuweland in Kaapstad met die volgende woorde geopen:

It is with great pride and pleasure that I welcome you to the opening of the Rugby World Cup in South Africa.

There can be no greater expression of a nation’s pride, nor nobler path to universal understanding than for the cream of its youth to compete on the playing field. It is through their love of the game, their desire to succeed through skill and sacrifice, that mighty links are forged.

In this spirit of healthy rivalry, let play begin. And may the better team win!

150 Jaar Book.indd 13 2352011 5:24 PM


Die 1995-Wêreldbekertoernooi sou die laaste keer ’n

toernooi vir amateurspelers wees. Spelers is al jare lank

vergoed vir hul dienste in weerwil van die amateurreëls

wat gegeld het. Hierdie verbreking van die amateurkode

is ook reeds jare lank deur die vernaamste rugbyspelen-

de lande aanvaar, met die uitsondering van Argentinië,

waar die genot van die sport nog die belangrikste was.

Die dag voor die Wêreldbekereindstryd het die president

van SARVU, dr. Louis Luyt, ’n opskudding in rugbygele-

dere veroorsaak met die aankondiging van die stigting

van SANZAR (’n akroniem vir South Africa, New Zealand,

Australia Rugby). ’n Nuwe Super 12-kompetisie tussen

die beste provinsiale spanne van die drie toplande van

World Champions! Francois Pienaar holds the Webb Ellis Cup aloft.

die Suidelike Halfronde sou in 1996 afskop, asook ’n

Drienasieskompetisie op nasionale vlak wat jaarliks op

’n tuis-wegbasis sou plaasvind.

Hierdie verwikkelinge het gevolg op maande se onder-

handelinge, konkelwerk en rugstekery tussen amptena-

re, met SANZAR se kontrak wat uiteindelik met Rupert

Murdoch se Newscorp gesluit is. Die Springbokkaptein

Francois Pienaar en Hennie le Roux, ’n lid van die

Wêreldbekerspan, het intussen in die geheim met

Murdoch se groot mededinger, Kerry Packer, onderhan-

del. ’n Onsmaaklike konfrontasie tussen die spelers en

Luyt het gevolg. Dit was veral die Wêreldbekerspelers

van Transvaal wat teen die SANZAR-ooreenkoms gerebel-

leer het, na hulle ’n kontrak met Packer se televisiegroep

gesluit het toe hulle gaste van SARVU by Sun City was.

Volgens Luyt het die spelers teruggekeer en ’n verhoging

in hul besoldiging van die Goue Leeus Rugbyunie nie al-

geëis.

Luyt het opdrag gegee dat die rebelse Leeus nie vir

provinsiale diens oorweeg mag word nie en die vers-

wakte span het hul volgende Curriebekerwedstryd teen

Oostelike Provinsie (OP) in Port Elizabeth net-net ver-

loor. Die spelers het egter hul eise laat vaar, openlik om

verskoning gevra en na die oefenveld teruggekeer. Die

lokroep van geld het egter reeds die sport besoedel, en

kameraadskap en lojaliteit het verdwyn. Volgens Luyt

het elke speler sy eie finansiële belange naarstiglik bes-

kerm. Hy sien dit as ’n situasie waar die bestuur teenoor

die werkers staan – en dan baklei die werkers ook nog

onderling vir ’n groter porsie van die groot geldkoek!

Pienaar het uiteindelik weggestap met die $300 000

wat hy aanvanklik van Packer gevra het. Die idee was om

gemengde spanne te kies uit die beste spelers ter wêreld

om in ’n reeks wedstryde te speel, soos wat Packer in die

laat-1970’s met krieketspelers gedoen het. As deel van

die versoeningsproses is Pienaar se fooi deur SANZAR via

SARVU betaal. Na ’n vergadering van die Internasionale

Rugbyraad (IRR) in Parys in Augustus van dieselfde

jaar het rugby wêreldwyd ’n professionele sport ge-

word en het die aard van dié sportsoort na meer as ’n

150 Jaar Book.indd 14 2352011 5:24 PM


die slot van Uruguay. Hy is vir 21 dae geskors en sou

eers die dag voor die eindstryd weer kon speel – as Suid-

Afrika dit sou haal.

Die Springbokke het na Parys vertrek vir hul kwar-

teindstryd teen Engeland op Stade de France. Martin

Johnson se Engelse span was die gunsteling om te wen.

Teen rustyd het die Springbokke 16–12 voorgeloop, te

danke aan ’n twyfelagtige drie. Kort na rustyd verander

die telling na 16–15. Toe volg seker die mees uitsonder-

like vertoning van skopwerk wat nog in ’n toetswedstryd

gesien is. Tussen die 47ste en 84ste minuut het Jannie de

Beer vyf skepskoppe oorgeskop! Hy het ook vyf strafskop-

pe en en twee doelskoppe deur die regoppale gestuur.

Suid-Afrika wen die wedstryd met ’n telling van 44–21.

Die halfeindstryd teen Australië op Twickenham was

’n baie spannende wedstryd. Met die telling op 18–12 het

die Springbokke die agterstand met twee strafskoppe in-

gehaal en toe die eindfluitjie blaas, was die telling 18 elk.

Dit was weer De Beer se skopwerk wat die Springbokke

se bas gered het – die laaste strafskop was ’n moeilike

skuinsskop net voor die fluitjie geblaas het. Daar moes

ekstra tyd gespeel word.

De Beer het die Springbokke met 21–18 in die eerste

tien minute van die ekstra tyd laat voorloop, maar toe

is dit die Springbokke se beurt om, soos die All Blacks

vier jaar vantevore in Johannesburg, die onderspit te

delf. Matt Burke het die telling eers gelykop gemaak. En

toe, twee minute na die begin van die tweede deel van

die ekstra tyd, het die Wallabies se losskakel, Stephen

Larkham, losgetrek met ’n skuins skepskop vanaf die

Springbokke se tientreëlyn. Larkham was nie juis be-

kend vir sy skopwerk nie en hy het die bal nie eens skoon

getref nie, maar dit was goed genoeg om sowat vyftig

meter deur die lug en tussen die regoppale deur te trek.

Die Wallabies was 24–21 voor. In ’n omstrede beslissing

is Van der Westhuizen gestraf vir hande in die skrum, en

Burke skop sy agste strafskop oor. Die Australiese span

het gekwalifiseer om die eindwedstryd teen Frankryk

te speel. Frankryk het vir ’n verrassing gesorg en die All

Blacks in die ander halfeindronde ’n dag later geklop.

honderd jaar vir altyd verander. Pienaar het aangebly

as Springbokkaptein, maar afrigter Kitch Christie het

in 1996 weens gesondheidsredes uitgetree. Hy is deur

André Markgraaff opgevolg.

Die nuwe afrigter het die onbenydenswaardige onders-

keiding behaal om aan die stuur van sake te staan toe

Suid-Afrika die eerste keer ’n reeks teen Nieu-Seeland in

Suid-Afrika verloor. Markgraaff het in 1996 vier van vyf

wedstryde teen die All Blacks verloor, waarvan drie die

reeks uitgemaak het. Dit was die laaste reeks wat tussen

die twee lande gespeel is.

Markgraaff het Pienaar van sy kapteinskap onthef na-

dat hy hom daarvan beskuldig het dat hy voorgegee het

dat hy beseer is. Gary Teichmann het as Springbokkaptein

oorgeneem. Nóg Markgraaff nóg Teichmann was deel van

die span vir die 1999-Wêreldbekertoernooi wat deur

Wallis aangebied is, en in die VK en Frankryk gespeel

is. Markgraaff het bedank nadat ’n bandopname aan

die lig gekom het waarop hy neerhalende aanmerkings

oor swart spelers gemaak het. Teichmann is nie deur die

afrigter Nick Mallett gekies nie. Mallett het in November

1997 vir Carel du Plessis, Markgraaff se opvolger, vervang

nadat Du Plessis na slegs agt wedstryde as afrigter in die

pad gesteek is. Dit het ’n nederlaag in ’n reeks teen die

Britse Leeus ingesluit.

Die 1999-toernooiDie 1999-Wêreldbekertoernooi is voorafgegaan deur

eienaardige keuses deur Mallett. Hy het ’n onfikse

Bobby Skinstad gekies, en Os du Randt en Joost van der

Westhuizen, wat albei kniebeserings gehad het, is ook

ingesluit. Om sake te vererger, het Henry Honiball net

voor die eerste wedstryd ’n dyspier geskeur. Die span

het voortgestrompel en Skotland, Spanje en Uruguay

geklop, maar Brendan Venter is in die laaste wedstryd

weens “gevaarlike spel” geskors. Venter het na ’n bal

geskop wat op daardie oomblik deur sy kaptein, Van der

Westhuizen, weggeraap is. In die afwesigheid van die bal

maak hy toe kontak met die skrumpet van Mario Lame,

150 Jaar Book.indd 15 2352011 5:24 PM


Suid-Afrika en Nieu-Seeland wat vier jaar vantevore in

die spannende eindstryd betrokke was, moes nou tevre-

de wees om vir die derde en vierde plekke uit te speel. Die

twee ou vyande het in ’n wedstryd deurspek van foute ’n

teleurstellende toernooi vir albei afgesluit met ’n telling

van 18–14 in die Springbokke se guns.

’n Kenmerk van die 1999-Wêreldbekertoernooi was hoe

min drieë daar in die uitspeelwedstryde aangeteken is,

moontlik vanweë die nuwe vertolking van die reëls wat

verdediging bevoordeel het. Die Springbokke het slegs

drie drieë in hul laaste drie wedstryde gedruk en die uit-

eindelike kampioene, Australië, net vyf. Nieu-Seeland het

sewe aangeteken en Frankryk nege. Daar is dus 24 drieë in

sewe wedstryde aangeteken, waarvan agt in die wedstryd

tussen Frankryk en Nieu-Seeland gedruk is, en vier deur

Frankryk teen ’n swak Argentynse span. Die gebrek aan

drieë het nie juis bygedra tot die belangstelling in ’n toer-

nooi wat eintlik net teen die einde opwindend geraak het

nie. Australië het die eindstryd teen Frankryk in Cardiff

35–12 gewen en sodoende die eerste land geword wat die

Wêreldbeker vir ’n tweede keer verower het.

Die flouerige belangstelling in die toernooi kan voor

die deur van swak bemarking gelê word, asook die po-

were vertonings van die tuisunies, met die uitsondering

van Engeland en Frankryk.

Diegene wat die stadige pas van transformasie in die

Springbokspan gekritiseer het, het gevoel hul kritiek is

geregverdig, want net vier swart spelers is in die span

ingesluit, naamlik Deon Kayser, Kaya Malotana, Wayne

Julies en Breyton Paulse. Daar kan geredeneer word dat

hulle werklik die enigste spelers was wat op meriete ge-

kies kon word, en dit versterk die beskuldiging van ’n ge-

brek aan transformasie. Dit is ook debatteerbaar of hulle

op grond van meriete verdien het om in meer as daardie

ses Springbokwedstryde te speel.

Die middelmatige vertoning van die Springbokke in

die 1999-Wêreldbekertoernooi was teleurstellend, veral

in ag geneem die puik vertonings sedert Mallett die span

in 1997 voor die jaareindtoer oorgeneem het. Hy het ses-

tien opeenvolgende wedstryde as afrigter gewen. Saam

met Carel du Plessis se laaste toetswedstryd as afrigter, is

dit sewentien opeenvolgende oorwinnings – ’n prestasie

wat die All Blacks se wêreldrekord geëwenaar het.

Maar toe raak die Springbokke die spoor byster. Aan

die einde van 1998 verloor hulle teen Engeland; hulle

klop Italië twee maal in Suid-Afrika met tellings van

74–3 en 101–0; hulle verloor vir die eerste keer ooit teen

Wallis in Cardiff; en hulle verloor twee keer teen Nieu-

Seeland en een keer teen Australië. ’n Oorwinning teen

Australië in die Drienasiesreeks het egter vir hulle ’n

hupstoot gegee en hulle kon die Wêreldbekertoernooi

met meer moed tegemoetgaan. Teichmann is na die oor-

sese deel van die Drienasiesreeks uit die span gelaat en

is deur Joost van der Westhuizen as kaptein opgevolg.

As 1999 as ’n teleurstellende Wêreldbekertoernooi

beskou kan word, was 2003 niks minder as ’n ramp nie,

beide op en van die veld af. In die aanloop tot die toer-

nooi was daar die onaangename voorval waar Geo Cronje

nie ’n kamer met Quinton Davids wou deel oor die kleur

van sy vel nie. Daar was ’n voortslepende ongelukkigheid

onder die swart spelers in die Springbokoefengroep en is

’n ondersoek na rassisme in Suid-Afrikaanse rugby gelas.

Die berugte Kamp Staaldraad se besonderhede is ook

na afloop van die toernooi aan die groot klok gehang. Die

Springbokke het druipstert van die toernooi teruggekeer

nadat die All Blacks hulle in die kwarteindronde met

29–9 afgeransel het. Rudolf Straeuli het self uit sy afrig-

terspos bedank na al die bohaai oor Kamp Staaldraad in

die media, maar hy sou hoogs waarskynlik nie die valbyl

ontglip het nie, aangesien die span net twaalf uit 23 wed-

stryde onder sy afrigting gewen het. Onder sy ampster-

myn het die Springbokke oorwinnings behaal teen Wallis

(twee keer), Argentinië, Samoa, Australië, Skotland

in Suid-Afrika (twee keer), Argentinië en Australië

(albei in Suid-Afrika), Uruguay, Georgië en Samoa

(Wêreldbeker). Voor hulle in 2003 die kwarteindronde

van die Wêreldbekertoernooi teen Nieu-Seeland verloor

het, het die Springbokke ’n baie belangrike groepweds-

tryd teen Engeland verloor nadat hulle met rustyd 6 elk

gelykop was. Engeland het die wedstryd 25–6 gewen,

150 Jaar Book.indd 16 2352011 5:24 PM


wat Suid-Afrika na die tweede plek in daardie groep laat

afskuif het. Die gevolg was ’n ontmoeting met die All

Blacks in die kwarteindronde.

Die blaam vir die swak vertoning kan gedeeltelik aan

’n gebrek aan ondervinding toegeskryf word. Alles in ag

geneem was die Wêreldbekertoernooi gedoem deurdat

die Suid-Afrikaanse rugbyadministrasie se optrede deur

die jare nie vertroue in hul leierskap gekweek het nie.

Hulle het ook nie die nodige insette gelewer om die on-

aangenaamhede in die aanloop tot die toernooi te vermy

nie. Kamp Staaldraad, vertel latere Springbokkaptein

John Smit in sy outobiografie, kan nie verantwoordelik

gehou word vir die swak vertonings nie.

Die stand van sake het na die toernooi nie juis ver-

beter nie. Corné Krige was die kaptein van die span

wat die kaptein van die vorige Wêreldbekertoernooi

in 1999, Joost van der Westhuizen, ingesluit het. Die

2003-Wêreldbeker was vir Krige die laaste strooi. Na ag-

tien toetse het hy die tuig as kaptein neergelê. Hy het

net sewe van daardie toetse gewen – ’n wenrekord van

slegs 39 persent. Krige was nie die rede vir hierdie swak

vertonings nie en het altyd sy span met sy voorbeeld ge-

lei. Daar was egter nie juis ’n goeie kans op sukses tydens

hierdie moeilike tydperk, op en van die veld af, in Suid-

Afrika se rugbygeskiedenis nie.

In 2004 het Jake White die afrigter geword en

die nuwe kaptein was John Smit. Smit was reeds

een keer Springbokkaptein teen Georgië tydens die

Wêreldbekertoernooi in 2003. Smit sou ’n nuwe wêreld-

rekord opstel vir die meeste wedstryde as kaptein van

’n internasionale span. Hy was ook slegs die tweede

Springbok na Percy Montgomery om 100 toetse vir Suid-

Afrika te speel. Dié wedstryd is teen Nieu-Seeland by die

FNB-stadion net buite Soweto gespeel. Smit het ten tye

van hierdie skrywe reeds 102 wedstryde, en 76 wedstryde

as kaptein, op sy kerfstok. Onder die leierskap van White

en Smit het Suid-Afrika in 2007 ’n tweede Wêreldbeker

gewen. Frankryk was hierdie keer die gasheerland, maar

die wedstryde is ook in Wallis gespeel. Dit was ’n rugby-

seisoen wat oor 44 weke gestrek het – die langste ooit in

Springbokrugby!

Na die oorwinning is White se kontrak nie weer hernu

Nick Mallett – strange selections. Kaya Malotana the first black World Cup Bok in 1999.

150 Jaar Book.indd 17 2352011 5:24 PM


nie. Ondanks sy besluit om uit te tree, het die wyse waar-

op hy die pos verlaat het, tog ’n slegte nasmaak gehad.

Dit was te wyte aan ’n agteruitgang in die verhouding

met baie van die land se voorste administrateurs en die

uitgesproke kritiek in sy boek teen die leiers van SARVU,

wat nou die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) geword

het.

Die triomf in 2007Die 2007-Wêreldbekertoernooi was ’n eienaardige toer-

nooi wat heelwat verrassings vroeg in die kompetisie op-

gelewer het. Suid-Afrika het nie juis probleme teëgekom

in sy opmars na die uitspeelwedstryde nie. Die feit dat vyf

van die ses topspanne vasgeval het, het sake nog verder

vergemaklik. Nieu-Seeland, wat weer eens die gunste-

lingspan was, het teen Frankryk in die kwarteindronde

verloor. Australië het ook nie die halfeindronde gehaal

nie en Argentinië het met hul oorwinning oor die Franse

die gashere se kanse op die titel beëindig.

Die Franse se oorwinning oor die All Blacks was

inderwaarheid ’n gelukskoot na ’n onoortuigende

Wêreldbekervertoning. Hulle het teen Engeland in die

halfeindronde vasgeval. Frankryk se oorwinning oor die

All Blacks in die kwarteindronde was maar die tweede

keer uit twaalf wedstryde. Die Franse het wonderbaarlik

nie ’n enkele strafskop in die tweede helfte afgestaan

nie! Hierdie wedstryd is eerder deur die vertolking en

foute van die Engelse skeidsregter Wayne Barnes gewen

as wat dit deur die All Blacks verloor is.

Jake White het vir ’n geruime tyd volgehou dat dit on-

dervinding sou wees wat die Wêreldbeker vir Suid-Afrika

sou wen. Hy het dit bewys toe hy die span met die meeste

ondervinding ooit in Springbokgeskiedenis op die veld

gestuur het om die eindstryd te speel. Dit kon meer as

668 toetse gewees het, as dit nie was vir die kniebese-

ring wat Jean de Villiers tydens die toernooi opgedoen

het nie. BJ Botha se knie het hom ook van die veld ge-

hou. Pierre Spies het tuis gebly as gevolg van ’n probleem

met bloedklonte op die long. Nog ’n terugslag vir die

Springbokke was die skorsing van Schalk Burger na ’n

hoogvat in die openingswedstryd teen Samoa. Hy is vir

twee wedstryde geskors, maar met die inbring van Wikus

van Heerden en die bestaande diepte in die groep was die

Springbokke steeds slaggereed.

SamoaIn hul eerste wedstryd teen Samoa was die Springbokke

na agtien minute slegs 9–7 voor. Hul teenstanders was

’n aggressiewe span wat dikwels hoog en laat gevat het,

maar relatief ongestraf deur skeidsregter Paul Honiss

gelaat is. Twee drieë in die sewe minute voor halftyd –

die eerste van Bryan Habana se vier en een deur Percy

Montgomery – het aan die Bokke ’n gemaklike voor-

sprong van 21–7 besorg. Na rustyd het Suid-Afrika egter

nog ses drieë bygekry, met Habana wat vier keer gaan

druk het en Montgomery een keer. Fourie du Preez en JP

Pietersen was verantwoordelik vir die ander twee drieë.

Die telling van 59–7 het egter nie reg laat geskied aan die

Samoane se dapper vertoning nie.

EngelandDie volgende groepwedstryd was teen die verdedigende

kampioen Engeland, wat vroeër in die jaar twee keer

’n groot pak slae met 58–10 en 55–22 op hul toer na

Suid-Afrika gekry het. Hierdie keer was dit weer so! Die

Springbokke het Engeland so deeglik met 36–0 afgeran-

sel dat hulle nooit eens kans gekry het om pale toe te

skop nie. Teen rustyd was die Springbokke reeds 20–0

voor in wat moontlik hul beste vertoning in die toer-

nooi was. Hulle het na ses minute die voortou geneem

toe Fourie du Preez steelkant om breek om Juan Smith

oor die doellyn te stuur. Dit was net na rustyd toe Du

Preez dié keer vir JP Pietersen wegstuur doellyn toe. Die

Springbokke se voorspelers was uitstekend en het die

hele tyd beheer gehad.

Dit was die Bokke se vierde agtereenvolgende oor-

winning oor Engeland en ook die kampioene se grootste

150 Jaar Book.indd 18 2352011 5:24 PM


nederlaag in ’n Wêreldbekerwedstryd. Dit het selfs die

nederlaag van 1999 oortref, toe Jannie de Beer hulle uit

die toernooi geskepskop het. Toe was die punteverskil

net 23.

TongaTonga het in die volgende groepwedstryd verbete ge-

speel en Suid-Afrika het met net 30–25 gewen. Die

Springbokke se tweede span was nogtans deurgaans

in beheer en die punteverskil kon groter gewees het

as dit nie vir vier verbroude strafskoppe was nie. Die

Springbokke was slegs twee keer in die hele toernooi

agter, en albei kere was dit in hierdie wedstryd, al was

dit telkens net vir ’n kort rukkie. Tonga het vroeg in die

eerste helfte met 3–0 die eerste punte aangeteken, en

weer vier minute in die tweede helfte in die voortou ge-

neem met 10–7 nadat die Springbokke met rustyd 7–3

voor was. Daarna het drie drieë binne ses minute gevolg

nadat White die voorste spelers as plaasvervangers opge-

stuur het na die groot skrik in die 44ste minuut! Na 65

minute was Suid-Afrika 27–10 voor.

Hoewel die Springbokke die beste span op die veld

was en die oorwinning verdien het, het Tonga na die

sirene vir groot opwinding gesorg. Hulle het ’n goeie

kans gehad om ’n glorieryke drie te druk, maar die bal

het in die Springbokke se kwartgebied vir hulle ver-

keerd oor die kantlyn gespring en Suid-Afrika het met

30–25 gewen.

Die VSA en FidjiSuid-Afrika het die Eagles van die VSA met nege drieë

verwoes, maar hul ongefokusde, ontspanne houding

was opmerklik. Die wedstryd sal deur baie mense ont-

hou word oor die oomblik toe die blitsvleuel, Takudzwa

Ngwenya, rats geswenk het en om Bryan Habana gehard-

loop het! Habana is na afloop van die eindwedstryd as

Speler van die Toernooi aangewys. Die oorwinning van

64–15 het beteken dat Suid-Afrika na die kwarteindron-

de teen Fidji gevorder het.

Dit sou die derde keer wees dat die Springbokke

’n teenstander van die Suidsee-eilande in die

2007-Wêreldbekertoernooi het, en dit sou beslis nie

net ’n formaliteit wees nie. Trouens, met net 21 minute

speeltyd oor was die telling 20 elk. Twee drieë deur Juan

Smith en Butch James in die laaste elf minute kon die

spanne behoorlik skei, en die Springbokke het 37–20 ge-

wen. Vroeër was Suid-Afrika na 51 minute gemaklik voor,

toe Fidji terugslaan met twee drieë binne twee minute

om die telling gelykop te maak. Suid-Afrika het daarna

die leiding geneem en met behulp van Butch James en

Fourie du Preez die spel na Fidji se kwartgebied verplaas.

Hulle het sodoende verseker dat daar nie enige onaange-

name verrassings sou wees nie!

Corné Krige – 2003 World Cup Captain.

150 Jaar Book.indd 19 2352011 5:24 PM


ArgentiniëArgentinië was die span wat in 2007 verras het. Hulle

het Frankryk twee keer geklop en het hul plek in die

kwarteindronde teen die Springbokke deeglik ver-

dien. Die gehalte van die Suid-Afrikaanse span was

egter vir hulle een te veel. Daar is in die eerste helfte

drie drieë aangeteken, onderskeidelik deur Fourie du

Preez, Bryan Habana en Danie Rossouw. Die rustyd-

telling was 24–6 en die naaste wat die Pumas aan die

Springboktelling gekom het, was na hul drie vroeg in

die tweede helfte, wat die telling 24–13 gemaak het.

Percy Montgomery het twee strafskoppe oorgeskop en

ook Habana se tweede drie verdoel. Die eindtelling was

37–13.

Kamp Staaldraad – ’n drilkamp vir die Springbokke

Die Springbokafrigter Rudolf Straeuli het ter voorbereiding vir die 2003-Wêreldbekertoernooi die spelers aan “Kamp Staaldraad” laat deelneem. Dit was ’n drilkamp in militêre styl en die oogmerk was om samehorigheid en spangees te bou. Die besonderhede oor wat die kamp behels het, is eers na die rampspoedige toernooi waartydens die Springbokke in die kwarteindronde uitgeskakel is, aan die media uitgelek. Die publiek het die kamp verdoem en dit het ’n paar amptenare hul posisies gekos omdat hulle die kamp verdedig het. Ook Straeuli het as gevolg van die negatiewe nadraai van Kamp Staaldraad bedank.

Piet Heymans, uitvoerende hoof van die Suid-Afrikaanse Rugbyspelersvereniging (SARPA), was op daardie tydstip in Australië en volgens die webwerf Independent Online, het hy gesê spelersverenigings oor die wêreld heen het die aktiwiteite van Kamp Staaldraad ten sterkste afgekeur. Verteenwoordigers van die voorste rugbyspelende lande het hom meegedeel dat die idee van so ’n kamp nooit in die professionele era geduld kon word nie. Lande soos Nieu-Seeland, Australië en Engeland het ook sogenaamde spanbousessies gehou, maar dit is “op ’n baie professionele, wetenskaplike, humanitêre en waardige wyse hanteer”. Heymans het gesê dat die aktiwiteite by Kamp Staaldraad duidelik onaanvaarbaar was.

Die kamp is onder die beheer van die Springbokke se lyfwag, Adriaan Heijns, deur vyf gewapende instrukteurs aangebied. Een van die spanbouoefeninge was om ’n nag in die koue naby Thabazimbi deur te bring, waartydens hulle hoenders moes slag en gaarmaak, maar nie eet nie. Die spelers moes ook naak in ’n poel staan, en vier ure lank in ’n put met ’n seil oor hulle sit. Hulle is in jakkalsgate

ingedwing waar hulle die volkslied moes sing, na die Engelse volkslied en die All Blacks se haka moes luister terwyl koue water oor hulle gegooi is, en hulle geen slaap gegun is nie. Vuurwapens is ook tydens die oefeninge gebruik.

Dit is later uitgewys dat die plan om ’n span tot ’n hegte eenheid te smee deur alle individualiteit uit te wis, nie noodwendig positiewe gevolge het nie aangesien individuele flair dikwels die verskil tussen wen of verloor op die rugbyveld tot gevolg het.

Nieteenstaande die openbaarmaking van die spelers se ernstige kritiek op Kamp Staaldraad, het baie van hulle in privaat gesprekke te kenne gegee dat dit nie so erg was as wat die media dit gemaak het nie. Dit het die span tot ’n groot mate verenig, maar het min invloed op die speelveld gehad. Trouens, John Smit wat sy eerste van baie wedstryde as kaptein op die toernooi gespeel het, sê in sy boek dat hulle na afloop van die kamp ’n gevoel van samehorigheid gehad het en trots was dat hulle iets bereik het. Die braai saam met die instrukteurs wat hulle so gemoor het, beskryf hy as die lekkerste braai ooit. Op pad terug was die gees in die bus baie goed en elkeen het ’n “army”-storie gehad om te vertel. Hy sê dat daar vandag toe nog oor Kamp Staaldraad gepraat en gelag word.

Die kamp het egter ’n tragiese nadraai gehad. Die Springbokke se video-analis, Dale McDermott, het selfmoord gepleeg. Hy was die persoon wat Kamp Staaldraad onder die publiek se aandag gebring het toe hy beeldmateriaal beskikbaar gestel het. Hy is gevra om te bedank uit sy pos by die WNNR, wat hom aanvanklik aan die Springbokke uitgekontrakteer het.

150 Jaar Book.indd 20 2352011 5:24 PM


Die finaal teen EngelandDie Engelse afrigter, Brian Ashton, het uit sy diepte

geblyk te wees. Met nuutgevonde vasberadenheid en

insette van die spelers self oor hoe hulle die wedstryde

moes benader, het Engeland vir Australië in die kwart-

eindronde met 12–10 geklop, en daarna vir Frankryk in

die halfeindronde met 14–9. Hulle sou ongetwyfeld ’n

ander en ’n beter span in die eindstryd wees as die een

wat voorheen 36–0 teen die Springbokke pak gekry het.

Die verbetering in die spelpeil van die Rose kan daar-

aan gemeet word dat die Springbokke meer laagvatte

moes maak, minder besit by die afbreekpunte gewen

het, en meer foute in hul taktiese skopwerk gemaak het.

Die Springbokke het minder tyd in hul teenstanders se

kwartgebied deurgebring, en die gebiedsvoordeel (56–

44) en balbesit (55–45) was ook in Engeland se guns. Die

Springbokke meer druk uitgeoefen.

Suid-Afrika se ses kanse om pale toe te skop, teenoor

net twee van Engeland, is sprekend van die verloop van

die wedstryd. Daar was net een mislukte poging, wat die

Springbokke ’n oorwinning van 15–6 laat behaal het.

Engeland het probeer om lynstane op die Springbokke se

ingooi te vermy, maar dit het nie ’n verskil gemaak nie.

In sewe van die dertien lynstane wat die Springbokke

gewen het, het hulle die bal van die Engelse span afge-

neem. Victor Matfield was weergaloos in dié faset van die

spel en ook op die veld. Die Springbokke was dus doodte-

vrede om die bal vir gebiedsvoordeel uit te skop en meer

as ’n kwart van Engeland se besit so te wen.

Dit was ’n harde, ongenaakbare stryd wat selde aan-

skoulike rugby gelewer het, maar dit was deurgaans ’n

boeiende kragmeting. Die wedstryd het een uitstaande

twispunt opgelewer toe die linkervleuel, Mark Cueto, in

die 43ste minuut na ’n breekslag van Matthew Tait en ’n

vinnige losskrum amper ’n drie gedruk het. Elke Engelse

speler op die veld en elke Engelse ondersteuner het ge-

glo dit was ’n geldige drie. Danie Rossouw het Cueto oor

die kantlyn geboender net toe hy vir die drie oorduik.

Die TV-skeidsregter het sy tyd gebruik terwyl die wêreld

asem opgehou het. Die drie is nie toegeken nie. Dit was

die korrekte beslissing, aangesien die televisiebeeld dui-

delik wys dat die vleuel se voet die kantlyn geraak het.

Cueto het volgehou dat sy voet in die lug was.

Per slot van rekening kon Engeland net die skuld vir

die nederlaag op hulself pak. Hulle het nie hul kanse

benut nie, en het verkeerde opsies uitgeoefen en te veel

lynstane verloor. Die verdediging van die Springbokke,

waarvan die dekwerk van Danie Rossouw om Cueto se

drie te verhoed ’n sprekende voorbeeld is, het moontlik

meer as enigiets anders die oorwinning verseker.

Jake White het ’n span wat heelwat van die

Wêreldbekerspan verskil het, op die jaareindtoer na

Engeland geneem. Hulle het Wallis 34–12 geklop, met vyf

drieë teen twee, maar 22–5 teen die Barbarians verloor.

Caption

150 Jaar Book.indd 21 2352011 5:24 PM

22 150 YEARS OF SOUTH AFRIC AN RUGB Y

150 Jaar Book.indd 22 2352011 5:24 PM

Die vroegste jare 23

Skole, klubs en soldate het die weg vir rugby gebaan. Die entoesiasme waarmee die

Springbokke se twee Wêreldbekertitels begroet is, het nie eers in 1995 en 2007 begin

nie. Wat wel nuut was, is die ondersteuning wat rugby uit die swart gemeenskap begin

kry het na die opskorting van apartheid en die ontwikkeling in rugby sedert die 1970’s.

Rugby – oftewel die primitiewer vorm daarvan – is ’n sportsoort wat so ver terug as

1860 gespeel is. Dit het sedertdien ontwikkel en in gewildheid toegeneem, sodat dit

nou as Suid-Afrika se nasionale sport (hoewel nie die grootste sport nie) beskou kan

word. Die twee wêreldtitels het die trots van ’n verenigde nasie geword.

Die voetbal wat in die vroeë jare gespeel is, was op die sogenaamde Winchesterreëls

geskoei. Skole het eerste die spel uitprobeer en soos wat die deelname toegeneem het,

het die behoefte aan ’n formele struktuur en meer gereelde wedstryde tot die stigting

van die eerste rugbyklubs gelei. Die heel vroegste groeipunt was Kaapstad, maar die

kusstreke het weldra gevolg, hoofsaaklik as gevolg van die regimente wat daar gestasi-

oneer was. Die ontwikkeling van die sport in die binneland het op die ontdekking van

diamante en goud gevolg. Die kombinasie van die landswye groei van rugby, die ge-

brek aan eenvormige reëls en die toenemend beter vervoermiddele het in 1889 op die

stigting van die South African Rugby Football Board (SARFB) in Kimberley uitgeloop,

wat baie jare later ook bekend was as die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad (SARVR).

Die man wat die vroeë vorm van rugby ter plaatse begin het, was George Ogilvie (MA,

DLitt). Hy was vanaf 1861 tot 1885 skoolhoof van die Diocesan College, beter bekend as

Bishops, in Kaapstad. Daardie vroeë spel was egter nie rugby soos ons dit vandag ken

nie. Dit is so ver terug as 1861 by die Kaapstadse skool gespeel, selfs voordat sokker ’n

2

Die vroegste jareSkole, klubs en soldate baan die weg

The oldest known rugby photograph in South Africa. The players are unknown.

150 Jaar Book.indd 23 2352011 5:24 PM


erkende sportsoort geword het. Dit is egter nie te betwy-

fel nie dat die spel wat by Bishops gespeel is, een van twee

voetbalsoorte was wat mettertyd in hedendaagse rugby

ontwikkel het. Dit was ’n vorm van Winchestervoetbal

wat volgens die reëls van die elite-Winchesterskool in

Engeland gespeel is, net soos skole soos Rugby en Eton

ook hul eie reëls en spel gehad het.

Die spel by Bishops is by die grootte van die beskik-

bare veld en die aantal spelers aangepas – en ook by

Ogilvie se giere! Dit het bekend geword as “Gog’s game”

of “gogball”. Die naam het ontstaan toe een van die

leerlinge Ogilvie se voorletter en die eerste twee let-

ters van sy van saamgevoeg het. Die spel by Bishops

het verskil van die reëls van die voetbal wat Ogilvie as

skoolseun by Winchester in Engeland gespeel het, soos

die reëls van Rugby, Eton en ander Engelse skole ook

van mekaar verskil het. Rugby en sy voorgangers, soos

Winchestervoetbal, is heel moontlik reeds voor 1861 el-

George Ogilivie, principal of Diocesan College from 1861 to 1885.

Bishop’s 1882.

150 Jaar Book.indd 24 2352011 5:24 PM


Hoe die reëls ontwikkel het

Voetbal, in die wydste sin van die woord, het in 1806 met die Britse besetting na die Kaap gekom. Die soldate het sport in die algemeen laat posvat, en die skole wat dit van hulle geleer het, het dit verder gevoer en geleidelik ’n spel ontwikkel wat in Kaapstad gespeel is.

Hoewel die eerste aangetekende wedstryd in Suid-Afrika in 1862 gespeel is, en die Diocesan College (Bishops) beskou word as die plek waar voetbal vir die eerste keer gespeel is, is daar min twyfel dat wedstryde wel in die tydperk tussen 1806 en 1861 elders plaasgevind het. Dit was egter nie rugby wat hulle in die 1860’s gespeel het nie, maar Winchestervoetbal. Winchester, soos ander eliteskole soos Rugby, Eton, Cheltenham en Westminster, het elkeen hul eie stel reëls gehad. Aangesien die reëls die spel bepaal het, het elkeen van die skole ’n eie vorm van voetbal gehad wat uniek aan daardie skool was.

Selfs die bal het in daardie dae van plek tot plek verskil na gelang van die reëls wat gebruik is. Aanvanklik was dit rofweg rond en heelwat gevalle is gerapporteer waar die bal beskadig is en afgeblaas het! Dit was seker maar moeilik om onder sulke omstandighede te dribbel ... Interskoolaktiwiteite het gevolg en in ’n poging om eenvormigheid te verkry, het Cambridge in 1842 die leiding geneem. Dit was egter eers in 1863 dat sommige skole onderneem het om wedstryde volgens die reëls te speel. Dit is waar sokker begin het, en hande kon aanvanklik gebruik word om “die bal te stop”.

By Bishops is Winchestervoetbal se reëls aanvaar. Volgens dokumentasie van daardie vroeë jare kon die bal net in buitengewone omstandighede hanteer word, soos wanneer die bal van ’n teenstander afbons en gevang word voordat dit op die grond land. Wedstryde het begin met ’n “hot”, wat aan vandag se skrums verwant is. Die bal mag nie gehaak word nie en die mikpunt was om die ander span van die bal af te druk. Soms het die “hot” die hele wedstryd lank geduur – en die reëls het bepaal dat die wedstryd vir vyf dae mag duur!

As die bal eers uit die “hot” was, was die doel en die vaardigheid van die spel daarin geleë om die bal oor die teenstanders se lyn te dribbel. Die “doelpale” was twee togas wat op die gras neergelê is. As die bal die doelpale mis, het dit net een punt verdien en is ’n “shit” (!) genoem.

As die bal wel tussen die twee togas oor die lyn gegaan het, maar deur die “behind” (iets soos ’n heelagter of doelwagter in sokker) geraak is, het die span twee punte verdien. As die bal nie deur die “behind” geraak is nie, het dit drie punte verdien. Aanvanklik is die kantlyne deur lang rye juniors aan die sykante van die veld aangedui, maar die rye is later met seile vervang. As die bal oor die kantlyn gaan, is ’n lynstaan gevorm. Die bal mag egter nie gevang word nie, dus het die spelers mekaar geskouer en wild na die bal geskop. Dit het uiteraard kneusings en beserings tot gevolg gehad.

Soos reeds genoem, het George Ogilvie, wat in 1861 die skoolhoof van Bishops geword het, die Winchesterreëls aangepas en dit het die basis gevorm van die voetbal wat by Bishops gespeel is. Ogilvie was per slot van sake ’n oudleerling van Winchester! Sy voorletter, G, en die eerste twee letters van sy van, het aan hom die bynaam Gog besorg by die net agtien seuns van Bishops toe hy as hoof oorgeneem het. Die aangepaste spel wat hy by die skool ingevoer het, was dus bekend as “gogball”. Bishops het ook hul eie unieke stel reëls gehad, soos die ander eliteskole in Engeland. Daar was egter ’n groot verskil: “gogball” het toegelaat dat die bal hanteer word en laagvatte was ook toelaatbaar. ’n Span het uit 22 spelers bestaan, van wie twintig in die sogenaamde “hot” was en die ander twee die “behind” was.

Die spel is gespeel op ’n veld wat “nie meer as 200 jaart in die lengte en 100 jaart in die breedte oorskry nie”. Stel jou voor, met vandag se reëls as ’n speler op sy eie doellyn onderskep en dan die lengte van die veld moet hardloop – ’n “furlongresies” in die ou dae! ’n Doel is aangeteken as die bal tussen die pale deurgaan; daar was egter nie ’n dwarslat of dwarspaal nie. Daar was ’n onkant as jy voor die skopper is. As die opposisie die bal oor die doellyn skop, was daar ’n afskop vanaf 10 jaart van die verdedigers se doellyn. Laagvatte is toegelaat soos in “gogball”, maar geen balhantering behalwe dié van ’n skoonvang of van ’n teenstander af nie. Let wel, ’n “hot” is gevorm wanneer ’n speler die bal vang, daarmee hardloop en dan geduik word. Dit was sekerlik die onverfynde voorloper van vandag se losskrum! Hantering, wat die basis van moderne rugby is, is daarna geleidelik bygebring.

150 Jaar Book.indd 25 2352011 5:24 PM


ders in Suid-Afrika gespeel, maar geen rekord van sulke wedstryde bestaan nie. Daar

word dus aanvaar dat Bishops die eerste voetbal in Suid-Afrika gespeel het, hoewel

hulle nie by die eerste wedstryd betrokke was nie.

Die eerste aangetekende wedstryd het in 1862 op die resiesbaan by Groenpunt

plaasgevind, het die Cape Argus van 21 Augustus daardie jaar berig. Die wedstryd het

tussen die offisiere en staatsamptenare plaasgevind. Nog wedstryde tussen raap-en-

skraapspanne het gevolg en die spel het ’n gewilde toeskouersport geword. (Daar is ook

melding gemaak van ’n wedstryd tussen offisiere en burgerlikes op 23 Augustus 1860,

maar geen rekords ter stawing kon gevind word nie.)

Ondanks die gewildheid van die sport is wedstryde selde gespeel en wedstrydbe-

palings is nie vooruit gemaak nie. Elke wedstryd was sowel ’n sport- as ’n sosiale ge-

leentheid, en dames het dit ook graag bygewoon. Die chaos rondom die bepalings was

vir die spelers en die toeskouers onbevredigend. Na meer as ’n dekade van informele

wedstryde was die onafwendbare gevolg dat voetbal meer georganiseerd moes raak. Die

wyse waarop dit bereik sou word, was deur die stigting van klubs.

Die Hamilton Rugbyklub (oftewel Hamiltons) wat in Maart 1875 gestig is, se lede

was hoofsaaklik mans van die Seepuntgebied en nou, 136 jaar later, is die klub steeds

in Groenpunt geleë. Die klub word amptelik as Suid-Afrika se oudste rugbyklub beskou.

(Swellendam maak daarop aanspraak dat hul klub ouer as Hamiltons is, maar die klubhuis

en al die stawende dokumente is in ’n brand vernietig.) Hamiltons het gespeel volgens

die Winchesterreëls en al die variante daarvan wat Ogilvie ingebring het. Hulle het egter

net die twee kolleges – Bishops en die South African College School (SACS) – as teenstan-

ders gehad. Daar was ook geen rugbytuiste vir die manne van die suidelike voorstede nie,

en uit hierdie behoefte is die Westelike Provinsie Rugbyklub in 1876 gestig.

Hierdie nuwe klub het verkies om volgens die Rugbykode te speel, maar dit het twee-

South Africa’s two oldest clubs, Hamiltons and Villagers, 1877

150 Jaar Book.indd 26 2352011 5:24 PM


spalt onder die lede veroorsaak. Dit was onvermydelik dat

hulle sou wegbreek na ander klubs toe, wat toe wel ’n paar

weke daarna gebeur het toe Villagers gestig is. Die nuwe

klub, die Villager Rugby Football Club, het ’n kode van hul

eie begin speel, naamlik “rugbyvoetbal”. Op 2 Junie 1876 is

die eerste derbywedstryd in Rondebosch tussen Hamiltons

en Villagers onder die Winchesterkode gespeel. Dit is gepas

dat die eerste ontmoeting van die twee spanne wat in die

toekoms sulke groot mededingers sou bly, in ’n gelykopuit-

slag sonder enige punte sou eindig. Die twee spanne het

weer op 24 Augustus teen mekaar gespeel, weer onder die

Winchesterkode en die uitslag was weer 0 elk.

Deurbraak vir rugbyvoetbalDie Westelike Provinsie Rugbyklub het in 1877 dood-

geloop en dus was daar weer net wedstryde tussen

vier klubs, naamlik die twee kolleges en Hamiltons en

Villagers. In 1878 het ’n voormalige Engelse heelagter,

William H. Milton, by Villagers aangesluit. Hy het die

Rugbykode ondersteun en dit ook begin afrig. Moontlik

het sy status as internasionale speler ’n rol gespeel, maar

hy was so invloedryk dat oorwegend Rugby teen die ein-

de van daardie jaar gespeel is. Milton – later Sir William

Milton, die administrateur van Suid-Rhodesië – het ook

in die laat-1880’s vir Suid-Afrika krieket gespeel.

Die twee kolleges en die twee klubs het tot 1882 hul

onderlinge wedstryde gereël toe ’n nuwe klub, Tuine

(oftewel Gardens), by hulle aangesluit het. ’n Jaar later

het die Woodstock Club gevolg, en die spel rugby het nou

behoorlik vastrapplek in Kaapstad en omstreke gekry. In

1878 het die beroemde Stellenboschse Rugbyklub nie-

amptelik hul ontstaan gehad toe die universiteit, wat toe

nog as Victoria Kollege bekend gestaan het, ’n wedstryd

Diggers won the Arates Grand Challenge competition in 1896.

150 Jaar Book.indd 27 2352011 5:24 PM


teen Bishops gespeel het en deeglik geklop is.

Wat later as die Maties bekend sou staan, was nie

studente nie, maar mans van die dorp en die kontrei.

Hulle het die volgende jaar teen Bishops gespeel. Teen

1880 was Stellenbosch ’n georganiseerde klub. Hierdie

beroemste van alle rugbyklubs in Suid-Afrika – en later

moontlik ter wêreld – het rugby op die platteland só ’n

hupstoot gegee dat ’n plattelandse uitdaagreeks ont-

staan het. Vanselfsprekend het die span, wat toe al as

die Maties bekend gestaan het, die reeks in die eerste

jaar (1885) gewen, asook die twee jare daarna. (Daar was

tevore ’n nieamptelike plattelandse kompetisie waaraan

die Maties nie deelgeneem het nie, maar dit was toe nog

nie geformaliseer of erken nie.)

Twee jaar na Stellenbosch se klub nieamptelik in

1880 ontstaan het, het hul tradisionele intervarsity-

vyande, die Ikeys, ’n rugbyklub gestig. Hierdie klub het

later as die Universiteit van Kaapstad baie beroemde

Springbokke en honderde Westelike Provinsie (WP) rug-

byspelers opgelewer. Die universiteit het ontwikkel uit

die SACS waarna vroeër verwys is.

Intussen het die ontstaan en organisasie van die klubs

in Kaapstad en die plattelandse distrikte die stigting van

’n beheerliggaam noodsaaklik gemaak. Op 31 Mei 1883 is

Bepaalde probleme rondom bepalings

Die reël van bepalings is nooit maklik nie, maar in 1891 toe Griekwas Natal toe is op een van hul baanbrekertoere was dit ’n nagmerrie! Dit was ’n besondere jaar in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis met die besoek van Bill Maclagan se Britse toerspan. Vir Natal se rugby wat nog in sy kinderskoene (oftewel stewels) gestaan het, was die Britse toerspan se besoek aan Pietermaritzburg ’n uitstaande hoogtepunt. Dit was ’n jaar na die vestiging van die Natalse Rugbyunie, en onderhandelinge was aan die gang om aan die Curriebekertoernooi deel te neem. Die nuus dat die toerspan ingewillig het om teen Natal te speel, het natuurlik alles verander.

Kimberley het op 1 Augustus 1891 teen Savages afgeskop en nog drie wedstryde op die Landbouskougronde in Pietermaritzburg gespeel. Na afloop van die laaste wedstryd is ’n “genotvolle aandfunksie wat deur almal geniet is” by die Horseshoe Hotel gehou, waartydens ’n lys indrukwekkende toesprake gelewer is en daar ook gesing is, luidens die persberig. Die hoogtepunt sou egter ’n wedstryd teen ’n Durbanse span wees.

Die Natalse span wat teen die Britte sou speel, was eintlik ’n span van die Maritzburg Club en al vyftien spanlede was van die Natalse hoofstad afkomstig. Die datum vir die wedstryd was 11 Augustus en is ook (uiteindelik!) gespeel. Die Britse toerspan het maklik 25–0 gewen. Dit is egter nie die volle verhaal nie. Met

al die opwinding rondom die toerspan se besoek het die reëlingskomitee heeltemal vergeet dat daar reeds ’n ander belangrike wedstrydbepaling vir dié dag was – Pietermaritzburg en Durban moes op dieselfde veld om die Brownebeker speel! Dus het Maritzburg ’n dubbelbepaling op dieselfde dag gehad en boonop teenstand op die hoogste vlak waarteen hulle nog gespeel het!

Maar dis nie al nie. Kimberley moes ook op dieselfde dag op dieselfde plek teen Durban speel – en die besoekers uit die Kaapkolonie wou nie die bepaling verander nie, selfs al moes hul teenstanders van Durban óók teen Maritzburg om die Brownebeker speel. Die wedstryd kon nie uitgestel word nie en hulle moes Natal op 15 Augustus verlaat, kom wat wil – selfs al sou die wedstryd dan afgestel moes word! ’n Oplossing is gevind toe Association Football se komitee goedgunstiglik hul wedstryd op dieselfde veld afgestel het sodat daar drie wedstryde op die skougronde kon plaasvind.

Maritzburg het die wedstryd teen Durban, en die beker, met twee drieë teen nul gewen. Toe is ’n gekombineerde span uit die twee teenstanders gekies om teen Kimberley te speel. Vyf spelers van Durban het goed genoeg in hierdie voorwedstryd vertoon om op te draf in die wedstryd waarin hulle oorspronklik moes speel. Die Gekombineerde Natalspan (in plaas van Durban) was egter teen dié tyd baie moeg en Kimberley het met twee drieë teen nul gewen. Eers tóé kon die groot wedstryd van die dag teen die Britte plaasvind!

150 Jaar Book.indd 28 2352011 5:24 PM


die Western Province Rugby Football Union (WPRFU) by die

Masonic Hotel in Kaapstad gestig. Die klubs van Hamiltons,

Villagers, Stellenbosch, Woodstock, Rugby en United Bank

was teenwoordig, maar nie Bishops en SACS nie.

Na die stigting van die nuwe beheerliggaam is die be-

roemde Groot Uitdaagreeks ingestel. Dit is volgens ’n

uitklopformaat gespeel en Hamiltons het gewen. SACS

het deelgeneem, maar Bishops nie. Hamiltons het met

Villagers, Rugby en ’n plattelandse span van Malmesbury

afgereken op pad na hul eerste WP-titel. Hamiltons het

hierdie kompetisie oorheers en ses van die eerste tien ti-

tels gewen. Hul groot rugbyvyande, Villagers, het drie keer

gewen en Tuine een keer. Die toenemende getal klubs wat

wou deelneem, het gemaak dat die formaat van die kom-

petisie na ’n ligastelsel verander is. ’n Junior Uitdaagreeks

vir die klubs se tweede spanne is ook ingestel.

Aangesien die helfte van die spanne na die eerste

ronde uitgeskakel sou word, was daar ’n behoefte aan

’n aansporing om te bly speel. (Bishops het dit afgekeur

aangesien hulle gevoel het dat deelname belangriker is

as die motivering om te wen.) Bishops en SACS het as

gevolg van die jeugdigheid van hul spelers wat teen gro-

ter en ouer mans moes speel, nie te waffers in die Groot

Uitdaagreeks gevaar nie.

In 1892 is ’n interkollegekompetisie ingestel. Die drie

deelnemers was Bishops, SACS en Victoria Kollege, wat

later die Universiteit van Stellenbosch sou word. Bishops

en SACS het vanaf skole wat teen groot mans moes speel,

tot kolleges uitgebrei en het meegeding om die Anderson

Seniorbeker vir eerste spanne, die Anderson Juniorbeker

vir tweede spanne, en die Harrisbeker vir derde spanne.

Die trofeë vir die eerste en tweede spanne is geskenk

Hamiltons 1881.

150 Jaar Book.indd 29 2352011 5:24 PM


deur Henry Anderson, die vader van Biddy wat in 1896 ’n

Springbok sou word. Die trofee vir die derde spanne was

die Harrisbeker, wat geskenk is deur (en vernoem is na)

die juwelier M. Harris van Kaapstad, by wie die ander be-

kers gekoop is. Die kompetisie was nie ’n groot sukses nie,

maar het die grondslag gelê vir die beroemde intervarsity

tussen Stellenbosch en die Universiteit van Kaapstad, in

die wandel bekend as die Ikeys. Hierdie interkollegekom-

petisie is in 1889 vir die laaste keer gespeel.

Die vroeë rugbyjare was nie maklik nie. Mens hoef net

aan die probleme rondom vervoer te dink! Daar was ’n ge-

brek aan geld, velde en spelers, asook toestemming van

die owerhede. Een van George Ogilvie se groot besware

toe Bishops na rugby wou oorskakel, was dat die spel te

rof vir seuns is. “As julle julself wil verongeluk, maak dan

so!”, sou Ogilvie gesê het toe Ryk Myburgh sy toestem-

ming vra om na die Rugbykode oor te skakel.

Al die ander klubs het toe reeds oorgeskakel en

Bishops se spanne was sonder teenstanders gestrand.

Nie dat “gogball” enigsins minder skadelik was nie! Daar

is verwysings na gebreekte neuse en ore, twee gebreekte

bene wat suksesvol gespalk is, en dies meer. Myburgh het

sy rugbyloopbaan beëindig ’n jaar na hy Ogilvie se teë-

sinnige toestemming gekry het.

InterdistrikkompetisiesDie klubs in Kaapstad en die Kaapse platteland was teen

die vroeë 1880’s al stewig gevestig. Dieselfde was besig

om elders te gebeur, veral in Kimberley en omstreke.

Dit was ’n bloeitydperk vir die nuwe spel en die eerste

streeks- en provinsiale kompetisies was net om die draai.

First Maties 1880.

150 Jaar Book.indd 30 2352011 5:24 PM


Rugby is al langs die kus van die voormalige Kaapkolonie

gevestig. Wedstryde is in 1884 tussen Kimberley en

Kaapstad gespeel, en in 1885 tussen Grahamstad en Port

Elizabeth. Teen 1886 het die sport in die Diamantvelde

só gewild geword dat die Griqualand West Rugby Union

gestig is. Rugby het verder uitgebrei na Wes-Transvaal en

toe na Johannesburg en Pretoria, waar die eerste weds-

tryd tussen dié twee dorpe so vroeg as 1888 gespeel is.

Die Transvaal Rugby Football Union (TRFU) is in 1889

gestig. In die volgende jaar het die kode reeds as die ge-

wildste sportsoort oorgeneem by Association Football in

Pietermaritzburg, waar die hoofkwartiere van die Britse

Weermag geleë was, en ook in Durban. Hierdie vin-

nige uitbreiding het gelei tot die stigting van die South

African Rugby Football Union (SARFU) in 1889.

Volgens beskikbare bronne het die eerste wedstryd

tussen twee dorpe op 22 Julie 1881 tussen Kimberley

en Bloemfontein plaasgevind. Die spelers van die

Diamantvelde het die 100 myl na Bloemfontein afgelê.

Dit was egter nie die eerste “toer” van ’n rugbyspan nie

– daardie onderskeiding behoort aan Natal (of eerder

Pietermaritzburg), wat Kimberley in 1876 besoek het. Die

Kimberley-Bloemfonteinwedstryd is op die veld van die

Bloemfonteinse Krieketklub gespeel. Kimberley was die

wenner, met vyf drieë en ’n skepskop, terwyl Bloemfontein

geen punte kon behaal nie. Soos wat gebruiklik was, is

die wedstryd onder die aangepaste Winchesterreëls en

Rugbyreëls gespeel, wat toe reeds in Kaapstad die ge-

wildste vorm van rugby was. Klubwedstryde in Kimberley

het, soos dit ook in Kaapstad die geval was, tussen allerlei

Kimberley Rugby Club’s first touring side, 1884.

Newlands’ first international match, 1891.

150 Jaar Book.indd 31 2352011 5:24 PM


spanne plaasgevind, soos die Koloniste teen die Plaaslikes

(die belangrikste wedstryd van die jaar!), Kimberley

teen die Amptenary, Getroud teen Ongetroud, Dorp teen

Platteland, en derglike kombinasies.

Die Kimberleyse span het hulle fiks gehou met on-

gereelde wedstryde teen Beaconsfield. Die eerste aan-

getekende “georganiseerde” wedstryd in Kimberley is

op 4 Oktober 1873 gespeel tussen ’n span van West End

en ’n groep spelers van Grahamstad wat in Kimberley

werksaam was – heel moontlik prospekteerders. Hierdie

ongereelde wedstryde was baie gewild onder sowel spe-

lers as toeskouers, en die bywoning was altyd goed. Dit

het daartoe gelei dat Kimberley in 1884 vir ’n toer van

sewe wedstryde na Kaapstad genooi is. Grahamstad het

nie die uitnodiging aanvaar nie. Kimberley, wat die uit-

nodiging van die nuutgestigte WPRVU aanvaar het, het

hiermee hul latere faam bevestig as die span wat die pas

aangee as dit by toer kom.

Villagers, 1884.

’n Span van 24 spelers het per muilwa vanaf Kimberley

vertrek en sestig uur later die trein op De Aar na Kaapstad

gehaal, ’n reis wat dus altesaam langer as vyf dae geduur

het! Die Diamantvelders het drie wedstryde gewen, drie

verloor en een gelykop gespeel. Dit was duidelik dat die

nuwe rugbystreek murg in hul pype gehad het. Die laa-

ste wedstryd was teen Union, ’n span wat uit elf klubs

se spelers gekies is, en inderwaarheid die beste was wat

WP op die veld kon stuur. Dit was die hoogtepunt van

die toer. Kimberley moes versterkings gebruik weens die

beserings wat sommige van die spelers in die vorige we-

dstryde opgedoen het, maar het hulle goed van hul taak

gekwyt. Hulle het die wedstryd net-net verloor.

Daar was ’n baie bekende naam op die lys spelers van

die Unionspan, naamlik Loftus Robert Versveld. Hy het

’n groot rol gespeel in die vestiging van rugbyklubs

en unies dwarsdeur die land, en die wêreldberoemde

Loftus Versveld-stadion in Pretoria is na hom vernoem.

150 Jaar Book.indd 32 2352011 5:24 PM


Terloops, die Griekwaspelers het voor hul lang en uitput-

tende terugreis eers aan ’n atletiekbyeenkoms deelge-

neem en sewe van die elf items gewen!

Die sukses van die toer kan ook gemeet word aan die

belangstelling wat dit in Kaapstad en die omliggende

distrikte gewek het. Slegs ’n jaar later is die eerste inter-

distriktetoernooi met meer as drie deelnemende spanne

in Grahamstad tydens die Grahamstadskou in 1885 ge-

hou. (Dié skou vind steeds jaarliks plaas.) Grahamstad

en Port Elizabeth het by die baanbrekers van Kaapstad

en Kimberley aangesluit, en hierdie vier spanne het vir

’n baie suksesvolle toernooi gesorg. Kaapstad was die

wenners, Grahamstad was tweede en Kimberley het der-

de gekom. Port Elizabeth kon nie ’n wedstryd wen nie.

Daar was egter ’n ernstige, knaende probleem! Die ge-

brek aan eenvormigheid met die verskillende reëls en die

toepassing daarvan, en die gevolglike appèlle wat teen

die uitslae aangeteken is, was ’n frustrasie vir almal. Die

daarstelling van ’n nasionale beheerliggaam het ’n drin-

gende noodsaaklikheid geword, maar daar is eers nog

vier jaar gesloer voordat dit gebeur het!

Die GWRFU word gestigGriekwas was die tweede rugbyunie wat in Suid-Afrika

gestig is. Op 6 Februarie 1886 het ses klubs in die Central

Hotel in Kimberley bymekaar gekom om die Griqualand

West Rugby Football Union (GWRFU) tot stand te bring.

Die klubs teenwoordig was Pirates, Kimberley, Newton,

West End, De Beers en Dutoitspan, beter bekend as Die

Pan en later as Beaconsfield. Daar is besluit om jaarliks

om die Groot Uitdaagtrofee mee te ding. Die verteen-

woordigers van die ses stigtersklubs sou in die toekoms

spanne kies om die nuwe unie te verteenwoordig.

Die eerste amptelike wedstryd (wat nie deel van die

Groot Uitdaagreeks was nie, maar vir die Uniebeker ge-

speel is) het op 15 Mei 1886 plaasgevind. Die wedstryd

is op ’n oop stuk grond voor die Pavilion by Gardens

gespeel. Daar was 2 000 toeskouers, en Pirates en

Beaconsfield was die twee spanne wat mekaar die stryd

Loftus Versfeld

aangesê het. Beaconsfield het 6–2 met “’n doel teen

twee drieë”, soos dit gestel is, gewen. Die trofee vir die

Groot Uitdaagkompetisie het in Kimberley aangekom

twee weke na die eindstryd van die formele liga wat la-

ter in die seisoen gespeel is! Die seisoen het egter tra-

gies geëindig. Alfred Schlemmer is met ’n laagvat in die

tweede helfte ernstig beseer. Hy het ’n week later in die

hospitaal gesterf en is so ver bekend die eerste rugbyver-

wante sterfgeval in Suid-Afrika.

Die Kimberley Rugbyklub het weer in 1886 na

Kaapstad getoer, en twee jaar later met hul derde besoek

is die eerste stappe geneem om ’n nasionale beheerligg-

aam vir rugby in die lewe te roep. Die 24-jarige Percy Ross

Frames van Kimberley en die 21-jarige Bill Bisset van

Kaapstad het saamgestem dat iets gedoen moes word om

eenvormigheid in die reëls en die vertolking daarvan te

verkry. Niks het sedertdien verander nie, sal party mense

seker sê! SARFU het die volgende jaar die lig gesien en

die eerste vergadering is in die Craven Hotel in Kimberley

gehou. Moontlik was die naam van die hotel ’n voorspel-

150 Jaar Book.indd 33 2352011 5:24 PM


Alles net uit liefde vir die spel

Hoewel daar beskrywings bestaan van Kimberley se eerste toere na Bloemfontein, Kaapstad, Port Elizabeth en Natal, is die swaarkry van individuele spelers minder goed gedokumenteer. Dit is baie duidelik dat van die individue regtig lief was vir die spel.

Paul Roos, wat in 1906 die eerste persoon sou wees om ’n Suid-Afrikaanse span as kaptein op die veld te lei, was in 1903 ’n onderwyser op Rustenburg. Week na week het hy per fiets vanaf Rustenburg na Pretoria gery om vir Pretoria Rugbyklub se eerste span te speel. Ná ’n vinnige koeldrank na die eindfluitjie het hy weer in die pad geval en die gruispad van 130 km terug Rustenburg toe aangedurf. Daar was nie tyd om saam met spanmaats te kuier nie, want dié toekomstige Volksraadslid was ’n godsdienstige man wat voor middernag tuis wou wees sodat hy nie op die Sondag nog op die pad is nie!

Nog ’n Rustenburger wat so gemaak het, was Gerald Pilditch van Harlequins Rugbyklub. Hy was in die 1920’s en 1930’s vir ’n dekade lank betrokke by onderhandelinge om selfbestuur vir Noord-Transvaal te verkry, wat toe nog ’n sub-unie van die TRVU was. Wat hierdie reis van Pilditch des te meer merkwaardig maak, is dat hy nie eens vir die eerste span van Quins gespeel het nie!

Willie Collins, later ’n Kabinetsminister, het nog ’n stap verder gegaan. Hy het 100 km per fiets vanaf Ermelo na Standerton afgelê om daar die trein na Pretoria te haal, rugby te speel en dan op dieselfde manier weer huis toe te gaan. En hierdie drie manne is maar net die spelers van wie ons weet ...

Heelwat van die spelers moes destyds spesiale reëlings by hul werk tref om ’n oefensessie in te pas voor hulle te perd in die koue Pretoriase winters kon terugkeer huis toe. Dit het oral in die land gebeur, ook waar die winters nóg kouer was. Rugbyspanne het ook opofferings moes maak. In die 1880’s, nog voor die goudstormloop, was

wedstryde in Johannesburg nie altyd moontlik nie weens ’n tekort aan velde – en om Potchefstroom toe te reis, sou ses dae van ’n speler se week in beslag neem! Later, toe ligawedstryde teen Johannesburgse klubspanne ’n georganiseerde aktiwiteit geword het, het spanne van Pretoria dikwels met drie of vier spelers kort opgedaag omdat hulle nie van die werk kon afkry nie – Saterdag was meestal nog ’n werksdag.

Spelers van Pretoria het die reis na Johannesburg in perdekarre afgelê en die uitwerking daarvan is feitlik in elke wedstryd opgemerk. Sulke reise het gereeld hul tol in die tweede helfte van ’n wedstryd geëis, is daar berig. Ondanks die feit dat Pretoria se klubs in die vroeë jare van die twintigste eeu en daarna dié van Johannesburg oorheers het, het die wedstrydbepalings vir jare nog in die Goudstad gebly.

Die swaarkry om by ’n rugbyveld uit te kom, is nie net tot die verlede beperk nie. Selfs vandag nog reis spanne in die uitgestrekte gebied van Griekwaland-Wes 400–600 km in een rigting net om by ’n SuperSport-ligawedstryd uit te kom. Sishen, Kuruman, Upington en Kimberley is van die klubs wat só geraak word. Baie spelers moet lang afstande aflê om ’n oefening of tuiswedstryd by te woon.

Staaltjies soos dié oor die legendariese Springbokvleuel Jannie Engelbrecht en die voormalige Transvaalse kaptein Toy Dannhauser is nie ongewoon nie. Albei moes sowat 650 km-retoer reis vir ’n oefensessie. In Engelbrecht se geval moes hy van Koekenaap aan die Weskus na Stellenbosch of Kaapstad reis, afhangende daarvan of dit ’n klub- of provinsiale wedstryd was. Dannhauser het twee keer per week van Vryheid na Durban gereis vir ’n oefening en natuurlik drie keer as hulle speel, óf na Kingspark vir ’n tuiswedstryd, óf na die lughawe as hulle iewers heen moes vlieg vir ’n wegwedstryd.

ling van die belangrike rol wat dr. Danie Craven, Suid-

Afrika se mees invloedryke rugby-ikoon, in die toekoms

sou speel. Die eienaars van die hotel was egter glad nie

verwant aan Dok Craven, wat eers 21 jaar later gebore sou

word nie!

Rugby neem toe langs die kusPirates en Kimberley was die twee sterkste spanne in die

Kimberley-omgewing. In daardie dae was punte in ’n

wedstryd maar skaars, en daar was dikwels gelykopbe-

slissings. In 1887 moes die twee spanne ses keer kragte

150 Jaar Book.indd 34 2352011 5:24 PM


meet alvorens die wenner van die Groot Uitdaagtrofee

bepaal kon word. Kimberley en Pirates, wat aartsvyande

op die rugbyveld was, het in 1890 ’n gekombineerde

span op ’n toer Kaapstad toe geneem. Hier het hulle drie

wedstryde gespeel waarvan hulle een gewen, een verloor

en een gelykop geëindig het. Hulle het gesamentlik 16

punte aangeteken en 16 punte afgestaan, en het ook vir

die eerste keer op die beroemde Nuweland uitgedraf! In

1891 was dit weer sulke tyd – dié keer ’n toer Natal toe.

Amptelik was die Natalklub een jaar oud, maar hul struk-

ture en rugby was nie naastenby so ver ontwikkel soos

dié van Griekwas se klubs, of die klubs in en om Kaapstad

nie. Die gewildheid van rugby in Natal was die gevolg van

die geleidelike bekendstelling van die spel al met die kus

langs deur studente afkomstig van die Kaap, asook for-

tuinsoekers wat moed verloor het en Kimberley verlaat

het, en Britse soldate van die regimente wat langs die

kus en in die Natalse middelande gestasioneer was.

In Port Elizabeth was die ontwikkeling van rugby soort-

gelyk aan dié in Kaapstad. Daar was aanvanklik net twee

klubs wat vir ’n klompie jare teen mekaar gespeel het. Die

Olympic Voetbalklub is in 1880 gestig, en die Crusaders in

1887. Union van Uitenhage het gevolg en die spanne het in

driehoekige kompetisies gespeel. Een van die voorste en

bekendste klubs was Uitenhage Swifts, wat in 1890 deur

die span van St. Katherine’s se kerkkoor tot stand gebring

is! Soos baie ander spanne is Swifts as ’n “junior” span

beskou, maar toe die ander almal ingee, was Swifts die

enigste span wat saam met die Arabs van Port Elizabeth ’n

vyfde span vir die kompetisie voorsien het.

Die eerste nieamptelike kompetisies het tot die

Oostelike Provinsie (OP) se Groot Uitdaagbekertoernooi

in 1888 gelei. Hulle het hierdie kompetisie op dié van die

Kaap geskoei, met plattelandse spanne wat geleidelik

die sport begin speel het, soms jare na die ontwikkelings

in Kaapstad. Grahamstad Klub (later Albany), Cradock

Pirates, 1884.

150 Jaar Book.indd 35 2352011 5:24 PM


Rovers, Somerset-Oos en Bedford het aangesluit, en

Humansdorp, Graaff-Reinet en Middelburghet gevolg.

Port Elizabeth het in 1885 aan die eerste streekskom-

petisie deelgeneem met ’n gekombineerde span wat uit

die spelers van Olympic en Crusaders gekies is. Hulle het

egter nie te waffers gevaar nie. Crusaders het ’n baie

spesiale plek in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis. Hulle

het altyd hul velde op St. George’s Park gehad, waar

die Port Elizabeth Krieketklub geleë is. Dit is op hier-

die veld waar die eerste toets tussen Suid-Afrika en die

Britse toerspan van Bill Maclagan in 1891 gespeel is. St.

George’s Park is ook bekend vir sy krieket en rolbal. Dit

is hier waar die eerste kriekettoets gespeel is; die eer-

ste vrouekriekettoets gespeel is; en die laaste toets voor

Suid-Afrika uit wêreldkrieket verban is. Dit is ook die

veld waar die eerste reeksoorwinning oor Australië be-

klink is; die sogenaamde Rebelletoets van 1980 gespeel

is; en die eerste toets na Suid-Afrika se hertoelating

tot internasionale krieket. St. George’s Park is sedert

14 Augustus 1882 ook steeds die tuiste van die Port

Elizabeth Rolbalklub, Suid-Afrika se oudste rolbalklub.

Net 120 myl noordoos van Port Elizabeth het Grens

reeds in die laat-1870’s klubs gestig en rugby gespeel.

Hoewel daar baie min inligting oor hul beginjare bes-

kikbaar is, is dit tog bekend dat Alberts van King

Williams Town, wat in 1878 gestig is, die eerste klub was.

Buffaloes, wat vandag nog ’n krag in Grensrugby is, is

twee jaar later gestig. Queenstown en Stars van Oos-

Londen was reeds gevestig toe die rugbyunie in 1891 ge-

vorm is, asook Swifts wat in 1882 gevolg het, en Pirates

in 1889. Daar was ook ’n Pirates Klub in King Williams

Town. Die klubs het slegs om een trofee, naamlik die

Grensbeker, meegeding. Die Staatsdiens- en Starsklubs

was ook deel van hierdie kompetisie. Swifts en Alberts

het in 1892 die eindwedstryd vir die Grensbeker gespeel.

Swifts het met twee doele teen nul gewen. In 1893 is ’n

ligastelsel ingevoer en Pirates was die wenners. Alberts

het die jaar daarna gewen – hulle het van 1897 tot 1899

die kompetisie gedomineer deur drie keer agtereenvol-

gens die liga te wen.

Die stigting van die Border Rugby Football Union in

1891 het na dié van Natal in 1890 gevolg. As mens vandag

die twee unies beskou, is dit interessant dat Grens wat

toe so sterk was, deesdae sukkel en beswaarlik hul status

as een van Suid-Afrika se veertien unies verdien. Natal

wat laat begin het, het nie op provinsiale vlak presteer

nie en het aanvanklik miskien meer as die ander unies

gesukkel as gevolg van die sterk houvas wat Association

Football in daardie gebied gehad het. As die Sharks was

Natal egter in 2010 die houers van die Curriebeker en is

hulle vandag steeds ’n rugbykrag, nie net in Suid-Afrika

nie, maar ook in die Suidelike Halfronde.

Die eerste wedstryde in Natal is om en by 1873 onder

’n mengsel van die Winchester- en Rugbyreëls gespeel.

Dit was ’n jaar na die ontstaan van Bishops College, die

voorloper van Michaelhouse, wat 137 jaar later hul eer-

ste Springbok gelewer het toe Patrick Lambie in 2010

teen Ierland op die veld gedraf het. In 1876 is ’n wed-

stryd tussen ’n span Natallers en die “Ou Kolonie” in

Kimberley gespeel vir die Moorbeker, wat saam met die

Sir Donald Currie.

150 Jaar Book.indd 36 2352011 5:24 PM


Murraybeker Natal se vernaamste trofeë geword het.

Die beroemde Maritzburg College is in 1877 as ’n hoërs-

kool gestig en het volgens albei kodes voetbal gespeel.

Wedstryde tussen die Bo-dorp en die Onderdorp was baie

gewild, asook tussen die “Past”- en “Present”-spanne

by die skole. Dit het die belangstelling in die sport aan

die gang gehou. Die eerste aangetekende wedstryd tus-

sen Pietermaritzburg en Durban was in 1880 – en vir jare

daarna is hierdie derby met passie en aggressie gespeel.

Dit was nie ’n wedstryd vir kleinmoediges nie!

Hoewel Natal later as van die ander streke aan die

gang gekom het, was hulle nogtans bereid om te toer.

Dit was nie so maklik as mens in gedagte hou dat daar

nie spoorverbindings tussen al die dorpe was nie. Soos

oral die geval was met die unies aan die kus, het die

regimente in Durban en Pietermaritzburg saam met die

skole ’n belangrike rol gespeel in die uitbreiding van eers

die Winchester-Kaapse mengsel en later die Rugbykodes

van die spel. ’n Skamele drie maande na die Slag van

Majuba is die eerste wedstryd tussen Newcastle en die

leërmag op Newcastle gespeel! Barberton in die Suidoos-

Transvaal en Komati het as rugbyspelende dorpe gevolg

weens die koms van prospekteerders en fortuinsoekers

na die Barbertonse goudvelde.

Association Football het ’n sterk houvas op die rugbyspe-

lende gemeenskappe gehad, veral omdat hulle die meeste

van die velde besit het. Interessant genoeg, dit het tot ge-

Kimberley’s first international, 1891.

Western Province – winners of he SARFB Trophy, 1889.

150 Jaar Book.indd 37 2352011 5:24 PM


volg gehad dat baie spelers twee wedstryde op ’n Saterdag

gespeel het – die een volgens die Association se reëls en die

ander volgens die Winchester-Kaapse rugbyreëls.

Dit is te verstane waarom (later kanunnik) Ogilvie van

Bishops teësinnig was om sy skoolseuns toe te laat om

in die laat-1880’s na die Rugbykode oor te skakel. Daar

was dié berig in die pers oor ’n wedstryd wat in 1889 in

Natal gespeel is: “Die Rugbyunie is as uiters rof beskryf,

en luitenant Sparks se knie is so erg beseer dat hy huis

toe gedra moes word.” Die berig verwys verder na ’n in-

ternasionale wedstryd tussen Skotland en Engeland wat

“deur die mat geval het”, en noem dat die breuk tussen

die twee lande “onwaarskynlik herstel sal kan word”. Dit

blyk dat ruwe spel die rede vir die verwydering was: “By

die Oval in Pietermaritzburg was die wedstryd Saterdag,

soos mens te wagte kon wees, uiters rof. As ’n speler so-

veel selfbeheer oor sy optrede verloor dat hy veglustig

raak, sal die spel, wat dit ook al mag wees, die toeskouers

sekerlik met ’n mate van weersin laat.”

Dit is interessant om te weet dat Walter Webb Ellis in

die vroeë jare van rugby in Natal die hoof van Hilton net

buite Pietermaritzburg geword het, en heel gepas blyk-

baar rugby by dié skool ingestel het. Sy vader was die le-

gendariese William Webb Ellis, wat volgens oorlewering

die spel by Rugby begin het.

Rugbyunies het nie net langs die kus ontstaan nie,

en het in die laat-1880’s en vroeë 1890’s oral in die

land verskyn. Een van die nuwe unies wat nie so ’n

lang ontstaansgeskiedenis soos dié van Kaapstad en

Kimberley gehad het nie, was Transvaal, wat metter-

tyd ’n reus in die provinsiale kompetisies sou word. Die

Vrystaat- en Basoetolandse Rugbyunie is in 1895 gestig.

Bloemfontein het teen 1893 reeds vier spanne gehad en

rugby is ook in Kroonstad gespeel, asook in Naauwpoort,

net oor die grens op pad na De Aar en sowat 300 km

vanaf Bloemfontein. Die klubs het spelers gewerf uit

studente wat van oorsee en die Kaap teruggekeer het,

asook uit die ontnugterde manne wat sonder rykdom uit

Kimberley padgegee het en hulle in die Oranje-Vrystaat

kom vestig het.

Grey Kollege, die toekomstige voorsiener van so baie

Springbokke, was een van die eerste klubs. Die feit dat

hulle nog nie ’n unie gestig het of by SARFU geaffilieer

was nie, het die Oranje-Vrystaat nie verhoed om in 1894

aan die Curriebekertoernooi deel te neem nie. Die groot

aantrekkingskrag was ook die feit dat die toernooi op die

reeds beroemde Nuweland in Kaapstad gehou is!

Transvaal word ’n kragNog voordat die Oranje-Vrystaat hulself in ’n unie geor-

ganiseer het, het die TRFU tot stand gekom. Transvaal

het gou ’n rugbykrag geword en deur die jare so gebly,

met die hoogte- en laagtepunte wat alle unies maar on-

dervind. Dit was nie, soos algemeen geglo word, die ont-

dekking van goud wat tot die sterk groei in Transvaalse

rugby aanleiding gegee het nie. In die vroeë-1880’s is

Sir TK Murray, first president of the Natal Rugby Football Union.

150 Jaar Book.indd 38 2352011 5:24 PM


die spel Transvaal toe gebring deur terugkerende stu-

dente wat dit in Johannesburg gevestig het. Tussen 1877

en 1881 was daar natuurlik ook Britse soldate in die

Transvaal wat aanvanklik onderling en later teen saam-

geraapte spanne gespeel het, soos wat die spel toene-

mend gewilder geword het. Na die ontdekking van goud

het delwers uit Brittanje, Nieu-Seeland en Australië na

Johannesburg gestroom op soek na rykdom. Saam met

hulle het ’n groter ondersteuning vir rugby asook nuwe

ontwikkelings in die spel gekom. Daar was ook ’n migra-

sie van spelers vanaf Kimberley na Johannesburg.

Die grondslag vir die groot derbywedstryde tussen

Transvaal en Noord-Transvaal (later die Leeus en die

Blou Bulle) is so vroeg as 1888 gelê toe Johannesburg en

Pretoria ten minste een maal per jaar slaags was.

Transvaal was geografies ’n uitgestrekte gebied wat

gestrek het van die grens met Rhodesië in die noorde tot

by Volksrust op die Natalse grens, en af met die Vaalrivier.

Die huidige unies van die Blou Bulle en hul sub-unie

Limpopo, die Valke, die Pumas, die sub-unie Laeveld en

ook die Luiperds was almal deel van die TRFU wat in 1889

gestig is. Mens kan maar net wonder hoe moeilik dit was

om die beste spelers in die unie te kies, en hulle daarna

bymekaar te kry vir ’n wedstryd of ’n toer.

Dit was eintlik vanselfsprekend dat bogenoemde unies

sou wegbreek om hul eie paadjie te volg. Dit was in ’n

groot mate ook te wyte aan die outokratiese houding van

die Transvaalse administrateurs teenoor die plattelandse

distrikte. Klubwedstryde is selde nie in Johannesburg

gehou nie, en die klubs moes maar ewe gedwee na die

Goudstad reis vir wedstryde. Die situasie het tot in 1920

voortgeduur en toe die stelsel die Curriebeker in 1922 na

tuis-en-wegwedstryde in plaas van ’n toernooi verander

het, het Johannesburg al die tuiswedstryde vir hulself

Hilton School and Old Boys, 1889.

150 Jaar Book.indd 39 2352011 5:24 PM


toegeëien, al was die meerderheid spelers van Pretoria!

Trouens, eers met die derde toer van ’n Britse span na

Suid-Afrika in 1903 het Pretoria sy eerste toerwedstryd

gekry. Geen toerwedstryd is daarna in 1910 in die hoof-

stad gespeel nie, en in 1924 het hulle ’n enkele wedstryd

gekry. Teen dié tyd het vyf toerspanne al sestien weds-

tryde in Johannesburg gespeel!

Hoe punte oor die jare aangeteken is

In 1884 het een van die reëls waarvolgens gespeel is, soos volg gelui: “Die wedstryd word gewen deur die span wat twee doele aanteken. Alle wedstryde is gelykop na vyf dae se spel [nie aaneenlopend nie!] of na drie dae as geen doel deur enige span geskop is nie.” Dit klink vergesog, maar daar was talle geleenthede in die 1880’s waar geen punte aangeteken is nie. Dis duidelik dat die reëls maar vaag, verwarrend en redelik naïef was. Dit is veral die ewige verandering destyds aan die ingewikkelde puntestelsel wat vandag deurmekaar klink.

Die tabel hieronder sit uiteen hoe punte in die 1880’s aangeteken kon word, maar dit was nie al nie. Die verde-digende span kon byvoorbeeld vir die teenstanders punte aanteken deur die bal agter hul eie doellyn dood te maak. Dit is ’n “minor” of “rouge” genoem, ’n soort “eie doel” wat aangeteken is. Vandag sal ons dit ’n dooddruk of oordra van die bal noem. In daardie dae het dit egter reëlverander-ings geverg voordat ’n speler kantlyn toe kon skop in plaas daarvan om punte vir die teenstanders aan te teken.

Dit was dus nie buitengewoon om te hoor dat ’n wedstryd deur twee “rouges” teen nul gewen is nie. Wat vandag as drieë (“tries”) bekend staan, was nie die hoofdoelwit van die spel nie en het net ’n enkele punt getel. In 1889 het die Internasionale Rugbyraad (IRR) ’n drie se waarde na twee punte verhoog, en in 1891 het dit drie punte werd geword. So het dit gebly tot in 1971, waarna ’n drie vier punte getel het. In 1990 is die waarde van ’n drie verder verhoog na vyf punte.

Die konstante verandering aan die puntestelsel in die 1880’s maak dit vir ons moeilik om te bepaal wat die telling in ’n wedstryd eintlik was. Mens moet na die stelsel van die dag kyk om uit te werk wat daar aangegaan het!

Die tellings in artikels en boeke van daardie tyd verwys byvoorbeeld na ’n span wat wen “met een doel teen drie drieë” of met “’n drie en twee dooddrukke teen nul”!

Wat die puntestelsel betref, het Kimberley reeds in 1889 gedoen wat Stellenbosch sedert die dae van dr. Danie Craven gedoen het. Hulle is gevra om met die puntestelsel te eksperimenteer. Percy Ross Frames, die eerste president van Suid-Afrikaanse rugby, is deur Engeland se beheerliggaam, die Rugby Football Union (RFU), gevra om terugvoer op die toetse te lewer. Engeland was in daardie stadium nie ’n lid van die IRR nie, waar geen punte vir ’n strafdoel toegeken is nie, en het eers in 1891 lid geword.

Die sogenaamde “double whammy” wat in bofbal geld, is ook in rugby toegepas. Wanneer ’n drie gedruk is, kon die opvolg van ’n doelskop tot nog ’n drie met ’n tweede vervyfskop lei! Die veranderende puntestelsel is soos volg (ons laat die wyse van punte aanteken in Engels omdat die huidige terminologie nie die ware toedrag van sake sal weergee nie):

Jaar “Goal” “Try” “Conver- “Penalty” “Drop” “Goal sion” from mark”

1886 3 1 2 – 3 3 1889 3 1 2 2 3 3 (RFU) 4 2 2 – 3 3 (IRB) 1891 3 1 2 3 3 3 1894 5 3 2 3 4 4 1905 5 3 2 3 4 3 1948 5 3 2 3 3 3 1971 6 4 2 3 3 1977 6 4 2 3 3 – 1990 7 5 2 3 3 –

Drie van die eerste vyf Transvaalse klubs bestaan van-

dag nog, naamlik Wanderers en Pirates van Johannesburg

en Pretoria Rugbyklub, wat ook die eerste wenners van

die Groot Uitdaagkompetisie (later die Pirates Groot

Uitdaagbeker) was. Pretoria was die eerste wenners toe

hulle Pirates in 1889 met 1–0 op die Wanderers se velde

by Krugerpark geklop het. Pirates het die volgende drie

150 Jaar Book.indd 40 2352011 5:24 PM


kompetisies gewen, en na hul driekuns die eienaars

van die trofee geword, wat hulle terug geskenk het. Die

kompetisie is herdoop na die Pirates Groot Uitdaagreeks,

vandag nog die Goue Leeus se vernaamste kompetisie.

Die eerste Transvaalspan – wat nie op vol sterkte was

nie, aangesien nie al die spelers beskikbaar was vir hier-

die skielike toer nie – het in 1889 na Kimberley gereis om

deel te neem aan die toernooi vir die Raadsbeker. Hulle

het twee wedstryde verloor, maar WP, wat die uiteinde-

like wenner was, geklop.

Almal het oral dieselfde probleme ondervind. ’n

Gebrek aan geld en behoorlike velde en ander oefenge-

riewe het die ontwikkeling van die spel teruggehou. Die

velde was hard, sonder gras en oortrek met rooi stof. In

die helder sonskyn was daar ’n weerkaatsing wat sowel

die spelers as die toeskouers gepla het. ’n Sportskrywer

het só geskryf: “Tydens ’n skrum is ’n spul stof opgeskop

wat een of twee keer die spelers heeltemal verberg het,

The Rev. Adrian Roberts’ team in Pretoria, 1879. It is not known who their opposition was.

sodat dit moeilik was om te sien wat aangaan.”

Ander unies wat vroeg gestig is, was South Western

Districts Rugby Football Union in 1899 en North

Eastern Districts Rugby Football Union in 1893.

Rhodesië het in 1898, 1899, 1908 en 1914 spanne na die

Curriebekertoernooie gestuur. Hoewel die Rhodesiër

Freddie Brooks genooi is om in 1906 vir Suid–Afrika te

speel, is daar vasgestel dat hy nie lank genoeg in Suid-

Afrika gebly het om te voldoen aan die verblyfsper-

mit waarvoor mens na vyf jaar gekwalifiseer het nie.

’n Hele aantal Rhodesiërs het beroemde Springbokke

geword en Rhodesië het trouens ’n Springbokkaptein

gelewer, naamlik Des van Jaarsveldt teen Skotland in

1960. Spelers met ’n Rhodesiese/Zimbabwiese verbinte-

nis was later kapteins van die Springbokke, insluitend

Bobby Skinstad, Salty du Rand, Gary Teichmann en Piet

Greyling. Corné Krige was van Zambië afkomstig, wat

voor onafhanklikheid Noord-Rhodesië was.

150 Jaar Book.indd 41 2352011 5:24 PM


150 Jaar Book.indd 42 2352011 5:24 PM

Die hoogste bome … 43

Die eerste sewentig jaar van Suid-Afrika se rugbyadministrasie is deur ’n tydperk van

relatiewe stabiliteit en kalmte gekenmerk. In die 1960’s is die nasionale beheerliggaam

egter meteens onder toenemende internasionale druk geplaas as gevolg van die rege-

ring se apartheidsbeleid. Oorsese politici en rugbybase wou hê dat gemengde spanne

op meriete gekies word. Dr. Danie Craven, wat toe president van die Suid-Afrikaanse

Rugby-Voetbalraad (SARVR) was, het ook interne druk van die regering ondervind.

Hulle wou nie toegee aan sy aanhoudende versoeke om die sportbeleid te verander en

die kies van gemengde spanne toe te laat nie.

Na die eenwording van Suid-Afrika se onderskeie rugbybeheerliggame in 1992 het

die aard van die probleme verander, en in baie opsigte het dit aanleiding gegee tot ’n

meer intense en vyandige tydperk in Suid-Afrikaanse rugby. Die spel se administrasie

is sedertdien deur politiekery, stormagtigheid, venyn en hofsake gekenmerk. Die ide-

alistiese waardes wat voorheen met rugby verbind is, het grotendeels verdwyn. Die dae

toe administrateurs eerder deur ’n liefde vir die spel as deur persoonlike of politieke

gewin gelei is, was helaas verby.

Die eerste president, Percy Ross FramesDie aanvanklike hoë standaard vir administrasie is gestel deur die eerste president,

Percy Ross Frames, wat in 1889 met die stigting van die South African Rugby Football

Board (SARFB) tot dié pos verkies is.

Ondanks die gesonde grondslag wat Frames vir die nuwe rugbyunie gelê het, sal hy nie

3

Die hoogste bome …Die wel en weë van dertien rugbypresidente

Management of the first Springboks, 1906: captain Paul Roos, manager Daddy Carden and vice-captain Paddy Carolin.

150 Jaar Book.indd 43 2352011 5:24 PM


in die geskiedenis onthou word met dieselfde mate van

eerbied en ontsag as dr. Daniël Hartman Craven nie, wat

vanaf 1956 tot 1993 die rugbypresident was. Dok Craven

is waarskynlik die mees uitstaande rugbypersoonlikheid

in wêreldrugby tydens die amateurjare. Dr. Louis Luyt sal

ook met respek onthou word as die mens aan die stuur

toe Suid-Afrika die Wêreldbekertoernooi in 1995 aange-

bied en gewen het. Ebrahim Patel sal onthou word as die

eerste swart president van SARVU. Dan was daar ook W.V.

Simkins van Grens wat president was in die moeilike jare

van die Anglo-Boereoorlog (1899–1902) en, behalwe vir

kort afwesighede, net drie maande minder as twintig jaar

aan die stuur van sake was. Dit is die derde langste dien-

stermyn van ’n Suid-Afrikaaanse rugbypresident.

Frames het heelwat gemeen met Dok Craven – die pre-

sidentskap is ook op hom afgedwing. Hy het ook nie die

personeel of finansiering gehad om ’n beleid te implemen-

teer nie. Soos Craven se nalatenskap, het dié van Frames

Suid-Afrika tot op die kruin van wêreldrugby laat klim.

Frames se aanstelling as president het gevolg na ’n

gesprek met W.M. (Bill) Bisset van Kaapstad in 1888.

Bisset en Frames, wat later ’n internasionale skeidsreg-

ter was, was onderskeidelik betrokke by die toerspan van

Kimberley en die klubspanne van Kaapstad. Die gesprek

na ’n wedstryd het gegaan oor die ongelukkigheid oor

die verskillende reëls en vertolkings daarvan wat in die

distrikspanne, trouens ook in die klubwedstryde van die

onderskeie unies, na vore gekom het. Nog ’n knelpunt

was die verdeling van winste wat gemaak is.

Hierdie kwessies is tot ’n punt gedryf met die

Kimberleyspan se tweede besoek aan Kaapstad. Met

Bisset as bondgenoot, het Frames besluit dat ’n nasio-

nale beheerliggaam noodsaaklik is om die spel te admi-

nistreer en beheer waar dit ook al in Suid-Afrika gespeel

word. Hulle het saam met ander invloedryke toeriste

van die Kimberleytoerspan ooreengekom dat wanneer

die nasionale beheerliggaam gestig is, die gashere van

die volgende interdistriktetoernooi die president moes

aanwys. Kimberley, wat toe al ’n direkte spoorverbinding

met die Kaap gehad het, sou die toernooi in 1889 aan-

bied, en Frames is as president aangewys.

Dit was die eerste provinsiale toernooi. Die vorige

toernooie in Kaapstad in 1884 en Grahamstad in 1885 is

as interdistrikkompetisies beskou. Frames is tot 1893 as

president herkies.

Tydens Frames se dienstermyn het die eerste interna-

sionale toer in 1891 plaasgevind. W.E. (Bill) Maclagan se

Britse span het deur Suid-Afrika getoer en 23 wedstryde,

insluitend drie toetse, gespeel. Al die spelers was óf van

Engeland óf van Skotland afkomstig. Net agt spelers het

al in rugbytoetse gespeel, en daar was veertien studente

in die groep van 24, wat ’n bestuurder en ’n assistentbe-

stuurder ingesluit het.

Percy Ross Frames was ook president toe die

Curriebekertoernooi die eerste keer gespeel is. Daar

is geen amptelike rekords van die SARFB se verga-

derings in die eerste drie jaar nie, maar in 1892 het

die Curriebekertoernooi plaasgevind, weer eens in

Kimberley. Terloops, die SARFB-trofee waarvoor daar die

eerste keer in 1889 gespeel is, is weer aan die wenners

Percy Ross Frames.

150 Jaar Book.indd 44 2352011 5:24 PM


tydens die 1892-toernooi oorhandig. Westelike Provinsie

(WP) het dus nie net die eerste Curriebeker in 1892 ge-

wen nie, maar ook die SARFB-trofee behou wat hulle in

1889 gewen het.

Frames het rugby gespeel en ook die fluitjie hanteer in

Suid-Afrika se tweede internasionale wedstryd ooit teen

die 1891-Britse toerspan in Kimberley. Hy het natuurlik

die spel in Kimberley geadministreer, waar hy eers ere-

sekretaris en later ook president van Griekwaland-Wes

was – poste wat hy elf jaar lank ononderbroke beklee het.

Hoewel Frames die eerste president van die SARFB ge-

word het, moet die rol wat Bill Bisset in die administrasie

van Suid-Afrikaanse rugby gespeel het, nie gering ge-

skat word nie. Hy was maar net 21 jaar oud op daardie

dag toe hy en Frames die behoefte aan ’n beheerliggaam

vir rugby bespreek het. Hy het die wedstryd wat sy toets-

debuut in Kimberley in 1891 sou wees, misgeloop omdat

hy by ’n hofsaak betrokke was, maar het in die derde

toets in Kaapstad gespeel.

Bisset het nie weer gespeel nie, maar was steeds ak-

tief by die spel betrokke. Bisset was in 1896 die Suid-

Afrikaanse spanbestuurder van Johnny Hammond se

span en het drie van die 21 wedstryde as skeidsregter

hanteer, insluitend die derde toets. Sodoende het hy

een van net ses Suid-Afrikaanse toetsspelers geword wat

ook as ’n skeidsregter in ’n toets opgetree het. Bill Bisset

word beskou as Suid-Afrika se eerste ware losvoorspeler.

Hy was nie baie groot gebou nie, maar rateltaai en beson-

der vinnig. Later jare het hy ’n mynmagnaat en die pre-

sident van die Suid-Afrikaanse Regsvereniging geword.

Die oudste bestaande rekords van SARFB-vergaderings

dateer uit 1892, waarin Frames ’n balans van £24 19s 0d

rapporteer. Alle rekords van vorige vergaderings het

soek geraak tydens die samesmelting van De Beers en

die Central Mining Maatskappy, waar die rekords gestoor

is. By die vergadering in 1892 is besluit dat die reëls van

Engeland se beheerliggaam, die RFU, aanvaar sou word.

Destyds was daar twee gedagterigtings oor watter reëls

moes geld, hetsy dié van die RFU, of dié van die IRR.

Frames het ongelooflik hard gewerk, as mens in ge-

dagte hou dat hy ook die eresekretaris en later presi-

dent van Griekwaland-Wes se rugby was. Dit was eers

nadat hy as president van die SARFB uitgetree het dat

H.G. Cadwallader as eresekretaris aangestel is om na

sake soos die notules van vergaderings en finansies om

te sien. Dit het ’n permanente pos op die raad geword.

Op ’n vergadering in 1893 is daar ooreengekom dat die

SARFB sou bestaan uit ’n president, ’n sekretaris en twee

verteenwoordigers van “elke staat, kolonie of provinsie

geaffilieer by die SARFB; vyf om ’n kworum te vorm”. Dit

is nie duidelik of die “vyf” na stemgeregtigdes of unies

verwys nie, aangesien daar net vier geaffilieerde unies

was, naamlik die Westelike Provinsie, Griekwaland-Wes,

Transvaal en die Oranje-Vrystaat.

Dit is interessant dat daar in 1894 tydens ’n SARFB-

vergadering ’n brief van mnr. Donald Currie – later Sir

Donald – voorgelees is waarin hy versoek dat die trofee

wat die Britse toerspan in 1891 aan Griekwaland-Wes ge-

skenk het, ’n wisseltrofee moes word. Dit was toe reeds

deur die Griekwas aan die SARFB geskenk, en in 1892 het

WP die eerste wenners van die beker geword. Of dit toe al

die Curriebeker genoem is, is nie duidelik nie.

Die Curriebekertoernooie het egter ongereeld plaas-

gevind, en nie jaarliks soos deur Currie versoek is nie.

Simkins, die groen trui en die SpringbokW.V. Simkins het Frames in 1894 opgevolg. Transvaal was

in 1895 die gasheerunie en Simkins kon ’n nettowins van

£1 059 8s 8d verklaar. Dit was ’n tydperk van ontwikke-

ling op administratiewe vlak. ’n Vroeëre besluit om ’n

grondwet vir die SARFB op te stel, het vrugte afgewerp

deurdat daar ’n gevestigde beheerliggaam was wat hul

probleme met kontantvloei kon oplos. Die SARFB was in

’n posisie om weer ’n uitnodiging aan ’n Britse toerspan

na Suid-Afrika te rig.

Dit was ook die jaar waarin die provinsiale spanne

vir die eerste keer hul kleure kon registreer. WP se be-

roemde en kenmerkende blou-en-wit gestreepte trui is

nog steeds in gebruik! Grens het ’n sjokoladebruin trui

150 Jaar Book.indd 45 2352011 5:24 PM


gekies wat hulle tot in die 1990’s gebruik het. Hoewel

hulle die kleur behou het, het die trui baie verander. Die

Oranje-Vrystaat het ’n maroenkleurige trui met ’n oranje

kraag geregistreer. Griekwas het ’n vlootblou trui gekies,

en Transvaal het ’n donkerblou-en-wit trui en kouse en

’n donkerblou broek gehad. Die Oostelike Provinsie (OP)

het met ’n donkerblou broek en ’n wit trui gespeel.

Simkins was die president toe Suid-Afrika die eerste

keer in groen truie gespeel het. In 1896 kon die kaptein

van die nasionale span nog besluit oor die kleure van

die span. Barry (met die bynaam “Fairy”) Heatlie het

die kleure van die gewese Old Diocesan Club se trui ge-

kies. Dit is gepas dat daardie toets op Nuweland gespeel

is, want die veld word sedertdien as die setel van Suid-

Afrikaanse rugby beskou. Kaapstad was egter nie altyd

die tuiste van die SARFB nie.

Suid-Afrika het hul eerste wedstryd in groen truie ge-

wen. Nuweland is ook die veld waar Suid-Afrika op dié

dag in 1896 sy eerste toets gewen het. ’n Hoogtepunt ty-

dens Simkins se termyn was die eerste toer oorsee deur ’n

Suid-Afrikaanse span. Paul Roos was die kaptein, en die

gewilde Daddy Carden die spanbestuurder. Hy is die man

wat baie van die teorieë oor waar die naam Springbok

vandaan kom, verkeerd bewys het. In sy brief aan outeur

I.D. Difford skryf hy soos volg (vertaal):

Die feit is dat die Springbok as ’n embleem bestaan

het toe my span van Suid-Afrika vertrek het, en hier

is positiewe bewyse. Ons het op die aand van 19 Sep-

tember 1906 in Southhampton aan wal gegaan en

van die Daily Mail van die 20ste het ek die volgende

beriggie uitgesny: “Die span se kleure sal mirtegroen

truie met ’n goue kraag wees. Hulle sal donkerblou

kortbroeke en donkerblou kouse dra en die trui sal

op die linkerbors, in sydraad geborduur, ’n Spring-

bok hê – ’n klein bokkie wat net so tipies van Afrika

is as wat die kangaroe van Australië is.”

Nou, wat die benaming betref. Daar was geen

uniforms of kleurbaadjies voorsien nie en ons was

maar ’n bont spul wat by die oefening in Richmond

opgedaag het. Daardie aand het ek met Roos (die

kaptein) en Carolin (onderkaptein) gesels en vir

hulle daarop gewys dat die spitsvondige Londense

pers die een of ander snaakse naam vir ons sal

uitdink as ons dit nie self eers doen nie. Ons het

voorts besluit om onsself die Springbokke te noem

en die persmanne te vertel dat ons graag so genoem

wil word. Ek kan dit baie goed onthou, want Paul het

ons daarop gewys dat “Springbokken” die korrekte

meervoud is. Ewenwel,die Daily Mail het ons na die

eerste oefening Springbokke genoem en die naam

het gebly. Ek het dadelik donkergroen kleurbaadjies

met ’n goue omboorsel bestel, en ek het vandag nog

die eerste Springboksakwapen wat gemaak is.

Die bekende storie is dat Roos op die eerste perskon-

ferensie gesê het sy span moet die Springbokke ge-

noem word, met verwysing na die groen trui en die bok

wat oor die groen vlaktes van Suid-Afrika swerf. Die

Springbokembleem is egter so ver terug as 1894 gebruik

toe ’n Suid-Afrikaanse atletiek- en fietsryspan aan die

Engelse kampioenskappe deelgeneem het. Een van die

atlete, P.J. Blignaut, wat later ’n aantal wêreldrekords in

Amerika verbeter het, het ’n groen frokkie vir die kom-

petisie gedra. Die span van 1898, waarvan hy ook ’n lid

was, het die Springbokwapen as hul embleem op die by-

eenkomste gedra.

Simkins het in 1913 bedank met ’n aantal eerstes

op sy kerfstok – al het nie alles deur sy toedoen of met

sy goedkeuring geskied nie, soos die keuse van die

Springbok as embleem in 1906. Saam met eresekretaris

Jack Heyneman, wat in 1915 president sou word, het

hulle puik werk gedoen en Suid-Afrikaanse rugby het in

bekwame hande gebly.

Die Eerste Wêreldoorlog, Schreiner en HeynemanBill Schreiner, voormalige Eerste Minister van die

Kaapkolonie, was net ’n paar maande die president van

die SARFB. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog

150 Jaar Book.indd 46 2352011 5:24 PM


het hy as Suid-Afrika se hoë kommissaris na Londen ver-

trek en is in 1915 deur Jack Heyneman as rugbypresident

opgevolg.

John Heyneman, meer bekend as Jack, was goed toe-

gerus vir die veeleisende pos met baie jare se ondervin-

ding in administrasie. Sy eerste uitdaging was om rugby

gedurende die oorlogsjare van 1914–1918 aan die lewe

te hou. Daar was egter nie veel wat hy kon doen nie.

Curriebekerrugby is vir ses jaar vanaf 1914 tot 1920 op-

geskort, en in 1920 het die laaste Curriebekertoernooi

plaasgevind. Daarna het Heyneman die kompetisie se

formaat verander en die wedstryde is tot in 1939 op ’n

tuis-wegbasis gespeel. Onder sy leiding en die nuwe for-

maat het die SARFB groter wins gemaak.

Heyneman was ook die man wat aan die stuur van

sake was toe die eerste (redelik amptelike) kontak tus-

sen Suid-Afrikaanse en Nieu-Seelandse rugby gemaak

is. Dit was in 1919, toe ’n skip met die span rugbyspe-

lers van die gedemobiliseerde Nieu-Seelandse imperi-

ale magte onderweg van die oorlogsfront in hul tuisland

Suid-Afrika aangedoen het. Hul besoek was die direkte

gevolg van onderhandelinge deur die voormalige SARFB-

president Schreiner, wat toe Hoë Kommissaris in Londen

was en as koördineerder tussen die soldate en die SARFB

opgetree het. Die Kiwisoldate het in veertien wedstryde

gespeel, plus ’n laat nieamptelike wedstryd teen Natal

om hul inkomste te verhoog.

Heyneman was ’n outokraat, soos ook ander presidente

van die SARFB, SARVU, die Suid-Afrikaanse Rugbyraad

(SARR) en die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) voor

en na hom was, maar dit was op ’n tydstip wat hierdie be-

stuurstyl nodig was. Die sukses van die Springbokke in sy

ampstermyn vanaf 1917 tot 1927 spreek boekdele vir ’n

gesonde administrasie. Terwyl hy in beheer was, het die

Springbokke hul eerste toer na Nieu-Seeland aangepak vir

die eerste kontak op internasionale vlak tussen dié twee

toonaangewende rugbylande. Dit was in 1921.

Daar was onsekerheid aan beide kante, aangesien die

twee spanne sedert die begin van die Eerste Wêreldoorlog

geen internasionale wedstryde gespeel het nie. Suid-

Afrika het deeglik begin beplan nadat hulle in 1920 die

uitnodiging gekry het om in Nieu-Seeland te gaan speel.

Sodoende het hulle ’n goeie begin gehad in die wedywe-

ring wat tussen die twee sterk rugbylande sou voortduur.

Die reeks is gedeel met een oorwinning elk en ’n ge-

lykopstryd, sonder dat enige punte in die laaste toets

aangeteken is. Heyneman het daarop aangedring dat

die verhoogde status van die Springbokke na hul reeks

teen die “onoorwinlike” Nieu-Seelanders vir meer inter-

nasionale kontak gebruik moes word. Dit het toe ook in

1924 gebeur, toe Ronald Cove-Smith se Britse span Suid-

Afrika besoek het. Heyneman het in 1927 bedank en is

deur A.J. “Sport” Pienaar opgevolg.

Die bewind van Sport Pienaar en Craven as afrigterTerwyl Heyneman deur sy tydgenote en skrywers as ’n

welwillende en verligte outokraat beskou is, was Pienaar

’n perd van ’n ander kleur – hy was ’n outokratiese dikta-

tor! Hoewel Dok Craven nooit in een van sy dertig boeke

of in die openbaar vir Pienaar aangevat het nie, was dit

tog duidelik dat hulle nie om dieselfde vuur gesit het nie,

maar later meer hieroor. Craven het by Pienaar oorge-

neem en die langste dienstyd as rugbypresident gehad.

Sport Pienaar was tot en met sy dood in 1954 die rugby-

president, en gedurende sy bewind het die Springbokke

ongetwyfeld die voorste span in wêreldrugby geword.

Hulle het die All Blacks in 1937 in Nieu-Seeland geklop,

nadat hulle weer ’n reeks in 1928 in Suid-Afrika gedeel

het. Die Bokke het die Grand Slam in 1931/32 en in

1951/52 gewen. Hulle het die Britse Leeus (soos hulle al

in 1938 bekend gestaan het) geklop na hulle in 1924 ook

met die Britse toerspan afgereken het, en het Australië

in Suid-Afrika in 1933 en 1953 gewen, asook die All

Blacks op toer in Suid-Afrika in 1949. Met slegs sewe ne-

derlae in 34 wedstryde teen die voorste rugbyspelende

lande het die Springbokke ’n wengemiddelde van 79

persent gehad, wat die afgelope jare se vertonings dus

in perspektief stel.

Hierdie uitmuntende vertonings is bereik tydens die

150 Jaar Book.indd 47 2352011 5:24 PM


termyn van ’n man wat die bynaam “Sport” gekry het oor

sy liefde en betrokkenheid by baie ander sportsoorte, nie

net rugby nie. Trouens, hy was ’n groot krieketaanhanger

en was tegelykertyd president van die Suid-Afrikaanse

Krieketraad en die SARFB! Suid-Afrika se prestasies in

Sport Pienaar se jare moet ook gesien word teen die ag-

tergrond van die Tweede Wêreldoorlog. Pienaar en die

administrateurs wat in die land agtergebly het, moes nie

net die sport op ’n ordentlike standaard aan die gang hou

nie, maar ook vrederegter speel tussen die pro-oorlog- en

anti-oorloggroepe in Suid-Afrika, wat rofweg tussen die

Engels- en Afrikaanssprekendes verdeel was.

Die hoofrede vir die onenigheid was die wyse waarop

geld wat met liefdadigheidswedstryde gemaak is, aan-

gewend moes word. Nie almal was daarvoor te vinde

dat geld aan die soldate via die Goewerneur-Generaal se

Oorlogfonds geskenk moes word nie. Wedstryde is oor

hierdie kwessie gekanselleer, soos die wraakwedstryd

tussen WP en Boland. Boland, wat toe ’n unie was, was

nie bereid om fondse na enigiets anders as rugby te ver-

sprei nie. Drie unies, naamlik WP, Griekwas en OP, het eg-

ter nie by die reëling gebly dat spanne hulle moes weer-

hou van wedstryde wat ten doel gehad het om geld vir

die Oorlogfonds in te samel nie. Dit het gelei tot interne

verdeeldheid in die unies.

’n Verdere gevolg was dat Stellenbosch Rugbyklub

van WPRFU-kompetisies onttrek het, en klubs onder die

beheer van die Western Province Rugby Football Union

(WPRFU) is gewaarsku om nie teen Maties te speel nie.

Vir twee seisoene lank het Stellenbosch, Tuine, Paarl,

Maitland en die junior klubs Tiervlei en Bellville weg-

gebreek om deel uit te maak van ’n nuwe rugbyunie wat

Theo Pienaar’s 1921 Springbok side that toured New Zealand – the first international contact between the two great rugby nations.

150 Jaar Book.indd 48 2352011 5:24 PM


nie onder die WPRFU val nie. Die wegbreek- Wes-Kaapse

Rugbyunie het sy ledetal verder versterk met ’n aantal

studente van die Universiteit van Kaapstad (UCT), wat as

die Groote Schuur Klub aangesluit het. WP se klubs het

toe net bestaan uit Hamiltons, Villagers, UCT, Somerset-

Wes en die nuwe klub, Union. Twee spanne wat uit solda-

te bestaan het, naamlik Fortress Green en Fortress White,

het ook senior klubstatus gekry.

Ondanks die verbod het die Maties baie wedstry-

de op die platteland gespeel. Hulle het ook gespeel

teen wat later die Pukke sou word, en teen die Paarl

Onderwysopleidingskollege in Paarl. Daar was selfs ’n

wedstryd op volle sterkte teen Tukkies. (Dié twee spanne

is in die 1970’s as die beste spanne in die land beskou

en het 50 000 toeskouers na die wedstryde gelok.) Die

Tukkie-Matiestryd het veral vir WP omgekrap, omdat die

Noord-Transvaalse Rugbyunie nie die wedstryd teen die

“onwettige” Maties stopgesit het nie. Die gevolg was dat

WP in 1943 twee vriendskaplike wedstryde teen Noord-

Transvaal afgestel het. Die WP-bestuur is erg ontstel deur

die Bolandse wedstryde wat gevolg het weens Boland se

klubs se gewilligheid om teen Maties en die ander spanne

van die wegbreekunies van WP en OP te speel.

Die SARFB het gevolglik ’n ondersoek gelas na klub-

spanne wat teen spanne van ander unies speel. Ondanks

al die probleme en ’n gebrek aan getalle om behoorlike

klubkompetisies te hou, het rugby tog voortgegaan –

dikwels met die ondersteuning van skole en die militêre

eenhede wat in sommige unies gestasioneer was. Daar is

deur die soldate getoer, vernaamlik ’n verteenwoordi-

gende militêre span wat deur Dok Craven afgerig is. Dié

span het weer die belangstelling onder die toeskouers

aangewakker, wie se getalle aan die kwyn was weens die

swak gehalte van rugby wat gespeel is.

Pienaar se diktatoriale bestuurstyl het gesorg dat hy

dinge in baie moeilike omstandighede bymekaar gehou

het. Ondanks die administrateurs se pogings het die oor-

log veroorsaak dat die volgende uit- of afgestel is: die be-

plande, maar onbevestigde All Blacktoer na Suid-Afrika

in 1940; die tweede ronde van die Curriebekerkompetisie

in 1939; die viering van die eerste vyftig jaar van die

SARFB se bestaan; en ’n internasionale rugbykonferen-

sie.

Pienaar was die man wat uiteindelik die eerste naoor-

logse toer beding het toe die All Blacks in 1949 na Suid-

Afrika gekom het. Die Springbokke het die reeks 4–0 ge-

wen. Dit is tot vandag toe die enigste reeks waarin die All

Blacks nie ’n enkele toets kon wen nie! Die Springbokke

van 1951/52 het daarna onder die bekwame afrigting van

Craven onoorwonne teruggekeer van ’n Grand Slam-toer

na die Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland, en dit was

nog ’n hoogtepunt van Pienaar se termyn as president.

Hierdie toer, en veral die aanstelling van Craven as as-

sistentbestuurder en dus vanselfsprekend as afrigter, is

’n goeie voorbeeld van Sport Pienaar se outokratiese be-

stuurstyl. Hy wou nie vir Craven as ’n assistentbestuur-

der hê nie. Pienaar het vir Bert Kipling gesteun en selfs

stemme vir hom gewerf. Craven was toe die verteenwoor-

diger van Oos-Transvaal en het van sy unie die opdrag

gehad om vir Kipling te stem. Craven het sy stembrief vir

J.D. de Villiers en George van Reenen gewys as bewys dat

hy sy unie se opdrag uitgevoer het en nie vir homself ge-

stem het nie. Daar was twee keer ’n gelykop-stemming

tussen Craven en Kipling. Toe, in die derde ronde, het

iemand sy stem verander en Craven het gewen. Pienaar

het daarna by ’n middagete voor die span se vertrek

vir Craven beveel om “onder geen omstandighede” die

Springbokspan af te rig nie.

Craven erken in sy biografie dat hy bitterlik teleurge-

steld was. Hy wou weet wat sy pligte op die toer sou wees.

Pienaar het bloot geantwoord dat Frank Mellish, die toer-

bestuurder, hom sou vertel wat sy pligte was.

Die president van die SARFB het egter nie rekening ge-

hou met Basil Kenyon, die toerkaptein, nie. “Hoe lyk dit

Dok, wanneer begin jy?” het Kenyon gevra, drie dae nadat

hulle die seereis na die VK begin het. Craven was uit die

veld geslaan en het geantwoord dat hy nie toegelaat is om

die span af te rig nie. Kenyon het voet by stuk gehou. “Ek

weet wat Pienaar gesê het, Dok, maar ek stem nie saam

nie en ek wil hê jy moet die span afrig. Kom ons gaan praat

150 Jaar Book.indd 49 2352011 5:24 PM


met Frank Mellish en ek sal hom sê wat ek wil hê.”

Kenyon was vasberade en Craven het afgerig. Hulle

het al vier toetse teen die tuisunies en een teen Frankryk

gewen. Hulle het net een van hul 31 wedstryde ver-

loor, 562 punte aangeteken en net 167 afgestaan. Basil

Kenyon het ongelukkig nie ’n enkele toets op die toer

gespeel nie – of ooit weer daarna nie – nadat hy vroeg in

die toer beseer is.

In daardie tyd moes die SARFB vergaderings hou waar

ook al hulle ’n leë vertrek kon kry, aangesien hulle nie hul

eie kantore gehad het nie. Afgevaardigdes in Kaapstad

of omstreke het die unies van die Oranje-Vrystaat en

Transvaal verteenwoordig. Gewoonlik was hul vergader-

plek die kantoor van die Argus-koerant, maar die aanwe-

siges moes loop sodra die gebouopsigter besluit dis tyd

om toe te sluit. Dis dan wanneer Pienaar sou sê: “Moenie

bekommerd wees oor wat nog [op die agenda] oor is nie.

Ek weet hoe julle almal voel. Ek sal self die agenda by die

huis afhandel.”

Craven het as afrigter ’n benydenswaardige rekord ge-

had van sewentien toetsoorwinnings in 23 wedstryde. Dit

is ’n wengemiddelde van 74 persent. (Vergelyk dit nou met

die Springbokke van 2009 en 2010 wat 26 wedstryde ge-

speel het en sestien gewen het vir ’n gemiddelde van 61

persent.)

Craven se rekord as afrigter is slegs verbeter deur Kitch

Christie se veertien opeenvolgende oorwinnings, en Isak

van Heerden se rekord van 75 persent in die reeks teen

die Britse Leeus in 1962.

Tudhope – en toe Craven, die presidentNadat Danie Craven in 1956 omgepraat is om homself

as president verkiesbaar te stel, is hy versoek om aan te

bly as bestuurder en afrigter vir die Springbokke se toer

na Australasië. Dit het ’n feitlik onuithoubare situasie

geskep, soos hy weldra op die toer uitgevind het. As be-

stuurder het hy nie die vrymoedigheid gehad om sake wat

die toerspan gepla het, te bespreek nie – soos die beroer-

de gehalte van skeidsregting – want hy het as afrigter ’n

belang in elke uitslag gehad. Die situasie is ook nie mak-

liker gemaak deur die feit dat hy die president van Suid-

Afrika se hoogste rugbyliggaam was nie. Dit het beteken

dat enige klagte ’n amptelike status gekry het!

Edgar Tudhope, destyds Pienaar se adjunk, het inge-

stem om na Pienaar se dood in 1953 die pos van presi-

dent te vul. Hy het vanaf Februarie 1954 tot 1956 diens

gedoen, maar altyd gevoel ’n jonger man moes oorneem.

Craven was daardie jonger man, en het in April 1956

president van die SARFB geword. Hy sou hierdie pos die

langste beklee – sy ampstermyn het eers met sy dood in

Januarie 1993 geëindig, meer as 36 jaar later.

Die gesiene Dok Craven was 62 jaar van Suid-

Afrikaanse rugby se eerste 104 jaar by Springbokrugby

betrokke. Louis Luyt mag dalk in sy vyf jaar as presi-

dent meer aggressiewe teenstand en rugstekery van die

African National Congress (ANC)-regering se sportbe-

amptes en hul meelopers ondervind het, maar die baas-

spelerige inmenging van die Nasionale Party (NP) en die

Broederbond wat Craven moes verduur, het vir die duur

van sy termyn as president aangehou. Hy moes die volge-

houe druk en voorskrifte van die apartheidsregering ten

opsigte van die insluiting van swart spelers en kontak

Basil Kenyon didn’t play in any of the 1951/52 Grand Slam tests.

150 Jaar Book.indd 50 2352011 5:24 PM


met die Maori’s hanteer. Voeg daarby die internasionale

druk en boikotte …

Craven se persoonlike doelstelling om rugby vir alle

spelers en alle rasse toeganklik te maak, is dikwels met

weerstand begroet. Hy moes sowel dikvellig as diploma-

ties wees om die groeiende ongeduld en ongelukkigheid

vanuit internasionale rugbygeledere teë te werk. Hy

het nie die lae hou verdien wat hy in 1965 deur Eerste

Minister Hendrik Verwoerd se uitsprake in die berugte

Loskopdam-toespraak gekry het nie. (Meer hieroor la-

ter.) Die feit dat Craven, soos Luyt, nie ’n ondersteuner

van die NP was nie, het die druk op hom net vererger.

Gemene, selfs venynige aanvalle deur eerste ministers en

kabinetslede, was deel van sy lewe.

Dit is nie hier die plek om die hele politieke stryd van

Suid-Afrikaanse sport te probeer ontleed sedert die NP in

1948 aan bewind gekom het nie, ook nie om redes aan te

voer vir die optrede van ANC-sportleiers teen rugby, veral

in die afgelope twee dekades nie. Die feit dat gekleurdes

van nasionale sport uitgesluit was lank voordat apart-

heid formeel as ’n ideologie ingestel was, is ook nie hier

’n onderwerp van bespreking nie. Dit is voldoende om te

meld dat rugby en krieket so ver terug as die laat-1800’s

hul eie beheerliggame vir swart mense en kleurlinge ge-

had het. Dit is ’n aanduiding dat kleur al lankal ’n kwes-

sie in Suid-Afrikaanse sport was.

Die kleurkwessie is beklemtoon deur die optrede van

die Maorispelers na ’n rowwe, selfs vuil wedstryd teen

die 1921-Springboktoerspan wat die Springbokke naels-

kraap met 9–8 gewen het. Die tuisspan het die skuld vir

die ongeoorloofde spel op die Springbokke se veron-

derstelde houding teenoor nieblankes gepak. Maurice

Brownlie se All Black-toer na Suid-Afrika in 1928 het

amptelik geen Maori’s ingesluit nie, maar daar was wel

liggekleurde lede van hierdie inheemse Nieu-Seelandse

nasie in die span. Selfs in 1937, voor die oorname van die

NP, is die wedstryd van die Springbokke teen die Maori’s

van die toerprogram geskrap oor die Nieu-Seelanders se

siening dat die Springbokke die Maori’s as minderwaar-

dig sou beskou.

Die optrede van Craven as onderkaptein het daartoe

bygedra om die vyandigheid uit die weg te ruim, en teen

die einde van die 1937-toer is die Springbokke na ’n

Maorikonsert in Rotorua genooi.

Craven, Verwoerd en die Loskopdam-toespraakCraven se nagmerrie het in 1955 gestalte gekry toe die

NP riglyne vir hul sportbeleid opgestel het. Sy grootste

vernedering, ’n optrede wat hy in een van sy biogra-

fieë as ’n “verfoeilike” daad beskryf, was egter in 1965.

Terwyl Craven op pad Nieu-Seeland toe was waar die

Springbokke op toer was, het Eerste Minister Hendrik

Verwoerd sy toespraak by Loskopdam net noord van

Middelburg in Transvaal gelewer. Hy het onder meer

gesê dat Maorispelers nooit welkom in Suid-Afrika sou

wees nie. Salig onbewus van die toespraak het Craven op

Christchurch van die vliegtuig afgeklim om deur ’n horde

joernaliste gekonfronteer te word.

Hy het toe na Rotorua, die hartland van die Maori’s,

gevlieg om die Springbokke te sien speel en die aand

’n funksie saam met die Maori’s by te woon. ’n Suid-

Afrikaanse diplomaat het hom ingewag en ingelig oor

’n brief wat hy van Verwoerd ontvang het. Hy moes die

Springbokke inlig dat dit onder Verwoerd se aandag ge-

kom het dat daar “baie sosiale kontak” met die Maori’s

na wedstryde was en, in Craven se woorde, het Verwoerd

“te kenne gegee hy wil die toerspan daarop wys dat

hulle Suid-Afrikaners was en dat hulle nie sosiale kon-

tak in Nieu-Seeland behoort te hê met mense met wie

hulle nooit in Suid-Afrika sou meng nie. Die diplomaat

se boodskap was kortliks dat die regering wil hê die

Springbokke moet hulle weerhou van vriendskap met

die Maori’s”.

Die Maori’s het sedert 1937 gereeld kontak met Craven

gehad en hulle het hom geken en vertrou. Daardie aand

het hulle vir Craven uit sy hotelkamer gaan haal waar hy

besluit het hy sal bly. Hy was te skaam oor wat aan sy

gashere gedoen is. Hulle het hom omgepraat om saam

te gaan. Die aand was ’n onvergeetlike ondervinding vir

150 Jaar Book.indd 51 2352011 5:24 PM


die toerspan en vir Dok ’n besonderse herinnering aan

vriendskap.

Verwoerd se toespraak is nie openlik deur die

Springbokkaptein Dawie de Villiers verdoem nie. Hy het

toegegee dat dit ’n groot verleentheid was om teen hier-

die “wonderlike mense” te speel en vriendskaplik met

hulle te verkeer, net om hulle dan in die oë te moet kyk

en te sê hulle is nie welkom in ons land nie. “Dit het ons

in ’n ongemaklike posisie geplaas, beide met die spelers

teen wie ons gespeel het en die publiek – dit was nie iets

waarvoor ons gesoek het en nog minder verdien het nie,”

erken De Villiers.

SA-rugby kry die wind van voorNog was dit het einde niet! Nie baie mense onthou die

herrie rondom die 1976-Olimpiese Spele in Montreal wat

gevolg het op die Nieu-Seelandse toer na Suid-Afrika nie.

Omrede die toer het baie Afrikalande die Internasionale

Olimpiese Komitee (IOK) gedreig om Nieu-Seeland uit

die Olimpiese Spele te verban, of hulle sou die Spele boi-

kot. Die IOK het geen seggenskap oor rugby nie, maar

ondanks hul pogings om die Afrikalande te oortuig om

nie die Olimpiese Spele as weerwraak te gebruik nie, het

26 van die lande tog die spele geboikot.

Dan was daar die betogerstoere na die VK in 1969/70,

Australië in 1971 en Nieu-Seeland in 1981. Daar was die

uitspraak van Nieu-Seeland se Eerste Minister, Dave

Lange, dat die president van die SARR nooit weer welkom

sou wees in sy land nie. Craven het baie konfrontasies

gehad met Suid-Afrika se Eerste Minister en later staats-

president John Vorster, staatspresident P.W. Botha, asook

sportminister Piet Koornhof en die toekomstige staatspre-

sident F.W. de Klerk, toe nog die Minister van Onderwys.

Daar was ook baie besprekings met Cuthbert Loristen

se wegbreek- kleurling beheerliggaam, die South African

Rugby Football Federation (SARFF), wat sy lot in 1977 by

die SARFB (nou al die SARVR genoem) ingegooi het. Dit

het gelei tot die SARVR se naamsverandering na die Suid-

Afrikaanse Rugbyraad (SARR). Craven het ook kontak

gehad met Abdullah Abass se Suid-Afrikaanse Rugbyunie

(SARU), wat by die meer militante South African Council

on Sport (SACOS) geaffilieer was, en selfs met die ANC.

Tydens Craven se kort termyn as president van die IRR

in 1959, was dit net die respek wat mense vir hom gehad

het en ou vriendskappe wat verhoed het dat die kritiek

en merkbare spanning in openlike vyandigheid ontaard.

Craven moes maar hierdie moeilikhede verdra, asook die

sterk afkeur van die regses in Suid-Afrika.

Dok Craven het uiteindelik na ’n amperse rusie vir

Vorster sover gekry om in te stem dat ’n span met ’n paar

nieblanke spelers gekies kon word om teen die Franse

toerspan in 1975 te speel. Vorster het hom gewaarsku dat

gemengde proewe nie moontlik sou wees nie.

Craven het gevoel dat die wyse waarop hy en Abass en

hul afvaardiging na minister Koornhof in die sewentigs

behandel is, ’n groot verwydering nie net in sportverhou-

dings nie, maar ook in rasseverhoudings tot gevolg gehad

het. Tot en met Abass se dood in 1983 het hy en Craven,

wat sy goeie vriend geword het, maniere gesoek om die

verskillende beheerliggame te verenig.

Eers in Februarie 1991 het SARU en SARR ooreengekom

Hannes Marais, captain of the 1971 unbeaten Springboks to Australia.

150 Jaar Book.indd 52 2352011 5:24 PM


om een beheerliggaam te vorm. Die basis van die ooreen-

koms was dat daar een nierassige beheerliggaam vir rugby

in die land sou wees; dat alle klubs oop vir almal sou wees;

en dat spelers toegelaat moes word om te speel waar hulle

wil. Hierdie ooreenkoms het natuurlik gekom nadat die

verbod op die ANC opgehef is, en die vrylating van Nelson

Mandela. Mense soos Verwoerd, Vorster en Botha het net

nare herinneringe vir die rugbymense geword.

Nog voor die samesmelting was Craven die eerste om

die sogenaamde rugbyklinieke in te stel en het hulle

spoedig veelrassig gemaak. Hy het ook saam met swart

spelers en beamptes deur die land getoer om met die aan-

bieding van klinieke te help. Hy het by Stellenbosch met

reëls geëksperimenteer wat later internasionale reëls ge-

word het. Soms het dit konflik met die IRR meegebring,

maar dit is deur sy werwing en aandrang dat onder meer

die geenskopreël buite die 22 m-lyn ’n werklikheid ge-

word het, asook die 10 m-onkantlyn by lynstane.

Ongeag die politieke druk en binnegevegte was daar

ook die alledaagse take waarna ’n president moes om-

sien, soos om fondse vir die SARFB te bekom, kantore te

kry en personeel aan te stel. Craven het al dié take ver-

rig en teen 1957 het die SARVR na 68 jaar sy eie admi-

nistratiewe hoofkwartier gehad. ’n Jaar later het Kockie

de Kock die eerste voltydse sekretaris geword, en Craven

het ’n distribusiefonds met bydraes van al die unies be-

gin. Dit sou hulle in staat stel om in die toekoms besluite

met finansiële implikasies te kon maak, eerder as om

geld van die twee groot unies, WP en Transvaal, te leen

en hulle dan uit die opbrengste van toekomstige toere en

toernooie te moet terugbetaal.

In 1971 het die beheerliggaam nader aan die rugby-

aksie getrek met hul nuwe kantore by Nuweland. Vandag

is hulle net meters weg van die beroemde rugbyveld in

die aangrensende Sportinstituutgebou.

1992–2006: Skade en skande, en ses presidentePolitieke inmenging sedert die samesmelting het die

doeltreffende bestuur van Suid-Afrikaanse rugby by-

kans onmoontlik gemaak. Die Nasionale Sportraad

(NSR) het openlik en onophoudelik daaraan gewerk

om hul doel te bereik, naamlik om beheer oor rugby te

kry, en hulle is heelhartig deur die regering gesteun.

Die onmiddellike integrasie op alle vlakke van die spel,

insluitend internasionale wedstryde, het heel gerieflik

die feit geïgnoreer dat rugby by al die rasse, behalwe

wit, verwaarloos was.

Van 1992 tot 2006 was Suid-Afrikaanse rugby, maar

veral sy administrasie, dikwels die teiken van interna-

sionale bespotting. In dié tyd het daar meer skandale

uit die kantoor van die rugbypresident gekom as in die

hele voorafgaande eeu! Dit was die gevolg van politieke

skynhoofde aan die roer van sake, wat eerder politieke

agendas gehad het as ’n belangstelling om vir rugby

te werk; ’n gebrek aan ondervinding in die bestuur

van rugby op nasionale en internasionale vlak; en ’n

gedisintegreerde benadering tot die administrasie as

gevolg van ses presidente (Danie Craven, Fritz Eloff,

Ebrahim Patel, Louis Luyt, Silas Nkanunu en Brian van

Rooyen). Op die keper beskou was dit waarskynlik die

donkerste sestien jaar in Suid-Afrika se internasionale

rugbygeskiedenis. Dit oortref selfs die tydperk toe die

Springbokke oor apartheid uit internasionale deelna-

me geskop is.

Die probleme is net deels veroorsaak deur die nuwe

politieke bedeling in Suid-Afrika, met die ANC wat in

1994 aan bewind gekom het, en die gepaardgaande pro-

gramme en agendas om te verseker dat daar meer anders-

kleuriges op alle vlakke in spanne sou wees. Die feit is

dat dr. Danie Craven, die formidabele en gerespekteerde

administrateur wat vir so lank die hoogste pos beklee

het, in 1992 ’n siek man was en nie veel meer was as

president net in naam in ’n tyd toe sterk leierskap nodig

was nie. Sy vaste hand en weerstand teen die politieke

druk van die voormalige NP-regering en die nuwe ANC-

regering sou baie gehelp het om die oorgang na hierdie

nuwe era gladder te laat verloop.

Ebrahim Patel is as medepresident aangestel tot

Craven se dood in Januarie 1993 en daarna saam met

150 Jaar Book.indd 53 2352011 5:24 PM


Krisis as Luyt weier om te bedank

Die weiering van SARVU-president Louis Luyt in Mei 1998 om na ’n mosie van wantroue deur SARVU uit sy pos te bedank, het gelei tot dreigemente en ’n ultimatum van die Nasionale Sportraad (NSR). Dit het skokgolwe deur wêreldrugbykringe gestuur. Die NSR se dreigement om toere en Suid-Afrika se deelname aan die Super 12-kompetisie te kanselleer, sou miljoene rande se nagevolge hê.

Hier volg die artikel wat op 8 Mei 1998 op die webwerf van die invloedryke Londense koerant, Sunday Independent, verskyn het. Die inhoud weerspieël die chaos en stormagtige emosies van ’n kritieke tydperk in Suid-Afrikaanse rugby. South African rugby plunged into crisis as Luyt refuses to quit

The future of South African rugby was in crisis last night

after the country’s white rugby supremo Louis Luyt refused

to resign despite a demand by more than half his executive

that he go to avert an international boycott.

In an ominous split along racial lines, the four black

members of the executive of the South African Rugby Foot-

ball Union (SARFU) resigned after the notoriously stubborn

Big Louis, SARFU president, refused to follow the majority

decision.

As a National Sports Council deadline for the resignation

of Luyt and his executive expired, the rugby president also

refused to support a decision of his executive to apologise

to President Nelson Mandela for what they called his

‘humiliating’ appearance in court last month after a judge

insisted he appear in person to defend his decision to order

an inquiry into allegations of racism and graft in the game.

Luyt refused to allow a government inquiry. Although

SARFU won its court battle with the government it was widely

predicted that it would lose the wider war.

Last night Muleki George, the president of the Sports

Council, said that the council’s threat to invoke an

international boycott still stood, after Luyt refused to quit.

A boycott would jeopardise millions of pounds of

promised sponsorship in South Africa, Australia and New

Zealand, and throw international competition

into disarray.

Mr Luyt started the day in typical

swaggering style, telling a breakfast meeting

organised by a business publication that he

would not resign and that the row between

him and President Mandela’s government was

to do with race rather than sport.

With international isolation again

looming for a sport which in the apartheid

era earned a reputation for attracting racist

and right-wing supporters, Luyt said little to take the racial

sting out of the confrontation.

‘Are we going to remain a lawless society? Because that’s

what we are, you know,’ he said to the loud applause of the

audience of white, middle-aged men.

Luyt said that the bitter row with government was not

about SARFU but about Louis Luyt. ‘This was about someone

being in the way, and, let me tell you, I intend to be in the

way for a long time to come,’ he said. He added that he

would bow before no man – presumably not even President

Mandela – only to God.

But last night, at the end of the SARFU executive meet-

ing, the usually bullish Luyt looked uncharacteristically shell

shocked. It is unlikely that he expected that eight of the 14

affiliated provincial rugby unions would turn against him.

The fear now is that the row over rugby’s apparent failure

to reach out to the black majority will spill over into an even

more overtly racial conflict.

Mr George has warned that protesters will block any

tours planned in South Africa by Ireland, England and

Wales which begin later this month; though it is doubtful

that they would attempt to ignore a boycott urged by

President Mandela.

For big sponsors like Rupert Murdoch, who are funding

the multi-million pound Tri-Nations competition between

South Africa, New Zealand and Australia, a fortune is at risk.

Silas Nkanunu, SARFU senior vice president and one of

the four executive members to resign, said last night that

the prospect for rugby was now ‘gloom’ and that the blame

rested squarely with Mr Luyt.

150 Jaar Book.indd 54 2352011 5:24 PM


Fritz Eloff vir nog ’n jaar. Volgens die bepalings van die

eenwordingsooreenkoms moes Patel daarna ’n jaar as

uitvoerende president dien. Hy was grootliks oneffektief

en daar was ook ’n paar verleenthede in sy ampstermyn.

Hy was nie beskikbaar vir ’n heraanstelling nie en is in

1994 deur dr. Louis Luyt opgevolg. Anders as Patel was

Luyt briljant en doeltreffend, maar selde diplomaties. Sy

ampstermyn is gekenmerk deur omstredenheid en ver-

leenthede, en het in 1998 met ’n oneervolle bedanking

tot ’n einde gekom. Luyt is opgevolg deur Silas Nkanunu,

’n man uit die ANC-elite, wat geen bande met rugby ge-

had het nie. Hy het nie as leier oortuig nie, veral oor sy

gebrek aan ’n rugby-agtergrond.

Nkanunu het nie veel verkeerd gedoen nie, maar hy

het ook nie baie gedoen om rugby te bevorder nie. Na

twee termyne het hy plek gemaak vir Brian van Rooyen,

wie se bestuurstyl en verontagsaming van gesonde sake-

praktyk in ’n hofsaak geëindig het. Dit het plek gemaak

vir Oregan Hoskins, wat in 2006 sy eerste termyn as pre-

sident begin het. Hoewel hy ook foute gemaak het, het

hy daarin geslaag om relatiewe stabiliteit terug te bring

en Suid-Afrikaanse rugby was weer op koers. Omdat die

land so lank van internasionale rugby uitgesluit was, het

die aanvang van professionalisme die administrateurs

onkant betrap. Suid-Afrika was minder voorbereid daar-

op as die ander groot rugbylande – en dit het ook nie met

die oorgangsfase gehelp nie.

Die eenwording het nie op die ingewing van die oom-

blik geskied nie, maar was die resultaat van baie jare se

volgehoue werk deur Craven. Hy wou ’n beter bedeling

vir spelers van kleur verseker deur ontwikkelingshulp te

voorsien en ’n enkele beheerliggaam daar te stel. Craven

is gekortwiek deur ’n gebrek aan fondse en die apart-

heidsregering se onversetlike houding jeens “gemeng-

de” rugby. Hy is jare lank deur eerste ministers, staats-

presidente en sportministers verguis in sy strewe om die

spel vir almal beter te maak.

Craven het reeds voor 1977 samesprekings gevoer met

SARU, die voormalige kleurling rugbyunie van Abass. Hy

het voorts in die 1980’s met die ANC onderhandel nadat

hy dit aanvanklik aan Luyt oorgelaat het om kontak te

maak met behulp van die voormalige Springbokkaptein

Tommy Bedford. Die verwagte onaangenaamheid wat

vanuit die geledere van die regering, sommige van die

SARR se geaffilieerde unies en die Afrikaanse pers ge-

volg het, het nie vir Dok Craven van stryk gebring nie.

Rugstekery, vals beloftes en die verlies van vriends-

kappe is deels wat hy moes verduur, maar hy het die be-

vrediging en plesier gesmaak toe eenwording in 1992 ’n

werklikheid word.

Hierdie is net ’n deel van Danie Craven se beproewinge

weens politiek. Sy bydrae, wat elders saam met dié van

sy voorgangers bespreek is, het die grondslag gelê vir die

sukses van Suid-Afrikaanse rugby tot en met 1992, toe ’n

bejaarde en sieklike Craven sy werkslas afskaal. Hy is op

4 Januarie 1993 oorlede.

Prof. Fritz Eloff, die adjunkpresident voor eenwor-

ding, was die tussentydse uitvoerende president in die

twee maande na Craven se dood. Patel het die amp in

Maart 1993 oorgeneem en sodoende die eerste persoon

van kleur geword om die hoogste amp in Suid-Afrikaanse

rugby te beklee.

Brian van Rooyen.

150 Jaar Book.indd 55 2352011 5:24 PM


Louis Luyt en sy dinge …Luyt se termyn as president van SARVU was alles behalwe

vervelig! Daar was briljante hoogtepunte, politieke twis-

punte, hofsake, die begin van die professionele era, en

dan sy oneervolle en kontroversiële vertrek na ’n mosie

van wantroue van SARVU deurgevoer is.

Luyt het drie ontmoetings met die ANC – twee in Europa

en een in Harare – bygewoon, twee keer as ’n gesant vir

Craven. Dit het uiteindelik gelei tot die eenwording van

rugby in die land. Luyt het aanvanklik ’n bondgenoot in

Steve Tshwete gevind, maar die vriendskap het versuur,

soos duidelik gesien kan word in die volgende verklaring

van die minister toe Luyt op 10 Mei 1998 gedwing is om

as president van SARVU te bedank:

Louis Luyt’s departure from the centre-stage of

South African rugby has ushered in a breath of

fresh air for many rugby-loving people here at home

“Afrikaanse arrogansie versuur Springbokke se soete oorwinning”

Dit is die vertaling van die opskrif van ’n artikel deur Mick Cleary en Lawrence Donegan wat die Maandag na die eindstryd op 26 Junie 1995 op die webwerf www.guardian.co.uk verskyn het. SARVU se president Louis Luyt het tydens sy toespraak by die afsluitingsdinee na die wedstryd dinge gedoen en gesê wat eerder kon gebly het, en wat afbreuk gedoen het aan wat ’n glorieryke geleentheid moes gewees het. Hier volg die volledige artikel.

Afrikaans arrogance sours Springboks’ taste of victoryThe rugby world was most definitely not in union yesterday

after remarks by South Africa’s rugby president, Louis

Luyt, reduced a banquet to mark the end of the World Cup

tournament to acrimonious farce.

In a speech which resonated with the old Afrikaans

arrogance, Mr Luyt proclaimed the victorious Springboks as

the first ‘true’ world champions.

‘There were no true world champions in the 1987 and

1991 World Cups because South Africa were not there. We

have proved our point,’ he said.

This prompted New Zealand’s defeated captain, Sean

Fitzpatrick, to lead his side out of the dinner – but not before

some players had approached the top table to take issue with

Mr Luyt.

The All Blacks were quickly followed by the French and

English. ‘It’s disgusting. I cannot believe what he has said,’

Mr Fitzpatrick said afterwards.

The South African Rugby Football Union president’s

remarks spoiled what should have been a day of celebration

for 43 million South Africans. Morné du Plessis, manager of

the new world champions, led the apologies.

‘Tired and emotional are the words that come to mind,

though I am not sure that I followed the theme at that part

of Mr Luyt’s speech,’ he said.

‘The difference between being winners and being a

sorrowful lot is fragile. We were not there in ‘87 or ‘91, and I

have my personal doubts about us being able to do anything

in terms of winning the World Cup in those years.’

Mr Luyt, who is to diplomacy what Jonah Lomu is to

English wingers, compounded his country’s embarrassment

by inexplicably singling out the Welsh referee Derek Bevan

– who officiated at the Springboks’ crucial semi-final

against France – for special praise. The match, which South

Africa won 19–15, was marked by controversy after Mr

Bevan denied the French a last-minute try because of an

infringement.

To the astonishment of the 1,000 diners – and to the

Welshman’s obvious embarrassment – Mr Luyt presented him

with a £1,000 gold watch, calling him ‘the most wonderful

referee in the world’.

‘If everyone does not think that, I certainly do. I would

ask him to step up and receive this gift as the outstanding

referee in the World Cup,’ the SARFU president said.

In the spirit of a rapidly disintegrating social event, the

mortified Welshman joined his fellow officials as they staged

their own walkout in protest at Mr Luyt’s behaviour.

‘It was something I could have done without,’ Mr Bevan

said. ‘It came out of the blue: I have no idea why he singled

me out. It could be misconstrued, and if that is the case, it

leaves a bitter taste.’

150 Jaar Book.indd 56 2352011 5:24 PM


and abroad. His autocratic behaviour and outright

arrogance as he presided over the fortunes of one of

the country’s most treasured assets were a painful

embarrassment for rugby in particular and sport in

general.

He shall be remembered more by the consistent

manner in which he resisted all efforts to take rugby

across the threshold into the new era, and the way

in which he alienated this sport from the major-

ity of our people. Under his autocratic leadership

rugby deteriorated to a point where it had become a

divisive instrument in the hands of a man who “will

not bow to any man”.

There is a great deal of work for the new adminis-

tration. The pieces are scattered all over the place.

They must be put together speedily in order to restore

lost confidences and loyalties, including the morale

of the players at all levels.

Development must not just be talked about. It

must be seen to be done in a visible way that marks a

break with the past autocratic one-man-show.

Once again, the courage of the executive members

and the unions that terminated one of the saddest

chapters in the history of rugby must be commended.

Luyt was ’n enigma. Hy was ’n briljante sakeman, ’n sterk,

erg outokratiese figuur wat sonder aansiens des persoon

of konvensies sy doelstellings nagejaag het. By tye was hy

amper naïef in sy gebrek aan diplomasie. Hy het sy baie be-

kwame kinders en skoonseun in sy projekte en onderne-

mings aangestel, onder meer terwyl hy die president van

Transvaal (later die Goue Leeus) en SARVU was.

Aan die pluskant moet mens hom krediet gee

vir die manier waarop hy die aanbieding van die

1995-Wêreldbekertoernooi in Suid-Afrika gereël het; sy

hantering van die dreigende wegbreekfaksie nadat die

spel professioneel geword het met die aankondiging net

na dié toernooi; en sy onderhandelinge met die ANC en

die plaaslike swart en gekleurde rugbyunies wat nie on-

der die beheer van die destydse SARR was nie. Hy het ook

sonder die wete van SARVU twee internasionale toere

na Suid-Afrika bewimpel, naamlik die Nieu-Seelandse

Kavaliers in 1986 en die gekombineerde Suidseespan

daarna. Luyt het die professionele era vooruitgeloop toe

hy ’n span rugbysterre, meestal van Noord-Transvaal, ge-

koop het om sy ambisie te bereik om die Curriebeker met

die Leeus te wen – wat hy dan ook in 1993 en 1994 reg-

gekry het. Hy het in 1994 vir Ian McIntosh as nasionale

afrigter met Kitch Christie vervang, wat toe wel die groot

prys in 1995, naamlik die Wêreldbeker, vir Suid-Afrika

gewen het.

Louis Luyt het vanaf ’n nederige begin sy pad boontoe

oopgewerk en ’n fortuin gemaak. Hy het oor ’n aantal

jare provinsiale rugby vir die Oranje-Vrystaat gespeel,

insluitend ’n wedstryd teen die All Blacks in 1960, en

ook ’n wedstryd vir Noord-Transvaal. Suid-Afrika was

op die toppunt van sy voorspelerspel en Luyt het nie ’n

nasionale span of die Junior Springbokspan gehaal nie.

Net soos latere presidente Brian van Rooyen en Oregan

Hoskins was hy ’n slot.

Twee van Luyt se grootste diplomatieke blapse het

plaasgevind by die afsluitingsdinee na afloop van die

eindstryd van die 1995-Wêreldbekertoernooi. Suid-

Afrika het met 15–12 in ekstra tyd teen Nieu-Seeland

gewen. In sy toespraak, wat die Nieu-Seelandse pers

as “boorish” (lomp) beskryf het, het hy verklaar dat in-

dien Suid-Afrika toegelaat was om in die vorige twee

Wêreldbekertoernooie te speel, die Springbokke hulle

ook sou gewen het. Die All Blacks, die 1987-kampioene,

se reaksie hierop was om op te staan en uit te stap – som-

mige eers na ’n woordewisseling met Luyt by die hoof-

tafel. Engeland en Frankryk, die twee spanne wat in die

halfeindstryde uitgeval het, het ook aanstoot geneem

en die dinee verlaat. So baie van die positiewe dinge wat

vroeër daardie dag deur die Springbokke se oorwinning

en die nasionale eenheid bereik is, is deur Luyt se op-

trede ongedaan gemaak.

Die tweede onvergeeflike blaps wat Luyt gemaak het,

was om vir die skeidsregter van die Springbokke se half-

eindstryd teen die Franse, Derek Bevan, ’n duur horlosie

150 Jaar Book.indd 57 2352011 5:24 PM


Dr. D.H. Craven (1909–1993)

President van SARVR, SARR en SARVU, 1956–1993 Springbokspeler, 1931–1938: 16 toetse Springbokafrigter, 1949–1956: 23 toetse, 17 oorwinnings (74%)

Dr. Daniël Hartman Craven was sonder twyfel die invloedrykste man in die 150 jaar van Suid-Afrikaanse rugbygeskiedenis. Hy was vir 62 van hierdie 150 jaar op die hoogste vlak betrokke as speler, keurder, afrigter of president van Suid-Afrikaanse rugby. Hy het hom ook op vele ander maniere onderskei op die lang pad wat hy saam met rugby geloop het.

Sy toewyding aan Suid-Afrikaanse rugby is veral duidelik as mens in aanmerking neem dat hy vir sewe jaar tydens die Tweede Wêreldoorlog, terwyl hy nie by rugby op nasionale vlak betrokke was nie, wel ’n reuse bydrae gemaak het tot die spel in Griekwaland-Wes waar hy gevestig was.

Craven het op 21-jarige ouderdom sy debuut as Springbok gemaak as lid van Bennie Osler se Grand Slam-toer na die Britse Eilande en Ierland in 1931/32. Hy het in sy loopbaan as speler in sestien toetse gespeel, waarvan hy vier keer die kaptein was. Hy was ook die eerste Springbok wat toetsrugby in vier posisies gespeel het, naamlik as ’n skrumskakel, losskakel, senter en agsteman. Dit was in die dae toe spesialisasie die norm was, en plaasvervangers nie oorweeg is nie, nie soos vandag waar die veelsydige speler in verskillende posisies gebruik word nie.

In die Westelike Provinsie (WP) was Craven nie die gewildste man nie, want Maties se rugby was vir hom belangriker as die provinsie s’n. In die Noorde het die mense ook nie baie van hom gehou nie, want hy is daarvoor verkwalik dat WP-spelers plek in die Springbokspan kry bo spelers uit die Noorde. Hoe meer Noord-Transvaal die Curriebeker begin oorheers het, hoe minder het die mense van Dok Craven gehou!

Craven was ook die langsdienende president van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad (SARVR), wat later verander het na die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR), en in 1992 met eenwording weer verander het na die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU). Hy was vanaf 1956

tot 1993 37 jaar lank in die pos.As die nasionale afrigter het Craven sy

eerste tien wedstryde gewen, insluitend vier toetse teen die All Blacks in 1949; ’n Grand Slam en ook ’n oorwinning oor die Franse tydens die 1951/52 toer; ’n gedeelde reeks van vier wedstryde teen die 1955 Britse Leeus; en drie oorwinnings op die toer na Australië en Nieu-Seeland in 1956. Drie van sy nederlae was toe die Springbokke 3–1 in die reeks op die toer na die Kiwi’s verloor het.

Dok Craven was ’n briljante akademi-kus wat drie doktorsgrade voltooi het. Die Universiteit van Stellenbosch het ook ’n eredoktorsgraad aan hom toegeken. Hy het met die moed van sy oortuiging sy man teen staatspresidente, eerste ministers, kabinetslede en die Broederbond gestaan, en het hard gewerk om die SARR en die SARU, te verenig.

Soos die meeste sterk leiers het hy ook maar ’n diktatoriale streep in hom gehad. Hy was bekend vir sy droë humorsin en ’n uitstekende vermoë om mense te verstaan, veral sy spelers. Nie almal het van hom gehou nie, maar die meeste het hom gerespekteer – selfs sy vyande.

Craven het die Curriebekerkompetisie as SA Rugby se lewensbloed beskou en die skaal waarop ’n speler geweeg word. Hy was een van die eerste spelers wat ’n Springbok geword het sonder dat hy self vir die Currriebeker gespeel het. Hy was sy lewe lank trots daarop! Hy was in die WP-span wat die Curriebeker met Grens in 1932 en 1934 gedeel het. Hy het ook vir Oostelike Provinsie in die Curriebekertoernooi gespeel en het vir altwee spanne as kaptein uitgedraf. Hy was in 1938 kaptein van Noord-Transvaal, maar dié jaar was daar nie ’n Curriebekerkompetisie nie.

Craven het gedurende die Tweede Wêreldoorlog as offisier uitgeblink, en sy invloed op Griekwas se rugby was veral te sien in die ontwikkeling van sommige uitblinkerspelers vir die toekoms.

150 Jaar Book.indd 58 2352011 5:24 PM


as geskenk te gee aangesien hy, volgens Luyt, die beste

skeidsregter in die toernooi was. Dit het ook aanstoot

gegee, veral as die drama rondom die wedstryd onthou

word! Eerstens, die beoordelaars van die skeidsregters het

nie gedink Bevan is die beste nie en, tweedens, Bevan het

in die doodsnikke van daardie wedstryd nie ’n drie aan die

Franse, wat aan hulle die oorwinning sou gee, toegeken

nie. (Bevan was ook die persoon wat die besluit geneem

het dat die wedstryd ondanks die reën en die haglike toe-

stand van die veld mag plaasvind.) Luyt se optrede het

Bevan baie erg in die verleentheid gestel, het die skeids-

regter later erken. Toe was dit die beurt van al die skeids-

regters teenwoordig en die internasionale skeidsregter-

administrateurs om op te staan en uit te loop!

Nietemin, hierdie was bloot ’n gebrek aan goeie oor-

deel en smaak. Dit was ’n groot fout, ook in Luyt se op-

trede in die sakewêreld, dat hy enige opposisie uit sy

pad sou stoomroller, maar dit was tipies van die man se

dominante persoonlikheid. Dit is ironies dat sy uiteinde-

like val as SARVU-baas aangebring sou word deur ander

mense se leuens, insluitend dié van die Minister van

Sport, Steve Tshwete, en sy direkteur-generaal Mthobi

Tyamzashe, in ’n hofsaak in Februarie en Maart 1998. In

’n gedetailleerde uitspraak het regter De Villiers ook die

geloofwaardigheid van president Mandela se getuienis

bevraagteken.

Hierdie hofsaak het gespruit uit beskuldigings wat

deur ’n latere president van SARVU, Brian van Rooyen,

gemaak is. Hy is in 1997 met ’n meerderheid van 55–3

stemme verslaan toe hy teen Luyt gestaan het vir die

amp van president van die Gauteng Leeus Rugbyunie. Op

grond van die beskuldigings deur Van Rooyen is ’n kom-

missie aangewys om SARVU te ondersoek. SARVU het

met ’n stemming van 18–4 besluit om die geldigheid van

die kommissie te bevraagteken. Twee van die vier stem-

me was van Mluleki George van Grens en Silas Nkanunu

van die Oostelike Provinsie, altwee stoere elites van die

ANC, soos Luyt hulle genoem het.

Die getuiedagvaarding van meneer Mandela het van

regter Willem de Villiers gekom en nie van Luyt nie.

Nietemin is Luyt deur ’n vyandige pers, die regering en

instellings soos die NSR daarvoor blameer. Die aansoek

van SARVU was suksesvol en president Mandela se be-

sluit om die kommissie aan te stel, is ter syde gestel.

Dannie Craven’s famous dive past in the 1937 series against New Zeeland.

150 Jaar Book.indd 59 2352011 5:24 PM


Mluleki George het in 1997 by die jaarvergadering

jammerlik misluk om Luyt as die president van SARVU

te vervang, maar het daarna die president van die NSR

geword. Dit was baie duidelik dat die beheer van rugby

deur die NSR vir hom van die grootste belang was. Die

NSR het gedreig om toekomstige toetswedstryde, die

Super 12-kompetisie en beplande besoeke aan Ierland,

Wallis en Engeland te verhoed indien die hele uitvoe-

rende bestuur nie saam met Luyt bedank nie. Luyt skryf

in sy outobiografie dat oorlede Bill Jardine, Gautengse

president van die NSR, gesweer het om die oorlog teen

rugby voort te sit. George het SARVU tot 7 Mei gegee om

van Luyt ontslae te raak en by die NSR en die regering se

eise in te val.

Daar is gedreig dat die alternatief die opskorting

van internasionale toere en die verwydering van die

Springbok-embleem sou wees. Op 7 Mei, tydens ’n kri-

sisvergadering van SARVU by Ellispark, is ’n mosie van

wantroue in Luyt met 22 teen 15 stemme aanvaar, maar

hy het geweier om te bedank. Hy moes eers deur die ap-

pél van die ANC teen regter De Villiers se uitspraak gaan,

het Luyt gesê. Vier swart lede van SARVU het uit protes

uit die vergadering gestap.

Silas Nkanunu neem oorLuyt het die situasie egter heroorweeg en op 10 Mei sy

bedankingsbrief ingestuur. Silas Nkanunu het by die

jaarvergadering aan die einde van die jaar die eerste

swart president van SARVU geword. Politiek het sy tol

geëis, en soos Nkanunu vroeër teenoor Luyt voorspel

het, sou die “oerwoudwet” van toe af geld. Geen wit ad-

ministrateur het sedertdien homself verkiesbaar gemaak

vir die posisie van president van SARVU nie. Trouens,

net André Markgraaff wat sy pos as nasionale afrigter as

gevolg van rassistiese opmerkings verloor het, het onder

Van Rooyen die posisie van adjunkpresident gevul, maar

hy het voor die einde van sy termyn bedank.

Nkanunu en Luyt het hul onderonsies gehad, maar

die prokureur, en later advokaat, van die Oos-Kaap het

eintlik ’n kalm ampstermyn gehad. Hy is in 1998 onbe-

strede verkies en weer in Augustus 2001. In 2003 het

hy op die nippertjie aan die verkiesing onttrek – en hy

verdien respek vir die redes wat hy daarvoor aangevoer

het. “Ek is tevrede dat ek by daardie deur kan uitstap met

my kop omhoog gehou,” het hy in sy laaste toespraak by

SARVU gesê. Nkanunu het sy jaarverslag voorgelê voor

hy sy besluit om aan die verkiesingstryd te onttrek by die

jaarvergadering van SARVU bekend gemaak het. Hy het

deels aanspreeklikheid vir die onlangse krisis in Suid-

Afrikaanse rugby aanvaar. “Leierskap moet verantwoor-

delikheid aanvaar as dinge verkeerd loop,” het hy gesê,

“en ek aanvaar verantwoordelikheid daarvoor – nie dat

ek die probleme veroorsaak het nie, maar dat dit in my

termyn gebeur het.”

Van Rooyen het op 5 Desember 2003 vir Nkanunu as

president opgevolg. Reg of verkeerd, maar Nkanunu

het die blaam moes dra vir die fiasko in 2003 toe

die Springbokke in die kwarteindronde van die

Wêreldbekertoernooi in Australië uitgeval het. Hy was

die laaste ongeval van die lang lys name van administra-

teurs wat na die Kamp Staaldraad-skandaal die tol moes

betaal. Nkanunu se ontrekking as kandidaat het gevolg

’n dag na die Springbokafrigter Rudolf Straeuli en die

besturende direkteur Riaan Oberholzer weens die Kamp

Staaldraad-episode bedank het.

Daar was baie bitterheid en verwyt uit alle oorde met

Nkanunu en Oberholzer se vertrek, maar hulle het tog ’n

gesonde balansstaat agtergelaat. SARVU se nettowins vir

die finansiële jaar tot 30 September 2003 was R4,9 miljoen,

wat die unie se reserwes tot R47,7 miljoen verhoog het.

Dat Silas Nkanunu maar min van rugby geweet het, is

duidelik uit die volgende drie insidente. Hy het in die

openbaar die Springbokflank André Venter se naam uit-

geroep terwyl dit eintlik die kaptein André Vos was wat

hy wou naderroep. Met ’n ander geleentheid in 2002 in

Frankryk was Corné Krige in die verkeer vasgevang en

die president vra toe vir Bobby Skinstad om die toespraak

na die wedstryd in die afwesigheid van die kaptein te

doen – maar Skinstad was, soos almal teenwoordig ge-

150 Jaar Book.indd 60 2352011 5:24 PM


weet het, in Suid-Afrika om van ’n besering te herstel! Sy

grootste blaps wat werklik skade gedoen het, was egter

nie in die openbaar nie. Die Springbokke het so pas die

heersende wêreldkampioene, Australië, geklop. Hierdie

goeie oorwinning was belangrik, want dit was net voor

die Wêreldbekertoernooi op ’n tydstip toe dit met die

Springbokke sleg gegaan het. Nkanunu het hulle in hul

kleedkamer gaan uittrap oor hul swak vertoning! Dit het

baie skade gedoen aan ’n span wie se selfvertroue reeds

laag was.

Brian van RooyenUitgaande president Nkanunu het sy opvolger Brian van

Rooyen gewaarsku dat 2004 ’n moeilike jaar sou wees.

Hy het voorts daarop gewys dat hy aan die Springbokke

se vertoning beoordeel sou word. “I must admit we failed

here. We [also] failed to deliver on our promise of trans-

formation. It is a responsibility I accept with a heavy

heart,” het hy gesê.

Brian van Rooyen kan – en is ook –van baie goed

beskuldig, insluitend wanadministrasie, maar anders

as sy voorganger, was die gemoedelike Van Rooyen ’n

rugbyman in murg en been. Hy was ook ’n geesdriftige

klubman en was as speler en ook beampte betrokke by

Eldoronains Rugbyklub, wat deel van die voormalige

Transvaal Independent Rugby Football Union (TIRFU)

was. Soos sy voorgangers Patel en Nkanunu was hy egter

nie genoegsaam toegerus vir die veeleisende posisie nie.

Van Rooyen se twee jaar as president van SARVU was

omstrede. Daar was beskuldigings van finansiële wanbe-

stuur, swak administrasie, partydigheid en voortrekkery.

Die gevoel was dat hy meer besorgd was oor sy posisie as

om die belange van die spelers te beskerm, en dié persep-

sie het later teen hom getel. Die nuwe professionalisme,

wat nog in sy eerste dekade was, het aan die spelers nuwe

mag gegee. Die spelersvereniging het hul ontevredenheid

met Van Rooyen as president met ’n stem van 67,1 persent

ten gunste van Oregan Hoskins aangedui.

Van Rooyen het ook politieke voordele aangebied om

sodoende ondersteuning te werf. Só het Rustenburg ’n

All Black-toets gekry, terwyl unies wat hom teengestaan

het, soos KwaZulu-Natal en die Vrystaat, met minder

belangrike of geen toetse tevrede moes wees. Soos te

veel rugbybestuurders en leiers deesdae maak, het hy

homself ook weerspreek. Hy sou byvoorbeeld kla dat die

spelers te veel rugby speel, maar dan self ekstra toetse

reël en selfs onderneem dat die Springbokke op toer in

Oregan Hoskins. Peter de Villiers.

150 Jaar Book.indd 61 2352011 5:24 PM


Engeland ’n wedstryd teen ’n wêreldvyftiental sal speel.

Die feit dat Van Rooyen reeds aan die einde van 2004

gevra is om te bedank, was ’n sterk aanduiding dat hy in

elk geval geen kans sou staan om teen Oregan Hoskins

te wen tydens die jaarvergadering in Februarie 2006 nie.

Van Rooyen het nogtans nie teruggestaan nie. Hy het

die verkiesing teen Hoskins aangepak en verloor. Hy het

beklemtoon dat sy foute eerlike foute was, en dat daar

nooit by hom die bedoeling was om SA Rugby (Emds)

Bpk te besteel of bedrog te pleeg nie. Die twee verslae oor

swak bestuur het nie Van Rooyen se eerlikheid in twyfel

getrek nie, en daar was geen finansiële verliese as gevolg

van sy foute nie.

Oregan Hoskins skep weer ordeSoos sy voorgangers, het Oregan Hoskins ook foute ge-

maak – in sy geval oordeelsfoute en ’n gebrek aan diplo-

masie. Nogtans het die voormalige prokureur wat nou

sy aandag voltyds by sy werk as rugbypresident bepaal,

verseker stabiliteit in SARU gevestig.

Hoskins het Brian van Rooyen in 2006 opgevolg. Van

Rooyen het die steun van die adjunkpresident Mike

Stofile gehad, wat hard gewerk het om Van Rooyen sy po-

sisie as president te laat behou. Die twee jaar wat gevolg

het, was nie ’n gelukkige tyd vir die twee teenstanders in

die topposte van SARU nie, maar Hoskins het deurgedruk.

Met sy herverkiesing in 2008 het Hoskins egter Stofile –

wat duidelik meer vir die politiek as vir rugby daar was

– se ambisies gestuit. Sy broer, eerwaarde Makhenkesi

Stofile, was per slot van sake die nasionale Minister van

Sport, met baie min simpatie vir rugby se welsyn.

Dit was ’n bitter stryd. Daar word gesê die omstrede

Cheeky Watson het vir Stofile gehelp in sy veldtog om

president te word. Watson is ’n bekwame administra-

teur wat nou aan die hoof van die Southern Kings staan.

Hy het ’n groot aandeel daarin gehad dat die Southern

Kings vanaf 2013 ’n gewaarborgde plek in die Super

Rugbykompetisie sou hê. Van Rooyen het hom vergeefs

beywer om Stofile verkies te kry, en Hoskins het met

’n enkele stem die verkiesing gewen. Die uitslag het

Stofile laat sê dat daar geen plek vir ’n swart man in Suid-

Afrikaanse rugby is nie.

Hoskins het president geword met die steun van die

vyf Super Rugby-franchises, naamlik die Bulls, Stormers,

Sharks, Lions en Cheetahs (laasgenoemde twee spanne

was toe nog gekombineer as die Cats). Die franchises het

vir hom gestem met die duidelike mandaat om die Oos-

Kaap-franchise, die Southern Spears, uit die Super 12 te

hou. (Dié franchise het in 2009 sy naam na die Southern

Kings verander.) Van Rooyen het gedurende sy termyn

die Spears ’n plek in die Super Rugbykompetisie belowe,

wat dan ook die rede was waarom Watson weer vir Van

Rooyen as president wou hê.

Die bestaande franchises het Hoskins gesteun omrede

die Spears die plek van een van die ander vyf spanne in

die Super Rugbykompetisie sou moes neem. Hoskins het

sy bes gedoen om dit ter syde te stel, maar na sy verkie-

sing is verskeie aansoeke van SA Rugby in dié verband by

die hooggeregshof van die hand gewys. Die finale nekslag

is toegedien toe regter Dennis Davis ten gunste van die

Southern Spears beslis het. Volgens sy uitspraak het SA

Rugby oneties en onwettig opgetree, en die Spears het ’n

geldige en bindende ooreenkoms gehad om Super Rugby

te mag speel. Dit is nou ’n voldonge feit dat die Southern

Kings in 2013 by die Super Rugbykompetisie sal aansluit.

Een van die foute wat Hoskins gemaak het, was sy er-

kenning dat die aanstelling van Peter de Villiers as nuwe

nasionale afrigter nie uitsluitlik op rugbyredes gebaseer

was nie. De Villiers het geen noemenswaardige geskiede-

nis in afrigting gehad nie, behalwe ’n ellendige tyd by

die Valke, en hy het maar in die laer ligas in WP en die

nasionale junior span afgerig. Dit was ’n groot verrassing

dat hy gekies is bo Heyneke Meyer, wat die goeie naam,

prestasies, geloofwaardigheid en respek gehad het wat

so ’n posisie waardig is. De Villiers was sedert sy aanstel-

ling meer as een keer ’n groot verleentheid vir SARU met

sy eienaardige uitsprake in die media.

Hoskins was ook uitgesproke in sy oortuiging dat

daar ’n anti-Suid-Afrikaanse vooroordeel in die IRR is,

150 Jaar Book.indd 62 2352011 5:24 PM


iets waarmee baie mense met hom sal saamstem. Hy het

Australiese en Nieu-Seelandse skeidsregters uitgeson-

der en gesê: “Australië en Nieu-Seeland behoort goed

na hul skeidsregters [se optrede] te kyk as dit wedstryde

is waarby Suid-Afrika betrokke is.” Hierdie siening het

waarskynlik in De Villiers se guns getel toe hy in twee van

sy berugte stellings daarna verwys het:

Speaking to IRB referee’s boss Paddy O’Brien is a

complete waste of time … People don’t want to

see other teams being successful. That is my big-

gest problem at the moment. We can’t go public

about certain things because we don’t have all the

evidence, but the body language of certain officials

when things went against us in that game made us

worry … The officials were so happy when decisions

went against us on the day.

Net nadat die span keer op keer deur die All Blacks afge-

ransel is, het De Villiers op die Australiaanse televisie ge-

impliseer dat die skeidsregter doelbewus toegeeflik was

teenoor die All Blacks:

I’ve got my own observations about the last two

tests, and maybe I can’t say it in public, but we do

have a World Cup in New Zealand next year and

maybe it was the right thing for them to win the

games so they can attract more people to the games

next year.

De Villiers moes vir laasgenoemde opmerking op ’n

aanklag van wangedrag voor ’n SANZAR-tugverhoor

verskyn, maar is onskuldig bevind.

Kwotas – die gedwonge insluiting van ’n aantal swart

spelers in ’n span – is amptelik onder Hoskins op alle

vlakke van die sport afgeskaf. In die praktyk het kwotas

almal ontstel. Wit spelers was omgekrap omdat hulle uit-

gesluit kon word vir ’n swakker speler oor die kleur van sy

vel; swart spelers was daarvan bewus dat hulle nie nood-

wendig die beste was nie en hul insluiting het dus ’n on-

gemaklike situasie geskep. ’n Swart speler is maklik as

’n “kwotaspeler” afgemaak ongeag sy spelpeil. Hoskins

het egter deurgaans die Super 14-spanne en die nasio-

nale span aangemoedig om meer swart spelers in te sluit.

Onder di belied van transformasie moet spanne by di

jeugweke steeds ’n minimum aantal swart spelers insluit.

Dit is ironies, en miskien ook ’n aanduiding van die

verwydering tussen kleurlinge en etniese swart mense

in rugbyadministrasie, dat die vyandige Mike Stofile in

Augustus 2009 in ’n verrassende ommeswaai uitgesproke

was oor die afskaffing van kwotas. Stofile het gesê dat dit

malligheid sou wees om die kwotastelsel terug te bring.

Hy het gevoel dis onregverdig teenoor swart spelers om

hulle aan sulke praktyke bloot te stel.

Konflik tussen SARU (die naam het in 2005 veran-

der na die Suid-Afrikaanse Rugbyunie) en die regering

het voortgeduur. In ’n stadium het die Parlementêre

Portefeuljekomitee vir Sport daarop aangedring dat

Hoskins en sy bestuur bedank. Daar was ook die nimmer-

eindigende vete tussen SARU en Jake White, die afrigter

van die 2007-Wêreldbekerkampioene, nadat White aan-

gesê is om aansoek te doen om sy posisie te behou.

Die onaangenaamheid tussen die twee partye was

dus nie ’n verrassing nie. En dan was daar die kwessie

rondom Luke Watson se insluiting in die Springbokke

se oefengroep sonder White se medewete. Watson is ’n

omstrede figuur en ook ongewild by baie blankes vir die

“sondes van sy vader”. White was van mening dat Luke

Watson as speler te klein en nie goed genoeg was nie.

Daar is geen twyfel dat hy van internasionale gehalte was

nie, maar miskien nie die beste in sy posisie nie.

Hoskins kan vir enkele voorbeelde van eienaardige

optrede en vreemde verklarings gekritiseer word, maar

hy is op die keper beskou ’n goeie president wat op die

regte tyd vir SA Rugby gekom het. Hy is vir ’n derde ter-

myn herverkies en die termyn is in 2010 met twee tot vier

jaar verleng. Mark Alexander, ’n gesiene sakeman van

Johannesburg en vir baie jare ’n bekende rugbyman, is

ook as adjunkpresident herverkies. Sy rol in die nuutge-

vonde stabiliteit moet nie onderskat word nie.

150 Jaar Book.indd 63 2352011 5:24 PM


150 Jaar Book.indd 64 2352011 5:24 PM

Segregasie, frustrasie en woelinge 65

Meer as vyftig jaar voor apartheid die amptelike beleid van die regerende Nasionale

Party geword het, het die sogenaamde swart en kleurling spelers reeds hul rugby gese-

gregeerd gespeel en is hulle nie op enige vlak vir blanke spanne oorweeg nie.

Dit moet met die intrapslag duidelik gemaak word dat verwysings na die woorde

“swart”, “kleurling” en “blank” om tussen spelers voor eenwording in 1992 te onders-

kei, onvermydelik is wanneer die geskiedenis beskryf word van die rugby wat deur et-

niese swart mense en kleurlinge (mense van gemengde afkoms, asook Kaapse Maleiers)

gespeel is. Verwysings na kleur in hierdie boek en na terme soos Afrikane, Bantoe en

“native” onderskei bloot tussen die verskillende rasse wat om uiteenlopende redes hul

beheerliggame tot stand gebring het.

Die blanke South African Rugby Football Board (SARFB) se naam het geleidelik ver-

ander na die South African Rugby Board (SARB), oftewel Suid-Afrikaanse Rugbyraad

(SARR). Soos die SARFB het die ander beheerliggame se name geleidelik verander, met

die terme “coloured” en “African” wat grootliks in die 1970’s en 1980’s vir identifika-

sie gebruik is – tot en met 1992, toe al die beheerliggame in die South African Rugby

Football Union (SARFU) of die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) verenig is.

Volledige rekords van die spel soos dit onder die verskeie swart en kleurling unies ge-

speel is, is skaars. Dis óf nie gehou nie, óf het oor die jare weggeraak. ’n Gedetailleerde

voorstelling van die ontwikkeling van die spel is dus nie moontlik nie en die feite wat

hieronder berig word, is van bestaande rekords en individue verkry.

Die kleurling spelers was destyds toe die Kaapkolonie onder Britse beheer was, ver-

plig om hul eie beheerliggame te vorm om die spel aan die gang te hou. Hulle het reeds

4

Segregasie, frustrasie en woelingeDie geskiedenis van veelrassige rugby in Suid-Afr ika

Bantu team 1944.

150 Jaar Book.indd 65 2352011 5:24 PM


in 1886 die Western Province Union (WPU) in die lewe

geroep, slegs drie jaar na die stigting van die Westelike

Provinsie (WP) se eerste rugbyunie, die Western Province

Rugby Football Union (WPRFU) en dit nog voor enige an-

der unie in Suid-Afrika gestig is. Dit is onteenseglik ’n

aanduiding van hoe ernstig hulle oor rugby gevoel het.

Kimberley se plek in Suid-Afrikaanse rugbygeskiede-

nis is verder uitgebrei toe die amptelike beheerliggaam

vir kleurling rugby in 1896 daar gestig is, net soos SARFU

sewe jaar tevore. Dié dorp het ook die hoofkwartier

van die South African Coloured Rugby Football Board

(SACRFB) geword.

Kimberley het weer ’n rol gespeel toe die eerste pro-

vinsiale toernooi van die SACRFB in 1898 daar gehou

is. Dieselfde provinsies wat aan die SARFB-kompetisie

in 1889 deelgeneem het, naamlik Griekwas, Transvaal,

WP en die Oostelike Provinsie (OP), het in die SACRFB-

kompetisie meegeding. Die logiese gevolgtrekking is dat

die deelnemers nie almal kleurlinge was nie, aangesien

die OP en in ’n mindere mate Transvaal se nieblanke rug-

by toe deur swart spelers oorheers is, en waarvan som-

mige in die onderskeie spanne ingesluit sou gewees het.

Rugby is reeds in die laat-1880’s in die Oos-Kaap ge-

speel waar dit aan die swart bevolking bekend gestel is

deur die Britse setlaars, asook die Britse regimente wat

in die streke gestasioneer was om die setlaars teen die

inheemse volke te “beskerm”. Klubrugby was baie gewild

onder die Xhosas. Van die oudste rugbyklubs in Suid-

Afrika is in die Oos-Kaap gestig en heelwat van die klubs

was die sogenaamde “bantoeklubs” van dié era.

Die eerste provinsiale Oos-Kaapse beheerliggaam was

die Eastern Province Native Rugby Board (EPNRB), wat in

Dan Qeqe, ’n man van daad

Die Oos-Kaap het die pas aangegee vir swart rugby in Suid-Afrika en dit was in geen geringe mate te danke aan Dan Qeqe se ywer en toewyding aan die spel nie. Sy betrokkenheid was nie tot rugby beperk nie. In die 1970’s het hy ook aktief probeer om nierassige sport in die algemeen in die Oos-Kaap te vestig, veral krieket.

Qeqe het nie net gepraat nie – hy kón die woord by die daad voeg. Toe swart spanne deur die Bantoe-Administrasie Raad toegang tot sportgronde geweier is, het hy die gemeenskap bymekaar gebring om self vir hulle ’n stadion vir rugby en krieket te bou. Die hoofpaviljoen is deur Qeqe self ontwerp, gebaseer op die paviljoen op Healdtown. Met die stadion se opsigter Nyawuza en plaaslike arbeid het Qeqe die struktuur gebou waar krieket en rugby mettertyd floreer het. (Healdtown, wat in die 1990’s ’n naamsverandering na Healdtown Comprehensive School ondergaan het, is ’n Metodisteskool naby Fort Beaufort in die Oos-Kaap waar rugby en ander sportsoorte beoefen word.)

’n Aansienlike donasie vir die bou van die stadion is van die Amerikaanse burgerregte-aktivis, eerwaarde Jesse Jackson, ontvang deur die bemiddeling van ’n

motormaatskappy in Port Elizabeth.Qeqe het hom ook beywer vir beter

lewensomstandighede. Hy is as ’n aktivis beskou en is deur die veiligheidspolisie aangehou. Qeqe was ’n diaken van die Edward Memorial Congregational Church en was betrokke by die bou van twee ander kerke in die Motherwell- en KwaMagxaki-townships.

Hy was ’n goeie haker en het in die vroeë 1950’s vir Spring Rose begin rugby speel. Qeqe se rugbyloopbaan het as speler begin, toe afrigter en daarna administrateur. Boonop was hy ’n goeie sakeman. Hy het ’n veldtog vir nierassige sport gelei deur die ontwikkeling van onontginde jong swart talent in die townships van New Brighton, KwaZakhele, Fort Beaufort en Uitenhage. Sy geesdrif en ywer is een van die vernaamste redes waarom rugby se gewildheid byna kultusstatus verkry het. Qeqe was tot met sy dood die tesourier van Spring Rose Rugbyklub.

Dan Qeqe was die rugbykoning van die Oos-Kaap. Dit is gepas om hierdie besonderse man ’n legende te noem. Hy was met sy dood in 2005 76 jaar oud.

150 Jaar Book.indd 66 2352011 5:24 PM


1905 gevestig is. Die South African Bantu Rugby Board

(SABRB) is eers in 1935 gestig, maar interstedelike weds-

tryde, plaaslike provinsiale ligas en selfs provinsiale kom-

petisies het reeds sover terug as die 1880’s plaasgevind.

Die eerste amptelike swart provinsiale toernooi is in

1936 gehou – en waar anders as in Kimberley! Drie van

die vier provinsies wat in die eerste SARFB-toernooi in

1889 en in die SACRFB-toernooi die vorige jaar gespeel

het, was by die eerste swart toernooi teenwoordig. Die

spanne in die toernooi was Noordoos-Kaap, Griekwas,

Transvaal en OP. Laasgenoemde twee spanne het in die

eindstryd gespeel, wat gelykop geëindig het sonder dat

enige punte aangeteken is.

Sover vasgestel kan word, is daar nie veel gedoen om die

swart en kleurling beheerliggame by die SARFB in te lyf

nie. Die SARFB was die amptelike beheerliggaam wat deur

die Internasionale Rugbyraad (IRR) erken is en by hulle

ingelyf is. Die strewe van nieblanke spelers om in die twee

Britse kolonies van Natal en die Kaap, en in die twee repu-

blieke, die ZAR (Transvaal) en die Oranje-Vrystaat, op die

hoogste vlak te speel, sou egter net ’n droom bly. Pogings

om te toer het voortgeduur na die Anglo-Boereoorlog – en

dus steeds onder Britse beheer, asook na die vorming van

die Unie van Suid-Afrika in 1910.

Rugby onder die kleurlinge en swart mense het in dié

tydperk aan die kortste ent getrek. Dit is wel gedane

sake, maar geskiedkundiges het met nawete tot die ge-

volgtrekking gekom dat Brittanje grootliks bygedra het

Die Oos-Kaap – ’n geskiedenis van ontwrigting

Die Oos-Kaap, waar rugby bykans ’n “godsdiens” en die setel van swart rugby in Suid-Afrika was, het ’n ongeluk-kige geskiedenis van ontwrigting en dwarstrekkery.

Bedrog, wanaanwending van fondse, rusies oor geld, faksie-onenigheid, wegbreekaksies, verkiesingsprose-dures, dissiplinêre aksies wat in die hof geëindig het, en toeskoueropstande wat tot sterfgevalle gelei het, het alles meegewerk om rugby in hierdie deel van die land ’n onstabiele sport te maak. Sommige toernooie het in chaos geëindig, met spanne wat óf laat óf glad nie opdaag nie, spelers wat na woordewisselings met die skeidsregter som-mer die veld verlaat en amptenare wat geskors word.

So ’n chaotiese toernooi is in 1969 onder die vaandel van die SAARB in Umtata gehou. Vooraanstaande mense is geskors, insluitend die invloedryke Norris Singaphi, Alfred Dwesi en Curnick Mdyesha. Die hooggeregshof het in 1970 die skorsings ter syde gestel en die ontwrigting is gedeeltelik gekeer.

In 1982 het die krieket-ikoon, Eric Majola, gesterf. Spring Rose Rugbyklub, wie se voorsitter die beroemde Dan Qeqe was, het versoek dat ’n wedstryd uitgestel word sodat die begrafnis bygewoon kan word. Die Port Elizabeth African Rugby Board het egter stappe geneem teen diegene wat die begrafnis bygewoon het. Tien van die twaalf klubs in die eerste afdeling het hierna weggebreek en die KwaZakhele

Rugby Union (KWARU) gestig. KWARU het by die kleurling beheerliggaam SARU onder Abass aangesluit.

SARU was ’n nierassige liggaam wat die bestaande rugbyorde uitgedaag het, en hulle was ook een van die stigterslede van die South African Council on Sport (SACOS). Die oorlopery van KWARU na die kleurling beheerliggame (soos ook in krieket) het verdere verdeeldheid in swart sport veroorsaak. Nietemin wou SACOS en die South African Cricket Board of Control (SACBOC) nie die suiwer swart klubs as entiteite aanvaar nie, want hulle het dit as ’n voortsetting van rassebeleid beskou. Stadig maar seker het kleurlinge by swart klubs aangesluit, en omgekeerd.

Mono Badela was die voorsitter van die nuutgestigte KWARU. Ses jaar later, in 1977, is hy op grond van wanbesteding van fondse vervang en sy plek is deur Dumile Kondile ingeneem, wat op sy beurt plek gemaak het vir Silas Nkanunu. Nkanunu is die eerste etniese swart man wat tot die pos van president van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) verkies is, nadat Louis Luyt die pos moes verlaat. Nkanunu is op sy beurt as voorsitter van KWARU deur Amon Nyondo teëgestaan. Dit het tot verdere tweespalt gelei en was dan ook die rede waarom vier spanne terselfdertyd op dieselfde veld ’n wedstryd gespeel het! (Dit word elders bespreek.)

150 Jaar Book.indd 67 2352011 5:24 PM


tot die oorheersing van Afrika-gemeenskappe. Hierdie

beleide was die grondslag waarop gekleurdes nie onder

die beskerming van die SARFB kon speel nie.

Met die vorming van die Unie van Suid-Afrika op 31

Mei 1910, het die politiekery agter die skerms die be-

leid van segregasie van die 1800’s onder die Britse vlag

voortgesit. Dit het ’n belangrike rol gespeel deurdat dit

toegelaat het dat die hoeksteen van apartheid gelê kon

word. In die nuwe Unie het elkeen van die vier voorma-

lige state, wat nou provinsies was (die Kaapprovinsie,

Natal, Oranje-Vrystaat en Transvaal), hul bestaande

stemregkwalifikasies behou. Die Kaap was die enigste

provinsie wat stemreg gegee het aan nieblankes wat

grondeienaars was.

’n Afvaardiging van swart en wit “liberaalgesin-

des” het onder die leierskap van die voormalige Eerste

Minister van die Kaap, William Schreiner (wat van 1913

tot 1915 president van die SARFB was) na Londen gereis.

Hulle het protes aangeteken teen die kleurskeidslyn wat

in die 1910-grondwet vasgelê is. Die Britse regering het

hulle min daaraan gesteur, en het meer daarin belang ge-

stel om ’n verenigde land binne die Britse Ryk te vestig

wat homself sou kon onderhou en verdedig.

Die swart mense en kleurlinge het heeltemal uitgeskuif

gebly, en dit sou in die volgende klompie jare net erger

word. Die Naturellen Grondwet van 1913 was die eerste

groot segregasiewetgewing wat deur die Unieparlement

deurgevoer is en het ’n stelsel geskep wat die meeste in-

woners van Suid-Afrika die reg ontneem het om grond

buite sekere gebiede te besit. Dit het verreikende sosio-

ekonomiese probleme veroorsaak. Die wetgewing het ook

op rugby ’n invloed gehad. Sportgronde was nie meer vir

nieblankes beskikbaar nie en gemeenskappe is van hul

woonplekke verwyder en moes elders hervestig word.

Wetgewing beëindig die hoop op rugbysamewerkingBogenoemde Naturellen Grondwet van 1913 was ’n uit-

breiding van die segregasiewetgewing van die 1880’s en in

die besonder die volgende (van die wette is slegs in Engels

Errol Tobias word die eerste nieblanke Springbok

Errol Tobias het sy plek in Suid-Afrikaanse rugbygesk-iedenis verseker deur die eerste swart speler te word om ’n toets vir die Springbokke te begin, toe hy op 30 Mei 1981 teen Ierland op Nuweland gespeel het.

Hy was met sy debuut 31 jaar oud. Ongelukkig het hy gespeel toe Suid-Afrika waarskynlik sy beste agterlyn ooit gehad het, met Naas Botha op losskakel en Willie du Plessis as binnesenter.

Dis nog meer ironies dat ’n groot deel van die land se kleurling bevolking daarteen gekant was dat Tobias vir die Springbokke gekies is. Hy is as ’n “sell-out” gesien, van samewerking met die blankes beskuldig, en ook dat hy nie ’n standpunt teen apartheid inneem nie. Die verbete verkramptes was net so ontevrede – hulle wou nie ’n gekleurde speler naby “hulle” Springbokke sien nie.

Tobias was sonder enige twyfel op meriete gekies en met geen politieke bymotiewe nie. Hy was ’n loskakel wat sterk

kon hardloop en ’n oog vir ’n gaping gehad het. Hy het oor die skaars vaardigheid beskik om die bal met sy hande deur die gaping te kon uitgee. Saam met groot name soos Danie Gerber en Carel du Plessis het Tobias die Springbokagterlyn gehelp om twaalf drieë in ses toetse aan te teken. Hy het slegs in drie toetsreekse gespeel, hoofsaaklik weens die teenwoordigheid van die legendariese Naas Botha.

In 1971 het Tobias saam met die sogenaamde Proteas – wat die nasionale span van die SARFF, die kleurling wegbreekliggaam was – na Engeland getoer. In 1979 het hy saam met die Barbarians na die VK getoer. In 1981 is hy saam na Nieu-Seeland op die berugte betogerstoer, maar het nie die toetsspan gehaal nie.

Hy het vyftien keer vir die Springbokke op die veld gedraf, insluitend ses toetse. Hy het 22 punte in daardie toetse aangeteken, met een drie, vier strafskoppe en drie doelskoppe.

150 Jaar Book.indd 68 2352011 5:24 PM


gepromulgeer en ander weer voor die koms of erkenning

van Afrikaans): die Franchise and Ballot Act (1892); die

General Pass Regulations Bill (1905), wat die stemreg van

swart mense beperk het deur finansiële en geleerdheids-

kwalifikasies daar te stel; die Natal Legislative Assembly

Bill (1894), wat Indiërs stemreg ontneem het; die General

Pass Regulations Bill (1905), wat swart mense geheel en

al stemreg ontneem het, hulle slegs tot bepaalde gebiede

beperk het en die berugte passtelsel ingevoer het; die

Asiatic Law Amendment Act (1907), wat van alle Indiërs

vereis het om te registreer en ’n pas te dra; die Zuid-

Afrika Wet (1909), wat aan blankes stemreg gegee het en

sodoende algehele politieke beheer oor alle ander rasse-

groepe verleen het; die Wetsontwerp van die Naturellen

(Stadsgebieden) Wet (1918), wat ontwerp is om swart

mense wat in “wit” Suid-Afrika bly as ’n veiligheidsmaat-

reël na spesifieke gebiede of “lokasies” te verskuif; die

Naturellen (Stadsgebieden) Wet (1923), wat formeel re-

sidensiële segregasie in Suid-Afrika ingelui het; en die

Naturellen (Stadsgebieden) Wet (1936), wat swart mense

heeltemal van die Kaapse kieserslys verwyder het.

Die 1923-wetgewing wat formeel die beginsel van af-

sonderlike woongebiede deurgevoer het, was die doods-

koot vir gekleurde spelers in Suid-Afrika se strewe om in

die amptelike, IRR-erkende rugbysisteem onder die bes-

kerming van die SARFB opgeneem te word.

Die jare daarna tot 1992, met die eenwording van die

verskeie beheerliggame as die Suid-Afrikaanse Rugbyunie

(SARU), is gekenmerk deur voortgesette segregasie, bit-

terheid, hatigheid, rugstekery, boikotte en binnegevegte.

Die aanhoudende wegbreekgroepe en opstandigheid was

egter nie tussen die beheerliggame van verskillende ras-

segroepe nie, maar eerder die gevolg van uiteenlopende

sienswyses en, dit moet gesê word, magstryde binne die

onderskeie groepe. Eers na 1992 is daar na alle spelers wat

nieblank of Asiaties is, as “swart” verwys.

Die eerste gekleurde SpringbokIn 1981, elf jaar voor die eenwording van die rugbylig-

game, het die losskakel/senter, Errol Tobias, die eerste

gekleurde speler geword wat vir die Springbokspan ge-

kies is. Dit is ironies dat hy moes wag vir sy debuut in die

Springbokke se groen trui wat so hoog geag is, aange-

sien sy eerste wedstryd teen Ierland in Kaapstad was. In

daardie dae het die besoekende span die eer gehad om in

hul tradisionele kleure te speel, terwyl die tuisspan maar

daarby moes aanpas – en Ierland het in groen gespeel!

Tobias was reeds 31 met sy toetsdebuut en dit was ont-

eenseglik op meriete. Drie jaar later het Avril Williams

hom gevolg toe hy teen Suid-Amerika gespeel het. Dit

sou eers twaalf jaar na Tobias se debuut wees voor die

derde kleurling speler ’n Springbok geword het.

Chester Williams het in 1993 sy debuut gemaak in die

tweede toets teen Argentinië, tydens Suid-Afrika se eer-

ste toetsreeks teen die Pumas. Thinus Linee, ’n kragtige

senter, het ook sy Springbokkleure vir die toer na Suid-

Amerika gekry, maar hy het nie in ’n toets gespeel nie.

Owen Nkumane, deesdae ’n bekende rugbykommen-

Chester Williams.

150 Jaar Book.indd 69 2352011 5:24 PM


SA Barbarians doen baanbrekerswerk

In Oktober 1979, minder as twee jaar nadat die SARVR, SARA en SARFF saamgesmelt het om die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR) te vorm, het Springbokflank Rob Louw die eerste Barbariansspan* op ’n toer oorsee geneem. Hierdie toer van vier weke na die Verenigde Koninkryk was die eerste goedgekeurde veelrassige toer deur ’n Suid-Afrikaanse span.

Die toergroep het agt wit spelers van die voormalige SARVB ingesluit, agt kleurling spelers van die voorma-lige SARFF, en agt spelers van wat eers SARA was. Die spanbestuurder was Chick Henderson, ’n oud-Transvaalse rugbykaptein wat ook Oxford Universi-teit, Richmond en Coventry verteen-woordig het. Hy het nege toetsweds-tryde vir Skotland gespeel terwyl hy in die VK gestudeer en gewoon het.

Die span het sewe wedstryde gespeel, waarvan die Baa-Baa’s vier gewen het, twee teen Hawick en Newport verloor het, en een wedstryd gelykop gespeel het teen ’n baie sterk Scottish Border Club met tien Skotse toetsspelers. Die uitslae was:

Devon (Exeter), wen 27–18, Cornwall (Camborne), wen 23–7, Scottish Border Club (Galashiels), gelykop 20–20, Co-Optimists (Hawick), verloor 24–4, Coventry, wen 41–24, Llanelli, wen 15–6, Newport, verloor 21–15.

Die sterkte van die toerspan, kan daaraan gemeet word dat sewe van die spanlede in die daaropvolgende twee jaar Springbokke geword het. Oranje-Vrystaat se stut Martiens le Roux, Noord-Transvaal haker Ewoud Malan,

en WP-spelers Rob Louw en Divan Serfontein het almal in die toetse teen Bill Beaumont se 1980-Britse Leeus gespeel. Die toerspan van die Barbarians het ook vir Errol Tobias, wat die eerste nieblanke Springbok geword het, ingesluit en hy het in 1981 teen Ierland gespeel. WP se twee slotte, Hennie Bekker en De Villiers Visser, was in 1981 deel van die “betogerstoerspan” na Nieu-Seeland.

In 1980 het sewentien van die Baa-Baa’s se toergroep na die VK teen die Leeus se toerspan hier plaaslik gespeel. Dit het ’n wedstryd tussen die Leeus en die Baa-Baa’s ingesluit.

Twee kleurling spelers, Errol Tobias en Charles Williams, wat ook op die Barbarianstoer na die VK was, is vir die Junior Springbokke gekies om in 1980 teen die besoekende Britse Barbarians te speel. Sedert die stigting van SARVR negentig jaar tevore, was hulle die eerste twee gekleurde spelers om ’n nasionale Suid-Afrikaanse span te verteenwoordig.

Die 1979-Barbarians se agt swart spelers was Morgan Cushe, Timothy Nkonki, Lillee Jonas, Sydney Ncate, Bridgman Sonto, Welcome Mtyongwe, Solomon Mhlaba en Arthur Poro. Die SAARB het ook die assistentbestuur-der, Alfred Dwesi, voorsien.

Die kleurling spelers van die SARFF was Hennie en Turkey Shields, Nicky Davids, Charles Williams, Louis Paulse, Hanne Meyer, Errol Tobias en Pompies Williams. Die afrigter van die span was die Federasie se Dougie Dyers.

In Suid-Afrika was die spelers as

lede van twee beheerliggame wat met die SARVR saamgesmelt het, as uitverkopers of “sell-outs” deur die SARU-lede gebrandmerk. SARU het onwrikbaar bly staan by sy beginsel van “no normal sport in an abnormal society”, wat ook deur ander anti-apartheidsorganisasies soos SACOS en SACBOC voorgestaan is.

Hierdie standpunt het deur die wêreld weerklink, en die SA Barbari-ans van Rob Louw het meer as genoeg betogings tydens die sewe wedstryde verduur – en van die veld af ook! Britse en Europese verslaggewers was voortdurend op soek na inligting oor die sosiale aspekte van die toer, en het selfs tot sulke uiterstes gegaan as om teen die geute op te klim om te probeer sien of die lede van die gemengde toer werklik meng!

Die toer van die SA Barbarians was in vele opsigte ’n deurbraak en veelrassige rugby het op alle vlakke, behalwe op internasionale vlak (toetse), met rasse skrede vooruitgegaan. Die SA Barbarians het ’n belangrike rol gespeel om die vestiging van veelrassige rugby te verhaas. Vyf jaar later het hulle hul tweede oorsese toer aangepak, dié keer na Wes-Duitsland. Die groep het uit twaalf blanke en dertien kleurling en swart spelers bestaan. Die gehalte van die teenstanders was egter baie swak, en in slegs vier wedstryde het die Barbarians 314 punte versamel en net 27 afgestaan.

*Die Suid-Afrikaanse Barbarians het in 1960 gestalte gekry.

150 Jaar Book.indd 70 2352011 5:24 PM


tator, was die eerste (etniese) swart Springbok na een-

wording toe hy in 1998 saam met die Springbokke na die

Verenigde Koninkryk (VK) en Ierland getoer het. Hy het

egter nie in enige toetse gespeel nie.

Hierdie keuses was ’n deurbraak. Daar was egter ’n ge-

skiedenis wat oor een honderd jaar gestrek het, wat as

voorbereiding gedien het vir hierdie kleurling en swart

pioniers om uiteindelik die internasionale rugbyarena te

betree.

Swart rugby het in die Oos-Kaap begin. Nadat die setlaars

die vroeë vorms van die spel, soos die Winchesterreëls, na

Suid-Afrika gebring het, het die grootste invloed op die

spel gekom uit die geledere van die sendingstasies en

skole – en dikwels was dié twee ’n enkele inrigting, soos

St Philip’s Mission School, wie se leerlinge later vir die

Winter Rose Rugby Club in Grahamstad speel het. Skole

waar rugby gespeel is, was Healdtown, Fort Hare en St

Matthews, om net ’n paar te noem.

Grahamstad, wat vandag nog bekend is vir sy skole, was

dan ook die “hoofstad” van rugby in die streek. Swart spe-

lers het gedurende die 1880’s rugby op ’n informele wyse

gespeel. Die eerste swart span was Winter Rose Rugbyklub,

wat in 1887 begin is, maar eers in 1891 amptelik gestig is.

Lily White Rugby Club is Grahamstad se tweede oudste

klub en is in 1894 deur eerwaarde White gestig vir swart

leerlinge van die St Andrews College. Hoewel hulle leerlin-

ge van die skool was, is hulle nie toegelaat om in dieselfde

span as die blanke leerlinge te speel nie.

Hierdie en ander klubs in Grahamstad het egter ge-

volg op die oudste swart klub in Port Elizabeth, naam-

lik Union. Die Union Rugby Club is in 1887 gestig en hul

tuisveld was kwaMpundu. ’n Wegbreekgroep het later die

Frontiers Rugby Club gestig, maar eers nadat ’n tweede

rugbyklub, die Orientals, in 1894 gestig is.

Aanvanklik het Union teen die kleurling klubs in Port

Elizabeth gespeel, maar toe die Orientals op die toneel

verskyn, het daar ’n wedywering ontstaan waarmee daar

vir jare volgehou is. Tigers is in 1895 in Somerset-Oos

gestig. Hul enigste (swart) teenstanders was myle ver

weg en daarom het hulle dikwels teen die wit klub van

die dorp gespeel. Hulle het ook soms op Cookhouse gaan

speel. Cookhouse was 40 km ver en hulle het tot in 1926

soontoe gestap; toe het hulle die gebruik van ’n vragmo-

tor gekry. (Om dit in perspektief te stel: ’n standaardma-

rathon is 42 km lank. Dalk moet hierdie “staptog” met ’n

knippie sout geneem word, want teen ’n stywe pas sou

dit ongeveer agt uur neem om die afstand af te lê en dan

moes hulle nog huis toe gaan ook!)

Fort Hare teen Transvaalse universiteiteEen van die hoogtepunte was die wedstryd in 1935 tus-

sen ’n gekombineerde span van Fort Hare en Lovedale

wat teen ’n gekombineerde span van Transvaalse univer-

siteite (waarskynlik Tuks en Wits) gespeel het. Die weds-

tryd is op Alice, die hoofkwartier van Fort Hare, gespeel.

In 1901 is ’n tradisie met die eerste Paastoernooi in

Grahamstad gevestig. Daar was vier deelnemers, naam-

lik Grahamstad, Oos-Londen, die Middelande en Port

Elizabeth. Die toernooi het geleidelik al hoe groter en

belangriker geword. Die gewildheid en die uitbreiding

van die spel het meegebring dat die organisasie van rug-

by in die Oos-Kaap in ’n groter mate geformaliseer moes

word. Die EPNRB is in 1905 op die been gebring as ’n uit-

vloeisel van die eerste toernooie.

PaastoernooieDie konsep van Paastoernooie het oor die jare in verskeie

sentra gekom en gegaan, maar die afgelope jare het dit

met die ingryping van SARU op ’n meer georganiseerde

basis plaasgevind. Die jaarlikse toernooie in Langa,

Soweto, Kimberley, Peddie, Mangaung en elders is nou

heringestel as hoogtepunte vir townshipspanne.

Xhanti Lamani, SA Rugby se bestuurder vir klu-

brugby, het in 2008 gesê dat toernooie soos die een in

Langa deel is van ’n ryk rugbykultuur in die townships.

Die toernooie “is deel van ons missie om die rugbybasis

op gemeenskapsvlak uit te brei, en die ou gees van die

Paastoernooie se feestelikhede in die townships te laat

150 Jaar Book.indd 71 2352011 5:24 PM


herlewe”.Oor die Paasnaweek in 2011 het Universal-klub

van Kimberley hulle 125ste bestaansjaar gevier met ’n

toernooi vat goed ondersteun is.

Die SABRB se tussenprovinsiale toernooieDie interstedelike toernooie het geleidelik in die vroeë

interdistriktekompetisies ontwikkel, en in 1936 het die

eerste provinsiale toernooi onder die beskerming van die

nuutgestigte South African Bantu Rugby Board plaasge-

vind. Die SABRB is die vorige jaar in Kimberley in die

lewe geroep, net soos sy voorgangers, die SARFB en die

SACRFB, ongeveer veertig jaar tevore. J.M. Dippa was die

eerste voorsitter en Halley Plaatje die sekretaris.

Die swart trekarbeiders na die myne in Transvaal, as-

ook dié na werksgeleenthede in die Wes-Kaap, het rugby

na die swart mense van daardie omgewings ingevoer.

Transvaal was dus in staat om ’n baie goeie span in die

eerste provinsiale toernooi in die veld te stoot. Hulle het

OP, wat die gunstelingspan was, in die eerste provinsiale

eindstryd laat les opsê, en die uitslag was gelykop son-

der dat daar punte aangeteken is. Hulle het die Native

Recruitment Cup (NRC) wat deur die Kamer van Mynwese

geskenk is, gedeel.

Die volgende twee jaar is die NRC-beker deur die OP

gewen, maar die relatief nuwe span van Noordoostelike

Distrikte het verras toe hulle in 1939 die titel wen. Later

van tyd is die NRC-beker aan die wenner van die ligafase

van die kompetisie toegeken, en die algehele wenner het

ná die eindstryd die Graham Remedies-trofee ontvang.

Die trofee is herdoop na die Partonsbeker, maar die rede

daarvoor is nie bekend nie. Die NRC-beker as ’n provin-

siale trofee is in die vyftigerjare heeltemal afgeskaf as

verset teen die uitbuiting van swart arbeid in die myne.

Weens die koste verbonde aan die aanbieding van toer-

nooie het die provinsiale toernooi al hoe minder plaasge-

vind. Net 28 toernooie in 38 jaar vertel die verhaal van

interprovinsiale rugby tussen swart spanne. Van die 28

toernooie het OP elf gewen – en om die status van die

Oos-Kaap as die vesting van swart rugby verder te ver-

Die name van die verskillende beheerliggame

(Die SARFB was ’n Engelse geregistreerde liggaam. Die Afrikaanse naam SARVR

is eers in die 1940’s toenemend deur die Afrikaanse pers gebruik.)

SARFB – South African Rugby Football Board. Dit is in 1889 gestig en was die erkende en geaffilieerde liggaam by die Internasionale Rugbyraad (IRR). Die naam het oor die jare na SARB verander met gebruik deur die publiek en pers, maar het eers in November 1977 amptelik geword met die samesmelting met die SACRFF en SARU (sien hieronder).

SACRFB – South African Coloured Rugby Football Board. Dit is in 1886 gestig en was die aanvanklike beheerliggaam van kleurling rugby. In 1977, onder die toentertydse president Dullah Abass, wou die SACRFB nie deel wees van die amalgamasie van die kleurling (SARFF), swart (SAARB) en die IRR-erkende SARVR nie, omdat dié steeds hul spanne volgens kleur gekies het. Die SACRFB is mettertyd na SACRB en South African Rugby Union (SARU) verander.

SACRFF – South African Coloured Rugby Football

Federation. Dit is in 1959 gestig na ’n bittere wegbreek-aksie van die SACRFB. Die naam is verander na die South African Rugby Football Federation (SARFF). Die liggaam is deur SACRB/SARU beskou as “uitverkopers”, omdat hulle in 1977 by die SARB aangesluit het.

SABRB – South African Bantu Rugby Board. Dit was die eerste swart nasionale beheerliggaam en is in 1935 gestig. Eers in 1982 het SARA ander spelers as Xhosas vir die toetsspan oorweeg. Naamsveranderings na die SA African Rugby Board (SAARB) en SARA het gevolg, laasgenoemde waarskynlik in 1978.

EPNRB – Eastern Province Native Rugby Board. Dit is in 1905 gestig en was die eerste beheerliggaam vir swart rugby in die Oos-Kaap.

SARVU – Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie. Dit was die nuwe beheerliggaam na eenwording in 1992. Die naam is in 2005 verander na die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU).

150 Jaar Book.indd 72 2352011 5:24 PM


hoog, het Grens die titel vyf keer gewen en een keer met

Transvaal in 1949 gedeel. Griekwas en Noordoostelike

Distrikte (een titel elk), Transvaal (drie keer en een met

Grens gedeel) en WP (vier keer) was die wenners van die

ander titels. Geen titels is in 1956 en 1969 toegeken nie,

laasgenoemde as gevolg van chaotiese organisasie.

In 1975 is die toernooi vervang deur die Bols Brandy-

kompetisie wat op tuis-wegwedstryde gebaseer is, soort-

gelyk aan die Curriebekertoernooi. Die eerste eindstryd

in die nuwe, gedesentraliseerde rondomtaliekompetisie

het in 1975 plaasgevind. OP het weer hul heerskappy ge-

toon deur die eindstryd 12–7 te wen teen Grens, die span

wat al vir jare tweede plek behaal het.

Nietemin, lank voor dié gebeure het die eerste toets

tussen die spelers van die SACRFB en die SABRB in 1950

op Port Elizabeth se skougronde plaasgevind. Volgens

beskikbare bronne het meer as 15 000 toeskouers

die toets bygewoon tussen die twee spanne wat albei

Springbokke genoem is. Die Bantoe-Springbokke het die

eerste kragmeting 14–3 gewen, omdat hul skerper agter-

lyn vergoed het vir die skrobbering wat die voorspelers

van die groter kleurling Springbokvoorspelers gekry het.

Grant Khomo was die swart span se kaptein. Hy was ’n

goeie, veelsydige sportman en ook ’n Springbok in swart

sokker en tennis. In 1970–1975 was hy die president van

die South African Rugby Association (SARA). SARA was

die nuwe naam vir die SA African Rugby Board (SAARB),

wat vroeër die SABRB was. Die bekende provinsiale sko-

leweek vir onder-16-spelers, die Grant Khomo-week, is

na hierdie staatmaker in swart rugby vernoem.

Mini-samesmeltingKhomo is as president deur Curnick Mdyesha opgevolg. Hy

was van 1975 tot 1985 aan die stuur van sake. Gedurende

sy ampstermyn het SARA met die Suid-Afrikaanse

Rugby-Voetbalraad (SARVR) – nou die Afrikaanse naam

vir die SARFB – saamgesmelt onder leiding van Danie

Craven en Cuthbert Loristen se South African Rugby

Football Federation (SARFF), ’n wegbreekgroep van die

SACRFB wat kleurling rugby beheer het. Hierdie mini-

samesmelting in November 1977 het tot gevolg gehad

dat die beheerliggame met gekleurde spelers aanvaar is

in die hoofstroom van die kompetisies onder die besker-

ming van die Suid-Afrikaanse Rugbyraad (SARR), soos

dit vanaf 1977 bekend was.

Die Suid-Afrikaanse Rugbyunie, SARU (voorheen die

South African Coloured Rugby Football Board), het on-

der leiding van hul sterk president, Dullah Abass, besluit

om nie deel te wees van die samesmeltingsproses nie.

Dit was te verwagte toe die destydse Minister van Sport,

Piet Koornhof, verklaar het dat gemengde rugby nooit op

alle vlakke toegelaat sou word nie. SARU se standpunt

het onwrikbaar gebly: “No normal sport in an abnormal

society.” Dit het beteken dat hul spelers steeds nie toe-

gelaat is om in saamgestelde swart en kleurling spanne,

of spanne wat met wit spelers gemeng is, teen interna-

sionale toerspanne mee te ding nie. Sulke gemengde

spanne is wél deur die Suid-Afrikaanse regering toege-

laat sedert die besoek van Engeland in 1972 vir hul toer

met net een toets teen die Springbokke.

In die 1970’s het die SAARB en die SARVR nader aan

mekaar beweeg. Die voortdurende druk van die SARVR

Cuthbert Loristen

150 Jaar Book.indd 73 2352011 5:24 PM


se president, dr. Danie Craven, op die regering om toe

te gee, het vrugte afgewerp in die vorm van ’n wedstryd

teen die besoekende Engelse span in die Wolfson-stadion

in Port Elizabeth. Die Engelse het ’n maklike oorwinning

van 36–6 gehad, en die volgende jaar is die swart toets-

span, die Luiperds, weer in die Wolfson-stadion 24–4

deur ’n Italiaanse toerspan geklop. Die Luiperds het hul

internasionale ondervinding in 1974 met ’n toer na Italië

voortgesit. ’n Wedstryd teen die onoorwonne Britse

Leeus van Willie John McBride was ook in die Britte se

toerplan ingesluit! Ondanks ’n telling van 56–10 het die

Luiperds gewys dat hulle die wil het om te slaag deur die

Leeus, wat een van die heel beste spanne was wat ooit in

Suid-Afrika kom toer het, weer en weer te duik en grond

toe te bring!

Hierdie wedstryde teen die toerspanne, en ook

die wedstryde teen Italië tydens hul toer, is deur die

Luiperds as toetswedstryde beskou – so ook die weds-

tryde wat hulle sedert 1950 teen die twee kleurling span-

ne onder die beskerming van die SARFF en die SACRFB

gespeel het. Laasgenoemde liggaam, wat na SARU ver-

ander is om weg te beweeg van die woord “coloured” in

sy naam, het in 1970 hierdie reeks toetswedstryde om

politieke redes gestaak. Hulle was nie langer bereid om

wedstryde te speel teen spanne wat suiwer op ’n etniese

grondslag gekies is nie. Hulle was daarom sterk gekant

teen die (kleurling) federasie wat voortgegaan het om

dit te doen. Hierdie standpunt het ’n hoogtepunt bereik

met hul besluit om nie in 1977 by die samesmelting van

die ander drie beheerliggame in te val nie.

Die statistiek van die SAARB/SARA, wat die wedstry-

de teen toerspanne en tydens hul Italiaanse toer uitsluit,

is soos volg:

Teen SARFF: 25 gespeel, 13 gewen, 11 verloor, 1 gelykop

Teen SACRB/SARU: 12 gespeel, 3 gewen, 6 verloor, 3 ge-

lykop

Die rekords van die verskillende beheerliggame stem nie altyd ooreen

nie. Van die wedstryde is byvoorbeeld in sekere gevalle nie deur die een

beheerliggaam as ’n toets beskou nie, maar wel deur die ander.

Oorsese toere’n Aantal spelers van SARA – die nuwe naam van die

SAARB waarop besluit is sodat daar geen beskuldigings

van etnisiteit teen hulle gemaak kon word nie – is de-

styds dikwels uitgenooi om in uitnodigingspanne te

Twee wedstryde saam op een veld

In 1982 in Port Elizabeth is die toekomstige president van SARU, Silas Nkanunu, as president van die KwaZakhele Rugby Union (KWARU) deur Amon Nyondo ontsetel. Die unie se twintig klubs het toe in twee kampe verdeel, wat aanleiding gegee het tot ’n unieke situasie in Suid-Afrika se rugbygeskiedenis.

Dan Qeqe is saam met Nkanunu uitgestoot. Hy was ’n invloedryke man in Zwide in die Oos-Kaap en ’n rugbyveld is daar na hom vernoem. Dit was op dié veld in Maart 1982 dat vier spanne van die twee wegbreekfaksies amper gelyktydig op die veld gedraf het om terselfdertyd hul onderskeie wedstryde te speel. Daar was sestig spelers, twee skeidsregters en vier lynregters in twee wedstryde betrokke!

Net vir die rekord: Easterns het Spring Rose 30–4 in die een wedstryd geklop, terwyl St Cyprian met 9–4 een te veel vir die African Bombers in die ander wedstryd was. Toe eersgenoemde wedstryd voltooi is, het die Wallabies en Orientals opgedraf vir hul kragmeting. Wat dus hier plaasgevind het, is dat negentig spelers en drie stelle beamptes op ’n enkele rugbyveld oorvleuel het in die tyd wat dit gewoonlik neem om een wedstryd te voltooi!

Die kwade gevoelens tussen die twee faksies van KWARU het tragiese nagevolge gehad. Die ondersteuners van die Wallabies, wat geglo het hulle is van die titel beroof, het kort daarna met die ondersteuners van die opponerende faksie gebots. Byle en selfs motors is as wapens gebruik, wat die dood van ses mense veroorsaak het.

150 Jaar Book.indd 74 2352011 5:24 PM


speel en oorsee te toer. In 1977 is gekleurde spelers die

eerste keer uitgenooi om aan die Springbokproewe deel

te neem. Die verkose span sou teen ’n wêreldvyftiental

by die inhuldiging van die nuwe paviljoene op Loftus

Versveld speel.

Timothy Nkonki en sy sentermaat Hennie Shields het

daarna saam met die Noord-Transvaalse kaptein,Thys

Lourens, na Argentinië gereis om in ’n uitnodigingspan

te speel as deel van die rugbyklub, Club Atlético San

Isidro (CASI), se gedenkvieringe. Nkonki en Morné du

Plessis het ook in ’n feeswedstryd in Frankryk gespeel.

Gemengde proewe was nou vry algemeen, maar steeds

is geen ander spelers as die blankes van SARR in die nasi-

onale span ingesluit nie. Dit het in 1978 baie waarskynlik

gelyk dat dit sou gebeur, maar internasionale druk het

die Franse Rugbyfederasie gedwing om die toer na hul

land af te stel. Voor die slegte nuus van Frankryk gekom

het, het Nkonki, Andrew Msuki en Solomon Mhlaba aan

die Springbokproewe deelgeneem. Die Franse se terug-

trekking van die uitnodiging het heel moontlik Nkonki

die eer ontneem om die eerste nieblanke speler te wees

wat vir die Springbokspan speel.

Dit was nietemin ’n seisoen waarin daar nog ’n tree na

normalisering geneem is toe die spanne van SARA (Wes

en Oos) deelgeneem het aan die Sport Pienaarkompetisie,

so ook die span van die SARFF. Die gehalte van die rugby

was ’n wrede ontnugtering vir die nuwelinge in Suid-

Afrika se laagste provinsiale liga, en die twee SARA-

spanne het die volgende jaar gekombineer om só die

kompetisie aan te durf.

Die Ierse toer in 1981 was nog ’n treetjie nader aan

normalisering toe die besoekers in elke wedstryd teen

gemengde tuisspanne gespeel het, insluitend die toetse

waar Errol Tobias die eerste gekleurde speler geword het

om Springbokkleure te verwerf toe hy op Nuweland vir

die eerste toets uitgehardloop het.

Minder as drie jaar na die samesmelting van drie van

Suid-Afrika se vier beheerliggame, het ’n aantal swart

spelers al ’n groot indruk op Suid-Afrikaanse rugby

Owen Nkumane – first black Bok.

Caption

150 Jaar Book.indd 75 2352011 5:24 PM


gemaak. Name soos Michael Mboto, Morgan Cushe,

Timothy Nkonki, Dolly Ntaka, Aubrey Gidane en Sydney

Ncate het bekende spelers geword in hierdie rugbydol-

land wat gaandeweg al hoe meer op internasionale vlak

geïsoleerd geraak het.

Met die oog op die All Blacks wat sou kom toer, is

vier swart spelers in 1985 na die Springbokproewe ge-

nooi. Die toer is egter afgestel na die bohaai wat die

1981-Springboktoer na Nieu-Seeland veroorsaak het.

Ntaka, die nieamptelike SpringbokDolly Ntaka was die eerste swart speler om die

Springboktrui oor sy kop te trek toe hy vir die binneland-

se Springboktoer gekies is wat die afgestelde besoek van

die All Blacks in 1985 vervang het. Die Springbokke het

nie kleure ontvang vir die wedstryde wat hulle teen die

Suid-Afrikaanse Barbarians (Baa-Baa’s) gespeel het nie.

Die Barbarians se span het van die een wedstryd na die

volgende gewissel, na gelang van watter provinsiale unie

die gasheer vir die wedstryd was. Michael Mboto het be-

vestig dat hy ’n bogemiddelde speler is deur vir twee van

die wedstryde teen die Springbokke gekies te word; hy

het vir die Sentrale en die SA Barbarians gespeel.

Swart rugby moes tot 1998 op sy eerste Springbok

wag toe Owen Nkumane vir die Springboktoer na die VK

en Ierland gekies is. Dit is ’n treurige aanklag teen die

provinsiale unies dat spelers wat goed genoeg vir inter-

nasionale kleure geag is, dikwels oor die hoof gesien is

en nie plek in provinsiale en selfs klubspanne kon kry

nie.

Sedertdien het ’n aantal etniese swart spelers wel

internasionale rugby vir Suid-Afrika gespeel – en drie

van hulle was hakers soos Nkumane, naamlik Hanyani

Shimange, Chiliboy Ralepelle en Bandise Maku (laas-

genoemde twee was van Pretoria Boys’ High School).

Saam met Lawrence Sephaka was hulle die voorry se

sterk manne. Dan is daar Solly Tyibilika wat op flank

speel; die 1999-Wêreldbekersenter Kaya Malotana;

flank Thando Manana; die sterk senter Gcobani Bobo;

en die Noord-Transvaalse flank Tim Dlulane, moontlik

die belowendste totdat ’n nekbesering sy loopbaan

beëindig het. Aan die einde van 2010 het Lwazi Movo

sy toetsdebuut gemaak, en met sy vaardigheid, spoed

en krag het hy die potensiaal om een van die grotes te

word.

In die agterlyn het Sewes-Springbokke Tonderai

Chavhanga en Jongi Nokwe met hul spoed beïndruk,

Bandise Maku, Tonderai Chavhanga, Odwa Ndungane, Akona Ndungane.

150 Jaar Book.indd 76 2352011 5:24 PM


maar hulle het nie gereelde spelers in die nasionale

span geword nie. Die eerste tweeling om vir Suid-Afrika

te speel, is die twee vleuels Akona en Odwa Ndungane.

Hulle is albei goeie, betroubare spelers wat in Super

Rugby en op toetsvelde hul merk gemaak het. Die stut

Brian Mujati speel oorsee goeie rugby. Daar is ook die

stut Tendai “Beast” Mtawarira, maar hy het soos Mujati ’n

Zimbabwiese rugbyagtergrond en het nie deur die Suid-

Afrikaanse strukture gekom nie.

Die etniese swart spelers is ongetwyfeld baie beter

daaraan toe as dertig of veertig jaar gelede, en is nou ten

volle deel van die rugbysisteem. Tóg bly die beskuldiging

dat daar nie genoeg vir die ontwikkeling van spelers in

die townships gedoen word nie. Hierdie standpunt het

wel meriete, maar diegene wat vingers wys, is nie altyd

op hoogte van die koste van ontwikkeling vir die beheer-

liggame nie. Die harde werklikheid is dat baie min van

die topfranchises in Suid-Afrika kwalik meer as solvent

is, en die onderskeie ontwikkelingsliggame moet baie

beproewinge verduur.

Politiek speel onteenseglik nog ’n groot rol in Suid-

Afrikaanse rugby. Baie van die kritiek oor die stadige

ontwikkelingsproses is gegrond op ’n misplaaste poli-

tieke agenda oor transformasie in ’n sport waar die indi-

vidu wat te vinnig boontoe gedruk word, op die ou einde

benadeel word. Dat daar nog baie werk vorentoe nodig is,

is egter nie te betwyfel nie.

Bogenoemde faktore geld uit die aard van die saak

ook vir dit wat voorheen “kleurling rugby” genoem is.

Beter kompetisie het tot gevolg dat spelers in groter

getalle na die provinsiale en nasionale speelveld deur-

breek. Daar is ook meer klubs wat in die eerste ligas

van verskeie unies speel. Tygerberg Rugbyklub in die

Westelike Provinsie het al die eindstryd van die nasi-

onale klubkampioenskappe gehaal, en spanne soos

Raiders, SK Walmer en Spring Rose is sterk teenstan-

ders in hul onderskeie unies. Raiders het werklik die

konsep van die nuwe “reënboogrugby” ter harte ge-

neem en gebruik al jare lank spelers uit alle bevolkings-

en etniese groepe.

Die eerste kleurling klubsSoos wegbreekfaksies deur die jare by swart rugby voor-

gekom het, het sulke faksies ook by kleurling rugby se

beheerliggame voorgekom. Dit was egter nie so dikwels

nie, en ook nie soseer op kleinlikhede gebaseer nie –

hoewel dit ook gebeur het. Daar was die botsing van

persoonlikhede tussen die twee vooraanstaande ad-

ministrateurs, Dullah Abass van SACRFB, en Cuthbert

Loristen, wat later die SARFF sou stig.

Soortgelyk aan die blanke klubs van die WPRFU, het die

kleurling klubs rondom bepaalde woonplekke ontwikkel.

Trouens, daar is heelwat voorbeelde waar ’n groep mense

van dieselfde straat ’n klub sou stig en vir ’n buitestander

om daar aanvaar te word, sou bykans onmoontlik wees.

Uit beskikbare rekords blyk dit dat Roslyn die eerste

klub in Kaapstad was. Of dit waar is, is egter debatteer-

baar. Dit was in dieselfde jaar as die stigting van die

WPCRU – en dit is onwaarskynlik dat ’n unie in die lewe

geroep sou word om ’n enkele klub te akkommodeer!

Ander vroeë klubs vir gekleurde spelers was Brooklyn,

Violets, Caledonian Roses, Olympics, Good Hopes,

Meidevlei en Vygieskraal.

Rugbyklubs het regoor Kaapstad en omstreke verskyn en

uit dié geledere het verskeie beheerliggame ontstaan.

Teen 1930 het die WP-gebied meer as 200 klubs gehad

en beheerliggame het daarop gevolg. In 1936 het die

Western Province League as die invloedrykste beheerlig-

gaam oorgeneem, nadat die Western Province Union en

ook die Western Province Board grootliks tot op daardie

tydstip sake beheer het. Daar was onder meer ook die

Suburban Independent Union en die Kensington Union.

Rugby se gewildheid het na die Oos-Kaap en Transvaal

versprei. Die PE Rugby Union is in 1893 gestig, met Swans

en St Marks as die oudste klubs sover bekend. Daar word

beweer dat die Transvaal Coloured Rugby Union in 1897

tot stand gekom het, maar soos ook in baie ander gevalle

is bewyse hiervan nie beskikbaar nie. Dit kan ook nie be-

wys word dat Transvaal, Griekwas en die OP almal in 1896

beheerliggame gekry het nie. Dit is nietemin bekend dat

die SACRFB wél in 1898 in Kimberley gestig is, en dat die

150 Jaar Book.indd 77 2352011 5:24 PM


eerste provinsiale toernooi in dieselfde jaar gehou is.

Cecil John Rhodes het ook sy deel vir die ontwikke-

ling van kleurling rugby gedoen deur die Rhodesbeker

te skenk, wat ’n gesogte prys vir die wenspan van die

provinsiale Rhodeskompetisie was. Soos ook in die

Curriebekertoernooi in 1892, was WP en Griekwas die

twee topspanne. WP het die eerste provinsiale kompetisie

van die SACRFB gewen toe hulle die tuisspan 5–3 klop,

met ’n drie in die laaste oomblikke deur H. Keenie en ’n

doelskop deur Seldon.

Dit was nog lank nie ’n provinsiale kompetisie in die

ware sin van die woord nie. Die verskillende beheerlig-

game het elkeen die reg gehad om deel te neem en hulle

het ook. Dit het die krag van die provinsie verminder

omdat die spelers tussen twee of meer spanne verdeel is.

Anders as die swart klubs, was kleurlinge – hoofsaak-

lik omdat hulle nader aan die blanke gebiede gebly het

– groot aanhangers van die provinsiale rugby wat onder

die beskerming van die SARFB gespeel is. Hulle het ook

die Springbokke ondersteun, maar net tot en met die

Tweede Wêreldoorlog. Die werklikheid van die omstan-

dighede en wetgewing waaronder hulle moes lewe en

ook hul sport moes speel, het onder die bewind van die

nuwe Nasionale Party-regering vererger, en het ’n weer-

stand teen die stelsel veroorsaak.

In die 1930’s was Gamat (volle name Gasant

Ederoos Behardien) die bagasiemeester van WP en die

Springbokke as hulle in Kaapstad gespeel het. Selfs in

daardie dae, en vir jare daarna, is die kleurlinge hul eie

staanplek voor die suidelike paviljoen, nou die Danie

Craven-paviljoen, toegewys. Maar weens die ontnugte-

ring het ’n aggressiewe ondertoon begin ontwikkel en

waar die plan in 1938 ’n oorsese toer was om hul spelers

in een of ander internasionale kragmeting meer bloot-

stelling te gee, het politiek die idee gekelder. ’n Toer

sou beteken dat ’n belangrike beginsel prys gegee word,

naamlik dat rugby nie volgens enige vorm van etnisiteit

gespeel moet word nie.’n Binnelandse toer is nogtans

gereël en na afloop van die 1938-Rhodestoernooi in

Kaapstad is ’n span van 25 spelers gekies.

Swart Springbokke teen kleurling SpringbokkeDie toerspan se lede het destyds kleure verwerf vir hierdie

geleentheid toe sowel die swart mense as die kleurlinge

nog hul spanne die Springbokke genoem het. Verkose

spelers het elk ’n Springbokdas, ’n groen kleurbaadjie en

’n sakwapen met ’n springende Springbok ontvang. Die

kaptein van die span was die losskakel, Johnny Niels.

Die toerspan het nege wedstryde teen provinsiale

spanne en unies gespeel, waarvan hulle sewe gewen het.

Die nasionale span het teen die einde van die toer teen

Worcester en die WP Raad/Board verloor. Na nege wed-

stryde binne vier weke op harde velde het beserings hul

tol geëis. ’n Dergelike toer is in 1953 vir die sogenaamde

Federasie beplan, maar het egter deur die mat geval.

In 1959 is die South African Rugby Football Federation

deur afgevaardiges in die Paarl gestig. Dit moet nie met

die 1953-Federasie (hierbo genoem) verwar word nie, en

die nuwe liggaam was nie die gevolg van enige politieke

motivering nie. ’n Groep ontevrede klubs het weggebreek

en onder die leierskap van Cuthbert Loristen, die presi-

dent, ’n nuwe beheerliggaam in die lewe geroep. Die on-

tevredenheid met die SACRFB het daaruit gespruit dat die

verdeling van fondse na toernooie nie behoorlik na al die

unies versprei is nie; die feit dat die beheerliggaam as ’n

geslote kliek beskou is; en omdat besluite ongeag die ver-

gadering se besluite geïmplementeer is. Die gevolg was dat

die WP League sy meer as 10 000 spelers van die SACRFB

onttrek het, en ander unies kort daarna gevolg het.

Die gebeure het aanleiding gegee tot die

Paarlvergadering in 1959, en Loristen het die Federation

deur die samesmeltingsproses in 1977 gelei. Sy verkie-

sing was ook instrumenteel in die eerste veelrassige

rugby op internasionale en provinsiale vlak, asook die

aanvaarding van die WP League (WP Liga) in 1978 in die

SARR se kompetisiestrukture.

Die SACRFB was egter nie deel van die nuwe verwikkelin-

ge nie. Hul president Dullah Abass was ’n beginselvaste man

– daar sou geen sport gespeel word indien spanne volgens

hul etnisiteit gekies word nie. Hy en Craven het op ’n per-

soonlike vlak nader aan mekaar beweeg, maar die Minister

150 Jaar Book.indd 78 2352011 5:24 PM


van Sport se uitlatings in 1977 (soos elders bespreek) het ’n

stokkie voor enige verdere samewerking gesteek.

Die nuwe WP Liga, en by uitstek die nuwe Federasie,

het die tweespalt en onenigheid tussen die twee kleur-

ling beheerliggame verder aangeblaas. Dit het uitein-

delik gelei tot die onttrekking van die SACRFB aan die

toetswedstryde teen die SAARB in 1963. Die Federasie

het toe hul plek in die toetsskedule ingeneem – dit was ’n

belangrike rede waarom hulle ook in 1977 met die sames-

melting saam met SARA aangesluit het. Hulle het mekaar

geken en vertrou.

Deelname aan die SARR-kompetisiesIn die sewentigerjare het WP se groot rykdom van talent-

volle kleurling spelers in die SARR-kompetisies begin

speel. In 1978 het twee spanne van die sogenaamde ge-

kleurde South African Rugby Football Federation wat in

1959 gestig is, aan die Sport Pienaarbeker deelgeneem,

so ook twee spanne van die SARA.

Die WP Ligaspan het goed gevaar, maar die ander drie

spanne – SWD League, SARA West en SARA East – het

swaargekry teen spanne van gemiddelde sterkte. Hierdie

drie spanne het besluit om nie in 1979 deel te neem nie,

en het na die Golden Cup-kompetisie oorgeslaan waar

wit spanne van semiprovinsiale sterkte gespeel het. WP

Liga het egter gesamentlik vierde in Afdeling 1 van die

Sport Pienaarkompetisie geëindig nadat hulle vier van

hul sewe wedstryde gewen het. Hulle het in 1981 op ’n

proefbasis by die WP Rugbyunie aangesluit en in 1984 ’n

permanente lid geword.

Agt Federasiespelers is in die SA Barbarianspan vir die

1980-toer na die VK ingesluit, onder meer Errol Tobias, wie

se pad na die Springbokspan deur die Federasie en later

Boland geloop het. Hy het in die 1980-Curriebekerreeks

vir Boland gespeel.

Avril Williams en Wilfred Cupido het in 1982 WP se

provinsiale span gehaal, en meer spelers sou met gere-

elde tussenposes in hul voetspore volg. Williams het in

1984 vir die Springbokke in die reeks teen die Engelse

toerspan gespeel, en Cupido het vir die nasionale onder-

23-span, die Gaselle, gespeel.

In 1985 het die Western Province League-span, soos

hulle toe genoem is, net-net ’n moontlike promosie na

die Curriebekerkompetisie misgeloop.

Daar was al vyf keer ’n Speler van die Jaar aangewys uit

die groep wat vroeër kleurlinge genoem is. Vier van hulle

was vleuels, naamlik Chester Williams (1994), Breyton

Paulse (2000), Ashwin Willemse (2003), Bryan Habana

(2005 en 2007), en die voorryman Gurthrö Steenkamp

(2010).

Ander spelers wat vir die Springbokke gekies is,

is heelagters Conrad Jantjes, Bevin Fortuin en Zane

Kirchner; losskakel/heelagter Earl Rose; vleuels McNeil

Hendricks en Gavin Passens; senter/vleuel Deon Keyser;

senters Waylon Murray, Adi Jacobs, Juan de Jongh en

Wayne Julies; losskakel Elton Jantjies; skrumskakels

Bolla Conradie, Norman Jordaan, Heini Adams en Ricky

Januarie; stutte Eddie Andrews en Etienne Fynn; haker

Dale Sandton; slot Quinton Davids; losvoorspelers Hilton

Lobberts, Ashley Johnson, Davon Raubenheimer en

Kabamba Floors.

Western Province Rugby Union playing Western Province Rugby Board at Gugulethu Stadium in 1981.

150 Jaar Book.indd 79 2352011 5:24 PM


150 Jaar Book.indd 80 2352011 5:24 PM

’n Kompetisie in twee fases 81

Die Curriebeker word dikwels die “heilige graal” van Suid-Afrikaanse rugby genoem

omdat daar so ’n gevoel van eerbied en ontsag rondom die gesogte goue beker ontstaan

het. Die eerste toernooi het so ver terug as 1892 plaasgevind, wat dit die oudste pro-

vinsiale rugbykompetisie ter wêreld maak en moontlik ook die taaiste. Die belangrik-

heid van die Curriebeker in rugbyliefhebbers se lewens is die hoofrede waarom Suid-

Afrikaanse rugby die isolasiejare so goed oorleef het.

Die provinsiale passie waarmee die kompetisie ondersteun word, en die skare toes-

kouers wat veel groter is as by enige ander vergelykbare nietoetskompetisie ter wêreld,

onderstreep die rol wat dié kompetisie in Suid-Afrikaanse rugby speel.

In die 120-plus jaar sedert die Curriebeker in Suid-Afrika aangekom het, is die kom-

petisie deur twee spanne oorheers. Die Westelike Provinsie (WP) het met 34 en Noord-

Transvaal/Blou Bulle met 23 altesaam 54 van die 71 titels gewen of gedeel, waarvan

twee teen mekaar was. Die oorheersing van die twee spanne kan verder in twee dui-

delike fases verdeel word. Die eerste was die vroeë jare van die kompetisie toe ’n li-

gastelsel gebruik is – tot 1920 was dit by toernooie, en tot 1936 op ’n tuis-wegbasis; en

daarna weer met drie geleenthede in die vyftiger- en sestigerjare.

In daardie vroeë jare is die toernooie heeltemal oorheers deur WP, wat sewentien

titels en twee gedeelde titels verower het – dus negentien titels uit die 22 kompetisies

wat gehou is. Trouens, WP se rekord vertoon eintlik beter as mens in aanmerking neem

dat hulle weens die naderende Anglo-Boereoorlog nie aan die kompetisie in 1899 deel-

geneem het nie. WP het dus negentien titels uit ’n moontlike 21 gewen.

5

’n Kompetisie in twee fasesDie Curriebeker – die heilige graal van Suid-Afr ikaanse rugby

The first clash in a final between the two Currie Cup giants, Northern Transvaal and Western Province, was won 11–9 by the Light Blues

150 Jaar Book.indd 81 2352011 5:24 PM


In 1968 het die formaat van die kompetisie verander

en dit is geleidelik oorheers deur Noord-Transvaal, wat

eers in 1938 gestig is. Die Curriebeker het ’n jaarlikse

kompetisie geword en die wenner is met ’n eindstryd be-

paal. Uit die vyftig eindstryde wat gespeel is, het Noord-

Transvaal 23 gewen, waarvan vier gedeel is. WP het tien

gewen en twee gedeel, en vier ander provinsies het ook

hul kans gekry.

Die Curriebekerkompetisie word deur die jare ge-

kenmerk aan die strawwe en soms bittere wedywering

tussen die spanne – en ook tussen die getroue onder-

steuners! Eers was dit WP en Griekwas wat sake uitbak-

lei het om die land se beste span te wees; toe volg ’n

tydperk waar Transvaal die grootste bedreiging was, en

vanaf 1968 was Noord-Transvaal die span wat die toon

aangegee het. WP het die bittere vyand gebly. Dit was,

en is steeds, ’n kwessie van “noord teen suid”. Selfs die

land se politiek is oor die jare in dié twee rugbyspanne

se benadering weerspieël – WP se spel was oop en libe-

raal, terwyl dié van Noord-Transvaal konserwatief was

en aan die beginsels van die verlede vasgeklou het!

Natal het sedert 1990 ’n vernuwing en vuur aan die

kompetisie toegevoeg. Die Vrystaat in die 1970’s, en later

as die Vrystaat Cheetahs in die nuwe millennium, het ook

’n vars dinamika meegebring. Die span uit Bloemfontein

was oor die afgelope tien jaar of so waarskynlik die Blou

Bulle se gevaarlikste teenstanders.

Transvaal het in die 1920’s en 1990’s uitstekende rug-

byspanne gehad, maar andersins was hulle nooit werklik

’n gevaar vir die twee topspanne nie. Hoewel Griekwas

mededingend was, kon hulle net ’n enkele keer in 1970

die Curriebeker omhoog hou. Hul klubs was oor ’n groot

gebied versprei en die aanvang van geldrugby het hulle

sonder voldoende finansiële steun gelaat. Hulle het wel

The Griquas team of 1891. They were awarded what was later known as the Currie Cup for their performance against the 1891 British side.

150 Jaar Book.indd 82 2352011 5:24 PM


Barry Heatlie – ’n legende

Heatlie was ’n besonderse mens en inderdaad ’n besonderse rugbyspeler. Hy het in 1890 as agtienjarige in sy tweede rugbyseisoen vir WP uitgedraf. ’n Jaar daarna het hy toetsrugby teen die Britse toerspan gespeel. Meer nog, toe die Britse span in 1891 genooi is om in Suid-Afrika te toer, was Heatlie ’n lid van die WP-komitee, nog voor die unie gevestig is. Hy was maar negentien jaar oud. Oor die volgende de-kade sou hy ’n reuse bydrae tot rugby in die Westelike Provinsie en Suid-Afrika lewer, op die veld en van die veld af.

Tot vandag toe hou Heatlie die rekord vir die langste tydperk as kaptein van ’n provinsiale span. Hy was vanaf 1891 tot 1904 WP se kaptein, met die uitsondering van 1895, toe Alf Richards die span aangevoer het. Heatlie se 28 Curriebekeroorwinnings het binne WP se reeks van 45 onoorwonne wedstryde geval – hy het dus nooit in al sy jare wat hy vir WP gespeel het, in ’n verloorspan teen Suid-Afrikaanse teenstand gespeel nie! Hy het in 34 wedstryde vir WP gespeel, wat vyf wedstryde teen drie Britse toerspanne in 1891, 1896 (twee keer as kaptein) en 1903 (twee keer as kaptein) ingesluit het.

Heatlie het Suid-Afrika ook twee keer op die veld gelei, een keer teen die Britse toerspan in 1896 en een keer teen Mark Morrison se toerspan in 1903, waartydens hy Suid-Afrika na ’n oorwinning gelei het. Dit was die derde toets in die reeks, en die eerste twee wedstryde was gelykop, eers 8 elk en toe 0 elk. Heatlie en sy span het daardeur aan Suid-Afrika sy eerste reeksoorwinning besorg.

Heatlie het op ’n plaas in die Worcesterdistrik grootgeword en was werklik ’n grootgeboude man. Hy het 208 pond (95 kg) geweeg en was sesvoet-drie (1,91 m) lank. Om dit in perspektief te stel: hy was langer en swaarder as enige ander speler in die eerste Springbokspan wat in 1906 onder die kapteinskap van Paul Roos deur die VK en Frankryk getoer het.

Heatlie was 34 jaar oud toe Paul Roos in 1906 die eerste Suid-Afrikaanse toerspan na Brittanje geneem het, maar hy was nie ’n lid van daardie span nie. Hy het toe

reeds uitgewyk na Argentinië om van sy skuldeisers te ontsnap! Daar word vertel dat hy in die donkerte deur van sy vriende na ’n skip buite die hawe geroei is. Hy het twintig jaar lank in Argentinië gebly.

Dat Heatlie ’n uitstekende voorspeler was, is nie te betwis nie. Die legendariese Stellenboschse speler, afrigter en nasionale keurder, oubaas Markötter, het die volgende van hom gesê: “Ek het saam met hom gespeel en ek het teen hom gespeel. Heatlie is die beste veelsydige voorspeler wat

Suid-Afrika nog gelewer het. Ek dink ook hy is die beste kaptein wat nog ’n Springbokspan gelei het.” Oubaas Mark se stelling is natuurlik baie jare gelede gemaak en toe hy in 1957 oorlede is, het talle ander uitstekende spelers vir Suid-Afrika reeds gekom en gegaan. Nietemin beklemtoon sy woorde dat Heatlie ’n besonderse speler was.

Heatlie is ook die man wat die groen trui vir die Suid-Afrikaanse nasionale span gegee het. Die gebruik destyds was dat die Suid-Afrikaanse span óf in wit truie, óf in die truie van die unie of klub wat die wedstryd aanbied, speel. Dikwels was die wapen van die betrokke klub nog op die trui. Met die derde toets van die 1896-reeks het dit verander. “Ek het daardie tyd ’n voorraad donkergroen truie beskikbaar gehad van die (gewese) Old Diocesan’s Club. Daar is besluit om die truie op Nuweland te dra en sedertdien is Suid-Afrikaanse vyftientalle in groen geklee,” word Heatlie in verskeie vertellings aangehaal.

Heatlie se skielike vertrek na Argentinië in 1905 was die eerste “hoëvlak”-kontak tussen Suid-Afrikaanse en Argentynse rugby. Hierdie groot man het vir Lomas Rugbyklub gespeel. Hy het die kaptein en afrigter van Gimnasia y Esgrima geword, en het hulle in 1911 en 1912 na die nasionale titel gelei. Teen daardie tyd het hy al langer as twintig jaar rugby op ’n hoë vlak gespeel. Hy het Argentinië in twee “toetswedstryde” verteenwoordig in wedstryde teen ’n nieamptelike Britse toerspan. Heatlie was 43 jaar oud toe hy as gevolg van gebreekte ribbes sy rugbystewels in 1915 moes ophang. Hy het in die ouderdom van 79 jaar op ’n tragiese wyse in Suid-Afrika gesterf.

150 Jaar Book.indd 83 2352011 5:24 PM


in 1899 en 1911 die titel verower.

Die sage van die Curriebeker het in 1892 begin, ’n

jaar na die eerste oorsese rugbyspan deur Suid-Afrika

getoer het. W.E. (Bill) Maclagan was die kaptein van die

span wat sedertdien amptelik tot die span van die Britse

Eilande herdoop is. Dit het hoofsaaklik uit Skotse en

Engelse studente, asook ’n paar internasionale spelers

bestaan. Twintig wedstryde is op hierdie toer gespeel.

Saam met die span het die manjifieke beker gekom,

wat soos ’n nagmaalskelk gevorm is. Dit was van suiwer

goud en is vir £45 gewaardeer. Dit is deur mnr. (later Sir)

Donald Currie geskenk. Hy was ’n skeepsmagnaat en die

eienaar van die Castle Packet-maatskappy wat later in

1900 met die maatskappy Union Shipping saamgesmelt

het om die reuse en bekende Union-Castle Line te word.

Currie het Suid-Afrika in 1889 besoek en hy is deur

die land betower. Sy opdrag was dat die beker oorhan-

dig moet word aan die eerste span wat die toerspan klop.

Dit het nie gebeur nie, en Griekwas het die beker aan

die beheerliggaam, die South African Rugby Football

Board (SARFB), geskenk nadat hulle dit ontvang het as

die span wat die beste teen die Britte vertoon het. Sir

Donald het ook trofeë vir krieket (selfs vóór rugby), sok-

ker, seiljagsport en waterpolo geskenk. Hierdie trofeë is

ook Curriebekers deur die betrokke sportsoorte genoem.

Dié bekers het egter in onbruik verval na die eerste de-

mokratiese verkiesing in Suid-Afrika.

Die voorloper van die Curriebekerkompetisie het in

1884 ontstaan toe ’n tussendorpse kompetisie ingestel

is, en in 1889 is die toernooi uitgebrei na ’n interdistrik-

tetoernooi. Na hul oorwinning in die eerste provinsiale

toernooi in 1889, wat ook in Kimberley gehou is, het

WP in 1892 ook die eerste Curriebekertitel gewen. Vier

spanne, naamlik Griekwas, WP, Transvaal en Oostelike

Provinsie (OP), het in dié toernooi vir die Raadsbeker

gespeel, wat deur die SARFB geskenk is. WP het nie die

Raadsbeker regstreeks gewen nie. Hulle was gelykop met

Griekwaland-Wes nadat hulle met 5–2 ’n onverwagte ne-

derlaag teen Transvaal gely het. Transvaal is as nie veel

beter as ’n raap-en-skraapspan beskou nie. Hul enigste

oorwinning het gemaak dat WP op ’n uittelling moes

staatmaak, aangesien hulle Griekwaland-Wes in hul

wedstryd geklop het. WP was volgens die toernooireëls

dus die wenner. In die eerste Curriebekertoernooi in

1892 het vyf spanne deelgeneem, naamlik WP, Transvaal,

Grens, Griekwaland-Wes en Natal.

Westelike Provinsie oorheersDie oorwinnings van WP in daardie toernooi van 1892

was die eerste in ’n reeks van 45 onoorwonne weds-

tryde – ’n rekord wat deesdae met professionele rugby

onwaarskynlik verbeter sal word. Die vyf opeenvolgende

Curriebekertitels in daardie vroeë jare is steeds ’n re-

kord, hoewel dit nie in opeenvolgende jare gebeur het

nie, omdat die toernooi nie jaarliks plaasgevind het nie.

WP het in 1892, 1894, 1895, 1897 en 1898 gewen. Hulle

het wéér vyf opeenvolgende Curriebekertitels gewen en

sodoende hul eie rekord geëwenaar, maar dié keer het

dit elke jaar gebeur en is die kompetisie met ’n eindstryd

beslis. Van 1982 tot 1986 was WP elke jaar die kampioen.

Vyf van hul tien Curriebekertitels wat met eindstryde be-

slis is, kom uit hierdie wenreeks, en vyf ander eindstryd-

titels en twee gedeelde titels is versprei oor die tydperk

tussen 1939 en 2010.

Hulle het in die toernooi van 1898 vier wedstryde ge-

speel en gewen, en 62 punte aangeteken sonder om ’n

enkele punt af te staan toe punte nog skaars was. In die

eerste vyf toernooie vanaf 1892 tot 1898 is slegs 24 punte

teen WP in 22 Curriebekerwedstryde aangeteken.

Dit is ironies dat die onoorwonne WP-span as

kampioene onttroon is tydens daardie reeks van 45

Curriebekeroorwinnings tussen 1892 en 1911. Dit was

omdat hulle in 1899 besluit het om weens die naderende

Anglo-Boereoorlog nie aan die toernooi deel te neem nie.

Transvaal het ook onttrek en net Griekwas, OP, Rhodesië

en Grens het deelgeneem. Griekwas het die eerste van

hul drie titels by die 1899-toernooi in Kimberley gewen.

Tydens die 1911-toernooi in Kaapstad het hulle dit met ’n

tweede titel opgevolg toe hulle WP, wat op daardie tydstip

150 Jaar Book.indd 84 2352011 5:24 PM


vir 45 wedstryde onoorwonne was, 12–0 klop. Griekwas

moes daarna 59 jaar wag om weer Curriebekerkampioene

te word ondanks hul reeks van amperse oorwinnings in

die vroeë jare. Hulle was darem die eerste nieamptelike

houers (maar nie wenners nie) van die Curriebeker. Hul

plaatjie is in 1891 die eerste op die trofee aangebring om

te bevestig dat hulle die span was wat die beste teen die

toerspan van Bill Maclagan gevaar het.

Die vroeë oorheersing van WP was vanselfsprekend.

Die aankoms van die setlaars, veral na die Britse oorname

van die Kaap, het die politieke en kulturele invloed van

die Britte in die gebied laat versprei. Voetbal en krieket,

om net twee voorbeelde te noem, is na Suid-Afrika toe

gebring, en Kaapstad was die setel vanwaar die Britse

invloed versprei het. Setlaars en soldate het tussen 1875

en 1890 na Kaapstad toe gestroom, teen ’n ongelooflike

tempo van 15 000 per jaar.

Die immigrante en soldate het die sportsoorte bekend

gestel deur self te speel en af te rig. Dit is danksy hul ini-

siatief dat die eerste klubs gestig is, die eerste kompeti-

sies ingestel is, en die eerste beheerliggame gevorm is.

Die Western Province Rugby Football Union (WPRFU) is in

1883 gestig. Dit is duidelik dat WP ’n groot hupstoot ge-

kry het met die toevloei van mense, en hulle het voordeel

daaruit getrek in die tussenstedelike kompetisies. Die

noodwendige gevolg van die groot getalle spelers was die

vorming van die eerste klubs, en dit het gesonde wedy-

wering meegebring. Al die faktore het daartoe meegewerk

dat topspelers in die Westelike Provinsie ontwikkel is.

Elke era lewer sy rugbylegendes op, en die heel

eerste Suid-Afrikaanse legende is Barry Heatlie. Hy

het tussen 1892 en 1898 in al 28 van daardie onoor-

wonne Curriebekerwedstryde vir WP gespeel, wat vyf

Curriebekertitels ingesluit het. Selfs nadat Heatlie in

1905 na Suid-Amerika is en van die Suid-Afrikaanse to-

neel verdwyn het, het WP steeds die maatstaf gebly waar-

The first winners of the Currie Cup were Western Province in 1892..

150 Jaar Book.indd 85 2352011 5:24 PM


aan ander spanne gemeet is. Griekwas was hul vernaam-

ste teenstanders. Na die Anglo-Boereoorlog het WP die

eerste drie titels in 1904, 1906 en 1908 gewen. In 1911

was Griekwas die Curriebekerkampioene.

WP se oorwinning in 1908 was veral indrukwekkend.

Bob Loubser, WP- en Suid-Afrikaanse vleuel, het verby-

sterende spoed gehad en kon ’n beweging uitstekend

afrond. Hy is inderdaad vir die Olimpiese span as ’n nael-

loper oorweeg. Aan sy binnekant was Japie Krige, wat

ook vir die Maties, WP en die Springbokke gespeel het.

Die nederige Loubser het altyd die krediet vir sy sukses

op die veld aan sy boesemvriend Krige gegee. Hulle twee

was dan ook lede van die “Thin Red Line”, ’n naam wat

die Britse pers in 1906/07 aan die agterlyn van Paul Roos

se span gegee het. Dit het verwys na die invloed van die

Maties in hul maroentruie in die agterlyn.

In die 1908-Curriebekerwedstryd teen Transvaal het

Loubser gewys wat in hom steek; Krige het toe al uitge-

tree. Loubser was die held na die oorwinning van 5–0

oor Transvaal, wat daardie dag met net sewe voorspelers

gespeel het in ’n poging om die aanvallende agterlyn

van WP te stuit. Sommie Morkel en Dougie Morkel was

die twee spelers wat om die beurt die Transvaalse agter-

lyn met die verdediging gehelp het. Transvaal het albei

Morkels in hul eie kwartgebied in die agterlyn gebruik en

met ’n sesmanskrum gespeel.

Transvaal het goeie voorspelers gehad en WP het ’n

puik agterlyn gehad. Transvaal se vertroue in hul voor-

spelers het hulle laat besluit om met sewe, soms ses,

voorspelers klaar te kom. Enkele minute voor die eind-

fluitjie het Bob Loubser die bal uit ’n agterlynbeweging

ontvang. Sy vaart het hom tussen die twee Morkels laat

deurglip en heelagter Billy Stoll kon hom nie keer nie.

Selfs Loubser se voormalige spanmaat, Anton Stegmann,

kon nie byhou nie. Loubser het die wendrie gedruk en

WP het nog ’n Curriebeker gewen!

Die hoogtepunt in 1908 is in 1911 gevolg deur WP se

eerste nederlaag in ’n Curriebekerwedstryd én in die

kompetisie. Hoewel dit Griekwas se tweede titel was,

was dit WP se eerste nederlaag in ’n toernooi – en om

die pyn te vererger, was dit op hul tuisveld, Nuweland!

Griekwas het met hul goeie voorspelers en uitstekende

verdediging ’n onaangename verrassing aan ’n goeie WP-

span besorg en hulle deeglik 12–0 geklop. WP het egter

nie gaan lê nie en met die volgende toernooi in 1914 het

hulle die verdedigende kampioene, Griekwas, oorweldig

Boy Morkel, captain in the 1921 tests against New Zealand.Japie Krige, brilliant Maties centre.

150 Jaar Book.indd 86 2352011 5:24 PM


en 16–0 gewen. Hulle het ook 193 punte aangeteken en

net ses punte afgestaan in die nege wedstryde wat hulle

gespeel het. Transvaal, wat tweede in die toernooi in

Durban was, is ook deeglik 10–0 geklop.

Tydens hierdie toernooi het WP ’n nuwe benadering

tot Suid-Afrikaanse rugby ingebring. Hulle het gebruik

gemaak van ’n skrumskakel en ’n losskakel, soos tans ge-

doen word. Destyds het WP met ’n skrumskakel en twee

binneskakels gespeel.

Die Eerste Wêreldoorlog onderbreek die BekerOorlog het weer ’n stilstand in die Curriebeker-

aktiwiteite gebring. Hierdie keer was dit die Eerste

Wêreldoorlog, en geen Curriebekerwedstryde nie

en baie min ander provinsiale wedstryde is in die

tydperk van 1914 tot 1920 gespeel. Die volgende

Curriebekerkompetisie is in 1920 gehou. Die toernooi

het in Kimberley plaasgevind en daar was baie amper ’n

skokkende verrassing. Dit is ironies dat Transvaal deur

Billy Millar – gewond, maar nie oorwonne nie

Springbokkaptein, 1910–1913: 6 toetse, 37 wedstryde Internasionale skeidsregter

Een van die Westelike Provinsie en Suid-Afrika se grootste spelers en leiers was Billy Millar. Hy is in twee oorloë gewond, maar het vasbeslote daaraan gewerk om sy beserings te oorkom. Hy het ’n provinsiale en nasionale speler geword, en later ook ’n internasionale skeidsregter. Hy het intussen afgerig en was ’n provinsiale keurder.

Millar het in 1906 sy toetsdebuut gemaak tydens Suid-Afrika se eerste oorsese toer teen Engeland. Dit was sy enigste toets op die toer. In 1910 het hy in die tweede en derde toetse teen die Britse span van Tommy Smyth gespeel en is aangewys as kaptein van die 1912/13-span wat na Engeland, Ierland en Frankryk getoer het. Hy was kaptein in vyf van sy ses toetse, waarvan hy net een verloor het. Dit was die eerste een waarvan hy die kaptein van die span was, naamlik die tweede toets teen die Britse toerspan van 1910; hy het die eerste toets weens werkverpligtinge misgeloop. Millar het altesaam 37 wedstryde vir die Springbokke gespeel.

Wat Millar se sportprestasies buitengewoon en prysenswaardig maak, is dat hy ernstig gewond is gedurende die Anglo-Boereoorlog. Hy was maar net sestien jaar oud. Die dokter se raad was dat hy baie moes stap en bergklim, en hy moes ook boks. Dié raad het

vrugte afgewerp en Millar het vir die Westelike Provinsie geboks en aan die stap-item op die Suid-Afrikaanse Atletiekkampioenskappe deelgeneem. Hy was ook lid van die onoorwinlike WP-rugbyspan van 1904. Teen 1906 was hy verseker van sy plek in Paul Roos se toerspan.

Millar, met sy vurige persoonlikheid, was ’n groot sukses as WP-kaptein. Hy was nie die nasionale keurders se keuse as kaptein vir die Springboktoer van 1912/13 nie, maar die SARFB het hul besluit ter syde gestel en Millar as kaptein aangewys. Hy het die span in drie van die vyf toetse teen Ierland, Wallis en Frankryk gelei. Dougie Morkel en Uncle Dobbin het die kapteinskap teen Engeland en Skotland oorgeneem. Die wedstryd teen Engeland op Twickenham is 9–3 deur Suid-Afrika gewen, en daarmee saam het hulle skoonskip

gemaak van die vyf toetse in Suid-Afrika se eerste Grand Slam! Hulle sou dit vier keer na mekaar regkry. Twickenham is eers vanaf 1910 vir toetsrugby gebruik, en Engeland se eerste nederlaag op dié beroemde veld was teen Billy Millar se Springbokke.

Die Springbokke was net meer as drie maande van die huis af weg en het 27 wedstryde gespeel. Hulle het slegs drie keer verloor: teen Newport, London Counties en Swansea.

150 Jaar Book.indd 87 2352011 5:24 PM


een van hul sub-unies, Wes-Transvaal, van hul eerste

Curriebekertitel ontsê is. Wes-Transvaal het daardie

jaar weggebreek om hul eie unie te stig, en die jong

unie het gelykop teen hul “moeder-unie” gespeel. Dit

het beteken Transvaal sou nie die beker met WP deel nie

en laasgenoemde was weer bo!

Dit was die tweede jaar wat Transvaal net-net die beker

misgeloop het, maar dit sou met die volgende kompetisie

Die legendariese oubaas Mark

“Ek kon aanvoel dat ek in die teenwoor-digheid was van iemand wat my hele lewe sou beïnvloed.” Dit is hoe Danie Craven sy eerste kontak onthou met ’n man wat ’n belangrike invloed op sy lewe as speler, afrigter en administrateur sou hê.

Dié man was August Frederick Markötter, wat deur die land meer bekend was as Oubaas Mark – sy skoolnaam, en as Mister Mark vir sy spelers. Die geleentheid was by Craven se eerste rugbyoefening op Coetzenburg toe hy daar as negentienjarige van Lindley in die Oos-Vrystaat aangekom het. Na net drie uur se proewe onder die oë van Markötter het hierdie beroemde Matie-afrigter gesê: “Julle kyk na die Springbokskrumskakel wat oor twee jaar Brittanje toe sal gaan.”

En dit is hoe Markötter was, wat waarskynlik die beste afrigter nog in Suid-Afrikaanse rugby was. Hy was nie ’n Curriebekerheld of selfs ’n geëerde Curriebekerafrigter nie, en hy het nooit die Springbokke afgerig nie.

Maar wie was hy nou eintlik? Oubaas Mark is die man wat die Universiteit van Stellenbosch binne vyf jaar van ’n baie goeie mededingende span na vier Groot Uitdaagtitels in die vyf jaar van 1903 tot 1907 geneem het. Dit was die vroeë impetus van ’n klub wat deur die jare sonder twyfel die voorste klub in Suid-Afrika geword het, en wêreldbekend is vir hul rugby. Gedurende hierdie jare was hy ook die kaptein van die Westelike Provinsie Platteland. Hulle was die eerste span (toetsspanne uitgesluit) om ’n Britse toerspan te klop, naamlik die span van Mark Morrison se Britse toerspan in Suid-Afrika. Die telling was 13–7 en die wedstryd is op Nuweland gespeel. Markötter was in 1903 die kaptein van Maties, en hy het ook vir die klubs Paarl, Villagers en Wellington gespeel.

Dit was egter sy gawe om talent in jong spelers te kon raaksien wat Markötter bo ander afrigters laat uitstyg

het. Feitlik tot en met sy afsterwe het Oubaas Mark se vermoë om spelers te identifiseer en dan te slyp, baie Maties vir WP opgelewer. WP het dan ook provinsiale rugby, en veral die Curriebeker vanaf sy oorsprong, tot in 1936 oorheers.

Dit was onder Markötter dat die Maties in die vernaamste talentfabriek in die land ontwikkel het. Paul Roos se Springbokto-erspan in 1906 het elf spelers ingesluit wat

Oubaas Mark in Stellenbosch ontwikkel het. Sy afrigtings-metodes was taai, maar altyd op die basiese vaardighede gebaseer. Sy soms stroewe geaardheid het ’n fyn humorsin verbloem, en hy was ’n gewilde en gerespekteerde man wat hom nie met onsinnighede opgehou het nie.

Soos so baie ander invloedryke karakters in die rugbywêreld was hy diktatoriaal. Die volgende staaltjie illustreer dit goed. Tydens die jaarvergadering van Stellenbosch Rugbyklub waartydens lede vir die komitee verkies moes word, het Oubaas Mark as voorsitter die vergadering só toegespreek: “Ek stel Kockie de Kock as sekretaris voor en Herman Steytler as sy assistent. Daar is nie verdere voorstelle nie.” Toe Springboklosvoorspeler André McDonald by dieselfde vergadering as klubkaptein voorgestel word, het Markötter gesê: “André McDonald is as klubkaptein voorgestel. Wie gaan dit waag om iemand anders voor te stel?” Natuurlik is De Kock, Steytler en McDonald toe verkies!

Markötter het in 1898 gegradueer en in 1900 ’n prokureursfirma, Kriege en Markötter, begin. Dit was egter toe reeds duidelik dat die man wat eers op sestienjarige ouderdom in 1893 begin rugby speel het, meer tyd op en langs die veld as in sy praktyk sou deurbring. In ’n brief aan ’n vriend skryf hy: “Ek het vas besluit om die res van my lewe aan rugbyvoetbal te wy.” En dit is wat hy tot en met sy dood in 1957 gedoen het.

150 Jaar Book.indd 88 2352011 5:24 PM


verander. Die toernooi in 1920 was die laaste een wat op

een sentrale plek gehou is.

Daar was reeds voor die oorlog aanduidings dat

Transvaal ’n nuwe krag in rugby sou word, en hul uit-

stekende vertonings in 1914 en 1920 was ’n waars-

kuwing aan die ander spanne. In 1921 het hulle ses

Springbokke gehad wat in die eerste Springbokspan na

Australasië ingesluit is, en die ondervinding en self-

vertroue het die kern vir die 1922-Transvaalspan by die

toernooi gevorm.

’n Nuwe formaatDit was die eerste Curriebekerkompetisie wat op ’n ba-

sis van tuis- en wegwedstryde beslis is, maar daar was

bepaalde probleme. Die bepalings is gemaak ten einde

die reisreëlings vir elke span so maklik moontlik te

maak, maar daar was nie gelykheid tussen die spanne

met die aantal tuis-wegwedstryde nie. Trouens, in 1927

het Transvaal ses tuiswedstryde gehad en hulle moes

net drie keer weg speel. In 1929 kon die bepalingsko-

mitee nie al Westelike Provinsie se wedstryde inpas nie

en WP het toe die vreemdste reëling aanvaar om twee

Curriebekerwedstryde op een dag te speel! WP het eg-

ter die diepte gehad om dit te kon doen. Hoewel hul

“A-span” met 11–9 teen Transvaal in Johannesburg pak

gekry het, het die “B-span” darem vir Grens 24–3 op

Nuweland geklop. Hierdie dubbelbepaling het bygedra

tot die 48 spelers wat WP in een seisoen gebruik het, iets

wat in daardie dae ongehoord was. En hulle het boonop

die Curriebeker gewen!

In 1922 het Griekwas vir Transvaal gehelp deur WP 9–6

in ’n ligawedstryd te klop. Al wat Transvaal daarna moes

doen om die gesogte titel te wen, was om gelykop teen WP

te speel. Dit het bars gegaan, maar hulle het vasgebyt en

toe die eindfluitjie blaas, was die telling 3 elk! Meteens

was WP nie meer onoorwinlik nie. Baie mense het gesê

dis goed vir rugby. Tog het WP selfs sterker teruggekom

en die volgende drie titels in 1925, 1927 en 1929 gewen.

In die daaropvolgende twee kompetisies in 1932 en 1934

The Transvaal team won the first Currie Cup competition that was played on a home-and-away basis in1922.

150 Jaar Book.indd 89 2352011 5:24 PM


moes hulle die beker met Grens deel, maar het daarmee

tog nóg twee titels by die ander gevoeg.

Grens se grootste oomblikGrens se twee gedeelde titels was werklik ’n groot presta-

sie. Hulle het dit bereik in die jare toe Westelike Provinsie

van die heel grotes in hul span gehad het, soos Bennie

Osler, Danie Craven, Pierre de Villiers, Boy en Fanie Louw,

André McDonald, JC van der Westhuizen, Dai Williams,

Maurice Zimmerman en Koffie Hofmeyr. Hulle was almal

Springbokke en deel van Suid-Afrika se skitterende inter-

nasionale era vanaf 1931/32 tot 1938. Die meeste van hulle

was lede van die span wat in 1937 na Nieu-Seeland is.

Die gedeelde titel van 1932 het gekom nadat Grens

vir WP op ’n sopnat Nuweland 8–3 geklop het. Die voor-

spelers was baie goed en die span het die basiese dinge

reg gedoen. Die bal is eerder gedribbel en hantering is

sodoende beperk. Hulle het inderdaad beter gedink en

beter gespeel as WP se sterbelaaide span.

Teen die einde van die 1932-kompetisie het WP 101

van hul 110 Curriebekerwedstryde gewen – ver voor

Transvaal, wat 73 uit ’n moontlike 109 wedstryde, en

Griekwas, wat 63 uit 112 gehad het. Grens, wat in 1934

wéér die goue beker met WP moes deel, was maar sewen-

de op die rangorde, met ’n skamele 35 oorwinnings na

100 wedstryde en ’n wenrekord van minder as 40 persent.

Grens se tweede gedeelde titel is in Oos-Londen ge-

wen. Wéér was dit ’n groot verrassing, hoewel albei

spanne met die afskop nog onoorwonne was. In 1934 het

WP 136 punte aangeteken en net 23 punte afgestaan, en

Grens het 34 punte aangeteken en 24 afgestaan. As mens

na dié statistieke kyk, is dit baie duidelik dat Grens ’n

opdraande stryd teen WP sou voer. Hulle het egter hul

oorwinning van 11–8 oor WP deeglik verdien. Toe WP ook

teen Transvaal verloor, was Grens die gunstelinge om die

Curriebeker te wen. Maar toe gaan verloor Grens onver-

wags 8–6 teen Natal in Durban. Grens en WP het vir die

tweede agtereenvolgende reeks die Curriebeker gedeel!

In 1936 het WP hul sestiende titel gewen, waarvan die

vorige twee gedeel was. Hul oorheersing van die kompe-

tisie blyk daaruit dat dit sestien titels is uit die moontlike

negentien Curriebekerkompetisies, waarvan hulle in net

agtien gespeel het.

Eindstryde verhang die bordjiesMaar die wiel draai … en vir Westelike Provinsie het die

wiel heel dramaties gedraai. In 1939 is die eerste van

die vyftig Curriebekereindstryde tot einde 2010 gespeel

en om die een of ander rede het die nuwe formaat WP

glad nie gepas nie. Tot dusver het hulle in 22 eindwed-

stryde uit ’n moontlike vyftig gespeel, waarvan hulle

net tien gewen en twee keer gelykop gespeel het. Noord-

Transvaal/Blou Bulle het vir hul 23 titels in 31 wedstryde

gespeel, waarvan hulle negentien gewen en vier gelykop

geëindig het. Vrystaat/Vrystaat Cheetahs het in dertien

eindstryde gespeel, en twee keer gewen en een titel ge-

deel; Natal/Sharks het ook in dertien eindwedstryde

Brothers Fanie and Boy Louw – Bok team mates in 1938: referee and captain in the first Currie Cup final a year later.

150 Jaar Book.indd 90 2352011 5:24 PM


gespeel en ses keer met die titel weggestap. Transvaal/

Leeus was by agtien eindstryde betrokke en het sewe

oorwinnings en een gedeelde titel gehad. Oos-Transvaal

en Boland het elk in een eindstryd gespeel en dit verloor.

Griekwaland-Wes het hul enigste eindstryd gewen.

WP se eindstryd-nagmerrie het met die heel eerste

Curriebekereindstryd begin. Die kompetisie is verkort as

gevolg van die Tweede Wêreldoorlog. Die beplande dub-

belronde moes plek maak vir ’n enkelronde, en WP het

teen Transvaal op Nuweland gespeel.

Na hul oorwinning in 1922 het dit Transvaal sewen-

tien jaar geneem om weer die Curriebeker te wen. Op 30

September 1939 het Transvaal ’n bielie van ’n span op

Nuweland in die veld gestoot. Springbokstut Fanie Louw

was die kaptein van die span wat die bekende name van

Otto van Niekerk, Floris Duvenhage, Tony Harris en Jan

Lotz ingesluit het. Hulle het 17–6 gewen teen ’n WP-span

aangevoer deur Freddie Turner, wat nog die vorige sei-

soen vir Transvaal gespeel het. Vyf drieë teen een het

duidelik gewys wie baas was. Duvenhage het binne die

eerste vyf minute ’n drie gedruk, en Van Niekerk het

nog twee drieë voor rustyd gaan druk. Fatty Pretorius

het die wedstryd so te sê met ’n drie na rustyd beklink.

Turner het ’n strafskop vir WP oorgeskop en Piet de Wet

het ’n troosdrie aangeteken. GJ Roos het vir Transvaal

met ’n strafskop en ’n vervyfskop geslaag. Die skeids-

regter was Boy Louw. Hy het die vorige seisoen nog

saam met sy broer Fanie (kaptein van Transvaal) in die

Springbokskrum teen die 1938-Britse Leeus gesak.

Rugby tydens die Tweede WêreldoorlogTot 1945 was daar nie verdere Curriebekerwedstryde nie,

net ’n erg ontwrigte provinsiale program. Nietemin is

daar tydens die oorlog goeie rugby gespeel deur ’n klom-

pie Springbokke, wat aangevul is deur ander topspelers

van Suid-Afrika bo in die noorde se slagvelde. Daar is

wedstryde tussen divisies gespeel en ook verskeie “inter-

nasionale” wedstryde binne ’n divisie tussen spelers van

verskillende lande. Die tellings was nie amptelik deel van

die wedstryde onder die beheer van die SARFB nie, en

dit is ook reg so, maar dié rugby het die soldate – sowel

spelers as toeskouers – welkome afleiding gegee terwyl

hulle in die noorde geveg het.

Die Suid-Afrikaanse soldate het nie net rugby in hul

eie eenhede gespeel nie, maar het ook as gekombineerde

spanne teen dergelike spanne van ander lande in dieself-

de streek gespeel. Met die minder belangrike wedstryde

het die soldate dikwels kaal bolyf gespeel en soms ook

kaalvoet. In belangrike wedstryde het hulle truie “ge-

maak” en met weermagstewels gespeel.

Daar is later na die spelers as Springbokke verwys

en dit blyk dat hulle die titel verdien het. Bekende

Springbokke soos Louis Babrow, Jimmy White, Ebbo

Bastard en Pat Lyster het vir die Suid-Afrikaanse span-

ne in hul onderskeie streke gespeel. Proefwedstryde is

gereël. Die keurders het tussen eenhede gereis om te

verseker dat hulle die beste spanne kry om teen spanne

soos die baie sterk Wallis en Nieu-Seeland te speel.

By Helwan in Egipte is ’n viernasiereeks gehou.

Engeland het te staan gekom teen ’n Suid-Afrikaanse

span wat met sorg gekies is om teenstand vir die bestes

te bied. Die Suid-Afrikaanse kaptein was die voorma-

lige losskakel van Transvaal, Charlie Newham, en die

Springbok captain Hennie Muller introduces the Duke of Edinburgh to future Bok captain Stephen Fry before a 1951/52 test.

150 Jaar Book.indd 91 2352011 5:24 PM


El Alamein klop. Dit was die perfekte voorbereiding vir

die viernasiereeks, wat met ’n wedstryd teen Engeland

weggespring het. Suid-Afrika het 21–8 gewen.

Twee jaar voor hierdie wedstryde, op 21 Oktober 1942, is

sameroeper van die keurkomitee was die voormalige

Springbok, Attie van Heerden. Daar was 18 000 toeskou-

ers in Desember 1944 toe die “Springbokke” die Britse

Artillerie Skool 14–0 in ’n “vriendskaplike” wedstryd by

Die formaat van die Curriebeker – ’n voortdurende verrassing

Sedert 1939, toe die Curriebeker die eerste keer met die speel van ’n eindstryd beslis is, was daar net drie kompetisies wat volgens die ou ligastelsel gespeel is, en die span met die meeste ligapunte was die wenners. Dit het eers sedert 1968 ’n jaarlikse instelling geword om ’n eindstryd te speel wat die wenner van die kompetisie sou bepaal. Tot onlangs toe het die unies nie voor die tyd geweet watter stelsels vir die kompetisie gebruik sou word om die finaliste te bepaal nie. Niks was van jaar tot jaar seker nie, want die besluite oor wat die volgende jaar sou gebeur is deur die unies se eie belang beïnvloed.

In 2004 het daar stabiliteit gekom toe besluit is dat die voorste agt spanne in die Premier Liga op ’n krag-teen-kragbasis sou meeding. Daar sou dan ’n Eerste Liga vir die ses ander spanne wees. Sedertdien word dubbelrondewedstryde gespeel, met uitspeelwedstryde wat die wenner bepaal.

Die aanvanklike formaat van ’n gesentraliseerde toernooiliga het in 1922 verdwyn. In die beginjare was die gesentraliseerde kompetisie die praktiese uitweg, aangesien ’n gebrek aan geld en vervoerprobleme die deelnemende spanne aan bande gelê het. Die Curriebekerkampioen is destyds aangewys na ’n rondomtalieformaat wat oor ’n tydperk van ’n week tot tien dae gespeel is. Slegs vyf spanne het in 1892 in die eerste toernooi gespeel. WP was die wenners en Griekwas was in die tweede plek.

Weens die naderende Anglo-Boereoorlog het net vier spanne in 1899 deelgeneem. Die plek waar die toernooi plaasgevind het, het voor 1920 geroteer. In die beginjare is die toernooi ook nie elke jaar gespeel nie. Internasionale toere het voorkeur geniet en die kompetisie is deur die oorloë onderbreek. Boonop was daar ’n onderbreking van vyf jaar tussen 1959 en 1964 as gevolg van struwelinge oor die stelsel en ’n besondere vol internasionale program.

Die aanvanklike liga- en toernooistruktuur is tot 1920 met ’n wisselende aantal spanne gebruik. In 1904 was daar

sewe deelnemende spanne, wat Grens ingesluit het. In die volgende toernooi in 1906 het Rhodesië ook deelgeneem, en in 1908 het Noordoos aangesluit. In 1911 was die Suidwestelikes (vandag se SWD) ook daar, wat die aantal deelnemende spanne tot tien laat styg het.

Die 1920-toernooi was ’n logistieke nagmerrie! Dit is gelyktydig op twee plekke, naamlik Bloemfontein en Kimberley, gespeel en dit was uiteraard problematies om die wenner aan te wys! Daarna is die gesentraliseerde toernooie in 1922 vervang met ’n ligastelsel wat op ’n tuis-wegbasis gespeel is. WP, wat tien van die eerste dertien kompetisies gewen het, het weer eens oorheers deur vier van die volgende ses toernooie regstreeks in 1925, 1927, 1929 en 1936 te wen. Hulle het in 1932 en 1934 die goue beker in die ander twee kompetisies met Grens gedeel. In 1936 is die ligaformaat vir die laaste keer gebruik, behalwe by nog drie geleenthede in 1957–1959 (vir een kompetisie!), 1964 en 1966.

Teen 1939 het twaalf spanne om die Curriebeker meegeding en hulle is in ’n noordelike en suidelike gebied verdeel. Die wenners van die afdelings sou dan teen mekaar in die eerste Curriebekereindstryd speel. Dit was ongelukkig net na ’n enkelronde, want die dubbelronde moes weens die naderende Tweede Wêrldoorlog geskrap word. Dit was ’n herdenking van die vyftigste jaar van provinsiale rugby, wat in 1889 met die Raadsbeker begin het. Transvaal het WP in 1939 met 17–6 op Nuweland geklop. Dit was die eerste Curriebekereindstryd in die nuwe formaat wat vir WP vorentoe nog lang trane sou laat huil.

Die struktuur van die Curriebekerkompetisie is weer in 1954 verander. Vyftien spanne is in drie afdelings verdeel en halfeindrondes is die eerste keer gespeel. Noord-Transvaal en die Vrystaat het in so ’n halfeindstryd teen mekaar te staan gekom. Noord-Transvaal het gewen en toe in die eindstryd teen WP verloor. Die wedstryd is op Nuweland gespeel en die telling was 11–8 in WP se guns.

150 Jaar Book.indd 92 2352011 5:24 PM


kort sou gebeur nie. Twee dae later het vier van die spelers

wat aan die skynwedstryd deelgeneem het, gesneuwel en

elf ander is gewond tydens hierdie veldslag wat finaal die

houvas van Rommel se Afrikakorps gebreek het.

die Suid-Afrikaanse span deur die Geallieerde Agste Leër be-

veel om ’n “wedstryd” agter die spoorwegstasie by El Alamein

te speel. Dit was twee dae voor die Slag van El Alamein, en die

doel was om die Duitsers te bluf dat niks belangrik binne-

Noord-Transvaal het in 1956 die Curriebeker gewen deur Natal 9–8 op Kingsmead se krieketveld te klop. Natal moes die lang pad deur ’n halfeindronde loop om by die laaste wedstryd uit te kom. Noord-Transvaal is egter direk deur na die eindstryd sonder om ’n halfeindstryd te moes speel.

Die volgende Curriebeker is weer op ’n ligabasis beslis – en wel oor twee seisoene heen, maar altesaam ’n tydperk van drie jaar! Die kompetisie het in 1957 begin; in 1958 is geen wedstryde gespeel nie omdat die Franse toerspan hier was; en die liga is in 1959 voltooi. WP het een ligapunt meer as Noord-Transvaal gehad en het die beker dus teruggewen. Daar was geen eindstryd nie. Ontevredenheid oor hierdie stelsel en ’n vol internasionale program het veroorsaak dat die Curriebekerkom-petisie die volgende vyf jaar, tot 1964, nie plaasgevind het nie.

In 1964, en weer in 1966, is elke span wat by die SARVR ge-affilieer was, ’n kans gegun om die Curriebeker te wen. Dit het so gewerk: die kompetisie is in vyf afdelings van drie spanne elk verdeel. Die vyf afdelingswenners het dan ’n verdere liga sonder ’n eindstryd gespeel. WP het boaan die punteleer geëindig en was dus die Curriebekerkampioene vir 1964. Dieselfde stelsel is in 1966 gebruik. Die Franse het in 1967 kom toer, en dus was daar nie ’n kompetisie in daardie jaar nie.

In 1968 is daar teruggekeer na die speel van ’n eindwedstryd, en van toe af is daar elke jaar in ’n finaal om die Curriebeker gespeel. In 1968 is die getal spanne na sestien opgeskuif en hulle is in twee afdelings verdeel. Noord-Transvaal het hul derde titel gewen nadat hulle Transvaal in die eindstryd geklop het.

Dit het vier keer gebeur dat spanne in die eindstryd gelykop speel en dan die beker deel. In 1971 het Transvaal en Noord-Transvaal met 14 elk op Ellispark gelykop gespeel. Toe het Noord-Transvaal en WP dit in 1979 met 15 elk, en weer in 1989 met 16 elk gedoen, albei kere op Nuweland. In 2006 het Vrystaat en die Blou Bulle in Bloemfontein met 28 elk gelykop gespeel. Na hierdie wedstryd is daar besluit om in die toekoms nie weer die beker te deel nie, en dat ’n wenner vasgestel moes word as die twee spanne na ekstra tyd nog gelykop is.

Sedert 1968 is daar op verskeie maniere te werk gegaan

om die wenner van die kompetisie te bepaal. In die 1970’s het die topvyftien- en later topsestien-spanne om die Curriebeker meegeding, terwyl die Paul Roos-kompetisie vir die ander unies ingestel is, asook vir die Natal Plattelandse Distrikte en die Transvaal Sub-unies. Al die Curriebekerspanne is in afdelings verdeel en soms is selfs een groot liga gebruik.

In die vroeë 1980’s is ’n plan bedink om die B-afdeling se belangstelling in die kompetisie enduit te probeer volhou. Die twee topspanne in die B-afdeling het dus in die halfeindrondes teen die twee topspanne in die A-afdeling gespeel. Só het dit gebeur dat Natal in 1984 vanuit die B-afdeling in die eindstryd teen WP gespeel het nadat hy Vrystaat, die A-afdeling se tweede beste span, in so ’n halfeindstryd geklop het!

Later in die 1980’s is daar besluit om die voorloper in die uitsoekliga sonder ’n uitspeelwedstryd tot die eindstryd toe te laat, terwyl die tweede en derde spanne op die punteleer mekaar in ’n “halfeindronde” die stryd moes aansê om te bepaal wie die ander span in die eindstryd sou wees.

Al veertien spanne het in 1999 ’n rondomtalie oor ’n enkelronde gespeel. Die Leeus en die Sharks, wat gelykop was met 52 ligapunte elk, het in die eindstryd gespeel. Teen 2001 is die veertien spanne in twee afdelings verdeel, met die boonste vier in elke afdeling wat dan in ’n agtspan-Curriebekerkompetisie speel. Die onderste drie spanne het in die Bankfin Beker-kompetisie gespeel, en beide kompetisies het halfeindrondes gehad. Dieselfde formaat is in 2002 gebruik. Dit het al die spanne kans gegee om die Curriebeker te wen, maar daar was te veel maklike of ongelyke wedstryde, wat ’n klug van die kompetisie gemaak het.

Sedert 2003 het die voorste agt spanne in die Premier Liga dit uitbaklei en die ander ses spanne het dieselfde in die Eerste Liga gedoen. Daar was nie ’n halfeindronde in 2003 nie, maar dit is in 2004 hervat. Twee promosie- of relegasiewedstryde aan die einde van die seisoen het die topspanne van die Eerste Liga die geleentheid gegee om die volgende jaar na die boonste afdeling bevorder te word.

150 Jaar Book.indd 93 2352011 5:24 PM


’n Leier en kaptein met vele talente

Jan Pickard – WP-president en -kaptein Springbokvoorspeler, 1951/52–1956

’n Onderpresteerder, sal sommige mense van Jan Pickard sê. Hy was WP se kaptein in die 1950’s. Deels is dit moontlik waar, maar daar steek veel meer in die man as wat so ’n ondeurdagte mening te kenne gee. Hy was ’n skitterende slot, ook ’n agsteman in toetse en ’n speler van wie sy teenstanders altyd bewus was. Hy was ’n taai en genadelose opponent, een van rugby se “hardemanne”.

Dr. Danie Craven het Pickard beskryf as ’n “great footballer”. Dit is die hoogste eer wat Dok Craven aan ’n speler kon gee. “Hy het uitstekende wedstryde gespeel, maar hy het waarskynlik nie die hoogtes wat hy moes, bereik nie. Hy het soveel potensiaal gehad,” het Craven geskryf. “Wat ek sonder enige huiwering kan sê, is dat hy ’n puik kaptein was. Sy spanne het nie net goed gevaar nie, maar Pickard het ook altyd deur sy voorbeeld gelei.”

Pickard was by menige voorvalle op en van die veld af betrokke. Een van sy gunstelingstreke was om tydens ’n wedstryd op een van sy teenstanders wat goed speel, te begin pik en die skeidsregter teen die speler te beïnvloed. Met ’n wedstryd tussen WP en Natal was die Junior Springbokslot, Lappies Labuschagne, ’n erge doring in WP se vlees. Toe daar ’n onderonsie uitbreek, het Pickard sy skrumskakel, Aubrey Luck, beveel om grond toe te val. Toe hy dit doen, skree Pickard vir die skeidsregter: “Ref, kyk wat het Labuschagne aan ons skrumskakel gedoen!” Daarna het die skeidsregter Labuschagne fyn dopgehou en hy kon nie met sy gewone aggressie speel nie!

In 1956 was Salty du Rand reeds gekies as die kaptein van die Springbokspan vir die toer na Australië en Nieu-Seeland toe hy met sy voormalige Matie- en WP-spanmaat, Pickard, in ’n voorval betrokke was. Dit het Du Rand die kapteinskap gekos, maar albei het saam getoer.

Pickard het slegs in vier toetse en drie reekse gespeel. Hy was nie altyd so fiks as wat hy moes wees nie. Sy beeld as die hardeman – waardeur hy in vandag se rugby meer áf van die veld as daarop sou wees! – en sy voorliefde om in die agterlyn te staan, was “swakhede” wat by die keurders teen hom getel het.

Pickard was op 29 reeds ’n gevestigde sakeman, selfs voor hy in 1956 op die toer na Australasië gegaan het. In sy eerste jare as ’n sakeman het hy begin om sy eie besigheid te ontwikkel tot hy uiteindelik dertien genoteerde maatskappye op die Johannesburgse Aandelebeurs gehad het. Pickard se drankwinkels was die basis van sy sakeryk, en Sportman’s Warehouse, Comair, Rennies en KIC is ander sakebelange waar sy invloed geld.

Hy het vanaf 1981 as president van die Westelike Provinsie Rugbyunie die gemiddelde vertonings sedert 1936 dramaties laat verbeter, en het sy komitee en die provinsiale span na ’n rekord van vyf opeenvolgende Curriebekertitels gelei. Dié prestasie is in die jare 1982–1986 bereik. Toe hy rugbypresident geword het, het WP sedert 1936 nog net twee uit ’n moontlike ses eindstryde gewen.

Pickard het WP die eerste keer in 1953 in ’n wedstryd teen Boland op die veld gelei. Hy het die kapteinskap oorgeneem en in 1954 die Curriebekertitel gewen, en weer in daardie lang seisoen van 1957 tot 1959. Dit was ’n besonderse oorwinning, want geen ander span kon nog die titel wen in kompetisies wat volgens die tuis-wegligaformaat én ’n eindstryd gespeel word nie. Hy is ook die enigste speler wat as kaptein en later as president van ’n unie ’n Curriebeker omhoog kon hou.

150 Jaar Book.indd 94 2352011 5:24 PM


1946: Noord-Transvaal steek hul kleim afDie Noord-Transvaalse losskakel, Hansie Brewis, het sy

span in die wedstryd gehou met twee skepskoppe, een

met elke voet! ’n Skepskop was toe nog vier punte werd,

maar WP was met minder as ’n minuut se speeltyd oor 9–8

voor. Noord-Transvaal wen toe ’n lynstaan diep binne hul

eie halfgebied. Brewis skop skuins oor die veld en die

vleuel Johnny Lourens sit die bal agterna. Die bal het

gerol en gerol en gerol. Lourens het dit sowat 75 meter

gejaag met WP-spelers kort op sy hakke.

Met die bal naby aan die doellyn wou die jong WP-

heelagter Con de Kock die bal oor die kantlyn tik, wat

maar ’n voet of so weg was. Dit was egter winter op die

Hoëveld en die gras was droog en die grond hard … Hy

het gegly en die tikskoppie kantlyn toe was mis. Lourens

Hannes Brewis – outstanding kicker and elusive runner.

Suid-Afrikaanse spanne het, waar moontlik, met

groen truie gespeel. Die kleur het hulle onder meer ge-

kry van die Russiese soldate se seile wat in kookwater

geweek is. Die goue krae is in een geval verkry van die

grond langs ’n krygsgevangenis!

Aan die einde van die oorlog, maar voor hulle gede-

mobiliseer is, het die lede van die Suid-Afrikaanse Sesde

Divisie se rugbyspan op ’n toer van vier maande ge-

gaan. Hulle het wedstryde in Italië, Duitsland, Engeland

en Frankryk gespeel. Die span het die toekomstige

Springbokkaptein Stephen Fry (teen die 1955-Britse

Leeus) ingesluit, asook Cecil Moss wat in 1949 vir die

Springbokke gespeel en hulle later ook afgerig het.

Die toerspan is deur Springbokstut en -onderkap-

tein Boy Louw afgerig. Basil Kenyon, kaptein van die

Springbokspan wat in 1951/52 die Grand Slam gewen

het, was die kaptein van die Sesde Divisie-span wat ty-

dens die oorlog die kampioenspan in die Midde-Ooste

was. (Hoewel Kenyon kaptein van die 1951/52-span

na die Britse Eilande, Ierland en Frankryk was, het hy

weens ’n oogbesering nie in een van die toetse gespeel

nie. Hennie Muller het vir al vyf toetse oorgeneem en het

in 1953 sy kapteinskap teen die Wallabies voortgesit.)

Noord-Transvaal se eerste titelMet die soldate weer terug in die land het klub- en pro-

vinsiale rugby stadig maar seker na normaal begin terug-

keer. In 1946 is die Curriebekerkompetisie hervat. WP en

Noord-Transvaal – die twee spanne wat oor die volgende

64 jaar 35 van die vyftig eindstrydtitels tussen hulle sou

wen of deel – het deurgedring na die eerste naoorlogse

eindstryd om die Curriebeker. Die wedstryd is op Loftus

gespeel en was die eerste van sewentien eindstryde tot

en met 2010 op dié veld. Noord-Transvaal en later die

Blou Bulle het veertien van die wedstryde op Loftus ge-

wen en net drie verloor. Ses van die wedstryde was teen

WP, waarvan Noord-Transvaal net een verloor het. Dit

was in 1983, die tweede van WP se vyf agtereenvolgende

oorwinnings van 1982 tot 1986.

150 Jaar Book.indd 95 2352011 5:24 PM


die eerste keer dat WP in vier eindstryde na mekaar sou

speel; hulle het dit in 1982–1986 verbeter toe hulle in vyf

eindstryde gespeel het.

In 1950 was Hennie Muller die kaptein van Transvaal.

Hy het Jan Lotz opgevolg nadat dié legendariese ha-

ker die vorige jaar uitgetree het. In 1949 het Lotz die

Transvaalspan teen die All Blacks aangevoer – die ou

Grote was toe reeds 39 jaar oud! Die Wes-Randse haker

was jare daarna nog betrokke as ’n afrigter by sy ou klub

en hy het ’n belangrike rol as administrateur, afrigter en

keurder in Transvaal gespeel.

Transvaal het in 1950, soos in 1947, vir Noord-Transvaal

op pad na die eindstryd uitgeskakel met ’n deeglike oor-

winning van 17–9. Hulle sou op hul tuisveld teen WP

speel. Dit was weer ’n stryd tussen Transvaal se voorspe-

lers en WP se agterspelers. Die steunende, beurende en

malende manne van Transvaal het die stryd gewen, en

die Streeptruie het uit vier eindstryd-probeerslae net

een keer die gesogte goue beker gewen. WP het groot

name in sy agterlyn gehad, soos die swierige Dennis Fry

op losskakel en as skakelmaat nog ’n Springbok, Ballie

Wahl, asook Chum Ochse en Roy Dryburgh.

Dié keer sou Transvaal nie weer die beker deur hul vin-

gers laat glip nie en hulle wen 22–11. Die Transvaalspan

het baie groot name gehad. Selfs hul agterlyn was nie

naastenby so “middelmatig” as wat die Kaapse pers

hulle wou afmaak nie! Die Rooibontes se krag het egter

by die voorspelers gelê, met spelers soos Okey Geffin,

Barry Schmidt, Franz van der Ryst, Basie van Wyk, Gert

Dannhauser, Gert Kruger, Piet Malan en Hennie Muller.

Agt van Transvaal se spelers wat in die eindstryd ge-

speel het, was ingesluit in die Springboktoerspan wat ’n

bietjie meer as ’n jaar later na die Verenigde Koninkryk

(VK), Ierland en Frankryk getoer het.

WP het eerste voorgeloop na ’n drie deur Jan Visser,

wat deur Richard Boyes vervyf is. Johnny Buchler het

met ’n 45 m-skepskop teruggeslaan. Ochse se onvervyfde

(eerste) drie het die voorsprong van 8–3 aan WP terug-

besorg. Twee strafskoppe deur Geffin het Transvaal met

rustyd 9–8 laat voorloop. Kaptein Muller het nog ’n drie

het opgetel en Noord-Transvaal het met ’n wentelling van

11–9 hul eerste Curriebekertitel gehad. WP verloor dus

hul tweede eindstryd na mekaar – al het daar sewe jaar

tussen die twee wedstryde verloop. Dit was die eerste van

baie spannende wedstryde in toekomstige eindstryde.

Die Kapenaars was baie krities teenoor die wyse waarop

die Ligbloues die wedstryd gespeel het – die bal het dan

nie ’n enkele keer by die vleuels uitgekom nie!

1947: Derde keer skeepsregWP het in 1947 die derde keer na die Curriebekereindstryd

deurgedring, dié keer teen Transvaal wat hulle agt jaar te-

vore in die eindstryd voor die oorlog geklop het. Dit was

nou WP se beurt, en die Streeptruie klop die Rooibontes

16–12 voor ’n Nuwelandse skare. Die tuisspan se agterlyn

was besonder goed en hulle kon ook Transvaal se sterk pak

voorspelers in toom hou. Na rustyd, met die telling 9 elk,

het die senter Dirkie de Villiers ’n onverwagse skepskop

deur die pale gestuur om WP te laat voorloop en op pad na

’n oorwinning te plaas. Dit was ’n deurmekaar seisoen vir

WP, wat onverwags teen Rhodesië verloor het en 6–5 teen

die OP deurgeskraap het om die eindstryd te haal.

Noord-Transvaal, wat die vorige jaar se wenners was,

kon op die ou einde nie die mas opkom toe dit reg-

tig saak maak nie. Dit het gelyk asof hulle op pad na

die eindstryd was, maar toe klop Transvaal hulle in

die ligawedstryd en eindig boaan die afdeling – en die

Rooibontes is Nuweland toe vir die finale wedstryd van

die Curriebekerseisoen. Daar sou ’n bittere negentien

jaar verloop voor Noord-Transvaal weer die Curriebeker

omhoog kon hou - hul langste tydperk sonder die titel.

1950: Die Transvalers is plesierigVir die volgende twee dekades is daar nie ’n

Curriebekerkompetisie gehou as ’n internasionale toer-

span na Suid-Afrika gekom het nie, soos in 1949 toe die

All Blacks hier kom toer het. In 1950 was WP weer in die

eindstryd, met Transvaal as hul teenstanders. Dit was

150 Jaar Book.indd 96 2352011 5:24 PM


op die veld gestuur het. Daar was vyf Springbokke, of spe-

lers wat Springbokke sou word, naamlik Buks Marais op

senter, Steve Hoffman op vleuel, Bertus van der Merwe

as haker, en die Koch-broers, Chris en Bubbles. Chris se

broer Willem was ook in die uitmuntende pak voorspe-

lers wat deur Jan Burger gelei is. Willem Koch het vir die

Junior Springbokke gespeel.

Die Transvaalspan het ook vier toekomstige

Springbokke ingesluit, naamlik Natie Rens, Hansie

Oelofse, Franz van der Ryst, Basie van Wyk en die Junior

Springbok, Pa Pelser. Laasgenoemde het later as kaptein

en afrigter een van Transvaal se legendes geword ten

spyte daarvan dat hy nooit ’n Springbok was nie.

Boland kón daardie dag gewen het … Hulle het met

twee maklike strafskoppe en ’n vervyfskop misluk. Daar

was ook ’n drie wat nie toegelaat is nie. Transvaal was met

die aanbreek van rustyd 8–6 voor na ’n drie deur Pa Pelser,

en ’n strafskop en vervyfskop deur Natie Rens. Boland

se Buks Marais het twee skepdoele oorgeskop. Steve

vir Transvaal gedruk, wat die telling op 12–8 gelaat het,

maar na Ochse se tweede drie was dit 12–11. Daarna het

die toekomstige Springboksenter Des Sinclair met sy eie

vervyfde drie en dié van Fancy van Staden wat hy aange-

voor het die oorwinning met 22–11 beklink.

1952: Rens breek Boland se harteIn 1951 was daar nie ’n Curriebekerkompetisie nie. In

1952 loop WP egter hul eerste Curriebekereindstryd mis

toe Transvaal met ’n nuwe kaptein, Basie van Wyk, en ’n

nuwe span Wellington toe gaan om hul titel teen Boland

te verdedig. Tydens die ligawedstryde het WP met 20–3

vir Boland ’n deeglike loesing gegee, maar hulle het ook

op verrassende wyse gelykop gespeel teen Grens en OP,

met 6 elk in albei wedstryde. Boland en WP moes toe uit-

speel om die eindstryd te haal. Dit was eintlik maar soos

’n halfeindronde, en die Wynboere het met 5–0 geklop.

Dit was waarskynlik die sterkste span wat Boland nog

Natie Rens broke the Boland hearts.Chris Koch, Boland’s Springbok prop.

150 Jaar Book.indd 97 2352011 5:24 PM


Hoffman het ’n skitterende drie gedruk en Boland het tot

kort voor die eindfluitjie voorgeloop. Toe slaag Rens met

’n baie goeie skepskop en die Wynboere verloor 9–8.

Transvaal het hul titel behou al moes hulle met ’n jong,

onervare span teen Boland speel. Die Rooibontes moes

egter negentien jaar wag vir hul volgende titel, wat hulle

in 1971 met Noord-Transvaal moes deel. Hulle het die

jaar daarna weer die Curriebeker gewen. Nog twintig jaar

het verbygaan voor hulle weer ’n titel kon verower, en toe

is dit weer twee na mekaar. Transvaal het tot op datum

nege titels gewen, en ses van hulle was in pare!

Weens die Wallabies se besoek aan Suid-Afrika in 1953

is daar in dié jaar geen Curriebekerkompetisie gehou

nie. Die volgende Curriebekereindstryd is in 1956 ge-

speel, wat gevolg sou word deur seker die eienaardigste

Curriebekertoernooi nog wat op die eindstryd in die

Kingsmead-stadion sou volg. Voor daardie twee kompe-

tisies was daar ook nog die 1954-titel wat besleg moes

word.

1954: Die ligastelsel keer terug en WP floreerIn 1954 het die Springbokslot, Jan (Bull) Pickard, by

WP die leisels as kaptein oorgeneem. Jan Bull, soos hy

alom bekend was, was taai, onverskrokke en vol streke,

soos menige skeidsregter kon getuig. Hy was miskien

so effens lui, maar volgens dr. Danie Craven wat hom op

Stellenbosch help slyp het, was Pickard ’n skitterende

kaptein wat by uitstek met sy voorbeeld gelei het. In

die pensketse van spelers wat voor die Springboktoer

van 1956 verskyn het, word hy beskryf as ’n “bullocking

player of amazing strength”. Hy het WP na hul volgende

Curriebekertitel gelei, wat hulle eerste sedert 1947 was.

Dié keer, in die finaal in 1954, het WP op nuweland die

bordjies verhang. Noord-Transvaal, wat WP in 1946 met

11–9 op Loftus Versfeld geklop het, is met ’n telling van

11–8 sonder die Curriebeker huis toe gestuur.

Pickard het die oorwinning goed beplan. Hy het

die vinnige flank Dawie Ackermann en agsteman Ivor

Dorrington opdrag gegee om Hansie Brewis van sy agter-

lyn af te sny. WP het van die vaste fasette gedryf om die

druk van die Ligbloues se losvoorspelers op hul agterlyn

te verlig. Toe hulle teen rustyd teen die wind reeds 8–0

voor was, het dit gelyk of die uitslag veilig is. Die tel-

ling het na 11–0 gevorder voor Francois (Lucky) Roux vir

Noord-Transvaal ’n drie gedruk het en Brewis ouderge-

woonte ’n skepdoel aangeteken het. ’n Tweede drie deur

Roux is nie deur skeidsregter Ralph Burmeister toegeken

nie, maar die beste span het die titel gewen.

Die nederlaag het Noord-Transvaal in 1946 met net

’n enkele titel uit ses Curriebekereindstryde gelaat, en

hulle het in net twee van die eindstryde gespeel. WP,

met twee titels uit vyf eindstryde, was voor in die wed-

loop teen die span wat hul grootste teenstanders sou

word.

1956: Die laaste eindstryd in twaalf jaarDie Ligbloues het Natal in 1956 in Durban geklop. Hulle

het gespeel sonder hul Springbokke, wat vroeër op toer

na Australasië was. Al die ligawedstryde moes deur al

die spanne gespeel word sonder hul internasionale spe-

lers wat op toer was. ’n Drie in die doodsnikke van die

wedstryd het die titel vir Noord-Transvaal beklink. (Hoe

dikwels het Noord-Transvaal en die Blou Bulle dit nie al

gedoen nie!) Die wendrie is deur Schalk van Dyk aange-

teken en hulle het met ’n telling van 9–8 deurgeskraap.

Dit kon so maklik op daardie trietsige, reënerige dag

op Kingsmead anders verloop het. Noord-Transvaal het

gekies om sonder sy Springbokke te speel, maar Natal

het besluit om Roy Dryburgh te kies. Ondanks ’n puik

vertoning in die halfeindronde teen WP – sy ou span –

en in die eindwedstryd, het hierdie ervare toetsspeler

’n maklike skop diep in die tweede helfte verbrou, wat

aan Natal die oorwinning kon besorg het. Natal moes 28

lange jare wag voor hy weer ’n kans gekry het om in ’n

Curriebekereindstryd te speel! Dit was in 1984 teen WP,

na ’n eienaardige halfeindronde in Durban wat vir die

Natallers baie pret besorg het.

Die Curriebeker was belangrik genoeg dat die SARFB

150 Jaar Book.indd 98 2352011 5:24 PM


nie sou toelaat dat internasionale toere afbreuk aan dié

kompetisie doen nie en daarom was daar in 1955 geen

Curriebekerkompetisie toe die Britse Leeus hier kom toer

het nie. Die toernooi in 1956, net die jaar daarna, was ’n

afwyking van die normale patroon.

1957–1959: ’n Baie lang ligaIn 1957 is die eerste deel van die kompetisie wat oor

twee seisoene sou plaasvind, gespeel. Dit op sigself was

buitengewoon, maar dat die tweede deel eers in 1959 ge-

speel sou word, was vreemd, om die minste te sê. In 1958

het ’n Franse toerspan die eerste keer na Suid-Afrika ge-

kom en die Curriebekertoernooi moes vir eers oorstaan.

Spanne wat in die eerste ronde swakkerig was, het in

1959 baie verbeter vertoon, en ook andersom. Dit het ’n

groot invloed op die eindresultaat gehad. WP was nie-

temin in albei seisoene in hul eie klas en het die titel

deur en deur verdien. Hulle kon die goue beker langs

die SA Raadstrofee uitstal. Om die Curriebekertitel te

wen, moes hulle in hul laaste bepaling vir Transvaal op

Nuweland klop, of ten minste gelykop speel. Hulle het

hierin met ’n gelykoptelling van 11 elk geslaag. WP het

drie drieë teenoor die twee van Transvaal gedruk.

1959–1964: Die Curriebeker vergader stofNa die uitgerekte affêre van tussen 1957 en 1959 het

die langste onderbreking in die Curriebekergeskiedenis

gevolg, behalwe tydens die twee wêreldoorloë. Daar

was ongelukkigheid oor die vorige toernooi, maar ’n

baie vol internasionale program het veroorsaak dat die

Curriebekertoernooi eers vir vyf jaar – tot 1964 – moes

wag. In hierdie tyd was daar ’n Junior Springboktoer na

Argentinië in 1959, ’n Skotse toerspan op eie bodem in

1960, en die heel grote – die reeks teen die All Blacks in

1960; gevolg deur die Grand Slam-toer in 1960/61, die

toer van die Britse Leeus in 1962, en dié van die Wallabies

na Suid-Afrika in 1963. Wallis was ook in 1964 hier vir ’n

enkele toets wat in Durban gespeel is.

1964–1967: Die laaste sien van die ligastelselDie ligastelsel is weer in 1964 gebruik om ’n

Curriebekerwenner aan te wys. ’n Werklik belaglike for-

maat is egter in dié jaar se kompetisie toegepas. In ’n po-

ging om elke geaffilieerde unie van die Suid-Afrikaanse

Rugbyraad ’n kans te gee om die Curriebeker te wen, is

die kompetisie in vyf afdelings met drie spanne elk ver-

deel. Die vyf afdelingswenners is dus na net twee weds-

tryde elk bepaal en het daarna in ’n eie uitsoekliga ge-

speel. WP het weer boaan die punteleer geëindig en is as

die Curriebekerkampioene gekroon. Dieselfde formaat is

in 1966 gebruik, met dieselfde span wat die titel verower

het. In 1967 het ’n Franse toerspan na Suid-Afrika gekom

en is daar nie om die Curriebeker meegeding nie.

Roy Dryburgh – the only 11956 Springbok in the final.

150 Jaar Book.indd 99 2352011 5:24 PM


150 Jaar Book.indd 100 2352011 5:24 PM

Str yd om die goue beker 101

Presies twintig jaar na hul eerste Curriebekeroorwinning het die Sharks in 2010 die

prestasie herhaal. Hierdie keer was dit in Durban, en dit was hul sesde titel. In 1990

was hul oorwinning oor Noord-Transvaal op Loftus welverdiend en tog was Natal, soos

hulle toe genoem is, nie gedurende die seisoen die beste span nie. Met die besluit dat

die Curriebekerwenner vanaf 1968 met die speel van ’n eindstyd bepaal sou word, het

verrassende resultate deel van die kompetisie geword. Dit was dan ook die geval in

1990 toe Natal die ietwat arrogante Noord-Transvaal op “Fort Loftus”, soos dit toe al

bekend was, in die eindstryd klop.

Die Sharks se oorwinning in 2010 oor WP het gevolg op ’n verstommende reeks ver-

tonings in die ligadeel van die kompetisie, wat uit ’n dubbelronde van die agt top-

spanne in Suid-Afrika bestaan het. Dit was ’n briljante vertoning deur die Sharks. Soos

in 1990, was dit teen die verwagting van die rugbypubliek in. Die wedstryd was eintlik

’n eensydige affêre en die eindtelling van 30–10 was die vierde grootste punteverskil in

die geskiedenis van vyftig eindstryde. Die twintigjarige losskakel, Patrick Lambie, was

die ster van die dag. Hy het 25 punte aangeteken – die tweede meeste in ’n eindstryd

na Derick Hougaard se 26 punte teen die Leeus op Ellispark in 2002. Hy het nie net

geskop nie, maar ook twee drieë gedruk.

Na ’n baie goeie seisoen het Lambie sy Springbokkleure vir die 2010-jaareindtoer ver-

werf waartydens hy in al vier toetse, asook die wedstryd teen die Barbarians, gespeel

het. Hy is die eerste voormalige leerder van Michaelhouse aan wie Springbokkleure

vir rugby toegeken is. Die Sharks se goeie vertonings in die seisoen het gesorg dat

ses van hul jong spelers Springbokke geword het, naamlik Lambie, Lwazi Mvovo, Charl

McLeod, Willem Alberts, Andries Strauss en Keegan Daniel. Saam met Odwa Ndungane,

Adi Jacobs, Alistair Hargreaves, Tendai “Beast” Mtawarira, Ryan Kankowski en die Du

Plessis-broers, Bismarck en Jannie, het die Sharks dertien spelers in die toergroep na

6

Stryd om die goue beker’n Nuwe Curriebekerreus verskyn op die toneel

Coach John Plumtree celbrates the Sharks’ 30–10 Currie Cup final win over Western Province in 2010.

150 Jaar Book.indd 101 2352011 5:24 PM


die Verenigde Koninkryk (VK) gehad.

Maar dit was nie net Lambie nie. Die Sharks se voorspe-

lers was puik en die span se verdediging toe WP probeer

terugveg, was selfs beter. Die indrukwekkendste verto-

ning van die Sharks was in die halfeindstryd twee weke

vantevore toe hulle die verdedigende kampioene, die

Blou Bulle, in Durban geklop het. Dit was ’n taai weds-

tryd, maar die Sharks het verbete geveg en naelskraap

met 16–12 ’n plek in die eindstryd verdien. Dit moet in

gedagte gehou word dat hulle die 2010 Super 14-fina-

liste, die Stormers en die Bulls, in die uitspeelwedstryde

geklop het om die Curriebekerkampioene vir 2010 te

word. Die 52 000 toeskouers het Kingspark volgesit om

rugby van ’n hoë gehalte te geniet – ’n yslike skare vir ’n

wedstryd wat nie eers ’n toets is nie, is iets waaroor ander

lande net van kan droom!

Na 26 minute, met die telling op 23–3,was die slag

eintlik klaar gelewer. Schalk Burger en sy manne het

alles probeer, maar dit is net Lambie wat punte by die

rustydtelling van 23–10 kon voeg. Hy het ’n drie gedruk

en dit self verdoel. WP se kaptein het na die wedstryd

toegegee dat die Sharks heeltemal te goed vir hulle was.

Die uitgelate Sharksafrigter, John Plumtree, het eerste-

handse ondervinding daarvan om in ’n wenspan te wees

– hy was deel van die span wat in 1990 die Curriebeker

die eerste keer vir Natal gewen het. Hy is ook ’n voor-

malige Springbok-Sewesspeler. Hy het die oorwinning

toegeskryf aan ’n spanpoging, ongeag die vaardighede

van die individue. Die feit dat niemand hulle ’n kans

gegee het om te wen nie, het hulle ook gemotiveer,

het Plumtree gesê. Hy is in Nieu-Seeland gebore en het

veertig wedstryde vir Taranaki en tagtig wedstryde vir

Natal/Sharks gespeel. Gedurende hierdie tyd het hy

twee Curriebekermedaljes in 1990 en 1996 ontvang. Hy

het ’n paar jaar lank teruggekeer Nieu-Seeland toe en vir

Hawkes Bay gespeel en is na die All Black-proewe genooi.

Dit was in 2010 die Sharks se tweede titel in twee jaar,

maar dit was ook net hul tweede titel sedert 1996 toe

hulle die Goue Leeus 33–15 op Ellispark geklop het. Vir

hul oorwinning in 2008 het hulle die Blou Bulle 9–3 op

Kingspark geklop - ’n groot prestasie teen ’n span wat se-

dert 2002 met sewe eindstryde in agt jaar oorheers het.

Net soos Westelike Provinsie (WP) die Curriebeker oor-

heers het in die tyd voor die wenner deur ’n eindstryd

bepaal is, het Noord-Transvaal, wat na 1998 as die Blou

Bulle bekend gestaan het, die 43 seisoene sedert 1968

oorheers. Van 1939 tot 1968 was daar slegs sewe einds-

tryde waardeur die kampioenspan bepaal is (m.a.w. nie

’n ligawenner nie), maar in 1968 is daar besluit dat die

Curriebekertoernooi ’n jaarlikse kompetisie sou wees

en die wenner altyd met ’n eindstryd bepaal sou word.

Dit was ’n welkome en baie geslaagde verandering, want

die belangstelling het geweldig toegeneem en daarmee

saam die publisiteit en inkomste. Om die kroon te span,

het al die spanne wat deesdae as franchises aan Super

Rugby deelneem, naamlik die Bulls, Stormers, Sharks,

Cheetahs (die Vrystaat Cheetahs en Griekwas tesame)

en die Lions, sedertdien die glorie ondervind om ’n

Curriebeker te wen!

Patrick Lambie – 25 points in the final.

150 Jaar Book.indd 102 2352011 5:24 PM


Rugbysterftes

Hoewel twee spelers na Curriebekerwedstryde in die hospitaal oorlede is, is die eerste en enigste speler wat tydens ’n Curriebekerwedstryd self noodlottig beseer is, die WP-heelagter Chris Burger. Dit was ’n wedstryd in Augustus 1980 tussen WP en die Vrystaat in Bloemfontein. Burger het ’n nekbesering in ’n losskrum opgedoen en hy is die Sondagoggend in die Universitas-hospitaal oorlede. Hy was ’n veelsydige en vaardige speler wat ook op losskakel en senter vir WP gespeel het.

Dit is ironies dat Burger dit oorweeg het om aan die einde van die seisoen sy rugbystewels weg te pak. Slegs negentig minute voor die voorval wat sy lewe geëis het, was hy deel van ’n erewag vir die Vrystaatse en Springbokstut, Rampie Stander. Stander het die Donderdag voor die wedstryd waarin Burger beseer is, inmekaar gesak terwyl hy vir die wedstryd voorberei het. Hy is aan ’n beroerte oorlede.

Ockert Brits, Transvaal se jong agsteman, het in 1984 aan ’n hartaanval beswyk na ’n wedstryd teen Noord-Vrystaat in Welkom. Brits het tydens rustyd inmekaar gesak en is op pad na Welkom-hospitaal dood. Sy dood het egter nie verband gehou met ’n rugbybesering nie.

In 1989 is ’n jong speler, Petro Jackson van Kylemore in Stellenbosch, tydens ’n wedstryd dood. Die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) het die Petro Jackson Fonds gestig.

In 1991 het Jan Lock, die kragman van Noord-Transvaal se skrum, sy terugkeer op Loftus gemaak ná ’n besering in ’n voorwedstryd vir ’n Curriebekereindstryd. Die versengende Oktober-hitte was blykbaar vir die groot man te veel en hy is na die wedstryd in die kleedkamer dood.

Burger se dood het gelei tot die stigting van die Chris Burger Fonds deur die kaptein in daardie wedstryd in Bloemfontein, Morné du Plessis, en sy spanmaats. Met eenwording in 1992 het die twee fondse saamgesmelt om die Chris Burger/Petro Jackson Spelersfonds te word.

Die doelwit van die fonds is om hulp te verleen aan slagoffers van ernstige rugbybeserings, ongeag die vlak waarop hulle gespeel het, asook vir die ontwikkeling en implementering van inisiatiewe met die doel om inligting te versprei en bewusmaking rondom rugbybeserings te skep.

Die fonds het in Augustus 2010 sy dertigste bestaansjaar

gevier en Morné du Plessis, wat nou in sy vroeë sestigs is, is steeds aan die voorpunt hiervan. Du Plessis het die Springbokke vyftien keer in toetse op die veld gelei en hulle het dertien keer gewen. Hy was ook die bestuurder van die Wêreldbekerspan in 1995. Die traumatiese gebeure daardie middag in Bloemfontein het indirek aanleiding gegee tot sy besluit om as speler uit te tree, slegs ’n paar maande voor die Springbokke se toer na Nieu-Seeland.

In 1987 het die fonds verhuringsregte gekoop van ’n suite in die Danie Craven-paviljoen op die Nuweland-rugbystadion wat spesiaal ontwerp is vir die eksklusiewe gebruik deur gestremde rugbyspelers in rolstoele.

Die fonds bedryf ook ’n program, naamlik “Power of Prevention”, wat daarop gemik is om beserings te voorkom. Die “Spineline” is ingestel, wat ’n 24-uur nooddiens is vir rugbybeserings; daar is ook die “Rugby Medic Club” wat honderde klub- en hoërskoolnoodhelpers oplei. Die “Coaches’ Logbook” is ’n handleiding wat jaarliks verskyn en bevat praktiese raad oor spelers se kondisionering, veiligheid, tegnieke, en dies meer.

Die Springbokke hou ’n jaarlikse fondsinsameling met ’n inbelprogram, en maak onder meer ook gebruik van gholfdae en ’n jaarlikse dinee om die fonds te onderhou.

Rugby is uiteraard ’n sport met risiko’s omdat daar fisiese kontak ter sprake is. Daar is jaarliks ’n ontstellende hoeveel-heid ernstige rug- en ander beserings, selfs noodlottige beserings. Deur reëls te verander, beter oefengeriewe te voorsien, seker te maak dat daar altyd noodhulp- en reaksie-eenhede is wat ingeroep kan word, en ’n deurlopende veldtog van bewusmaking te loods, werk almal saam om die moontlike tragiese gevolge van die spel te verminder.

Die eerste aangetekende sterfgeval in Suid-Afrikaanse rugby was in 1884, toe Alfred Schlemmer van West End op sy pad doellyn toe geduik is in die heel eerste eindstryd van die Groot Uitdaagkompetisie teen Beaconsfield in Kimberley. Hy is ’n week na die wedstryd in die hospitaal dood.

In 1907 het ’n fratsongeluk nog ’n lewe geëis. Walter Wright, ’n talentvolle skrumskakel vir Pirates, het blykbaar tydens ’n wedstryd vasgeduik teen een van die groot vlagpale wat destyds in gebruik was. Dit het op die B-veld van die ou Wanderersklub gebeur.

150 Jaar Book.indd 103 2352011 5:24 PM


Noord-Transvaal/Blou Bulle het die trotse prestasie

behaal om negentien eindstryde te wen en vier te deel

van die vyftig wat al gespeel is. Hulle het nog agt keer

op die veld gedraf, maar nie gewen nie; dus was hulle by

31 van die vyftig eindstryde betrokke. Hul eerste goue

era was in die jare 1968 tot 1980, onder die afrigters

Buurman van Zyl vir dertien seisoene en Salty du Rand

vir een seisoen. Hulle het in dié tyd twaalf keer die eind-

stryd gehaal, nege keer gewen en twee maal die beker

moes deel, en net die 1970-eindstryd teen Griekwas ver-

loor. Hulle het die eindstryd in 1972 misgeloop toe Van

Zyl siek was, en weer in 1976.

Noord-Transvaal het eers in 1938 ’n onafhanklike unie

geword. Van die eerste ses kompetisies het hulle net twee

in 1946 en 1956 gewen, en ook een keer in die finaal ver-

loor. Hulle het dus drie keer nie die eindrondes gehaal

nie. WP het toe die volgende drie titels in 1957–1959,

1964 en 1966 gewen, toe die Curriebeker weer met ’n liga

beslis is. Na 1968 het Noord-Transvaal egter tot hul reg

gekom deur in 1968 en 1969 die gesogte goue beker op

Loftus te wen. Transvaal is met 16–3 en WP met 28–13 op

indrukwekkende wyse met leë hande huis toe gestuur.

Daar het egter ’n kommerwekkende patroon begin kop

uitsteek. In die ses eindstryde onder Buurman van Zyl

wat hulle weg van Loftus gespeel het, het Noord-Transvaal

net drie gewen, almal in Bloemfontein teen die Vrystaat

in die sewentigerjare. Dit sou nog erger word. Eers het

hulle in 1970 in Kimberley die eerste keer, en teen alle

verwagting in, met 11–9 teen Griekwas verloor. Daarna

was dit teen Transvaal in 1971. Ondanks ’n vreemde be-

slissing deur die skeidsregter en ’n onbeheerste skare op

Ellispark kon Noord-Transvaal met ’n telling van 14 elk

gelykop speel. Noord-Transvaal het hul kwesbaarheid

getoon in die wegwedstryde teen Griekwas, wat hulle

verloor het, en in die gelykopwedstryde teen Transvaal

in 1971 en teen WP op Nuweland in 1979.

Noord-Transvaal se onvermoë om eindstryde weg van

hul geliefde Loftus Versfeld te wen, het weer in 1982 en

1985 kop uitgesteek met die eindstryde op Nuweland. ’n

Oorwinning teen Transvaal op Ellispark in 1987 was ’n

uitsondering, en twee jaar later kon Noord-Transvaal in

’n eindstryd teen WP op Nuweland darem gelykop speel.

Teen 1989 was hul uitslae in eindstryde wat sedert 1968

weg gespeel is, soos volg: tien gespeel, vier gewen, drie

verloor en drie gelykop.

Toe rugby amptelik in 1996 ’n professionele sport

word, was Noord-Transvaal nie daarvoor gereed nie. Die

Ligbloues het gesukkel, terwyl die Leeus onder Louis

Luyt een van hul beste eras beleef het. Saam met die

Sharks het hulle die jare 1990–1999 oorheers deur drie

keer die Curriebekerkampioene te word, en drie keer die

eindstryd te haal.

Noord-Transvaal het weer die Curriebeker in 1991 ge-

wen nadat hulle dit die vorige jaar in ’n onverwagte ne-

derlaag aan Natal moes afstaan. Toe het sewe maer jare

gevolg – die swakste tydperk ooit, want hulle het eers

weer in 1998 die Curriebeker gewen. Wat die situasie vir

die ondersteuners van Loftus nog erger gemaak het, was

dat hul geliefde span nie eers ’n eindstryd kon haal nie

Western Province’s Hennie Bekker and Divan Serfontein with the Ross Frames Cup and Currie Cup 1982.

150 Jaar Book.indd 104 2352011 5:24 PM


Die Curriebeker se grootste wedstrydwenner

Oor 120 jaar se Curriebekerkompetisies

waarin meer as 20 000 spelers gespeel

het, troon een naam bo almal uit as die

grootste wedstrydwenner, naamlik Naas

Botha. Dit is geen toeval dat Noord-

Transvaal in Botha se speeljare die

Curriebekertoneel oorheers het nie.

Uiteraard was daar oor die jare heen

’n hele rits skitterende vertonings deur

baie spelers. Ongelooflike drieë, yslike

strafskoppe en uitsonderlike individuele

flair en vaardigheid in wedstryde dra

alles daartoe by om die Curriebeker-

toernooi stellig die beroemdste en bes

ondersteunde eersterangse kompeti-

sie in wêreldrugby te maak. Botha se

prestasies oor ’n tydperk van sestien Cur-

riebekerseisoene (1977–1992 ingesluit)

het deurgaans wedstryde vir Noord-

Transvaal gewen. Dit is nie toeval dat hul

oorheersing in die kompetisie ingekort

is in die twee jaar wat Naas oorsee was

en Amerikaanse voetbal vir die Dallas

Cowboys uitprobeer het nie.

Naas se rugbyloopbaan was nie

beperk tot net daardie sestien seisoene

nie, want hy het tot 1995 aangehou

speel, met ’n klein bietjie klubrugby vir

Adelaar in Pretoria en ’n eersteklas-uit-

nodigingswedstryd. Daar is gehoop dat

hy sy vaardigheid in die wedstryd sou

vertoon sodat Kitch Christie kon besluit

of hy hom vir sy Wêreldbekergroep wou

kies. Maar Vader Tyd het sy tol begin eis

en Christie moes sy planne met hierdie

37-jarige rugbylegende laat vaar.

Twee stellings van dr. Danie Craven,

een van die beste beoordelaars van spe-

lers in die 150 jaar van Suid-Afrikaanse

rugbygeskiedenis, vat die briljantheid

van Naas Botha soos volg raak: “Gee my

Naas Botha en ek sal die wêreld verower.”

Na Botha se tweede toets, in 1980

teen Suid-Amerika in Durban, het Dok

gesê: “Hy sal ons grootste ooit wees.”

Drie skepskoppe, ’n strafskop en die

vervyfskop van kaptein Morné du Plessis

se drie in dié toets het Botha ’n totaal

van 26 van die Springbokke se 44 punte

in daardie tweetoetsreeks gegee.

Botha was onteenseglik ’n briljante

skopper, uit die hand uit en ook pale

toe, maar sy taktiese insig en visie was

nog beter. Ondanks kritiek dat Naas

Botha net kon skop, is Suid-Afrika se

agterlyn dwarsdeur die rugbywêreld

gevrees. Dit was waarskynlik die beste

agterlyn wat die Springbokke gehad

het, met spelers soos Divan Serfontein,

Danie Gerber, Willie du Plessis, Gerrie

Germishuys, Ray Mordt, Michael du

Plessis en Carel du Plessis, wat almal in

daardie era gespeel het. Voeg daarby

gehalte-heelagters soos Johan Heunis

en Gysie Pienaar, en dan is die punt

gemaak dat Botha inderdaad met ’n

agterlyn kon speel en nie net tot skop-

rugby beperk was nie.

Die skeptici moet Botha se skit-

terende hardlooprugby onthou, vir die

wêreldvyftiental op Twickenham tydens

die Internasionale Rugbyraad (IRR) se

eeufeesviering in 1986. Dit was die Naas

Botha wat die klubrugbyondersteuners

in Pretoria leer ken het.

Dit het ’n cliché in sekere (oninge-

ligte!) kringe geword om te sê: “Naas

kan nie ‘tackle’ nie!” Sulke mense het

gerieflikheidshalwe sy laagvat in die

noordoostelike hoek van die Vrystaat-

stadion teen die 1980-Britse Leeus

vergeet. Dit was ’n duikslag wat ’n

drie en die toets gered het. Dit was in

sy eerste jaar van toetsrugby en vele

ander belangrike laagvatte het gevolg.

Buurman van Zyl het Naas beveel om

op sy voete te bly: “Jy help ons nie deur

op die grond of in ’n losskrum te wees

nie.” Van Zyl het geredeneer dat ander

spelers die verdediging kan behartig, en

hy het selfs ’n spesiale verdedigingstra-

tegie bedink om dié wedstrydwenner

op sy voete te hou sodat hy sy span na

taktiese oorwinnings kon skop, of sy

dodelike skepskoppe kon gebruik.

Botha was ’n skraal, negentienjarige

langhaarstudent aan die Universiteit

van Pretoria toe die Noord-Transvaalse

afrigter, Buurman van Zyl, hom uit

Tukkies se onder-20-span gaan haal

het. Sy senior debuutwedstryd was teen

Suidoos-Transvaal. Die kaptein was Thys

Lourens, wat vyftien jaar ouer as Botha

was. Hulle twee sou saam met Buurman

van Zyl ’n bykans onoorwinlike Noord-

Transvaalse driemanskap vorm.

Botha het in slegs 28 toetse vir Suid-

Afrika gespeel, maar hy hou steeds ’n

lang lys rekords op provinsiale en inter-

nasionale vlak. Hy het oor die jare heen

die Curriebekerrekords oorheers met

die meeste punte, skepskoppe, titels en

eindstryde (saam met sy spanmaat, Bur-

ger Geldenhuys). Hy was ook ’n rekord

128 keer kaptein van Noord-Transvaal

en het ’n rekord 2 511 eersteklaspunte

aangeteken, insluitend ’n rekord 1 699

punte in die Curriebekerkompetisie.

Botha het baie wedstryde vir die

Ligbloues gewen, maar daar is twee

150 Jaar Book.indd 105 2352011 5:24 PM


wat waarskynlik as sy beste vertonings

beskou kan word, naamlik die Lionbeker-

modderbad teen WP op Nuweland in

1985, en die Curriebekereindstryd teen

Transvaal op Ellispark in 1987.

Die 1985-LionbekerDie wedstryd op Nuweland was ’n uitklop-

wedstryd om die Lionbeker. Alles het die

tuisspan bevoordeel en hulle was op die

kruin van ’n golf. Hulle het die Curriebe-

ker die vorige drie seisoene gewen, en

sou dit in 1985 en 1986 voortsit vir ’n vyf-

titel-Curriebekerrekord. Die veld was nat

en die modder was dik. Noord-Transvaal

was glad nie gewoond aan nat toestande

nie en die modder het konstruktiewe

rugby amper onmoontlik gemaak.

Feitlik onherkenbaar in die Nuweland-

se modder het Botha egter alles gedoen.

Hy het gedek, verdedig en spelers geduik,

maar veral WP met sy taktiese skoppe

weer en weer laat omdraai. Die enigste

drie is deur sy neef en spanmaat, Hendrik

Kruger, gedruk. Die modderbesmeerde

Ligbloues het 12–3 gewen.

Was dié modderstryd sy beste verto-

ning? “Nee,” sê Botha, “die oorwinning

in 1987 teen Transvaal was my beste

wedstryd. Moenie vergeet nie, dit was ’n

Curriebekerfinaal.”

Die 1987-eindstrydDie Curriebekereindstryd in 1987 was

inderdaad baie bevredigend vir die

Ligbloues. Hulle het in daardie stadium

die Curriebeker laas in in 1981 gewen. Die

Transvaalse pers het dit wyd en syd ver-

kondig dat 1987 die Rooibontes se groot

jaar was, en hulle het inderdaad in die

vroeë seisoen onstuitbaar gelyk. Trans-

vaal het die vorige jaar in die eindstryd

teen WP verloor, en in 1987 was hulle éérs

reg vir groot dinge! Botha het hulle egter

daarop gewys dat “die Curriebeker nie in

Mei gewen word nie” – en hy het lekker

laaste gelag. Hy het vier strafskoppe en

vier skepskoppe op ’n koue, reënerige dag

oorgeskop – en dit het boonop tydens

die wedstryd gehael. Sy voorspelers het

aan hom die bal besorg, en hy het die

wedstryd heeltemal gedikteer, ondanks

’n gemotiveerde Transvaalspan wat met

rustyd 15–9 voor was. Die 24–18 oorwin-

ning was een van Botha se gunstelinge,

en hy meen dié wedstryd was sy beste

provinsiale vertoning.

Oorsee en terugBotha was ses maande in elke jaar ’n pro-

fessionele speler vir Rovigo in Italië. Dit

was voor geldrugby regtig aanvaarbaar

geword het. Hy het vanaf 1987 tot 1993

vir Rovigo gespeel en twee nasionale

kampioenskappe gewen. Aan die einde

van die Europese seisoen het hy huis toe

gekom om die Bulle met hul Curriebeker-

wedstryde te help. Botha se insette by die

Italiaanse klub het aan hom die titel van

ereburger van Rovigo besorg.

Toe Botha terugkom van sy Dallas-

ervaring in die VSA het Noord-Transvaal

ná WP se heerskappy van vyf jaar weer

die Curriebeker gewen. Die Ligbloues het

die goue beker in 1987 en weer in 1988

gewen toe hulle WP geklop het. In 1989

het hulle die beker op Nuweland met WP

gedeel. Die jaar daarna het hulle die titel

aan Natal afgestaan, net om dit weer in

1991 teen Transvaal terug te wen. Botha

se laaste Curriebekerseisoen was in 1992,

toe Transvaal weer die eindstryd teen

Natal verloor het.

Naas Botha het in 1992 uit Curriebe-

kerrugby getree. Hy het steeds by Rovigo

gespeel en toe vir Adelaar, voordat Kitch

Christie hom in 1995 teruggelok het.

Hier volg ’n opsomming van Naas

Botha se voortreflike rugbyloopbaan.

Plaaslike rugby: ❏ Botha het in 1977 op negentienja-

rige ouderdom sy provinsiale debuut

vir Noord-Transvaal gemaak.

❏ Teen 1980, toe hy maar 22 jaar oud

was, was hy Noord-Transvaal se

kaptein.

❏ Op die ouderdom van 22 jaar en 217

dae was hy die jongste wenkaptein

van die Curriebeker.

❏ Hy hou die Curriebekerrekord van

1 699 punte. Hy het in 1992 vyf

skepskoppe teen Natal geskop, en ’n

totaal van twintig skepskoppe in die

1985-Curriebekerseisoen.

❏ Sy totaal van 179 wedstryde,

waarvan 128 as kaptein vir Noord-

Transvaal was, sluit 123 Curriebe-

kerwedstryde in.

❏ Botha het in elf Curriebekereinds-

tryde gespeel en deel die rekord met

die flank Burger Geldenhuys, wat ook

’n Noord-Transvaalse kaptein was.

❏ Saam met Thys Lourens en Buurman

van Zyl het Botha ’n driemanskap

gevorm wat die kern was van die

Ligbloues se sukses in die 1970’s en

1980’s. Botha en Lourens hou kont-

rasterende rekords: Botha was die

jongste kaptein wat die Curriebeker

gewen het (op 22 jaar en 217 dae),

terwyl Lourens die oudste wenkap-

tein was (op 35 jaar en 138 dae).

❏ Botha se Suid-Afrikaanse rekord van

138 punte in Curriebekereindstryde

is ver voor die speler in die tweede

plek, naamlik die Vrystaat Cheetahs

en WP se Willem de Waal wat 62

punte het.

150 Jaar Book.indd 106 2352011 5:24 PM


❏ Botha is aangewys as Suid-Afrika se

Speler van die Jaar in 1979, 1981,

1985 en 1987, wat ’n rekord is. Slegs

twee ander spelers, naamlik Gerald

Bosch en Uli Schmidt, het die toe-

kenning meer as een keer gekry.

❏ Naas het 210 skepskoppe vir Noord-

Transvaal en Suid-Afrika aangeteken.

Dit sluit in twintig skepskoppe in ’n

enkele Curriebekerseisoen in 1985.

In 1992 het hy in sy laaste Cur-

riebekerseisoen vyf skepskoppe in ’n

wedstryd teen Natal aangeteken.

Internasionale rugby: ❏ Botha het sy debuut in 1980 teen

die Suid-Amerikaanse Jaguars

gemaak en ook teen die Britse Leeus

gespeel.

❏ In die derde toets teen die

1980-Britse Leeus in Port Elizabeth

het hy die oorwinning beklink met

’n strafskop vanaf die kantlyn in by-

kans stormsterkte wind en gietende

reën. Die Britse pers het hom “Nasty

Booter” gedoop.

❏ In 1981 het hy 20 van die Spring-

bokke se 24 punte in die tweede toe-

ts teen die All Blacks in Wellington

aangeteken.

❏ Botha was in 1980 die kaptein met

Suid-Afrika se reeksoorwinning

oor die Nieu-Seelandse Kavaliers,

en ook in 1992 met Suid-Afrika se

hertoelating tot internasionale

rugby. Hy het altesaam in 28 toetse

gespeel en was kaptein in nege.

❏ In 2006 het hy die onderskeiding

behaal toe hy tot die IRR se Helde-

saal toegelaat is, wat erkenning

aan sy uitsonderlike rugbyloopbaan

gegee het.

❏ Botha het 312 punte in internasion-

ale wedstryde aangeteken, wat toe

’n Suid-Afrikaanse rekord was. Dit

het agtien skepskoppe ingesluit.

❏ In 1992 het hy die Staatspresidents-

toekenning ontvang.

150 Jaar Book.indd 107 2352011 5:24 PM


en amper hul A-afdeling Curriebekerstatus verloor het!

Die dekade vanaf 2000 het nog ’n goue era vir die Blou

Bulle ingelui. Hulle het tussen 2002 en 2009 sewe eind-

stryde gehaal en vyf keer (waarvan een gedeel is) die

Curriebeker gewen. Die Vrystaat Cheetahs was ook ’n

krag om mee rekening te hou en het tussen 2004 en 2009

vyf eindstryde gehaal, waarvan hulle twee gewen en een

met die Blou Bulle gedeel het.

Na hul rekord van vyf agtereenvolgende titels vanaf

1982 tot 1986, het WP ’n “droogte” van ses jaar tussen

hul gelykopstryd in 1989 en 1995 beleef waarin hulle

nooit eens die eindstryd gehaal het nie. Toe was daar

tussen 1995 en 2001 ’n oplewing waarin WP in vyf eind-

stryde drie keer gewen en twee keer verloor het. Daarna

was daar ’n windstilte wat tot 2010 geduur het. In 2010

het WP teen die Sharks verloor en was tot toe nege jaar

sonder die goue trofee.

Die Leeus het hul laaste Curriebeker in 1999 gewen en

was onsuksesvol in die twee eindstryde wat hulle daarna

gehaal het. Hoewel Griekwas al die topspanne en fran-

chises geklop het, het hulle nie die diepte gehad om tot

by die halfeindrondes en daarna te vorder nie.

In 2009 is die grootste prestasie bereik deur ’n Suid-

Afrikaanse span wat in ’n kompetisie in ’n laer vlak as in-

ternasionaal speel. Die Blou Bulle het die Curriebeker én

die Super 14 gewen. Hulle het oortuigend gewen. Hul tel-

ling teen die Chiefs was 61–17, en die Vrystaat Cheetahs

is in die Curriebekereindstryd met 36–24 afgestof.

2009: ’n Dolk word verwyderDie oorwinning oor die Vrystaat was soete wraak vir die

Bulle na die nederlaag op Loftus in 2005. Dit het na ’n

baie eensydige wedstryd gelyk, want die Blou Bulle het

na 25 minute reeds 24–0 voorgeloop teen ’n span wat

verras het deur so ver te vorder na ’n rampspoedige Super

14-toer na Australasië. Die Bulle se groot voorsprong was

hoofsaaklik te danke aan Fourie du Preez. Hy het al drie

vroeë drieë aangevoer deur twee goedgeplaaste skoppe

wat gelei het tot verspot maklike drieë deur Francois

Hougaard en Bryan Habana. Fourie du Preez het ook met

perfekte tydsberekening na Habana toe uitgegee vir die

vleuel se tweede drie. Die Cheetahs het egter verbete te-

ruggeveg en met die telling op 30–21 was hulle terug in

die wedstryd. Twee suksesvolle strafskoppe deur Morné

Steyn het die Vrystaters die nekslag toegedien.

As iemand dalk getwyfel het of die Curriebeker na

die Super 14-sukses vir die spelers belangrik was, moes

hulle die Bulle se hardeman, Bakkies Botha, gehoor het.

Die groot slot het gesê dit voel soos ’n dolk wat verwy-

der is, en het bygevoeg dat die nederlaag in 2005 teen

die Cheetahs “regtig seergemaak het”. Hierdie oorwin-

ning het natuurlik ook effens vergoed vir die vorige

jaar toe die Bulle 14–9 teen die Sharks verloor het. Die

2009-eindstryd was die negende keer dat die Blou Bulle

en die Vrystaat Cheetahs in die finaal slaags was.

Die spanne se name het in die negentigerjare verander.

Sewe oorwinnings, een gelykop en die enkele nederlaag

in 2005, dui duidelik aan hoe Noord-Transvaal/Bulle die

Vrystaat/Cheetahs in die eindstryd oorheers het.

Eindstryde – en Noord-Transvaal is op die kruinMet slegs twee oorwinnings uit sewe eindstryde van

die tien toernooie waaraan hulle deelgeneem het, het

Noord-Transvaal aan die begin nie juis waffers in die

Curriebekerkompetisie gevaar nie, maar vanaf 1968 het

hulle skielik tot hul reg gekom. Tot vandag toe is daar heel-

wat mense, selfs spelers wat hy afgerig het, wat beweer dat

Buurman van Zyl nie ’n goeie afrigter was nie. Hy het on-

getwyfeld die fiksste span gehad wat die beste gemotiveerd

was, en het geweet hoe om met sy spelers te werk – die sta-

tistieke spreek vanself. Onder Van Zyl het die span meer ge-

reelde oefensessies en ’n vaste spelplan gehad.

Tot in 1967 het Noord-Transvaalse keurders beurte

geneem om die provinsiale span gedurende die seisoen

af te rig. Die eerste span wat agtergekom het dat dinge

in Pretoria verander het, was Transvaal in die 1968-einds-

tryd. Hulle is 16–3 in Pretoria geklop in ’n seisoen waarin

WP se gebrek aan gehalte-voorspelers hulle uit die wed-

150 Jaar Book.indd 108 2352011 5:24 PM


loop om die beker gehaal het. Transvaal het egter deur-

gaans met hul voorspelers beïndruk, en die algemene

voorspelling was dat die Ligbloues hulle nie in toom sou

kon hou nie. Wat niemand kon voorsien nie, was dat

Noord-Transvaal voortreflike rugby sou speel. Die skade is

by uitstek aangerig deur hul voorspelers, en in besonder

die voormalige Transvaalse losskakel, Alan Menter, wat

nie deur die Rooibontes na waarde geskat is nie.

Dit was Noord-Transvaal se eerste tuisfinaal sedert

hul eerste oorwinning in 1946. Hulle het die skare ge-

trakteer op bykans foutlose spel deur die voorspelers

en presiese taktiese skopwerk deur Menter. Rustyd was

hulle 10–0 voor na twee verdoelde drieë deur die groot

Koos Meiring en sy medevleuel, Willem Stapelberg. Kort

daarna was dit 13–0 met ’n skepskop deur Meiring na ’n

skoonvang. Transvaal se enigste punte is na 55 minute

aangeteken met ’n strafskop van Jannie van Deventer.

Die eindtelling was 16–3.

1969: Frik se eindstrydIn 1969 is Westelike Provinsie ook oortuigend ge-

klop, met 28–13 in nog ’n eindstryd op Loftus. WP het

in die halfeindronde 11–9 teen Boland deurgeskraap. Die

Springbokkaptein Dawie de Villiers was dié dag kaptein

van die verloorspan. WP het ’n beter seisoen as die vorige

jaar beleef, maar hul voorspelers het steeds nie oortuig

nie. Noord-Transvaal was nie so indrukwekkend soos

die vorige jaar nie, en rustyd was hulle slegs 11–9 voor.

In die tweede minuut van die tweede helfte het WP die

voortou geneem. Gert Muller, hul stoomrollervleuel wat

ook ’n provinsiale naelloper was, het sy tweede drie ge-

druk, en H.O. deVilliers het vanaf die kantlyn vervyf. WP

het 13–11 voorgeloop.

Toe volg een van die mees uitstaande individuele ver-

toning in die Curriebekergeskiedenis, met Frik du Preez

in die hoofrol. Binne die bestek van nege minute het hy

die wedstryd heeltemal omgeswaai deur twee strafskop-

pe en ’n drie aan te teken toe sy span tien minute in die

tweede helfte in net 16–13 voor was. Dié groot man, net

ses weke duskant sy 34ste verjaardag, was selfs in daar-

die dae nie lank vir ’n slot nie, maar hy kon hoër spring

as enige voorspeler ter wêreld – en hy het dit dikwels

gedoen. Dalk kon hy in sy speeldae ’n bietjie fikser ge-

wees het en ’n bietjie harder in die vaste los gewerk het.

Nietemin was hy een van die beste spelers wat uit Noord-

Transvaal en Suid-Afrika gekom het.

Dit was ’n taai wedstryd en nog glad nie gewen nie, on-

danks die Ligbloues se 16–13 voorsprong. Toe, na ’n WP-

skrumoortreding, gooi die tuisspan se kaptein Piet Uys

die bal vir Frik om pale toe te mik. Dit was 60 meter ver,

maar Du Preez het losgetrek met ’n skepskop wat suiwer

deur die pale getrek het. Daar was ’n uitbundige gejuig

en die nasionale keurders is deur die Noord-Transvalers

Frik du Preez – ‘gedrop, geplace en gescore.’

150 Jaar Book.indd 109 2352011 5:24 PM


Buurman van Zyl, Thys Lourens and the Currie Cup.

Die man wat Noord-Transvaal ’n rugbykrag gemaak het

Buurman van Zyl: 13 seisoene afgerig, 9 oorwinnings, 2 gelykop, 1 nederlaag, 1 eindstryd misgeloop

In die dertien jaar wat Buurman van Zyl aan die stuur van sake was, was Noord-Transvaal die suksesvolste span. Hy het met die Ligbloues nege titels gewen en twee gedeel. Sy enigste nederlaag was in 1970, toe Griekwas Noord-Transvaal verras het en 11–9 in Kimberley gewen het. In 1972 het Van Zyl weens swak gesondheid nie afgerig nie, en in 1976 het Noord-Transvaal nie die eindstryd gehaal nie.

Tussen 1968 en 1981 het Buurman van Zyl se Noord-Transvaalspanne 116 Curriebekerwedstryde gespeel en 99 gewen, vier was gelykop en net dertien is verloor. Hoewel daar kritici en selfs spelers is wat sê sy sukses was eerder te danke aan sy dissipline as aan goeie afrigting, bly dit ’n onreg dat Van Zyl nooit gevra is om die Springbokke af te rig nie. Hy sou Suid-Afrika in 1982 afrig, maar is in Januarie van daardie jaar oorlede.

“Oom Buurman”, soos hy alom bekend was, het in 1968 Noord-Transvaal se afrigter geword. Hy was toe die afrigter van die baie sterk Pretoria Polisieklub. Hy het

fiksheid en dissipline hoog geag, maar sy sterkpunt was om die beste uit sy spelers te haal. Dit moet darem genoem word dat hy ’n besonder talentvolle groep spelers gehad het om mee te werk – 35 van sy spelers het Springbokke geword. Natuurlik help dit ook om ’n lid van ’n uitstekende span te wees.

Buurman van Zyl, Thys Lourens en Naas Botha was die pilare waarop die sukses van Noord-Transvaal se goue era gebou is. Onder Van Zyl het Noord-Transvaal voortgegaan met die eenvoudige, basiese spelpatroon wat in 1946 aan hom sy eerste

Curriebekertitel besorg het.

Van Zyl se rekord in Curriebekereindstryde is:1968: klop Transvaal (Loftus) 16–31969: klop WP (Loftus) 28–131970: verloor teen Griekwas

(Kimberley) 9–111971: gelykop teen Transvaal

(Ellispark) 14–141972: Van Zyl siek; span afgerig deur

Salty du Rand1973: klop Vrystaat (Loftus) 30–221974: klop Transvaal (Loftus) 17–151975: klop Vrystaat (Bloemfontein)

12–61976: Noord-Transvaal het nie die

eindstryd gehaal nie*1977: klop Vrystaat (Bloemfontein)

27–121978: klop Vrystaat (Bloemfontein)

13–91979: gelykop teen WP (Nuweland)

15–151980: klop WP (Loftus) 39–91981: klop Vrystaat (Loftus) 23–6

* In 1976 het die Vrystaat WP 33–16 in die

eindstryd in Bloemfontein geklop.

gehekel vir hul besluit om Frik weg te laat. Daarna het

Frik se drie gevolg. Sy groot vriend Mof Myburgh het dit

aangevoor toe hy deur ’n lynstaan gebars het. Myburgh

was nie bekend vir sy beweeglikheid of balhantering nie,

maar het perfek na Du Preez aangegee toe dié op vol-

spoed langs hom verskyn. Du Preez het twee verdedigers

agtergelaat in sy 30 meter-naelloop doellyn toe. Die drie

was amper ’n herhaling van sy beroemde drie teen die

1968-Britse Leeus, ook op Loftus. Hierdie keer was die

laaste speler die WP-heelagter H.O. de Villiers oor wie hy

gehardloop het om sy drie te druk.

Die wedstryd was klaar gewen, maar Frik wou die keur-

ders se stiksienigheid om hom uit die toetsspan weg te

laat so ’n bietjie invryf. Noord-Transvaal het ’n strafskop

150 Jaar Book.indd 110 2352011 5:24 PM


binne hul eie halfgebied gekry en op die skare se aan-

drang het kaptein Uys die bal weer vir Frik gegee. Dit

het na ’n onmoontlike skop gelyk, maar dit was suiwer

en reguit deur die pale! Frik du Peez het in daardie nege

goue minute die Curriebeker vir Noord-Transvaal gewen.

Mof Myburgh het dit later so opgesom: “Ou Frik het ge-

drop, geplace en gescore!” Die eindtelling was 28–13 en

WP is weer met die kous oor die kop huis toe in hul vierde

nederlaag in ses eindwedstryde.

Twee jaar later, toe hy op Nuweland met drie drieë en

’n strafskepskop vir Noord-Transvaal gehelp het om WP

21–9 te klop, is Frik du Preez vir minute lank deur die

Nuwelandse skare toegejuig. Die gewone vyandigheid

teenoor ’n ligbloutrui het verdwyn toe die toeskouers op

die veld hardloop en Frik van die veld afdra. Destyds was

die skare nog toegelaat om na ’n wedstryd op die veld te

hardloop. Dit was die laaste keer wat Frik op Nuweland,

die bakermat van Suid-Afrikaanse rugby, sou speel.

1970: Kirkpatrick se triomfIn 1970 is die hiërargie van Curriebekerspanne op ’n ver-

rassende wyse omgeskommel. WP is met ’n wegwedstryd

22–18 deur Griekwas geklop, en Transvaal verloor toe

ook 16–9 teen die manne van Kimberley. Die tekens was

daar dat Griekwas ’n faktor sou wees wanneer die uit-

speelwedstryde begin. Ian Kirkpatrick het die kern van

die Griekwasspan oor ’n tydperk van sewe jaar met net

een doel voor oë gebou, naamlik om die Curriebeker te

wen. Hulle het dit ook teen alle verwagting in gedoen!

Dié groot dag in Griekwas se Curriebekergeskiedenis

was 26 September 1970; die plek was die De Beers-

stadion in Kimberley. ’n Rekordtelling deur Noord-

Transvaal is vir die wedstryd voorspel. Kirkpatrick, een

van Suid-Afrika se grootste afrigters, was die dryfveer

agter die keuse van sy voormalige Springbokspanmaat,

Mannetjies Roux, vir die span. Kirkpatrick se rol in dié

triomfjaar moet nooit onderskat word nie. Hy het die

span net vir tien of twaalf sessies in ’n hele seisoen onder

hande gehad, omdat baie van die spelers honderde kilo-

meters moes ry om hul Curriebekerwedstryde te speel.

Die spanoefeninge het op Vrydagaande plaasgevind, wat

die enigste sessie sedert die vorige wedstryd was! Daar

was ook nie ligte nie, met die gevolg dat oefening met

die bal slegs sowat ’n halfuur geduur het!

Die sukses van 1970 het gevolg op ’n opbouproses wat

agt jaar tevore begin het toe die voormalige Springbok

van Griekwas, nadat hy sy laaste internasionale wed-

stryd die vorige jaar gespeel het, van Bloemfontein na

Kimberley teruggekeer het. ’n Jaar na Kirkpatrick se

uittrede as speler het hy hierdie nuwe uitdaging aan-

gepak. Die 1964-kompetisie het sonder baie van die ou

spelers begin, wat óf verhuis óf uitgetree het. Griekwas

het sy kaptein en ander staatmakers as gevolg van be-

serings verloor. Al die land se provinsiale spanne het in

die Curriebekerreeks gespeel. Net die eerste twee spanne

in die vyf Curriebekerafdelings het om dié trofee meege-

ding, terwyl die res om die Sport Pienaarbeker meege-

ding het, wat Griekwas dan ook gewen het. In 1966 het

Griekwas gelykop gespeel teen WP, wat die uiteindelike

Curriebekerwenners was, maar nie veel meer in die kom-

petisie reggekry het nie. In 1968, die eerste jaar van wat

van toe af ’n jaarlikse kompetisie sou wees, het Griekwas

weer die Sport Pienaartrofee gewen. Teen dié tyd het Piet

Visagie, wat in 1967 Springbokkleure teen die Franse

verwerf het, met sy algemene spel en briljante skopwerk

’n moeilike teenstander geword.

In 1969, in nog ’n eienaardige kompetisiestruktuur, is

Griekwas 13–0 deur Boland geklop en uitgeskakel in ’n

kwarteindwedstryd teen WP. Griekwas was nog nie een

van Suid-Afrika se sterkste spanne nie. Hulle het wel

ander spanne vasgevat en soms gewen, maar nie met ge-

noeg reëlmaat om as ’n gevreesde span beskou te word

nie. Hul teenstanders het egter al hoe versigtiger vir

hulle begin word.

In 1970 het ’n paar gelukkige oorwinnings deur die

loop van die jaar vir Griekwas gehelp. Hulle het naels-

kraaps oorwinnings oor Natal op Kingspark en ook Grens

in Oos-Londen behaal. Die wedstryde teen Noordwes-

Kaap en Noordoos-Kaap was albei maklik. Hulle was op

150 Jaar Book.indd 111 2352011 5:24 PM


koers na die Curriebeker en veral hul vertoning teen WP

in Kimberley het die rugbykenners laat regop sit. Die

telling was 22–18 in Griekwas se guns, en ’n weghol-

oorwinning van 43–16 oor Oos-Transvaal het gewys

dat Griekwas klaar was met speletjies! Ander spanne

se uitslae het hulle ook gehelp. Natal het gelykop teen

Transvaal gespeel – as Transvaal gewen het, sou Griekwas

’n uitspeelwedstryd moes speel.

Om hul skerpheid te behou en aandag aan spanwerk

te gee, het Griekwas ’n vriendskaplike wedstryd teen

Vrystaat gespeel. Mannetjies Roux, die spil waarom die

span gedraai het, is in die wedstryd beseer. Hy is geluk-

kig kort voor die eindstryd fiks verklaar. Dit was sy 44ste

wedstryd vir die unie waar hy grootgeword het, maar eers

laat in sy rugbyloopbaan verteenwoordig het. Dit was

ook Roux se 25ste wedstryd as kaptein.

Na die wedstryd het die Ligbloues erken dat hulle

oorgerus was, maar ook dat die beste span gewen het.

Hulle het nie gekla oor die strafskop vier minute voor die

eindfluitjie wat Griekwas se agsteman, Peet Smit, vanaf

53 meter oorgeskop het nie. Griekwas se skeidsregter,

Ben Calitz, was die man met die fluitjie. Destyds het die

tuisspan drie skeidsregters se name vir die besoekers

gegee om uit te kies, maar die verloorspan het nie oor

die skeidsregter gekla nie. Voor die wedstryd het Frik du

Preez vir sy vriend en kamermaat Mof Myburgh gesê: “Dis

nie hoe ’n mens voel voor ’n Curriebekerfinaal nie.” Daar

was ’n gebrek aan fokus by die Noord-Transvaalse spelers

merkbaar.

Griekwas was die grootste deel van die wedstryd voor.

Nogtans kon die sowat 16 000 toeskouers wat die De

Beers-stadion volgepak het, nie glo dat dit moontlik was

dat hul span die magtige Noord-Transvaal kon klop nie.

Twee goeie breekslae deur die tuisspan se senter Koos

Waldeck en skrumskakel Joggie Viljoen (wat die volgen-

de jaar Springbok sou word) het vleuel Buddy Schwartz

vir twee onverdoelde drieë oorgestuur. Dit was maar

Schwartz se tweede wedstryd vir Griekwas. Waldeck se

gaping het op die middellyn gekom. Hy het uitgegee na

sy kaptein, Roux, wat vir Schwartz aangegee het en hy is

reguit doellyn toe. Na dertig minute was Griekwas dus na

die twee onverdoelde drieë 8–0 voor.

Die Ligbloues het geweldige druk op Griekwas se lig-

ter pak voorspelers geplaas en hul volgehoue stryd om

Noord-Transvaal se voorspelers in toom te hou, het ’n

groot bydrae tot die oorwinning gelewer. Springbok

Piet Visagie het met sy slim skopwerk die teenstanders

laat omdraai, maar nogtans wou die skare nie te opge-

wonde raak toe die rustydtelling 8–3 vir Griekwas was

nie. Noord-Transvaal het toe hul beproefde taktiek om

veld-op te dryf, gebruik en Griekwas was na rustyd in

die moeilikheid teen die sterk wind. Noord-Transvaal se

Chris Luther het sy tweede strafskop oorgeskop, en Frik

du Preez het die tuisskare se grootste nagmerrie met ’n

tipiese “storm-drie” laat waar word. Skielik was Griekwas

Mannetjies Roux captained Griquas to a surprise title.

150 Jaar Book.indd 112 2352011 5:24 PM


9–8 agter en die Ligbloues was besig om beheer oor te

neem.

Vier minute voor die einde het Roux sy veteraan agste-

man Peet Smith vir die baie belangrike strafskop nader

geroep. Dit was teen die wind. Die skop was perfek en die

bal het soos ’n pyl uit ’n boog die regte koers gevat. “Ek

het net gehoop en gebid dat dit die lengte moet hê,” het

Smith later gesê. Hy het vertroue in sy vermoëns gehad

het. Hy het al tevore langer skoppe oorgeskop. Daar was

trane in Griekwas se kaptein, Mannetjies Roux, se oë en

trane het oor die spelers se wange gerol toe hulle besef

wat hulle reggekry het. Lank na die eindfluitjie het die

ondersteuners nog voor die hoofpaviloen saamgedrom.

“We want Mannetjies, we want Mannetjies” het bly weer-

klink totdat die beroemde Springbok op die balkon vers-

kyn het met net sy kortbroek aan.

1971: Dié een is vir die toeskouers!Die eindstryd in 1971 tussen Transvaal en Noord-

Transvaal op Ellispark was weer eens ’n spannende wed-

stryd. Transvaal moes Vrystaat en Griekwas in uitspeel-

wedstryde klop, want die spanne se ligapunte was na die

rondomtalieliga gelykop. Daarna het ’n halfeindstryd

teen Natal gevolg, wat Transvaal 21–10 gewen het. In

Pretoria het die mense hulle verlekker dat Transvaal drie

moeilike wedstryde moes speel voor die groot ontmoe-

ting met Noord-Transvaal – hulle sou mos uitgeput wees!

Transvaal se president, Jannie le Roux, het op die ver-

gadering van die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalraad

(SARVR) die halfeindronde en die eindwedstryd se da-

tums laat aanskuif om vir Transvaal ’n blaaskans tussen

die klomp uitspeelwedstryde te gee. Die Ligbloues sou

dan aan die kortste ent trek, met vyf weke sonder enige

rugby om hul spelpeil hoog te hou. Hulle het ’n vinnige

vriendskaplike wedstryd teen die destydse Rhodesië ge-

reël, maar dit was hul enigste wedstrydvoorbereiding in

die vyf weke voor die eindstryd.

Die wedstryd het in omstredenheid geëindig met

’n drie deur Transvaal in die doodsnikke, wat die tel-

ling 14 elk gemaak het. ’n Drie deur Noord-Transvaal se

slot, Piet du Plessis, is deur Chris Luther vervyf, gevolg

deur ’n drie van Tobias du Toit van Transvaal. Noord-

Transvaal het met rustyd 5–3 voorgeloop. ’n Strafskop

en ’n skepskop deur die Rooibontes se heelagter, Jannie

van Deventer, het Transvaal met 9–5 die voortou gegee.

Noord-Transvaal se losskakel, Dudley Gradwell, het twee

skepskoppe oorgeskop en Luther het net voor die eind-

fluitjie ’n moeilike strafskop oorgeplaas. Die telling was

14–9 en Transvaal se ondersteuners het op die veld ge-

hardloop om hul helde af te dra … Maar skeidsregter Gert

Bezuidenhout was nog lank nie klaar nie.

Die oorhaastige toeskouers was nog op die veld toe

Transvaal afskop en weer besit van die bal kry. Kaptein

Piet Greyling en medeflank Simon Norwood het ’n aan-

val geloods. Toe hulle naby die doellyn gestuit word, was

Springbokstut Theo (Sakkie) Sauermann daar om oor te

dryf. Van Deventer het met die allerbelangrikste vervyfs-

kop geslaag en die wedstryd was toe regtig verby, met

die telling op 14–14. Die president van die Goue Leeus

Rugbyunie, Kevin de Klerk, het in die wedstryd gespeel.

1972: Die dag behoort aan BoschIn 1972 moes Transvaal eers uitspeel en Vrystaat uits-

kakel voor hulle Oos-Transvaal 25–19 geklop het in die

enigste Curriebekereindstryd wat nog op Springs gespeel

is. Die dag het aan die Rooibontes se losskakel, Gerald

Bosch, behoort. Rustyd het dit gelyk of die wedstryd

reeds verby was. Transvaal was 18–3 voor na twee vroeë

skepskoppe van Bosch die tuisspan op die agterste voet

geplaas het. Oos-Transvaal het egter na rustyd terugge-

veg en Transvaal behoorlik opgekeil. Beide spanne het

twee drieë in die wedstryd gedruk, maar Gerald Bosch se

skopskoen het die verskil gemaak. Sy totaal van 17 punte

vir die wedstryd het drie skepskoppe ingesluit, wat toe ’n

rekord vir ’n eindstryd was.

Tommy Symons en Johan Esterhuizen het drieë vir

Transvaal gedruk en Bosch het drie skepskoppe, twee

strafskoppe en ’n vervyfskop oorgeskop. Koos Mulder en

150 Jaar Book.indd 113 2352011 5:24 PM


interne beserings in die hospitaal beland na ’n toelaat-

bare laagvat deur Moaner van Heerden. Van Heerden het

self gesukkel om op te staan na die afskop. Thys Lourens

het na die ongenadige stryd gebreekte tande gehad.

Steve Strydom, wat ongelukkig was om in 1965 ’n

plek in die toerspan na Australië en Nieu-Seeland mis te

loop, was nooit een van die gunstelingskeidsregters in

Pretoria nie. Sy aansien het dié dag ’n verdere knou ge-

kry toe hy nie ’n enkele strafskop binne trefafstand aan

Noord-Transvaal toegeken het nie!

Die spring van die bal het Transvaal by twee geleen-

thede in die tuisspan se doelgebied stief behandel. Met

net vier minute se speeltyd oor, het Gerald Bosch regge-

staan om te skepskop, met die telling 17–15 in Noord-

Transvaal se guns. Dit was Transvaal se skrumbal in die

dae toe skrumskakels nog reguit moes ingooi. Willie

Kahts het egter met die hulp van die grote Hans Weber ’n

vaskop gehaak, en Noord-Transvaal het die riller gewen.

1975: Spies se hartbreker drieDie 1975-Curriebeker is 12–6 deur Noord-Transvaal gewen

na heel moontlik die beroemste drie in die kompetisie se

geskiedenis. Die driedrukker was Pierre Spies, die oorlede

vader van die huidige Springbok-agsteman. Spies was ’n

vleuel wat werklik sy kanse met sy verbysterende spoed

kon benut. Hy was ’n Springbokhekkiesatleet en het met

’n hoë knie-aksie gehardloop. Dié vleuel het in die sewen-

tigerjare in Noord-Transvaal as driedrukker oorheers. Die

meeste van sy drieë het aan die einde van wedstryde ge-

kom nadat die Ligbloues die teenstanders se voorspelers

al sag gemaak het. Elders in die land word hierdie taktiek

moontlik as verbeeldinglose rugby beskou, maar dit is hoe

Noord-Transvaal gewen het en dit is steeds grootliks die

basis van hul suksesvolle wedstrydplan.

Die wedstryd is op ’n nat, modderige veld gespeel en

die telling was gelykop. Die wendrie het uit die laaste

beweging gekom toe Christo Wagenaar die bal voren-

toe skop en sodoende vir Spies die geleentheid vir die

wendrie skep. Noord-Transvaal se lynstaanspringers het

Ben Stander het elkeen ’n drie vir Oos-Transvaal gedruk;

Boesman Wilkinson het met twee strafskoppe en ’n ver-

vyfskop geslaag; en Bennie Dercksen met ’n strafskop.

1973: Vrystaat tree na voreIn 1973 was die Curriebekerkompetisie in vier afdelings

verdeel, en elke span het net vier ligawedstryde gespeel.

Transvaal het 18–7 teen WP verloor en dit het hulle vir

die eindrondes uitgeskakel. Noord-Transvaal was weer

terug na die vorige jaar se glips. Hulle het ’n gedugte

Rhodesiese span in die een halfeindronde op Loftus

geklop, terwyl Vrystaat die ondenkbare reggekry het,

naamlik om WP te klop op ’n nat Nuweland, wat volgens

logika die tuisspan moes bevoordeel.

Dit was ’n briljante eindstryd. Hoewel Noord-Transvaal

sonder ’n aantal beseerde spelers moes speel, het hulle

gou die wedstryd met hul indrukwekkende pak voorspe-

lers beheer. Dit was geen verrassing nie. Vrystaat het

egter met minder besit met die bal gehardloop. Vyf mi-

nute voor rustyd was die telling nog 10 elk. Toe druk die

Ligbloues se haker, Moffie de Klerk, ’n drie en Dirk de Vos

skop sy tweede skepskop oor. Dit was die teken vir Noord-

Transvaal om sy agterlyn in te span. Noord-Transvaal se

30 punte in die oorwinning van 30–22 was op daardie

tydstip die hoogste telling in ’n Curriebekereindstryd.

1974: Transvaal weer tweedeDie eienaardige drie afdelings waarvolgens die

Curriebeker weer in 1974 gespeel is, het Transvaal kans

gegee om vir die eindstryd teen hul ou vyand, Noord-

Transvaal, te kwalifiseer. Transvaal het net-net 17–15

verloor. Transvaal het al die spanne behalwe Oostelike

Provinsie (OP) in hul oorkruisligawedstryde geklop, maar

toe in die halfeindronde OP met 30–6 ’n loesing gegee. ’n

Eindstryd teen die Ligbloues op Loftus het gevolg.

Hierdie wedstryd was nog harder as die een in 1971 en

is destyds as die hardste Curriebekereindstryd nog bes-

kryf. Die Transvaalse haker, Dave Frederickson, het met

150 Jaar Book.indd 114 2352011 5:24 PM


Gerber het afgeskop. ’n Maalbeweging het die bal vo-

rentoe gedra, steelkant om en weer vorentoe. Toe het

groot Louis Moolman die bal uitgepluk en na sy skrums-

kakel Tommy du Plessis uitgegee. Du Plessis het na Gerber

laat loop, wat op sy beurt die bal vir Christo Wagenaar

aangegee het. ’n Speler uit ’n onkantposisie was op hom

wat hom geen keuse gelaat het nie. Wagenaar het na regs

geskop, ’n hoë bal wat in niemandsland geland het. Die

bal het hoog gewip, buitengewoon hoog as mens in aan-

merking neem hoe nat die veld was.

Spies het gestrek en net sy vingerpunte by die bal ge-

kry, dit vorentoe getik en weer gevang, sonder om spoed

te verloor. Vrystaat se agsteman, Kleintjie Grobler, en

Spies se teenstander Gerrie Germishuys, kon nie veel

uitrig nie. Spies is in die hoek oor vir ’n wonderlike drie.

Keith Thoresson het oorgeskop om die eindtelling 12–6

te maak.

veertien ingooie deur Vrystaat gewen. Die Springbokke

John Williams en Louis Moolman, twee van Suid-Afrika

se heel bestes ooit, was die Ligbloues se slotte. As mens

die wedstryd in oënskou neem, is dit dié twee se werk

en Vrystaat se onvermoë om in die lynstane te slaag

(waar die reëls strenger geblaas is as met die vorige

wedstryd), wat Noord-Transvaal hul eerste driekuns in

Curriebekeroorwinnings laat behaal het.

Die Ligbloues se losskakel, Len Gerber, het die ge-

biedsvoordeel beheer in die nat toestande wat Noord-

Transvaal beter as die Vrystaat gepas het. Vrystaat wou

met die bal hardloop. Die manne van Pretoria het geskop

en gedryf en geskop en gemaal, en die lynstane heelte-

mal oorheers. Daar is geen drieë gedruk nie tot twee mi-

nute voor die einde, toe Vrystaat se senter Pikkie du Toit

deurbreek en onder die pale gaan druk. De Wet Ras het

oorgeskop en die telling was 6 elk.

Pierre Spies eludes the Free State defence, 1975.

150 Jaar Book.indd 115 2352011 5:24 PM


kan kom. Vrystaat het nie gaan druk nie. Naas Botha het

ontluik in ’n wedstrydwenner van die eerste water. Dit

was ook Thys Lourens se agste en laaste eindstryd, en

dit was die vierde keer dat hy die goue beker as kaptein

omhoog gehou het. Dis besonders dat hy nooit in daardie

agt wedstryde aan die verloorkant was nie.

1979: Du Plessis versus Du PlessisDit was die Du Plessis-kapteins se eindstryd. Morné was

die kaptein van WP en Daan was Noord-Transvaalse kap-

tein in die plek van ’n beseerde Thys Lourens. Dit was ’n

teleurstellende wedstryd en die telling van 15 elk was

gepas. Naas Botha het aan die einde van die wedstryd

besluit om te skepskop toe ’n drie ’n moontlikheid was.

Dit het die tellings gelykop gemaak. Botha het al sy span

se punte aangeteken, wat twee skepskoppe ingesluit het.

Daardie laaste skepskop het vir Morné du Plessis – een

van Suid-Afrika se grootste kapteins ooit – die plesier

ontneem om die Curriebeker as wenner omhoog te hou.

1980: Die groot pak slaeIn 1980 is WP weer verneder. Vier jaar tevore het

hulle met 33–16 die grootste nederlaag in die

1976: Vrystaat se titel – uiteindelik!In 1976 het Noord-Transvaal “geskitter in hul afwesig-

heid” in die eindstryd van die Curriebeker. Dit was die

eerste en enigste keer dat afrigter Buurman van Zyl ’n

eindstryd met die Ligbloues sou misloop. Vrystaat het

in 1976 hul eerste titel gewen deur WP op die Vrystaat-

stadion ’n goeie loesing van 33–16 te gee. Dit was slegs

die derde keer dat Vrystaat die WP kon klop, en wat die

oorwinning soveel lekkerder gemaak het, was die feit dat

Vrystaat albei wedstryde teen WP in die rondomtaliefase

van die kompetisie verloor het. Die ander spanne se uit-

slae het ook vir Vrystaat bevoordeel. Danksy Natal se oor-

winning van 7–6 oor Transvaal, en Transvaal se nederlaag

teen Noord-Transvaal, het Vrystaat die eindronde gehaal.

Vrystaat het toe hul kans aangegryp en die uitstaan-

de spanpoging van Wouter Hugo se span het aan hulle

die oorwinning besorg. Die agterlyn het hul potensiaal

verwesenlik en het die WP van hul voete af gehardloop.

Vrystaat was ook in die vaste spel baas. WP is teen die

einde meters ver in die skrums teruggedruk.

1977: Noord-Transvaal maak weer soIn 1977 het Noord-Transvaal die verdedigende kampi-

oene, Vrystaat, 27–12 op Loftus geklop. Dit was eintlik

’n ongelyke stryd en Noord-Transvaal het met die eerste

twee skrums met die Vrystaatse voorspelers op loop gesit.

Daar was drie drieë deur Noord-Transvaal se onderskatte

agterlyn, maar Vrystaat se andersins skitterende agter-

lyn het nie veel indruk gemaak nie. Naas Botha, toe net

negentien jaar oud, het 15 punte in sy eerste eindstryd

aangeteken, insluitend sy eerste skepskop in ’n finaal.

1978: Die Ligbloues trek noustropIn 1978 het Noord-Transvaal en Vrystaat weer teen

mekaar te staan gekom, weer in Bloemfontein. Noord-

Transvaal kon net met 13–9 wen, maar die telling het die

Vrystaat gevlei. Weer eens het die twee drieë van Noord-

Transvaal gewys dat hul agterlyn wel agter die doellyn

Morné and Daan du Plessis after Western Province and Northern Transvaal drew the Currie Cup final 15–all in 1979.

150 Jaar Book.indd 116 2352011 5:24 PM


Westelike Provinsie neem weer oorIn die volgende vyf jaar vanaf 1982 het WP ’n rekord op-

gestel van vyf titels in vyf opeenvolgende eindstryde. Dit

ewenaar hul vyf titels in 1892–1898 en weer in 1925–1934,

hoewel laasgenoemde nie in opeenvolgende jare was nie.

Noord-Transvaal het ook van 1977 tot 1981 vyf titels na

mekaar gewen, maar moes die titel in 1979 met WP deel.

Dawie Snyman, die briljante voormalige Matie van

WP en die Springbokke, se veelsydigheid as agterspeler

het hom moontlik verhinder om die hoogtes te bereik

wat van hom verwag is. Hy het egter in ’n mate daarvoor

vergoed toe hy in 1982 die jongste afrigter geword het

wat ’n Curriebeker wen. Die seisoen het nog ’n rekord ge-

sien toe drie broers, naamlik Willie, Carel en Michael du

Plessis, saam in die eindstryd gespeel het.

Dit was WP se eerste keer as alleenhouers van die

Curriebeker vandat eindstryde in 1968 ingestel is. Die

oorwinning op Nuweland in 1982 was ’n treffende verto-

ning. Noord-Transvaal was nie meer so ’n gedissiplineer-

de span nie en het ook baie foute gemaak. Aan die an-

derkant het WP ’n goeie, hardwerkende vaste vyf gehad.

Daar was ook ’n nuwe gees in WP-rugby, wat selfs na die

laer vlakke van rugby deurgedring het. Hul president,

Jan Pickard, het feitlik elke oefening bygewoon, en het

oor die land gevlieg om by al die provinsiale wegweds-

tryde teenwoordig te wees. Die span het ook twee Maties

as leiers gehad, naamlik Divan Serfontein as kaptein en

Hennie Bekker as onderkaptein, wat goeie kontinuïteit

in beplanning en benadering verseker het.

Noord-Transvaal is vroeg in die 1982-seisoen 24–13

deur WP geklop en die Kapenaars het begin hoop dat dit

weer hul beurt was om die goue beker te wen wat hulle

laas in 1979 net kon deel. Naas Botha kon nie in die eind-

stryd speel nie. Sy linkerbeen was in gips na ’n laagvat

van Jannie Els in Noord-Transvaal se wedstryd teen Oos-

Transvaal. WP se voorspelers het egter so oorheers dat

selfs Naas nie sy span sou kon red nie. WP was na tien

minute reeds 14–3 voor, en een van die spesiale drieë van

die voortreflike vleuel, Carel du Plessis, het die telling na

agtien minute tot 18–3 laat vorder. WP het dwarsdeur

Curriebekereindstryde teen Vrystaat gely, en dié keer

was die loesing teen Noord-Transvaal op Loftus ’n alle-

mintige 39–9. WP was in 1980 net ’n skaduwee van die

eertydse beste span in Suid-Afrika. Morné du Plessis het

hom kort voor die wedstryd onttrek en Hennie Bekker

het as kaptein oorgeneem. Die punteverskil van 30 maak

dit die grootste nederlaag in ’n Curriebekereindstryd.

Dit was ’n ongewone seisoen vir WP. Hulle was soms

briljant op die veld, net om dan weer teleur te stel. Dit is

ook die seisoen wat onthou sal word vir die dood van hul

heelagter, Chris Burger, na ’n ernstige nekbesering teen

die Vrystaat in Bloemfontein. WP het Transvaal 37–0 af-

geransel, maar Noord-Transvaal het WP drie maal geklop,

waarvan die laaste nederlaag in die eindstryd uiteraard

die Kapenaars se laagtepunt van die seisoen was.

Noord-Transvaal het oor WP gehardloop en vyf drieë

gedruk. Nog ’n drie is nie toegeken nie. Twee drieë is

deur Edrich Krantz aangeteken, en een elk deur Thys

Burger, Willie Kahts en Moaner van Heerden. Naas Botha

het twee skepskoppe oorgeskop en 19 punte aangeteken.

1981: Die SpringbokdebatIn 1981 het Noord-Transvaal ’n bohaai veroorsaak deur

agt van hul tien Springbokke wat Nieu-Seeland toe was,

vir die eindstryd teen Vrystaat te gebruik. Die ander

twee, Theuns Stofberg en Willie Kahts, was beseer.

Die Ligbloues was die gunstelinge, veral omdat

Vrystaat besluit het om nie hul Springbokke vir die eind-

stryd te gebruik nie. Noord-Transvaal se 23–6 oorwin-

ning was daarenteen met die hulp van hul Springbokke

behaal, en dit verduidelik seker die groot punteverskil.

Noord-Transvaal het drie drieë gedruk en die Vrystaat

geen. Oudergewoonte het Naas Botha ook ’n skepskop

oorgeklits. Dit was egter die einde van ’n era. Buurman

van Zyl, wat tien jaar vantevore weens swak gesondheid

’n seisoen as afrigter misgeloop het, is in Februarie 1982

oorlede. Sy dood, asook WP se opgang en Naas Botha se

vertrek vir ’n proeftydperk by Dallas Cowboys in die VSA,

was die begin van vyf jaar sonder ’n titel vir die Ligbloues.

150 Jaar Book.indd 117 2352011 5:24 PM


was nie ’n goeie eindstryd nie, en WP het een van hul

swakste wedstryde van die seisoen gespeel. Kaptein

Divan Serfontein het vir die derde keer die Curriebeker

omhoog gehou, en daarna as speler uitgetree.

1985: Beserings is ’n kopseerBeserings het in die 1985-seisoen vir Dawie Snyman

hoofbrekens veroorsaak. Hoewel die streeptruie die

Curriebeker die vierde jaar agtereenvolgens gewen het,

was hul rugby nie van dieselfde hoë standaard as in die

vorige wenseisoene nie. WP het vier van die ligawedstryde

verloor en tweede na Noord-Transvaal op die punteleer van

die A-afdeling geëindig. Hulle het in die eindstryd weer

teen die Ligbloues op Nuweland te staan gekom, en die

vorige dekade se topspan 22–15 geklop.

Dit was oudergewoonte ’n taai wedstryd. Die Streeptruie

se voorspelers het Noord-Transvaal laat swaarkry, maar die

verloorders het die lynstaanstryd gewen. Ondanks die ver-

bete teenstand was daar nooit enige twyfel dat WP die bes-

te span op die veld was nie. Hennie Bekker en Neil Burger

het vir WP gaan druk. Noord-Transvaal het weer op Naas

Botha moes staatmaak. Hy het al 15 die Ligbloues se punte

met twee skepskoppe en drie strafskoppe aangeteken.

die seisoen beïndruk, en die dag met die eindstryd was

hulle ongetwyfeld die beste span op die veld. Met slegs

twee strafskoppe in die tweede helfte, het hul disspline

’n groot bydrae tot hul sukses gelewer.

1983: WP behou die bekerDie Westelike Provinsie het die Curriebeker in 1983 op

indrukwekkende wyse behou. Hulle het boaan die pun-

teleer geëindig en moes toe eers teen Natal in die half-

eindronde speel. Natal was tweede in die B-afdeling vir

die swakker spanne. WP het op Kingspark teen Natal ge-

sukkel, maar nogtans 7–3 gewen. WP moes toe weer teen

die Ligbloues in die eindstryd speel, dié keer op Loftus,

waar hulle 9–3 gewen het. Amper net so belangrik as

daardie Curriebekertitel was ’n oorwinning op Loftus!

WP het laas in 1964 ’n wedstryd op Loftus gewen, en dit

was ook die eerste keer dat Noord-Transvaal ’n eindwed-

stryd op Loftus verloor het.

1984: Onstuitbaar!In 1984 het die Streeptruie 53 Curriebekerdrieë gedruk

en slegs sewe afgestaan. Hulle het in die kompetisie 361

punte teenoor net 124 punte aangeteken. Dié keer het

hulle die Curriebeker op Nuweland teen Natal gewen.

Natal het uit die B-afdeling in die eindronde beland deur

Vrystaat, wat die tweede geplaaste span in die A-afdeling

was, in Durban te klop. (Volgens die stelsel wat toe in ge-

bruik was, het die voorste twee spanne van die swakker

B-afdeling uitspeelwedstryde teen die twee topspanne

van die A-afdeling gespeel om sodoende ’n kans te kry

om ook om die Curriebeker mee te ding.)

Natal is deur Wynand Claassen aangevoer. Hulle het

WP teen die verwagtinge in op Nuweland laat les opsê,

nadat Natal weer nie die vroeëre promosiewedstryd kon

wen om na die A-afdeling van die kompetisie bevorder

te word nie. WP moes hard werk om 19–9 te wen. Vroeër

het hulle ook gesukkel, en teen die Vrystaat verloor en

twee keer naelskraap teen Noord-Transvaal gewen. Dit

Wynand Claassen.

150 Jaar Book.indd 118 2352011 5:24 PM


doen het. Die Kapenaars was na ’n goeie seisoen die gun-

stelinge, en boonop het Noord-Transvaal in die drie weke

tussen hul laaste ligawedstryd en die eindstryd geen

wedstryde gespeel nie. Naas Botha het egter met drie

strafskoppe, twee skepskoppe en foutlose taktiese skop-

werk die Streeptruie se hoop op nog ’n Curriebekertitel

verydel. Sy voorspelers het weer uitstekend gespeel.

1989: Weer gelykopDit was 1989 op Nuweland. Daar was net enkele minute oor

en Noord-Transvaal was 15–11 voor. Dit het gelyk of WP hul

tweede nederlaag in die eindstryd op Nuweland gaan ly.

Toe kom Carel du Plessis tot die Streeptruie se redding! Du

Plessis, wat moontlik die beste linkervleuel is wat Suid-

Afrika nog gelewer het, het na volgehoue druk van WP en

ook sy broer Michael se uitgee na ’n losskrum deurgesny

en in die hoek gaan druk.

Dit het van die onervare Riaan Gous, se vervyfskop af-

gehang of die goue beker sou terugkom Nuweland toe.

Die skop het goed gelyk, maar op die laaste oomblik ge-

swenk en verby die regoppaal getrek. Twee topspanne in

die kompetisie het oorheers deur al tien titels te wen. In

die dekade het WP vyf keer gewen, teenoor die vier titels

van Noord-Transvaal. Een eindstryd was gelykop.

1986: Vyf in ’n ry!Westelike Provinsie se mees indrukwekkende en volge-

houe goue era het in 1986 met ’n oorwinning van 22–9

oor Transvaal op Nuweland tot ’n einde gekom. Hul hard-

looprugby het Transvaal se konserwatiewe spelpatroon

oorrompel. Dit was ook Transvaal se kaptein, Jannie

Breedt, se eerste nederlaag in ’n eindstryd. Met die so-

veelste nuwe stelsel moes Transvaal in die halfeindronde

teen Natal in Durban speel, wat hulle 18–4 gewen het,

terwyl WP outomaties eindstryd toe is.

WP se oorwinning in die eindstryd op Nuweland het da-

rem meer behels as om net met elke bal te hardloop. Die

voorspelers het die Rooibontes se gedugte pak goed be-

sig gehou totdat die agterlyn oorgeneem het. Trouens,

kort voor die einde van die wedstryd was Transvaal nog

9–8 voor, maar toe het WP-senter Goggie van Heerden

twee keer kort na mekaar gaan druk. Die bekende radio-

omroeper John Robbie het in die eindstryd vir Transvaal

gespeel, en in die seisoen ook met vier skepskoppe ge-

slaag.

1987: Briljante Botha1987 se Curriebekereindstryd het een van die heel bes-

te individuele vertonings deur ’n speler opgelewer. In

die reën en hael op Ellispark het die twee ou vyande,

Transvaal en Noord-Transvaal, mekaar die stryd aangesê.

Dit was Naas se wedstryd. Hy het al 24 punte aangeteken

in die oorwinning van 24–18 (wat elders beskryf word).

Hy het vier skepskoppe en vier strafskoppe tussen die

pale deurgestuur, en sy foutlose taktiese skopwerk het

die voorspelers op die voorvoet gehou.

1988: Alweer Naas!Westelike Provinsie was nog steeds ’n faktor in die

Curriebekertoernooi en het in 1988 met 19–18 die eind-

wedstryd op Loftus met ’n enkele punt verloor. WP moes

eers die B-afdeling se voorste span Noord-Vrystaat in die

halfeindronde klop, wat hulle met 26–8 in Welkom ge-

Captain Naas Botha and his team celebrate their 1988 triumph.

150 Jaar Book.indd 119 2352011 5:24 PM


150 Jaar Book.indd 120 2352011 5:24 PM

Twee spanne oorheers die negentigerjare 121

As die 1980’s aan Westelike Provinsie (WP) en Noord-Transvaal behoort het, was die

negentigerjare die dekade waarin Transvaal en Natal sterk na vore getree het. Sewe van

’n moontlike tien Curriebekertitels het na hierdie twee spanne se kant gekom nadat

hulle ’n geruime tyd Curriebekerglorie misgeloop het. In 1993 het Transvaal se naam

verander na die Gauteng Leeus, en het hulle na 21 jaar weer die Curriebeker gewen. Hul

oorwinning in 1972 teen Oos-Transvaal was hul vorige sukses. Maar die Natalspan het

sedert hul stigting in 1890 nog nooit ’n Curriebekertitel verower nie!

Gedurende die negentigs is drie titels weggeraap van die oorheersing deur die Leeus

en Natal, eers deur Noord-Transvaal in 1991 en later as die Blou Bulle in 1998, en ook

deur WP in 1997. Dit was ’n dekade wat deur omwenteling en aanpassing gekenmerk is.

In 1996 het rugby in Suid-Afrika uiteindelik ’n professionele sport geword nadat dit

al ’n hele ruk in dié rigting beweeg het. Nie ’n enkele rugbyland – met die moontlike

uitsondering van Argentinië – het stiptelik by die Internasionale Rugbyraad (IRR) se

streng reëls oor professionalisme gehou waaroor hulle so jaloers waggestaan het nie.

In Suid-Afrika was dit Transvaal wat die leiding geneem het om hul spelers te vergoed.

Dit is heel openlik gedoen. Sedert die laat tagtigerjare, nadat Louis Luyt in 1984 die

president van die Transvaalse Rugby-Voetbalunie (TRVU) geword het, het hulle sonder

geheimhouding spelers van ander provinsies gekoop.

Noord-Transvaal was die hoofverskaffer van sulke kwaliteitspelers en het ook

Transvaal voorsien van ’n uitnemende kaptein, Jannie Breedt. Net soos Morné du

Plessis, die Springbok- en WP-kaptein wat die Curriebeker slegs een keer gedeel het,

het Breedt nooit die voorreg gehad om dié beker as kaptein van Transvaal te wen nie.

7

Twee spanne oorheers die negentigerjareNatal en die Leeus breek die droogte in Curriebekerrugby

Lions captain Jannie Breedt laid the foundation for the Lions’ three Currie Cup wins in the 1990s.

150 Jaar Book.indd 121 2352011 5:24 PM


Hy het Transvaal oor ’n tydperk van sewe jaar in 102 wed-

stryde op die veld gelei, insluitende die vier eindstryde

wat Transvaal verloor het. Dit is billik om te sê dat as dit

nie vir die briljante Naas Botha in twee van daardie eind-

stryde was nie, Transvaal twee meer titels sou gehad het.

Breedt se span was ook ongelukkig om in 1992 met ’n en-

kele punt 14–13 teen Natal op Ellispark te verloor.

Breedt het ongetwyfeld die grondslag vir die volgende

twee jaar gelê. Transvaal het as die Gauteng Leeus om-

trent elke moontlike trofee gewen, insluitend die Super

10, die M-Net-aandreeks en die Lionbeker.

Natal het op hul beurt sedert die sestigerjare totdat die

laaste twee Curriebekers met ’n ligastelsel in 1964 en 1966

beslis is, nie naby ’n titel gekom nie. Dié twee kompetisies

en die kompetisie in 1957–1959 was die enigste drie afwy-

kings van die sewe eindstryde tussen 1939–1956, en die

voortsetting in die speel van eindstryde in 1968.

In 1984 het Natal wel ’n eindstryd teen WP op Nuweland

gespeel, maar dit was nie eintlik die gevolg van ’n goeie

seisoen nie, eerder die eindproduk van een van die baie

kunsmatige kompetisiestrukture.

Natal was in 1984 die wenners van die B-afdeling en

verras toe vir die Vrystaat in Durban in die halfeindronde

met ’n oorwinning van 26–15. In die ander halfeind-

stryd het WP, die topspan, vir Oos-Transvaal met 53–0

afgeransel. En só het Natal in 1984 hul kans gekry om

in ’n Curriebekereindstryd teen WP te speel. As die stel-

sel in 2010 toegepas was, sou dit beteken dat Oostelike

Provinsie (OP), die wenners van die Eerste Liga, vir WP,

wat tweede in die Premier Liga was, moes klop om ’n plek

in die eindstryd te kry.

Van 1982 tot 1986 het Natal vyf seisoene lank in die

B-afdeling water getrap. In dié tyd was daar net die am-

perse wen in die 1983-Curriebekerhalfeindronde toe

Natal op Kingspark 7–3 teen WP verloor het, en die eind-

ronde in 1984 op Nuweland wat hulle 19–9 verloor het.

Dis ironies dat Natal in albei jare die B-afdeling gewen

het, maar nie hul uitspeelwedstryd teen Noord-Vrystaat

kon wen om na die A-afdeling te promoveer nie. Ná hier-

die promosie-nederlae moes Natal maar weer die moti-

vering vind om die halfeindstryde te speel ten einde die

Curriebekereindstryd te haal!

Maar niks bly ooit dieselfde nie. Toe Natal in 1990

die dramatiese deurbraak maak deur hul eerste

Curriebekertitel te wen, was dit die eerste van ses titels,

waarvan vier in die negentigerjare verower is. Daardie

oorwinning was die resultaat van opbou en beplanning,

Die nege slagvelde

Tot en met die einde van 2010 is vyftig Curriebekereindstryde op nege verskillende velde gespeel. Sewentien van daardie wedstryde is op Loftus Versveld beslis, terwyl Nuweland die tweede meeste Curriebekereindstryde, naamlik elf, beleef het. Ellispark (nou Coca-Colapark) was die gasheerveld vir ses eindstryde, terwyl vyf van die Vrystaat se ses eindstryde op die Vrystaat-stadion/Vodacompark gespeel is en een op Springbokpark.

Durban se eerste eindstryd in 1956 is op die Kingsmead-krieketvelde gespeel, en hul volgende ses daarna is op Kingspark/Absa-stadion gespeel.

Net drie eindstryde is elders as in Kaapstad, Johannesburg, Durban en Bloemfontein aangebied. In twee van hulle was daar op die nippertjie dramatiese heldedade wat ’n Curriebekeroorwinning besorg het. Die 1952-eindstryd is op die skilderagtige Bolandpark in Wellington gespeel. Natie Rens van Transvaal het die Bolanders se harte gebreek met ’n skepskop in die doodsnikke van die wedstryd wat sy span met 11–9 laat deurskuur het. Die De Beers-stadion was die veld waar Griekwas se Peet Smith in 1970 vir Noord-Transvaal drie minute voor die einde met ’n lang strafdoel teen die wind verras het. Die telling was 11–9 in Griekwas se guns. Twee jaar later het Transvaal vir Oos-Transvaal op die PAM Brink-stadion in Springs met 25–19 geklop.

150 Jaar Book.indd 122 2352011 5:24 PM


wat vyf jaar in die B-afdeling ingesluit het. Die oorwin-

ning in 1990 was inderdaad die begin van Natal se vesti-

ging as ’n krag in Suid-Afrikaanse en wêreldrugby.

1990Onder aanvoering van Craig Jamieson het die span vir

Natal in hul eeufeesjaar die glorie behaal waarna hulle

so lank uitgesien het. Die Curriebekertitel het egter nie

sommer net in hulle skoot geval nie. Natal was geluk-

kig om hul eerste wedstryd van die 1990-kompetisie

teen die Vrystaat te wen nadat die Vrystaatse heelag-

ter, André Joubert, met vyf strafskoppe pale toe misluk

het. Natal se oorwinning van 18–9 het hulle inderwaar-

heid gevlei. Die wedstryd teen Transvaal was taai, maar

Natal het 25–19 gewen. In die wedstryd teen WP op

Nuweland moes Natal ’n agterstand van 12 punte inhaal

om in die laaste tien minute ’n gelykoptelling van 18

elk af te dwing.

Daarna het Natal op Welkom hul ou vyand, Noord-

Vrystaat, deeglik pak gegee en op Kingspark het hulle ’n

14-man Noord-Transvaalse span met 24–9 met die kous

oor die kop huis toe gestuur. Natal het Wes-Transvaal

net-net in Potchefstroom geklop en met slegs een punt

teen OP in Port Elizabeth geseëvier.

Groot Tom Lawton, die Wallabiehaker wat as die beste

ter wêreld beskou is, is nader gelok om Jamieson se span

deur die laaste deel van die 1990-kompetisie te help. Hy

het in agt wedstryde vir Natal gespeel, en sy grootte en

kundigheid het die deurslag gegee. Saam met die groot,

harde Wahl Bartmann – toe in sy eerste seisoen vir Natal

– en met Guy Kebble, die nuwe aanwins uit WP op los-

skop, het Natal skoongemaak. Hulle het WP dié keer op

Kingsmead 21–12 in die omkeerstryd geklop.

Natal was goed op koers, maar die Welkom-spooksel

het so byna weer toegeslaan. Hulle is op die ou einde

met ’n skepdoel van Joel Stransky teen Noord-Vrystaat

gered, net om in die omkeerstryd in Pretoria deur

Noord-Transvaal met ’n telling van 28–6 afgeransel te

word. Transvaal het Natal daarna op Kingspark groot

laat skrik, maar Natal het die wedstryd 27–25 gewen.

Natal het nietemin baie kwesbaar gelyk. Ondanks twee

nederlae en ’n gelykopstryd het hulle wel tweede op die

Curriebekerpunteleer geëindig. Hulle sou op 6 Oktober

1990 op Loftus Versveld teen Noord-Transvaal te staan

kom om die 1990-Curriebekerkampioen te bepaal.

Die 1990-eindstryd sal ook onthou word vir die slinkse

taktiek van die Natalkeurders onder leiding van die sa-

meroeper Piet Strydom, om ’n “vals” pak voorspelers aan

te kondig wat nie dieselfde was as die span wat op die

veld gedraf het nie. Voorts het Ian McIntosh die plaas-

vervangerreël baie slim tot Natal se voordeel toegepas.

Dan was daar ook een van die legendariese Currie-

bekerdrieë van Tony Watson, Natal se regtervleuel. Dit

was ’n skitterende drie. Watson het later erken dat dit

ietwat van ’n gelukskoot was, maar dit was nogtans uits-

Breakthrough! Captain Craig Jamieson holds the Currie Cup aoft after Natal’s first win in 1990.

150 Jaar Book.indd 123 2352011 5:24 PM


onderlik. Dit was moontlik nie so aanskoulik soos Pierre

Spies se drie vyftien jaar tevore toe Noord-Transvaal die

Vrystaat in die doodsnikke getroef het nie, maar Watson

se drie was in ’n paar opsigte betekenisvol.

Dié drie het Natal se 1990-oorwinning aangehelp – ’n

reuse deurbraak na ’n droogte van 100 jaar. Dié oorwin-

ning sou Natal as een van die voorste spanne vestig.

Die professionele era was net om die draai, en die oor-

winning het R1,5 miljoen in die bankrekening van die

Natalse Rugbyunie (NRU) geplaas. Vergeleke met van-

dag was dit ongeveer R20 miljoen werd.

Dit was maar nét nie Noord-Transvaal se dag nie. Met

die ophardloopslag het die senter, Pieter Nel, in die ton-

nel gegly en hom so beseer dat hy nie kon speel nie. Theo

van Rensburg, die toekomstige Springbokheelagter, is

senter toe geskuif en Gerbrand Grobler is opgestuur as

heelagter. Noord-Transvaal was stadig maar seker besig

om die oorhand te begin kry, toe Watson se drie ’n wen-

ding in die wedstryd meebring.

Van Rensburg het ’n desperate poging met dekverde-

diging uit die senterposisie aangewend, maar hy is op

die verkeerde voet betrap en Watson het teen die kantlyn

afgenael. Watson het later gesê dat dié drie ekstra spoed

benodig het, wat hy wel gehad het. Ook die wegskouer

van Van Rensburg deur Watson was briljant!

Die wendrie is deur ’n strafskop van die middellyn af

gevolg. Die Ligbloues se senter, Jannie Claassen, is ge-

straf vir ’n laatvat in die doelgebied net na die drie, en

Stransky het oorgeskop. Voor Watson die Loftusskare

laat stil word het, was die telling 12–9 in die tuisspan se

guns. Die drie en die strafskop het die bordjies verhang,

en Natal het 18–12 voorgeloop. Volgens afrigter Ian

McIntosh was dit die dag waarop Natal se rugby volwas-

senheid bereik het.

Ian McIntosh – coached Natal to their first Currie Cup victory. Tony Watson – a significant try.

150 Jaar Book.indd 124 2352011 5:24 PM


1991In 1991 het Transvaal die kans laat verbygaan om wraak

te neem op Noord-Transvaal vir die nederlaag in 1987, toe

Naas Botha en sy voorspelers die eindstryd 24–18 in die

wind en reën op Ellispark gewen het. Noord-Transvaal

het vir oulaas die Curriebeker met Naas Botha as kap-

tein gewen. Hy het na die 1992-seisoen uit eersterangse

rugby in Suid-Afrika getree.

Vanaf 1987 tot 1991 het Noord-Transvaal vyf jaar na

mekaar in Curriebekereindstryde gespeel, waarvan hulle

twee gewen, twee verloor en een gelykop gespeel het.

Hul volgende eindstryd en titel sou eers sewe jaar later

in 1998 plaasvind, met nóg ’n droogte daarna wat eers in

2002 met ’n eindstryd gebreek sou word.

Vir Noord-Transvaal was die 1991-seisoen om die min-

ste te sê onvoorspelbaar. Hulle moes hard werk om weer

bo uit te kom na hul verrassende nederlaag teen Natal in

die vorige jaar se Curriebekereindstryd. Twee groot pak-

ke slae, wéér teen Natal met 54–15 en teen Transvaal met

24–9, was maar ’n trietsige begin van ’n seisoen waarin

hulle vir die vorige jaar se verbeurde kanse wou vergoed.

Ná Botha se terugkeer van Rovigo het die Lionbeker ge-

volg en hulle het Transvaal 35–12 geklop. Hulle het ook

vir WP in die Curriebekerkompetisie met 28–9 pak gegee.

Die opflikkering was egter te laat – of so het dit gelyk.

Om enigsins ’n kans te hê, moes Noord-Transvaal staat

maak op wat die ander spanne se uitslae was. Vrystaat

moes WP klop, wat hulle toe ook gedoen het, maar nie

sonder drama nie. ’n Toeskouer het op die veld gehard-

loop net toe WP se Springbok, FC Smit, doellyn toe storm.

Goed binne die Vrystaat se kwartgebied het die toeskou-

er hom grond toe gebring! ’n Drie beslis ’n moontlikheid.

Dit sou die wedstryd vir WP verseker. Izak Beneke het ’n

verrassende drie reg aan die einde vir Vrystaat aange-

teken, en drie spanne het saam die tweede plek op die

punteleer beklee. Transvaal was boaan die liga.

As ’n blyk van waardering teenoor die spelers en hul

vroue en meisies het die Ligbloues daardie naweek by

Sun City ontspan. Hulle moes toe skielik terugjaag om

voor te berei vir ’n uitspeelwedstryd die Woensdag teen

WP op Loftus. Hulle het die wedstryd 34–21 gewen, en in

Bloemfontein het hulle 27–23 in die halfeindronde met

Vrystaat klaargespeel.

’n Week later het Noord-Transvaal vir Transvaal, wat

die voorste span op die punteleer was, oortuigend geklop

nadat die rustydtelling 6 elk was. Die eindtelling was 27–

15 en die Ligbloues het die wedstryd oorheers met vier

drieë teenoor geen van Transvaal nie. Hul oorwinning

was die gevolg van beter balbesit vanaf die eerste fase,

en ook Botha se vermoë om gebiedsvoordeel te verseker.

Transvaal se besluit om spelers in die veld te stoot wat pas

van hul beserings herstel het, het meegehelp om Noord-

Transvaal die onwaarskynlike Curriebekerkampioene

van 1991 te maak.

1992Transvaal en die Gauteng Leeus het in vyf van die ses

eindstryde tussen 1991 en 1996 gespeel, maar vir Jannie

Breedt was daar geen beker om te wys nie.

In 1991 was die Curriebekerkampioene Natal net

’n skadu van die span wat die vorige jaar gewen het –

hulle het net elf van hul 21 wedstryde gewen. In 1992

was Natal egter weer ’n perd van ’n ander kleur. Hul oor-

winning oor WP op Kingspark met ’n rekord 31–19 was

’n aanduiding van ’n goeie seisoen wat voorlê. Daarna

verloor hulle op Loftus met 27–24, waarvan Naas Botha

al 27 punte aangeteken het. Dit was egter die laaste keer

dat hulle in dié seisoen ’n Curriebekerwedstryd sou ver-

loor. Hulle het 19–11 teen WP op Nuweland gewen, die

eerste keer sedert die halfeindronde in 1956 en slegs die

tweede keer ooit dat Natal op die “bakermat van Suid-

Afrikaanse rugby” wen. Natal het ook die eerste keer bo-

aan die Currie bekerpunteleer geëindig.

Natal moes Ellispark toe gaan vir die eindstryd. Destyds

was die reël dat die twee spanne na ’n vorige uitspeel-

wedstryd die tuisveld sal ruil – en dit was in 1986 met die

halfeindstryd in Durban. Dit sou egter nie ’n verskil ge-

maak het nie. Natal het rustyd 8–3 voorgeloop na ’n vroeë

drie deur Gary Teichmann, gevolg deur ’n breekslag van

150 Jaar Book.indd 125 2352011 5:24 PM


Eindstrydskeidsregters

Craig Joubert het in 2010 die 25ste skeidsregter geword wat ’n Curriebekereindstryd hanteer toe hy in beheer was van die Natal Sharks en WP se kragmeting in Durban.

Aangesien eindstryde aanvanklik ongereeld gespeel is (die eerste sewe is tussen 1939 en 1968 gespeel), is daar slegs 25 skeidsregters wat die kans gehad het om in die hoogtepunt van die Suid-Afrikaanse seisoen op te tree.

André Watson se sewe eindstryde is boaan die lys; Steve Strydom is tweede met ses eindstryde, en Freek Burger en Jonathan Kaplan is volgende met vyf eindstryde elk. Watson het ses opeenvolgende eindstryde in 1996–2001 hanteer, en hy was ook in 1999 en 2003 die skeidsregter in twee Wêreldbekereindstryde.

Met dié dat skeidsregters nou deur die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) gekontrakteer word, het die beginsel van “neutrale” skeidsregters verval. Dit is selfs verder op Super 14-vlak gevoer, waar skeidregters sedert 2009 in beheer van wedstryde kan wees waar hul eie land se spelers betrokke is.

Hoewel ses toetsspelers ook in toetswedstryde as skeidsregters opgetree het, was daar net een voormalige Springbok, die stut Boy Louw, wat ’n Curriebekereindstryd beheer het. Dit was die heel eerste eindstryd in 1939, net ’n jaar na hy uitgetree het. Louw het die vorige jaar nog teen die Britse Leeus gespeel. Sy broer Fanie, wat ook ’n Springbokstut was, was die kaptein van Transvaal wat in daardie eerste eindstryd in 1939 teen WP op Nuweland gespeel het.

Hier volg ’n lys van die skeidsregters in Curriebekereindstryde. (Tuisspanne word eerste genoem. Skeidsregters is sedert 1998 nie meer lede van ’n bepaalde unie nie, maar van SARU – die verwysing na hul unies is dus ’n aanduiding van waar hulle in die jaar van hul Curriebekeraanstelling gewoon het.)

1939: Westelike Provinsie vs Transvaal: Boy Louw (Westelike Provinsie)

1946: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Carl Basson (Noord-Transvaal)

1947: Westelike Provinsie vs Transvaal: Albie Henkes (Westelike Provinsie)

1950: Transvaal vs Westelike Provinsie: Eddie Hofmeyr (Transvaal)

1952: Boland vs Transvaal: Chris Ackermann (Boland)1954: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Ralph Burmeister

(Westelike Provinsie)1956: Natal vs Noord-Transvaal: Bowden Coombe (Natal)1968: Noord-Transvaal vs Transvaal: Bertie Strasheim (Noord-

Transvaal)1969: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Fonnie van der

Vyver (Noord-Transvaal)1970: Griekwaland-Wes vs Noord-Transvaal: Ben Calitz

(Griekwaland-Wes)1971: Transvaal vs Noord-Transvaal: Gert Bezuidenhout

(Transvaal)1972: Oos-Transvaal vs Transvaal: Piet Robbertse (Oos-Transvaal)1973: Noord-Transvaal vs Transvaal: Piet Robbertse (Oos-

Transvaal)1974: Noord-Transvaal vs Transvaal: Steve Strydom (Oranje-

Vrystaat)1975: Oranje-Vrystaat vs Noord-Transvaal: Justus Moolman

(Oostelike Provinsie)1976: Oranje-Vrystaat vs Westelike Provinsie: Gert Bezuidenhout

(Transvaal)1977: Noord-Transvaal vs Oranje-Vrystaat: Jimmy Smith-Belton

(Oostelike Provinsie)1978: Oranje-Vrystaat vs Noord-Transvaal: Gert Bezuidenhout

(Transvaal)1979: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom

(Oranje-Vrystaat)1980: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Steve Strydom

(Oranje-Vrystaat)1981: Noord-Transvaal vs Oranje-Vrystaat: Johan Gouws (Oos-

Transvaal)1982: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom

(Oranje-Vrystaat)1983: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Johan Gouws

(Oos-Transvaal)1984: Westelike Provinsie vs Natal: Cassie Carstens (Noord-

Transvaal)1985: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Steve Strydom

(Oranje-Vrystaat)1986: Westelike Provinsie vs Transvaal: Steve Strydom (Oranje-

Vrystaat)1987: Transvaal vs Noord-Transvaal: Freek Burger (Westelike

Provinsie)1988: Noord-Transvaal vs Westelike Provinsie: Jimmy Smith-

Belton (Oostelike Provinsie)

150 Jaar Book.indd 126 2352011 5:24 PM


1989: Westelike Provinsie vs Noord-Transvaal: Jimmy Smith-Belton (Oostelike Provinsie)

1990: Noord-Transvaal vs Natal: Freek Burger (Westelike Provinsie)

1991: Noord-Transvaal vs Transvaal: Freek Burger (Westelike Provinsie)

1992: Transvaal vs Natal: Freek Burger (Westelike Provinsie)1993: Natal vs Gauteng Leeus: Freek Burger (Westelike

Provinsie)1994: Oranje-Vrystaat vs Gauteng Leeus: Stef Neethling

(Boland)1995: Natal Sharks vs Westelike Provinsie: Tappe Henning

(Noord-Transvaal)1996: Gauteng Leeus vs Natal Sharks: André Watson (Oos-

Transvaal)1997: Westelike Provinsie vs Vrystaat Cheetahs: André Watson

(Gauteng Falcons)1998: Blue Bulls vs Westelike Provinsie: André Watson (Gauteng

Falcons)1999: Natal Sharks vs Leeus: André Watson (Gauteng Falcons)2000: Natal vs Westelike Provinsie: André Watson (Falcons)2001: Westelike Provinsie vs Natal Sharks: André Watson

(Falcons)2002: Lions vs Blou Bulle: Jonathan Kaplan (Boland)2003: Blou Bulle vs Sharks: Shaun Veldsman (Boland)2004: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: André Watson (Falcons)2005: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan

(Boland)2006: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan

(Boland)2007: Vrystaat Cheetahs vs Goue Leeus: Mark Lawrence

(Mpumalanga)2008: Sharks vs Blou Bulle: Jonathan Kaplan (Westelike

Provinsie)2009: Blou Bulle vs Vrystaat Cheetahs: Jonathan Kaplan

(Westelike Provinsie)2010: The Sharks vs Westelike Provinsie: Craig Joubert

(KwaZulu-Natal)

Belangrike naamsveranderinge:Noord-Transvaal word die Blou Bulle.Transvaal word die Gauteng Leeus, toe die Goue Leeus, toe net die Leeus, en toe weer die Goue Leeus.Oos-Transvaal het eers die Gauteng Valke geword, toe die Falcons/Valke, en toe die Valke.Oranje-Vrystaat het Vrystaat Cheetahs geword.Mpumalanga was eers Suidoos-Transvaal en toe Suidoos-Transvaal en Laeveld.Natal het Natal Sharks, toe net Sharks, en toe The Sharks geword.

Aantal eindwedstryde (50):7: André Watson6: Steve Strydom5: Freek Burger, Jonathan Kaplan3: Gert Bezuidenhout, Jimmy Smith-Belton2: Piet Robbertse, Johan Gouws1: Boy Louw, Carl Basson, Albie Henkes, Eddie Hofmeyr, Chris Ackermann, Ralph Burmeister, Bertie Strasheim, Bowden Coombe, Fonnie van der Vyver, Ben Calitz, Justus Moolman, Cassie Carstens, Stef Neethling, Tappe Henning, Shaun Veldsman, Mark Lawrence, Craig Joubert

Bron van statistieke: www.rugby365.com en Gabriel Pappas (GLRU).

Jonathan Kaplan refereed 143 Currie Cup matches by end 2010.

150 Jaar Book.indd 127 2352011 5:25 PM


Pieter Muller. McIntosh se sogenaamde “direkte rugby”

is vir die eerste uur met groot welslae gebruik, met die

nuwe Natal-kaptein en voormalige Transvaalspeler, Wahl

Bartmann, aan die voorpunt. Hy het met sy sterk dryf-

spel Natal telkens oor die voordeellyn gekry.

Natal het deurgaans op die telbord voorgeloop, en op

die ou einde was dit ’n verbroude strafskop wat Natal

14–13 laat deurskraap het om die titel te wen. Die beste

span het tóg gewen, en hul rekord deur die seisoen het

bewys dat hulle die titel verdien het.

Vir die vierde keer was Jannie Breedt as kaptein van

Transvaal in ’n eindstryd aan die verloorkant, maar hy het

sy span sedert daardie eerste nederlaag in 1986 gelei om

deurgaans ’n sterk aanspraakmaker op die titel te wees.

1993Die Curriebekersukses in 1993 het gekom ondanks Louis

Luyt se ongeduld wat gelei het tot die aanstelling van ’n

klomp afrigters sedert hy die presidentskap in 1984 oor-

geneem het, totdat hy in 1998 deur Jomo King opgevolg

is. Trouens, Luyt het self die span vir ’n wedstryd of twee

afgerig!

Daar was ’n toevloei van spelers uit Noord-Transvaal –

hoofsaaklik Springbokke – wat by Transvaal aangesluit

het. Saam met hulle het afrigters soos Kitch Christie en

Ray Mordt die Jukskei oorgesteek. Dit was genoeg om

Luyt se Curriebekerdroom te bewaarheid. Die 1993-eind-

stryd is in Durban gespeel en dit was Transvaal/Leeus

se derde finaal in drie jaar. Dié keer het hulle die knoop

deurgehaak en Natal 21–15 op Kingspark geklop om die

1993-kampioenspan te word.

Dit was ’n wedstryd wat Natal waarskynlik moes gewen

het. Selfs teen ’n sterk wind het hulle in die eerste helfte

die gebiedsvoordeel gehad. Deeglike beplanning deur

Christie en Mordt het egter Natal se skrumvoordeel en

Bartmann se dryfspel geneutraliseer. Die Leeus se uitste-

kende fiksheid het die deurslag gegee, en die Natallers

het vir hulself ’n gat gegrawe met twee blapse wat tot

drieë vir die Leeus gelei het. Eerstens het Gavin Johnson

Celebrating after the 1993 Lions break the 21-year Currie Cup drought, Pieter Hendriks, Ian Macdonald, Lois Luyt, Hannes Strydom, Kobus Wiese.

150 Jaar Book.indd 128 2352011 5:25 PM


’n los bal opgetel, Pieter Muller se laagvat afgeskud en met

Rudolf Straeuli se hulp oor die doellyn geduik. Daarna

het Uli Schmidt, die voormalige Noord-Transvaalse haker

wat in sy sewende Curriebekereindstryd gespeel het, sy

eerste drie in ’n eindstryd gedruk na ’n hanteerfout van

die Natalse vleuel, Cabous van der Westhuizen. Die Leeus

se ander punte was drie strafskoppe en ’n doelskop deur

Gavin Johnson.

1994Die Leeus se vierde agtereenvolgende Currie-

bekereindstryd is in 1994 op Springbokpark in

Bloemfontein gespeel, aangesien daar herbouings by

die Vrystaat-stadion aan die gang was. Hulle het die

Vrystaat 56–33 verpletter nadat hulle rustyd reeds 31–16

voor was. Die Leeus het sewe drieë gedruk, waarvan een

’n strafdrie was – dit was ’n rekord getal drieë vir ’n wen-

span. Nog rekords is opgestel, naamlik die wentelling

van 56 punte, 89 punte deur die twee spanne, sewe drieë

deur die wenners en tien drieë in ’n enkele wedstryd.

Dit klink na “sjampanjerugby”, maar die werklikheid is

dat albei spanne se verdediging bra gemiddeld was. Die

feit dat die verloorspan se 33 punte nog net twee keer

deur ’n wenspan in ’n eindstryd oortref is, stem mens ook

tot nadenke! Die oorwinning in 1994 is bereik terwyl Ray

Mordt die afrigter was. Christie het toe reeds die leisels

by Springbokafrigter Ian McIntosh oorgeneem.

1995In die negentigerjare het die topspanne behoorlik wip-

plank gery, en in 1995 was dit weer Natal se beurt om

bo te wees. Dit is die jaar waarin Natal hul eerste titel

op hul tuisveld gewen het, na hul nederlae teen Noord-

Transvaal in 1956 en teen die Leeus in 1993. Dit is ook die

jaar waarin Natal die Natal Sharks (later net die Sharks)

geword het en Ian McIntosh teruggekeer het as afrigter

nadat hy as Springbokafrigter deur Luyt afgedank is.

Mac, soos hy steeds bekendstaan, het ’n stormagtige

verwelkoming met sy terugkeer na Natal gehad. Nie al

die spelers wou hom terughê nie, en sommige seniorspe-

lers se koppe het gerol na die bestuursbesluit bevestig is

dat McIntosh in beheer van sake sou bly.

Die Sharks was gereed vir professionalisme. Keith

Parkinson, die president van NRU, het die Franse slot

Olivier Roumat en hulle losskakel Thierry Lacroix se

dienste vir die Sharks beding. Luke Smith, die skoppen-

de losskakel oorspronklik van Noord-Transvaal, het 158

Curriebekerpunte vir die Sharks aangeteken.

Die Natal Sharks het net twee in tien wedstryde ver-

loor – teen WP en die Leeus – in hul opmars na die einds-

tryd en nog ’n Curriebekertitel verloor. Die 1995-seisoen

het Gary Teichmann se era as die Sharks se kaptein inge-

lui. Bartmann, wat tussen Johannesburg en Durban ge-

vlieg het om te oefen en te speel, het na ’n besering en as

gevolg van sy sakebelange besluit om sy rugbyloopbaan

af te sluit. Cabous van der Westhuizen was hierdie keer

die held. Na ’n skoppie deur die Franse Shark, Thierry

Lacroix, het die bal vir hom reggespring en die langhaar-

vleuel kon vir sy vorige blaps in 1993 vergoed deur ’n drie

Ray Mordt – Lions winning coach in 1994.

150 Jaar Book.indd 129 2352011 5:25 PM


te druk. Lacroix se doelskop het dit 10–3 gemaak.

Lacroix en WP se Joel Stransky het om die beurt straf-

skoppe oorgeskop en die telling was 16–12. Tiaan Strauss

het ’n drie aangeteken en WP weer met 17–16 laat voor-

loop. Stransky het die doelskop verbrou, en twee straf-

doele deur die Sharks laat in die wedstryd het die tuis-

span 25–17 laat wen.

1996Die Leeus was in 1996 weer kaatjie van die baan en het in

hul vyfde eindstryd in ses jaar gespeel. Hulle moes weer

teen die Natal Sharks kragte meet, dié keer op Ellispark.

Die Curriebekertoernooi se formaat is weer verander.

Die krag-teen-kragbeginsel is laat vaar en die 22 spanne

is in twee afdelings verdeel. Wegholoorwinnings en dus

ook vernederende nederlae was eerder die norm as die

uitsondering. Die Sharks het die kwarteindronde 51–3

teen Griekwas gewen, asook die halfeindstryd 35–20

teen die Vrystaat Cheetahs, soos hulle sedert 1995 be-

kend gestaan het.

Die Sharks het die eerste punte aangeteken toe die

senter Jeremy Thomson na ’n losskrum gaan druk het.

Gavin Lawless – die seun van Springbok Mike wat in die

laat vyftigs en sestigs gespeel het – se skopskoen het die

tuisspan in die wedstryd gehou, sodat hulle teen rustyd

net 10–9 agter was. Lawless het die Leeus met 12–10 die

voortou laat neem toe hy sy vierde strafdoel aanteken,

Snyman behaal ’n rekord vir WP

Titels as afrigter: vyf (1982–1986) Loopbaan as speler: 10 toetse; 22 wedstryde vir die Springbokke

Dawie Snyman het in 1982 die jongste afrigter in die Curriebekergeskiedenis geword om die beker te wen. Sy rekord as afrigter word net deur dié van die legendariese Noord-Transvaalse afrigter, Buurman Van Zyl, oortref. Hy het inderwaarheid beter gedoen as Van Zyl toe hy vyf titels in vyf jaar vanaf 1982 tot 1986 gewen het. Van Zyl het ook vyf eindstryde gewen, tussen 1977 en 1981, maar een titel is in 1979 met WP gedeel.

Snyman was in 1982 net 32 jaar en 89 dae oud toe WP Noord-Transvaal geklop het. Hierdie rekord het 23 jaar gestaan voor Rassie Erasmus die jongste suksesvolle afrigter in ’n eindstryd geword het. Hy was 31 jaar en 351 dae oud toe Vrystaat in 2005 die Blou Bulle op Loftus geklop het.

Snyman, ’n voormalige leerling van Grey Kollege in Bloemfontein, is vir Hannes Marais se span “onoorwinlikes” gekies om in 1971 in Australië te gaan toer. Hy is as negentienjarige vir Maties se eerste span gekies. Snyman is een van ’n handjievol spelers wat vir Suid-Afrika gekies is voor hulle provinsiale rugby gespeel het. Hy het sy eerste toets in 1972 teen Engeland gespeel, wat Suid-Afrika 18–9 verloor het.

Snyman moes ongelukkig reeds vroeg weens beserings

uittree. Hy was egter so ’n goeie speler dat sy mentor, Dok Craven, die volgende van hom gesê het: “Hy was so begaafd dat hy nie geweet het hoeveel hy in sy spel moes insit nie.”

Craven het so ’n hoë dunk gehad van dié Matie wat as ’n onder-19-speler van die weermag in Pretoria na hom toe gekom het, dat hy hom as sy opvolger as afrigter geoormerk het. Craven het bewys dat hy nie net toekomstige spelers kon uitken nie, maar ook afrigters!

Snyman het ook ’n beurt as afrigter van die Leeus gehad. Dit was na Luyt se aanvanklike sukses met spelers wat gekoop is om die Curriebeker te wen, uitgeloop het en daar geen opvolgstrategie in plek was nie. Snyman het die Leeus in 1997 en 1998 afgerig. Toe hy nie die gewenste resultate kon lewer nie, het hy een van die talle afrigters van die Luyt-era geword wat vertrek het.

Snyman het in tien toetse en twaalf toerwedstryde vir die Springbokke gespeel. Sy ouer broer, Jackie, was ook ’n Springbok en het in drie toetse gespeel.

Dawie Snyman se briljante vermoë as rugbyspeler is moontlik gekortwiek deur sy veelsydigheid wat gemaak het dat hy nooit regtig kon spesialiseer nie en om die beurt as loskakel en heelagter gebruik is.

150 Jaar Book.indd 130 2352011 5:25 PM


net om deur die Sharks se losskakel, Henry Honiball, met

’n strafdoel van sy eie getroef te word. Lawless het weer

met ’n strafskop geslaag en die Leeus was 15–13 voor.

Daar was net vyftien minute van die wedstryd oor toe

André Joubert insny en die bal van Thomson ontvang.

Die gaping was daar en Joubert het daardeur versnel om

te gaan druk.

Vyf minute later was dit weer Joubert wat met ’n korts-

koppie vorentoe met ’n gunstige spring van die bal geluk

het – ’n eenvoudige uitgee van die bal sou ook gewerk

het. Maar “eind goed als goed”, en die Natal Sharks het

met 33–15 twee opeenvolgende Curriebekertitels en hul

vierde titel in die negentigs verower.

Die volgende twee jaar moes die twee voorste span-

ne van die negentigerjare terugstaan, want WP (twee

keer) en die Vrystaat Cheetahs en Blou Bulle het in

die volgende twee eindstryde in 1997 en 1998 gespeel.

In dié twee jare moes André Watson, wat later in twee

Wêreldbekereindstryde die fluitjie geblaas het, moeilike

en kritieke beslissings maak.

In beide gevalle het die ontleding van die wedstrydvi-

deo’s bevestig dat sy beslissings korrek was. Dit beklem-

toon weer eens dat ’n skeidsregter wat met die spel kan

byhou, altyd beter sal wees as dié wat nie kan nie!

1997In 1997 het WP die Curriebeker gewen toe hulle die

Bloemfonteiners 14–12 op Nuweland klop. Heel aan die

einde van die wedstryd het Helgard Muller die bal na Jan-

Harm van Wyk op die vleuel uitgegee. Van Wyk het oor

baie vaart beskik, maar Watson was in die perfekte po-

sisie om te oordeel en die uitgee was vorentoe. Met ses-

tien Curriebekerdrieë was Van Wyk die seisoen se voorste

puntemaker. In ’n rugbyloopbaan wat oor 77 wedstryde

gestrek het, het hy 63 drieë as een van die land se do-

Gary Teichmann took over as Natal Sharks captain in 1995.

André Joubert – two tries in 1996.

150 Jaar Book.indd 131 2352011 5:25 PM


delikste aanvallende spelers gedruk. Hy is nooit vir die

Springbokke gekies nie, maar het die volgende jaar die

Springbok-Sewesspan gehaal.

Helgard Muller het in 245 wedstryde vir die Vrystaat

gespeel, wat ’n Suid-Afrikaanse rekord is. Hy was ook 89

keer die kaptein van die span. In ’n stadium in sy loop-

baan het hy 65 opeenvolgende wedstryde gespeel, almal

as kaptein! Sy jonger broer, Pieter, het 33 toetse vir die

Springbokke gespeel. Met al hulle Springbokke oorsee

het die Natal Sharks nogtans voortgegaan vanwaar hulle

in 1997 opgehou het. Hulle het 29 agtereenvolgende

oorwinnings behaal voordat hulle deur Noord-Transvaal

onttroon is, wat ook maar net met 33–28 gewen het. Die

Sharks het 40–22 teen die Vrystaat Cheetahs in die half-

eindronde verloor. Die Cheetahs het toe in die eindstryd

’n bitter teleurstellende nederlaag gely na die “wendrie”

(tereg) nie toegeken is nie.

1998Die tradisionele konings van die Curriebekertoernooi,

die Blou Bulle en WP, het mekaar die stryd aangesê in

die 1998-eindstryd wat op Loftus gespeel is. Noord-

Transvaal, nou die Blou Bulle, moes glad nie eers daar

gewees het nie! In die halfeindronde teen die Natal

Sharks was hulle 17–3 agter en dit het gelyk of dit neusie

verby is met hul kanse om die eindstryd te haal. Joost

van der Westhuizen het met briljante spel die verloop

van die wedstryd omgekeer. Hy het met ’n skerp breek-

slag sy span op die wenpad geplaas. (In die afwesigheid

van Ruben Kruger was hy op dié dag ook die kaptein.)

Die Blou Bulle het met 41–17 gewen!

Tydens die Curriebekereindstryd in 1998 moes Watson

weer ’n kritieke beslissing maak wat WP die oorwinning

gekos het. Sy besluit was omstrede, maar is later as kor-

rek bewys. Met rustyd was die Blou Bulle 14–6 voor.

Verdoelde drieë van Chester Williams en Charl Marais het

WP se agterstand uitgewis. Die wedstryd was amper verby

en die Bulle was 24–20 voor toe Springboksenter Robbie

Fleck vir Williams oorstuur hoekvlag toe vir sy tweede

drie. Watson was op die regte plek om te beslis dat die

aangee vorentoe was. Die Blou Bulle het met 24–20 deur-

geskraap om die titel voor WP se neuse weg te raap.

1999Net soos WP en die Blou Bulle die vorige jaar die rugbyon-

dersteuners daaraan herinner het dat húlle deur die jare

eintlik die toonaangewende spanne was, het die Leeus

en die Natal Sharks in 1999 die Curriebekereindstryd

gespeel asof hulle wou beklemtoon dat die afgelope de-

kade beslis aan hulle behoort het. Hierdie keer moes die

Natallers ’n paar groot geeste van hul 109 jaar as ’n unie

groet, naamlik André Joubert, Gary Teichmann en die

beseerde Henry Honiball, wat nie gespeel het nie. Die

afrigter Ian McIntosh het ook besluit om uit te tree.

Die Leeus is afgerig deur die Nieu-Seelander, Laurie

Mains, die voormalige afrigter van die All Blacks wat die

1995-Wêreldbeker verloor het. Hy is na afloop van die

Joost van der Westhuizen led the Blue Bulls to the 1998 title.

150 Jaar Book.indd 132 2352011 5:25 PM


toernooi as afrigter vervang. Mains was die jongste aan-

stelling in Luyt se lang lys afrigters en nog een van die

Leeus se ingevoerde mense. Hy het ’n groot impak gehad,

maar die nuwe dissipline was een te veel vir Springbok en

Wêreldbekerheld, James Small, wat halfpad deur die sei-

soen sy rugbystewels weggepak het.

Dit was die Leeus se beurt om slae uit te deel na hul

nederlaag van 31–15 teen Natal op Ellispark in 1996. Hul

opwindende nuwe speelstyl het dwarsdeur die seisoen

beïndruk. Die Leeus het drieë ingeryg deur AJ Venter,

Thinus Delport (twee), Chester Williams en Leon Boshoff.

Kobus Engelbrecht het twee maal verdoel en ook ’n straf-

skop oorgeskop. Die telling van 32–9 was gelyk aan die

tweede grootste oorwinning in ’n Curriebekereindstryd.

Hoewel die Natal Sharks die eindstryd gehaal het, was

dit nie deurgaans ’n voorspoedige seisoen nie. Hulle het

die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde met 45–8 af-

geransel, maar het vroeër in die seisoen nederlae gely

teen Griekwas (29–23), SWD Arende (28–14) en OP (22–

16). Hul indrukwekkendste vertoning was teen WP, wat

met 65–29 afgeransel is. Dit is die grootste pak slae wat

WP ooit in ’n Curriebekerkompetisie gekry het! Tog was

die Sharks se vertonings te wisselvallig om te beïndruk.

Dit is interessant dat na die vierde eindstryd tussen

Transvaal/Leeus en Natal/Sharks dit altyd die span met

die tuisveldvoordeel was wat verloor het!

Die Natal Sharks het in die volgende twee eindstryde

in 2000 en 2001 weer teen WP in Durban en Kaapstad ge-

speel, en met onderskeidelik 25–15 en 29–24 verloor. Drie

nederlae in drie opeenvolgende Curriebekereindstryde

in 1999–2001 dui op ’n agteruitgang van die spel in

Durban na die goue era van 1990–1999 wat ses einds-

tryde en vier titels ingesluit het.

Die twee titels aan die begin van die nuwe dekade dui

weer op WP se oplewing na hul vorige titel in 1997. Dit

is egter ironies dat hulle sedert die titel in 2001 nog nie

weer die Curriebeker kon wen nie, en hulle het hul enig-

ste verskyning in ’n eindstryd in 2010 verloor. Natal het

egter sedertdien die Blou Bulle met 14–9 in 2008, en WP

oortuigend met 30–10 in 2010 geklop.

2000Rudolf Straeuli het na die uittrede van Ian McIntosh die

Natalse afrigtingspos oorgeneem. Hy het ook ’n nuwe

span gehad met die uittrede van Teichmann, Honiball

en Joubert, veral ook omdat ou staatmakers soos Steve

Atherton, Shaun Payne en Adrian Garvey nie meer deel

van die opset was nie. Ondervinding was in groot aan-

vraag. Hulle was nog nie opgewasse vir die harde baarde

nie, soos duidelik blyk uit hul Super 12-uitslae, waar

hulle laaste geëindig het.

WP het die Sharks se gebrek aan ondervinding

uitgebuit. Hulle het die laaste wedstryd van die

2000-seisoen in Durban 25–15 gewen en sodoende die

Curriebekerkampioene geword.

Thinus Delport – two tries in the 1999 final.

150 Jaar Book.indd 133 2352011 5:25 PM


2001Die 2001-formaat waarvolgens die Curriebeker gespeel

is, was weer waar die veertien unies in twee afdelings

verdeel word, en die boonste vier van elke afdeling na

die elite Top 8-kompetisie bevorder word. WP was die

beste span in die Top 8-afdeling en het met 40–18 korte

mette met die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde

gemaak. Insgelyks het die Sharks 16–9 met die Leeus

in Durban klaargespeel. WP het in 2001 die eerste keer

sedert hul goue era in die 1980’s twee opeenvolgende

Curriebekertitels gewen. Dit was ongetwyfeld losskakel

Braam van Straaten se wedstryd. Hy het Naas Botha se

rekord van 24 punte in ’n eindstryd met een drie, twee

doelskoppe en vyf strafskoppe geëwenaar.

WP het reeds vir die uitspeelrondes gekwalifiseer toe

hulle nog ’n ligawedstryd teen die Sharks moes speel,

wat die Sharks 36–13 gewen het. Dit het tot groot opti-

misme in Durban gelei, maar Van Straaten het ’n stokkie

daarvoor gesteek! Die besoekers was deurgaans in be-

heer en het hul oorwinning van 29–24 beslis verdien. Die

Blou Bulle het in die ligafase slegs met klein puntevers-

kille teen die twee finaliste verloor. Die tekens was daar

dat hulle in die nabye toekoms weer ’n bulspan sou wees.

WP se droë seisoene wat op 2001 gevolg het, het kom-

mer gewek dat die voortreflike rugbytalent van die om-

gewing, wat seker die meeste toprugbyskole het, nie

op junior nasionale vlak weerspieël word nie, en dat die

vloei van talent deur die provinsiale span nie so sterk was

soos in die verlede nie. Rassie Erasmus het na sy sukses

by Vrystaat na Kaapstad verhuis as Direkteur van Rugby.

Hy het teen die einde van die eerste dekade van die nuwe

millennium sake begin regstel. Die oorwinnings van WP

se onder-19’s en onder-21’s in die 2010-nasionale kom-

petisies dui op ’n blink toekoms en dis onderstreep deur

die Stormers wat op hul 2010-vorm as ’n topfranchise

voortgebou het.

Die Blou Bulle weer boRugby het amptelik in 1996 professioneel geword

en Noord-Transvaal is heeltemal onkant betrap! ’n

Sprekende voorbeeld van die finansiële impak in die be-

ginjare op die spanne was die kontrasterende vertonings

in die negentigerjare tussen Noord-Transvaal (wat in

1998 na die Blou Bulle herdoop is) en die span wat toe

die Gauteng Leeus was.

Die koms van professionalisme val saam met die

swakste tydperk in Noord-Transvaal se geskiedenis toe

hulle sewe maer jare tot 1998 sonder daardie goue beker

was. Wat dit soveel erger vir die getroue ondersteuners

gemaak het, was dat daar nie eens die opwinding van ’n

eindstryd was om te geniet nie. Trouens, die span het

amper hul A-afdelingstatus in die kompetisie verloor.

Dit was nie net die geldrugbykonsep wat die Ligbloues

laat struikel het nie. Hulle het ook sedert 1986 die kern

van hul span afgestaan aan Luyt se Transvaal/Leeusspan;

A Rassie Erasmus wins with Free State Cheetahs.

150 Jaar Book.indd 134 2352011 5:25 PM


Naas Botha het uitgetree; hul langsdienende president,

prof. Fritz Eloff, wat sedert 1965 die pos gevul het, het

halt geroep; en baie belangrik, hulle het bloot nie die

diepte gehad waarvoor die unie in die verlede bekend

was nie. Hulle sou dit in die nuwe millennium weer te-

rugkry, en daarmee saam nuwe krag en invloed vir die

Blou Bulle.

Die jaar 2002 het die begin van die Blou Bulle se twee-

de goue era ingelui. In die agt jaar tussen 2002 en 2009

het hulle in sewe eindstryde gespeel en vier titels gewen.

Die Vrystaat Cheetahs het ook in 2004–2009 as ’n rugby-

krag na vore getree. Hulle het in vyf eindstryde gespeel,

twee gewen en een titel met die Blou Bulle gedeel. Vier

van daardie eindstryde was teen die Bulle.

Na hul vyf opeenvolgende titels tussen 1982 en 1986,

het WP ses maer jare beleef tussen 1989, toe hulle die ti-

tel gedeel het, en 1995. Daar was ’n opflikkering tussen

1995 en 2001, toe hulle in vyf eindstryde gespeel het en

drie gewen het. Toe volg nog ’n Curriebekerleemte. WP

het sedertdien nog net een maal in ’n eindstryd gespeel –

hul nederlaag teen die Sharks in 2010. WP is al nege jaar

sonder die gesogte beker.

Met die Leeus gaan dit egter nog slegter. Hul laaste

Curriebekertitel was in 1999. Van die faktore wat tot

hul sukses sedert 1986 bygedra het, was die feit dat die

Leeus se president, Louis Luyt, spelers na sy unie gelok

het, onder meer die kern van die Springbokspan wat die

Wêreldbeker in 1995 gewen het. Hierdie “geleende” spe-

lers het Transvaal/Leeus in so ’n mate gehelp dat hulle

ses eindstryde gehaal het en in 1993 en 1994 die titel

verower het. Die Leeus moes nietemin later ’n duur prys

vir die gebruik van die “huursoldate” betaal.

Daar is geen toekomsbeplanning gedoen nie en die

Leeus het in hul volgende drie eindstryde die slegste

daarvan afgekom. In 1996 het hulle 33–15 teen Natal

verloor. In 2002 het die Blou Bulle hulle ’n loesing gegee

met 31–7, wat die tweede grootste nederlaag in ’n eind-

stryd was! In 2007 het hulle in die doodsnikke teen die

Vrystaat Cheetahs in Bloemfontein 20–18 verloor.

Dit was eers in Januarie 2011 dat die Leeus die dienste

van Nico Serfontein verkry het. Hierdie afrigter wat met

die Blou Bulle se juniors en die Vodacombekerspan ge-

werk het, het ’n vername rol gespeel in die daarstelling

van die beroemde Blou Bulstrukture en ’n opvolgplan vir

die seniorspan wat hulle tot op die boonste sport geneem

het. Hy is deur die Goue Leeus Rugbyunie (GLRU) opdrag

gegee om dieselfde vir die Goue Leeus te doen. Na meer

as twintig jaar se verwaarlosing is daar baie om in te haal!

Al het Griekwas die topspanne en selfs franchises ge-

klop, het ’n gebrek aan diepte hulle verhinder om tot by

die halfeindronde of verder te vorder. Hul wisselvallige

prestasies is ook te wyte aan ’n tekort aan geld, wat die

verlies van topspelers aangehelp het. Daar is ook nie juis

toprugbyskole om as voedingsbronne te dien nie.

2002Onder die afrigting van Heyneke Meyer het die Bulls in

2002 al elf hul Super 12-wedstryde verloor. Hulle het 500

punte en 76 drieë afgestaan. Meyer is as Super 12-afrigter

afgedank, maar het steeds die Curriebekerspan afgerig.

Alles in ag genome was die 2002-Curriebekertitel ’n

groot verrassing. Dit was die Bulls se eerste titel sedert

1998 en slegs die tweede sedert 1991. Die druk op Meyer

was geweldig, want die besluit is geneem dat net ses

spanne die volgende jaar om die Curriebeker sou mee-

ding. Daardie ses spanne sou op hul vertoning in die

seisoene van 2000, 2001 en 2002 bepaal word. Die Blou

Bulle was in die moeilikheid na hul swak vertonings die

vorige twee jaar. In 2000 was hulle in die tiende plek, en

in 2001 in die sewende plek. Dit het beteken hulle moes

in 2002 ten minste die halfeindronde haal en dit was dan

ook die minimum prestasie wat aan Meyer in sy kontrak

gestel is.

Die Blou Bulle het vierde op die 2002-punteleer geëin-

dig. Hulle moes in Durban uitdraf teen die Sharks, wat

boaan die punteleer was. Daardie wedstryd, asook die

eindstryd teen die Leeus, het die negentienjarige Derick

Hougaard in die rugbykollig geplaas. Sy skoppe, en veral

sy skepskoppe, het die Sharks onaangenaam verras.

150 Jaar Book.indd 135 2352011 5:25 PM


Net soos in die halfeindronde het Hougaard die spel

in die eindronde teen die Leeus op Ellispark beheer.

Twee skepskoppe, vyf strafdoele en boonop ’n drie het

die jong man, wat later Loftus se “Liefling” bekend sou

wees, ’n nuwe rekord vir die meeste punte (26) in ’n

Curriebekereindstryd laat opstel. Die telling teen die

Leeus was 31–7.

2003Die Curriebekereindstryd in 2003 het gewys hoe die

Blou Bulle in die vorige twee seisoene ontwikkel het

sedert Meyer die nuwe strukture vir sukses voorgestel

het. Hulle het met 19–15 teen Griekwas op Loftus ver-

loor, en is deur WP met 63–26 op Nuweland afgeransel.

Daarna het die Blou Bulle hul volgende sewe wedstryde

gewen, en 50 punte in drie van die kragmetings aange-

teken. (Geen halfeindstryde is in 2003 gespeel nie en die

Ligbloues is deur na die eindstryd toe.)

In die eindstryd het die Blou Bulle die tweede keer in

die 26 eindstryde wat hulle gespeel het, 40 punte aange-

teken. Hulle het Natal goed afgestof, vyf drieë gedruk en

met ’n wentelling van 40–19 met die goue beker wegge-

stap. Dit was ’n indrukwekkende vertoning, veral as mens

in gedagte hou dat Richard Bands, Danie Coetzee, Victor

Matfield, Bakkies Botha, Joost van der Westhuizen,

Derick Hougaard en Jaco van der Westhuyzen almal saam

met die 2003-Wêreldbekerspan in Australië was en dus

nie in die eindstryd gespeel het nie.

Op daardie tydstip was 2003 sekerlik die Blou Bulle

se suksesvolste seisoen. Die unie het in elke moontlike

eindwedstryd van ’n nasionale kompetisie gespeel.

2004Die Blou Bulle en die Cheetahs het in 2004 mekaar

die stryd aangesê vir die eerste van vyf eindstryde oor

die volgende ses jaar. Dié wedstryd staan uit weens

een van die mees uitmuntende drieë wat nog in ’n

Curriebekereindstryd aangeteken is. Die Bulle se senter,

Ettienne Botha, het gepypkan en gesystap om onder die

pale te gaan druk. Hy het die eerste speler geword wat op

twee geleenthede twee drieë in ’n Curriebekereindstryd

druk; hy het dit die vorige jaar ook reggekry.

Botha se skitterende spel het aan hom die toekenning

vir Curriebekerspeler van die Jaar besorg, maar die man

wat soms die Blou Bulle as kaptein op die veld gelei het,

het nooit ’n Springbok geword nie. Hy is in 2005 in ’n

motorongeluk dood.

Die Blou Bulle was ongetwyfeld die topspan van die

seisoen. Hulle was van begin tot end boaan die punte-

leer en het net een wedstryd 36–33 teen die Leeus ver-

loor. Die eindstryd teen die Vrystaat Cheetahs was ’n taai

kragmeting, wat kenmerkend was van al die eindstryde

in dié dekade. Die Blou Bulle was vir die grootste ge-

deelte van die wedstryd in beheer en het ’n welverdiende

oorwinning van 42–33 oor die Vrystaters behaal.

2005Meyer Bosman, ’n veelsydige agterspeler wat later die

jaar ’n Springbok geword het, het op Loftus Versveld

die wendrie vir die Vrystaat gedruk, en die Vrystaat

Cheetahs was die 2005-Curriebekerkampioene. Dié twin-

tigjarige speler het ses minute voor die einde gaan druk

en die telling was 29–25 in die Cheetahs se guns. Dit

was die enigste keer wat die Vrystaat in nege eindstryde

daarin kon slaag om die Ligbloues te klop.

Die jaar se kompetisie is weer eens deur wegholoor-

winnings gekenmerk. Al veertien spanne het in ’n eerste

ronde gespeel wat in twee afdelings verdeel is. Die boon-

ste vier spanne van elke afdeling het na die Premier Liga

deurgegaan, en die ander spanne het in ’n sogenaamde

Eerste Liga gespeel.

Die Vrystaat het tweede na WP in sy afdeling geëindig,

maar WP het die tweede keer in twee seisoene teen die

Vrystaat verloor toe hulle met 16–11 in die halfeind-

ronde op Nuweland in die Top 8-liga uitgeskakel is. Die

Vrystaat se spooksel om op Nuweland te speel, is verjaag

en hulle was rustyd 10–3 voor. Die Blou Bulle was boaan

150 Jaar Book.indd 136 2352011 5:25 PM


die liga en was na agt wedstryde onoorwonne. Hulle het

die Leeus 31–23 op Loftus geklop en so deurgedring na

die eindronde.

In die sestien wedstryde wat die Vrystaat Cheetahs in

die kompetisie gespeel het, het hulle net 28 drieë afge-

staan, insluitend een in die halfeindstryd op Nuweland

en een in die eindstryd op Loftus. Dit was die rotsvas-

te verdediging en suiwer skopwerk van die losskakel,

Willem de Waal – wat 195 Curriebekerpunte daardie jaar

aangeteken het – wat die titel vir die Vrystaat gewen

het. Bevan Fortuin en Meyer Bosman het die seisoen met

twee drieë in die tweede helfte mooi afgerond. Dit het

die deurslag gegee, want met rustyd was Vrystaat agter

met die telling op 12–9. Dit was slegs die Blou Bulle se

derde nederlaag in die sestien eindstryde wat tot in daar-

die stadium op Loftus gespeel is.

2006Die kompetisie in 2006 is beslis tussen die agt topspanne

wat ’n dubbelronde gespeel het. Die vier spanne boaan

die punteleer sou dan halfeindrondes speel. In ’n taai

maar goeie eindronde in Bloemfontein wou die Vrystaat

Cheetahs eenvoudig nie bes gee nie. Trouens, dit was die

Blou Bulle wat twee keer ’n agterstand moes inhaal toe

dit lyk of hulle geklop is. Albei halfeindstryde is oortui-

gend gewen. Die Vrystaat Cheetahs het die Natal Sharks

30–14 in Bloemfontein getroef, en die Blou Bulle het WP

45–30 op Loftus geklop. Die eindstryd sou ’n herhaling

van die 2005-Curriebekereindstryd wees.

Die twee spanne het om die beurt die voortou geneem,

vier keer binne tien minute in die tweede helfte! Met die

tyd wat uitloop, het Kabamba Floors se drie en Willem de

Waal se strafdoel kort daarna klaarblyklik die goue beker

vir die Vrystaat verseker. Die laaste slag was egter nog nie

gelewer nie. Die Ligbloues se senter, JP Nel, het na ’n vol-

gehoue aanval deur die Bulle die lyn gebreek en gedruk,

en Morné Steyn, ’n plaasvervanger vir Derick Hougaard,

het met ’n moeilike doelskop geslaag. Daar was drie mi-

nute oor en die telling was 25 elk. In die ekstra tyd het

Steyn met ’n strafskop geslaag, terwyl Meyer Bosman se

strafskop die dwarslat getref het. Die Bulle was nog voor

met 28–25, maar ses minute voor die einde – in ’n herha-

ling van die vorige jaar se eindstryd – het Meyer Bosman

met ’n lang skuinsskop geslaag en die telling was 28 elk.

Maar die eindfluitjie het nog nie geblaas nie. ’n

Strafskop is naby die middellyn aan die Bulle toegeken.

Gary Botha, die Blou Bulle se kaptein, wou nie pale toe

laat skop nie – as die skop mis was, sou die Vrystaat van

hul eie doellyn kon hardloop en kon hulle sodoende nog

Meyer Bosman’s boot secured one title and brought a share of another for the Free State Cheetahs.

150 Jaar Book.indd 137 2352011 5:25 PM


die wedstryd en die titel wen. Botha het opdrag gegee

dat die bal uitgeskop moet word. Dié besluit van hom het

daartoe bygedra dat die Curriebekerregulasies sodanig

verander is om te verseker dat ’n eindwedstryd nie weer

met ’n gelykopuitslag sal eindig nie.

Die Vrystaat Cheetahs se skielike opgang oor die vori-

ge twee seisoene kan toegeskryf word aan die jong afrig-

ter, Rassie Erasmus. Dié voormalige Springbokflank, wat

ook in een toets die Springbokkaptein was, was ’n voor-

stander van minder hardlooprugby en ’n wedstrydplan

waar foute tot die minimum beperk is. In 2005 het hy op

die ouderdom van 32 jaar en 351 dae die jongste afrigter

geword om die Curriebeker te wen – hy was ongeveer drie

maande jonger as Dawie Snyman toe hy in 1982 die eer-

ste van WP se vyf opeenvolgende titels gewen het.

2007Die Leeus het in ’n taai eindstryd in Bloemfontein 20–18

teen die Vrystaat Cheetahs verloor. Die Leeus was 15–6

voor na drieë deur Willie Wepener wat gevolg het op bril-

jante spel deur Earl Rose en Jano Vermaak. Na 65 minute

het ’n strafdoel deur Rose die voorsprong na 18–6 laat

rek.

Heinrich Brüssow, die Vrystaat se flank wat as plaas-

vervanger op die veld gekom het, het egter ’n drie gedruk,

wat deur Willem de Waal, verdoel is. Tewis de Bruyn, die

Cheetahs se plaasvervanger-skrumskakel, het naby die

hoekvlag gedruk en met net drie minute oor was die tel-

ling gelykop. De Waal, wat die vierde seisoen na mekaar

die voorste puntemaker in die Curriebekerkompetisie

was, het vervyf en Vrystaat wen 20–18.

Dit was die tuisspan se derde titel binne drie jaar

(waarvan een titel gedeel is) en hul vierde titel ooit.

In die aanloop tot die eindstryd is dit interessant om

die invloed van oorgerustheid by ’n span te bekyk. Die

Leeus het die eindstryd gehaal nadat hulle in Durban

19–12 gewen het teen die Sharks, wat klaarblyklik te veel

selfvertroue gehad het. Net ’n paar weke tevore het die

Sharks die Leeus met 19–3 ’n pak slae gegee!

Willem de Waal – a points machine for the Free State Cheetahs and Western Province.

Heinrich Brüssouw – more than just a fetcher for the Free State Cheetahs.

150 Jaar Book.indd 138 2352011 5:25 PM


2008Die Sharks het twaalf van hul veertien wedstryde gewen

om boaan die Curriebekerpunteleer vir 2008 te eindig. In

die halfeindronde speel hulle 29–14 met die Leeus klaar

en maak hulle sodoende gereed vir ’n eindstryd teen die

Blou Bulle. Die Bulle het vir die eindstryd gekwalifiseer

deur die Vrystaat Cheetahs in die halfeindronde met 31–

19 op Loftus te klop.

Die Sharks het in die eindronde die Blou Bulle 14–9

geklop. Dit het ook die rits nederlae in eindstryde op hul

tuisveld beëindig. Die vorige twee in Durban het hulle

verloor, en hulle het net een van hul laaste vyf eind-

stryde gewen. Dit was ook hul eerste titel sedert hulle

die Leeus in 1996 in Johannesburg geklop het. Daardie

oorwinning is gevolg deur vier opeenvolgende nederlae.

Twee drieë deur Frans Steyn en Ruan Pienaar – wat

onderskeidelik deur die Fransman, Frédéric Michalak, en

Pienaar self verdoel is (teen geen drieë van die Blou Bulle

se kant nie) – vertel die verhaal van die Sharks se oor-

heersing in hul triomftog van 14–9 oor die Blou Bulle. Dit

was die Sharks se vyfde Curriebekertitel wat die twaalf

jaar se droogte sedert 1996 gebreek het. Dit het ook die

reeks van vier tuisnederlae in vyf Curriebekereindstryde

ietwat beter laat lyk.

John Plumtree, die afrigter van die Sharks, het die

belangrikheid van die oorwinning raak saamgevat: “…

hierdie Sharks-span moes tot die besef kom dat hulle ’n

eindstryd kan wen; dat ’n eindstryd nie iets is wat altyd

’n stap te groot vir hulle is nie.”

Twee jaar later in 2010 het die Sharks gewys dat hulle

inderdaad geleer het om te wen. Hulle het met 30–10 die

vloer met die gunsteling WP gevee in die derde grootste

Curriebekeroorwinning tot nog toe.

2009Die grootste prestasie deur ’n provinsiale span in die 120

jaar sedert die eerste Raadskompetisie in 1889 gehou

is, is ongetwyfeld in 2009 behaal toe die Blou Bulle die

Curriebekertoernooi en die Super 14-kompetisie gewen

het. Albei eindstryde is op Loftus gespeel in en dit was

twee oortuigende oorwinnings, naamlik 61–17 teen die

Chiefs en 36–24 teen die Vrystaat Cheetahs.

Die Blou Bulle het met hul oorwinning oor die

Cheetahs wraak geneem vir die nederlaag in 2005 teen

die Bloemfonteiners op Loftus. Die wedstryd in 2009

het baie eensydig gelyk, want die Bulle het binne slegs

25 minute ’n 24–0 voorsprong opgebou. Vrystaat het

verbasend goed gevaar om die eindstryd te haal na ’n

rampspoedige Super 14-veldtog in Australië en Nieu-

Seeland.

2010Dit was die Natal Sharks en Patrick Lambie se groot

Curriebekerjaar, soos vroeër bespreek. Vir WP was dit

ook ’n goeie jaar, ondanks die groot pak slae in die

Curriebekereindstryd.

Fourie du Preez set up the Blue Bulls’ first three tries that set them on the road to victory.

150 Jaar Book.indd 139 2352011 5:25 PM


150 Jaar Book.indd 140 2352011 5:25 PM

Die pilare van Suid-Afrikaanse rugby 141

Suid-Afrikaanse rugby is in sy eerste eeu gebou op die natuurlike krag van die spelers,

veral dié wat van plattelandse distrikte afkomstig was; natuurlike talent; en die groot

geesdrif en belangstelling in die spel vanaf ’n jong ouderdom.

Dit het gewerk en dit het goed gewerk. Suid-Afrika se toetsrekord tot 1991, presies ’n

eeu na die land se eerste toets, was die beste ter wêreld en die land se rugbygeesdrifti-

ges het in 1992 met groot verwagting na Suid-Afrika se hertoelating tot internasionale

rugby uitgesien.

Die Curriebeker, het hulle geglo, was die beste, sterkste en taaiste kompetisie in

die wêreld. Ander provinsiale kompetisies soos die Lionbeker, die Paul Roos- en Sport

Pienaarkompetisies, die Southern Cross-trofee, intervarsities en klubrugby was van ’n

baie hoë gehalte en die skolerugby, veral die Cravenweek, sou die rugbysterre van die

toekoms voorsien – só is geglo.

Aan die anderkant was daar net twee naelskraapse oorwinnings in 1989 teen ’n

wêreldvyftiental en ’n reeksoorwinning in 1986 teen die nieamptelike Nieu-Seeland

Kavaliers waaraan die rugbystandaard gemeet kon word. Dit was ’n era waarin profes-

sionele rugby onaanvaarbaar was, maar tóg oral in benadering en natuurlik ook finan-

sieel beoefen is ’n oral, behalwe in Suid-Afrika.

Die hertoelating in 1992 was dus ’n wrede ontnugtering. ’n Enkele oorwinning uit

vyf toetse in 1992, en slegs drie oorwinnings uit die sewe toetse wat die volgende jaar

gespeel is, het duidelik getoon dat die wêreld daar buite verder ontwikkel het terwyl

Suid-Afrika agtergebly het. Die interpretasie van reëls, afrigtingsmetodes, kondisio-

nering van spelers, taktiek en ook administrasie elders was Suid-Afrika ver vooruit.

8

Die pilare van Suid-Afr ikaanse rugbyAnder kompetisies

Youth weeks are the lifeblood of South African rugby.

150 Jaar Book.indd 141 2352011 5:25 PM


Daar was weinig strukture in plek. Junior provinsiale

spanne het op ’n ad hoc-basis teen mekaar gespeel en

wedstryde tussen provinsies se B-spanne het ongereeld

plaasgevind. Eenderse afrigtingsmetodes, selfs binne ’n

spesifieke unie, is nie toegepas nie. Dit sou amper tien

jaar neem voor die Blou Bulle se Heyneke Meyer hierdie

konsep met groot sukses by sy unie ingevoer het.

Sedert daardie vroeë jare na eenwording, het die

Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) – wat toe

in 2005 die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU) geword

het – goed gevorder met die invoer van strukture. SARU

het strategieë vir groei ontwikkel wat sowel spelers as

ondersteuners sou inkorporeer, en ’n aantal aktiwiteite

is reeds onderweg om die doelwitte te bereik. Dit sluit in

die ontwikkeling en implementering van programme om

volhoubare klubs te vestig; opleidingsprogramme om die

vaardighede van afrigters, skeidsregters en administra-

teurs te ontwikkel en te slyp; en ’n innoverende junior en

jeugbeleid om die volgehoue groei van die spel op skool-

vlak te verseker.

Behalwe die groot professionele kompetisies, word

rugby op die volgende vlakke gespeel:

’n Spesialis in Sportgeneeskunde se besorgdheid oor skolerugby

Hoewel die Jeugweke en Paas- en ander toernooie saam met die ligas en uitklopreekse ’n gesonde basis vir die toekoms van rugbykrag op provinsiale en internasionale vlak skep, is daar negatiewe aspekte wat die afgelope dekade kop uitsteek.

Dr. Jon Patricios, president van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Sportgeneeskunde, is heel uitgesproke oor wat uit ’n mediese oogpunt fout is – en dit sluit nie beserings in nie. Hierdie voormalige spandokter vir die Lions en Goue Leeus is ook ’n groot rugbyondersteuner, maar hy is bekommerd oor die tendense wat hy in die sport raaksien.

Een van sy grootste bekommernisse is die toename in die gebruik van prestasieverhogende middels en hy lê die blaam voor die deur van skolerugby se intense kompeterende aard. Hier volg uittreksels uit gepubliseerde artikels wat van dr. Patricios verkry is (vertaal):

Ek is ’n liefhebber van die spel, veral wat ek beskou as

skolerugby se vermoë om ’n plekkie vir alle liggaamstipes

te maak, soos die ratse skrumskakel, die vaardige skop-

per, die lenige driekwart, die onverskrokke losvoorspeler

en die vettie in die voorry. Maar ek kan deur die venster

wat my sportgeneeskundepraktyk my gee, agterkom

dat die situasie dramaties verander het. Die klem word

nou meer as enigiets anders, op grootte, sterkte en krag

geplaas. In ’n poging om gewigteikens te bereik (“die

afrigter sê ek moet 95 kg weeg om in die voorry te kan

speel”), gaan sommige skoolseuns na uiterstes toe met

die gebruik van beide toelaatbare en verbode aanvull-

ings.

Die wêreld van skolerugby het oor die afgelope tien

jaar buite verhouding mededingend geraak. Skoliere en

instellings word in die kollig geplaas op grond van hul

rugbyprestasies. Rangordes wat in die nasionale koerante

en op die Internet geplaas word, word bedink om skole

volgens hul vertonings op die sportveld te beoordeel.

Baie skole se status word deur hul vordering in die streek-

en nasionale toernooie bepaal. Die gevaarlikste is unies

wat onder-18-spelers kontrakteer en hulle sodoende in

die vinnige baan na professionele rugby plaas. Dit bete-

ken nie net die einde van mededingende jeugklubrugby

nie, waar onder-21-spelers in die rugbyklubomgewing

vaardigheid en karakter ontwikkel en provinsiale kleure

sou kon kry, maar as die speler nie op skoolvlak raakge-

sien word nie, bevind hy hom ook in die rugbywildernis.

Indien ’n speler nie vir die Cravenweek gekies word nie,

kan dit ’n doodskoot vir sy rugbyloopbaan beteken. Ten

minste een van die groot rugbyunies kontrakteer selfs

onder-15-spelers uit ander provinsies en plaas hulle dan

in ’n nuwe skool in hul nuwe provinsie!

Die gevolge van die uitklopkompetisies, rangordes,

jeugkontrakte en die gepaardgaande eise wat dit aan

jong spelers stel, is ’n stresvolle sportomgewing wat deur

wedywering, afrigters, ouers en ander spelers geskep word.

150 Jaar Book.indd 142 2352011 5:25 PM


❏ Die nasionale Sewesspan, en ’n groeiende getal

Seweskompetisies en -toernooie deur die land, veral

die Noordstreek-Sewesreeks

❏ Die Vodacombekerkompetisie, die voedingsbron vir

toekomstige provinsiale sterre

❏ Die Varsitybekerkompetisie, wat die intervarsities

versterk wat deur die jare soveel pret, maar ook taai

wedywering opgelewer het

❏ Die nasionale klubkampioenskappe wat herleef

❏ Sub-uniekompetisies

❏ Unies se eie klubkampioenskappe

❏ Nasionale jeugweke en ’n groot aantal Paastoernooie

en ander skooltoernooie vir verskeie ouderdoms-

groepe.

❏ Daar is ook provinsiale kompetisies vir vrouespanne

en ’n Springbokvrouespan wat internasionaal deel-

neem – nou ook op onder-20-vlak.

Die VodacombekerDie Vodacombeker is ’n derdevlakkompetisie in rugbyu-

nies in Suid-Afrika, na Super Rugby en die Curriebeker.

Ek glo as die huidige stand van sake nie aangespreek word

nie, die “drukkoker”-toestand in skolerugby op ’n aantal

negatiewe scenario’s kan uitloop.

Eerstens sal ons waarskynlik minder seuns hê wat na

senior rugby deurbeweeg. Meer spelers sal ernstige bese-

rings opdoen; sommige spelers sal voel dat die “stelsel”

hulle agtergelaat het; en talle sal “uitgebrand” wees,

maar tog baie verlig dat die dae van verpligte sportdeel-

name verby is.

Tweedens sal daardie spelers wat wel aanhou rugby

speel, beperk wees tot spelers wat vroeg reeds in die

talentpoel geïdentifiseer is. Hulle is reeds so lank aan

voorbereiding van ’n hoë intensiteit blootgestel – alles

net om kompetisies te wen en die toppunt te bereik – dat

hulle aan fisiese en geestelike uitputting mag ly. Dus kan

die spelers nie die verwagte standaard rugby lewer in ’n

loopbaan wat eintlik twaalf jaar behoort te duur nie.

Laastens, in ’n poging om raakgesien en ingesluit te

word in ’n stelsel wat voordele soos beurse na “rugby”-

universiteite, provinsiale kontrakte en die ander ge-

paardgaande meevallers en borgskappe uitdeel, sal ons

jongmense dalk enigiets doen om vroeë rugbyerkenning

te bereik. Dit mag ’n oefenskedule insluit wat dwarsdeur

die jaar strek ten koste van ander sport of skoolwerk;

die gebruik van ’n reeks voedselaanvullings waarvan die

meeste geen wetenskaplike basis het nie; en onver-

bloemde kullery (Tour de France-styl) deur die gebruik

van anaboliese aanvullings en opkikkers om hul spelpeil

te verhoog en op die vereiste vlakke te hou.

Mens hoor dikwels die vraag waarom ons skoolspanne

en onder-19- en onder-21-spanne konstant so goed pres-

teer, maar dieselfde nie van ons Super 14- en nasionale

spanne gesê kan word nie.

Die wetenskaplike in my sê dat uitbranding en her-

haalde beserings ook belangrike redes mag wees, terwyl

my siniese kant sê dat beter kontrole van verbode middels

op die hoër vlakke maak dat die spelers wat gekul het nie

langer die ergogeniese hulpmiddels kan gebruik waarop

hulle gesteun het nie.

In ’n brief wat dr. Patricios vir die Super Schools se web-werf geskryf het, sê hy die volgende (vertaal):

Oorentoesiastiese vaders wat paranoïes is dat hul seuns

nie daardie uinversiteitsbeurs sal kry nie, en vasberade

is om ondanks ernstige beserings die seuns deur die sei-

soen te druk; die verligting op ’n seun se gesig wanneer

’n rustydperk voorgeskryf word om van sy beserings te

herstel; die rekmerke, geswolle tepels en erge aknee ken-

merkend van die gebruiker van anaboliese sterioïede; ’n

dertienjarige wat vra watter aanvullings hy moet gebruik

vir ’n rugbyliggaamsbou – al hierdie scenario’s speel met

ontstellende reëlmaat af.

Die tyd is ryp om jaarlange oefenskedules, sielkun-

dige en fisiese stres, professionele kontraktering, die

misbruik van aanvullings en verbode middels wat die

Suid-Afrikaanse skoolseun se rugbywêreld binnegedring

het, aan te spreek. Kom ons skep ’n stelsel wat ons jong

manne aanmoedig om te speel om te leef, en nie te lewe

om te speel nie.

150 Jaar Book.indd 143 2352011 5:25 PM


Dit word ongeveer dieselfde tyd as die Super Rugbyreeks

gespeel en dien as ’n belangrike ontwikkelingsplatform

vir Suid-Afrikaanse rugby. Dit is die eerste keer in 1998

gehou, en is daardie jaar deur Griekwaland-Wes gewen

wat dit nes die Goue Leeus teen die einde van 2010 reeds

vier keer gewen het.

Die Vodacombeker is aanvanklik ingestel om ’n leemte

te vul. Professionele spelers wat nie by die spanne van

die Super Rugbyfranchise ingesluit is nie, maar tog nog

beskikbaar moes bly indien hulle benodig sou word,

sou meer as net kluboefeninge nodig hê om op peil te

bly. Die spanne sonder verteenwoordiging in die Super

Rugbyfranchises sou heeltemal uit hul diepte wees

wanneer daardie spelers later in die seisoen vir die

Curriebekerkompetisie terugkeer. Die Vodacombeker

skep dus ’n platform vir talentvolle jong spelers wat an-

dersins nie die kans sou kry om raakgesien te word nie.

Hierdie kompetisie is in ’n noordelike en suidelike af-

deling vir die ligafase verdeel. Wedstryde word die een

jaar teen spanne van dieselfde afdeling gespeel, en die

volgende jaar word daar oorkruiswedstryde met die ander

afdeling gespeel. Die boonste vier spanne van elke afde-

ling speel dan in die kwarteindronde vir plekke in die half-

eindronde, waarna die eindstryd volg. Sedert 2010 speel

die Namibiese Welwitschias en ’n span van Argentinië, die

Pampas, ook in die kompetisie sodat hulle ondervinding

teen goeie teenstanders kan opdoen. (Die Welwitschias

het in 1999–2001 in die kompetisie gespeel en weer in

2010 aangesluit, en veral in 2011 uitstekend gevaar.)

Die ontwikkelingsaspek van die kompetisie word be-

klemtoon deurdat ’n eerste prys van R1 miljoen aan die

wenners gegee word, waarvan R500 000 vir die ontwik-

keling van rugby aangewend moet word. Die Blou Bulle

het twee van die drie geldpryse gebuit deur die titels in

2008 en 2010 te wen. Griekwas was die ander geldwenner

in 2009.

Die afgelope klompie jare word die kompetisie

deur intenser wedywering en taai wedstryde geken-

merk. Dit blyk dat die kompetisie belangriker vir die

unies geword het. Terwyl die franchise-unies veral die

Vodacombekerkompetisie gebruik om jong talent te

skool, gee dit vir spanne soos Griekwas ’n gulde kans om

vir die Curriebekertoernooi voor te berei. Dit is dus geen

verrassing dat Griekwas die kompetisie al vier keer ge-

wen en twee keer in die eindstryd betrokke was nie. Dit

is die uitkoms van hul opbouproses na die grootste prys

in Suid-Afrikaanse rugby, naamlik die Curriebeker, wat

hulle laas in 1970 gewen het.

In die eerste twee jaar het die tellings in die eindstryd

eintlik ’n klug van die Vodacombekerkompetisie gemaak.

In 1998 het Griekwas die Goue Leeus 57–0 afgeransel, en

in 1999 is die rolle omgeruil en die Goue Leeus speel met

’n verbysterende 73–7 met Griekwas klaar!

Die volgende drie eindstrydtellings was darem ’n biet-

jie meer mededingend, maar het nog steeds nie ’n groot

wedywering weerspieël nie:

❏ 2000: 44–24 (Griekwas vs Vrystaat Cheetahs)

❏ 2001: 42–24 (Blou Bulle vs Boland Kavaliers)

❏ 2002: 54–38 (Blou Bulle vs Goue Leeus)

Dis nogal ironies dat Victor Matfield, die Bulls-, Blou

Bulle- en Springbokkaptein wat sy eerste treë in die

Vodacombekerreeks gegee het, vir Griekwas teen die

Leeus gespeel het toe laasgenoemde so ’n groot pak

slae gekry het. Dit was ook die seisoen waarin hy sy

Curriebeker- en Super Rugbydebuut vir die Cats gemaak

het nadat hy vanaf die Blou Bulle se onder-21-span

Kimberley toe verhuis het.

Matfield is een van baie Springbokke wat deur die

Vodacombeker na die volgende vlak gevorder het.

Hierdie kompetisie is ’n belangrike deel van die stel-

sel wat ontwikkel is. Sy slotmaat in die Springbokspan,

Bakkies Botha, is ook een van hulle. Hy het in 2000 eers

vir die Falcons (nou die Valke) gespeel en na sy skuif

Pretoria toe het hy in 2001 die toekenning as die Blou

Bulle se Vodacombeker Speler van die Jaar verwerf.

Vanaf 2001 tot 2004 het die spanne wat nie die boon-

ste vier plekke in die groepfase gehaal het nie, aan ’n

tweede kompetisie vir die Vodacomskild deelgeneem.

Uit die oogpunt van ’n buitestander was die afgelope

150 Jaar Book.indd 144 2352011 5:25 PM


drie kompetisies dusver die hoogtepunte. In 2008 het die

Blou Bulle die Cheetahs op Loftus Versveld geklop toe ’n

vrou vir die eerste keer as TV-skeidsregter opgetree het.

Jenny Bentel, ’n toetsskeidsregter, het die bykans on-

moontlike taak gehad om ’n moeilike beslissing in die

84ste minuut van die wedstryd te maak. Sy het besluit dat

die Cheetahs nie ’n drie gedruk het nie en die Blou Bulle

het met 25–21 die beker en die groot prysgeld gewen.

Twee jaar later het dit in die laaste sekondes van die

wedstryd ’n desperate skepskop van Francois Brümmer

geverg om die wedstryd 31–29 op Loftus se B-veld te

wen. (Weens swaar reën in die voorafgaande weke is die

wedstryd na die B-veld verskuif om die Loftus-stadion

vir ’n Super Rugbywedstryd daardie middag te spaar.)

Cheetahs was rustyd 16–8 voor, maar die Blou Bulle

het met 28–22 weer die voortou geneem. Net toe dit lyk

of die besoekers die oorwinning beklink het, word Riaan

Vermeulen oorgedryf vir ’n drie. Dit is deur Louis Strydom

verdoel en die Cheetahs het in die doodsnikke met 29–28

voorgeloop. Dis toe dat Brümmer onder druk (die toeter

het reeds geskree!) en van amper 50 m ver met ’n skeps-

kop lostrek. Daardie skop was letterlik R1 miljoen werd!

Tussen die eindstryde van 2008 en 2010 was daar die

“eenmanvertoning” op Loftus van Griekwaland-Wes se

Riaan Viljoen. Hy het al 28 sy span se punte aangeteken

met ’n drie wat hy self verdoel het, asook sewe strafdoele.

Die Blou Bulle se punte is ook deur net een speler, Francois

Brümmer, aangeteken met ’n verdoelde drie, ’n skepskop

en drie strafskoppe. Griekwas het 28–19 gewen.

Die Bulle het die langste reeks verskynings in die

Vodacombekereindstryde gehad, en wel vier jaar na me-

kaar vanaf 2007 tot 2010, maar hulle het slegs twee keer

gewen. Die Goue Leeus se driekuns tussen 2002 en 2004

is die beste reeks oorwinnings tot op hede.

Die Vodacombekerkampioene is soos volg:

2010: Blou Bulle

2009: Griekwas

2008: Blou Bulle

2007: Griekwas

2006: Valke

2005: Griekwas

2004: Goue Leeus

2003: Goue Leeus

2002: Goue Leeus

2001: Blou Bulle

2000: Vrystaat Cheetahs

1999: Goue Leeus

1998: Griekwaland-Wes

Die JeugwekeDie Cravenweek is die eerste keer in 1964 gespeel, en is

beslis die grootste toernooi vir skolerugby ter wêreld. Dit

kan sonder vrees van enige teenspraak gesê word! Daar is

al 38 Cravenweektoernooie reg deur Suid-Afrika gehou,

met honderde van die voormalige provinsiale skolespan-

ne se spelers wat deurbeweeg het na die Suid-Afrikaanse

Skolespan, die provinsiale junior en senior vlakke, en

selfs na internasionale rugby.

Die idee van ’n provinsiale skolerugbyweek is die eer-

ste keer in 1964 aangevoor toe Suid-Afrikaanse rugby sy

75ste bestaansjaar gevier het. Die idee het nie by almal

byval gevind nie. Hoewel provinsiale skolerugby al se-

Francois Brümmer – last minute drop goal.

150 Jaar Book.indd 145 2352011 5:25 PM


dert die 1920’s gespeel is en met verloop van tyd beter

georganiseerde vriendskaplike wedstryde geword het,

het daar ’n konserwatiewe sienswyse bly voortbestaan

dat skoolseuns nie te vroeg gedruk moet word nie. By

baie skole – selfs in die ou Transvaal waar bekerrugby

hoogty gevier het – het die seuns sonder nommers op hul

truie gespeel om die benadering te versterk dat dit om

’n span gaan en nie om individue nie. Heelwat (meestal

Engelse) skole wou nie toelaat dat hul seuns vir provinsi-

ale spanne oorweeg word nie.

Daar was ’n sienswyse dat provinsiale rugby, en veral

in ’n georganiseerde toernooi, teen die gees van sko-

lesport indruis en teenstrydig is met opvoedkundige be-

ginsels. Die idee van ’n skoleweek is egter aanvaar en die

organisasie daarvan het voortgegaan.

Die eerste toernooi was ietwat amateuragtig. Daarmee

word geen kritiek teenoor die skole van Grens se orga-

nisasie uitgespreek nie. Hulle het min tyd gehad om die

grootste skoletoernooi ooit te reël en het puik werk ge-

doen. Hulle het egter geen ondersteuning gekry van die

South African Rugby Football Board (SARFB), soos dit

toe nog bekend was nie. Daar was ook geen oorkoepe-

lende Suid-Afrikaanse skoleliggaam van enige aard nie.

Net ’n bietjie meer as drie maande nadat die saak vir die

eerste keer deur die 1949-Springbok Piet Malan aange-

roer is, het Grens met trots die eerste toernooi aangebied.

Vyftien skole het deelgeneem. Vir baie van die unies was

die kies van ’n provinsiale span ’n nuwigheid ’n en dit is

regverdig om te sê dat baie spelers wat ’n plek verdien het,

oor die hoof gesien is weens die gebrek aan strukture en

48 toernooie versprei oor 29 stede en dorpe

Sedert 1964 het die 48 Cravenweke op 29 verskillende plekke, vanaf Kaapstad in die suide tot Windhoek in Namibië en Harare in Zimbabwe in die noorde, plaasgevind.

“Die Coca-Cola-Cravenweek is ’n Suid-Afrikaanse instelling en ons maak ’n punt daarvan om te verseker dat die groot sentra en die kleiner dorpe in staat is om die verskillende geleenthede aan te bied. Dit het uitstekend daarin geslaag om geleenthede en opkomende rugbytalent aan ’n wye spektrum van die Suid-Afrikaanse gemeenskap te toon te stel,” het Mervin Green van SARU gesê.

Die Cravenweek vir hoërskole het by die volgende plekke plaasgevind:1964: Oos-Londen 1965: Oos-Londen 1966: Pretoria

1967: Kaapstad 1968: Bloemfontein 1969: Pietermaritzburg 1970: Salisbury – nou Harare 1971: Kimberley 1972: Potchefstroom 1973: Stellenbosch 1974: Johannesburg 1975: Pretoria 1976: Wolmaransstad 1977: Oudtshoorn 1978: Middelburg 1979: Oos-Londen 1980: Stellenbosch 1981: Worcester 1982: Windhoek 1983: Upington 1984: Bloemfontein 1985: Witbank 1986: Graaff-Reinet 1987: Paarl 1988: Port Elizabeth 1989: Johannesburg

1990: Durban 1991: Oos-Londen 1992: Pretoria 1993: Secunda 1994: Newcastle 1995: Bloemfontein 1996: Stellenbosch 1997: Kimberley 1998: Vanderbijlpark 1999: George 2000: Port Elizabeth 2001: Rustenburg 2002: Pietermaritzburg 2003: Wellington 2004: Nelspruit 2005: Bloemfontein 2006: Johannesburg 2007: Stellenbosch 2008: Pretoria2009: Oos-Londen2010: Welkom2011: Kimberley

150 Jaar Book.indd 146 2352011 5:25 PM


prosedures wat sterker spanne sou verseker het.

Die man wat die organisasie van die toernooi behar-

tig het, was Jan Preuyt, ’n onderwyser (vir 31 jaar) van

Oos-Londen. Die eerste Suid-Afrikaanse Skolekomitee

is tydens daardie eerste Cravenweek verkies waar Preuyt

as voorsitter verkies is. Hy sou 25 jaar lank die voorsit-

terskap behou. Die komitee wat verkies is, was soos

volg: Preuyt (Voorsitter), Trens Erasmus (Wes-Transvaal),

Wouter du Toit (Transvaal), Hennie Lochner (Boland) en

Meyer Sauerman (Oostelike Provinsie).

Preuyt was in 1974 die bestuurder van die eerste ver-

kose SA Skolespan wat na Italië en Frankryk getoer het.

Hy was ook die bestuurder van die nasionale skolespan

wat in 1983 na Wallis getoer het. In 1986 het hy die eer-

ste president geword van die Suid-Afrikaanse Skole-unie

(SASU), wat alle sportsoorte ingesluit het.

Die spanne wat aan die eerste Cravenweek deelge-

neem het, was Boland, Grens, Oostelike Provinsie, Oos-

Transvaal, Griekwaland-Wes, Natal, Noordoos-Kaap,

Noord-Transvaal, Oranje-Vrystaat, Rhodesië, Suidwes-

Afrika, Suidwestelike Distrikte, Transvaal, Westelike

Provinsie en Wes-Transvaal. Die getal spanne het egter

van jaar tot jaar gewissel en het net in die afgelope tien

jaar in ’n mate gestabiliseer. Meer en meer spanne, veral

van plattelandse distrikte, is uitgenooi en teen 2000 was

daar meer as 32 spanne. Namibië en Zimbabwe het as

deelnemers teruggekeer.

Hoewel die getal spanne wat aan die Cravenweek deel-

neem sedertdien verminder is, is die konsep uitgebrei

met ’n bykomende Akademieweek om spelers in te sluit

wat nie vir hul provinsie se beste vyftiental gekies is nie,

en ook om meer spanne van die plattelandse distrikte in

te sluit. ’n Onder-16-week is ook ingestel wat as ’n voe-

dingsbron vir die onder-18-spelers van die Cravenweek

dien. Dié week is vernoem na Grant Khomo, ’n invloed-

ryke administrateur en voormalige rugbyspeler van die

eertydse SABRF. Daar is ook ’n onder-13-Cravenweek, en

die Learners with Special Educational Needs (LSEN) het

hul eie provinsiale onder-18-week. Meer as 1 500 jong

rugbyspelers van dwarsoor Suid-Afrika neem jaarliks aan

Piet Malan, who suggested the Craven Week. Unions throughout South Africa cater for very young players.

150 Jaar Book.indd 147 2352011 5:25 PM


die vier jeugweke deel en ontvang provinsiale kleure.

Die Akademiespan is aanvanklik beskou as die tweede

beste vyftiental wat na die week se wedstryde uit al die

Cravenweekspelers gekies is. Dit het dikwels die nasio-

nale span se keurders in die verleentheid gestel as die

Akademiespan die SA Skolespan in die jaarlikse wed-

stryd klop! Deesdae, na afloop van die afsonderlike

Akademieweek, word die beste spelers gekies om as ’n

Akademie-vyftiental aan die Cravenweek deel te neem.

’n Voorloper van die Akademiespan was die

Projektoernooi in 1987, toe die voormalige Suid-

Afrikaanse Rugbyraad (SARR) ’n kwotavereiste van

50–50 vir spankeuses gestel het. In 2010 was dit weer

die vereiste vir Akademiespanne, terwyl die Cravenweek

vereis het dat ten minste nege swart spelers uit die 22 vir

’n provinsiale span gekies moes word.

Om vir die SA Skolespan gekies te word, span ongetwy-

feld vir enige Cravenweekspeler die kroon op ’n opwin-

’n Hupstoot vir klubrugby

Die besluit van SARU vroeg in 2011 om in die toekoms die nasionale klubkampioenskappe sonder die universiteitspanne te hou, is vir die sogenaamde oop klubs ’n positiewe ontwikkeling en word gesien as ’n soliede grondslag vir die heropbou van klubrugby in die land.

Die oop klubs het in die verlede aan die kortste ent ge-trek. Selfs voor die begin van die professionele era in 1996, het universiteite die eerste keuse van die beste spelers in die land gehad, want hulle kon beurse en huisvesting vir hul studentejare verskaf. En soos die rugbykrag van die univer-siteite verbeter het, wou die skoolverlaters juis na daardie instellings gaan waar hul rugbyloopbane deur die beste afrigters en spanmaats in die land bevorder sou word!

Die besluit van SARU in 2011 het ook die belofte van ’n op-windende eindwedstryd tussen die klubwenners en die voor-ste universiteitspan ingehou. Hierdie jaarlikse hoogtepunt in die seisoen sal dan vasstel wie Suid-Afrika se topklub is.

Dit is ironies dat die besluit, waarvoor daar al lank voor-brand gemaak is, juis kom na die twee vorige klubkampi-oenskappe deur oop klubs gewen is. College Rovers het die Maties, wat die Varsitybekerwenners van die vorige drie jaar was, in die 2010-eindstryd geklop en in 2009 het NWK-Pukke teen Hamiltons gewen. Pirates is die vorige oop klub wat as kampioen gekroon is toe hulle in 2001 ’n ander oop klub, Tygerberg, in die eindstryd geklop het.

Prakties gesproke het SARU se besluit beteken dat meer oop klubs nou ’n groter kans het om na die kompetisie van sestien spanne deur te dring. Op enkele uitsonderings na is die oop klubs in die verlede ook in die eerste ronde uitgeskakel, wat dit dan aan die universiteitspanne oorlaat

om sake onderling uit te baklei.Tot op hede het Maties twaalf van die vyftien eindstryde

waarin hulle sedert 1975 gespeel het, gewen. Hulle het sedert 1981 al agt van hul eindstryde gewen, tot hulle in 2010 verloor het. Hulle enigste eindstrydnederlae was in 1976 teen Tukkies; in 1980 teen ’n ander Westelike Provinsie-klub, Villagers; en in 2010 teen College Rovers van Durban.

Daar was ’n tydperk in die 1990’s toe die titel nie tydens ’n toernooi beslis is nie, maar op ’n tuis-wegbasis. Dit is egter in 2001 laat vaar.

Tot en met die 2010-kampioenskappe het die oop klubs slegs elf van die 36 klubkampioenskaptitels gewen. Durban Crusaders is die enigste klub wat dit twee jaar na mekaar reggekry het. Despatch is die enigste ander oop klub met twee titels. (Pretoria Polisie behoort miskien ook as ’n oop klub beskou te word, want in die jare wat hulle gewen het, naamlik 1995 en 1996, was hulle nie amptelik beperk tot net polisielede vir die span nie.) Die meeste opeenvolgende oorwinnings is Maties s’n in 1977, 1978 en 1979. Die enigste oop klubs wat die kompetisie gewen het, is Villagers (1980), Pretoria Harlequins (1983), Despatch (1985 en 1988), Roodepoort (1989), Old Greys (1991), Durban Crusaders (1993 en 1994), Pirates (2001), Hamiltons (2009) en College Rovers (2010).

Klubspelers word ook deur die nasionale klubkampioens-kappe die geleentheid gebied om op ’n hoër vlak as hul plaa-slike kompetisie deel te neem. Die provinsiale amateurliga gee aan die beste spelers ’n kans om saam met spelers van ander klubs in ’n provinsiale span teen soortgelyke spanne van ander unies te speel.

150 Jaar Book.indd 148 2352011 5:25 PM


dende week. SARU het nou ook begin met die kies van

’n Hoë Prestasie- (HP) groep in die onder-18- en onder-

16-ouderdomsgroepe.

Hoë PrestasiegroepeNegentien spelers wat vir die 2010 SA Skolespan ge-

kies is, is ingesluit in die 32-man Suid-Afrikaanse Hoë

Prestasiegroep wat in ’n aantal internasionale vriends-

kaplike wedstryde in 2010 gespeel het.

Die onder-18-groep is deur die nasionale keurders

uitgesoek en die Springbok-Sewesafrigter, Paul Treu,

en die Suid-Afrikaanse onder-20-span se afrigter, Eric

Sauls, was ook betrokke. Treu se aanstelling was met die

oog daarop om potensiële spelers te identifiseer om die

Springbok-Sewes in die toekoms by die Internasionale

Rugbyraad (IRR) se Seweswêreldreeks te verteenwoor-

dig. Hy het dit ook gedoen, en in 2011 was Paul Jordaan,

wat skaars uit die skoolbanke was, ’n groot sukses in

die span. Jordaan is een van vyf belowende skoolseuns

wat in 2010 deur Treu gekontrakteer is. Die voormalige

Grey Kollege-leerder was pas negentien jaar oud toe hy

sy Springbokbaadjie ontvang.

SARU se HP-bestuurder, Herman Masimla, het in 2010

na afloop van die keuring van die HP-groep die volgende

gesê (vertaal):

Hierdie program is begin om potensiële spelers voor te

berei wat moontlik eendag die Suid-Afrikaanse onder-

20-span in die IRR-Junior Wêreldkampioenskap of in

die Springbok-Sewesspan in die IRR-Seweswêreldreeks

kan verteenwoordig. Die groep is deur ons nasionale

keurders geïdentifiseer wat die Coca-Cola-Jeugweke by-

gewoon het. Hulle het ook onder-18-spelers van tersiêre

instellings en klubs oorweeg.

Hierdie onder-18-groep sal die verdere aansporing hê

om die volgende jaar (2011) na die onder-19-groep aan

te beweeg. Ons is reeds by onderhandelinge betrokke om

volgende jaar internasionale vriendskaplike wedstryde

teen die Franse en Argentynse onder-19-spanne te reël.

Hierdie strukture is geskep om uiteindelik te verseker

dat ons die beste junior rugbyspelers ter wêreld lewer.

Die toekenning van nasionale kleure aan skoolseuns is

glad nie deur Danie Craven ondersteun nie. Hy wou hê dat

die Cravenweek ’n rugbyfees bly en nie ’n kompetisie word

nie, en beslis ook nie dien as proewe vir die kies van span-

ne nie. Dit is waarom geen “skooltoetswedstryde” teen

die Australiese span gespeel is wat in 1969 hier kom toer

het nie. In 1974 moes Craven egter toegee, en ’n nasionale

skolespan is gekies wat in Italië en Frankryk getoer het.

Sedertdien is daar elke jaar so ’n skolespan gekies, maar

wedstryde teen oorsese teenstanders is ongereeld.

Hoewel Craven se idealisme ’n gesonde basis was om

vanaf te werk, was dit onrealisties om te verwag dat die

toernooi nie mededingend van aard sou word nie. Daar

is nie ’n amptelike wenner nie, maar die laaste wedstryd

van die toernooi word as ’n eindstryd beskou en die wen-

ner is dan die nieamptelike Cravenweekkampioen.

Wat Dok Craven nog meer sou omkrap, is die feit dat die

Cravenweektoernooie, en selfs die meer junior toernooie,

insluitend die onder-13’s, deur talentsoekers gebruik

word om belowende spelers te identifiseer. Die onder-13’s

word na voorste rugbyskole gelok en selfs deur rugbyu-

nies in skole geplaas waar die unies dan (deels) die on-

koste betaal. Die onder-18’s word weer vir die toekomstige

provinsiale sukses van die unies geteiken.

Ondanks die negatiewe aspekte, speel die Cravenweek

Harry Viljoen – SA Schools player who became the national coach, and Louis Luyt.

150 Jaar Book.indd 149 2352011 5:25 PM


en al die ander Jeugweke ’n belangrike rol in die iden-

tifisering van rugbytalent. Dit was selfs nog meer die

geval toe Dok Craven in 1980 goedkeuring gekry het om

die week vir spelers van alle rasse oop te stel. In 1996

is die sogenaamde kwotastelsel ingevoer om te verseker

dat die beste gekleurde spelers, wat steeds nie dieselfde

geleenthede gehad het om hul rugbytalent te ontwikkel

nie, nie misgekyk word nie.

Dis interessant om te weet dat twee voorma-

lige SA Skolespelers, Nick Mallett en Harry Viljoen,

Springbokafrigters geword het.

Daar is natuurlik meer aan skolerugby as net die

Cravenweek en ander Jeugweke. ’n Aantal kompetisies –

selfs vir onder-9’s – vind in sommige unies plaas, al is dit

deesdae die neiging om weg te beweeg van uitklopreekse

en bekerrugby. Skole verkies om, soos in die ou dae, hul

wedstryde teen spanne van gelyke standaarde te reël.

’n Skool se prestige word nietemin steeds grootliks

Grey Kollege – ’n Springbokfabriek

Grey Kollege, die voorste voorsiener van Springbokke, het in 2010 nog vier name gevoeg by sy indrukwekkende lys Springbokke wat daar op skool was. Die Bulls se slot Flip van der Merwe en flank Deon Stegmann het onderskeidelik hul toetsdebute teen die besoekende Franse span in Junie en teen Skotland op die jaareindtoer gemaak. Andries Strauss, die neef van Springbokhaker Adriaan, is na ’n skitterende vertoning vir die Sharks in die Curriebekereindstryd gekies. Soos nog `n Grey-peler Coenie Oosthuizen het hy een wedstryd op die toer teen die Britse Barbarians gespeel.

Die voormalige Oranje-Vrystaat, nou die Cheetahs, het deur die jare swaar op Grey Kollege gesteun om hulle van spelers te voorsien. Dié oudste skool noord van die Oranjeri-vier het op 17 Januarie 1859 sy deure oopgemaak. Hulle het die eerste keer in 1881 teen ’n ander skool, die Anglikaanse St. Andrew’s skool in Bloemfontein, voetbal gespeel.

Die spel wat aanvanklik deur hulle gespeel is, was ’n vorm van die Winchesterkode wat uit Engeland na Suid-Afrika gebring is en in die 1870’s deur die Diocesan College in Kaapstad gespeel is. Grey Kollege het in die 1890’s gereeld teen manspanne in die Oranje-Vrystaat gespeel. In 1896 was hulle die tweede wenners van die OVS-Groot Uitdaagbeker.

Grey Kollege se ware rugbybloeitydperk was in die tweede helfte van die twintigste eeu, tussen 1986 en 1990, toe hulle tagtig wedstryde na mekaar onoorwonne was!

Grey Kollege het meer spelers vir die Cravenweek as enige

ander skool gelewer, so ook die meeste spelers vir nasionale skoolspanne. Hulle hou die rekord van ses spelers uit Grey Kollege in die 1981-SA Skolespan.

Herman van Broekhuisen, wat toe vir Westelike Provinsie gespeel het, het Suid-Afrika in 1896 verteenwoordig en was die eerste oudleerling van Greykollege om dit te doen.

Die oudleerlinge van Grey Kollege wat vir Suid-Afrika gespeel het, is: Herman

van Broekhuisen, Boet McHardy, Sarel Strauss, Henry Martin, Louis Babrow, Piet de Wet, Popeye Strydom, Gert Cilliers, John Wessels, Johan Spies, Morné du Plessis (kaptein), Dawie Snyman en sy broer Jackie, Theuns Stofberg (kaptein), Robbie Blair, Jaco Reinach, Helgard Müller en sy broer Pieter, Andries Truscott, Johan Styger, Heinrich Fuhls, Ruben Kruger, Ollie le Roux, Naka Drotské, Werner Swanepoel, CJ van der Linde, Ruan Pienaar, Tiaan Liebengerg, Jannie en sy broer Bismarck du Plessis, Frans Steyn, Heinrich Brüssow, Adriaan Strauss, Wian du Preez, Flip van der Merwe, Deon Stegmann, Andries Strauss en Coenie Oosthuizen.

Die skool het ook vyf toetsskeidsregters opgelewer, naamlik Reg Stanton, Att Horak, Steve Strydom, Justus Moolman en Gerrit Coetzer.

Paul Roos Gimnasium het 42 Springbokke gelewer, waarvan 33 voor die Tweede Weredoorlog was. Bishops het 35 gelewer, waarvan 10 na die oorlog was.Bron: www.rugby365.com, vertaal

150 Jaar Book.indd 150 2352011 5:25 PM


aan sy sportprestasies gekoppel, veral rugby. Sommige

topskole identifiseer dus belowende onder-13-spelers,

wat dan beurse aangebied word. So begin die skool reeds

aan sy superspan bou wat oor vier jaar die skool se eer

moet verseker!

Een van die meer genotvolle rugbyervarings vir beide

spelers en toeskouers is die onderskeie skoleweke, wat

meestal oor die Paasnaweek gehou word. Skole van oor die

hele land word genooi na toernooie soos dié by Kearsney,

St. Stithians, St. John’s, die Wildeklawertoernooi en vele

meer. Die seuns kry die geleentheid om teen teenstan-

ders te speel wat hulle nie andersins sou ontmoet nie.

Daar is ’n ranglys vir skole, maar die bestaansreg

daarvan bly ’n netelige onderwerp. Wat ook al die me-

riete daarvan, is dit so dat die name van Grey Kollege,

Grey High, Paul Roos, Paarl Gimnasium, Outeniqua,

Monument, Waterkloof, Paarl Boys High, Boland

Landbou en Afrikaanse Hoër Seunskool al jare op die lys

is en waarskynlik boaan sal bly as die professionaliteit

wat in skolerugby ingesluip het, in ag geneem word.

SA Junior spanneHierdie skole verskaf in ’n groot mate die spelers vir Suid-

Afrika se junior spanne wat aan die IRR-Wêreldbeker vir

onder-20’s deelneem. Dit is sedert 2008 ’n jaarlikse toer-

nooi wat die twee aparte toernooie vir die onder-21’s en

onder-19’s vervang het. Suid-Afrika het die onder-21-ti-

tel in 2002 en 2005 gewen. Die onder-19’s was in 2005 die

kampioene. (Die IRR se onder-19-toernooi is van 1998

tot 2007 aangebied, en die onder-21’s het vanaf 1996 tot

2006 gespeel.) Baie van die spelers het Suid-Afrika later

op senior internasionale vlak verteenwoordig, insluitend

spanlede wat vir die 2011-Wêreldbekertoernooi in Nieu-

Seeland gekies is.

In Suid-Afrika is daar besluit om die twee ouder-

domsgroepe te behou. Albei provinsiale kompetisies vir

onder-19’s en onder-21’s is in twee afdelings van sewe

spanne elk verdeel. Die A-afdelings speel ’n dubbelron-

de, met ’n eindwedstryd aan die einde van die seisoen.

SewesIn ’n onverstaanbare miskenning van die rangorde word

Suid-Afrika se Springbok-Sewesspan die gebruik ontsê

van spelers wat die span op ’n volgehoue grondslag een

van die wêreld se beste spanne kan maak.

Slegs drie nasionale spanne word die eer toegelaat

om Springbokke genoem te word, naamlik die nasionale

span wat in toetswedstryde, die Drienasiesreeks en die

Wêreldbekertoernooi speel; die Sewesspan wat aan die

IRR se Seweswêreldreeks deelneem; en die nasionale

vrouespan.

Oorweeg egter vir ’n oomblik die situasie waarin Paul

Treu, afrigter van die Springbok-Sewes, hom bevind.

Treu, ’n voormalige Super 12-speler van die Stormers en

Bulls, en ’n Sewesspeler wat die Springbokke in die IRR-

reeks gelei het, het ook vir die Opkomende Springbokke

gespeel. Hierdie nederige Swellendammer is ’n voorma-

lige onderwyser wat ’n meestersgraad in opvoedkundige

sielkunde behaal het. Sedert hy in 2004 die leisels by

die voormalige Sewesafrigter, Chester Williams, oorge-

neem het, moes hy letterlik elke seisoen ’n nuwe span

bymekaar skraap! Enige afrigter aanvaar dat beserings

sy tol gaan eis, maar Treu word klokslag van sy sterspe-

lers ontneem deur die Super Rugbyfranchises en die

Curriebekerunies wat dié spelers se potensiaal op die in-

ternasionale Sewesverhoog raaksien.

Dit is nie algemeen bekend nie, maar Treu moet vir

die gebruik van elke speler afsonderlik met die betrokke

unie beding. Hy het dus nie vrye toegang tot die top-400

of 500 spelers in die land nie. Hy het ook nie die reg om

die nasionale onder-20-spelers te gebruik nie. In 2010

is hy die gebruik van twee Springbokke ontneem omdat

die unie hulle vir die nasionale onder-21-kompetisie se

uitspeelwedstryde benodig het! Hierdie louwarm bena-

dering tot Sewes in Suid-Afrika verskil byvoorbeeld van

die praktyk in Australië, waar die Seweskompetisie ge-

bruik word om spelers vir hoër spanne (d.w.s. die nasio-

nale span) voor te berei. Die Wallabies het byvoorbeeld in

2010 met ’n uitstekende agterlyn gespog, waarvan let-

terlik elke speler deur die nasionale Sewesspan na toets-

150 Jaar Book.indd 151 2352011 5:25 PM


vlak beweeg het! Die All Blacks maak ook van Sewes ge-

bruik as spelers na ’n lang afwesigheid weens beserings

weer begin speel.

Sewes verskil heeltemal van die vyftienmanspel. Dit

neem tyd, moeite en geduld om die verskillende struk-

ture aan te leer en in te dril, vir sowel die aanval as die

verdediging. ’n Groot deel van Treu se voorbereidingstyd

word deur die nuwe rekrute opgeneem wat hierdie struk-

ture moet leer. Dit is hoofsaaklik spelers wat nie deur die

provinsiale afrigters benodig word vir hul kompetisies

nie – en dit sluit die Vodacombeker in. Treu se ervaring

as Sewesspeler het hom goed voorberei om af te rig. Hy

het in 31 IRR-toernooie gespeel, waartydens hy 70 drieë

gedruk het, asook in die Wêreldbekertoernooi in 2001.

Treu het die Sewes begin afrig voor hy amptelik as

speler uit die spel getree het! Hy het in 2004 by Chester

Williams, ook ’n voormalige Springbok-Sewesspeler, oor-

geneem toe Williams ’n afrigtingspos deur die Super 12-

Cats aangebied is. Treu het gesukkel met ’n kniebesering

toe die pos vir hom aangebied is, maar sewe jaar later rig

hy nog steeds die Blitsbokke af. Ondanks ’n swak 2010

weens die verlies van feitlik die hele span van die vorige

jaar, het Suid-Afrika sedert 2004 verskeie van die IRR-

toernooie en ook die IRR-reeks in 2008/09 gewen. In

2010 het hulle die bronsmedalje by die Statebondspele in

Delhi gewen. Verskeie Springbok- en Super Rugbyspelers

het deur die Sewesstelsel na vore getree.

Treu het in slegs sy vierde toernooi as afrigter ’n

toernooi gewen. Springbokke soos Bryan Habana, Jaco

Pretorius, Gio Aplon, Kabamba Floors, Heinrich Brüssow,

Ryan Kankowski, Akona Ndungane, Jongi Nokwe, Juan

de Jongh, Tonderai Chavhanga en Earl Rose is deur Treu

se hande na die hoogste vlak, naamlik toetsrugby.

Twee Springbok-ikone, Bobby Skinstad en Chester

The Springbok sevens side after winning the 2007 IRB title in Dubai.

150 Jaar Book.indd 152 2352011 5:25 PM


Williams, het die Sewes-Springbokke op die veld gelei.

Hulle is ook twee van die vier Maties wat kapteins was van

die Springbok-Sewesspan; die ander twee was die heel

eerste Springbok-Seweskaptein, Dion O’Cuinneagain in

1997, en Kevin Foote in 2004, wat in 2011 die Ikeys in die

Varsitybekerreeks tot die titel afrig. O’Cuinneagain het

later vir Ierland as agsteman in toetse diens gedoen toe

internasionale Sewesspelers nog toetsrugby vir ’n ander

land kon speel.

Hierdie reël is verander, so ook die reël oor die tyd-

perk wat nodig is om vir ’n verblyfpermit te kwalifi-

seer. Laasgenoemde reël het die SA Sewes groot skade

berokken. Suid-Afrika het die Zimbabwiër, Tonderai

Chavhanga, in 2003 in die Dubai-toernooi laat speel on-

der die indruk dat hy reeds vir die Springbokke kwalifi-

seer. Hy sou egter eers in 2005 kwalifiseer. Suid-Afrika se

boete was meer as ’n miljoen rand en hulle het ook die 20

punte verbeur wat hulle verdien het toe hulle die Dubai-

toernooi gewen het. ’n Verdere 12 punte oor hulle die

halfeindronde in George gehaal het, is ook weggeneem,

omdat Chavanga in George gespeel het. Die 32 strafpunte

het die SA Sewes hul derde plek op die IRR se rangorde

gekos.

Paul Treu is ’n toegewyde afrigter wat deurentyd deur

die wêreld op soek is na nuwe tegnieke en taktieke. Hy

word deur sy medeafrigters as ’n uitstekende taktikus

geag. Hy het ’n permanente basiskamp in Stellenbosch

gevestig waar die uitgebreide Sewesgroep vir internasi-

onale toernooie voorberei. Op Treu se aanbeveling kon-

trakteer SARU nou Sewesspelers. Dit gee Treu die eerste

Blou Diamante skitter

’n Ontwikkelingsprogram wat waarskynlik uniek aan Suid-Afrikaanse rugby is, is die Blue Diamond Rugbyklub. Dit is gestig om te verseker dat jeugrugby in die Blou Bulle-unie op ’n nierassige, niepolitieke en demokratiese wyse gespeel, ontwikkel, bestuur en gekoördineer word. Die Blue Diamond Rugbyklub is een van die jeugklubs in die unie en hul primêre funksie is om met die binnest-edelike skole van Pretoria te werk. Die klub rig af en gee ondersteuning wat gebaseer is op die beskikbare geriewe van deelnemende skole, soos Eendragt, Oost Eind en Jopie Fourie.

’n Skamele twee jaar na die projek aangepak is, het die Blou Bulle die vrugte gepluk toe sewe kinders uit die projek vir provinsiale spanne gekies is.

“Ons is trots op ons prestasies,” het Danie Lerm, proje-kleier van die Blue Diamond-inisiatief gesê. “Ons het agt spanne wat op laerskoolvlak deelneem en elke jaar sien ons ’n toename in die getal deelnemers, wat wonderlik is, want ons hoofdoel is om die kinders van die straat af te hou. Ons is hierdie jaar [2010] besonder trots, want sewe van ons spelers het vir provinsiale spanne gekwalifiseer; dis meer as dubbel die drie wat verlede jaar gekies is. Drie

van hulle is onder-14-spelers, twee is onder-13’s en twee is onder-18’s.”

Sover dit die toekoms betref, sê Lerm, word daar oorweeg om die projek tot op die onder-19-vlak uit te brei, wat dan as ’n deurgang vir spelers na die klubrugbystruk-ture kan dien.

“Die projek strek tans tot op die onder-18-vlak, maar ons vind dat sodra die seuns die ouderdomsperk bereik, hulle heeltemal ophou om te speel,” het Lerm gesê. “Om dit tot die onder-19-vlak uit te brei, sal dus daardie seuns ’n kans gee om klubrugby te speel. Gegewe die belangstel-ling wat sommige van hierdie kinders in die Blue Diamonds toon, sal dit help om hulle langer van die strate af te hou.”

Die voormalige Blou Bul onder-21- en Vodacom-bekerafrigter, Nico Serfontein, wat sedert 2011 by die Goue Leeus Rugbyunie is, was aanvanklik by die projek betrokke. “Vir jare het ons op gebiede soos Soshanguve en Mamelodi gefokus en van die ouens reg onder ons neuse vergeet. Hierdie program pas perfek in by die unie se strategiese plan om menslike kapitaal te ontwikkel en die getal spelers te vermeerder. Al die aspekte maak die projek so bevredigend.”

150 Jaar Book.indd 153 2352011 5:25 PM


opsie om hulle te gebruik en verseker darem ’n bietjie

meer kontinuïteit in die spankeuse. Die kamp maak dit

ook makliker vir spelers wat by die span moet aansluit as

gevolg van beserings.

In 2009 het Treu begin beplan en bou vir die verwagte

insluiting van Sewes in die 2016-Olimpiese Spele – iets

wat sedertdien ’n werklikheid geword het. Hy kyk toe-

nemend na jong talent, selfs op skolevlak, en die eerste

twee gekontrakteerde tienerjariges wat hy op internasio-

nale vlak ingespan het, was ’n openbaring. Paul Jordaan

en Tshotsho Mbovane het albei indruk gemaak teen die

meer ervare, groter en sterker spelers van onder meer

Fijdi, Samoa en Nieu-Seeland, en het gewys dat Treu se

beplanning inderwaarheid in die kol is.

Daar was deur die jare heen werklik uitstekende

Sewesspelers. Fabian Juries, wat in 2009 na die vyftien-

manspel oorgeslaan het, was teen die einde van 2010 met

sy 179 drieë derde op die lys van voorste driedrukkers.

Dit is ’n puik prestasie as mens in ag neem dat hy in re-

latief min toernooie (43) gespeel het in vergelyking met

die voorste twee driedrukkers, Argentinië se Santiago

Gómez Cora met 230 drieë, en Engeland se Ben Gollings

met 211 drieë. Juries is ook agste op die lys van voorste

puntemakers met sy 925 punte.

Stefan Basson, met slegs negentien toernooie in vier

jaar, is vyftiende op die IRR se lys van puntemakers met

sy 691 punte. Mzwandile Stick, wat die Sewes-arena ver-

ruil het om vir die nuwe franchise, Southern Kings, te

speel en waar hy ook kaptein is, is tiende op die lys van

puntemakers, met 855 punte in dertig toernooie, inslui-

tend 86 drieë. Marius Schoeman, wat in 41 toernooie ge-

speel het en 103 drieë gedruk het, en Renfred Dazel is

ander spelers wat uitgeblink het. Groot Frankie Horn, ’n

speler wat nie so dikwels oor die doellyn duik nie, is nog

besig om harde werk vir die Springbokke te doen.

Die 2010/11-seisoen het egter ook die verskyning van

’n Sewesspeler gekenmerk wat stellig nog Suid-Afrika

se heel beste sal word. Ondanks ’n besering wat hom

150 Jaar Book.indd 154 2352011 5:25 PM


verhoed het om in twee van die agt toernooie te speel,

was Cecil Afrika reeds in sy tweede seisoen in die IRB-

reeks die voorste puntemaker. Ander spelers wat in

hierdie en die vorige seisoen die eerste keer ingespan

is, soos Branco du Preez, Sibusiso Sithole, Chris Dry en

Bernardo Botha, beloof om die basis te vorm waarop

Suid-Afrika met vertroue kan voortbou met die oog op

die 2016-Spele.

Die afgelope jare het Suid-Afrikaanse spanne op ’n

laer vlak as die nasionale span in ’n verskeidenheid kom-

petisies gespeel, waarvan daar deesdae al hoe meer is.

Die Zambiese internasionale toernooi; die top-Sewes-

toernooi in Afrika, naamlik die Safari Sevens in Nairobi;

die Middelburg-Sewes; die Singapore-Sevens; die Dubai

Sevens-kompetisies vir spanne laer as die uitgenooi-

des vir die IRR-Sewesreeks; die baie gewilde @lantic-

Sewesreeks vir skole; en die Nelson Mandela Bay-Sewes

is die belangrikste en gewildste toernooie en kompeti-

sies. Saheti High School in Johannesburg en Villagers in

Kaapstad bied ook toernooie vir skole aan.

Suid-Afrika het ook ’n uitstekende vertoningslys by

die Melrose Sevens in Skotland waar dié vorm van rugby

volgens oorlewering ontstaan het, en die eerste toernooi

in die jaarlikse reeks reeds in 1883 gehou is. Die Maties

(twee keer), Shimlas, Universiteit van Johannesburg en

Hamiltons het tussen 2004 en 2010 vyf van die sewe titels

gewen – en Hamiltons was in 2011 weer in Skotland met

sy veteranespan om die prestige-titel te gaan verdedig.

Die Suid-Afrikaanse Studentespan onder afrigting

van Tuks se Freddie Grobler het in 2008 die wêreld se

studentekroon gewen, en ’n studentespan speel nou

gereeld oorsee om in die jare tussen die studente se

Wêreldbekertoernooie vir die groot dag voor te berei.

By Tukkies se Akademie word ook heelwat aandag aan

Sewesspesialiste gegee.

’n Groot rolspeler in Sewesrugby onder nasionale vlak

is die Noordstreekreeks. Dit het in 2004 begin en het

dieselfde probleme as Treu ondervind. Deelnemende

spanne is dikwels nie toegelaat om selfs die onder-

19-spelers te kies van provinsiale groepe vir die nasio-

nale onder-19-kompetisie wat eers maande later sou

plaasvind nie. Dit belemmer die kwaliteit van die kom-

petisie wat dwarsdeur die jaar op dieselfde basis as die

IRR-Sewesreeks plaasvind, met ’n toernooi in elk van

die deelnemende unies, naamlik Limpopo, Pumas, Goue

Leeus, Valke, Blou Bulle, Luiperds en Laeveld. (Dit ont-

neem ook daardie spelers ’n geleentheid!) Soortgelyk

aan die IRR-kompetisie word daar in elke toernooi punte

verdien en na agt toernooie bepaal hierdie ligapunte aan

die einde van die reeks die wenner.

Hierdie reeks het in aansien toegeneem en ’n verteen-

woordigende Noordstreekspan word jaarliks gekies om

aan die internasionale toernooie in Kenya en Zambië

deel te neem. Hulle het ook in 2010 aan die Bafokeng

Internasionale Toernooi deelgeneem wat deur die

Springbokke gewen is.

Die gereelde provinsiale kompetisie wat deur die jaar

TAG-rugby is ’n leerskool

TAG Rugby Association het reeds in 1992 met hul akti-witeite begin en in 2009 ’n assosiaatlid van SA Rugby geword.

TAG-rugby is ’n vinnige, kontaklose weergawe van rugby waar die “laagvatte” op jou teenstander gedoen word deur ’n velcro-strook van sy lyfband af te ruk. Dit kan op enige oppervlak gespeel word en die minimum apparaat is nodig – net die lyfband, die tag-stroke en ’n bal. Selfs vyfjariges kan TAG speel. Seuns en meisies van alle ouderdomme kan deelneem aan hierdie spel wat sonder skrums, lynstane of skoppe gespeel word. Die fokus is op hardloop, aangee, aanval en ondersteuning.

Die spel is ’n manier waarop hantering verbeter kan word en die aantal kinders wat rugby speel, vermeerder kan word. Dit is ’n goeie afrigtingshulpmiddel vir skole en klubs wat reeds kontakrugby speel. TAG-rugby word ook aangewend om tieners en volwassenes van albei geslagte aan rugby bekend te stel, ook in hoërskole wat nog nie rugby as ’n buitemuurse aktiwiteit aanbied nie. Dit is veral die geval waar unies meisies wil aanmoedig om rugby te speel.

150 Jaar Book.indd 155 2352011 5:25 PM


nie. Daar is natuurlik akademies wat meer professioneel

funksioneer, hoofsaaklik dié wat deur unies en topklubs

bestuur word, en daar is ook akademies wat deur skole

bedryf word. Almal het een doelwit gemeen, naamlik om

goeie spelers te lok en dan tot voordeel van die unie, klub

of skool te ontwikkel.

Baie van hulle kombineer die rugbyakademie met ter-

siêre opvoeding – soggens loop jy klas en smiddae speel jy

rugby. In die geval van die Tukkies/Blou Bulle-akademie

word spelers ook vrygestel om by die “buur-unies”, die

Pumas en Valke, vir die nasionale onder-19- en onder-

21-kompetisies diens te doen. Hulle speel ook klubrugby

vir ander klubs, nie net Tukkies nie, en versterk sodoende

die klubstelsel. Skeidsregter-, afrigting- en noodhulpku-

rsusse en ander aspekte rondom die spel maak gewoonlik

deel uit van die akademies se leerplanne.

Daar is egter ’n aantal van hierdie akademies wat uit-

sluitlik as sakeondernemings bestuur word. Dit is nie on-

gewoon om advertensies te sien wat deelnemers uitnooi

na ’n vakansiekursus van drie weke wat mens R20 000

uit die sak gaan jaag nie. Die Hoë Prestasiegroepe wat

die afgelope jare deur SARU op die been gebring is, is ’n

groot stap om op die vlak van Australië se akademies te

kom. Die meeste Wallabies word hier tot op internasio-

nale vlak ontwikkel.

OntwikkelingOntwikkeling vind op verskeie maniere plaas. Die meeste

groter unies in Suid-Afrika het junior ligas, en afrigting

vind weekliks by senior klubs plaas. Vanaf die onder-

8-vlak word wedstryde tussen klubs gespeel en provin-

siale spanne wat uit die junior klubs se ouer ouderdoms-

groepe gekies word, speel in die tweede helfte van die

seisoen teen mekaar. Hierdie wedstryde bied aan die

sterker spelers wat nie die formele SARU-Jeugweke haal

nie die geleentheid om saam met en teen beter spelers

te speel. Daar is ook provinsiale geleenthede spesifiek

vir spelers in die townships. Die meeste van Suid-Afrika

se rugbyunies het ’n Jeugliga, aangesien baie van die

plaasvind, dra daartoe by dat drie van die vier halfeind-

finaliste by die provinsiale kampioenskappe in 2010 uit

die Noordstreekkompetisie gekom het. Heelwat spelers

het al vanaf die Noordstreek se stelsel na Curriebeker- en

Vodacombekerrugby gevorder.

RugbyakademiesRugbyakademies het die afgelope dekade uit die niet

soos paddastoele oor Suid-Afrika verskyn. Die akade-

mies was moontlik nie so suksesvol as wat verwag is

The women of the Lions and Blue Bulls do battle in the provincial competition.

150 Jaar Book.indd 156 2352011 5:25 PM


varsities is in ’n mate afgewater en moes êrens tussen

al die provinsiale en internasionale bepalings ingedruk

word. Spanne soos Tukkies, Maties, Shimlas, Universiteit

van Johannesburg (UJ) en die NWU-Pukke word verswak

as gevolg van verskeie provinsiale spanne, insluitend

die onder-19- en onder-21-spanne, wat spelers vir “hoër

diens” oproep.

In 2008 is die FNB Varsitybekerreeks ingestel wat nuwe

lewe in universiteitsrugby geblaas het. Op Stellenbosch

is 9 000 seisoenkaartjies vir die 2011-seisoen ver-

koop en dit is nie slegs vir die Varsitybeker nie! Met die

Varsityskildkompetisie wat in 2011 bygevoeg is, speel

die twaalf topuniversiteite nou in ’n kompetisieformaat

waarvan Dok Craven al in die 1950’s ’n voorstander was.

In die 1970’s het die universiteite in die Ted Sceales-

uitklopkompetisie gespeel. (Dis ironies dat Maties nie

deelgeneem het nie, ondanks Craven se vroeëre wense!)

Hierdie kompetisie is deur Tukkies oorheers. Hulle was

op hul kruin en in ’n stadium het hulle vyftig wedstryde

na mekaar gewen. Hierdie kompetisie het ook aan die

swakker spanne die kans gebied om teen die land se

bestes te speel, wat destyds die provinsiale spelers en

die Springbokke ingesluit het. Daar was gereeld sowat

40 000 toeskouers by die wedstryde.

Op ’n laer vlak as die elite-universitêre kompetisies is

daar die ruggraat van universiteitsrugby, naamlik weds-

tryde wat met groot ywer tussen koshuise by die meeste

universiteite en by ander in fakulteitsligas gespeel word.

Soos die spel en studente in die besonder maar is, is

daar al sedert die vroegste tye wedstryde tussen koshui-

se aan Suid-Afrikaanse universiteite gespeel. Die eerste

amptelike koshuiswedstryd het egter eers in 1949 plaas-

gevind, toe Dagbreek die titel vir Maties gewen het. Met

meer as ’n duisend spelers by Maties en Tukkies sedert

die vyftigerjare het die kompetisies gedy. Die voorste

rugbyuniversiteite het vandag drie of selfs vier ligas vir

spelers van verskillende standaarde.

Koshuisrugby het nou op ’n laer vlak erkenning in die

Varsitybekerreeks gekry, waar een koshuis van elke span

uit dié reeks nou ook jaarliks teen mekaar meeding.

swart skole in die besonder nie rugby as sport aanbied

nie. Verskeie van die unies ding op provinsiale vlak in

die onder-12-, onder-13-, onder-16- en onder-18-ouder-

domsgroepe mee.

VrouerugbyVrouerugby voer ’n stryd om vastrapplek in Suid-Afrika

te kry. Hul vertonings by die twee Wêreldbekertoernooie

in 2006 en 2010 was nie op peil nie. Daar is nietemin nie

veel kompetisie om kwaliteitspelers te lewer nie, en nasi-

onale afrigter Denver Wannies se werk om sy span na die

tiende posisie in die 2010-Wêreldbekertoernooi te laat

vorder, is vrug op sy harde arbeid.

’n Provinsiale vroueliga met twee afdelings is steeds

nie behoorlik aan die gang nie. Spanne onttrek steeds

aan provinsiale bepalings en met die beste spelers wat

net in ’n paar unies gekonsentreer is, is die provinsi-

ale kompetisies ’n kunsmatige poging waar spelers aan

unies geleen word bloot om hul teenstanders aan die

gang te hou.

UniversiteitsrugbyRugby op universiteite was baie jare lank die hoeksteen

van Suid-Afrika se nasionale span. Toe Dawie Snyman

en Morné du Plessis, wat onderskeidelik Suid-Afrika

se 453ste en 455ste Springbokke is, in 1971 gekies is,

het hulle gesamentlik die Stellenboschse Universiteit

(Maties) se 100ste Springbokke geword. ’n Enkele uni-

versiteit het dus op daardie tydstip 22 persent van die

Springbokke voorsien. Die Universiteite van Kaapstad

(Ikeys), Pretoria (Tukkies), die Vrystaat in Bloemfontein

(Shimlas) en Potchefstroom (Pukke) – nou Noordwes

Universiteit – het ook ’n aantal uitstekende spelers vir

die nasionale span gelewer.

Deesdae het dinge egter verander. Professionalisme

het veroorsaak dat die belowendste spelers in die pro-

vinsiale ouderdomsgroepstrukture opgeneem is eerder

as wat hulle universiteit toe gaan. Vroeër jare se inter-

150 Jaar Book.indd 157 2352011 5:25 PM


150 Jaar Book.indd 158 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 159

In 2011, 150 jaar na die eerste treë in Suid-Afrikaanse rugby gegee is met die speel van

voetbal volgens die Winchesterreëls, was die Springbokke besig om voor te berei om die

Wêreldbekertitel in September en Oktober in Nieu-Seeland te verdedig.

Dit op sigself maak 2011 ’n spesiale jaar. Toetsskedules is verander en die spelers het

ander oefenprogramme gevolg sodat daar verseker kon word dat hulle op die regte tyd

piek. Provinsiale en franchise-afrigters is tot nadeel van hul eie loopbane versoek om

die land se topspelers spaarsaam te gebruik.

Dit was ’n seisoen waarin elke Springbokondersteuner asem opgehou het dat ster-

spelers soos Victor Matfield, Fourie du Preez en Morné Steyn nie in die Super Rugby-

of Drienasiesreeks beseer sou word nie, veral na die achillesbesering van Cheetah- en

Springbokflank, Juan Smith. Hy was gevolglik in ’n wedloop teen tyd gewikkel om fiks

te wees vir die vierjaarlikse hoogtepunt. Nog beserings aan sleutelspelers het gevolg.

Die fisiese bestuur van die Springbokke was geensins ’n maklike taak nie. Suid-Afrika

is kontraktueel verplig om sy beste spelers vir elke wedstryd van Drienasiesreeks van

SANZAR (South Africa, New Zealand, Australia Rugby) te kies. Hulle kon nie te na aan

die onkantlyn beweeg met spankeuses nie, nadat hulle in die Drienasiesreeks van 2007

nie juis die kompetisiereëls gerespekteer het nie en die ooreenkoms grootliks geïgnoreer

het. Dieselfde beginsel geld vir die afrigters van die Super Rugbyspanne wat in die eerste

plek ’n plig het om wedstryde vir hul franchise in hierdie taai en belangrike kompetisie te

wen. Tweedens hang die SANZAR-swaard oor hul koppe indien hulle nie volgens kontrak

die sterkste spanne, in opdrag van die Springbokbestuur, sou kies nie. Boonop was daar

ook ’n verlies aan vorm by van die groot name wat die titel moet gaan verdedig.

9

ToetswedstrydeSuid-Afr ikaanse rugby verloor sy houvas

A day to remember. The Springboks played the All Blacks at FNB Stadium in 2010.

150 Jaar Book.indd 159 2352011 5:25 PM


Die Springbokke se afrigtingspan het ’n talent-

volle nasionale span gehad, van wie ’n hele paar spe-

lers in die 2007-Wêreldbekertoernooi deelgeneem het.

Veteraankaptein John Smit (33 jaar oud in April), Victor

Matfield (34 jaar in Mei) en Bakkies Botha (32 jaar in

September) het die jaar vol hoop begin dat hulle ’n derde

Wêreldbekertoernooi sou bywoon. Ondanks die waardevol-

le ondervinding van die “ou manne” wat afrigter Peter de

Villiers in sy beplanning kon gebruik om die Wêreldbekertitel

te verdedig, het dit druk op die Springbokbestuur geplaas

om nie die spelers te oorspeel nie.

Die druk van professionalisme het veroorsaak dat die

Super 14-kompetisie in 2011 na ’n kompetisie met vyf-

tien spanne en 33 persent meer wedstryde opgegradeer

is. Weens finansiële en kontraktuele oorwegings kon die

verandering na die nuwe kompetisie nie na die 2012-sei-

soen uitgestel word nie. Wat die Drienasieskompetisie

betref, was daar ook geen kans op respyt nie. Suid-Afrika,

Nieu-Seeland en Australië sou liewer hul eie teenstanders

vir opwarmingswedstryde voor die Wêreldbekertoernooi

wou kies, in plaas daarvan om mekaar op te dons. Die

enigste toegewing was ’n verkorte Drienasieskompetisie.

Elke span het net twee keer, in plaas van die gewone drie

keer, teen die ander spanne gespeel.

Enkele maande voor rugby vyftien dekades gelede sy

eerste treetjies hier op eie bodem by die Diocesan College

in Kaapstad gegee het, het die Springbokke die land se

250ste toetsoorwinning met 21–11 teen Engeland op

Twickenham behaal. Dit was hul laaste toets in 2010. Dit

was ’n gepaste mylpaal en ook die sewende opeenvol-

gende oorwinning teen Engeland sedert November 2006.

Hierdie oorwinnings teen ’n rugbykrag sedert die heel

vroegste jare het die krag van Suid-Afrikaanse rugby ver-

sterk. In die eerste 179 toetswedstryde tot en met eenwor-

ding van die land se vier beheerliggame in 1992, was Suid-

Afrika ongetwyfeld die rugbykoning. Die Springbokke het

teen al die lande meer wedstryde gewen as verloor, selfs

teen Nieu-Seeland, wat hul grootste rugbyvyand was.

Slegs twee tuistoetsreekse is in die 1900’s tot en met een-

wording verloor, naamlik teen die Franse span in 1958 tot

voor die Drienasieskompetisie in 2011, en die Britse Leeus

in 1974. Selfs ’n trotse rugbyland soos Wallis het teen 1992

nog nie teen die Springbokke gewen nie.

Meer rugby, minder tydIn 1991 was dit presies ’n honderd jaar sedert Suid-Afrika

sy eerste rugbytoets gespeel het. In hierdie tydperk het

Suid-Afrika 179 toetse gespeel. Dit stem mens tot na-

denke by die besef dat daar in die volgende twintig jaar,

tot 2011, as gevolg van geldrugby ’n verdere 216 toetse

gespeel is. Die Springbokke het byvoorbeeld teen 1992

nog net 37 toetse teen Nieu-Seeland gespeel, maar se-

dert eenwording is reeds ’n verdere 44 toetse bygevoeg!

Na die samesmelting van die vier beheerliggame was

die hertoelating tot die internasionale rugbytoneel egter

nie nét ’n plesier nie. In 1992 was daar net een oorwin-

ning uit vyf wedstryde wat gespeel is, en die volgende

Juan Smith – early season injury.

150 Jaar Book.indd 160 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 161

jaar slegs drie uit sewe. Dit het duidelik gewys dat Suid-

Afrika, die eertydse rugbykonings, agtergeraak het.

Die land se rugbykrag van weleer het dramaties ver-

ander. Negentien jaar later het Suid-Afrika nou net ’n

wenrekord van 40 persent teen die All Blacks gehad na-

dat hulle sedert 1992 33 wedstryde uit ’n moontlike 44

verloor het en een gelykop gespeel het. Dit verteenwoor-

dig ’n powere 23,87 persent vir hierdie “nuwe era”. Teen

Australië is die wenverhouding sedert die samesmelting

44,15 persent teenoor 78,57 persent voor hertoelating.

Ondanks hierdie ietwat neerdrukkende statistieke

vir ’n Suid-Afrikaanse ondersteuner, is die gemiddelde

oorwinnings sedert 1992 om en by 63 persent – en Suid-

Afrika het in die tydperk twee Wêreldbekertitels om te

wys teenoor geen van Nieu-Seeland!

Aan die ander kant is die wenpersentasie deur die

swak teenstanders skeefgetrek. Samoa met ses wedstry-

de, Roemenië (een), Kanada (twee), Italië (tien), Fidji

(twee), Tonga (twee), Spanje (een), Uruguay (drie), VSA

(twee), Suidsee-eilande (een) en Namibië (een) het aan

Suid-Afrika 31 maklike oorwinnings gegee, wat sy suk-

sesrekord sedert 1992 aansienlik beter laat lyk met 221

gespeel, 138 gewen, vier gelykop en 79 verloor.

As hierdie oorwinnings teen die spanne wat nie as

teenstanders van die hoogste orde beskou kan word nie,

buite rekening gelaat word, is Suid-Afrika se wenrekord

sedert hertoelating maar net 57,37 persent.

Hoe swak die teenstand van hierdie kleiner rugby-

lande is, kan afgelei word uit die punteverskille van die

volgende sewentien uit 31 wedstryde wat teen hulle ge-

speel is: 60–8, 74–10, 62–31, 101–0, 74–3, 39–3, 51–18,

60–14, 60–18, 72–6, 60–10, 134–3, 105–13, 59–7, 64–

15, 26–0 en 55–11.

Die hoogtepunte van Springbokrugby was ongetwy-

Die geringskatting van die Maori’s

Die Nieu-Seelandse Kavaliertoer het plaasgevind net sestien jaar na die All Blacks in 1970 toegelaat is om Maorispelers in hul toergroep na Suid-Afrika in te sluit. Hoewel dit nie die enigste rede was vir die onaangename omstandighede en betogings waarin die Springbokke in 1981 moes toer nie, het die Maori-saga al in 1921 begin.

Die onaangenaamheid het begin met ’n onsensitiewe verslag wat tydens die eerste Springboktoer na Nieu-Seeland in 1921 deur ’n joernalis, Charles Blackett, na Suid-Afrika gestuur is. Daarin is gesê dat dit “erg genoeg was om teen ’n span amptelik verkose Nieu-Seelandse naturelle [natives] te speel,” en dan vervolg dit: “duisende blankes het naarstiglik ’n groep gekleurde mans aangemoedig om lede van hul eie ras te verslaan … [ dit] was een te veel vir die Springbokke wat eerlik gesproke met weersin vervul is”.

Dit was ’n groot belediging vir die Maori’s, nog meer so omdat die Suid-Afrikaners in 1919 versoek het dat geen gekleurde spelers in die New Zealand Services-span wat in Suid-Afrika sou speel, ingesluit word nie. Die skitterende speler Ranji Wilson se weglating uit die toergroep was

ooglopend en die toer het sonder hom voortgegaan.Die geringskatting van die Maori’s is in 1928 herhaal toe

die skitterende heelagter George Nepia tuis moes bly met die besoek van Maurice Brownlee se All Blacks aan Suid-Afrika. Geen wedstryd is teen die Maori’s gespeel op die toer na Nieu-Seeland in 1937 nie. Hierdie situasie het in 1949 en 1960 nog steeds vir besoekende spanne van Nieu-Seeland gegeld, maar in 1970 was die Maori’s welkom.

Die skreiende ironie is dat die lede van die Springboktoerspanne tydens al die toere – selfs in 1937 toe hulle nie daar gespeel het nie – hartlik in Rotorua en Napier deur die Maori’s verwelkom is, en die Suid-Afrikaanse spelers het die gasvryheid en geselskap geniet van dié volk wat so lief vir rugby is. Tydens die 1981-toer wat deur betogings ontwrig is, is daar ’n wedstryd in goeie gees teen die Maori’s gespeel. Die uitslag was gelykop nadat die skeidsregter ’n mislukte skepskop as geslaagd beoordeel het! Dit was nogtans ’n goeie dag vir rugbyverhoudinge – die joviale Maorikaptein, Billy Bush, het by die vrolike onthaal na die wedstryd opgemerk: “Gelykop teen die Springbokke tel vir ’n wen!”

150 Jaar Book.indd 161 2352011 5:25 PM


Springbokbloed in die stamboom en are

Die Stegmann-, Delport- en Olivier-verwantskapJan en Anton Stegmann, Willem Delport, Eben Olivier, Thinus DelportToe Thinus Delport in 1997 vir die Springboktoerspan na die VK en Europa gekies is, het hy die vierde geslag in sy familie geword wat Springbokrugby speel. Hoewel daar baie rugbyfamilies op verskillende vlakke in ons land is, insluitend Springbokke, is die geval van Delport tog iets besonders.

Aan moederskant het sy oupagrootjie, Ebbie Stegmann, sy kans om vir die Springbokke gekies te word weens ’n besering misgeloop, maar Ebbie se twee broers, Anton en Jan, het albei toetsrugby gespeel. Anton was ’n lid van Paul Roos se Grand Slam-span van 1906, wat die eerste Springbokke was om oorsee te toer. Anton het die eerste drie ooit in ’n Springboktrui gedruk, wat ook die eerste drie oorsee was. Dit was teen East Midlands, aangesien die toer in Northhampton begin het.

Die volgende geslag om die Springbokke te verteenwoordig, was aan die vader Gerard se kant van die familie. Willem Delport was die broer van Thinus se oupa Gert, en hy het saam met Basil Kenyon se beroemde Springbokspan in 1951/52 na die VK en Ierland getoer.

Willem Delport was op sy beurt die oom van Eben Olivier, wat die seun van Willem en Gert se suster is. Eben het in sestien toetse gespeel, nadat hy as ’n plaasvervanger vir die 1965-toer na Australië en Nieu-Seeland gekies is.

Met dié dat Eben Olivier en Gerard Delport neefs is, het die vierde geslag Springbokke gekom met Thinus Delport se insluiting in ’n Springbokspan. Hy het in negentien toetse, insluitend die 2003-Wêreldbekertoernooi, gespeel; die Goue Leeus, Cats en Sharks verteenwoordig; en het net minder as 150 Premier Ligawedstryde vir Gloucester en Worcester in Engeland gespeel.

Thinus het toe vir twee seisoene in Japan gaan rugby speel; ook vir die Noordelike Halfronde teen die Suidelike Halfronde in die wedstryd vir die Tsunamigedenkfonds; ses wedstryde vir die Britse Barbarians; en in ’n wêreldvyftiental teen ’n span voormalige All Blacks.

Kirkwood se rugbystamboom is egter nie tot hul Springbokke beperk nie. Die 1951/52-Springbokhaker Willem se seun, Kobus, ook ’n haker, het meer as tagtig wedstryde vir die Oostelike Provinsie (OP) gespeel en was ook die kaptein; Eben Olivier se broer, Eric, het vir die OP heelagter gespeel; en Eric se seun – ook Eric – het Vodacombekerrugby vir WP gespeel. Eric Jnr. se broer Otto was ’n losskakel vir Vrystaat Platteland. Thinus se pa, Gerard, het in 1971–1972 vir OP gespeel; en Thinus se oom Tertius, ’n voormalige kabinetminister, het skrumskakel vir OP gespeel en was ook per geleentheid kaptein. Tertius het voor Springbokke Dawie de Villiers, Dirk de Vos en Gert Brynard vir Maties skrumskakel gespeel, en het vir sowel die suidelike as die sentrale universiteite uitgedraf.

Ten slotte, op ’n laer vlak van verteenwoordigende rugby as die voorafgaande het Thinus se broer Fritz vir die Kwaggas gespeel en die jongste broer, Gerrie, het vir die Leeus se juniors diens gedoen. Die kleinseun van Tertius Delport, die jong Johann van Niekerk, was die kaptein van die OP se Cravenweek-laerskoolspan wat die toernooi onoorwonne klaargemaak het!

Pretoria se BekkersDaar is net drie gevalle waar drie broers Suid-Afrika vir rugby verteenwoordig het. Dit is klaar iets besonders, maar die geval van die vier Bekker-broers en hul suster is uniek.

Al vyf kinders het Springbokke geword. Jaap, Dolf en Martiens het rugby vir Suid-Afrika gespeel. Daan het ’n silwermedalje vir boks by die 1960-Olimpiese Spele in Rome en ’n bronsmedalje in die 1956-Olimpiese Spele in Melbourne gekry, albei in die swaargewigafdeling; hy het ook flank vir Noord-Transvaal gespeel. Hul suster, Connie Lategan, was ’n Springbokatleet.

Jaap, een van die sterkste stutte wat Suid-Afrika gelewer het, en Dolf, ’n vleuel, het saam in die derde en vierde toetswedstryde teen die Wallabies se toerspan in 1953 gespeel. Martiens het in 1960 sy Springbokkleure teen Skotland verwerf.

150 Jaar Book.indd 162 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 163

Jaap was die bekendste van die gesin Springbokke. Hy het tussen 1952 en 1962 in vyftien toetse gespeel en het ook 39 Springboktoerwedstryde gespeel. Van 1951 tot 1956 het hy 56 keer vir Noord-Transvaal in die skrum gesak.

Maties se drie Du Plessis-broersDrie Du Plessis-broers van Somerset-Oos het Suid-Afrika op die rugbyveld verteenwoordig toe hulle op Maties was, en al drie was besondere spelers.

Willie, die oudste, het sy debuut in 1980 gemaak. Hy het veertien toetse en twintig toerwedstryde vir die Springbokke gespeel en het die bal skitterend versprei. Hy het in ’n goue era gespeel toe die Springbokke moontlik hul beste agterspelers ooit saam op die veld gehad het, insluitend Divan Serfontein, Naas Botha, Danie Gerber, Ray Mordt, Gerrie Germishuys, Johan Heunis en ook sy broer, Carel du Plessis.

Carel is moontlik die beste linkervleuel wat vir ’n Springbokspan gespeel het. Soos sy broers, was sy toetswedstryde beperk as gevolg van Suid-Afrika se isolasie weens politiek, en het slegs in twaalf toetse en 22 toerwedstryde gespeel. Hy was WP-kaptein en het ook die Springbokke afgerig.

Die jongste Du Plessis om vir Suid-Afrika te speel, was Michael. Hy was briljant as losskakel of senter, en onortodoks. Met net agt toetse agter sy naam is die wêreld die geleentheid ontneem om hom op sy beste op internasionale vlak te sien.

’n Vierde broer, Jacques, het vir OP gespeel. Hy was ook ’n agterspeler wat as vleuel op Curriebekervlak uitgeblink het.

Drie Luyts saam op toer en saam op die veldSoos die Du Plessis’e en die Bekkers, is die drie Luyt-broers die enigste stel van drie broers wat Springbokrugby gespeel het, maar hulle is die ander vóór deurdat hulle saam getoer en drie toetse saam gespeel het.

Al drie Luyts was in die 1912/13-Springbokspan wat onder die kapteinskap van Billy Millar na die VK en Frankryk getoer het. John was ’n voorspeler, en Dick en Fred was in die agterlyn.

Fred was ’n puik losskakel en het in 1910 in al drie toetse teen die Britse Eilande gespeel. Sy broer Dick was saam in die agterlyn vir die laaste twee toetse.

Op die 1912/13-toer het al drie broers teen Skotland, Wallis en Engeland gespeel. John en Dick het albei teen Frankryk gespeel, terwyl Freddie en Dick spanmaats teen Ierland was.

Die Morkels – tien rugby-“broers”En dan was daar die Morkels. Hoewel hulle nie almal verwant was nie, het tien Morkels vir Suid-Afrika rugby gespeel. (Dit is egter nie ’n rekord nie, want deur die jare is elf Du Plessis’e vir Suid-Afrika gekies.)

Op die eerste drie Springboktoere in 1906/7 en 1912/13 na Frankryk en die VK, en in 1921 na Australasië, was daar Morkels in die span.

In 1906 was daar die broers Dougie en Sommie, asook Andrew. In 1912 was daar vier Morkels, Gerhard en Jackie, hul neef Boy, en Dougie wat op sy tweede toer was. Die Morkels se getalle in ’n toerspan het gegroei toe vyf Morkels in 1921 na Australië en Nieu-Seeland getoer het. Hulle was die broers Harry en Royal, asook Henry, Gerhard en Boy. In 1928 het P.K. Morkel teen die besoekende All Blacks gespeel.

Dougie was in 1910 en tydens die 1912/13-toer twee keer kaptein van die Springbokke. Boy was die kaptein in al drie toetse in daardie eerste reeks in 1922 teen die All Blacks in Nieu- Seeland.

Michael and Carel du Plessis played together in Sevens tests. Carel also played in a test with brother Willie.

150 Jaar Book.indd 163 2352011 5:25 PM


afsnypunt beskou word, twee groot eras! Vanaf 1921 tot

1953 het die Springbokke in 41 toetswedstryde gespeel,

waarvan hulle 31 gewen, twee gelykop gespeel en net agt

verloor het. Dit het hulle ’n wenpersentasie van 78 per-

sent gegee. In die proses het hulle een toetsreeks met die

All Blacks gedeel, en hulle twee keer in ’n reeks geklop

– eers in 1937 in Nieu-Seeland, en toe in 1928 en weer

in 1949 in Suid-Afrika, toe die Springbokke skoonskip

van hul teenstanders gemaak het. Die Springbokke klop

die Wallabies in 1933 in Suid-Afrika, in 1937 in Australië,

en weer in die 1953-toetsreeks in Suid-Afrika. Daar was

twee Grand Slam-toere, naamlik in 1931/32 en 1951/52.

Die Britse Leeus het twee van die drie toetswedstryde in

1938 verloor na hulle in 1925 drie verloor en een gely-

kop gespeel het. In 1951/52 het hulle die toets teen die

Franse 25–3 gewen.

In hierdie tydperk het Suid-Afrika met die 1951/52-toer

’n wêreldrekord (vir daardie jare) opgestel deur Skotland

met 44–0 op Murrayfield af te ransel. Dit word steeds as

een van die beste vertonings nog beskou. In 1937 was die

Springbokke die eerste en enigste span wat die All-Blacks

op eie bodem geklop het, totdat die Britse Leeus hulle

dit in 1974 nagedoen het. Die Springbokke was ook die

enigste span wat skoonskip in ’n reeks teen die All Blacks

gemaak het toe hulle in 1949 al vier toetse gewen het en

Okey Geffin se skopskoen die deurslag gegee het.

Danie Craven was hetsy as speler of as afrigter by 35

van daardie 41 toetse betrokke. Dit was ’n tyd toe dit be-

langriker was om ’n wedstryd vir jou land te wen as om

plaasvervangers vir drie minute op die veld te stuur; of

om spelers vir ’n toekomstige Wêreldbekertoernooi te

laat rus. Ja-nee, sedert geldrugby oorgeneem het, lyk

die wêreld nou anders.

Dit is opvallend dat ’n toetsreeks teen Nieu-Seeland

feitlik elke keer ’n goeie tydperk in Suid-Afrikaanse rug-

by ingelui het. Dit was so in 1921, toe die Springbokke

die mantel van die wêreld se beste rugbyspan vir die vol-

gende sestien jaar oorgeneem het. Sedert 1949 het hulle

’n skitterende tydperk tot 1956 beleef, waartydens hulle

veertien van die sewentien toetse gewen het. Vanaf 1960

feld die twee Wêreldbekertitels in 1995 en 2007, en die

Drienasiesoorwinnings in 1998, 2004 en 2009, wat el-

ders beskryf word. Daar was baie ander hoogtepunte in

die 120 jaar sedert daardie eerste toets in 1891, net soos

daar teleurstellende uitslae was en ander bittere laagte-

punte, wat dikwels die gevolg van politiek was.

Eers in 1921 het die Springbokke onder kaptein Theo

Pienaar in Nieu-Seeland gaan toer. Pienaar het nie in eni-

ge van die toetse gespeel nie, maar was ’n uitstekende lei-

er wie se invloed op die span baie belangrik was. Die span

het na ’n 13–5 nederlaag in die eerste toets in Dunedin

baie sterk teruggeveg en hul aansien herwin.

Boy Morkel het op die veld as kaptein oorgeneem en

die Springbokke het die tweede toets in Auckland 9–5

gewen. Toe volg die derde toets in ’n koue, nat en win-

derige Wellington, ’n plek wat nooit ’n goeie jagveld vir

Suid-Afrikaanse spanne sou wees nie. Die toets is op

’n veld wat aan ’n meer herinner het, gespeel, met net

hier en daar ’n stuk modder wat bo die water uitsteek

en ys wat in die spelers se gesigte waai. Die twee reuse

het mekaar die stryd aangesê en die uitslag was gelykop

sonder dat enige punte aangeteken is. Ondanks die ge-

lykoptoetsreeks, was dit ’n suksesvolle toer en die twee

spanne is as “gesamentlike wêreldkampioene” beskou.

Dit was ook die toer waar die netelige kwessie rondom

die Maori’s begin kop uitsteek het.

Op pad Nieu-Seeland toe het die Springbokke vier

wedstryde in Sydney gespeel – drie teen Nieu-Suid-

Wallis (nou bekend as die Waratahs) en een teen ’n ge-

kombineerde span, die Metropolitan XV. Daar was geen

toetswedstryde nie, maar die wedstryde was taai genoeg

om die Springbokke met agt ernstige beserings te laat

waarmee hulle die Nieu-Seelandse toer moes aanpak.

Jack Siedle is in sy eerste wedstryd vir die Springbokke

beseer en het nooit weer vir Suid-Afrika uitgedraf nie.

’n Goue tydperk breek aanDie 1921-toer was die begin van ’n goue tydperk in Suid-

Afrikaanse rugby – of, as die Tweede Wêreldoorlog as ’n

150 Jaar Book.indd 164 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 165

Morné du Plessis Felix du Plessis

Springbokkapteins is ’n familiesaak

Ondanks die feit dat Morné du Plessis in net 22 toetse gespeel het, was hy een van Suid-Afrika se grootste spelers en kapteins in ’n rugbyloopbaan wat vanaf 1971 tot 1988 gestrek het. Hy is deel van die unieke kombinasie van vader en seun wat albei Springbokkapteins was.

Sy vader, Felix, was die kaptein in drie van die vier toetse in 1949 toe die Springbokke op eie bodem al die toetse teen die All Blacks gewen het. Dit was die eerste toetsreeks vir Suid-Afrika na die Tweede Wêreldoorlog.

Soos sy vader 37 jaar tevore, het Morné in 1976 die Springbokke na ’n reeksoorwinning oor die All Blacks gelei. Suid-Afrika het die reeks 3–1 gewen.

Morné het sy toetsdebuut as agsteman in 1971 in ’n toetsreeks teen Australië gemaak. Hierdie eerste en enigste onoorwonne Springboktoerspan, wat deur Hannes Marais gelei is, het die drie toetse 18–6, 14–6 en 19–11 gewen.

Die volgende toetsreeks sou eers drie jaar later gespeel word. Daar was een toets teen Engeland in 1972 om die twee uiteenlopende reekse te skei. In 1974 was Marais die kaptein toe die Springbokke die toetsreeks 3–0 teen die Britse Leeus verloor, met die laaste toets op Ellispark gelykop.

Morné du Plessis het in die eerste twee toetse gespeel toe die Springbokke 12–3 en 28–9 (’n rekordnederlaag) verloor het. In die res van Du Plessis se toetsloopbaan sou hy net twee keer weer in ’n verloorspan speel.

Du Plessis het sy debuut as Springbokkaptein in 1975 gemaak toe Frankryk in Suid-Afrika getoer het. Die Spring-bokke het 38–25 in Bloemfontein, en 33–18 in Pretoria gewen.

En toe kom die 1976-All Blacks. Die Springbokke het die eerste toets 16–7 gewen, die tweede toets 15–9 verloor, en in die laaste twee toetse 15–10 en 15–14 met die All Blacks klaargespeel. In 1977 het die Springbokke teen ’n wêreldvyftiental in Pretoria gespeel en 45–24 met hulle

afgereken. Daarna het Du Plessis die span in 1980 na twee oorwinnings oor Suid-Amerika gelei, en in dieselfde jaar ook teen die Britse Leeus.

In Oktober 1980 het die Springbokke in Suid-Amerika getoer, maar Du Plessis het net in een van die twee toetse gespeel. Hy was die kaptein toe die Springbokke die Jagu-

ars 30–16 in Santiago geklop het. Sy laaste toets was in November in Pretoria teen die Franse.

Morné du Plessis het 22 toetse vir Suid-Afrika gespeel en was agtien keer aan die wenkant. Hy was die Springbokkaptein in vyftien wedstryde, het dertien keer gewen en net twee keer verloor. In 1995 was hy die spanbestuurder van die seëvierende Springbokspan wat die Wêreldbeker ter plaatse gewen het.

Hy is ’n stigterslid en voorsitter van die Chris Burger/Petro Jackson Spelersfonds, wat hulp verleen aan spelers wat ernstige beserings opgedoen het.

Die Laureus World Sports Awards het erkenning gegee aan sy statuur in die rugbywêreld, en in sport oor die algemeen. Du Plessis dien in die World Sports Academy, bestaande uit 42 wêreldberoemde en gerespekteerde sportfigure wat as die kieskollege van die Laureus World Sports se toekennings diens doen. Die akademie wil wêreldwyd die gebruik van sport om sosiale verandering te bewerkstellig, bevorder.

Du Plessis se moeder, Pat, was ook soos haar man en seun ’n Springbokkaptein! Sy het toetshokkie gespeel. Twee van Du Plessis se ooms, Horace en Norman, het sokker vir Suid-Afrika gespeel en Horace was ook die kaptein van die Suid-Afrikaanse span.

Du Plessis en Dawie Snyman, wat albei in 1949 gebore is, is aangeteken as die Maties se 100ste Springbokke toe hulle op dieselfde aand gekies is.

Hy het ook Curriebekerkrieket vir WP gespeel.

150 Jaar Book.indd 165 2352011 5:25 PM


het hulle vyftien uit 21 toetse gewen; in 1970 het hulle

oor ’n tydperk van twee jaar sewe toetse uit ’n moontlike

tien gewen; en vanaf 1976 was hulle in 21 van 26 toets-

wedstryde die oorwinnaars. Dit sluit in die 1981-be-

togerstoer in Nieu-Seeland wat een van die vreemdste

toetse in rugbygeskiedenis tot gevolg gehad het.

In 1965 het die Springbokke die toetsreeks in Nieu-

Seeland verloor. Dit het gevolg op ’n ellendige tydperk

van sewe opeenvolgende nederlae. Hulle het hulself eg-

ter reggeruk en Frankryk in 1967 geklop, en die toets-

reeks teen die 1968-Britse Leeus sonder te veel probleme

3–0 en met een toets gelykop gewen. Hulle het op die

toer in Frankryk twee keer gewys wie’s baas en daarna

ook die 1969-Wallabies geklop in ’n reeks van elf oorwin-

nings, twee nederlae en twee gelykoptellings – dit alles

na die Springbokrugby-ramp in 1965.

Die reeksnederlaag in 1956 teen die All Blacks in Nieu-

Seeland het egter weinig positiewe gevolge gehad. Die

volgende reeksnederlaag, na Suid-Afrika se eerste een

ooit sedert 1896, het in 1958 gevolg toe die Franse ge-

lykop teen die Springbokke in die een toets speel en die

ander een wen – die Springbokke se eerste reeksneder-

laag op eie bodem in die twintigste eeu.

Na eenwording van die bestuursliggame het die All

Blacks die rugbywêreld regeer. Hulle het hul vierde tuis-

reeks na mekaar teen die Springbokke se 1994-span van

Francois Pienaar oortuigend gewen, met twee oorwin-

nings en een gelykopuitslag. Die skeidsregter kan moon-

tlik vir die eerste toets se nederlaag die skuld kry, maar

die Springbokke se dissipline was skokkend. Dit het hulle

die eerste toets gekos, maar dit sou nog erger word. Een

van die groot sondebokke in die eerste toets was die stut,

Johan Strauss – en na die volgende toets is hy uitgewys vir

sy berugte byt van die All Black-kaptein, Sean Fitzpatrick,

se oor! Teen daardie tyd was hy egter reeds deur die

Springbokbestuurspan na Suid-Afrika teruggestuur.

Die reeks in 1994 sou die eerste keer wees dat

die Springbokke huis toe kom sonder om ’n enkele

toets op ’n toer te wen. Na Suid-Afrika in 1995 die

Wêreldbekereindstryd teen Nieu-Seeland op Ellispark

gewen het, het Sean Fitzpatrick se All Blacks in 1996

in Suid-Afrika kom toer. Die eerste van die vier toetse

in Kaapstad was bloot ’n Drienasieswedstryd en die

ander toetse is gehou om dit ’n volle toetsreeks tussen

die twee lande te maak. Dit was dan ook die laaste volle

toetsreeks tussen dié twee lande. Die All Blacks het die

Drienasieswedstryd 29–18 gewen en Francois Pienaar

het die Springbokke die laaste keer op die veld gelei.

Hy is daarna uitgelaat na beskuldigings van die afrigter,

André Markgraaff, dat hy voorgegee het hy is beseer.

Pienaar is as kaptein deur Gary Teichmann vervang.

Die Springbokke het twee van die volgende drie toetse

verloor: die eerste een 23–19 in Durban en toe 33–26 op

Loftus. Die trots is so ietwat herstel toe die Springbokke

die laaste toets in Johannesburg 32–22 gewen het.

All Blacks se sesde poging bring ’n reeksoorwinningDit was te laat vir die tuisspan om die reeks te wen en die

Gary Teichmann.

150 Jaar Book.indd 166 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 167

All Blacks het van die spooksel wat ’n reeksoorwinning

in Suid-Afrika verhoed het, ontslae geraak. Die lewe,

en die rugby, het egter nie vir die Springbokke verbeter

nie! Die All Blacks se triomftog het na die reeksoorwin-

ning in 1996 voortgegaan en die Springbokke moes in

2001–2004 in agt toetse na mekaar die knie voor hul ou

rugbyvyande buig.

In 1999 kon hulle die eerste keer sedert die gelykops-

tryd in Wellington in 1921 en in Dunedin in 1965 nie eni-

ge punte teen die All Blacks aanteken nie. Die All Blacks

het die Springbokke in Dunedin met 28–0 afgeransel,

en in 2008 het hulle dit weer in Kaapstad met ’n telling

van 19–0 in ’n Drienasieswedstryd gedoen. In dieselfde

tydperk het die Wallabies die Springbokke op derglike

manier verneder deur hulle in 2006 in Brisbane met

49–0 te oorrompel. Die All Blacks het meer as 50 punte

teen die Springbokke aangeteken, met 55–35 in 1997 in

Auckland. Engeland het dit ook in 2002 op Twickenham

gedoen, met ’n wegholoorwinning van 53–3.

Daar was natuurlik vele onvergeetlike wedstryde tus-

sen Suid-Afrika en Nieu-Seeland. Die eerste reeks in

1921 was ’n verbete stryd om heerskappy. Dit was eerder

stewige, harde werk as ’n briljante vertoning wat hulle

die reeks laat deel het, en die 0 elk-uitslag in Wellington

was ’n ware weerspieëling van die toetsreeks. Die derde

toets het plaasgevind op ’n dag waarop die span wat saam

met die sterk wind gespeel het, die wedstryd beheer het.

Op die toer het die Springbokke slegs dertien drieë in hul

negentien wedstryde afgestaan. Soos die gebruik daarna

sou wees, was die groetwoorde na die laaste toets: “Till

we meet again.”

Destyds toe die Internasionale Rugbyraad (IRR) nog

nie te veel seggenskap oor sake soos internasionale toere

gehad het nie, is die All Blacks deur die South African

Rugby Football Board (SARFB) genooi om in 1924 in Suid-

Afrika te toer. Hulle het verkies om nie te kom nie, weens

die belangrikheid van hul klubrugby! In 1926 het hulle

wel ’n uitnodiging aanvaar om in 1928 te toer, en dié toer

het sonder enige Maorispelers plaasgevind. Dit het ge-

volg op die 1924/25 All Black Invincibles se toer, waar-

tydens hulle op drie vastelande in 38 wedstryde gespeel

het. Hulle het die Grand Slam gewen en ook oorwinnings

oor Frankryk en Kanada behaal. Die Springbokke het die

toetsreeks teen Cove-Smith se 1924-Britse Leeus gewen.

Die 1928-toetsreeks het gelykop geëindig met twee

toetsoorwinnings elk – en dit is merkwaardig dat die

Springbokke se oorwinning van 17–0 in Durban nog

steeds die grootste oorwinning oor Nieu-Seeland is! Dit

was een van losskakel Bennie Osler se beste vertonings

in sy briljante rugbyloopbaan.

Nege jaar het verloop voor hulle weer in 1937 ont-

moet het. Die Springbokke het hul kaptein, Philip Nel,

uit die eerste toetsspan weggelaat en 13–7 in Wellington

verloor. In Christchurch het hulle die bordjies met 13–6

verhang en Nieu-Seeland geskok deur die laaste toets in

Auckland 17–6 te wen. Die taktiek wat die oorwinning

verseker het, was om eerder te skrum as om ’n lynstaan

te neem – die reëls het die keuse toegelaat. Die veld was

glad, maar nie modderig nie en die Springbokke se agter-

spelers was skitterend. Vyf drieë teen geen dui op totale

oorheersing. Die oorwinning was ’n deurbraak – dit was

die eerste keer dat ’n span ’n toetsreeks wen teen ’n span

wat later sy tradisionele rugbyvyand sou word.

Tydens die toer het die lang duikaangee van die

skrumskakel, Danie Craven, baie opspraak verwek. Die

Springbokke het dit uitgebuit. Craven het in die derde

toets aan losskakel Tony Harris beduie om verder en

verder van hom af te staan. Die All Blacks se losskakel

Dave Trevathan het toe ook verder en verder uitgeskuif

om hom te kon merk, net om te sien hoe Craven die bal

na Freddie Turner uitskiet, wat ingehardloop het in die

gaping wat geskep is. Die bal het toe na Flappie Lochner

gegaan, wat weer na Louis Babrow uitgegee het. Babrow

het gaan druk; dit was sy tweede drie en die Springbokke

se derde. Lochner het kort na die afskop ’n drie gedruk

en toe was die Springbokke se koppe deur.

Die beplande toer van 1940 is weens die Tweede

Wêreldoorlog afgestel en die wedywering tussen die

twee spanne is eers weer in 1949 in Suid-Afrika hervat.

Die skeidsregter se beslissings het die blaam vir Nieu-

150 Jaar Book.indd 167 2352011 5:25 PM


Seeland se nederlaag gekry. Baie Suid-Afrikaners het

toegegee dat dit ’n “gelukkige” reeksoorwinning was;

4–0 telling was heeltemal buite verhouding as die ge-

halte van die twee spanne in ag geneem word.

Die All Blacks het die eerste toets 15–11 verloor nadat

Geffin vyf strafskoppe oorgeskop het. Dit was ’n rekord.

Ander strafskoppe is deur Jack van der Schyff misgeskop

en die All Blacks was omgekrap oor skeidsregter Eddie

Hofmeyr se hantering van die wedstryd. Hy het ook die

derde toets hanteer, wat ’n swak wedstryd was, en Geffin

het dit weer met drie strafskoppe gewen teenoor een drie

van die All Blacks. Die telling was 9–3.

Die toetsreeks was taai, selfs oninteressant, maar die

Springbokke sou Hansie Brewis se drie in die tweede

toets in Johannesburg met vreugde onthou. Welbekend

vir sy skopwerk, veral sy skepskoppe, het die geniale spe-

ler die bal van die skrum af gekry. Hy het gemik om ’n

skepskop te skop, maar sy teenstander, Jim Kearney, was

in die pad. Brewis het van rigting verander en na die lin-

kerkant van die skrum omgehardloop. ’n Grondskoppie

het na sy volgende opsie gelyk, maar hy het die gaping

gesien en ’n wonderlike individuele drie aangeteken. Die

Springbokke het die toets 12–6 gewen.

Om te toer was sekerlik pret, maar dit was ook veel-

eisend. Die 1949-All Blacks het byvoorbeeld die

Saterdagaand na die wedstryd teen Transvaal, wat

hulle 13–3 gewen het, Johannesburg verlaat en op die

trein na Bulawayo geklim. Hulle het Maandagoggend

daar aangekom, na die Victoriavalle vertrek en weer

Woensdagoggend in Bulawayo aangekom vir die weds-

tryd dieselfde middag teen Rhodesië. Na agt nagte op ’n

trein en drie nagte in hotelle was hulle terug in Pretoria

vir hul wedstryd teen Noord-Transvaal.

Die All Blacks sweer wraakNa die nederlaag in 1949 het die All Blacks wraak ge-

sweer. Hulle het die eerste toets in 1956 gewen; die

Springbokke het die tweede toets gewen. Die All Blacks

het die derde toets in Auckland gewen, wat as ’n oorlog

beskryf kan word met die insluiting van ’n professionele

bokser, Kevin Skinner, om die Springbokke ’n bietjie sag

te maak! Na die toets, wat die All Blacks 17–6 gewen het,

was Jaap Bekker se bebloede gesig sprekend van ’n toer

Okey Geffin – lethal boot.

150 Jaar Book.indd 168 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 169

wat selde aangenaam was. Craven, as die spanbestuurder

en toe ook al president van die SARFB, het dikwels moes

kla oor swak en bevooroordeelde skeidsregters. Dit was

’n ommekeer van die situasie in 1949. Die All Blacks het

ook die vierde toets gewen.

In 1960 was die uitstaande hoogtepunt die linker-

vleuel, Hennie van Zyl, se twee drieë in die eerste toets.

Dit was op ’n Natalse beweging geskoei, met nuweling

Keith Oxlee op losskakel wat na sy provinsiale vleuel, Mike

Antelme, aan die binnekant uitgegee het. Hulle het dit

twee maal gedoen, een keer in elke helfte. Antelme, ook ’n

debutant, het die lyn gebreek en die bal is na Van Zyl, wat

elke keer om die groot All Black-heelagter Don Clarke is

om te gaan druk. Dit was ’n taai reeks waarin Martin Pelser

naam as ’n ysterman gemaak het. Sy onderonsies met die

Kiwiskrumskakel, Kevin Briscoe, is legendaries.

In 1965, na sewe opeenvolgende nederlae teen

Frankryk, Ierland, Skotland, Australië (twee keer) en

Nieu-Seeland (twee keer), het die Springbokke die der-

de toets in ’n nat, modderige Christchurch gespeel. Ten

spyte van hul mededingendheid het die Springbokke

geen geluk gehad nie en 6–3 in die eerste toets verloor.

In die tweede toets was hulle met rustyd 16–5 agter. Die

Springbokondersteuners wat na die krakerige radiokom-

mentaar van 1965 moes luister, het begin vrede maak met

nog ’n nederlaag. Maar toe gebeur die wonderwerk en

John Gainsford, Mannetjies Roux en Gertjie Brynard was

die helde. Roux was meer as net ’n handvol, Brynard het

twee drieë gedruk en Gainsford een; en die telling was 16

elk. Toe het die groot slot, Tiny Naude, in daardie ellendige

toestande met ’n strafskop geslaag en die Springbokke

wen 19–16. Die reeks was weer in die weegskaal …

Die Springbokke was uiteraard ’n baie verligte span –

en ’n paar uur later was dit ’n span wat diep verneder is toe

hulle van die Loskopdam-toespraak van Eerste Minister

Hendrik Verwoerd hoor. Hulle het die derde toets en ook

die een in Auckland 20–3 verloor, maar daardie een glo-

rieryke oorwinning na ’n grootse terugvegpoging was ’n

ligpunt in ’n baie donker jaar vir Suid-Afrikaanse rugby,

sowel op as weg van die speelveld af.

In 1970 is die All Blacks se toerspan na Suid-Afrika die

eerste keer op meriete gekies. Nieu-Seeland was onwrik-

baar: sonder Maorispelers sou daar geen toer wees nie.

Drie Maori’s, Sid Going, Buff Milner en Blair Furlong, en

die Samoaan Bryan Williams is in die toerspan ingesluit

en dié span het met die trotse rekord van sewentien on-

oorwonne toetse hier aangekom. Hulle het ook die tien

provinsiale wedstryde voor die eerste toets gewen. Maar

toe klap Joggie Jansen hulle met ’n plettervat wat let-

terlik baie meters ver gehoor en selfs gevoel is. Die All

Blacks se losskakel, Wayne Cottrell, het om die steelkant

van die skrum gekom, waar hy gemeen het daar ruimte

is, toe hy amper middeldeur geduik is! Die Springbokke

was toe net 6–0 voor, maar daardie plettervat het ’n span

wat goed gespeel het, geskud. Die All Blacks was in so ’n

mate van stryk gebring dat die Springbokke ’n onwaars-

kynlike oorwinning van 17–6 behaal het.

Dit was tydens die toets in Kaapstad, wat die All Blacks

9–8 gewen het, dat die heelagter Fergie McCormack vir Syd

Nomis bygekom het. Nomis was besig om die bal te jaag toe

McCormack se stywe arm behoorlik sy tande los geskud

Jaap Bekker bore the brunt of the All Blacks revenge.

150 Jaar Book.indd 169 2352011 5:25 PM


het. Dit was ook ’n toer met oproer op die paviljoene, veral

in Kimberley, toe ’n klompie skobbejakke toeskouers aan-

geval het wat Bryan Williams van die veld gedra het. Ook in

Port Elizabeth het die skare hulle swak gedra.

Nog ’n merkwaardige toets teen die All Blacks het

in 1998 plaasgevind. Die Springbokke het hulle in

Wellington 13–3 geklop in ’n jaar waarin hulle twee

keer teen mekaar gespeel het en die Springbokke al-

bei kere gewen het. Pieter Rossouw het van die linker-

vleuel ingekom en die bal van losskakel Henry Honiball

ontvang, die lyn gebreek en ’n drie gedruk. Dit het die

Springbokke goed geplaas vir hul eerste oorwinning in

die Drienasiesreeks. In die volgende kragmeting teen

die All Blacks was die oorwinning in Durban een van die

beroemstes ooit teen Nieu-Seeland, toe die Springbokke

met ’n agterstand van 23–5 terugveg en 24–23 wen.

Die bisarre toer van 1981Geen vertelling van die geskiedenis van die All Blacks en

die Springbokke se kragmetings kan volledig wees son-

der om na die 1981-toer te verwys nie.

Dit was ’n toer wat deur venynigheid, betogings, ge-

weld en broedertwis ontsier is. Dit het geëindig met ’n

bittere strafdoel op Eden Park in Auckland, terwyl ’n

klein vliegtuigie die heeltyd oor die stadion vlieg en die

spelers met meelbomme pepper. Dit was ’n strafdoel wat

meer as net ’n geurtjie onregverdigheid en vooroordeel

gehad het. Die toer is deur die betogings oorheers. Die

Springbokke moes dikwels in of onder die paviljoene

slaap van die velde waar hulle sou speel en het min vry-

heid van beweging gehad. Boonop wou die bestuur nie

kaptein Wynand Claassen in die span hê nie en hulle het

ook baie min begrip vir die politieke kwessies aangaande

hierdie moeilike “politieke toer” getoon.

Die Springbokke het sonder Claassen hul eerste toets

14–9 verloor. Hulle was rigtingloos, onseker en baie

middelmatig. Min mense het in elk geval geglo dat hulle

die mas sou opkom. Hul oefensessies is dikwels agter

doringdraad gehou, met die polisie wat toekyk. Van die

skilderagtige Nieu-Seelandse landskap en pragtige dor-

pe en stede het hulle maar min gesien. Die toergroep is

ook dikwels verdeel, met die toetsspan wat voor die wed-

stryd by die veld oornag en die res wat by privaat mense

tuisgegaan het.

Hierdie verdeling van die toergroep het heelwat ver-

der gegaan. Die afrigter, Nelie Smith, en Claassen het die

toer met ’n kraak in hul werkverhouding begin, wat later

op tweespalt tussen hulle uitgeloop het. Die spelers is

uiteraard deur die probleme op bestuursvlak beïnvloed.

Die onaangenaamheid van die toer was egter nie

net tot die Springbokkamp beperk nie. Die hele Nieu-

Seeland was tussen protoer-ondersteuners en antitoer-

protesteerders verdeel. Families en selfs gesinne was oor

die kwessie verdeeld. ’n Toerwedstryd in Timaru is afge-

las om die polisie ’n blaaskans tydens die veeleisende

toer te gee. ’n Ander wedstryd teen Waikato in Hamilton

kon nie plaasvind nie, want die betogers het op die veld

gestorm en kon nie sonder geweld verwyder word nie.

Die Springbokke het die eerste toets sonder Claassen

gespeel, wat Dawie de Villiers in 1965 die enigste toer-

Joggie Jansen’s tackle turned the first test n 1970.

150 Jaar Book.indd 170 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 171

kaptein maak wat in ’n eerste toets in Nieu-Seeland ge-

speel het. In 1994 het Francois Pienaar ook die eerste

toets misgeloop, en Tiaan Strauss het vir hom ingestaan.

Terloops, al vyf eerste toetse is deur die All Blacks gewen.

Teen alle verwagting in het die Springbokke die twee-

de toets 24–12 gewen, wat die derde toets die beslissen-

de een gemaak het. As gevolg van beserings moes vier

spelers die oggend voor die toets bymekaar gekry word

om in die toets te speel. Dit was ietwat bisar, omdat hulle

aanvanklik nie gekies was nie en by mense gehuisves is.

Hulle het eers van hul insluiting in die toetsspan gehoor

toe hulle die Saterdagoggend aansluit by die spelers wat

by Eden Park geslaap het.

Die Springbokke het reg in die vlugpatroon inge-

speel van die ligte vliegtuig wat weer en weer oor die

veld geswiep het terwyl dit meelbomme laat val. Rustyd

was hulle 16–3 agter. Toe het die Bokke se verswakte,

maar steeds gevaarlike agterlyn ’n slag vir Suid-Afrika

geslaan. Ray Mordt het die wedstryd met ’n driekuns

drieë voltooi, die eerste wat die Springbokke teen die All

Blacks behaal het. Sy derde drie het die telling na 22 elk

laat opskuif. Gelykop!

Naas Botha het ’n moeilike vervyfskop misgeskop;

die tyd was verby, maar die wedstryd het aangehou. Die

Walliese skeidsregter, Clive Norling, het na die wedstryd

drie verskillende stories gehad waarom die Springbokke

’n Dag om te onthou

Die aankondiging deur Oregan Hoskins, president van die Suid-Afrikaanse Rugbyunie (SARU), dat die Springbokke op 21 Augustus 2010 by die FNB-stadion teen Nieu-Seeland sou speel, is met blye ongeloof deur die joernaliste wat teenwoordig was, aangehoor en is uiters goed deur die publiek ontvang.

“Dit is ’n historiese dag en een wat die hele Suid-Afrika kan vier,” het Hoskins gesê.

“Ek is bly om te kan sê dat die Leeus geen aanmoe-

diging van SARU nodig gehad het om die skuif te maak

nie. Dit het logistiese en kontraktuele uitdagings aan

hulle gestel, maar ek wil die Leeus se president, Kevin

de Klerk, en sy span gelukwens met hul vasbesloten-

heid om hierdie droom ’n werklikheid te maak,” het

Hoskins gesê.

De Klerk het gesê dat die besluit eers na samespre-

kings met belanghebbendes, soos die borge, losie- en

seisoenkaartjiehouers en die Leeus se rugbyklubs, ge-

hou moes word.

Die besluit om na die Nasionale Stadion met ’n

kapasiteit van 94 700 te verskuif, waar die Fifa-

Wêreldbekereindstryd gehou is, het die volgende inte-

ressanthede tot gevolg gehad:

❏ 5 000 kaartjies teen R100 is vanaf 26 Julie eksklusief by

Computicketverkoopspunte in Soweto verkoop.

❏ Meer as 9 000 van die beskikbare kaartjies is teen R350

verkoop, wat die laagste prys vir ’n belangrike Spring-

boktoets sedert 2005 is.

❏ Gratis parkering is vir elke vier kaartjies by die prys ingesluit.

Die vuvuzela-dilemmaDie opwinding oor die skuif na die FNB-stadion is ietwat getemper deur die aankondiging dat vuvuzelas nie by die toets waarmee die Springbokke die tuiswedstryde van die 2010-Drienasieskompetisie sou begin, toegelaat sou word nie.

Dié aankondiging deur die Goue Leeus Rugbyunie (GLRU) se president, Kevin de Klerk, het gevolg na ’n ondersoek oor die gebruik van vuvuzelas by rugbywedstryde gedoen is.

“Ons het ons navorsing gedoen en gevind dat vuvuzelas meer met rugby as met sokker inmeng,” het hy gesê. Vanuit sekere oorde is die stelling as ’n politieke besluit gesien.

Na die Super 14-eindstryd vroeër die jaar by die Orlando-stadion tussen die Bulls en die Stormers, het kapteins Victor Matfield en Schalk Burger wat ook albei vir die Springbokke speel, saamgestem dat die vuvuzelas kommunikasie met spanmaats en die skeidsregter bemoeilik. Hoskins het daarop gewys dat skeidsregter Craig Joubert ekstra tyd vir die kapteins moes toelaat om met hul spelers tydens die Super 14-eindstryd te praat.

150 Jaar Book.indd 171 2352011 5:25 PM


met ’n vryskop gestraf is, wat toe volgens die destydse

reël na ’n strafskop verander is. Sy verduideliking wat

seker die naaste aan die waarheid is, maar nie die volle

waarheid nie, is dat dit ’n jammerte sou wees as so ’n

wedstryd gelykop moes eindig.

Norling se vierde storie, volgens die voormalige Noord-

Transvaalse president Hentie Serfontein, was dat hy ’n

fout gemaak het om die strafskop toe te ken. Nietemin,

dis mosterd na die maal. Die eindtelling was 25–22 in

Nieu-Seeland se guns. Dit was ’n ongelooflike wedstryd

tussen die wêreld se twee beste spanne – en dit is nié on-

regverdig of bevooroordeeld om te sê dat die beste span

dié keer verloor het nie.

Die geheime toetswedstrydDie toer was nog nie op ’n einde nie, of nog ’n eienaardi-

ge toetswedstryd vind plaas. Die Springbokke was in die

VSA waar hulle teen die US Eagles sou speel in die eerste

toets tussen dié twee lande. Politiek en hofsake het die

vriendskaplike wedstryde teen Wisconsin en Eastern ge-

kenmerk, en die toetswedstryd wat die Saterdag gespeel

sou word, is skelmpies die Vrydagmiddag 38–7 deur die

Springbokke gewen. Selfs die niespelende Springbokke

is in die duister gehou!

Daar was slegs sowat 45 toeskouers by die poloveld

teenwoordig, maar die atmosfeer is deur die onmisken-

bare reuk van perdemis verskaf. Die speeloppervlak het

van kant tot kant ’n helling van 3 meter gehad. Die plaas-

vervangers in die toets het die veld gemerk en die rugby-

pale opgerig – sommige het ook gespeel en plaasvervan-

gerflank, Thys Burger, het ’n drie ook gedruk!

Betogings was niks nuuts vir die Suid-Afrikaanse toer-

spanne nie. Dit het al met vroeëre toere kop uitgesteek,

en die 1969/70-toer van die vier tuisunies was besonder

onaangenaam. Natuurlik het die betogings ’n invloed

op die spelers gehad, maar daar was geen verskoning

vir die eerste Springboktoerspan om van die Verenigde

Koninkryk (VK) terug te keer sonder ’n enkele oorwin-

ning nie. Dit was inderdaad ’n Grand Slam van ’n ander

aard! Hulle het teen Skotland en Engeland verloor, en

gelykop teen Ierland en Wallis gespeel.

’n Hoogtepunt van die wedstryde teen die tuisunies

is waarskynlik die oorwinning van 3–0 teen Wallis in

1960. Dit het dae aaneen gesous. Cardiff Arms Park was

deurdrenk en die ysreën het die Springbokke se gesigte

gekasty terwyl hulle voor ’n gepakte stadion wag vir die

sing van die onderskeie volksliedere. Die Walliese rug-

bytoeskouer steur hom mos nie aan slegte weer nie!

Die Springbokke het oudergewoonte vir die toer van

34 wedstryde tydens ’n nat Britse winter die wedstryd

met die voorspelers aangepak en op dié spesifieke dag

nie juis die agterspelers die bal laat kry nie. ’n Strafskop

– een van baie deur die Natalse losskakel, Keith Oxlee –

het die besoekers aan die einde van die eerste helfte laat

voorloop. Hulle het saam met die wind gespeel, maar die

wind was so rukkerig dat ’n maklike skop in die windvlae

rondgedobber het voor dit oor die dwarslat gesukkel het.

Die Springbokke het 3–0 voorgeloop, maar die rustyd-

telling het nie in die tweede helfte verander nie. Wallis

het feitlik die hele tweede helfte lank aangeval, maar die

kombinasie agter die skrum van die briljante agsteman

Doug Hopwood en die skrumskakel Piet Uys, wat in sy

eerste toets gespeel het, kon die Walliese aanslag afweer.

Enkele ure na die eindfluitjie geblaas het, was die

speelveld ’n meter onder water.

Hierdie 1960/61-toerspan van kaptein Avril Malan

het net hul laaste wedstryd van die toer teen die Britse

Barbarians verloor. Hulle het in die strik getrap om self

Barbarianrugby te probeer speel, terwyl die teenstanders

teen die tradisie besluit het en teen elke prys wenrugby

wou speel! Die toerrekord was 34 gespeel, 31 gewen,

twee gelykop en een verloor.

Die tuisunies het om die een of ander rede toe hulle be-

gin toer het – gewoonlik net vir een toetswedstryd – nie

juis die belangstelling van die plaaslike Suid-Afrikaanse

toeskouers geprikkel nie. Ierland en Skotland het in 1960

die eerste keer na Suid-Afrika gekom, en Wallis was eers

in 1964 hier. Engeland het in 1972 met hul eerste toets in

Suid-Afrika die Springbokke 18–9 op Ellispark geklop.

150 Jaar Book.indd 172 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 173

Die langste toerIn 1960/61 het die Springbokke binne net vier maande

34 wedstryde gespeel. Wat wedstryde betref, was dit die

langste toer wat deur ’n Suid-Afrikaanse span onder-

neem is. Die langste toer in maande was dié van Basil

Kenyon se Springbokke van 1951/52. Hulle het vir vier

maande gespeel, maar dit sluit nie die seereise na die VK

en terug in nie; hulle was dus langer van die huis af weg.

Frankryk is die eerste keer in 1906 deur die span van

Paul Roos besoek, wat die eerste “Springbokke” was. Die

John Smit, kaptein sonder weerga

John Smit hou omtrent alle Suid-Afrikaanse toets- en kapteinskaprekords denkbaar. Hy was 76 keer Suid-Afrika se eerste keuse as kaptein, wat ’n wêreldrekord vir toetse is, en sekerlik ook die statistiek waarin die meeste prestige opgesluit lê. Hy is sedert 2004 kaptein toe Jake White, afrigter van die 2007-Wêreldbekerwenners, hom aangestel het, en was sedertdien selde uit sy pos afwesig en dan slegs vir beserings.

John William Smit is in 1978 in Pietersburg gebore en was op Pretoria Boys’ High School op skool. Hy het van 1994 tot 1996 in die skool se eerste span gespeel, en was in 1996 hoofseun. Smit was in die Blou Bulle se Cravenweekspan, het SA Skole gespeel en was in 1999 die kaptein en vaskop van die onder-21-span wat die SANZAR/UAR-titel ingepalm het.

John bly in Durban saam met sy eggenote, Roxane, hul dogter Emma-Joan en hul seun Tyron. Hy speel sy provinsiale en Super Rugby vir die Sharks. In 2009 is Smit se outobiografie, Captain in the cauldron: The John Smit

story, geskryf deur Mike Greenaway, vrygestel.Smit hou die Springbokrekords vir die meeste toetse as

kaptein (76, ’n wêreldrekord), die meeste toetse as haker (80) en die tweede meeste toetse as speler (102). Tussen Oktober 2003 en Junie 2007 het Smit in 46 opeenvolgende toetse vir Suid-Afrika gespeel, hoewel hy eers vanaf 2004, nadat White hom kaptein gemaak het, ’n gereelde keuse vir die beginspan was.

Smit het die Springbokke na die Wêreldbekertitel in 2007 en die reeksoorwinning teen die Britse en Ierse Leeus in 2009 gelei. Suid-Afrika het ook tydens die 2009-Drienasiesreeks vyf van die ses wedstryde gewen, insluitend drie oorwinnings sonder ’n nederlaag teen Nieu-Seeland.

Aan die einde van 2010 was Smit Suid-Afrika se vierde suksesvolste kaptein, na Morné du Plessis, Joost van der

Westhuizen en Gary Teichmann. Hy het die Springbokke na oorwinnings in 51 van die 76 toetse gelei, met een gelykop, wat ’n wenpersentasie van 67,1 persent is. Hy het meer toetse as kaptein gewen as wat enige ander Springbokkaptein gespeel het!

Na die 2007-Wêreldbekertoernooi het Smit ’n kontrak vir twee jaar met Clermont gesluit, maar in 2008 was hy weer terug by die Sharks.

Spelersprofiel ❏ Posisie: Haker en stut ❏ Klub: Crusaders RFC ❏ Provinsies: Sharks en Natal Sharks (sedert 2000),

Clermont-Auvergne, Frankryk (2008) ❏ Springboknommer: 691 ❏ Toetsdebuut: 10 Junie 2000 vs Kanada in Oos-Londen,

ouderdom 22 jaar ❏ Totale aantal toetse: 102 ❏ Toerwedstryde: 1 ❏ Toere: Argentinië, Ierland, Wallis en Engeland (2000);

Frankryk, Italië, Engeland en die VSA (2001); Wêreld-beker in Australië (2003); Britse Eilande, Ierland en Argentinë (2004); Argentinië, Wallis en Frankryk (2005); Ierland en Engeland (2006); Ierland en Skot-land (2007); Wêreldbekertoernooi in Frankryk, Wallis en Skotland (2007); Wallis (2007); Wallis, Skotland en Ierland (2008); Frankryk, Italië, Ierland en Engeland (2009)

❏ Kaptein van Springboktoerspanne: Na die VK, Ierland en Argentinië (2004); Argentinië, Wallis en Frankryk (2005); Ierland en Engeland (2006); Ierland en Skot-land (2007); Wêreldbekertoernooi in Frankryk, Wallis en Skotland (2007); Wallis en Britse Eilande (2008); Frankryk, Italië, Ierland en Engeland (2009)

❏ Benoemings: SA Rugby se Jong Speler van die Jaar (1999); die Spelers se Speler van die Jaar (2005).

150 Jaar Book.indd 173 2352011 5:25 PM


Franse is deeglik met 55–6 geklop, maar dit word nie as

’n amptelike toets of selfs ’n toerwedstryd beskou nie.

Dit is vinnig gereël teen ’n span wat letterlik op die veld

applous vir die Springbokke se goeie bewegings gegee

het – en die Bokke het dertien drieë gedruk! Frankryk

se eerste toets teen die Springbokke was in 1912, en toe

het die Springbokke 38–5 in Bordeaux gewen. Die Franse

was veral in die vroeë jare wisselvallig op internasionale

vlak, waar hul flair deur die toeskouers waardeer is.

Frankryk het meer gestruktureerd begin speel. Nadat

die Springbokke tussen 1974 en 1997 vyftien van die ag-

tien toetse gewen het (daar was ook twee nederlae en ’n

gelykopwedstryd), het die Springbokke die afgelope jare

net drie uit tien wedstryde gewen met een gelykop.

Springbokke se nemesisNet soos Frankryk, was die Wallabies welkome besoekers

in Suid-Afrika omdat hulle ’n “oop” soort rugby gespeel

het. Net soos die Franse, is hulle in die verlede – en tot

nou toe – nie juis hoog aangeslaan nie.

Australië het wel in 1933 vir ’n verrassing gesorg toe

hulle twee van die drie toetswedstryde op hul eerste

toer na Suid-Afrika gewen het. In 1937 is die Wallabies

naelskraap in beide toetse tydens die Springbokke se

toer na Australasië geklop. Die Springbokke het baie

sterk gefokus op die toetsreeks teen die All Blacks wat

voorgelê het. In 1953 het die Wallabies die eerste van

vier toetse tydens hul tweede toer na Suid-Afrika ge-

wen, en albei wedstryde teen die 1956-Springbokke

wat op pad Nieu-Seeland toe was, verloor. In 1963 het

swak spankeuses en die wipplankryery tussen die twee

Malankapteins, Abe en Avril, op ’n gedeelde reeks uitge-

loop. Die Springbokke het beide toetse in 1965 verloor;

dit was daardie jaar deel van ’n sewende opeenvolgende

nederlaag. Daarna het die Springbokke tussen 1969 en

1971 sewe opeenvolgende toetse teen die Wallabies ge-

wen. Die laaste drie was deel van Suid-Afrika se enigste

onoorwonne toerspan van Hannes Marais.

Op die keper beskou was die Wallabies destyds mede-

dingend, maar nie ’n werklike rugbykrag nie. Niks bly

egter ooit dieselfde nie! Na 1992 en die hervatting van

wedstryde teen die Wallabies is daar 43 toetse gespeel,

waarvan die Wallabies 23 gewen het en Suid-Afrika ne-

gentien, met een gelykoptelling. Suid-Afrika se tweede

grootste nederlaag ooit was in 2006 in Brisbane teen

Australië. Die telling was 49–0. Australiese sport word

in die eerste plek deur krieket oorheers; daarna volg

Australian Rules, Rugby League, sokker en dan eers

rugby. In ’n land met min rugbyspelers het hul stelsels,

wat doeltreffende akademies insluit, aan hulle twee

Wêreldbekertitels besorg. Hulle het hul laaste vier krag-

metings teen Suid-Afrika gewen en, sedert 2006, agt

oorwinnings uit veertien toetswedstryde behaal.

Dis merkwaardig dat Suid-Afrika hul laaste agt wed-

stryde in Brisbane verloor het. Hannes Marais se span

het in 1971 laas daar gewen. Selfs in 2009, toe die

Springbokke die Drienasieskompetisie gewen het, was

hul enigste nederlaag uit die ses wedstryde die een wat

in Brisbane gespeel is. Dit bly onverklaarbaar.

Suid-Amerika speel ook rugbyNog ’n sterk rugbyland, Argentinië, het eers na eenwor-

ding teen Suid-Afrika begin rugby speel. Hoewel hulle

deurgaans sterk teenstanders was, het hulle na dertien

wedstryde steeds nie ’n oorwinning op hul kerfstok ge-

had nie. In die era van sportboikotte het Danie Craven

dit reggekry om hulle te oortuig om ’n Suid-Amerikaanse

span te kies, ook met spelers uit die ander rugbyspelende

lande op hul vasteland, en hier te kom toer. Dit was ’n

groot verrassing toe hulle die Springbokke in 1982 in

Bloemfontein geklop het. Die briljante en bekende Hugo

Porta was die generaal van die span. Die telling was

21–12 nadat hulle die vorige week op Loftus ’n pak slae

van 50–18 op die lyf geloop het. Hulle het weer in 1984

kom toer, maar toe ’n as die Jaguars, aangesien hulle ’n

speler van Spanje in die groep ingesluit het. Die Suid-

Afrikaanse statistieke teen die “vermomde” Pumas was

agt wedstryde en een nederlaag.

150 Jaar Book.indd 174 2352011 5:25 PM

Toetswedstr yde 175

Sedert die 1930’s toe ’n Junior Springbokspan daar

getoer het, was daar gereelde kontak met Argentynse

rugby. In die 1970’s het die SARFB die suksesvolle afrig-

ter van Natal, Izak van Heerden, na Argentinië gestuur

om die Suid-Amerikaners met hul rugby te help. Die

Pumas, wat bekend is vir hul kragtige skrumwerk, is eg-

ter die laaste klompie jare wisselvallig. Dit is die gevolg

van die land se voorste spelers wat in Europa speel weens

hul nasionale beheerliggaam se finansiële onvermoë om

hulle in die land te hou. Die situasie kan egter binnekort

verander met Argentinië wat in die afsienbare toekoms

tot die Drienasiesreeks toegelaat word.

Die rebelse KavaliersDie reeks wedstryde tussen die All Blacks en Suid-Afrika

sluit nie die Nieu-Seelandse Kavaliers in wat in 1986 na

Suid-Afrika gekom het nie. Suid-Afrika is deur die rug-

bylande reg oor die wêreld vermy en uitgeskuif, en die

toer was ’n desperate poging om ordentlike teenstand vir

’n baie goeie Suid-Afrikaanse span te bied.

Dit was ’n rebelletoer en het amper die plek ingeneem

van die vorige jaar se amptelike Nieu-Seelandse toer wat

deur die Nieu-Seelandse Premier, John Lange, afgelas

is. Hy het egter toestemming gegee vir die spelers wat

as individue op ’n toer wou gaan. ’n Telegram het hulle

egter verhoed om op die vliegtuig te klim vir die vlug na

Suid-Afrika via Los Angeles. Die telegram het hulle inge-

lig dat hulle aan minagting van die hof na ’n hofuitspraak

skuldig sou wees.

’n Jaar later het die hele All Blackspan, op twee na,

in Suid-Afrika aangekom, met hul slot Andy Haden aan

die roer van sake, asook Robert Denton, destyds die be-

sturende direkteur van Ellispark (Edms) Bpk. (Net die

skrumskakel en kaptein, Andy Kirk, wat op pad Oxford

toe was, en vleuel Stuart Wilson, wie se vader baie siek

was, het die toer van die hand gewys.) Met die aan-

koms van die span het Danie Craven en Fritz Eloff hoog

en droog in Londen gesit waar hulle ’n vergadering van

die IRR bygewoon het. Craven het ontken dat hulle eni-

ge kennis van die toer dra, en die New Zealand Rugby

Football Union (NZRFU) het ook gesê húlle weet niks nie.

Dit was ’n veeleisende toer. Die eerste wedstryd was

teen die Junior Springbokke; drie dae later het hulle

teen Noord-Transvaal gespeel, toe teen die Oranje-

Vrystaat en Transvaal, en uiteindelik Westelike Provinsie

(WP), ’n week voor die eerste toets op Nuweland. Natal,

die SA Barbarians, Wes-Transvaal en nog drie toetsweds-

tryde het gevolg. Die Kavaliers het drie toetse verloor en,

getrou aan die tradisie van die twee lande, was hulle on-

tevrede met die skeidsregter van Wallis, Ken Rowlands,

wat al vier toetse beheer het. Die eerste keer in Suid-

Afrikaanse rugbygeskiedenis het die toer ’n borg gehad

(die Geelbladsye) en die Springbokke het ook ’n borg se

logo op hul truie gedra (Toyota).

Craven het later erken dat dié 1986-toer Suid-

Afrikaanse rugby gered het.

Robert Denton assisted with arrangements for the New Zealand Cavaliers tour.

150 Jaar Book.indd 175 2352011 5:25 PM


150 Jaar Book.indd 176 2352011 5:25 PM

Die SANZAR-ontnugtering 177

Die uitwerking van professionalisme het nie net in die raadsale ’n draai gemaak nie.

Dit het ook die manier beïnvloed waarop die spel gespeel word; kompetisies letterlik op

alle vlakke van laerskole tot toetswedstryde; die toekoms van spelers na hul uittrede;

en dit raak ook die ondersteuners.

Rugby het ’n groot sport geword. Op bestuursvlak werk die groter unies met ’n jaar-

likse omset van R150 miljoen tot R200 miljoen. Hierdie bedrag sluit die koste verbonde

aan die administrasie van die groter stadia uit, waar die omset wissel, maar R70 miljoen

kan as ’n gemiddelde bedrag beskou word. Afhangende van die bestuur daarvan kan

daar ’n stewige wins wees, maar ook ’n verlies!

Uit die omset van R150–R200 miljoen word ten minste R50 miljoen van die groter

unies se geld aan die spelers toegewys. ’n Beduidende bedrag word aan reis- en ver-

blyfskostes bestee, veral vir die Super Rugbyspanne, en dan is daar ook administra-

siekostes. ’n Verdere R15 miljoen word opsy gesit vir amateurrugby, soos provinsiale

Sewes, skole, vrouerugby, klubrugby, skeidsregters en dies meer.

Die Super Rugbyreeks en die Drienasiesreeks word deur die Suid-Afrikaanse

Rugbyunie (SARU) as belangriker as die Curriebekerkompetisie beskou. Hierdie

SANZAR-kompetisies het die eerste opsie as dit by die kies en gebruik van spelers

kom. Die nasionale spelers is dus nog by die Drienasiesreeks betrokke wanneer die

Curriebekertoernooi begin. Sommige van die spelers word op versoek van die nasio-

nale afrigter en sy bestuur toegelaat om te rus met die oog op die jaareindtoer na die

Verenigde Koninkryk (VK) en Europa. Indirek kan die nasionale afrigter se wense dus

’n groot invloed op die verloop van die Curriebekerkompetisie hê.

10

Die SANZAR-ontnugteringDie realiteit van professionalisme in rugby

Springbok flank Schalk Burger, who captained the Stormers in the history-making 2010 Super 14 final.

150 Jaar Book.indd 177 2352011 5:25 PM


Die onregverdigheid van die stelsel is verder beklem-

toon in 2010, toe daar ’n onverstaanbare situasie was

waarin al die gekontrakteerde nasionale spelers moes rus

en nie toegelaat is om in die Curriebeker se laaste rondes

van die ligawedstryde te speel nie. Hierdie reëling het

nie in ag geneem dat beseerde spelers, wat ’n groot deel

van die seisoen noodgedwonge moes uitsit, ’n daadwerk-

like behoefte aan wedstrydtyd gehad het nie. Hulle moes

dus tydens die laaste paar weke van die Curriebekerreeks

op die bank sit, terwyl ander (niegekontrakteerde) spe-

lers, wat nie ’n enkele wedstryd uitgesit het nie en tam

gespeel is, wel vir hul provinsies mag speel!

Hierdie vreemde reëling om spelers te rus en ook

die verstaanbare voorkeurreg op die kies van spe-

lers vir toetse en Super Rugbywedstryde is veral vir

die sterker Curriebekerspanne ’n groot nadeel. Die

Curriebekerkompetisie as sodanig word ook verswak.

Daar is nietemin bepaalde voordele. Dit gee byvoor-

beeld die meerderheid provinsies die geleentheid om

hul jong spelers, die sterre van die toekoms, in die gro-

ter rugbywêreld touwys te maak. Die afwesigheid van

die Springbokke het trouens selfs ’n meer opwindende

Curriebekerkompetisie tot gevolg, want spanne sonder

Springbokke – Griekwas in die besonder – was meer me-

Clash of the young Boks: No 8 Ashley Johnson tackles another young 2009 Springbok, hooker Bandise Maku, in a super rugby clash between the Cheetahs and Lions. Ryno Benjamin is the Cheetahs player in suport.

150 Jaar Book.indd 178 2352011 5:25 PM


dedingend teen die swakker groot spanne sonder hul

Springbokke. Die rugby in die Curriebekerkompetisie

was nietemin van ’n baie hoë standaard. In 2006 is daar

byvoorbeeld 24 spelers uit die kompetisie onttrek sodat

hulle voor die 2007-Wêreldbekertoernooi kon rus, maar

die eindstryd om die Curriebeker in Bloemfontein was

’n skitterende wedstryd tussen die Vrystaat Cheetahs

en die Blou Bulle, wat gelykop met 28 elk geëindig het.

SARU se kommunikasiehoof, Andy Colquhoun, het ges-

kryf dat die Curriebekerkompetisie die afwesigheid van

die groot sterre “gerieflik oorleef” het.

Daar is sekerlik meriete in die standpunt dat die terug-

keer van die nasionale spelers aan die kritieke einde van

die Curriebekerkompetisie die stand van sake aansienlik

verander. Afhangende van die Springbokafrigter het die

sterker spanne hul beste spelers terug en dus kry hulle ’n

“onregverdige voordeel”. Die teenargument is natuurlik

dat indien hierdie spanne tydens die eerste deel van die

kompetisie nie van hul beste spelers “beroof” is nie, hulle

in elk geval deurgaans sou oorheers het.

Hoe dit ook al sy, in die breë gesien gee hierdie stelsel

aan die jong talent, in die afwesigheid van die gevestig-

de Springbokke, die geleentheid om ’n indruk te maak –

in so ’n mate dat die Springbokafrigter, Peter de Villiers,

in 2009 en 2010 tydens die tradisionele jaareindtoer ’n

aantal nuwe, jong Springbokke gekies het.

Geldrugby het egter ook ’n negatiewe kant, soos hof-

sake oor kontrakte; lojaliteit wat deur geld oorheers

word; ryk unies wat spelers koop eerder as om ’n reser-

wekrag te ontwikkel; en spelers wat voor die lokstem van

die Britse pond, die euro en selfs die yen swig. Dié lys

nadele is geensins volledig nie. Daar word ook te veel

rugby gespeel en te min ruskans gegee, volgens ’n geres-

pekteerde sportwetenskaplike, prof. Tim Noakes.

Sommige Suid-Afrikaanse rugbyspelers sit hul loopba-

ne oorsee voort weens die wisselvalligheid in die keuse

van spanne op provinsiale en nasionale vlak, ’n onver-

moë om verby die invloed van die kwotastelsel te sien,

en die geldwisselkoers. Dit het die mededinging van die

Britse en Europese rugby ’n hupstoot gegee. Daar het in

2010, aldus SARU, 240 Suid-Afrikaners oorsee geldrugby

gespeel, en sowat sewentig van hulle het in die Franse

Top 14-liga gespeel. Daar het dus gemiddeld vyf Suid-

Afrikaners per klub in die topliga gespeel.

Met die Vodacombekerkompetisie word nóg meer spe-

lers professioneel, en die wegkwyn van rugbyklubs is ’n

verdere negatiewe gevolg van professionalisme. Dit word

vererger deurdat honderde jong spelers landswyd be-

langstelling in klubrugby verloor sodra hulle besef hulle

is nie in die vinnige baan om ’n professionele toekoms in

rugby te ontwikkel nie. Dit is feitlik onmoontlik om uit

die klubstelsel na die professionele geledere te vorder, en

daarom daal die ledetal, asook die klubgehalte.

Wat internasionale rugby betref, is daar heelwat nega-

tiewe aspekte te wyte aan professionalisme. Uitgeputte,

“oorspeelde” spelers word toegelaat om te rus of is beseer,

en dan word toere met verswakte spanne onderneem. Die

Noordelike Halfronde se spanne is veral hieraan skudig.

Die gevolg is yslike nederlae wat nie vir rugby goed is

nie, en ook nie die toeskouers se ondersteuning vir die

toetse van sulke toere behou nie.

Die lewe na rugbyEen van die langtermyn- en ernstiger gevolge van pro-

fessionalisme in Suid-Afrika is dat ontstellend baie van

die spelers wat nie suksesvol deurgebreek het na die pro-

fessionele vlak nie, of selfs na jare op die hoogste vlak,

moet ophou speel sonder dat hulle vir enige ander beroep

opgelei is. In ’n groot mate is dit die gevolg van verwag-

tinge wat vir die jonger spelers geskep word.

Dit is moontlik nie so algemeen bekend nie, maar van

die voorste unies identifiseer spelers reeds op onder-

12-vlak. Jong seuns word ná goeie vertonings by die

onder-13-Cravenweek deur hoërskole gekontrakteer.

Dit word deur die spelers (en dikwels die ouers) beskou

as die eerste stap na moontlike glorie en internasionale

roem. ’n Groot groep van die jong sterre wat op twaalf-

jarige ouderdom geïdentifiseer is, word nou onderwerp

aan die dissipline en oefening van verskeie hoë pres-

150 Jaar Book.indd 179 2352011 5:25 PM


tasiestelsels voordat hulle uiteindelik provinsiale sko-

lespanne en junior spanne (onder-19’s en onder-21’s)

haal. Hierdie sukses dien om hulle meer vasberade te

maak om op senior vlak deur te breek.

Die werklikheid lyk egter heelwat anders. Sowat 450

Cravenweekspelers kom jaarliks ná skool in die stelsel

in en daar is bloot nie plek vir hulle almal in die junior

provinsiale spanne nie. Per slot van sake is dit ook net

die voorste rugbyunies wat regtig ’n moontlike profes-

sionele loopbaan kan bied. Maar selfs vir die spelers wat

hierdie junior professionele vlak bereik waar hulle pro-

fessioneel afgerig en betaal word, is die volgende trappie

boontoe na die senior provinsiale vlak nóg moeiliker. In

werklikheid verloor die senior provinsiale spanne jaar-

liks nie naastenby soveel spelers as wat daar nuwe pro-

vinsiale spelers uit die junior geledere “op die mark” kom

nie. Nogtans volhard baie van die jong spelers met die

sport en hang hulle op die rand van die provinsiale oe-

fengroepe rond totdat hulle op die ouderdom van so 25 of

26 jaar besef dat hulle nie na ’n ordentlike professionele

rugbyloopbaan gaan deurbreek nie. Werkloos en dikwels

sonder ’n kwalifikasie van enige aard, is die arbeidsmark

’n moeilike nuwe uitdaging.

Selfs gevestigde provinsiale spelers – wat relatief

gesproke ’n beskeie vergoeding van die kleiner unies

ontvang het – staar dieselfde probleem in die gesig. ’n

Gebrek aan werksondervinding buite die rugbymilieu

dwing hulle om aan te hou speel totdat die werklikheid

hulle tref dat hulle ’n inkomste elders sal moet verdien.

En daar is doodeenvoudig nie genoeg geleenthede vir dié

uitgetrede spelers om professioneel af te rig nie.

Die toekoms van rugbyspelers na hul speeldae is ’n

groot probleem, sê Piet Heymans van die Suid-Afrikaanse

Rugbyspelersvereniging (SARPA). In Australië, en in ’n

mindere mate Nieu-Seeland, word spelers aangemoedig

om ’n akademiese kwalifikasie te verwerf om hulle vir

die toekoms voor te berei. Dit gebeur ook in Suid-Afrika,

maar op ’n kleiner skaal. Baie min van die topspelers

het akademiese kwalifikasies en bly onvoorbereid vir

die lewe na rugby. Heymans is as uitvoerende hoof van

SARPA aangestel toe dit in 1998 in die lewe geroep is, en

is ’n man wat die spel verstaan en begrip vir die spelers

het. Hy was in 1987 kaptein van die onder-20-span wat

Francois Pienaar en Joel Stransky ingesluit het. Heymans

sê sommige van die rugbyunies het na vyftien jaar se

professionele rugby steeds nie aangepas by die nuwe era

nie, en die wettige kontrakte tussen unies en spelers bly

’n bron van kommer en frustrasie vir SARPA.

Die voormalige Springbokvleuel, Pieter Hendriks, wat

in die era van skyn-amateurisme én die vroeë dae van

professionele rugby gespeel het, glo dat hoewel spelers

op die hoogste vlak goed betaal word en iets behoort te

hê om ná hul speeldae op terug te val, behoeftige voor-

malige rugbyspelers ’n ernstige probleem kan word.

“Hulle is vir niks anders as rugbyspeel opgelei nie en

het geen ondervinding in die arbeidsmark nie. Dit kan

’n groot maatskaplike probleem vir die rugbybase word.”

Verandering in bestuurMet geesdriftige amateurrugbymense, wat dikwels nie

baie goed onderlê was in die bestuur van geldsake nie,

was die oorgangsfase na bekwame bestuur van die nuwe

stelsel ’n tydsame proses, ook op nasionale vlak. Terwyl

Hennie le Roux.

150 Jaar Book.indd 180 2352011 5:25 PM


hierdie en toekomstige probleme kop uitgesteek het, was

die swak vertonings van Suid-Afrika se beste spanne in

die Super Rugby- en Drienasiesreeks sedert die oorgang

na professionalisme ’n aantyging teen die onbekwame

administrasie op alle vlakke. Dit was ’n probleem sedert

die amateurdae, toe die rugbymense alles beheer het

sonder genoegsame kennis of belangstelling in geldsake.

Van Suid-Afrika se invloedrykste voormalige kap-

teins, nasionale keurders, provinsiale en selfs nasionale

afrigters en administrateurs, stem saam dat die swak

vertonings deels veroorsaak is deur die onaanvaarbare

gebrek aan vaardigheid by die spelers. Die algemene ge-

voel is dat die afrigters van die laagste tot die hoogste

vlakke die blaam daarvoor moet dra.

150 Jaar Book.indd 181 2352011 5:25 PM


As mens die amptelike statistieke aanvaar wat in toets-

wedstryde gehou word, onderskryf die volgende feite

die gebrek aan vaardigheid. Een van die Springbokke se

voorste spelers het in die laaste vier Drienasiestoetse in

2010 die volgende gedoen:

❏ Elf van sy 39 doodvatte op die teenstanders was

onsuksesvol (d.w.s. 72 persent suksesvol).

❏ Hy was vyftien keer verantwoordelik vir omkeerbesit,

dus amper vier keer per wedstryd.

❏ Selfs op dié vlak dra hy nog steeds die bal onder die

verkeerde arm om teenstanders te kan afstamp.

❏ Hy skiet op die verdediging steeds te vinnig uit sy

lyn uit, wat lei tot drieë wat só deur die gaping in die

verdedigingslyn gedruk word.

Daar is baie ander redes (of verskonings) vir die

Meyer se visie – vrug op die arbeid

In 2001 het Heyneke Meyer, die afrigter van die Bulls en Blou Bulle, begin met die kern van die span wat die Super 14-titel vir die derde keer in 2010 gewen het. Daardie kernspelers het toe al vyf Curriebekers, twee Vodacombekers en drie Super 14-titels verower.

Hierdie suksesse is op bepaalde strukture gebou en die uitkomste wat Meyer bereik het, strek baie verder as net die trofeë wat die Pretoriase spanne verower het. Dit het ’n nuwe standaard gestel en ook die bewustheid geskep dat strukture gebruik moet word om vir die toekoms te beplan. Hoewel dit ’n tydsame proses is, is dit die benadering om spelers vir die junior struktuur te identifiseer en hulle dan met ’n deurlopende benadering tot afrigting deur die verskeie vlakke te neem. Hierdie werkwyse is deur ander unies en franchises nagedoen en word nou op nasionale vlak ingevoer.

Na die aankoms en vertrek van ’n klomp afrigters in die maer jare na die laaste van die Blou Bulle se Curriebekersuksesse in 1991 (met die uitsondering van die titel in 1998), is Heyneke Meyer weer eens gevra om na die teleurstellende 2001-seisoen die afrigting oor te neem. Dit was nogal ’n verrassing, want net twee jaar tevore het hy vreeslik misluk toe sy span tweede laaste in die Super 12-kompetisie geëindig het. Hulle het toe net een oorwinning behaal!

Die 2002-seisoen was nie juis beter nie. Meyer se Bulls het die eerste Super Rugbyspan geword wat al elf hul wedstryde verloor het. Hulle het 500 punte en 76 drieë afgestaan. Meyer het sy pos as afrigter van die Bulls verloor, maar voortgegaan om die Blou Bulle vir die Curriebekerkompetisie af te rig. Hier het sy visie van

twee jaar tevore uiteindelik begin vrugte dra. In 2003 het elke Blou Bul-span wat aan ’n SARVU-kompetisie deelgeneem het, ten minste die eindronde gehaal. Meyer se Curriebekerspan het ook ’n nuwe blaadjie omgeslaan en vanaf 2002 tot 2004 die kompetisie drie keer na mekaar gewen. Daarna het daardie groot deurbraak in 2007 gekom: ’n Super 14-titel vir ’n Suid-Afrikaanse franchise, naamlik die Bulls teen die Sharks in Durban.

Onder Meyer het eers die Blou Bulle en daarna die Bulls die pasaangeërs op elke provinsiale vlak vanaf onder-19 boontoe geword. Meyer se visie het die unie ’n voorsprong bo die ander groot provinsiale unies gegee totdat hulle sy voorbeeld begin volg het. Die Sharks en Stormers het sedert 2008 al hoe meer mededingende vertonings op junior vlak gelewer om so hul deelname aan Super Rugby te verbeter.

Meyer het ’n formule vir sukses in die Super 14 gehad:Ten minste tien spelers met internasionale ondervinding’n Plaasvervanger in elke posisie wat net so goed as sy

eerste keuse is, wat ook as ’n impakspeler gebruik kan word

Ervare leiers, van wie ten minste vyf kaptein van ’n span op dié vlak was

Agt spelers wat ten minste vyftig Super 12- of 14- en vyftig Curriebekerwedstryde gespeel het

Kontinuïteit – in 2007 was dit ’n belangrike faktor. Dit was die derde jaar met feitlik dieselfde spelers, wat onder dieselfde afrigter tot ’n hegte eenheid ontwikkel het.

Sommige mense mag hiervan verskil, maar die bewyse is daar! Per slot van sake word die resep ook deur ander afrigters gevolg …

150 Jaar Book.indd 182 2352011 5:25 PM


Springbokke se onvermoë om werklik hul stempel op die

Super Rugby- en Drienasieskompetisies af te druk, maar

hul middelmatige vertonings, soos ook oor die jare by die

Junior Wêreldbekerkompetisie die geval was, bly steeds

’n groot bekommernis.

Die treurmare van die DrienasiesreeksDie volgende statistieke vertel die hartseerverhaal van

Springbokrugby se eerste vyf jaar in die Drienasiesreeks

wat op die skuif na geldrugby in 1996 gevolg het. Suid-

Afrika het in die vyf jaar:

❏ net een van die toernooie gewen, en wel in 1998;

❏ net agt uit ’n moontlike twintig wedstryde gewen;

❏ net vier bonuspunte in die twintig wedstryde behaal;

❏ 414 punte teen 495 aangeteken;

❏ veertig drieë gedruk en 45 drieë afgestaan;

❏ ’n totaal van net 40 ligapunte in twintig wedstryde

aangeteken (Nieu-Seeland het 61 punte en Australië

het 46 punte verdien).

Die aanvanklike skok van professionalisme kan nie al-

leen die blaam hiervoor dra nie. In die daaropvolgende

tien seisoene vanaf 2001 tot 2010 het die Springbokke se

Drienasiesrekord verder verswak:

❏ die kompetisie net twee keer gewen (2004 en 2009);

hulle was een keer tweede en sewe keer laaste;

❏ slegs 93 ligapunte in 48 wedstryde versamel;

❏ net ses bonuspunte vir vier drieë of meer in ’n

wedstryd in daardie 48 wedstryde gekry;

❏ 91 drieë aangeteken en 120 afgestaan;

❏ net in 2004 (13 teen 10) en 2008 (13 teen 11) meer

drieë aangeteken as afgestaan.

Die Springbokke het net vier keer tussen 1996 en 2010

in die reeks meer punte aangeteken as afgestaan; en in

net drie kompetisies het hulle meer drieë gedruk as wat

hulle afgestaan het.

Daar is darem ’n paar positiewe statistieke. Die

Springbokke het in 1997 die hoogste telling in die kompe-

tisie aangeteken, in hul 61–22 oorwinning teen Australië

op Loftus. Hulle het ook in 2008 met 53–8 teen die

Wallabies in Johannesburg gewen. Ongelukkig is daar ook

die volgende statistieke: die Springbokke het die meeste

punte in ’n tuiswedstryd in die Drienasieskompetisie af-

gestaan. Dit was in 2003 teen Nieu-Seeland in Pretoria,

en die telling was 52–16. Die grootste nederlaag behoort

ook aan die Springbokke, toe hulle in 2006 in Brisbane

49–0 teen Australië verloor het!

1998: Mallett bring die beker huis toeDie Springbokke se eerste Drienasiestitel het regtig uit

die bloute gekom! Die All Blacks het al agt van hul wed-

stryde in die eerste twee kompetisies in 1996 en 1997

gewen, en Suid-Afrika, Wêreldbekerkampioene in 1995,

het net twee wedstryde gewen – een in elke jaar.

Hulle het ’n nuwe afrigter gehad, Nick Mallett. Hy

het Carel du Plessis, wat ’n swak rekord as afrigter ge-

had het, vervang. Dit is ironies dat Du Plessis se laaste

toets in 1997 die een is waar die Springbokke die hoog-

ste Drienasiestelling tot vandag toe aangeteken het, met

hul oorwinning van 61–22 oor die Wallabies.

Die Springbokke het in die 1998-kompetisie al vier

hul wedstryde gewen, en die All Blacks nie een nie, en

dit na agt oorwinnings na mekaar sedert 1996–1997! Dit

was die eerste keer sedert 1949 dat die All Blacks vier op-

eenvolgende toetse verloor het. Die 1998-seisoen was ’n

voortsetting van wat ’n onoorwonne reeks van sewentien

wedstryde onder leiding van Mallett sou word. (Hy was

met sestien van daardie toetse die afrigter na die oorwin-

ning van Du Plessis se laaste toets as afrigter.) Dit het

die All Blacks se rekord tussen 1964 en 1969 geëwenaar.

Twee naelskraapse oorwinnings, 14–13 teen Australië

in Perth (na Matt Burke vir die Wallabies met ’n dood-

maklike skop misluk het), en 24–23 teen die All Blacks

in Durban, het die Springbokke boaan die punteleer in

1998 geplaas. Agterna beskou het daardie mislukte skop

van Burke die verskil op die punteleer gemaak, maar dit

is hoe taai die kompetisie op toetsvlak is … Dit was ook

150 Jaar Book.indd 183 2352011 5:25 PM


die heel eerste toetswedstryd wat in Perth gespeel is.

Vir Suid-Afrika was 1998 se hoogtepunt hul poging om

in Durban terug te veg. Hulle was 23–5 agter, met net

vyftien minute van die wedstryd oor. Die Springbokke se

nuutgevonde selfvertroue en Mallett se uitstekende ge-

bruik van plaasvervangers het die knoop vir ’n onwaars-

kynlike oorwinning deurgehaak.

Eers het Joost van der Westhuizen, ’n drie gedruk en

daarna die plaasvervanger-losvoorspeler, Bob Skinstad.

Dit het die Springbokke binne trefafstand van die All

Blacks gekry. Toe, met die horlosie wat aanstap, is die

Springbokhaker James Dalton vanaf ’n aanvallende

lynstaan oor die doellyn gestoot. Die drie is deur skeids-

regter Peter Marshall toegeken. Dit was voor die dae van

die televisieskeidsregter. Die “kykweer” op die televisie

het duidelik gewys Dalton het nie die bal gedruk nie, en

hy het dit ook na die wedstryd bevestig. Maar die koeël

was deur die kerk en die eindfluitjie het geblaas – die

Springbokke wen 35–32. Die wraak was soet, want die

vorige jaar het die All Blacks vanaf ’n agterstand van

23–7 op Ellispark teruggeveg en die wedstryd gewen.

Daardie “inhaal-en-verbysteek”-oorwinning in Durban,

so belangrik as wat dit was, was egter nie deurslaggewend

nie. Ondanks die oorwinning oor die All Blacks moes die

Springbokke ten minste gelykop teen Australië op Ellispark

speel om as die Drienasieskampioene gekroon te word.

Die telling van 29–15 in die Springbokke se guns lyk

op die oog af na ’n maklike oorwinning en dit was in-

CAPTION

150 Jaar Book.indd 184 2352011 5:25 PM


derdaad so. Twee verdoelde drieë en vyf strafdoele vir

die Springbokke, teen vyf strafdoele vir die Wallabies

dui op die Springbokke se oorheersing van die weds-

tryd. Hierdie Drienasiestitel was in ’n groter konteks

belangrik, want Suid-Afrika het die eerste keer sedert

hulle die Wêreldbekereindstryd in 1995 gewen het, soos

’n kampioenspan gelyk.

Die einde van Mallett se goue tydperkDie gety het egter gedraai en Mallett se sukses was iets

van die verlede. Die Springbokke se reeks van sewen-

tien ononderbroke oorwinnings is verbreek tydens die

jaareindtoer in 1998, met ’n nederlaag van 13–7 teen

Engeland op Twickenham. Daarna het hulle in 1999 vyf

uit dertien wedstryde verloor.

In 1999 het die Springbokke twee wegholoorwinnings

(74–3 en 101–0) teen ’n swak Italiaanse span gehad,

maar dit is gevolg deur Suid-Afrika se heel eerste neder-

laag teen Wallis in Cardiff. Die telling was 29–19. Daarna

het Nieu-Seeland in Dunedin in ’n Drienasieswedstryd

die Springbokke met 28–0 verneder. Dit was die eerste

keer in 49 toetse sedert die nul elk-gelykopstryd in 1921

dat Suid-Afrika nie ’n enkele punt in ’n toetswedstryd

teen die All Blacks kon aanteken nie. Nog was dit die

einde nie! ’n Week later het die Springbokke sleg teen die

Australiese span in Brisbane met 34–6 verloor, en daarna

’n nederlaag van 34–18 teen die All Blacks in Pretoria op

die lyf geloop. Die verdedigende kampioene se enigste

sukses in die 1999-Drienasieskompetisie was ’n naels-

kraapse oorwinning van 10–9 in hul laaste wedstryd teen

die Wallabies in Kaapstad. Uiteraard het die Springbokke

laaste in die 1999-kompetisie geëindig.

Hierdie patroon het met die onsuksesvolle

Wêreldbekertoernooi daardie jaar voortgeduur en, soos

met die Drienasieskompetisie, is dit gekenmerk deur die

eienaardige uitsprake en vreemde spankeuses van Nick

Mallett. Hy het voor die toernooi van die kaptein, Gary

Teichmann, ontslae geraak na hul werksverhouding ver-

suur het, maar het self nog ’n jaar na die Wêreldbeker in

die topafrigtingspos aangebly. In 2000 beskuldig Mallett

vir die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie (SARVU) van

gierigheid omdat hulle kaartjies vir die Drienasiestoetse

verkoop het teen wat hy gemeen het buitensporige pryse

is. Dit het hom nog verder van SARVU se uitvoerende

raad vervreem, na vroeëre uitlatings en sy swak onlangse

rekord as afrigter. Mallett het in September aan die begin

van ’n dissiplinêre verhoor as Springbokafrigter bedank.

Dit sou ses jaar duur voor Suid-Afrika weer sukses in

die Drienasiesreeks behaal. Die Springbokke se laaste

plek en enkele oorwinning in 1999 sou in die volgende

vier jaar herhaal word. Die Springbokke het vyf laaste

plekke en net vyf oorwinnings in die vyf kompetisies tus-

sen hul Drienasiessuksesse van 1998 en 2004 behaal.

Peter de Villiers – a good 2009 spoiled on the year-end tour.

150 Jaar Book.indd 185 2352011 5:25 PM


Nog twee afrigtersNog twee afrigters het gevolg in hierdie periode tussen

Augustus 2000 toe Mallett bedank het, en November 2003

toe Rudolf Straeuli weg is. Die eerste, Harry Viljoen, het

in sy jaar as afrigter agt uit vyftien toetse gewen. Maar

Viljoen, ontnugter deur die rugbypubliek se kritiek wat

deel van die pos uitmaak, het sy kontrak byna twee jaar

vroeg gesluit. Dit was in lyn met die 42-jarige se afrig-

tingsloopbaan. Hy het sy afrigtingsposte by Transvaal,

Natal en die Stormers ook vroeg opgesê.

Dié keer was die kritiek van die media die rede vir

Viljoen se besluit. “Jy weet nie wat die druk is totdat jy

self daar is nie, en ek het gesukkel om dit te verwerk. Daar

is nog twee jaar oor voor die volgende Wêreldbeker en om

dit te hanteer, sal ’n probleem wees.” Onder Viljoen het

die Springbokke net vyf uit elf toetswedstryde gewen.

Rudolf Straeuli word toe die agtste Springbokafrigter

in minder as tien jaar. Dit was ’n aanklag teen die rigtin-

glose bestuur van SARVU, wat ’n bydraende faktor in die

swak vertonings van die Springbokke sedert 1992 was.

Straeuli het sy eerste vier wedstryde aan die stuur ge-

wen, met twee oorwinnings oor Wallis, ’n 20-punt-sege

teen Argentinië, en ’n wegholoorwinning van 60–18

teen Samoa. As dit egter by die toprugbyspanne kom,

was Straeuli se vertonings swak. Daar was nederlae teen

Frankryk (30–10), Skotland (21–6), Engeland (53–3) en

Nieu-Seeland (52–16). Met Straeuli as afrigter het die

Bokke net twee uit sewentien teen toplande gewen.

CAPTION

150 Jaar Book.indd 186 2352011 5:25 PM


’n Tweede DrienasiestitelIn die swak seisoen in 2003, wat om verskeie redes een

van die laagtepunte in Suid-Afrikaanse rugbygeskiede-

nis was, het die Springbokke beide op en van die veld af

’n nagmerrie beleef. Hierna het die nuwe afrigter, Jake

White, dinge laat verander. Die skamele vier drieë in vier

wedstryde in die Drienasiesreeks in 2003 is in 2004 na

dertien opgeskuif. Hoewel hulle slegs twee van hul vier

Drienasieswedstryde gewen het, het die ander twee

spanne ook elk net twee keer gewen. Suid-Afrika het die

strawwe kompetisie met ’n enkele ligapunt gewen, om-

dat hulle in hul twee nederlae binne sewe punte van die

wentelling was en dus bonuspunte verdien het.

Daardie twee bonuspunte in die nederlae in

Christchurch en Perth is met twee baie goeie oorwin-

nings in Suid-Afrika opgevolg. In die reeks het al die

spanne hul tuiswedstryde gewen. Die 2004-titel is eers

reg aan die einde beslis. Soos in 1998, was die Wallabies

die Springbokke se teenstanders in die laaste wedstryd en

die Springbokke moes wen. In 1998 was die oorwinning

maklik, maar dié keer was dit ’n taai stryd tot die einde

toe en die Springbokke het die Drienasiestitel met die oor-

winning van 23–19 gewen. Australië het drie drieë aange-

teken. Lote Tuqiri, Stirling Mortlock en George Smith was

die driedrukkers. Suid-Afrika se twee drieë is deur Victor

Matfield en Joe van Niekerk gedruk. Percy Montgomery se

drie strafdoele en twee doelskoppe, teenoor Matt Giteau se

twee doelskoppe, het die verskil gemaak.

Suid-Afrika het eers driekwart deur die wedstryd

begin oorheers na Australië die eerste veertig minute

baas was. Die Springbokke was kort voor rustyd nog 7–0

agter, maar het die wedstryd toe begin oorheers en het

later 23–7 voorgeloop. Elf minute voor die eindfluitjie

is Percy Montgomery en Breyton Paulse gelyktydig met

geelkaarte van die veld afgestuur. Die wedstryd is weer

in die weegskaal geplaas met twee drieë binne die laaste

agt minute. Toe Mortlock sy drie druk en dit verdoel is,

was daar nog agt minute oor en die telling was 23–14 vir

Suid-Afrika. George Smith se drie kort voor die einde het

die Wallabies met die taak gelaat om ’n drie in die laaste

minuut te druk. Hul poging was egter tevergeefs en die

Springbokke het gewen.

2009 se vreugde en verwyteSuid-Afrika se derde Drienasiestitel is weer eens onder

leiding van ’n nuwe afrigter gewen. Die omstrede Peter

de Villiers het die Springbokke afgerig. In dié jaar het

die Springbokke ook die Britse en Ierse Leeus, wat ’n

vasbeslote dog gemiddelde span was, in ’n reeks van

drie toetswedstryde geklop. Wat ’n groot jaar vir Suid-

Afrikaanse rugby kon wees, is nietemin bederf deur

die enkele oorwinning teen die swakkerige Italiaanse

span op die jaareindtoer, wat drie toetswedstryde inge-

sluit het. De Villiers het ’n tweede span op toer geneem.

Daar was groot opwinding en die toer is gesien as ’n toer

van die ou soort met die sogenaamde Woensdag- en

Saterdagspanne. Dit het egter nie so uitgewerk nie en

was inderwaarheid twee afsonderlike toere met feitlik

twee stelle bestuurspanne. Die toetsspan en die ander

Bull’s coach Heyneke Meyer’s belief in planning structure and continuity paid off.

150 Jaar Book.indd 187 2352011 5:25 PM


span was trouens selde saam op dieselfde plek!

’n Goeie 2009 is verder bederf deur die “Woensdagspan”

se twee nederlae teen Engelse klubspanne. Hierdie span

het van verrassende keuses gewemel en baie min van

hulle het in 2010 toetsrugby gespeel. Die seisoen was op

die ou einde net 57 persent suksesvol vir die Springbokke

en De Villiers. Suid-Afrikaanse spanne het nogtans hul

vernaamste teenstanders in 2009 geklop, soos elders

verder bespreek word. Die Super 14-kompetisie is ook

deur die Bulls gewen, om by De Villiers se twee puik

prestasies te voeg en dit ’n goue jaar vir Suid-Afrikaanse

rugby te maak. Voorts is De Villiers as die Internasionale

Rugbyraad (IRR) se Afrigter van die Jaar benoem, en die

Springbokke as Span van die Jaar.

Die Bulls skop af vir ’n rugbyfeesDie Bulls se tweede Super 14-titel in 2009 moes mee-

ding teen die geesdrif rondom die Britse en Ierse Leeus

se toer, wat op dieselfde dag as die Super 14-eindstryd

afgeskop het. Loftus was stampvol, maar die Royal

Bafokeng-stadion in Phokeng net buite Rustenburg was

nie. ’n Super 14-eindstryd is duidelik belangriker geag as

die openingswedstryd van ’n toerspan!

Die eindstryd was ’n besonderse wedstryd in ’n toer-

nooi waarin die Suid-Afrikaanse spanne, om die minste

te sê, nie uitgeblink het sedert die begin van die kom-

petisie in 1986 nie. Die swak uitslae was onder meer die

gevolg van ’n onbillike en moeilike reisskedule waar die

Suid-Afrikaanse spanne in rotasie oor Australië en die

Tasmaniese See moes vlieg om in Nieu-Seeland te gaan

speel, terugkeer vir wedstryde in Australië, om daarna

weer na Nieu-Seeland te gaan; asook die onvermoë of

onwilligheid van Suid-Afrikaanse spanne om die fran-

chisestelsel ten volle te aanvaar; die oorskatte opinie

van Suid-Afrika se talentpoel; en veral die vaardigheids-

Die afbreek van grense

Toe die aankondiging gemaak is dat die Super 14-halfeindstryd en die eindstryd na Orlando-stadion verskuif, het die uitvoerende hoof van die Blou Bulle Maatskappy (Edms) Bpk, Barend van Graan, iets van stapel gestuur wat een van die mees onvergeetlike geleenthede vir nasiebou sedert die 1995-Wêreldbekertoernooi sou wees. Die uitspeelwedstryd was ’n groot sukses en al die rasse het ’n spesiale dag daarvan gemaak.

Die halfeindstryd was verreweg die grootste rugbywedstryd wat in ’n township plaasgevind het. Dit het ook alle televisierekords oortref. Rugby het beduidend meer swart kykers bygekry; amper 30 persent van die totale kykersgetal van 2,9 miljoen mense van sestien jaar en ouer. Dit was meer as dubbel die getal as in 2009 toe die Bulls die Chiefs in Pretoria geklop het.

Met dié dat die halfeindronde in Soweto plaasgevind het, het die SABC die wedstryd direk gebeeldsend. Die gevolg was dat die swart kykerstal 127 persent meer was vergeleke met die Super 14-eindstryd in 2009. Die totale swart kykerstal van 840 000 was bykans ’n derde van die

totale kykerstal. Daar was ook ’n beduidende toename in die vroulike kykers – 140 persent meer as in 2009, en boonop 51 persent van die kykerstal!

Maar dit was binne Soweto en die stadion waar die gees en opwinding werklik merkbaar was. Toeskouers het reëlings getref om in die erwe van die inwoners van die township te parkeer; hulle het in die sjebeens en eetplekke gekuier; hulle het vrylik met die gasvrye mense van Soweto gemeng, wat in groot getalle op die sypaadjies gestaan het om deel van die groot geleentheid te wees – baie van hulle met Bulls-hemde en vlae.

Ure voor die afskop het swart, wit, bruin en Indiër binne die stadion lekker op die maat van die tipiese Bulls-ondersteuners se “rugbymusiek” in die biertuin gedans en saamgesing. Toeskouers wat sonder kaartjies na die stadion gekom het, het die wedstryd op televisie in ’n sjebeen gevolg. Trouens, van hulle het ’n tafel vir die volgende week se eindstryd teen die Stormers bespreek. Na die Bulls se oorwinning oor die Crusaders is die 3 000 oorblywende kaartjies binne minute opgeraap.

150 Jaar Book.indd 188 2352011 5:25 PM


vlakke van soveel van die Super Rugbyspelers wat onder

standaard was.

Super Rugby – die waarheidDie algemene vertonings van die Suid-Afrikaanse fran-

chises in die Super Rugbykompetisie die afgelope vyftien

jaar het getoon dat die veronderstelde diepte van Suid-

Afrikaanse rugby baie oorskat is. Die volgende verkorte

uitslae dien as bewys:

1996: Die Leeus (toe nog nie die franchise Lions nie)

en die Westelike Provinsie (WP) wen elk net drie wed-

stryde, met WP wat ook een wedstryd gelykop speel en

laaste eindig. Natal verloor die eindstryd teen die Blues

in Auckland 45–21.

1997: In ’n redelike goeie jaar vir die Suid-Afrikaanse

spanne wen Noord-Transvaal drie wedstryde en speel

drie keer gelykop. Natal word in die halfeindronde deur

die Blues met ’n telling van 56–3 uitgeskakel.

1998: Die Cats (gekombineerde Leeus- en Vrystaat

Cheetahsspan) wen net twee wedstryde en die Bulls

net drie. Die Sharks verloor die halfeindronde teen die

Crusaders 36–32.

1999: Die Bulls wen een wedstryd en die Cats vier. Die

Sharks, wat sewende uit die twaalf spanne is, is die beste

Suid-Afrikaanse span.

2000: Onder die nuwe afrigter, Laurie Mains, eindig die

Cats vierde, maar verloor 27–5 in die halfeindronde teen

die ACT Brumbies; die Stormers is vyfde. Die Sharks wen

een wedstryd en speel een gelykop; die Bulls wen een van

hul elf wedstryde en speel twee keer gelykop.

2001: Die Cats en die Sharks haal die halfeindronde! Die

Sharks klop die Cats 30–12, maar word in die eindronde

in Canberra deur die ACT Brumbies met 36–6 afgeransel;

die Bulls wen net drie wedstryde.

2002: Geen oorwinnings vir die Bulls nie, een vir die Cats

en vier vir die Sharks uit hul elf wedstryde besorg aan

die Suid- Afrikaanse franchises die laaste drie posisies

op die punteleer. Die Stormers is sewende in hierdie baie

swak jaar vir Suid-Afrikaanse rugbyspanne.

2003: Die Cats is laaste met twee oorwinnings en die

Sharks tweede laaste met drie oorwinnings. Die Stormers

wen vyf keer en eindig vierde van onder. Êrens is daar

groot fout met die Suid-Afrikaanse mededinging in die

kompetisie.

2004: Daar is een oorwinning vir die Cats; die Stormers

verloor ’n halfeindstryd 27–16 teen die Crusaders; en die

Bulls is in die sesde plek.

2005: Die Sharks kom laaste met een oorwinning en een

gelykopuitslag; die Cats is net een plek bo hulle met twee

suksesse en een gelykopwedstryd; en die Stormers is

vierde laaste. Die Bulls, wat in die derde plek is, verloor

Victor Matfield led the Bulls to three Super Rugby titles.

150 Jaar Book.indd 189 2352011 5:25 PM


hul halfeindstryd 23–13 teen die Waratahs.

2006: Die Western Force sluit as ’n nuwe span by die

kompetisie aan en beklee die laaste plek. Die Cats en die

Cheetahs stig af – die Cheetahs word een franchise en die

Johannesburgers gaan voort as die Cats. (Hulle word eers

later die Lions.) Die Cats van Johannesburg kom tweede

laaste met twee oorwinnings en een gelykopwedstryd.

Die Bulls verloor weer hul halfeindstryd, dié keer 35–15

teen die Crusaders.

2007: Oplaas! Die Sharks is boaan die punteleer en die

Bulls is tweede! Hulle wen albei halfeindstryde. Die

Sharks klop die Blues 34–18 in Durban, en dié keer is dit

die Crusaders se beurt om 27–12 teen ’n onkeerbare Bulls-

span in Pretoria te verloor. Die Pretoria-franchise is Durban

toe en wen die eindstryd op ’n dramatiese wyse met ’n drie

deur Bryan Habana in die doodsnikke van die wedstryd.

Die telling is 20–19. As mens egter nugter kyk na die Suid-

Afrikaanse vertonings, is die realiteit dat die Lions (12de

uit veertien plekke), die Cheetahs (11de) en die Stormers

(10de) nie opgewasse was vir die kompetisie nie.

2008: Die Bulls kon nie beter as ’n tiende plek behaal nie.

Die Lions wen twee keer en speel een keer gelykop; die

Cheetahs is tweede van onder, met net een oorwinning.

Die Sharks is derde op die punteleer en gaan Sydney toe

vir die halfeindronde, waar die Waratahs hulle 28–13 klop.

2009: Die Bulls wen hul tweede titel. Hulle eindig eer-

ste op die punteleer, verslaan die Crusaders 36–23 in die

halfeindstryd in Pretoria, en gee die Chiefs pak met 61–

17 in die eindstryd op Loftus. Die Cheetahs kom laaste

met twee oorwinnings uit dertien wedstryde, terwyl die

Lions derde laaste kom met net vier oorwinnings.

2010: Die Bulls doen dit weer! Hulle eindig boaan die pun-

teleer en speel hul halfeindstryd en eindstryd op Orlando-

stadion in Soweto. Loftus was nie beskikbaar nie, want

die veld is vir die 2010 Sokkerwêreldbekertoernooi aan-

gewend. Die Bulls klop die Crusaders die derde keer in ’n

ry in die halfeindronde. Die Stormers reken 25–6 met die

Waratahs op Nuweland af, net om 25–17 teen die Bulls

in die eindstryd op Orlando-stadion te verloor. Wanneer

die euforie van die Bulls se titel en Orlando-ervaring

verdwyn, is die werklikheid vir die Suid-Afrikaanse rug-

byondersteuners steeds daar: die Lions het ’n rekord

laagtepunt bereik deur al dertien hul wedstryde, plus die

laaste een van die vorige jaar te verloor, en het gemid-

deld bykans ses drieë per wedstryd afgestaan.

2011: Daar is ’n nuwe kompetisie met vyftien spanne

wat deelneem. Suid-Afrika voel ongelukkig dat Australië

toegelaat word om ’n vyfde span in die kompetisie te hê,

terwyl Suid-Afrika met hul vermeende diepte tot hul

huidige vyf spanne beperk word. Nog nie eers halfpad

in die toernooi in nie, word SANZAR se besluit egter reg

bewys, met die Lions en Cheetahs wat weer onderaan die

punteleer is, terwyl die Melbourne Rebels reeds met drie

oorwinnings kon spog.

Try time! An elated Bulls wing, Francois Hougaaard, sprints in for a semifinal try against Crusaders.

150 Jaar Book.indd 190 2352011 5:25 PM


2007: Die groot Suid-Afrikaanse eindstrydIn 2007 was die Bulls die eerste Suid-Afrikaanse span

wat vyf wedstryde op hul Australasiese toer gespeel het.

Na twee vroeëre terugslae in Suid-Afrika – ’n nederlaag

teen die Sharks in Durban en nog een teen die Western

Force in Pretoria – het hulle die eerste Suid-Afrikaanse

span geword wat drie wedstryde in Australasië kon wen.

Dit het hulle in ’n posisie op die puntleer geplaas om ten

minste nog ’n kans te hê wanneer die laaste rondes van

die kompetisie gespeel word.

Voor hul laaste ligawedstryd (wat afrigter Heyneke

Meyer se 91ste wedstryd met die Bulls was) was hulle

sesde op die punteleer waar ’n hele paar spanne nog

goed geplaas was. Hulle het die maksimum punte teen

die Reds benodig om die halfeindronde teen die Sharks

in Durban te haal.

Daar was die vae moontlikheid dat die Bulls derde of

selfs tweede op die punteleer kon eindig. Volgens bere-

keninge sou ’n oorwinning van ten minste 45 punte oor

die Reds die Bulls in die derde plek plaas. Die halfeind-

stryd sou dan teen die Crusaders in Christchurch plaas-

vind. Indien hulle egter die ondenkbare kon regkry en

die Reds met 72 punte of meer klop, sou die Bulls ’n half-

Not the first choice of Springbok coach Peter de Villiers, Morné Steyn (above) and Heinrich Brüssouw (right) were the Bok stars of the series win against the 2009 British and Irish Lions.

150 Jaar Book.indd 191 2352011 5:25 PM


eindstryd op Loftus speel.

Die Vrydag voor die wedstryd het Heyneke Meyer elke

speler vertel hy het hulle ’n “aandeelhouer gemaak in sy

geloof dat hulle die Reds met ten minste 72 punte sou

klop,” het Bulls-bestuurder Wynie Strydom later vertel.

En Meyer se spelers het nie teleurgestel nie. Dit was die

grootste oorwinning in Super Rugbygeskiedenis toe

hulle die Reds 92–3 verneder. Die Bulls het dertien drieë

aangeteken nadat hulle na twee minute van die wedstryd

reeds 3–0 agter was! Rustyd was die telling 38–3 en die

Bulls het in die tweede helfte nog 54 punte bygevoeg.

Die Bulls se punteverskil van 89 punte was die grootste

in die kompetisie se geskiedenis. Dit het die Crusaders

se 77 punte in die 96–19 oorwinning teen die Nieu-Suid-

Wallis Waratahs in 2002 oortref.

Victor Matfield, wat toe al ’n hele klompie jare die Bulls

se kaptein was, het na die historiese oorwinning van

92–3 oor die Reds wat hulle ’n halfeindstryd tuis besorg

het, baie waardering vir sy span gehad. “Dit het alles met

die basiese goed begin, die skrums, lynstane en verdedi-

ging. Daarna was ons ingestel om aan te val en ons het

geduldig ons pad na die groot telling oopgespeel.”

“Sedert ons van Australasië teruggekom het, het ons

goed gespeel en die Stormers, die Lions en die Blues

geklop, maar dit kom nie naby wat ons vanaand regge-

kry het nie. Dit was awesome, werklik awesome.” Hy het

egter toegegee dat die Crusaders in die halfeindronde ’n

perd van ’n ander kleur sou wees.

Bok flankers Schalk Burger (left) and Heinrich Brüssouw (right) share the joy of clinching the series against the 2009 British and Irish Lions with fullback Frans Steyn.

150 Jaar Book.indd 192 2352011 5:25 PM


Maar die seisoen was nog nie verby nie! Die gedugte

Crusaders het in die halfeindstryd voorgelê, al was dit in

Pretoria. Intussen het die Sharks die Stormers 36–10 ge-

klop en sodoende met 45 punte boaan die punteleer ge-

eindig. Dit het ’n halfeindronde teen die Blues in Durban

bevestig en, as hulle sou wen, ook ’n eindstryd op hul

tuisveld.

Daar was drie spanne in die tweede plek met 42 punte,

wat bewys hoe mededingend die reeks was. Slegs punte-

verskil het hulle onderskei, naamlik die Bulls met 165,

die Crusaders met 147, en die Blues met 120. Die Sharks

was die eerste Suid-Afrikaanse span wat aan die einde

van die Super Rugbyliga boaan die punteleer was. Dit

was ook die eerste keer sedert 2001, toe die Sharks en

Cats mekaar getakel het, dat daar twee Suid-Afrikaanse

spanne in die halfeindronde was.

Daar is in die halfeindstryd tussen die Bulls en

Crusaders nie ’n enkele drie gedruk nie. Derick Hougaard

het die wedstryd van agter die Bulls se se pak voorspe-

lers, wat beter as die besoekers s’n was, beheer en sy agt

strafdoele en ’n skepskop was die beloning vir die beste

span op die veld. Hulle het 27–12 gewen. Dan Carter het

al Crusaders se punte aangeteken.

Die Sharks het hul eindstryd in Durban bevestig deur

20 punte in die laaste kwart van die wedstryd teen die

Blues aan te teken en uiteindelik 34–18 te wen. Hulle

was rustyd 14–6 voor. Na dertien minute van die tweede

helfte het die Blues só teruggeveg dat hulle 18–14 voor-

geloop het. In die 62ste minuut het Percy Montgomery

hul voorsprong met ’n strafdoel na 18–17 laat krimp.

Die laaste dertig minute het egter aan die Sharks be-

hoort. Hulle is vir hul spel beloon met ’n strafdoel deur

Montgomery en twee drieë in die laaste agt minute deur

Butch James en Waylon Murray, wat sodoende die weds-

tryd buite die bereik van die Blues geplaas het.

Die Bulls se held in die 2007-eindstryd van die Super

14-kompetisie was ongetwyfeld Bryan Habana, toe hy na

die sirene vir die einde van die wedstryd ’n drie gedruk

het en die titel só voor die neuse van die Sharks wegger-

aap het. Die eindtelling in Durban was 20–19 in die Bulls

se guns. Die noodlot het die Sharks ’n wrede streep ge-

trek, want hulle was die beste span op die veld. Die weds-

tryd was eintlik verby toe die Sharks die besit van die bal

verloor en die Bulls toegelaat het om aan die hardloop te

gaan. Dit het gelyk of die wedstryd en die titel die Sharks

s’n is met die telling op 19–13 nadat slot Albert van den

Berg ’n drie gedruk het om sy span, met net twee minute

speeltyd oor, welverdiend die voortou te laat neem. Frans

Steyn het ’n maklike doelskop verbrou. Indien die skop

oor was, sou die Bulle twee keer moes punte aanteken.

Om sy blaps te vererger, het Steyn ook nie die kantlyn

gehaal toe die Bulls ’n laaste desperate aanval loods en

tot in die Sharks se kwartgebied vorder nie. Habana het

van die regtervleuel af deur die moeë Sharks se verdedi-

ging gesny om in die middel deur te glip en langs die pale

te druk. Derick Hougaard se maklike doelskop het die

Sharks se doppie geklink en die Bulls was die wenners.

“Ek het geweet ons het een kans uit ’n miljoen,” het

Habana agterna gesê. “Ek het die spel voor my sien oop-

gaan terwyl die Sharksspelers in ’n verdedigingskordon

op my afstorm. Ek het ’n gaping gesien om deur te glip

vir ’n drie wat een van my kosbaarste rugbyherinneringe

in die toekoms sal wees.”

Die volgende dag het ’n hele paar van Saterdag se teen-

standers van albei spanne saam in die bus Bloemfontein

toe gery om by die res van die nasionale span by die op-

leidingskamp aan te sluit met die oog op die tweetoets-

reeks teen Engeland.

2008: Suid-Afrikaanse spanne met leë handeDie Sharks het in 2008 die halfeindronde van die Super

14 met ’n derde plek op die punteleer gehaal, maar is in

die wegwedstryd 28–13 deur die Waratahs geklop. Maar

die Bulls was nêrens nie!

Daar word dikwels gesê dis moeilik om bo te kom, maar

nog moeiliker om daar te bly. Dit was die geval met die

Bulls in 2008, wat hul slegste jaar sedert die oplewing

in 2003 was. Hulle het die Curriebekereindstryd 14–9

teen die Sharks verloor en was veral teleurstellend in die

150 Jaar Book.indd 193 2352011 5:25 PM


Super 14-kompetisie. As verdedigende kampioene kon

hulle nie beter as ’n tiende plek op die punteleer vaar nie.

Miskien kan mens hulle tog vir die insinking vergewe.

’n Groot groep van die span het die Wêreldbeker in 2007

gewen en by hul Super 14-kroon gevoeg. Die motivering

was dalk nie te sterk nie. Hulle het ook ’n nuwe afrigter

gehad. Heyneke Meyer het na Leicester vertrek ná die

teleurstelling om nie die pos as Springbokafrigter te kry

nie. SARU-president Oregan Hoskins het erken dat die

aanstelling van Peter de Villiers in die pos uit politieke

oorwegings gemaak is. Saam met Meyer het sy protégé

en wedstrydwenner, Derick Hougaard, ook na Leicester

vertrek. Die inspirerende kaptein Victor Matfield het vir

geld en ’n verandering van omgewing sy rugby in Toulon,

Frankryk gaan speel.

Op nasionale vlak was 2008 Peter de Villiers se eer-

ste seisoen as afrigter. Die Springbokke het twee van

hul ses Drienasieswedstryde gewen, Engeland 42–3 op

Twickenham geklop (die sesde opeenvolgende keer) en

drie keer teen Wallis gewen. Argentinië en Italië (tuis) en

Skotland is ook geklop. Dit was ’n redelike jaar, maar daar

was nie gereelde oorwinnings teen die topspanne nie.

2009: Die Springbokke en die Bulls se jaarMatfield was terug by die Bulls vir die 2009-seisoen. Hy

het gesê dat hy groot simpatie vir Frans Ludeke se pro-

bleme die vorige seisoen gehad het, en daarop gewys

Springbok prop Beast Mtawarira vaults over a ruck in the test series against the 2009 British and Irish Lions.

150 Jaar Book.indd 194 2352011 5:25 PM


dat Ludeke eers in Desember 2007 as Meyer se opvolger

aangewys is. “Om in Desember met die werk te begin, be-

teken dat jy twee maande agter is. Dinge sal baie beter

gaan as hy eers sy voete gevind het. Ek sien daarna uit

om hom my volle steun te gee.”

Matfield was reg. Ludeke, wat net twee seisoene tevore

as afrigter by die Leeus in die pad gesteek is, het die Blou

Bulle gehelp en hulle het weer hul vorm herwin. In 2009

het hulle die Super 14- en die Curriebeker gewen. Meyer

was ook terug, maar nou was hy Direkteur van Rugby en

nie meer die hoofafrigter van die Bulls nie.

Die Bulls was in drie eindstryde en het al drie gewen.

Elke titel was in eie reg iets besonders. Waar die 2007-oor-

winning oor die Sharks die eerste Super Rugbytitel vir ’n

Suid-Afrikaanse span was, was die sukses in 2009 om

twee redes spesiaal. Dit was die eerste dubbeldoor – die

Super 14- én die Curriebeker is deur die span van Pretoria

gewen. Die 61–17 oorwinning teen die Chiefs op Loftus

was ook die grootste oorwinning in ’n eindstryd. In 2010

het die Bulls nog ’n eindstryd uniek gemaak deur die

halfeindstryd en eindstryd na Orlando-stadion te vers-

kuif. Dit was die eerste keer dat ’n verteenwoordigende

rugbywedstryd waaraan soveel prestige gekoppel is, in

Soweto gespeel is.

Die Bulls het die derde van drie eindstryde gewen –

en wat meer is, al drie titels is op verskillende speelvelde

verwerf. Die Crusaders was elke keer die span wat hulle

in die halfeindronde moes klop. As mens in gedagte hou

dat die “Saders” al sewe titels agter hul naam gehad het,

maak dit die Bulls se prestasie nóg indrukwekkender. Die

Crusaders se eerste nederlaag in nege halfeindstryde was

in 2007 op Loftus. Hulle het die volgende halfeindronde

gewen en ook die 2008-titel. In 2009 het hulle vir die

tweede keer ’n halfeindstryd in hul rekord van elf half-

eindwedstryde verloor, en weer teen die Bulls. In 2010

het die Bulls dit behoorlik ingevryf om dit drie nederlae

uit twaalf halfeindstryde vir die Crusaders te maak!

As individue was die Bulls se voorspelers heeltemal

goed, maar as ’n span was hulle in die eerste helfte nie te

waffers nie. Na 24 minute van die halfeindstryd op Loftus

in 2009 moes hulle van ’n agterstand van 20–7 terugveg.

Daar was te veel foute op die verdediging, op die aanval

en ook in die lynstane waar die Bulls van hul eie ingooie

aan ’n baie mededingende Crusadersspan moes afstaan.

Na rustyd was dit ’n ander Bulls-span. Hul momentum,

gepaard met ’n Crusaderspak wat moeg was, het die besit

en die geluk dramaties in die Bulls se guns laat draai. Die

Bulls se losskakel, Morné Steyn, het ’n rekord vier skeps-

koppe oorgeskop en nege ander punte verdien om sy

span vanaf ’n agterstand na ’n welverdiende oorwinning

van 36–23 te neem. Die Chiefs sou Loftus toe moes kom

vir die eindstryd. Morné Steyn was die bloue Loftus se

held. Uit tien pogings pale toe het hy net een ontsaglike

Fourie du Preez – brilliant on the break and an outstanding tactical player.

150 Jaar Book.indd 195 2352011 5:25 PM


lang (vyfde) skepskop verbrou, en een skop uit tien, wat

die regoppaal getref het.

Die Bulls was reg vir die eindstryd teen ’n span wat

hulle ’n maand tevore op Loftus geklop het. Toe was die

telling 33–27 na ’n taai wedstryd; hierdie keer was dit ’n

vloedgolf! Die Bulls het ’n rekord oorwinning behaal op ’n

aand wat Victor Matfield as “die beste aand van my lewe”

beskryf het. Dit was die Bulls se eerste tuiseindstryd en

Matfield het die aanwesiges vir hul ondersteuning be-

dank. Die mense het onmiddellik na die halfeindstryd se

oorwinning vir kaartjies begin toustaan. Met sy aankoms

Maandagoggend het Matfield almal sien toustaan. “Ons

kon amper nie by die oefening uitkom nie,” het hy gesê.

Die kaptein, wat een van die Bulls se agt drieë gedruk

het, het gesê dat kontinuïteit die sleutel tot sukses was.

“Ek dink dis net goed dat ons regdeur die jaar dieselfde

planne het. Dis een ding waarin ons glo by die Bulls. Ons

doen dieselfde goed; ons probeer net om dit elke week

beter te doen. Gelukkig het die bal vir ons reggespring

en ons is baie gelukkig met die uitslag.” Steyn het weer

’n uitmuntende wedstryd met sy skopskoen gehad. Hy

het ses doelskoppe oorgeskop (en net twee misgeskop),

asook twee strafdoele en ’n skepskop om met ’n verdere

20 punte sy glorieryke Super Rugbyseisoen af te sluit. Sy

191 punte het uit ’n drie, 33 doelskoppe, 29 strafskoppe

en ’n rekord elf skepskoppe bestaan.

Steyn sink die LeeusDit sou ’n nog groter jaar vir die Bulls-losskakel word. Hy

het sy eerste toetswedstryd in 2009 gespeel ondanks die

afrigter, Peter de Villiers, wat nie oortuig was dat hy die

eerste keuse op losskakel moes wees nie. Morné Steyn

het egter sy kans op nasionale vlak goed benut. Hy het as

plaasvervanger met ’n briljante poging die wendrie van

die Britse en Ierse Leeus in die eerste toets in Durban

verhoed. Tydens die tweede toets in Pretoria het hy na

die toeter reeds geblaas het, met ’n 55 meter-strafskop

geslaag om die reeks te beklink. Hy was weer op die veld

as ’n plaasvervanger.

Daarna het Steyn sy aansienlike bydrae in die

Drienasiestriomf gemaak én die Blou Bulle gehelp om die

Curriebeker te wen. Hy het in die halfeindronde teen WP

op Nuweland met ’n ongelooflike skop onder geweldige

druk geslaag, om die wedstryd 21–19 te beklink. Die tyd

was reeds verby en Steyn het ’n lang skuinsskop oorge-

klits sodat die Blou Bulle teen die Vrystaat in die einds-

tryd op Loftus kon speel.

Dankie tog vir Morné Steyn! In die reeksoorwinning

van 2–1 oor die Britse en Ierse Leeus was dit hy wat op

die ou einde die verskil gemaak het. De Villiers se swak

gebruik van die plaasvervangersbank; sy keuse van ’n

amperse tweede span Springbokke vir die derde toets; sy

Schalk Burger.

150 Jaar Book.indd 196 2352011 5:25 PM


ondeurdagte en dikwels taktlose opmerkings na toets-

wedstryde; sy soms onmanierlikheid tydens mediaver-

gaderings; en die feit dat die Leeus hier aangekom het

sonder ’n paar van hul sterspelers, wat voor hul vertrek

beseer is, het alles meegewerk om dit ’n baie interessante

toer te maak.

Die Springbokke het die eerste twee toetse net-net

26–21 en 28–25 gewen. Die oorwinnings is grootliks

deur drie kritieke foute van die Leeus se spelers aange-

help. In die eerste toets het Ugo Monye twee keer met

die bal onder sy binne-arm, wat ’n afstamp moeilik maak,

doellyn toe gehardloop. Dit het Steyn se wen-laagvat op

die groot vleuel in die eerste toets in Durban soveel mak-

liker gemaak. Toe volg onverstaanbare foute van die ge-

soute Leeus-losskakel Ronan O’Gara in die tweede toets.

Eerstens het hy ’n bal nie uitgeskop nie. Daarna volg ’n

onwettige duikslag op Jaque Fourie, reg voor die skeids-

regter, en die toeter blaas vir die einde van die wedstryd.

Van binne sy eie halfgebied het Steyn, Suid-Afrika se

nuwe held, die bal oorgeskop.

Maar die belangrikste fout – en dit het waarskynlik

die uitslag van die reeks bepaal – het van die Leeus se

bestuur gekom. Hulle het in die eerste toets ’n vaste vyf

gekies wat nie die nodige krag gehad het nie, en hulle

is in die skrums oorheers. Die Leeus het verwag dat die

skrums Suid-Afrika se swak punt sou wees en het daarop

staat gemaak dat hulle die Bokke sou kon domineer.

Dit is ironies dat die twee Springbokhelde van die

reeks, Morné Steyn en die Cheetahs-flank, Heinrich

Brüssow, nooit De Villiers se eerste keuses was nie.

Nietemin, die Leeus se toer was weer ’n grootse on-

dervinding. Hierdie keer was daar die bonus om die

Springbokke se 1997-reeksnederlaag, toe hulle nege

drieë teenoor drie aangeteken en steeds verloor het, te

wreek. In die reeks was die rolle omgekeer, met die Leeus

wat weens Steyn tweede gekom het. Die toeskouerge-

talle was nie so goed as wat verwag is nie en die rede kan

moontlik net te veel rugby wees. Dan het die Leeus, met

die uitsondering van die Ierse senter, Brian O’Driscoll,

ook nie regtig wêreldklassterre gehad nie. Hul toergroep

het as gevolg van beserings heelwat van die groep vers-

kil wat deur die afrigter Ian McGeechan geïdentifiseer is.

Weens die verskillende tuisunies se selfsugtige belange

het McGeechan onvoldoende tyd gehad om spelers van

vier verskillende lande in ’n hegte eenheid saam te voeg.

Wat wel baie lekker was, was om ’n ware toer te hê,

al was dit dan die kortste in die Leeus se geskiedenis.

Benewens die toetse was daar wedstryde teen provinsi-

ale en gekombineerde spanne. Die Britse en Ierse span-

bestuur moet ’n pluimpie ontvang omdat hulle toegelaat

het dat die spelers en ondersteuners van die twee spanne

met mekaar kon meng.

Die nare werklikheid is egter dat daar met die groei

van professionalisme gaandeweg minder plek vir ’n ge-

kombineerde span uit vier unies sal wees. Die kanse op

die sukses van so ’n span word minder. Met net ’n maand

se voorbereiding met spelers van vier rugbykulture, be-

naderings en spelpatrone, word dit bykans ’n onbegonne

taak om sukses te behaal.

Orlando – Tutu gee applous

Die Bulls se besluit om die halfeindronde en eindronde van die Super 14-kompetisie op die Orlando-stadion in Soweto te speel, was ’n klinkende sukses en ’n geleentheid vir nasiebou wat die gees en sukses van die 2010 FIFA-Wêreldbekertoernooi voortgesit het. Dit is deur baie meer as net die rugbymense geloof.

Aartsbiskop (emeritus) Desmond Tutu, anti-apartheidstryder en wenner van die Nobelprys vir Vrede, het gesê dit was “die belangrikste ontwikkeling in die sport sedert die Springbokke die Wêreldbeker in 1995 gewen het”.

“Dit is een van daardie spesiale Suid-Afrikaanse oomblikke wat bewys ons is beter daaraan toe omdat ons mekaar het, en ondanks die uitdagings wat ons in die gesig staar, is ons gemeenskap op die regte pad,” het Tutu gesê.

150 Jaar Book.indd 197 2352011 5:25 PM


voortspruitend uit die nederlae in Australasië – dat die

Springbokke eendimensioneel is en net op hul teenstan-

ders se foute teer. Die Springbokke het teen die einde

van die wedstryd so effens begin slaplê, wat die Aussies

beter laat vertoon het as wat hulle verdien het. Met net

twaalf minute van die wedstryd oor was die Wallabies

32–13 agter. Na die vier oorwinnings en een nederlaag

was die wedstryd wat regtig saak gemaak het, die een

teen die All Blacks op Waikato Park. Die Springbokke

was onkeerbaar en het ’n voorsprong van 22–6 met drieë

deur Fourie du Preez en Jean de Villiers opgebou. Toe het

hulle vasgebyt in een van die klassieke wedstryde tus-

sen die twee reuse in wêreldrugby. Die eindtelling was

32–29. Om sout in die All Blacks se wonde te vryf, was dit

die eerste keer sedert 1949 dat Suid-Afrika drie toetse na

mekaar teen die Kiwi’s gewen het.

Ja nee, 2009 was ’n groot rugbyjaar … en selfs die te-

leurstellende jaareindtoere na die VK en Europa kon nie

die glans laat verdwyn nie. Die Springbokke is dan ook as

die IRR se Span van die Jaar aangewys en Peter de Villiers

as die Afrigter van die Jaar. Juis daarom is die afname

van die Springbokke se standaard en vertonings in 2010

so onverstaanbaar en onaanvaarbaar.

2010: Bulls blink, maar Springbokke struikelAs 2009 ’n goeie jaar vir Morné Steyn was, was 2010 selfs

beter. Steyn het sy Super 14-vertoning voortgesit en in

2010 Dan Carter se rekord van 221punte na 263 punte

verbeter. Hierdie keer is sy rekord in ’n Super 14-sei-

soen saamgestel uit vyf drieë en net drie skepskoppe, 38

doelskoppe en 51 strafdoele. Die afrigter, De Villiers, het

ook tot insig gekom en Steyn het die eerstekeuse-losska-

kel in die toetsspan geword. Die wedstryd was taai, maar

miskien makliker as wat mens uit die finale telling sou

kon aflei. Die Bulls het die eerste twintig minute totaal

oorheers en toe eintlik al die wedstryd gewen. Só deeglik

het die Bulls op die Stormers se kop gesit, dat as daar

’n gekombineerde span uit die spelers gekies sou word,

geen Stormers-voorspeler op grond van sy prestasie in

Die indrukwekkende 2009 DrienasiestitelDie eerste van Suid-Afrika se doelwitte vir 2009 is bereik.

Die Super 14-oorwinning in 2009 was natuurlik net ’n deel

van ’n uiters suksesvolle seisoen vir die Springbokke in

die Bulls-span. Baie van hulle het voorts ’n belangrike

rol in die reeksoorwinning teen die Leeus gespeel, en

van die Blou Bulle se jong klomp het in die suksesvolle

Curriebekerkompetisie se glorie gedeel terwyl die sterre

nie beskikbaar was nie. Daar was ook ’n klompie Bulls wat

saamgetoer het toe die twee groepe vir die Springboktoere

na die VK, Ierland en Europa aangekondig is.

Matfield en sy Springbokspanmaats het reeds twee

van die grootste oorwinnings op hul kerfstok gehad. Die

2009-Drienasiesreeks was die volgende groot uitdaging.

Dit was sonder twyfel die indrukwekkendste van

Suid-Afrika se drie Drienasiestitels. Hulle het agt

punte voor Nieu-Seeland in die tweede plek geëindig,

met vyf oorwinnings en net een nederlaag van 21–6

in daardie stad waar die Springbokke nooit kon wen

nie – Brisbane! Die beslissende wedstryde vir die titel

was met die tuiswedstryde. Hulle het 28–19 teen Nieu-

Seeland in Bloemfontein en 31–19 in Durban gewen, en

ook die Wallabies 29–17 in Kaapstad geklop. Dit was die

Springbokke se fisiese benadering wat hulle die vroeë

voordeel gegee het. Die Springbokke, wat reeds as die

wêreld se taaiste span beskou is, het met daardie twee

oorwinnings hul reputasie gestand gedoen.

Steyn het al 31 van sy span se punte in die oorwinning

van 31–19 oor die All Blacks in Durban aangeteken en

sodoende ’n string rekords daargestel. Daar is net twee

drieë in die wedstryd aangeteken, een deur elke span, en

Steyn het ’n doelskop en agt strafdoele by sy drie gevoeg.

Victor Matfield was weer onverbeterlik in die lynstane;

en Fourie du Preez en Morné Steyn het die Durbanse tak-

tiese skopstryd beheer van agter die platform wat deur

die voorspelers voorsien is.

’n Tikkie vermakerigheid kan sekerlik vir De Villiers

en sy span vergewe word na hulle die Wallabies 32–24

in Perth met ’n skitterende vertoning van hardloop-

rugby geklop het. Daar was baie kritiek – waarskynlik

150 Jaar Book.indd 198 2352011 5:25 PM


gekry en die Bulls by 82 geleenthede. Craig [Joubert] het

25 keer met die Stormers en 28 keer met die Bulls by die

afbreekpunte gepraat.”

“Nie ’n enkele keer het hy ’n waarskuwing herhaal nie.

Hy het deurgaans beide spanne net een keer, waar nodig,

gewaarsku en hulle gestraf as hulle aangehou het.”

Die Bulls het so swak weggespring dat hulle teen die

halfpadmerk van die nuwe Super Rugbyreeks net drie uit

agt wedstryde gewen het en slegs ’n uiters skrale kans

gehad het om die uitspeelrondes te haal. Die Stormers,

daarenteen, was kookwater – en die hoop was daar dat

die Super Rugbytitel in Suid-Afrika kon bly.

Die Super 15-besluitDie Blou Bulle het weliswaar nie hul oorheersing in die

Curriebekerkompetisie in 2009 voortgesit nie, maar was

baie tevrede dat hulle twee opeenvolgende Super 14-ti-

tels verower het. Voor 2007, toe die Bulls die Sharks met

Habana se hartseer-drie geklop het, kon Suid-Afrika nie

’n Super Rugbytitel wen nie en dus is 2009 en 2010 se

dubbeldoor werklik iets om oor opgewonde te raak. Met

hul drie Super 14-titels in vier jaar het hulle ook die per-

manente houers van die Super 14-trofee geword, want

die nuwe Super 15 (wat as die Super Rugbykompetisie

bemark word) het sy eie nuwe trofee. Dié kompetisie het

in 2011 begin.

Brian van Rooyen se nalatenskap as SARU-president

het die netelige kwessie ingesluit dat hy die Southern

Kings insluiting in die Super Rugbyreeks belowe het. Dit

het die Suid-Afrikaanse administrateurs geen keuse ge-

laat as om Nieu-Seeland en Australië se voorstel vir uit-

breiding te steun nie. SARU het gehoop dit sou ’n ekstra

span vir Suid-Afrika beteken. Pleks daarvan het hulle

nou die kopseer van ’n hofbeslissing en ’n belofte aan die

Kings dat die span van die Ooskus teen 2013 toegelaat

sal word. Tensy die kompetisie verder na ’n Super 16 uit-

gebrei word, sal die swakste geplaaste Suid-Afrikaanse

span sy plek in die reeks moet prysgee, of hulle nou ster-

ker as die Southern Kings is of nie!

die wedstryd waarskynlik ’n plek sou kry nie. Die Bulls se

vaste vyf het beklemtoon dat die Stormers se vaste vyf,

ondanks die verbetering, nog ’n lang pad gehad het om

te loop. Dit het vir hul skrumwerk in die besonder gegeld,

waar hulle nie die Bulls se druk kon hanteer nie. Dan het

hulle ook die voorliefde gehad om by die agterlyn in te

val, en net twee of drie Stormers te los om teenstand in

die losskrums en losgemale te bied.

Dit was ’n wedstryd waarin die Bulls se skakelpaar,

Morné Steyn en Fourie du Preez, hul hoë skoppe ak-

kuraat uitgevoer het. Hulle het só die gevaar van die

Stormers se oop spelpatroon met hul taktiese skoppe

en gebiedsvoordeel in die kiem gesmoor. Die Bulls het

slegs die derde span geword wat die titel twee jaar na

mekaar kon wen. Die Blues het dit in die eerste twee jaar

van die kompetisie reggekry, en die Crusaders het twee

keer daarin geslaag, insluitend ’n driekuns! Saam met

Reuben Thorne en Richie McCaw van die Crusaders was

Matfield dus kaptein van ’n span wat drie Super 14-titels

gewen het. Dit was die Bulls se derde titel in vier jaar. Dit

was ook hul twintigste opeenvolgende oorwinning tuis.

Orlando-stadion het ongetwyfeld ’n tuiste vir die Bulls en

hul ondersteuners geword. Die wyse waarop die skeids-

regter, Craig Joubert, na die wedstryd deur die Stormers

se kaptein Schalk Burger en die afrigter Allister Coetzee

gekritiseer is, het die wenkbroue laat lig. Daar is wyd be-

spiegel of daar stappe teen hulle geneem sou word.

“Ons het gedink ons sal die vinnige bal kry, en ons

het geweet Craig was die soort skeidsregter wat verde-

digende spanne swaar straf. Maar soos Schalk gesê het,

hy het die een span gestraf en die ander een afgerig,” het

Coetzee bygevoeg. Dit was ’n ernstige aantyging, maar

die saak is nie na SANZAR verwys nie. Die baas van Suid-

Afrika se skeidsregters, André Watson, het dit egter bel-

angrik genoeg geag om ’n verklaring uit te reik dat daar

geen “afrigting” by die afbreekpunte was, soos Burger en

Coetzee beweer het nie.

“… Ek is deur elke raampie van die wedstryd – ons het

die tegnologie om dit te kan doen … Daar was 167 los-

skrums in die wedstryd. Die Stormers het die bal 85 keer

150 Jaar Book.indd 199 2352011 5:25 PM


150 Jaar Book.indd 200 2352011 5:25 PM

Statistics 201

Statistics

Caption to picture to go here.

TEST MATCHES By DECADE

Decade Played Won Lost Drawn Win% Prog. Win %1891–1900 7 1 6 0 14.3% 14.3%1901–1910 10 5 2 3 50.0% 35.3%1911–1920 5 5 0 0 100.0% 50.0%1921–1930 11 6 3 2 54.5% 51.5%1931–1940 17 13 4 0 76.5% 60.0%1941–1950 4 4 0 0 100.0% 63.0%1951–1960 28 18 8 2 64.3% 63.4%1961–1970 46 26 14 6 56.5% 60.9%1971–1980 28 20 6 2 71.4% 62.8%1981–1990 18 14 4 0 77.8% 64.4%1991–2000 94 60 32 2 63.8% 64.2%2001–2010 127 78 47 2 61.4% 63.3% 395 250 120 19

150 Jaar Book.indd 201 2352011 5:25 PM


SOUTH AFRICA TEST RESULTS SUMMARy – 1891 TO 2010

Opponents

Played

Won

Lost

Draw

n

% W

on

Points for

Points against

Tries

Conversions

Penalties

Drop goal

Tries

Conversions

Penalties

Drop goal

Argentina 13 13 0 0 100% 544 272 70 52 29 1 26 20 33 1

Australia 71 41 29 1 58% 1347 1239 164 94 148 17 128 81 152 12

British Isles 46 23 17 6 50% 600 516 95 48 52 7 68 30 59 14

Canada 2 2 0 0 100% 71 18 10 6 3 0 2 1 2 0

England 32 19 12 1 59% 661 491 61 44 84 12 34 22 89 7

Fiji 2 2 0 0 100% 80 38 10 6 6 0 4 3 4 0

France 38 21 11 6 55% 764 568 88 59 89 7 50 27 80 19

Georgia 1 1 0 0 100% 46 19 7 4 1 0 1 1 4 0

Ireland 20 15 4 1 75% 401 236 59 31 30 5 24 14 32 3

Italy 10 10 0 0 100% 533 129 74 59 15 0 11 7 19 1

Namibia 1 1 0 0 100% 105 13 15 12 2 0 1 1 2 0

New Zealand 81 33 45 3 41% 1261 1514 124 81 161 27 155 92 195 19

NZ Cavaliers 4 3 1 0 75% 96 62 7 7 15 3 5 3 11 1

Pacific Islands 1 1 0 0 100% 38 24 4 3 4 0 4 2 0 0

Romania 1 1 0 0 100% 21 8 2 1 3 0 1 0 1 0

Scotland 21 16 5 0 76% 518 237 66 44 43 5 24 17 30 3

South America 6 5 1 0 83% 156 86 22 16 6 6 7 5 13 3

S America & Spain 2 2 0 0 100% 54 28 9 3 4 0 3 2 4 0

Spain 1 1 0 0 100% 47 3 7 6 0 0 0 0 1 0

Tonga 2 2 0 0 100% 104 35 16 9 2 0 4 3 3 0

USA 3 3 0 0 100% 145 42 23 16 2 0 4 1 6 1

Uruguay 3 3 0 0 100% 245 12 38 23 3 0 0 0 4 0

Wales 25 23 1 1 92% 698 351 87 56 55 2 31 17 54 2

W Samoa/Samoa 6 6 0 0 100% 316 65 44 30 11 1 9 4 4 0

World Teams 3 3 0 0 100% 87 59 11 5 10 1 9 7 3 0

395 250 126 19 63.3% 8938 6065 1113 715 778 94 605 360 805 86

OPPONENTSSOUTH AFRICA

150 Jaar Book.indd 202 2352011 5:25 PM

Statistics 203

SOUTH AFRICA’S SEASONAL TEST RECORD

Year Played Won Drawn Lost Points for Points against Season Overall Total wins Total matches1891 3 0 0 3 0 11 0.00 0.00 0 31896 4 1 0 3 16 34 25.00 14.29 1 71903 3 1 2 0 18 10 33.33 20.00 2 101906 4 2 1 1 29 21 50.00 28.57 4 141910 3 2 0 1 38 23 66.67 35.29 6 171912–13 5 5 0 0 104 8 100.00 50.00 11 221921 3 1 1 1 14 18 33.33 48.00 12 251924 4 3 1 0 43 15 75.00 51.72 15 291928 4 2 0 2 39 26 50.00 51.52 17 331931–32 4 4 0 0 29 9 100.00 56.76 21 371933 5 3 0 2 50 42 60.00 57.14 24 421937 5 4 0 1 72 47 80.00 59.57 28 471938 3 2 0 1 61 36 66.67 60.00 30 501949 4 4 0 0 47 28 100.00 62.96 34 541951–52 5 5 0 0 100 14 100.00 66.10 39 591953 4 3 0 1 79 38 75.00 66.67 42 631955 4 2 0 2 75 49 50.00 65.67 44 671956 6 3 0 3 47 41 50.00 64.38 47 731958 2 0 1 1 8 12 0.00 62.67 47 751960–61 10 7 2 1 81 43 70.00 63.53 54 851961 3 3 0 0 75 22 100.00 64.77 57 881962 4 3 1 0 48 20 75.00 65.22 60 921963 4 2 0 2 50 29 50.00 64.58 62 961964 2 1 0 1 30 11 50.00 64.29 63 981965 8 1 0 7 55 102 12.50 60.38 64 1061967 4 2 1 1 62 31 50.00 60.00 66 1101968 6 5 1 0 89 58 83.33 61.21 71 1161969–70 8 4 2 2 101 62 50.00 60.48 75 1241970 4 3 0 1 59 35 75.00 60.94 78 1281971 5 4 1 0 81 40 80.00 61.65 82 1331972 1 0 0 1 9 18 0.00 61.19 82 1341974 6 2 1 3 57 91 33.33 60.00 84 1401975 2 2 0 0 71 43 100.00 60.56 86 1421976 4 3 0 1 55 46 75.00 60.96 89 1461977 1 1 0 0 45 24 100.00 61.22 90 1471980 9 8 0 1 208 130 88.89 62.82 98 1561981 6 4 0 2 128 83 66.67 62.96 102 1621982 2 1 0 1 62 39 50.00 62.80 103 1641984 4 4 0 0 122 52 100.00 63.69 107 1681986 4 3 0 1 96 62 75.00 63.95 110 1721989 2 2 0 0 42 35 100.00 64.37 112 1741992 5 1 0 4 79 130 20.00 63.13 113 1791993 7 3 1 3 169 146 42.86 62.37 116 1861994 9 5 1 3 225 164 55.56 62.05 121 1951995 10 10 0 0 308 121 100.00 63.90 131 2051996 13 8 0 5 352 260 61.54 63.76 139 2181997 13 8 0 5 535 307 61.54 63.64 147 2311998 12 11 0 1 361 136 91.67 65.02 158 2431999 13 8 0 5 447 236 61.54 64.84 166 2562000 12 6 0 6 301 301 50.00 64.18 172 2682001 11 5 1 5 271 223 45.45 63.44 177 2792002 11 5 0 6 284 318 45.45 62.76 182 2902003 12 7 0 5 338 280 58.33 62.58 189 3022004 13 9 0 4 408 276 69.23 62.86 198 3152005 12 8 1 3 416 243 66.67 63.00 206 3272006 12 5 0 7 258 321 41.67 62.24 211 3392007 17 14 0 3 658 257 82.35 63.20 225 3562008 13 9 0 4 360 195 69.23 63.41 234 3692009 12 8 0 4 276 249 66.67 63.51 242 3812010 14 8 0 6 397 344 57.14 63.29 250 395Totals 395 250 19 126 8938 6065

% Won

150 Jaar Book.indd 203 2352011 5:25 PM


ARGENTINA

Played 13 Won 13 Lost 0 Drawn 0 PF 544 PA 272

year Winner Score Venue1993 South Africa 29–26 Buenos Aires1993 South Africa 52–23 Buenos Aires1994 South Africa 42–22 Port Elizabeth1994 South Africa 46–26 Johannesburg1996 South Africa 46–15 Buenos Aires1996 South Africa 44–21 Buenos Aires2000 South Africa 37–33 Buenos Aires2002 South Africa 49–29 Springs2003 South Africa 26–25 Port Elizabeth2004 South Africa 39–7 Buenos Aires2005 South Africa 34–23 Buenos Aires2007 South Africa 37–13 Paris2008 South Africa 63-9 Johannesburg

AUSTRALIA


year Winner Score Venue1933 South Africa 17–3 Cape Town1933 Australia 6–21 Durban1933 South Africa 12–3 Johannesburg1933 South Africa 11–0 Port Elizabeth1933 Australia 4–15 Bloemfontein1937 South Africa 9–5 Sydney1937 South Africa 26–17 Sydney1953 South Africa 25–3 Johannesburg1953 Australia 14–18 Cape Town1953 South Africa 18–8 Durban1953 South Africa 22–9 Port Elizabeth1956 South Africa 9–0 Sydney1956 South Africa 9–0 Brisbane1961 South Africa 28–3 Johannesburg1961 South Africa 23–11 Port Elizabeth1963 South Africa 14–3 Pretoria1963 Australia 5–9 Cape Town1963 Australia 9–11 Johannesburg1963 South Africa 22–6 Port Elizabeth1965 Australia 11–18 Sydney1965 Australia 8–12 Brisbane1969 South Africa 30–11 Johannesburg1969 South Africa 16–9 Durban1969 South Africa 11–3 Cape Town1969 South Africa 19–8 Bloemfontein1971 South Africa 19–11 Sydney

1971 South Africa 14–6 Brisbane1971 South Africa 18–6 Sydney1992 Australia 3–26 Cape Town1993 South Africa 19–12 Sydney1993 Australia 20–28 Brisbane1993 Australia 12–19 Sydney1995 South Africa 27–18 Cape Town1996 Australia 16–21 Sydney1996 South Africa 25–19 Bloemfontein1997 Australia 20–32 Brisbane1997 South Africa 61–22 Pretoria1998 South Africa 14–13 Perth1998 South Africa 29–15 Johannesburg1999 Australia 6–32 Brisbane1999 South Africa 10–9 Cape Town1999 Australia 21–27 London2000 Australia 23–44 Melbourne2000 Australia 6–26 Sydney2000 Australia 18–19 Durban2001 South Africa 20–15 Pretoria2001 Drawn 14–14 Perth2002 Australia 27–38 Brisbane2002 South Africa 33–31 Johannesburg2003 South Africa 26–22 Cape Town2003 Australia 9–29 Brisbane2004 Australia 26–30 Perth2004 South Africa 23–19 Durban2005 Australia 12–30 Sydney2005 South Africa 33–20 Johannesburg2005 South Africa 22–16 Pretoria2005 South Africa 22–19 Perth2006 Australia 0–49 Brisbane2006 Australia 18–20 Sydney2006 South Africa 24–16 Johannesburg2007 South Africa 22–19 Cape Town2007 Australia 17–25 Sydney2008 Australia 9–16 Perth2008 Australia 15–27 Durban2008 South Africa 53–8 Johannesburg2009 South Africa 29–17 Cape Town2009 South Africa 32–25 Perth2009 Australia 6–21 Brisbane2010 Australia 13–30 Brisbane2010 South Africa 44-31 Pretoria2010 Australia 39–41 Bloemfontein

SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS By OPPONENT

150 Jaar Book.indd 204 2352011 5:25 PM

Statistics 205

BRITISH ISLES


year Winner Score Venue1891 British Isles 0–4 Port Elizabeth1891 British Isles 0–3 Kimberley1891 British Isles 0–4 Cape Town1896 British Isles 0–8 Port Elizabeth1896 British Isles 8–17 Johannesburg1896 British Isles 3–9 Kimberley1896 South Africa 5–0 Cape Town1903 Drawn 10–10 Johannesburg1903 Drawn 0–0 Kimberley1903 South Africa 8–0 Cape Town1910 South Africa 14–10 Johannesburg1910 British Isles 3–8 Port Elizabeth1910 South Africa 21–5 Cape Town1924 South Africa 7–3 Durban1924 South Africa 17–0 Johannesburg1924 Drawn 3–3 Port Elizabeth1924 South Africa 16–9 Cape Town1938 South Africa 26–12 Johannesburg1938 South Africa 19–3 Port Elizabeth1938 British Isles 16–21 Cape Town1955 British Isles 22–23 Johannesburg1955 South Africa 25–9 Cape Town1955 British Isles 6–9 Pretoria1955 South Africa 22–8 Port Elizabeth1962 Drawn 3–3 Johannesburg1962 South Africa 3–0 Durban1962 South Africa 8–3 Cape Town1962 South Africa 34–14 Bloemfontein1968 South Africa 25–20 Pretoria1968 Drawn 6–6 Port Elizabeth1968 South Africa 11–6 Cape Town1968 South Africa 19–6 Johannesburg1974 British Isles 3–12 Cape Town1974 British Isles 9–28 Pretoria1974 British Isles 9–26 Port Elizabeth1974 Drawn 13–13 Johannesburg1980 South Africa 26–22 Cape Town1980 South Africa 26–19 Bloemfontein1980 South Africa 12–10 Port Elizabeth1980 British Isles 13–17 Pretoria1997 British Isles 16–25 Cape Town1997 British Isles 15–18 Durban1997 South Africa 35–16 Johannesburg2009 South Africa 26–21 Durban2009 South Africa 28–25 Pretoria2009 British Isles 9–28 Johannesburg

CANADA


year Winner Score Venue1995 South Africa 20–0 Port Elizabeth2000 South Africa 51–18 East London

ENGLAND


year Winner Score Venue1906 Drawn 3–3 London1913 South Africa 9–3 London1932 South Africa 7–0 London1952 South Africa 8–3 London1961 South Africa 5–0 London1969 England 8–11 London1972 England 9–18 Johannesburg1984 South Africa 33–15 Port Elizabeth1984 South Africa 35–9 Johannesburg1992 England 16–33 London1994 England 15–32 Pretoria1994 South Africa 27–9 Cape Town1995 South Africa 24–14 London1997 South Africa 29–11 London1998 South Africa 18–0 Cape Town1998 England 7–13 London1999 South Africa 44–21 Paris2000 South Africa 18–13 Pretoria2000 England 22–27 Bloemfontein2000 England 17–25 London2001 England 9–29 London2002 England 3–53 London2003 England 6–25 Perth2004 England 16–32 London2006 England 21–23 London2006 South Africa 25–14 London2007 South Africa 58–10 Bloemfontein2007 South Africa 55–22 Pretoria2007 South Africa 36–0 Paris2007 South Africa 15–6 Paris2008 South Africa 42–6 London2010 South Africa 21–11 London

FIJI


year Winner Score Venue1996 South Africa 43–18 Pretoria2007 South Africa 37–20 Marseille

150 Jaar Book.indd 205 2352011 5:25 PM


FRANCE


Year Winner Score Venue1913 South Africa 38–5 Bordeaux1952 South Africa 25–3 Paris1958 Drawn 3 –3 Cape Town1958 France 5–9 Johannesburg1961 Drawn 0–0 Paris1964 France 6–8 Springs1967 South Africa 26–3 Durban1967 South Africa 16–3 Bloemfontein1967 France 14–19 Johannesburg1967 Drawn 6–6 Cape Town1968 South Africa 12–9 Bordeaux1968 South Africa 16–11 Paris1971 South Africa 22–9 Bloemfontein1971 Drawn 8–8 Durban1974 South Africa 13–4 Toulouse1974 South Africa 10–8 Paris1975 South Africa 38–25 Bloemfontein1975 South Africa 33–18 Pretoria1980 South Africa 37–15 Pretoria1992 South Africa 20–15 Lyon1992 France 16–29 Paris1993 Drawn 20–20 Durban1993 France 17–18 Johannesburg1995 South Africa 19–15 Durban1996 South Africa 22–12 Bordeaux1996 South Africa 13–12 Paris1997 South Africa 36–32 Lyon1997 South Africa 52–10 Paris2001 France 23–32 Johannesburg2001 South Africa 20–15 Durban2001 France 10–20 Paris2002 France 10–30 Marseilles2005 Drawn 30–30 Durban2005 South Africa 27–13 Port Elizabeth2005 France 20–26 Paris2006 France 26–36 Cape Town2009 France 13–20 Toulouse2010 South Africa 42–17 Cape Town

GEORGIA


year Winner Score Venue2003 South Africa 46–19 Sydney

IRELAND


year Winner Score Venue1906 South Africa 15–12 Belfast1912 South Africa 38–0 Dublin1931 South Africa 8–3 Dublin1951 South Africa 17–5 Dublin1960 South Africa 8–3 Dublin1961 Ireland 24–8 Cape Town1965 Drawn 6–9 Dublin1970 South Africa 8–8 Dublin1981 South Africa 23–15 Cape Town1981 South Africa 12–10 Durban1998 South Africa 37–13 Bloemfontein1998 South Africa 33–0 Pretoria1998 South Africa 27–13 Dublin2000 South Africa 28–18 Dublin2004 South Africa 31–17 Bloemfontein2004 South Africa 26–17 Cape Town2004 Ireland 12–17 Dublin2006 Ireland 15–32 Dublin2009 Ireland 10–15 Dublin2010 South Africa 23–21 Dublin

ITALY


year Winner Score Venue1995 South Africa 40–21 Rome1997 South Africa 62–31 Bologna1999 South Africa 74–3 Port Elizabeth1999 South Africa 101–0 Durban2001 South Africa 60–14 Port Elizabeth2001 South Africa 54–26 Genoa2008 South Africa 26–0 Cape Town2009 South Africa 32–10 Udine2010 South Africa 29–13 Witbank2010 South Africa 55–11 East London

NAMIBIA


year Winner Score Venue2007 South Africa 105–13 Cape Town

SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS BY OPPONENT CONTINUED

150 Jaar Book.indd 206 2352011 5:25 PM

Statistics 207

NEW ZEALAND


year Winner Score Venue1921 New Zealand 5–13 Dunedin1921 South Africa 9–5 Auckland1921 Drawn 0–0 Wellington1928 South Africa 17–0 Durban1928 New Zealand 6–7 Johannesburg1928 South Africa 11–6 Port Elizabeth1928 New Zealand 5–13 Cape Town1937 New Zealand 7–13 Wellington1937 South Africa 13–6 Christchurch1937 South Africa 17–6 Auckland1949 South Africa 15–11 Cape Town1949 South Africa 12–6 Johannesburg1949 South Africa 9–3 Durban1949 South Africa 11–8 Port Elizabeth1956 New Zealand 6–10 Dunedin1956 South Africa 8–3 Wellington1956 New Zealand 10–17 Christchurch1956 New Zealand 5–11 Auckland1960 South Africa 13–0 Johannesburg1960 New Zealand 3–11 Cape Town1960 Drawn 11–11 Bloemfontein1960 South Africa 8–3 Port Elizabeth1965 New Zealand 3–6 Wellington1965 New Zealand 0–13 Dunedin1965 South Africa 19–16 Christchurch1965 New Zealand 3–20 Auckland1970 South Africa 17–6 Pretoria1970 New Zealand 8–9 Cape Town1970 South Africa 14–3 Port Elizabeth1970 South Africa 20–17 Johannesburg1976 South Africa 16–7 Durban1976 New Zealand 9–15 Bloemfontein1976 South Africa 15–10 Cape Town1976 South Africa 15–14 Johannesburg1981 New Zealand 9–14 Christchurch1981 South Africa 24–12 Wellington1981 New Zealand 22–25 Auckland1992 New Zealand 24–27 Johannesburg1994 New Zealand 14–22 Dunedin1994 New Zealand 9–13 Wellington1994 Drawn 18–18 Auckland1995 South Africa 15–12 Johannesburg1996 New Zealand 11–15 Christchurch1996 New Zealand 18–29 Cape Town1996 New Zealand 19–23 Durban1996 New Zealand 26–33 Pretoria1996 South Africa 32–22 Johannesburg1997 New Zealand 32–35 Johannesburg1997 New Zealand 35–55 Auckland

1998 South Africa 13–3 Wellington1998 South Africa 24–23 Durban1999 New Zealand 0–28 Dunedin1999 New Zealand 18–34 Pretoria1999 South Africa 22–18 Cardiff2000 New Zealand 12–25 Christchurch2000 South Africa 46–40 Johannesburg2001 New Zealand 3–12 Cape Town2001 New Zealand 15–26 Auckland2002 New Zealand 20–41 Wellington2002 New Zealand 23–30 Durban2003 New Zealand 16–52 Pretoria2003 New Zealand 11–19 Dunedin2003 New Zealand 9–29 Melbourne2004 New Zealand 21–23 Christchurch2004 South Africa 40–26 Johannesburg2005 South Africa 22–16 Cape Town2005 New Zealand 27–31 Dunedin2006 New Zealand 17–35 Wellington2006 New Zealand 26–45 Pretoria2006 South Africa 21–20 Rustenburg2007 New Zealand 21–26 Durban2007 New Zealand 6–33 Christchurch2008 New Zealand 8–19 Wellington2008 South Africa 30–28 Dunedin2008 New Zealand 0–19 Cape Town2009 South Africa 28–19 Bloemfontein2009 South Africa 31–19 Durban2009 South Africa 32–29 Hamilton2010 New Zealand 12–32 Auckland2010 New Zealand 17–31 Wellington2010 New Zealand 22–29 Soweto

NEW ZEALAND CAVALIERS


year Winner Score Venue1986 South Africa 21–15 Cape Town1986 NZ Cavaliers 18–19 Durban1986 South Africa 33–18 Pretoria1986 South Africa 24–10 Johannesburg

PACIFIC ISLANDS


year Winner Score Venue2004 South Africa 38–24 Gosford

150 Jaar Book.indd 207 2352011 5:25 PM


ROMANIA


year Winner Score Venue1995 South Africa 21–8 Cape Town

SAMOA


year Winner Score Venue1995 South Africa 60–8 Johannesburg1995 South Africa 42–14 Johannesburg2002 South Africa 60–18 Pretoria2003 South Africa 60–10 Brisbane2007 South Africa 35–8 Johannesburg2007 South Africa 59–7 Paris

SCOTLAND


year Winner Score Venue1906 Scotland 0–6 Glasgow1912 South Africa 16–0 Edinburgh1932 South Africa 6–3 Edinburgh1951 South Africa 44–0 Edinburgh1960 South Africa 18–10 Port Elizabeth1961 South Africa 12–5 Edinburgh1965 Scotland 5–8 Edinburgh1969 Scotland 3–6 Edinburgh1994 South Africa 34–10 Edinburgh1997 South Africa 68–10 Edinburgh1998 South Africa 35–10 Edinburgh1999 South Africa 46–29 Edinburgh2002 Scotland 6–21 Edinburgh2003 South Africa 29–25 Durban2003 South Africa 28–19 Johannesburg2004 South Africa 45–10 Edinburgh2006 South Africa 36–16 Durban2006 South Africa 29–15 Port Elizabeth2007 South Africa 27–3 Edinburgh2008 South Africa 14–10 Edinburgh2010 Scotland 17–21 Edinburgh

SOUTH AMERICA


year Winner Score Venue1980 South Africa 24–9 Johannesburg1980 South Africa 18–9 Durban1980 South Africa 22–13 Montevideo1980 South Africa 30–16 Santiago1982 South Africa 50–18 Pretoria1982 South America 12–21 Bloemfontein1984 South Africa 32–15 Pretoria1984 South Africa 22–13 Cape Town

SPAIN


year Winner Score Venue1999 South Africa 47–3 Edinburgh

TONGA


year Winner Score Venue1997 South Africa 74–10 Cape Town2007 South Africa 30–25 Lens

UNITED STATES OF AMERICA

Played 3–Won 3–Lost 0–Drawn 0–PF 145–PA 42

year Winner Score Venue1981 South Africa 38–7 Glenville2001 South Africa 43–20 Houston2007 South Africa 64–15 Montpellier

URUGUAY


year Winner Score Venue1999 South Africa 39–3 Glasgow2003 South Africa 72–6 Perth2005 South Africa 134–3 East London

SOUTH AFRICA’S TEST RESULTS BY OPPONENT CONTINUED

150 Jaar Book.indd 208 2352011 5:25 PM

Statistics 209

WALES


year Winner Score Venue1906 South Africa 11–0 Swansea1912 South Africa 3–0 Cardiff1931 South Africa 8–3 Swansea1951 South Africa 6–3 Cardiff1960 South Africa 3–0 Cardiff1964 South Africa 24–3 Durban1970 Drawn 6–6 Cardiff1994 South Africa 20–12 Cardiff1995 South Africa 40–11 Johannesburg1996 South Africa 37–20 Cardiff1998 South Africa 96–13 Pretoria1998 South Africa 28–20 London1999 Wales 19–29 Cardiff2000 South Africa 23–13 Cardiff2002 South Africa 34–19 Bloemfontein2002 South Africa 19–8 Cape Town2004 South Africa 53–18 Pretoria2004 South Africa 38–36 Cardiff2005 South Africa 33–16 Cardiff2007 South Africa 34–12 Cardiff2008 South Africa 43–17 Bloemfontein2008 South Africa 37–21 Pretoria2008 South Africa 20–15 Cardiff2010 South Africa 34–31 Cardiff2010 South Africa 29–25 Cardiff

WORLD TEAMS


year Winner Score Venue1977 South Africa 45–24 Pretoria1989 South Africa 20–19 Cape Town1989 South Africa 22–16 Johannesburg

150 Jaar Book.indd 209 2352011 5:25 PM


INTERNATIONAL TOURS TO SOUTH AFRICA 1891–2010 (exclude tours where only test matches were played) Tour Total Points Points Tries TriesYear Tour Captain matches Tests matches Won Lost Drawn for against for against1891 British Isles WE Maclagan (Scotland) 16 3 19 19 0 0 224 1 89 11896 British Isles JF Hammond (Cambridge University) 17 4 21 19 1 1 310 45 64 101903 British Isles MC Morrison (Scotland) 19 3 22 11 8 3 231 138 49 291910 British Isles T Smyth (Ireland) 21 3 24 13 8 3 290 236 68 541924 British Isles R Cove-Smith (England) 17 4 21 9 9 3 175 155 45 261928 New Zealand MJ Brownlie (Hawke’s Bay) 18 4 22 16 5 1 339 144 70 231933 Australia AW Ross (New South Wales) 18 5 23 12 10 1 299 195 67 291938 British Isles S Walker (Ireland) 20 3 23 17 6 0 407 272 79 431949 New Zealand FR Allen (Auckland) 20 4 24 14 7 3 230 146 43 81953 Australia HJ Solomon (New South Wales) 23 4 27 16 10 1 450 413 92 681955 British Isles RH Thompson (Ireland) 20 4 24 18 5 1 418 271 94 391958 France M Celaya (Biarritz) 8 2 10 5 3 2 137 124 26 171960 Scotland GH Waddell (Cambridge University) 2 1 3 2 1 0 61 45 13 91960 New Zealand WJ Whineray (Auckland) 22 4 26 20 4 2 441 164 75 231961 Ireland AR Dawson (Wanderers) 3 1 4 3 1 0 59 36 8 61961 Australia KW Catchpole (New South Wales) 4 2 6 3 2 1 90 80 15 161962 British Isles AR Smith (Scotland) 20 4 24 15 5 4 351 208 62 371963 Australia JE Thornett (New South Wales) 20 4 24 15 8 1 303 233 46 281964 Wales DCT Rowlands (Pontypool) 3 1 4 2 2 0 43 58 5 61964 France M Crauste (Lourdes) 5 1 6 5 1 0 117 55 18 41967 France C Darrouy (Mont-de-Marsan) 9 4 13 8 4 1 209 161 30 231968 British Isles TJ Kiernan (Ireland) 16 4 20 15 4 1 377 181 55 211969 Australia GV Davis (New South Wales) 22 4 26 15 11 0 465 353 78 541970 New Zealand BJ Lochore (Wairarapa) 20 4 24 21 3 0 687 228 135 231971 France C Carrere(Toulon) 7 2 9 7 1 1 228 92 42 91972 England JV Pullin (Bristol) 6 1 7 6 0 1 166 58 23 41974 British Isles WJ McBride (Ireland) 18 4 22 21 0 1 729 207 107 161975 France J Fouroux (La Voulte) & R Astre (Beziers) 9 2 11 6 4 1 282 190 41 201976 New Zealand AR Leslie (Wellington) 20 4 24 18 6 0 610 291 89 271977 World Team WJ McBride (Ireland) 2 1 3 0 3 0 76 142 13 231980 South America H Porta (Argentina) 5 2 7 4 3 0 174 134 23 161980 British Isles WB Beaumont (England) 14 4 18 15 3 0 401 244 47 271980 France J-P Rives (Toulouse) 3 1 4 3 1 0 90 95 13 121981 Ireland JF Slattery (Blackrock College) 5 2 7 3 4 0 207 90 30 101982 South America H Porta (Argentina) 12 2 14 12 1 1 448 179 62 251984 England JP Scott (Cardiff) 5 2 7 4 2 1 156 145 19 181984 South America & Spain H Porta (Argentina) 5 2 7 4 3 0 146 140 17 201986 New Zealand Cavaliers AG Dalton (Counties) 8 4 12 8 4 0 275 229 33 161989 World Team P Berbizier (France) 3 2 5 1 4 0 100 130 14 201992 New Zealand SBT Fitzpatrick (Auckland) 4 1 5 5 0 0 167 79 20 61992 Australia NC Farr-Jones (New South Wales) 3 1 4 4 0 0 130 41 15 41993 France J-F Tordo (Nice) 6 2 8 4 2 2 169 159 14 121994 England WDC Carling (Harlequins) 6 2 8 3 5 0 152 165 11 131994 Argentina MH Lofreda (Buenos Aires) 4 2 6 3 3 0 216 216 27 281995 Western Samoa P Fatialofa (Auckland, New Zealand) 2 1 3 0 3 0 38 104 4 121995 Wales MH Humphreys (Cardiff) 1 1 2 0 2 0 17 87 1 101996 Fiji J Veitayaki (King Country, New Zealand) 1 1 2 1 1 0 62 80 7 91996 New Zealand SBT Fitzpatrick (Auckland) 4 3 7 5 1 1 190 139 24 141997 British Isles MO Johnson (England) 10 3 13 11 2 0 480 278 56 321997 Tonga L Katoa (Siutaka) 3 1 4 2 2 0 77 149 9 231998 Ireland PS Johns (Saracens, England) 5 2 7 2 5 0 126 214 11 26

150 Jaar Book.indd 210 2352011 5:25 PM

Statistics 211

SPRINGBOK TOURS 1906–2010 (exclude tours where only test matches were played)

Total matches Won Lost Drawn Pts for Pts against Tries for Tries against 28 25 2 1 553 79 130 19 27 24 3 0 441 101 103 22 23 19 2 2 327 119 74 21 26 23 1 2 407 124 86 23 26 24 2 0 753 169 161 29 31 30 1 0 562 167 120 26 29 22 6 1 520 203 108 31 34 31 1 2 567 132 132 25 5 0 4 1 37 53 7 8 30 22 8 0 669 285 144 42 6 5 1 0 84 43 12 5 24 15 5 4 323 157 59 23 13 13 0 0 396 102 76 11 9 8 1 0 170 74 23 10 6 6 0 0 376 78 66 8 17 14 2 1 535 190 81 16 13 8 5 0 297 236 30 16 12 9 3 0 527 147 75 15 6 5 1 0 243 152 32 11 14 10 3 1 445 241 58 22 13 11 2 0 375 151 50 12 10 8 2 0 367 205 53 19 7 5 2 0 276 155 40 16 8 7 1 0 290 92 42 6 9 6 3 0 253 219 30 20 4 2 2 0 93 76 9 8 2 2 0 0 18 3 2 0 2 1 1 0 39 34 6 5 5 1 4 0 95 91 10 5 5 3 2 0 110 104 10 10 444 359 70 15 10148 3982 1829 484

Tour Total Points Points Tries TriesYear Tour Captain matches Tests matches Won Lost Drawn for against for against1998 Wales R Howley (Cardiff) 4 1 5 0 5 0 94 224 9 321999 Italy M Giovanelli (Narbonne, France) 2 2 4 0 4 0 30 267 3 402000 England MO Johnson (Leicester) 3 2 5 4 1 0 183 105 20 62001 Italy A Moscardi (Benetton Treviso) 1 1 2 0 2 0 25 102 2 142002 Argentina A Pichot (Bristol, England) 1 1 2 0 2 0 65 91 7 112002 Samoa S Sititi (Borders, Scotland) 2 1 3 1 2 0 75 117 9 152003 Argentina G Longo (Narbonne, France) 1 1 2 0 1 1 55 56 6 52009 British Isles PJ O’Connell (Ireland) 7 3 10 7 2 1 309 169 34 15 555 144 699 457 202 40 13461 9150 2188 1187

150 Jaar Book.indd 211 2352011 5:25 PM


SPRINGBOK MATCH RECORDS

Highest scores

134–3 v Uruguay East London 2005105–13 v Namibia Cape Town 2007101–0 v Italy Durban 199996–13 v Wales Pretoria 199874–10 v Tonga Cape Town 199774–3 v Italy Port Elizabeth 199972–6 v Uruguay Perth 200368–10 v Scotland Edinburgh 199764–15 v USA Montpellier 200763–9 v Argentina Johannesburg 200862–31 v Italy Bologna 199761–22 v Australia Pretoria 199760–8 v Western Samoa Johannesburg 199560–14 v Italy Port Elizabeth 200160–18 v Samoa Pretoria 200260–10 v Samoa Brisbane 2003

Biggest wins

131 v Uruguay (134–4) East London 2005101 v Italy (101–0) Durban 199992 v Namibia (105–13) Cape Town 200783 v Wales (96–13) Pretoria 199871 v Italy (74–3) Port Elizabeth 199966 v Uruguay (72–6) Perth 200364 v Tonga (74–10) Cape Town 199758 v Scotland (68–10) Edinburgh 199754 v Argentina (63–9) Johannesburg 200852 v Western Samoa (60–8) Johannesburg 199552 v Samoa (59–7) Paris 200750 v Samoa (60–10) Brisbane 2003

Most tries scored

21 v Uruguay East London 200515 v Italy Durban 199915 v Wales Pretoria 199815 v Namibia Cape Town 200712 v Uruguay Perth 200312 v Tonga Cape Town 199711 v Italy Port Elizabeth 199910 v Scotland Edinburgh 199710 v Ireland Dublin 1912

Most points conceded

55–35 v New Zealand Auckland 199753–3 v England London 200252–16 v New Zealand Pretoria 200349–0 v Australia Brisbane 200645–26 v New Zealand Pretoria 200644–23 v Australia Melbourne 200041–20 v New Zealand Wellington 200241–39 v Australia Bloemfontein 201040–46 v New Zealand Johannesburg 200038–27 v Australia Brisbane 200236–38 v Wales Cardiff 200436–26 v France Cape Town 200635–32 v New Zealand Johannesburg 199735–17 v New Zealand Wellington 2006

Biggest defeats

50 England (3–53) London 200249 Australia (0–49) Brisbane 200636 New Zealand (16–52) Pretoria 200328 New Zealand (0–28) Dunedin 199927 New Zealand (6–33) Christchurch 200726 Australia (6–32) Brisbane 199923 Australia (3–26) Cape Town 199221 Australia (23–44) Melbourne 200021 New Zealand (20–41) Wellington 200220 New Zealand (35–55) Auckland 199720 Australia (6–26) Sydney 200020 England (9–29) London 200120 France (10–30) Marseilles 200220 Australia (9–29) Brisbane 200320 New Zealand (9–29) Melbourne 200320 New Zealand (12–32) Auckland 2010

Most points by a player

35 PC Montgomery v Namibia (1t, 12c, 2p) Cape Town 200734 JH de Beer v England (2c, 5p, 5dg) Paris 199931 PC Montgomery v Wales (2t, 9c, 1p) Pretoria 199831 M Steyn v New Zealand (1t, 1c, 8p) Durban 200930 T Chanvhanga v Uruguay (6t) East London 200529 GS du Toit v Italy (2t, 8c, 1p) Port Elizabeth 199929 PC Montgomery v Samoa (2t, 5c, 3p) Paris 200728 GK Johnson v W Samoa (3t, 5c, 1p) Johannesburg 199526 JH de Beer v Australia (1t, 6c, 3p) Pretoria 199726 PC Montgomery v Scotland (2t, 8c) Edinburgh 199726 M Steyn v Italy (2t, 5c, 2p) East London 201025 JT Stransky v Australia (1t, 1c, 6p) Bloemfontein 199625 CS Terblanche v Italy (5t) Durban 1999

150 Jaar Book.indd 212 2352011 5:25 PM

Statistics 213

Most tries by a player

6 T Chavhanga v Uruguay East London 20055 CS Terblanche v Italy Durban 19994 CM Williams v W Samoa Johannesburg 19954 PWG Rossouw v France Paris 19974 CS Terblanche v Ireland Bloemfontein 19984 BG Habana v Samoa Paris 20074 JL Nokwe v Australia Johannesburg 20083 EE McHardy v Ireland Dublin 19123 JA Stegmann v Ireland Dublin 19123 KT van Vollenhoven v B Isles Cape Town 19553 HJ van Zyl v Australia Johannesburg 19613 RH Mordt v New Zealand Auckland 19813 RH Mordt v USA New York 19813 DM Gerber v South America Pretoria 19823 DM Gerber v England Johannesburg 19843 GK Johnson v W Samoa Johannesburg 19953 JH van der Westhuizen v Wales Cardiff 19963 AH Snyman v Tonga Cape Town 19973 PWG Rossouw v Wales Pretoria 19983 BJ Paulse v Italy Port Elizabeth 19993 DJ Kayser v Italy Durban 19993 JH van der Westhuizen v Uruguay Perth 20033 MC Joubert v New Zealand Johannesburg 20043 JH Smith v Namibia Cape Town 20073 SWP Burger v Namibia Cape Town 2007

Most conversions by a player

12 PC Montgomery v Namibia Cape Town 20079 PC Montgomery v Wales Pretoria 19989 AD James v Argentina Johannesburg 20088 PC Montgomery v Scotland Edinburgh 19978 GS du Toit v Italy Port Elizabeth 19998 GS du Toit v Italy Durban 1999

Most penalty goals by a player

8 M Steyn v New Zealand Durban 20097 PC Montgomery v Scotland Port Elizabeth 20067 PC Montgomery v France Cape Town 20067 M Steyn v Australia Cape Town 20096 GR Bosch v France Pretoria 19756 JT Stranksy v Australia Bloemfontein 19966 JH de Beer v Australia London 19996 AJJ van Straaten v England Pretoria 20006 AJJ van Straaten v Australia Durban 20006 PC Montgomery v France Johannesburg 20016 LJ Koen v Scotland Johannesburg 20036 M Steyn v Australia Bloemfontein 2010

Most drop goals by a player

5 JH de Beer v England Paris 19994 AS Pretorius v England London 20063 HE Botha v South America Durban 19803 HE Botha v Ireland Durban 19813 JNB van der Westhuyzen v Scotland Edinburgh 2004

Scored all points in a test (>15)

31* M Steyn v New Zealand Durban 200925 JT Stransky v Australia Bloemfontein 199621 JH de Beer v Australia London 199918 AJJ van Straaten v England Pretoria 200018 AJJ van Straaten v Australia Durban 200017 AJJ van Straaten v England London 2000*World Record

Scored in all four ways in a test

22 JT Stransky (22 pts–1t, 1c, 4p, 1dg) v Australia 199518 AS Pretorius (18 pts–1t, 2c, 2p, 1dg) v New Zealand 200221 DJ Hougaard (21 pts–1t, 5c, 1p, 1dg) v Samoa 2003

Most points by a player against SA

29 SA Mortlock, Australia (2t, 2c, 5p) Melbourne 200027 CR Andrew, England (1t, 2c, 5p, 1d) Pretoria 199427 JP Wilkinson, England (8p, 1d) Bloemfontein 200027 G Merceron, France (1t, 2c, 6p) Johannesburg 200127 CC Hodgson, England (1t, 2c, 5p, 1d) London 200425 CJ Spencer, New Zealand (1t, 4c, 4p) Auckland 199725 DW Carter, New Zealand (2c, 7p) Wellington 200624 MC Burke, Australia (8p) London 199923 DW Carter, New Zealand (1t, 3c, 4p) Christchurch 200723 DW Carter, New Zealand (1c, 6p, 1d) Dunedin 2008

Most tries by a player against SA

2 HS Sugars (Ireland) Belfast 19062 JL Sullivan (New Zealand) Christchurch 19372 IST Smith (New Zealand) Auckland 19652 B Dauga (France) Bordeaux 19682 JJ Williams (British Isles) Pretoria 19742 JJ Williams (British Isles) Port Elizabeth 19742 J–L Averous (France) Pretoria 19772 PV Carozza (Australia) Cape Town 19922 A Penaud (France) Lyon 19922 JS Little (Australia) Brisbane 19932 JW Wilson (New Zealand) Pretoria 19962 FE Bunce (New Zealand) Johannesburg 19972 BN Tune (Australia) Brisbane 1997

150 Jaar Book.indd 213 2352011 5:25 PM


2 CM Cullen (New Zealand) Auckland 19972 JW Roff (Australia) Brisbane 19992 CM Cullen (New Zealand) Pretoria 19992 SA Mortlock (Australia) Melbourne 20002 CM Cullen (New Zealand) Christchurch 20002 CM Cullen (New Zealand) Johannesburg 20002 JF Umaga (New Zealand) Johannesburg 20002 CE Latham (Australia) Brisbane 20002 WJH Greenwood (England) London 20002 JT Rokocoko (New Zealand) Pretoria 20032 DC Howlett (New Zealand) Pretoria 20032 S Sivivatu (Pacific Islands) Gosford 20042 GL Henderson (Wales) Cardiff 20042 MJ Giteau (Australia) Sydney 20052 JT Rokocoko (New Zealand) Dunedin 20052 V Clerc (France) Cape Town 20062 MJ Giteau (Australia) Brisbane 20062 T Croft (British Isles) Durban 20092 SM Williams (British Isles) Johannesburg 20092 MJ Giteau (Australia) Perth 20092 JD O’Connor (Australia) Pretoria 20102 G North (Wales) Cardiff 2010

Most conversions by a player against SA

5 SA Mortlock (Australia) Brisbane 2006

Most penalty goals by a player against SA

8 MC Burke (Australia) London 19998 JP Wilkinson (England) Bloemfontein 20007 AP Mehrtens (New Zealand) Pretoria 19996 JP Wilkinson (England) London 20006 G Merceron (France) Johannesburg 20016 DW Carter (New Zealand) Dunedin 20086 DA Parks (Scotland) Edinburgh 2010

Most drop goals by a player against SA

2 G Camberabero (France) Johannesburg 19672 P Bennett (British Isles) Port Elizabeth 19742 JP Wilkinson (England) Perth 2003

SPRINGBOK SEASON RECORDS

By THE TEAM

Most conversions

62 17 tests 3.7 per game 200754 13 tests 4.2 per game 1997

Most penalty goals

46 14 tests 3.3 per game 201042 12 tests 3.5 per game 200941 17 tests 2.4 per game 200740 13 tests 3.1 per game 1996

Most drop goals

8 13 tests 1999

Most consecutive wins

17 August 1997 to November 1998

Most consecutive defeats

7 July 1964 to August 1965

Most consecutive matches without conceding a try

5 1999

Most consecutive matches without scoring a try

4 1891 to 1896 & 1972 to 1974

By A PLAyER

Most points

219 PC Montgomery in 14 tests (5t, 52c, 30p) 2007185 M Steyn in 13 tests (3t, 24c, 40p) 2010158 PC Montgomery in 12 tests (1t, 24c, 32p, 3d) 2005154 PC Montgomery in 11 tests (1t, 28c, 31p) 2004137 M Steyn in 12 tests (1t, 12c, 31p, 5d) 2009136 AJJ van Straaten in 11 tests (2t, 12c, 34p) 2000120 LJ Koen in 11 tests (15c, 28p, 2d) 2003112 JT Stransky in 9 tests (2t, 12c, 23p, 3d) 1995111 PC Montgomery in 12 tests (2t, 25c, 17p) 1998102 JH de Beer in 6 tests (18c, 16p, 6d) 1999102 AS Pretorius in 10 tests (2t, 22c, 15p,1d) 2002

150 Jaar Book.indd 214 2352011 5:25 PM

Statistics 215

Most tries

13 BG Habana in 11 tests 200712 BG Habana in 12 tests 200510 PWG Rossouw in 11 tests 19979 CS Terblanche in 12 tests 19989 J Fourie in 12 tests 20078 JT Small in 7 tests 19938 CM Williams in 6 tests 19958 PC Montgomery in 10 tests 19978 JH van der Westhuizen in 12 tests 19988 JH Smith in 13 tests 2007

Most conversions

52 PC Montgomery in 14 tests 200728 PC Montgomery in 11 tests 200425 PC Montgomery in 12 tests 199825 M Steyn in 13 tests 201024 PC Montgomery in 12 tests 200523 HW Honiball in 12 tests 199722 AS Pretorius in 10 tests 2002

Most penalty goals

40 M Steyn in 13 tests 201034 AJJ van Straaten in 11 tests 200032 PC Montgomery in 12 tests 200531 PC Montgomery in 11 tests 200431 M Steyn in 12 tests 200930 PC Montgomery in 14 tests 2007

Most drop goals

6 HE Botha in 9 tests 19806 JH de Beer in 6 tests 19995 HE Botha in 6 tests 19815 AS Pretorius in 6 tests 20065 M Steyn in 12 tests 2009

SPRINGBOK CAREER RECORDS

Most test match appearances

105 V Matfield 2001–2010102 PC Montgomery 1997–2008102 JW Smit 2000–201089 JH van der Westhuizen 1993–200380 JP du Randt 1994–2007

77 MG Andrews 1994–200172 JP Botha 2002–201069 JH Smith 2003–201069 CJ van der Linde 2002–201068 BG Habana 2004–201067 J de Villiers 2002–201066 AG Venter 1996–200164 BJ Paulse 1999–200763 SWP Burger 2003–201062 J Fourie 2003–201055 PF du Preez 2004–200954 A–H le Roux 1994–200254 DJ Rossouw 2003–201052 JC van Niekerk 2001–201051 PA van den Berg 1999–2007

Most appearances in all Springbok matches

111 JH van der Westhuizen 1993–2003109 V Matfield 2001–2010104 PC Montgomery 1997–2008103 JW Smit 2000–201090 MG Andrews 1994–200187 FCH du Preez 1961–197185 JP du Randt 1994–200775 JFK Marais 1963–1974

Most points in all Springbok matches

906 PC Montgomery (104 matches) 1997–2008485 HE Botha (40 matches) 1980–1992329 JT Stransky (36 maches) 1993–1996322 M Steyn (25 matches) 2009–2010294 AJJ van Straaten (27 matches) 1999–2001293 GH Brand (46 matches) 1928–1938280 JH van der Westhuizen (111 matches) 1993–2003258 AJ Joubert (49 matches) 1989–1997240 PJ Visagie (44 matches) 1967–1971201 K Oxlee (48 matches) 1960–1965

Most tries in test matches

38 JH van der Westhuizen (89 tests) 1993–200338 BG Habana (68 tests) 2004–201030 J Fourie (62 tests) 2003–201026 BJ Paulse (64 tests) 1999–200725 PC Montgomery (102 tests) 1997–200821 PWG Rossouw (43 tests) 1997–200320 JT Small (47 tests) 1992–199719 DM Gerber (24 tests) 1980–199219 CS Terblanche (37 tests) 1998–200319 J de Villiers (67 tests) 2002–2010

150 Jaar Book.indd 215 2352011 5:25 PM


Most tries in all Springbok matches

56 JH van der Westhuizen (111 matches) 1993–200344 JP Engelbrecht (67 matches) 1960–196939 BJ Paulse (74 matches) 1999–200738 BG Habana (70 matches) 2004–201032 JH Ellis (74 matches) 1965–197631 JL Gainsford (71 matches) 1960–196730 J Fourie (64 matches) 2003–2010

Most penalty goals in test matches

148 PC Montgomery (102 tests) 1997–200871 M Steyn (25 tests) 2009–201055 AJJ van Straaten (21 tests) 1999–200150 HE Botha (28 tests) 1980–1992

Most drop goals in test matches

18 HE Botha (28 tests) 1980–19928 JH de Beer (13 tests) 1997–19998 AS Pretorius (31 tests) 2002–20076 PC Montgomery (102 tests) 1997–20085 JD Brewis (10 tests) 1949–19535 PJ Visagie (25 tests) 1967–19715 M Steyn (25 tests) 2009–2010

Most drop goals in all Springbok matches

27 HE Botha (40 matches) 1980–19928 BL Osler (30 matches) 1924–19338 PJ Visagie (44 matches) 1967–19718 JH de Beer (14 matches) 1997–19998 AS Pretorius (33 matches) 2002–2007

Most test match appearances against SA

30 GM Gregan (Australia) 1994–200723 SJ Larkham (Australia) 1996–200722 JW Marshall (New Zealand) 1995–200522 GB Smith (Australia) 2000–200921 JM Muliaina (New Zealand) 2003–2010

Most drop goals in tests against SA

4 AP Mehrtens (New Zealand) (16 tests) 1995–20043 JP Wilkinson (England)(9 tests) 1998–20073 RJR O’Gara (Ireland) (6 tests) 2000–2010

SPRINGBOK MISCELLANEOUS RECORDS

Most test match appearances in each position

Fullback PC Montgomery¹ 87Wing BG Habana² 67Centre J de Villiers³ 53Flyhalf AD James 36Scrum half JH van der Westhuizen 87Prop JP du Randt 80Hooker JW Smit 87Lock V Matfield 105Flank SWP Burger 61Eighthman GH Teichmann 42Captain JW Smit 76*1. Also made nine appearances as a centre, five as flyhalf and one as wing.2. Also made one appearance as a centre.3. Also made 14appearances as a wing. Also made three appearances as a centre and one as a fullback. Also made two appearances as a replacement wing. Also made two appearances as a replacement prop and 13 as a prop in the starting 15. Also made two appearances as a No 8.*World record

Most consecutive test match appearances

by positionFullback PC Montgomery (1997–2999) 24Wing PWG Rossouw (1997–1999) 24Centre JL Gainsford (1961–1967 23Flyhalf BL Osler (1924–1933) 17HE Botha (1980–1982) 17JNB van der Westhuyzen (2004–2005) 17Scrum half PF du Preez (2004–2006) 21Prop A–H le Roux (1998–1999) 25Hooker JW Smit (2003–2007) 46Lock V Matfield (2008–2010) 28Flank RJ Kruger (1995–1997) 22Eighthman GH Teichmann (1996–1999) 39Captain JW Smit (2004–2007) 43

Most consecutive test match appearances

46 JW Smit (hooker) 2003–200739 GH Teichmann (eighthman) 1996–199928 V Matfield (lock) 2008–201026 AH Snyman (centre/wing) 1996–199826 AN Vos (eighthman/flank) 1999–2001

Most test match tries in each position

Fullback 18 PC Montgomery *87 testsWing 38 BG Habana *67 testsCentre 26 J Fourie *51 testsFlyhalf 6 PJ Visgaie 25 tests

150 Jaar Book.indd 216 2352011 5:25 PM

Statistics 217

6 JT Stransky *21 testsScrum half 38 JH van der Westhuizen *87 testsProp 5 AC Koch 22 tests5 JP du Randt 80 tests5 GG Steenkamp 31 testsHooker 5 J Dalton 43 tests5 BW du Plessis *35 testsLock 12 MG Andrews *75 testsFlank 11 SWP Burger *61 tests11 JH Smith *59 testsEighthman 7 PJ Spies *35 tests*Excludes tests played in other positions

Longest international career

14 seasons JP du Randt (1994–2007) 13 years, 12 days13 seasons HE Botha (1980–1992) 12 years, 202 days13 seasons DM Gerber (1980–1992) 12 years, 27 days13 seasons BH Heatlie (1891–1903) 12 years, 14 days13 seasons JM Powell (1891–1903) 12 years, 7 days

Most test matches as a replacement Total tests

43 A–H le Roux 5431 CJ van der Linde 6928 PA van den Berg 5128 R Pienaar 4719 DJ Rossouw 5418 JC van Niekerk 52

Oldest living Springboks*

P Malan b 13/02/1919 91 years, 321 daysWHM Barnard b 07/08/1923 87 years, 146 daysC Moss b 12/02/1925 85 years, 322 daysMT Lategan b 29/09/1925 85 years, 93 daysRP Bekker b 15/12/1926 84 years, 16 days*Age as at 31/12/2010

Most appearances as a test match combination

Fullback/wings PC Montgomery, CS Terblanche & PWG Rossouw (1998–1999) 13

Centre pair J de Villiers & J Fourie (2005–2010) 22Halfbacks JH van der Westhuizen & HW Honiball (1993–1999) 24Locks V Matfield & JP Botha (2003–2010) 60*Front row EP Andrews, JP du Randt & JW Smit (2004–2006) 14Loose forwards AG Venter, RJ Kruger & GH Teichmann (1996–1997) 14AG Venter, J Erasmus & GH Teichmann (1997–1999) 14*World record

Springboks sent off in tests (7)

Player Opponent Referee Venue DateJT Small v Australia EF Morrison (England) Brisbane 1993J Dalton v Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995AG Venter v New Zealand WD Bevan (Wales) Auckland 1997B Venter v Uruguay PL Marshall (Australia) Glasgow 1999MC Joubert v Australia PD O’Brien (New Zealand) Johannesburg 2002JJ Labuschagne v England PD O’Brien (New Zealand) London 2002PC Montgomery* v Wales SJ Dickinson (Australia) Cardiff 2005*Montgomery’s first yellow card was subsequently dismissed by a disciplinary commission and his red card rescinded.

Players sent off in tests against South Africa (3)

Player Team Referee Venue DateR Snow Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995GL Rees Canada DTM McHugh (Ireland) Port Elizabeth 1995GR Jenkins Wales J Dumé (France) Johannesburg 1995

150 Jaar Book.indd 217 2352011 5:25 PM


South Africa’s affiliated rugby unions and their early clubs

Western Province Rugby Football Union 1883Hamilton Rugby Club 1875Diocesan Rugby Football Club 1875Villagers Rugby Club 1876Stellenbosch Rugby Club 1880Gardens Rugby Football Club 1882SA College Rugby Football Club 1882

Griqualand West Rugby Football Union 1986Kimberley Rugby Football Club 1870s (records of matches and tours exist but no firm date of establishment)West End 1872/73 (first match played 1873)De Beers 1883Pirates Rugby Club 1884Beaconsfield 1886

Eastern Province Rugby Union 1888Olympics 1880Crusaders 1887Uitenhage Swifts 1892Albany 1893

Natal Rugby Football Union 1890Wanderers (Pietermaritzburg) 1890Savages (1889, but as an Association/Rugby Club)Dragoons 1890Hussars 1891Wasps 1891Berea 1891

Border Rugby Football Union 1891Alberts RFC 1878Buffalo 1880Queenstown Swifts 1882Pirates 1889

Transvaal RFU 1889Potchefstroom Dorp 1885Rand Wanderers 1887

Pirates 1888Pretoria1888West Rand 1892Diggers 1893

Orange Free State and Basutoland RFU 1895No records of establishment dates exist. However, matches were played in the late 1870s, and in the 1880s Pirates, Bloemfontein (later Ramblers) and Railways were the apparent leading clubs. They competed with St Andrew’s (initially) and later Grey College.

South Western Districts Rugby Union 1899Swellendam (possibly 10 years older than Hamilton, officially regarded as South Africa’s first club. Records of the Swellendam Club were destroyed in a fire in 1865.)

Unions established after 1900Western Transvaal Rugby Union 1920Northern Transvaal Rugby Union 1938Boland Rugby Union 1939Eastern Transvaal Rugby Union 1947Northern Free State Rugby Union 1968South Eastern Transvaal Rugby Union 1969

Rhodesia and South West Africa (SWA) were also affiliated to the SA Rugby Football Union.

SWA affiliated as the Damaraland RFU in 1922. Their first Springbok was wing Sias Swart in 1955 while flank Jan Ellis is the best-known rugby player from SWA and represented South Africa in 38 tests – a record until the 1990s.

Rhodesia (including Northern Rhodesia which is now Zambia) produced a number of players who represented South Africa as Springboks, including Des van Jaarsveldt who captained the Springboks in 1960.

(Also see chapter 4 for the early black rugby clubs that were not part of

these rugby unions)

Suid-Afrika se geaffilieerde rugbyunies en die eerste klubs

Potchefstroom Dorp, 1885Rand Wanderers, 1887Pirates, 1888Pretoria, 1888West Rand, 1892Diggers, 1893

Orange Free State and Basutoland Rugby Football Union, 1895Daar bestaan geen rekords van die stigtingsdatums nie. Nietemin is daar in die laat-1870’s en 1880’s wedstryde gespeel. Pirates, Bloemfontein (later bekend as die Ramblers) en Railways was blykbaar die voorste klubs. Hulle het aanvanklik teen St. Andrews en later Grey Kollege meegeding.

South Western Districts Rugby Football Union, 1899Swellendam (Die klub is moontlik tien jaar ouer as Hamiltons, wat amptelik as die oudste klub erken word. Alle rekords van die Swellendam-klub is in 1865 in ’n brand vernietig.)

Unies wat na 1900 gestig isWes-Transvaalse Rugbyunie, 1920Noord-Transvaalse Rugbyunie, 1938Boland Rugbyunie, 1939Oos-Transvaalse Rugbyunie, 1947Noord-Vrystaatse Rugbyunie, 1968Suidoos-Transvaalse Rugbyunie, 1969

Rhodesië en Suidwes-Afrika (SWA) was ook by SARFU geaffilieer. SWA het in 1922 as Damaraland RFU geaffilieer. Hul eerste Springbok was die vleuel Sias Swart, wat in 1955 gespeel het. Die bekendste rugbyspeler van SWA was die flank Jan Ellis. Hy het Suid-Afrika in 38 toetse verteenwoordig, wat ’n rekord was tot in die 1990’s.

Rhodesië (insluitend Noord-Rhodesië, wat nou Zambië is) het ’n hele paar spelers opgelewer wat vir Suid-Afrika gespeel het, soos Des van Jaarsveldt wat in 1960 die Springbokkaptein was.

150 Jaar Book.indd 218 2352011 5:25 PM

Statistics 219

CURRIE CUP WINNERS

Various league systems from 1892 to 1936

Season Winners1892 Western Province Tournament Kimberley1894 Western Province Tournament Cape Town1895 Western Province Tournament Johannesburg1897 Western Province Tournament Port Elizabeth1898 Western Province Tournament Cape Town1899 Griquas Tournament Kimberley1904 Western Province Tournament East London1906 Western Province Tournament Johannesburg1908 Western Province Tournament Port Elizabeth1911 Griquas Tournament Cape Town1914 Western Province Tournament Durban1920 Western Province Tournament Bloemfontein & Kimberley1922 Transvaal League 1925 Western Province League 1927 Western Province League 1929 Western Province League 1932 Border/Western Province League 1934 Border/Western Province League 1936 Western Province League

Finals from 1939 (with two exceptions*)

1939 Transvaal 16–6 Western Province Newlands1946 Northern Transvaal 11–9 Western Province Loftus Versfeld1947 Western Province 16–12 Transvaal Newlands1950 Transvaal 22–11 Western Province Ellis Park1952 Boland 11–9 Transvaal Boland Stadium1954 Western Province 11 8 Northern Transvaal Newlands1956 Northern Transvaal 9–8 Natal King’s Park1957–59* Western Province League Decided over two seasons (1957 and 1959) Thereafter no Currie Cup until 19641964* Western Province League 1968 Northern Transvaal 16–3 Transvaal Loftus Versfeld1969 Northern Transvaal 28–13 Western Province Loftus Versfeld1970 Griquas 11–9 Northern Transvaal De Beers1971 Transvaal 14–14 Northern Transvaal Ellis Park1972 Transvaal 25–19 Eastern Transvaal PAM Brink1973 Northern Transvaal 30–22 Orange Free State Loftus Versfeld1974 Northern Transvaal 17–15 Transvaal Loftus Versfeld1975 Northern Transvaal 12–6 Orange Free State Free State Stadium1976 Orange Free State 33–16 Western Province Free State Stadium1977 Northern Transvaal 27–12 Orange Free State Loftus Versfeld1978 Northern Transvaal 13–9 Orange Free State Free State Stadium1979 Western Province 15–15 Northern Transvaal Newlands1980 Northern Transvaal 39–9 Western Province Loftus Versfeld1981 Northern Transvaal 23–6 Orange Free State Loftus Versfeld1982 Western Province 24–7 Northern Transvaal Newlands1983 Western Province 9–3 Northern Transvaal Loftus Versfeld

150 Jaar Book.indd 219 2352011 5:25 PM


1984 Western Province 19–9 Northern Transvaal Newlands1985 Western Province 22–15 Northern Transvaal Newlands1986 Western Province 22–9 Transvaal Newlands1987 Northern Transvaal 24–18 Transvaal Ellis Park1988 Northern Transvaal 19–18 Western Province Loftus Versfeld1989 Northern Transvaal 16–16 Western Province Newlands1990 Natal 18–12 Northern Transvaal Loftus Versfeld1991 Northern Transvaal 27–15 Transvaal Loftus Versfeld1992 Natal 14–13 Transvaal Ellis Park1993 Gauteng Lions 21–15 Natal King’s Park1994 Gauteng Lions 56–35 Orange Free State Springbok Park1995 Natal 25–17 Western Province King’s Park1996 Natal 33–15 Golden Lions Ellis Park1997 Western Province 14–12 Free State Cheetahs Newlands1998 Blue Bulls 24–20 Western Province Loftus Versfeld1999 Golden Lions 32–9 Natal Sharks King’s Park2000 Western Province 25–15 Natal Sharks Absa Stadium2001 Western Province 29–24 Natal Sharks Newlands2002 Blue Bulls 31–7 Golden Lions Ellis Park2003 Blue Bulls 40–19 Natal Sharks Loftus Versfeld2004 Blue Bulls 42–33 Free State Cheetahs Loftus Versfeld2005 Free State Cheetahs 29–25 Blue Bulls Loftus Versfeld2006 Free State Cheetahs 28–28 Blue Bulls Vodacom Park2007 Free State Cheetahs 20–18 Golden Lions Vodacom Park2008 Natal Sharks 14–9 Blue Bulls Absa Stadium, Durban2009 Blue Bulls 36–24 Cheetahs Loftus Versfeld2010 Sharks 30 10 Western Province King’s Park

150 Jaar Book.indd 220 2352011 5:25 PM

Statistics 221

FINAL RECORDS

Scores of more than 30 points

56 Transvaal v Orange Free State, 1994 final score 56–33*42 Blue Bulls v FS Cheetahs, 2004 final score 42–3340 Blue Bulls v Sharks, 2003 final score 40–1939 Northern Transvaal v WP, 1980 final score 39–936 Blue Bulls v FS Cheetahs, 2009 final score 36–2433 Free State v WP, 1976 final score 33–1633 Free State v Lions, 1994 final score 33–5633 Sharks v Lions, 1996 final score 33–1533 FS Cheetahs v Blue Bulls, 2004 final score 33–42*The match aggregate of 89 points is also a finals record

Five tries or more

7 Lions v Orange Free State 19946 Blue Bulls v Cheetahs 20045 Blue Bulls v WP 19805 Lions v Sharks 19995 Blue Bulls v Sharks 2003

20 points or more by a player

26 Derick Hougaard, Blue Bulls v Lions 2002 (1 try, 5 penalties, 2 drop goals)

25 Patrick Lambie, Sharks v WP 2010 (2 tries, 3 conversions, 3 penalties)

24 Naas Botha, Blue Bulls v Lions 1987 (4 penalties, 4 drop goals)Braam van Straaten, WP v Sharks 2001 (1 try, 2 conversions, 5 penalties)

21 Gavin Johnson, Lions v Free State 1994 (6 conversions, 3 penalties)Morné Steyn, Blue Bulls v FS Cheetahs 2009 (3 conversions, 4 penalties, a drop goal)

20 Thierry Lacroix, Natal v WP 1995 (6 penalties, 1 conversion)

Six conversions by a player

6 Gavin Johnson, Lions v Cheetahs 1994

Six penalty goals by a player

6 Thierry Lacroix, Natal v WP 1995

Four drop goals by a player

4 Naas Botha, Northern Transvaal v Transvaal 1987

40 points or more in finals

138 Naas Botha 1t, 10c, 20p, 18dg 1977-1991 62 Willem de Waal 7c, 16p 2004-2010 54 Morné Steyn 6c, 12p, 2dg 2005-2009 45 Calla Scholtz 1t, 4c, 9p, 2dg 1983-1988 44 Derick Hougaard 1t, 3c, 8p, 3dg 2002-2006 41 Joel Stransky 1c, 13p 1990-1995

Three tries in final

4 Ettienne Botha Blue Bulls 2003-20043 Neil Burger WP 1982-19853 Edrich Krantz FS & Tvl 1976-1980

CURRIE CUP MATCH RECORDS

More than 110 points

147 Blue Bulls v SWD (147-8) Pietersburg 1996113 Cheetahs v SWD (113-11) Bloemfontein 1996111 Pumas v SWD (111-14) Witbank 2001

Wins by 100 points

139 Blue Bulls v SWD (147-8) Pietersburg 1996106 Cheetahs v NFS (106-0) Bloemfontein 1997102 Cheetahs v SWD (113-11) Bloemfontein 1996102 SWD Eagles v NFS (102-0) George 1999

16 tries

23 Blue Bulls v SWD (147-8) 199618 Western Transvaal v E.OFS (103-9) 198816 Transvaal v Far North (99-9) 197316 SWD Eagles v NFS (102-0) 199916 Pumas v SWD Eagles (111-14) 2001

35 or more points by a player

46 Jannie de Beer (3t, 14c, 1p) FS Cheetahs v NFS 199740 Casper Steyn (2t, 3c, 8p) Blue Bulls v SWD 200038 Henry Honiball (4t, 6c, 2p) Sharks v Boland 1996 Lance Sherrell (2t, 14c) Blue Bulls v SWD 199637 Casper Steyn (2t, 3c, 7p) Pumas v FS Cheetahs 200336 Gerald Bosch (1t, 13c, 2dg) Tvl v FN 1973 Eric Herbert (3c, 9p, 1dg) NFS v Valke 1997 Casper Steyn (1t, 7c, 7p) Blue Bulls v Pumas 200035 Jacques Olivier (7t) Blue Bulls v SWD 1996 Kennedy Tsimba (1t, 9c, 4p) FS Cheetahs v Griquas 2003 Braam Pretorius (2t, 11c, 1p) Pumas v Valke 2009

150 Jaar Book.indd 221 2352011 5:25 PM


Six tries by a player

7 Jacques Olivier N Tvl v SWD (147-8) 19966 Buks Marais Boland v NED (33-3) 1952

14 conversions by a player

14 Lance Sherrell N Tvl v SWD 199614 Jannie de Beer FS Cheetahs v NFS 199714 Nel Fourie Pumas v SWD Eagles 2001

Nine penalty goals by a player

9 Eric Herbert NFS v Valke 19979 Derick Hougaard Blue Bulls v WP 2002

Five drop goals by a player

5 Naas Botha N Tvl v Natal 1992

CURRIE CUP SEASON RECORDS

Seven hundred and fifty points

792 Natal 15 matches 1996783 Northern Transvaal 13 matches 1996

100 tries by a team

112 Natal Sharks 15 matches 1996102 Northern Transvaal 13 matches 1996

250 points by a player

268 Johan Heunis N Tvl 1989263 Gavin Lawless Transvaal 1996252 Casper Steyn Blue Bulls 1999

15 tries

21 Bjorn Basson Griquas 201019 Carel du Plessis WP 198919 Colin Lloyd Leopards 200618 Ettienne Botha Blue Bulls 200418 Alistair Kettledas Pumas 200916 Jan-Harm van Wyk FS 199716 Ryno Benjamin Boland 200615 Philip Burger FS Cheetahs 2006

50 conversions

62 Louis Koen WP 199755 Jannie de Beer FS Cheetahs 199754 Braam Pretorius Pumas 2009

40 penalties

50 Willem de Waal WP 201048 Gavin Lawless Lions 199645 Lance Sherrell WP 1991 Johan Heunis N Tvl 1987 Cameron Olivier Transvaal 198942 Cameron Olivier Transvaal 1990 Andre Joubert FS 1989

20 drop goals

20 Naas Botha N Tvl 1985

CURRIE CUP CAREER RECORDS

100 matches

142 Helgard Muller FS 1983–1998141 Rudi Visagie FS, Natal, SE-TVL 1980–1996136 Chris Badenhorst FS, Natal, SE–TVL 1986–1999128 Burger Geldenhuys N Tvl 1977–1989 Ollie le Roux FS & Natal Sharks 1993–2007126 André Joubert FS & Natal Sharks 1986–1999125 Eric Herbert NFS & FS Cheetahs 1986–2001123 Naas Botha N Tvl 1977–1992118 Willie Meyer EP, FS, Lions 1989–2002115 AJ Venter FS Cheetahs, Lions & Sharks 1997–2008114 Piet Krause Lions, GW, BB, Valke 1996–2007 Bevin Fortuin SWD, FS Cheetahs 2000–2010 Louis Strydom Griffons, Blue Bulls, Valke, Lions, FS Cheetahs 2001–2010113 Skipper Badenhorst Valke, Pumas, Sharks, FS Cheetahs 2000–2010112 Stefan Terblanche Boland, Sharks 1996–2010112 Louis Moolman N Tvl 1974–1986111 Jacques Botes Pumas, Sharks 2002–2010 Willem de Waal Leopards, FS Cheetahs, WP 2003–2010110 Justin Peach EP, Boland 2001–2010108 Eddie Fredericks Leopards, FS Cheetahs, NFS 1998–2010106 Gavin Passens Griffons, Pumas, Blue Bulls, FS Cheetahs, Griquas 1999–2010 Kabamba Floors SWD, FS Cheetahs 2003–2010 Martiens le Roux FS 1973–1986 De Wet Ras FS & Natal 1974–1986

150 Jaar Book.indd 222 2352011 5:25 PM

Statistics 223

104 Gerrie Sonnekus FS 1974–1985103 Uli Schmidt N Tvl & Tvl 1983–1994 Albert van den Berg GW & Sharks 1996–2009102 Adolf Malan N Tvl 1983–1992 John Daniels Boland, Lions 1998–2008 Adi Jacobs Valke, Sharks 2001–2010101 Gysie Pienaar FS 1974–1987 Hendro Scholtz FS Cheetahs 1999–2010

1000 points

1699 Naas Botha N Transvaal 1977–19921433 Willem de Waal FS Cheetahs, WP 2002–20101402 Eric Herbert NFS, FS Cheetahs 1986–20011210 De Wet Ras FS & Natal 1974–19861165 Andre Joubert FS 2& Sharks 1986–19991017 Calla Scholtz Boland & WP 1980–1989

Most Tries

77 John Daniels Boland, Lions 1998–200870 Breyton Paulse WP 1996–200765 Chris Badenhorst FS 1986–199958 Andre Joubert FS, Sharks 1986–199956 Stefan Terblanche Boland, Sharks 1994–201053 Eddie Fredericks WP, NFS, FS, Leopards 1998–2010 52 Egon Seconds WP, Griquas 2001–200951 Gerrie Germishuys FS, Transvaal 1971–1985 Carel du Plessis WP, Transvaal 1980–1989 Neil Burger WP 1982–1991 Jan–Harm van Wyk FS, Pumas 1996–200150 Fabian Juries EP, FS Cheetahs, NFS 2001–2009

17 points or more in a final

26 Derick Hougaard, Blue Bulls v Golden Lions 1 try, 2 drop goals, 5 pen 2002

24 Naas Botha, N-Tvl v Transvaal 4 drop goals, 4 pen 198724 Braam van Straaten, Western Province v Natal Sharks 1 try, 2 con,

5 pen 200121 Gavin Johnson, Golden Lions v Free State 6 con, 3 pen 199421 Morné Steyn, Blue Bulls v FS Cheetahs 3 con, 4 pen, 1 drop goal 200920 Thierry Lacroix, Natal v Western Province 6 pen, 1 con 199519 Naas Botha, N-Tvl v Western Province 2 con, 3 pen, 2 drop goals 198019 Willem de Waal, FS Cheetahs v Blue Bulls 5 pen, 2 con 200518 De Wet Ras, Free State v Western Province 3 con, 3 pen,

1 drop goal 197618 Henry Honiball, Natal Sharks v Golden Lions 3 con, 4 pen 199617 Gerald Bosch, Transvaal v E-Tvl 1 con, 2 pen, 3 drop goals 1972

CURRIE CUP MOST DROP GOALS

Career

135 Naas Botha, N-Tvl69 De Wet Ras, Free State, Natal

Season

20 Naas Botha, N-Tvl–198519 Naas Botha, N-Tvl–1987

Final

4 Naas Botha, N-Tvl v Transvaal–19873 Gerald Bosch, Transvaal v E-Tvl–19723 Naas Botha, N-Tvl v Western Province–1985

Non-final match

5 Naas Botha, Northern Transvaal v Natal 19924 Len Rodriquez, Western Province v Griqualand West 19504 De Wet Ras, Natal v Western Province 19794 Giepie van Zyl, Eastern Province v Transvaal 19814 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 19854 Naas Botha, N-Tvl v NFS 19854 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 1987 (at Loftus)4 Naas Botha, N-Tvl v Golden Lions 1987 (at Ellis Park) NFS 1985

CURRIE CUP MISCELLANEOUS

Fastest try after kick-off

20 seconds: Chris Jack, 11/7/2009 WP v Natal Sharks: Newlands29 seconds: Gerrie Britz, 2/8/2003 FS Cheetahs v Pumas: Puma Stadium39 seconds: Paul de Koker, 5/10/2002 Griquas v Blue Bulls: Absa Park40 seconds: Dale Heidtman, 20/7/2002 Pumas v EP, PEPRFU Stadium46 seconds: Juan de Jongh, 10/10/2009 WP v Lions: Coca-Cola Park54 seconds: Riaan Swanepoel, 17/7/2009 Natal Sharks v Boland: Absa

Stadium

Fastest drop goal after kick-off

22 seconds: Willem de Waal 22/9/2007 FS Cheetahs v WP: Newlands

150 Jaar Book.indd 223 2352011 5:25 PM


Fastest yellow card after kick-off

43 seconds Derick Kuün, Blue Bulls v Sharks, Loftus Versfeld 5/7/200858 seconds Bakkies Botha, Blue Bulls v WP, Newlands 17/10/2009

Youngest winning captain in a final

22 years 217 days: Naas Botha Blue Bulls 1980

Winning captain, manager and coach in finals

Naka Drotské, FS Cheetahs captain 2005 manager 2006 coach 2007

Most successful coaches

Brig. Buurman van Zyl, Northern Transvaal: 9 wins & 2 draws 1968-1981Dawie Snyman, Western Province: 5 consecutive wins, 1982-1986Ian McIntosh, Natal/Natal Sharks: 4 wins 1990-1996Heyneke Meyer, Blue Bulls: 3 consecutive wins, 1 draw 2002-2006

Youngest winning coaches

32 years 351 days: Rassie Erasmus 5/11/1972, FS Cheetahs 22/10/200533 years 89 days: Dawie Snyman 5/7/1949, Western Province 2/10/1982

Club with most players in a final

Shimlas (Free State v Western Province, 1976): 13 players:Gerrie Germishuys, Joggie Jansen, Dirk Froneman, Edrich Krantz, De Wet Ras, Barry Wolmarans, Wouter Hugo, Martiens le Roux, Theuns Stofberg, Klippies Kritzinger, Ross van Reenen, Eben Jansen (injured Jansen replaced by Gerrie Sonnekus during the match).

Currie Cup individual records

Most Currie Cup matches as referee135 Jonathan Kaplan Saru100 André Watson Saru

Most finals

11 Burger Geldenhuys Northern Transvaal11 Naas Botha Northern Transvaal9 Louis Moolman Northern Transvaal8 Hennie Bekker Free State & Western Province8 Tommy du Plessis Northern Transvaal8 Thys Lourens Northern Transvaal (on the winning side in every final,

four times as captain)8 Uli Schmidt Northern Transvaal & Transvaal7 Jannie Breedt Northern Transvaal & Transvaal

7 Carel du Plessis Western Province & Transvaal7 Pierre Edwards Northern Transvaal7 Willie Kahts Northern Transvaal7 Ollie le Roux Free State & Natal Sharks & FS Cheetahs7 Adolf Malan Northern Transvaal7 Heinrich Rodgers Northern Transvaal & Transvaal7 Theuns Stofberg Free State (win 1976), Northern Transvaal (share

with WP in 1979, win 1980) and Western Province (win in 1982 and 1983)

6 Daan du Plessis Northern Transvaal6 Michael du Plessis Western Province & Transvaal6 Gerbrand Grobler Northern Transvaal & Transvaal6 Martiens le Roux Free State6 Rob Louw Western Province6 Shaun Povey Western Province6 Divan Serfontein Western Province6 James Small Transvaal & Natal & Western Province6 Henning van Aswegen Free State & Western Province6 Pedrie Wannenburg Blue Bulls5 Mark Andrews Natal5 Wahl Bartmann Transvaal & Natal5 Darius Botha Northern Transvaal5 Gary Botha Blue Bulls5 Fourie du Preez Blue Bulls5 Robert du Preez Northern Transvaal & Natal5 Pote Fourie Northern Transvaal5 John Knox Northern Transvaal5 Johann Lampbrecht Northern Transvaal5 Hennie le Roux Transvaal5 Victor Matfield Blue Bulls5 Dick Muir Natal & Western Province5 Jan Oberholzer Northern Transvaal5 Gavin Passens Blue Bulls (2002, 2003, 2004) and Cheetahs (2006,

2007) – on the winning side in every final.5 Francois Pienaar Transvaal5 De Wet Ras Free State5 Danie Rossouw Blue Bulls5 Pieter Rossouw Western Province5 Calla Scholtz Western Province5 André Skinner Northern Transvaal & Transvaal5 Gerrie Sonnekus Free State5 Toks van der Linde Western Province5 Moaner van Heerden Northern Transvaal5 André van Staden Northern Transvaal5 Christo Wagenaar Northern Transvaal

150 Jaar Book.indd 224 2352011 5:25 PM

Statistics 225

CURRIE CUP SEMI-FINALS

year Winners Losers Venue1954 Northern Transvaal 9 Free State 8 Free State Stadium, Bloemfontein1956 Natal 11 Western Province 10 Newlands, Cape Town1969 Western Province 13 Boland 11 Newlands, Cape Town1970 Northern Transvaal 24 Natal 8 King’s Park, Durban1971 Transvaal 23 Natal 10 Ellis Park, Johannebsurg1972 Free State 19 Western Province 15 Newlands, Cape Town1973 Northern Transvaal 20 Rhodesia 7 Loftus Versfeld, Pretoria1974 Transvaal 30 Eastern Province 6 Ellis Park, Johannesburg1979 Northern Transvaal 16 Eastern Province 6 Boet Erasmus, Port Elizabeth Western Province 20 Griqualand West 15 De Beers Stadium, Kimberley1980 Northern Transvaal 49 SE Transvaal 6 Loftus Versfeld, Pretoria Western Province 21 Eastern Province 13 Boet Erasmus, Port Elizabeth1981 Northern Transvaal 36 Northern Free State 12 Loftus Versfeld, Pretoria Free State 28 Eastern Transvaal 15 Pam Brink Stadium, Springs1982 Western Province 47 Natal 18 Newlands, Cape Town Northern Transvaal 24 Northern Free State 21 North West Stadium, Welkom1983 Western Province 7 Natal 3 King’s Park, Durban Northern Transvaal 32 Northern Free State 15 Loftus Versfeld, Pretoria1984 Natal 26 Free State 15 King’s Park, Durban Western Province 53 Eastern Transvaal 0 Newlands, Cape Town1986 Transvaal 18 Natal 4 King’s Park, Durban1987 Transvaal 12 South West Africa 9 National Stadium, Windhoek1988 Western Province 26 Northern Free State 9 North West Stadium, Welkom1989 Western Province 71 Western Transvaal 9 Olën Park, Potchefstroom1996 Natal 35 Free State 20 King’s Park, Durban Transvaal 31 Northern Transvaal 21 Loftus Versfeld, Pretoria1997 Western Province 38 Lions 18 Newlands, Cape Town Cheetahs 40 Natal 22 King’s Park, Durban1998 Western Province 27 Griqualand West 11 Hoffe Park, Kimberley Blue Bulls 31 Natal Sharks 17 Loftus Versfeld, Pretoria1999 Lions 81 SWD Eagles 21 Ellis Park, Johannesburg Natal Sharks 45 Cheetahs 8 King’s Park, Durban2000 Natal Sharks 29 Cheetahs 15 Absa Stadium, Durban Western Province 43 Lions 22 Newlands, Cape Town2001 Western Province 40 Cheetahs 18 Newlands, Cape Town Natal Sharks 16 Lions 9 Absa Stadium, Durban2002 Lions 43 Cheetahs 29 Vodacom Park, Bloemfontein Blue Bulls 22 Natal Sharks 19 Absa Stadium, Durban2004 Blue Bulls 40 Lions 33 Loftus Versfeld, Pretoria Cheetahs 17 Western Province 11 Newlands, Cape Town2005 Cheetahs 16 Western Province 11 Newlands, Cape Town Blue Bulls 31 Lions 23 Loftus Versfeld, Pretoria2006 Blue Bulls 45 Western Province 30 Loftus Versfeld, Pretoria Cheetahs 30 Natal Sharks 14 Vodacom Park, Bloemfontein2007 Lions 19 Sharks 12 Absa Stadium, Durban Cheetahs 11 Blue Bulls 6 Vodacom Park, Bloemfontein2008 Sharks 29 Lions 14 Absa Stadium, Durban Blue Bulls 31 Cheetahs 19 Loftus Versfeld, Pretoria2009 Cheetahs 23 Sharks 21 Absa Stadium, Durban Blue Bulls 21 Western Province 19 Newlands, Cape Town2010 Sharks 16 Blue Bulls 12 Absa Stadium, Durban Western Province 31 Cheetahs 7 Newlands, Cape Town

150 Jaar Book.indd 225 2352011 5:25 PM


Bath, Richard. 2008. The British and Irish Lions miscellany. Londen: Vision Sports.

Bishop, John. 2000. MAC: The face of rugby. Kaapstad: Don Nelson.

Burger, Gerhard & Van der Berg, Wim. 2008. The Lions’ tale – 120 years of the Red and White. Johannesburg: Online Communications.

Carmichael, Shelley (red.) en verskeie outeurs. 2003. 112 Years of Springbok rugby, tests and heroes. Kaapstad: Highbury Monarch Communications vir die Suid-Afrikaanse Rugby-Voetbalunie.

Claassen, Wynand. 1985. More than just rugby. Johannesburg: Hans Strydom.

Colquhoun, Andy. 2007. Hennie Muller: Die windhond. Kaapstad: Don Nelson.

Craven, D.H. 1949. Ek speel vir Suid-Afrika. Kaapstad: Nasionale Pers.

Craven, D.H. 1964. Springbok-annale/Springbok annals, 1891–1964. Uitgegee deur die SA Rugbyraad as deel van sy jubileumfees. Johannesburg: Mimosa.

Craven, D.H. 1980. Die groot rugbygesin van die Maties, 1980. Kaapstad: Galvin & Sales.

Craven, D.H. & Jordaan, Piet. 1955. Met die Maties op die rugbyveld, 1880–1955. Kaapstad: Nasionale Boekhandel.

De Villiers, Steve. 1989. Kaviaar vir ’n kameraad.

Johannesburg: Perskor.De Villiers, Steve. 1990. Kaviaar vir ’n kanniedood.

Johannesburg: Perskor.Difford, Ivor D. 1933. History of South African rugby

football. Wynberg, Kaapstad: Speciality Press of SA.Dobson, Paul. 1989. Rugby in Suid-Afrika: ’n Geskiedenis,

1861–1988. Kaapstad: Zxzxzxzxz.Dobson, Paul. 1990. Bishops Rugby – a history. Kaapstad:

Don Nelson.Dobson, Paul. 1996. Rugby’s greatest rivalry. Kaapstad:

Human en Rousseau.Ferreira, J.T., Blignaut, J.P., Landman, P.J. & Du Toit,

J.F. 1989.Transvaal Rugby-Voetbalunie: 100 jaar. Johannesburg: Transvaalse Rugby-Voetbalunie.

Gerber, Hennie. 1982. Craven. Kaapstad: Tafelberg.Gouws, Leon. 1971. Frik du Preez, rugbyreus. Honeydew:

Janssonius & Heyns.Greyvenstein, Chris. 1977. Springbok saga. Kaapstad: Don

Nelson en Toyota SA.Greyvenstein, Chris. 1989. Naas Botha, rugby’s golden boy

(SA Sporting Greats). Kaapstad: Don Nelson.Grieb, Eddie & Farmer, Stuart. 2009. Springbok miscellany.

Johannesburg: Jonathan Ball.Heenop, Albert. 2001. Team of the 90s. Durban: Mundell

Media.

Bibliografie

150 Jaar Book.indd 226 2352011 5:25 PM

227Bibliograf ie

Herbert, Alfred. 1980. The Natal rugby story. Pietermaritzburg: Shuter & Shooter.

Howitt, Bob. 2005. Sanzar saga. Johannesburg: Jonathan Ball.

Jooste, Graham K. 1995. South African rugby teams. Londen: Penguin.

Le Roux, Herman. 1998. Sportpourri. Pretoria: J.L. van Schaik.

Luyt, Louis. 2003. Walking proud: The Louis Luyt autobiography. Kaapstad: Don Nelson.

Medworth, C.O. 1964. Natal rugby, 1870–1964. Kaapstad: Howard Timmins.

Parker, A.C. 1983. WP Rugby Centenary, 1883–1983. Kaapstad: Westelike Provinsie Rugby-Voetbalunie.

Partridge, Ted. 1991. A life in rugby. Halfway House: Southern Book.

SA Rugbyjaarboeke, 1950–2011. Verskeie uitgewers, borge en drukkers.

SA Rugby Football Union, 1995. Kaapstad: Royston Lamond International.

SA Rugbypublikasies. Verskeie uitgewers, borge en drukkers.

Shippey, Kim. 1971. The unbeatables: Springboks in Australia. (Geen verwysing na uitgewers, drukkers of verspreiders nie.)

Shnaps, Teddy. 1989. A statistical history of Springbok rugby. Kaapstad: Don Nelson.

Smit, John met Mike Greenaway. 2009. Captain in the cauldron. Durban: Highbury Safika Media.

Smit, Kobus. 2007. The complete book of Springbok rugby records. Kaapstad: Don Nelson.

Sweet, Reg. 1956. The Kiwis conquer. Kaapstad: Howard Timmins.

Sweet, Reg. 1990. Natal 100 – Centenary of Natal Rugby Union. Durban: Natalse Rugbyunie.

Van der Berg, Wim. 2010. Greatest Currie Cup moments. Johannesburg: Penguin.

Van der Berg, Wim & Burger, Gerhard. 2008. Blou Bulle: 70 gloriejare. Johannesburg: Penguin.

Van Rensburg, Frikkie. 1986. Die ontstaan van Griekwaland-Wes-rugby, 1886–1986. Kimberley: Noordkaaplandse Drukkers.

Van Zyl, M.C. (red.) en verskeie skrywers. 1988. Noord-Transvaalrugby 50. Pretoria: Noord-Transvaalse Rugbyunie.

Volschenk, Johan. 1977. Die Ligbloues. Pretoria: TRI-Uitgewers.

White, Jake met Craig Ray. 2007. In black and white: The Jake White story. Kaapstad: Zebra.

Ander bronne:Argiewe en tydskrifuitknipselsBlou – amptelike tydskrif van die Bulls en die Blou BulleGoue Leeus-Rugbyunie se argieweGriekwaland-Wes-Rugbyunie se argieweHerman le Roux: Brosjures en koerant- en

tydskrifuitknipsels uit die versameling van Herman le Roux, voormalige sportredakteur van Volksblad en Beeld

Raiders Rugbyklub se MuseumTransvaal Independent Rugby Football Union se geskrifteWebtuisteshttp://bleacherreport.com/articleshttp://myfundi.co.zawww.absa.co.zawww.bluebull.co.zawww.classicclashes.co.zawww.genslin.us/bokkewww.irb.comwww.johnsmit.co.zawww.lionsrugby.co.zawww.planetrugby.comwww.rugby365.comwww.rugbyvaria.comwww.sarugby.co.zawww.sasahof.co.zawww.sharksrugby.co.zawww.sport24.co.zawww.superrugby.comwww.supersport.co.zawww.tagrugby.co.zawww.trinationsrugby.net

150 Jaar Book.indd 227 2352011 5:25 PM


150 Jaar Book.indd 228 2352011 5:25 PM

229

150 Jaar Book.indd 229 2352011 5:25 PM


Index

150 Jaar Book.indd 230 2352011 5:25 PM

Book

Documents

Transcript of Book