BOJXONA IQTISODIYOTI

O'zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Korakalpok Davlat Universiteti

«Iqtisodiyot» kafedrasi

BOJXONA IQTISODIYOTI Ma`ruza matnlari to’plami

Нукус

2

Annotatsiya

Mazkur ma`ruza matnilarida «Bojxona iqtisodiyoti» fanining predmeti va vazifalari, bojxona to’lovlarini

to’lashning o’ziga xos xususiyatlari, bojxona munosabatlarini ifodalovchi asosiy atama va tushunchalar, tovar va transport vositalarini bojxona chegarasi orqali olib o’tish qoidalari, bojxona qonunchiligini buzganligi uchun javobgarlik, bojxona siyosatining mohiyati, bojxona rejimlari va ularning qo’llanilishi, bojxona qiymati va uni aniqlash usullari kabi masalalari keng yoritilgan.

Ma`ruza matnlari «Iqtisodiyot» kafedrasining 2009-yil 26-avgust 1-son va iqtisodiyot fakul teti o’quv-uslub hay`atining 2009-yil 1-sonli qarorlari bilan tastiqlangan. Iqtisodiyot fakulteti dekani dots. S.Bayjanov Tuzuvchilar: ass. J.Dosekeev

Taqrizchilar: J.Erejepova - Iqtisod fanlari nomzodi, dotsent

G.Djumagalieva-katta o’qituvchi

3

1.MAVZU: «BOJXONA IQTISODIYOTI» FANINING PREDMETI VA VAZIFALARI. REJA:

1. Bojxona iqtisodiyotining umumiy tavsifi. 2. Kurs predmeti va vazifalari. 3. Bojxona faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish. 4. Bojxonaning tashkiliy tartibi. O’zbekistonda Bojxona iqtisodiyotining tashkil etilishi va

rivojlanishi.

1.1.Bojxona iqtisodiyotining umumiy tavsifi. O’zbekiston Respublikasining bojxona xizmati 2001 yilda o’zining o’n yilligini nishonladi. o’tgan yillar mobaynida bojxona organlari faoliyatining huquqiy asoslarini takomillashtirish va uning infratuzilmasini yaratish borasida ko’p ishlar qilindi. Bu davrda bojxona qonunchiligining xalqaro meyorlarga muvofiq ishlab chiqarilgan va respublika bojxona organlarining Jahon bojxona tashkilotlaridagi obro’-e`tiborini oshirishga qaratilgan quyidagi uch asosiy huquqiy hujjat O’zbekiston Respublikasining Bojoxona kodeksi, «Bojxona tarifi to’g`risidagi» va «Davlat bojxona xizmati to’g`risidagi» qonun qabul qilindi.

O’zbekiston Respublikasining mustaqillikni qo’lga kiritishi, jamiyat hayotida tub o’zgarishlarning boshlanishi va bozor iqtisodiyotini shakillantirishga qaratilgan iqtisodiy islohotlar bilan bog`liq holda Respublikaning milliy manfaatlarini himoya etishga qaratilgan mustaqil bojxona siyosati ishlab chiqila boshlandi. Bu siyosat xalqaro amaliyotda to’plangan Bojxona iqtisodiyoti tajribasiga tayanadi. Uning asosiy vazifasi iqtisodiyot va jamiyatning o’tish davridagi o’ziga xos vazifalarini hal etishga xizmat qilishdan iborat. Bojxona iqtisodiyoti O’zbekiston Respublikasiningichki va tasho’i iqtisodiy siyosati tizimida alohida o’rin tutadi.

Bojxona xalo’lar va davlatlar o’rtasidagi savdo va iqtisodiy aloqalarni tartibga solishning o’ziga xos shakli sifatida ko’p asrlar ilgari paydo bo’lgan. Tasho’i savdo aloqalari to’g`risidagi ilk ma`lumotlar bizgacha qadimgi Misr podsholarining oltinchi sulolasi yodgorliklari orqali etib kelgan (eramizdan avvalgi III ming yillik boshlari). Keyinchalik Nil vodiysi savdogarlarining savdo aloqalari Ikki daryo oraligìda joylashgan quldorlik davlatlari bo’ylab tarqalgan.

Misrdagi Yangi podsholik davriga oid (eramizdan avvalgi XVI-XII asrlar) tarixiy yodgorliklarining guvohlik berishicha, bu davrlarda ham savdo karvonlarining harakati doimo havf ostida bo’lgan. Doimiy ravishda soqchilar saqlash o’immatga tushar va doimo ham samara beravermas edi. Shuning uchun savdo karvonlarini qo’riqlash maqsadida alohida yigìmlar undirila boshlangan.

Bojxona bojlari o’zining asosiy – fiskal, ya`ni xazina manfaatlarini himoya etuvchi vazifasi orqali boshqa yigimlar va soliqlar qatorida davlatni mustahkamlash uchun xizmat o’ilgan.

Davlatchilik rivojlanishi bilan birga bojxona bojlari ham, bojxona xizmatini tashkil etishning shakl va usullari ham takomillashib borgan. Bojlarni yigìsh dengiz portlarida va bozorlarda ham amalga oshirilgan. Bu turdagi bojlarni undirish qo’shni davlatlar o’rtasida dushmanlik munosabatlari paydo bo’lishi tufayli to’xtatilgan va chegaralar yopilgan. Bojlar, odatda, oltin va kumushda to’langan.

Kontrabanda har qanday davlat uchun xavfli holat hisoblanadi. Shuning uchun bojlar yigìsh bilan bir qatorda bojxonaning eng muxim vazifalaridan biri kontrabandaga qarshi kurashishdir. Kontrabandani keng miqyosda rivojlanishi mamlakatlarning iqtisodiyotiga sezirarli yo’qotishlar olib kelgan va ular bojxonani ushlab turish uchun katta mablaYo sarflaganlar.

Bojxonaning o’rta asirlardagi rivojlanishi davlatlarning paydo bo’lishi, xalqaro savdo va moliyaviy-iqtisodiy munosabatlarning kengayishi bilan chambarchas bog`liq.

XVII-XVIII asrlarda kapitalistik davlatlarning bojxona siyosati asosan mamlakatning ijobiy savdo balansini ta`minlash uchun xizmat o’ilgan. Bir vaqtning o’zida fiskal xarakterga ega yuqori bojxona bojlaridan importni chegaralash yo’lida foydalanilgan.

Sanoatlashgan kapitalizmning rivojlanish davrida (XVIII asrning oxiri) bojxona siyosati yagona – yuqori protektsionistik bojxonalar yordamida milliy sanoatni shakillantirish va himoyalash uchun hizmat o’ilgan.

XX asrdan boshlab davlatlar bojxona siyosatidan iqtisodiyotni tartibga solish va bozorlarda monopolizmga qarshi kurash uchun foydalanishgan. 30-40 yillardagi jahon iqtisodiy ino’irozlari davrida (1929-1933 va 1937-1938 yillar) bojxona siyosati o’ta protektsionistik xarakterga ega ekanligi va kirib kelayotgan tovarlardan olinadigan bojlar miqdorining o’sishi bilan ajralib turadi.

Ikkinchi jaxon urushidan keyingi dastlabki yillarda Gàrbiy Evropada davlatlarining bojxona siyosati mavjud bojxona to’siqlarini engillashtirishga qaratilgan edi. Chunki, bu mamlakatlar uchun oqibatida vayron

4bo’lgan xo’jaliklarini tiklashlari uchun zarur asbob- uskunalar, mashinalar va iste`mol tovarlarining taqchilligi boshidan kechirishar edi. Gàrbiy Evropa davlatlarida qayta tiklash davrining tugashi, sanoat ishlab chiqarishining o’sishi va milliy mahsulotlarni sotishdan o’iyinchiliklar import tovarlar yo’lini to’suvchi bir qator bojxona to’siqlarini o’rnatishlariga olib keldi.

Rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiy va siyosiy mustaqillikni ta`minlashga qaratilgan bojxona siyosatini olib borishadi. Bu siyosat milliy iqtisodiyotlarning rivojlanishini mustahkamlash uchun hizmat o’iladi va protektsionizm xarakteriga ega. Masalan, olib kirilayotgan mashina, asbob-uskunalar va kimyo mahsulotlari eng kam boj stavkalari belgilanadi. qishloq ho’jalik mahsulotlari esa boj undirilmasdan kiritiladi. Kiyim-kechak, uy-ro’zgòr buyumlariga belgilanadigan stavkalar meyori oshib boradi. Bezak buyumlar, spirtli ichimliklarga esa yuqori stavkalar belgilanadi.

Bojxona organlari Markaziy Osiyoda ham juda qadimdan mavjud bo’lgan. Bizga ma`lumki, bu hududdan ming yillar mobaynida Gàrb va Sharqni bog`lab kelgan Buyuk ipak yo’li o’tgan. Buyuk ipak yo’li bo’ylab amalga oshirilayotgan savdo qoidalari asrlar davomida qayta ishlanib takomillashib borgan. Agar biron-bir davlat yoki shahar bojxona qoidalarini murakkablashtirsa yoki boj va yigìmlar miqdorini oshirsa savdo karvonlari ularni aylanib o’tishga harakat o’ilishgan. Faqat Markaziy Osiyo hududining o’zida Buyuk ipak yo’lining bir necha tarmoYoi mavjud bo’lgan. Bu yo’llardagi harakat serqatnov bo’lib, savdo karvonlari o’ismidan mahrum bo’lishgan.

Bu daromadlarning ahamiyatini tushungan hukmdorlar o’ulay yo’llar, karvon-saroylar o’urishgan, karvonlarni kuzatib qo’yuvchi soqchilar tayinlashgan. Misol tariqasida Amir Temur va Temuriylar faoliyatini (XIV-XV asrlar) keltirish mumkin. Amir Temur son-sanoqsiz urushlar va ko’chmanchiliklarning hujumlari natijasida deyarli to’xtab qolgan harakatni qayta tiklagan.

Temur davrida va undan oldinroq ham bir qator bojxona imtiyozlari mavjud bo’lgan. Masalan, «qizil tovarlar», deb atalmish tovarlar bojxona bojlaridan ozod etilgan. Ularning bunday atalishining sababi bu tovarlarni tasdiqlovchi hujjatlar (roxnoma)ga o’izil rangdagi xonlik tamgàsi urilgan. Bu esa bu tovarlarning xonga sovYoa ekanligidan dalolat beradi. o’sha paytdagi qoidalarga ko’ra,sovgàlardan boj olinmagan.

Respublikada bojxona organlarining mustaqil davlat boshqaruvi va nazorati sifatidagi shakllanishi va faoliyat O’zbekistonda mustaqillik qo’lga kiritilganidan keyin boshlandi.

1.2. Kurs predmeti va vazifalari.

«Bojxona iqtisodiyoti» tushunchasining mazmunini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bu tushuncha

ta`rifining to’liqligi va aniqligi Bojxona iqtisodiyoti tartibi, bojxona siyosati, bojxona huquqi, bojxona dastaklari va huquqiy me`yorlarining tabiati va mazmuniga bog`liq.

O’zbekiston Respublikasining Bojxona kodeksida (2 modda) Bojxona iqtisodiyotiga quyidagicha ta`rif berilgan: «Bojxona iqtisodiyoti O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi orqali tovarlar va transport vositalarini olib o’tish, boj to’lovlari undirish, bojxona rasmiylashtiruvi, bojxona nazoratini amalga oshirish tartibi va shartlaridan hamda bojxona siyosatining amalga oshirishning boshqa vositalaridan iboratdir».

Bojxona iqtisodiyotining tarkibiy qismlariga Kodeksda sanab o’tilganlardan tashqari bojxona – tarif boshqaruvi, valyuta nazorati, bojxona ta`minoti, bojxona statistikasi va tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini olib borish, kontrabanda va Bojxona iqtisodiyotisohasidagi boshqa qonunbuzarliklar bilan kurashish, bojxona qonunchiligini buzish ishlarini ko’rib chiqish kabilarni ham kiritish lozim.

Bunday yondashuv orqali Bojxona iqtisodiyotinining kengaytirilgan mazmuni ochib beriladi. Bundan tashqari yuqorida tilga olingan qo’shimcha elementlar Bojxona kodeksida etarlicha ko’rib chiqilgan va tartiblangan. Shunday qilib, bojxona siyosatini olib borish Bojxona iqtisodiyotining quyidagi tarkibiy elementlari orqali amalga oshiriladi:

tovarlar va transport vositalarini bojxona chegarasi orqali olib o’tish tartibi va shartlari. bojxona rejimlari. bojxona orqali tarifli tartibga solish. bojxona rasmiyatchiligi. bojxona ta`minoti. bojxona nazorati. bojxona statistikasi va tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasi. bojxona ekspertizasi. bojxona konrabanda va bojxona soxasidagi boshqa jinoyatlarga qarshi kurash. bojxona qonunchiligining buzish hollarini ko’rib chiqish.

Bojxona iqtisodiyoti, uning mazmuni va tarkibining tavsifi bilan bog`liq holda qisqacha bo’lsada, bu sohada

5keng qo’llanuvchi tushuncha va kategoriyalar ustida to’xtalib o’tish zarur.

Hozirgi kunda bojxona deganda davlat bojxona siyosatini amalga oshirish va bojxona huquqini qo’llash bo’yicha ma`sul hukumat tushuniladi. Bojxona organlari – bu ijroiya hokimiyatining bevosita Bojxona iqtisodiyotini amalga oshiruvchi huquqni himoya etuvchi organlardir. Bojxona xizmati tushunchasi keng va tor ma`nolarda ishlatilishi mumkin. Keng ma`noda u bojxona organlari-yigìndisi sifatida: bevosita bojxona vositalarini ado etuvchi bo’limlari va tarkibi, shuningdek, bojxona organlariga qabul qilish tartibi va qoidalari hamda bojxona organlarida xizmat o’tash tartibi tushuniladi. Tor ma`noda esa faqat davlat xizmatini o’tash ma`nosida: bojxona organlarida va uning bo’limlarida xizmat o’tash tartibi va shartlari (bojxona labaratoriyalari, o’quv markazlari va bojxona yo’nalishdagi boshqa sohalar) tushuniladi. Bojxona Kodeksiga muvofiq, O’zbekiston Respublikasining quruqlikdagi hududi, hududiy va ichki suvlari hamda ular ustidagi havo bo’shliYoi bojxona hududini tashkil etadi. O’zbekiston hududida erkin bojxona zonalari va erkin omborlar bo’lishi mumkin, ularni hududlari, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo’lsa, O’zbekiston Respublikasining hududidan tashqarida joylashgan deb hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasi O’zbekiston Respublikasi bojxona hududi sarxatlari, shuningdek, erkin bojxona zonalari va erkin omborlarning chegralarini qamrab oladi. Bojxona chegarasidan olib o’tish-itovarlar yoki transport vositalarini har qanday usulda, shu jumladan xalqaro pochta jo’natmalarini yuborish, o’uvir transportdan hamda elektor uzatish liniyalaridan foydalanish orqali bojxona hududiga olib kirish yoki olib chiqish harakatlarini amalga oshirishdir. Bojxona ish tarkibining ba`zi elementlari mo’tadil bo’lib, ularga siyosiy kon venktura o’zgarishlari ta`sir etsada, o’zgarmay qolaveradi. Ularga bojxona rasmiylashtiruvchi, bojxona statistikasi va boshqa bir qator dastaklarni kiritish mumkin. Bojxona iqtisodiyotining boshqa – avvalo, bojxona to’lovlari, bojxona-tarif boshqaruvi, boj stavkalari, bojxona rejimlari, jismoniy shaxslari tovarlar, transport vositalarining bojxona chegarasi orqali o’tishi jarayoni va tartibi, bojxona nazoratining shakllari va usullari kabi elementlari esa o’zgaruvchandir. Bojxona iqtisodiyotining bu elementlarini tartibga solishda turli xil omillar e`tiborga olinadi: siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, geografik, tabiiy, jinoiy va boshqalar. O’zbekiston Respublikasining Bojxona iqtisodiyoti umumqabul o’ilingan me`yorlar va xalqaro amaliyotlar bilan birxillashish tomon rivojlanmoqda va xalqaro bojxona hamkorligida faol ishtirok etish asosida milliy bojxona qoidalarining takomillashuvi sari qadam tashlamoqda.

1.3. Bojxona faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish.

Bojxona iqtisodiyotini boshqarish bojxona siyosati shakllaridan biri hisoblanadi. Uni amalga oshirish O’zbekiston Respublikasining oliy hokimiyat organlari-Oliy Majlis, Prezident, Vazirlar Mahkamasining zimmasida. Bojxona – bu davlat chegarasi orqali o’tayotgan tovarlar, transport vositalari, bagajlar va pochta jo’natmalarini nazorat o’iluvchi davlat organlaridir. Bojxona iqtisodiyotini boshqarish (yoki bojxona boshqaruvi) – bu bojxona siyosati va Bojxona iqtisodiyotini hayotga tadbiq etish borasidagi boshqaruv faoliyatini tashkil etish va amalga oshirish bilan bog`liq chora-tadbirlar yigìndisidir. Bojxona iqtisodiyotini boshqarish quyidagi yo’nalishlar bo’yicha tashkil etilishi mumkin: O’zbekiston Respublikasi bo’yicha regionlar bo’yicha bojxona, bojxona postlarining faoliyat hududlari bo’yicha. har qanday huquqiy organning davlat organlari tizimidagi o’rinini belgilab beruvchi asosiy element uning faoliyat doirasi hisoblanada. Davlat bojxona organining faoliyat chegarasi esa qonunchilik asosida shakillantiradi. Davlat bojxona qo’mitasi (DBQ) to’g`risidagi nizom birinchi navbatda organning vazifalari va huquqlarini belgilab beradi. DBQ organlarning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:

o’rnatilgan huquqlar doirasida Respublika iqtisodiy havfsizligini ta`minlash va himoya o’ilish; Respublika bojxona siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda qatnashish; bojxona qonunchiligiga rioya etishning ta`minlash; fuqarolar shuningdek, yuridik shaxslarni Bojxona iqtisodiyotini amalga oshirishlarida ularning huquq va

manfaatlarini himoya etish; respublika tasho’i iqtisodiy aloqalarning rivojlanishiga yordam berish; horijiy davlatlarning bojxona organlari bilan hamkorlik o’ilish; majburiyatlarni bajarilishini ta`minlash; bojxona bojlari, soliqlar va boshqa bojxona yigìmlarini undirish; bojxona – tarfli bojxona vositalarini ishlab chiqish va samarali qo’llash;

6 respublika chegarasini kesib o’tayotgan tovarlar va transport vositalarini bojxona nazoratidan

o’tkazishni tashkil etish; kontrabanda bojxona qonunchiligi buzish hollari bilan kurashish; bojxona statistikasi va mahsus bojxona hisobotini olib borish; tashqi iqtisodiy faoliyat tovar nomenklaturasini yuritish; bojxona brokkerlari, yuk tashuvchilar bojxona va erkin omborlar, boj olinmaydigan savdo do’konlari,

bojxona hududidan tashqari va bojxona nazoratida qayta ishlash faoliyatlarini nazorat etishni ta`minlash; O’zbekiston Respublikasi qonunchiligida belgilangan va xalqaro shartnoma va kelishuvlarda aniqlangan

boshqa vazifalari. Davlat bojxona organlari o’z funktsiyalarini va oldidagi vazifalarini bajarish choYoida boshqa davlat

oroganlari bilan yao’indan hamkorlik o’ilishadi. O’zbekiston DBQning asosiy vazifasi - O’zbekiston Respublikasi bojxona qonunchiligining bajarilishini nazorat o’ilish jarayonida respublika huquqni himoya o’ilish organlari bilan yao’indan aloqada bo’lish zaruriyati tug`iladi. Davlat bojxona organlarining O’zbekiston Respublikasi Milliy havfsizlik xizmati, O’zbekiston Respublikasi Ichki ishlar Vazirligi, O’zbekiston Respublikasi Bosh prakuraturasi bo’limlari bilan hamkorligida mamlakat iqtisodiy manfaatlarini himoya qilish bilan bog`liq umumiy vazifalardan kelib chiqadi.

Bojxona organlari o’zlarining vazifalari doirasida huquqni buzish hollariga qarshi kurashmoqda va amalda qonunchilikni buzish hollari bo’yicha materiallarini tergov va sud organlariga taqdim etmoqda.

O’tish davri sharoitida yuqori malakali kadrlarni tayyorlash muhim hisoblanadi. Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1997 yil 30 iyulda qabul o’ilingan Qarorda Davlat bojxona qo’mitasi qoshida o’quv Markazi tashkil etish to’g`risida so’z yuritildi. Bu Qaror bojxona tarixida bojxonachilarni tayyorlash va ularning Bojxona iqtisodiyotidagi o’rinini to’g`ri belgilash borasidagi ilk Qaror hisoblanadi. Shuningdek Soliq va bojxona akademiyasining tashkil etilishi bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir.

1.4. Bojxonaning tashkiliy tartibi. O’zbekistonda Bojxona iqtisodiyotining tashkil etilishi va rivojlanishi.

Davlatimiz Prezidenti va hukumati bojxona qonunchiligini rivojlantirish uchun alohida e`tibor qaratmoqda. Mustaqillikning birinchi yilidayoo’ (1991 yil 25 oktyabr ) O’zbekiston Respublikasi prezidenti Qaroriga muvofiq bojxona qo’mitasi tashkil etildi. O’zbekiston Respublikasi quyidagi bojxona hududlariga bo’lingan: Toshkent bojxonasi; Samarqand bojxonasi; Termiz bojxonasi; Farg`ona bojxonasi; Buxoro bojxonasi; QoraqalpoYoiston bojxonasi. Qisqa vaqt ichida O’zbekiston bo’yicha 224 ta bojxona posti barpo etilgan, shundan 186 tasi doimiy. Tovar qanday tizimning samarali faoliyat ko’rsatishda boshqaruv tarkibi muhim o’rin tutadi. Respublika bojxona organlari tarkibi to’rt poYoonali boshqaruv tizimidan iborat: Markaziy apparat (Davlat bojxona qo’mitasi), QoraqalpoYoiston avtonom Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bo’yicha davlat bojxona qo’mitasi boshqarmalari, mahsus bojxona komplekslari va bojxona postlari. Bojxona postlari xodimlari bevosita yuk tashuvchilar, passajirlar va yuklar bilan ish olib borishadi. Ularni tashkiliy tarkibi quyidagi ko’rinishga ega:

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992 yilgi 10 avgust qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi ichki ishlar vazirligi qoshidagi tovar-moddiy boyliklarni olib chiqish bo’yicha nazorat davlati inspektsiyasi negizida Davlat bojxona qo’mitasi tashkil etildi.

O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1994 yil 18 yanvar qaroriga muvofiq, bojxona organlarning

vazifalari aniqlanganidan keyin Davlat bojxona qo’mitasi O’zbekiston Respublikasi davlat soliq qo’mitasining bojxona bosh boshqarmasiga, QoraqalpoYoiston Respublikasi va viloyatlardagi bojxona boshqarmalari esa bojxona hizmatlariga aylantirildi. Bu o’zgarishlar bozor munosabatlarining o’rnatilishi va tasho’i iqtisodiy aloqalarning jadal rivojlanishi bilan bog`liq. Respublika Bojxona iqtisodiyoti tarixidagi eng asosiy xujjat O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 1997 yil 8 iyuldagi O’zbekiston Respublikasi Davlat bojxona qo’mitasini tashkil etish to’g`risidagi Qarori hisoblanadi. Bu qarorga muvofiq, Bojxona bosh boshqarmasi negizida Davlat bojxona qo’mitasi tashkil etildi. Bojxona organlari tarixida birinchi marta Davlat bojxona qo’mitasiga huquqni himoya o’iluvchi organ maqomi berildi. Tezkor - o’idiruv ishlarini olib borish imkoniyatlarining o’ziyoo’ bojxonachilar zimmasiga naqadar ma`suliyatli vazifa yuklatilganligidan dalolat beradi.

7 Bojxona nazorat etayotgan va tartibga solayotgan sohalarda bajarilishi lozim bo’lgan vazifalarni qay tartibda va qay tarzda hal etish Bojxona iqtisodiyotining qanday tashkil etilganligiga bog`liq.

Tayanch iboralar Bojxona iqtisodiyoti Bojxona faoliyati Bojxona organlari Bojxona hizmati Bojxona munosabatlari Bojxona atamalari Bojxona tushunchalari

Nazorat savollari: 1. Bojxona iqtisodiyotining mazmuni va o’isqacha tarixi. 2. Bojxona faoliyati davlat tomonidan qay tarzda tartibga solinadi? 3. Davlat Bojxona Qo’mitasi qachon tashkil topgan? 4. Bojxona iqtisodiyotining asosiy tushunchalari. 5. O’zbekistonda Bojxona iqtisodiyotining tashkiliy tuzilishi qanday?

Asosiy adabiyotlar: 3,6,7,8,9,10,11

2-MAVZU. TOVAR VA TRANSPORT VOSITALARINI BOJXONA ORQALI OLI B KIRISh QOIDALARI.

REJA: 1. Tovarlar va transport vositalari haqida tushuncha va ularni O’zbekiston Respublikasiga olib kirish

va olib chiqish huquqlari. 2. Yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan iste`mol tovarlarini olib kelish tartibi. 3. Tovarlar va transport vositalarini olib o’tish qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik.

2.1. Tovarlar va transport vositalari haqida tushuncha va ularni O’zbekiston Respublikasiga olib kirish va olib chiqish huquqlari.

Áàð÷à øàõñëàð, àãàð O’îíóí õóææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, òîâàðëàð

âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèãà îëèá êèðèø âà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí îëèá ÷è3èøäà òåíã õó3ó3ëàðãà ýãàäèðëàð.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá êèðèø âà îëèá ÷èO’èø òàðòèáè O’îíóí 8óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Äàâëàò õàâôñèçëèãèíè òàìèíëàø, æàìîàò òàðòèáèíè ñàO’ëàø, ìàíàâèÿò, èíñîí õàåòè âà ñàëîìàòëèãèíè ñàO’ëàø, àòðîô òàáèèé ìóõèòíè ìóõîôàçà O’èëèø, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õàìäà áîøO’à ìàìëàêàòëàð õàëêëàðèíèíã áàäèèé, òàðèõèé âà àðõåîëîãèê áîéëèêëàðèíè, ìóëê 8ó3ó3èíè, øó æóìëàäàí èíòåëëåêòóàë ìóëê îáåêòëàðèãà áóëãàí õó3ó3íè, îëèá êèðèëàåòãàí òîâàðëàðíè èñòåìîë O’èëóâ÷èëàðíèíã ìàíôààòëàðèíè õèìîÿ O’èëèø, øóíèíãäåê O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîøO’à ìàíôààòëàðèäàí êåëèá ÷è33àí õîëäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã O’îíóí 8óææàòëàðè õàìäà õàë3àðî øàðòíîìàëàðèãà ìóâîôè3 àéðèì òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèãà îëèá êèðèø âà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí îëèá ÷èO’èø òàO’èO’ëàíèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèø òàO’èO’ëàíãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, àãàð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã O’îíóí �óææàòëàðèäà åêè õàëO’àðî øàðòíîìàëàðèäà áó òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèø íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, äàðõîë O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èá êåòèëèøè åõóä O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäèãà O’àéòàðèëèøè øàðò.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá ÷èO’èá êåòèøíè åêè O’àéòàðèøíè îëèá óòàåòãàí øàõñ åõóä

8òàøóâ÷è óç õèñîáèäàí àìàëãà îøèðàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè äàðõîë îëèá ÷èO’èá êåòèëìàãàí åêè O’àéòàðèëìàãàí òàêäèðäà óëàð áîæõîíà îðãàíèãà O’àðàøëè áóëãàí îìáîðãà âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìè îñòèäà æîéëàøòèðèëàäè. ÑàO’ëàø ìóääàòè ó÷ ñóòêà áO’ëàäè, O’îíóí 8óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí îëèá óòèøäàãè ÷åêëîâëàð õàëO’àðî ìàæáóðèÿòëàðäàí, è÷êè áîçîðíè õèìîÿ O’èëèø çàðóðëèãèäàí êåëèá ÷è33àí õîëäà, øóíèíãäåê ÷åò äàâëàòëàð âà óëàð èòòèôîO’ëàðèíèíã 8ó3ó3íè êàìñèòóâ÷è åêè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã ìàíôààòëàðèíè êàìñèòóâ÷è áîøO’à õàðàêàòëàðèãà æàâîá ÷îðàñè òàðèO’àñèäà O’îíóí 8óææàòëàðèãà ìóâîôè3 áåëãèëàíèøè ìóìêèí.

Êóðñàòèá óòèëãàí ÷åêëîâëàð æîðèé ýòèëèøè ìóíîñàáàòè áèëàí òîâàðëàðíè îëèá óòàåòãàí øàõñ åõóä òàøóâ÷è O’èëàäèãàí õàðàæàòëàð áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí òO’ëàíìàéäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèø æîéè âà âàO’òè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàäèãàí, øó æóìëàäàí òîâàð ñèôàòèäà îëèá óòèëàäèãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà îðãàíëàðè áåëãèëàéäèãàí æîéëàðäà òóõòàòèëàäè. Áó òàëàá áàæàðèëìàãàí òàêäèðäà, áîæõîíà îðãàíëàðè òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’îíóí 8óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà ìàæáóðëàá òóõòàòèøãà õàO’ëè.

Òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òóõòàòèá òóðèø ìóääàòè âà æîéè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí òàøóâ÷è áèëàí áèðãàëèêäà àíèO’ëàíàäè. Òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òóõòàòèá òóðèø ìóääàòè áîæõîíà íàçîðàòè âà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè ìàíôààòëàðèãà çèä òàðçäà 3èñ3àðòèðèëèøè ìóìêèí ýìàñ.

Òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òóõòàòèá òóðèø æîéëàðèäàí æóíàòèá þáîðèø áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí àìàëãà îøèðèëàäè.

Òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí óòèø æîéè âà âàO’òè òàøóâ÷è òîìîíèäàí òåãèøëè áîæõîíà îðãàíè áèëàí êåëèøèá îëèíàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè âàëþòàñèíè âà âàëþòà áîéëèêëàðèíè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèø O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè.

Æèñìîíèé øàõñëàð íîòèæîðàò ìàO’ñàäëàðè ó÷óí ìóëæàëëàíãàí òîâàðëàðíè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè O’îíóí õóææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí ñîääàëàøòèðèëãàí, èìòèåçëè òàðòèáäà îëèá óòèøëàðè ìóìêèí.

Òîâàðëàðíèíã íèìàãà ìóëæàëëàíãàíëèãè óëàðíèíã õóñóñèÿòëàðè âà ìèêäîðèãà, òîâàðëàðíè îëèá óòèø òàêðîðëàíèá òóðèøèãà O’àðàá, æèñìîíèé øàõñíèíã ñàôàðè O’àíäàé âàçèÿòäà êå÷àåòãàíëèãèíè õèñîáãà îëèá áåëãèëàíàäè. Áîæõîíà òóëîâëàðè áóéè÷à èìòèåçëàð áåðèëèá, øàðòëè ÷èO’àðèá þáîðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí, àíà øó èìòèåçëàð íèìà ìóíîñàáàò áèëàí áåðèëãàí áóëñà, óëàðäàí ôàO’àò øó ìàO’ñàääà, åêè áîæõîíà îðãàíèíèíã áîøO’à ìàO’ñàäëàðäà áåðãàí ðóõñàòè áèëàí ôîéäàëàíèøãà âà óëàðíè òàñàððóô ýòèøãà áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøíè õàìäà Áîæõîíà Êîäåêñäà âà áîøO’à O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí óçãà òàëàáëàðíè áàæàðèøíè øàðò O’èëèá O’óéãàí õîëäà éóë O’óéèëàäè.

Òàÿí÷ èáîðàëàð Òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, äåêëàðàíò, áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá O’òèø, ìóñîäàðà 3èëèø,

÷åêëîâ, è÷êè áîçîð, îëèá O’òèø æîéè, òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òO’õòàòèá òóðèø, áîæõîíà îðãàíè, òàøóâ÷è 2.2. Yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan iste`mol tovarlarini olib kelish tartibi.

Iste`mol tovarlarni olib kelish va ulgurji sotish bilan shuYoullanish istagini bildirgan yuridik shaxslar va yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shuYoullanuvchi jismoniy shaxslar (yakka tartibdagi tadbirkorlar) import iste`mol tovarlari bilan ulgurji savdo o’ilish huquqini olish uchun mahalliy davlat hokimiyati organlarida ro’yxatdan o’tishlari shart.

9Import iste`mol tovarlarini ulgurji sotish huquqini olish uchun tegishli tuman (shahar)

hokimiyatiga quyidagilar ilova o’ilingan arizani taqdim etish zarur bo’ladi: a) yuridik shaxs tomonidan: davlat ro’yxatidan o’tkazilganligi to’g`risidagi guvoxnomaning nusxasi; tovarlarni berish uchun ularning turkumlari saqlanishi, tanlanishi, navlarga ajratilishi va turkumlanishini

ta`minlovchi tegishli moddiy-texnika bazasi mavjudligini tasdiqlovchi hujjatlarning nusxalari (binoga egalik huquqini yoki ijaraga olinganligini tasdiqlovchi hujjatlar va h.klar);

sotish huquqini olish uchun tegishli miqdordagi yigìmning to’langanligi haqida guvohlik beruvchi bank hujjatining nusxasi;

yuridik shaxs rahbarining imzosi va muhri bilan tasdiqlangan o’z distrib yutorlarining 1-ilovaga muvofiq shakldagi ro’yxati.

b) yakka tartibdagi tadbirkor tomonidan: davlat ro’yxatidan o’tkazilganligi to’g`risidagi guvohnomaning nusxasi; bankda hisob-kitob raqami mavjudligini tasdiqlovchi hujjat; sotish huquqini olish uchun tegishli miqdordagi yigìmning to’langanligi haqida guvohlik beruvchi bank

hujjatining nusxasi; yakka tartibdagi tadbirkorning imzosi vamuhri bilan tasdiqlangan o’z distrib yutorlarining 1-ilovaga

muvofiq shakldagi ro’yxati. Taqdim etilgan hujjatlar tegishli xokimiyat tomonidan 5 ish kuni ichida ko’rib chiqiladi va arizachiga

import iste`mol tovarlari bilan ulgurji savdo o’ilish huquqini beruvchi 2-ilovadagi shaklga muvofiq sertifikat beriladi. Sertifikat arizada ko’rsatilgan, o’n ikki oydan oshmagan muddatga beriladi. Sertifikatni berish uchun qo’shimcha to’lov undirilmaydi.

Ko’rsatib o’tilgan sertifikat uning egasiga, agarda qonun hujjatlarida bunday ruxsatnoma mavjudligi ko’zda tutilgan bo’lsa, O’zbekiston Respublikasida ishlab chiqarilgan tovarlar bilan ham ulgurji savdo o’ilish huquqini beradi.

O’zbekiston Respublikasi hududida erkin muomala bo’lishi uchun mo’ljallangan iste`mol tovarlari bojxonada quyidagi tartibda rasmiylashtiriladi:

yuridik shaxslar tomonidan olib kelingan iste`mol tovarlari - belgilangan tartibda tuzilgan va ro’yxatdan o’tkazilgan import kontraktlari asosida; yakka tadbirda tadbirkorlar tomonidan olib kelingan iste`mol tovarlari – faqat davlat ro’yxatidan o’tganligi to’g`risidagi guvohnomada ko’rsatilgan eksport – import operatsiyalarini amalga oshirish huquqi mavjud bo’lgan taqdirda. Yuridik va jismoniy shaxslar quyidagi ttalablarga majburiy rioya o’ilgan holda respublikaga iste`mol tovarlarini import o’ilishlari mumkin: bojxona chegarasi orqali iste`mol tovarlarni olib o’tishda bojxona to’lovlari va qonun hujjatlarida belgilangan boshqa majburiy to’lovlar hamda yigìmlarni o’z vaqtida va to’liq to’lash; olib kelinayotgan iste`mol tovarlariga muvofiq sertifikatini taqdim etish. Yuridik va jismoniy shaxslarga tovar-xom ashyo birjalarida respublikaga iste`mol tovarlari olib kelishini nazarda tutuvchi bitimlarni amalga oshirish taqiqlanadi. Iste`mol tovarlarini import o’ilish va ularni ulgurji sotish bilan shuYoullanuvchi yuridik va jismoniy shaxslar bojxona rasmiylashtiruvida yuk-bojxona dekloratsiyasi bilan birgalikda belgilangan shaklda o’z rasmiy distrib yutorlari ro’yxatini taqdim etishlari shart. 2002 yilning 1 oktyabridan boshlab O’zbekiston Respublikasi hududida erkin muomala uchun mo’ljallangan barcha iste`mol tovarlarining bojxona rasmiylashtiruvi muvofiq sertifikati taqdim etish sharti bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. 2003 yilning 1 yanvaridan boshlab O’zbekiston Respublikasi hududida erkin muomalada bo’lishi uchun mo’ljallangan iste`mol tovarlarining ayrim turlarini rasmiylashtirish faqat bunday tovarlarda O’zbekiston Respublikasining davlat tilida iste`molchi uchun zaruriy hollarda tovarlarning hususiyatlari to’g`risidagi ko’rsatma bo’lishi lozim bo’lgan axborotlar, ularni qo’llash va ulardan foydalanish bo’yicha yo’riqnoma bo’lgadagina amalga oshiriladi.

2.3. Tovarlar va transport vositalarini olib o’tish qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik. Áîæõîíà Êîäåêñäà âà áîøO’à O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí áîæõîíà O’îèäàëàðèãà àéáëè

ãàéðè 8óO’óO’èé ðèîÿ ýòìàñëèê áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíèíã áóçèëèøè äåá õèñîáëàíàäè. Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàí ôóO’àðîëàð âà ìàíñàáäîð øàõñëàð ìàìóðèé

æàâîáãàð áO’ëàäèëàð, óëàðíèíã O’èëìèøëàðèäà æèíîÿò àëîìàòëàðè áóëãàí òàêäèðäà ýñà, æèíîèé æàâîáãàð áO’ëàäèëàð.

10Þðèäèê øàõñëàð âà þðèäèê øàõñ òàøêèë ýòìàãàí O’îëäà òàäáèðêîðëèê ôàîëèÿòè áèëàí

øóãóëëàíàåòãàí øàõñëàðãà íèñáàòàí æàðèìàëàð (èêòèñîäèé æàçî ÷îðàëàðè) âà áîøO’à æàçîëàð O’óëëàíèëàäè. Þðèäèê øàõñëàðíè æàâîáãàðëèêêà òîðòèø óëàðíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè âà áîøO’à õîäèìëàðèíè

óëàð áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí õóææàòëàðèíè áóçãàíëèãè ó÷óí æàâîáãàðëèêäàí îçîä ýòìàéäè. Þðèäèê øàõñíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè âà áîøO’à õîäèìëàðèíè êîíòðàáàíäà ó÷óí õàìäà

áîæõîíà èøè ñîõàñèäà áîøO’à æèíîÿòëàðíè ñîäèð ýòãàíëèê ó÷óí æèíîèé æàâîáãàðëèêêà òîðòèø þðèäèê øàõñíè áîæõîíàãà îèä O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàâîáãàðëèêäàí îçîä ýòìàéäè.

Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàíëèê ó÷óí O’óéèäàãè æàçîëàð áåðèëàäè: 1) æàðèìà; 2) Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí àéðèì ôàîëèÿò òóðëàðèíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí áîæõîíà

îðãàíè òîìîíèäàí áåðèëãàí ëèöåíçèÿíè åêè ìàëàêà àòòåñòàòèíè ÷àO’èðèá îëèø; 3) áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðè áóçèëèøèíè ñîäèð ýòèø O’óðîëè åêè áåâîñèòà àøåñè

õèñîáëàíãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèø. Óøáó ìîääà áèðèí÷è O’èñìèíèíã 1 -áàíäèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàçî àñîñèé æàçî ñèôàòèäà

O’óëëàíèëàäè, óøáó ìîääà áèðèí÷è O’èñìèíèíã 2 âà 3-áàíäëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàçîëàð ýñà, õàì àñîñèé, õàì O’óøèì÷à æàçî ñèôàòèäà O’óëëàíèëèøè ìóìêèí.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã O’èéìàòèäàí êåëèá ÷è�O’àí õîëäà õèñîáëàá ÷èO’èëàäèãàí æàðèìà ìèO’äîðèíè àíèO’ëàø ÷îãèäà, áóíäàé O’èéìàò äåá óëàðíèíã �óO’óO’áóçàðëèê àíèO’ëàíãàí êóíäàãè ýðêèí (áîçîð) íàðõè òóøóíèëàäè.

Þðèäèê øàõñ åêè þðèäèê øàõñ òàøêèë ýòìàñäàí òàäáèðêîðëèê ôàîëèÿòè áèëàí øóãóëëàíàåòãàí øàõñ áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áèð íå÷à áîð áóçãàí òàêäèðäà, õàð áèð �óO’óO’áóçàðëèê ó÷óí àëîõèäà-àëîõèäà æàðèìà ñîëèíàäè.

Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàíëèê ó÷óí æàçî áåðèëèøè æàâîáãàðëèêêà òîðòèëàåòãàí øàõñëàðíè áîæ òóëîâëàðèíè òóëàø âà Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à òàëàáëàðíè áàæàðèø ìàæáóðèÿòèäàí îçîä ýòìàéäè.

Æàçîëàð áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíèíã áóçèëèøè àíèO’ëàíãàí êóíäàí ýòèáîðàí îëòè îéäàí êå÷èêòèðìàé, áèðîO’ ó ñîäèð ýòèëãàí êóíäàí ýòèáîðàí ó÷ éèëäàí êå÷èêòèðìàé, áþäæåòãà áîæ òóëîâëàðè òO’ëàíìàãàíëèãè áèëàí áîãëèO’ èøëàð áóéè÷à ýñà � áåø éèëäàí êå÷èêòèðìàé O’óëëàíèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ÷åãàðàñè îðO’àëè âà óíèíã äîèðàñèäà òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà øàõñëàðíè îëèá óòèø åêè áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ðåæèìèíè áóçóâ÷è áîøO’à õàòòè-õàðàêàòëàð ñîäèð ýòèø

�ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà õóäóäèãà îëèá êèðèø ÷îãèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá óòãàíëèê òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèíè õàáàðäîð ýòìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã èêêè áàðàâàðèäàí áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èø ìàO’ñàäè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà õàáàð áåðìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã èêêè áàðàâàðèäàí áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èø ìàO’ñàäè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà íîòO’¨ðè õàáàð áåðèø, àãàð áóíäàé õàáàð áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí òàðòèáäà ðóéõàòãà îëèíãàí áóëñà, õóääè øóíèíãäåê òîâàðëàð âà òðàíñïîðò

11âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí æîéãà õàìäà áåëãèëàíãàí âàO’òäà åòêàçèá áåðìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Ôàëîêàò þç áåðãàí åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèð ýòãàí õîëëàðäà ÷îðà êóðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã èêêè ôîèçèäàí 10 ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè åòêàçèá áåðèëãàí æîéäà Áîæõîíà Êîäåêñèäà íàçàðäà òóòèëãàí ìóääàòäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà êóðñàòìàñëèê õàìäà óëàðíèíã �óææàòëàðèíè òîïøèðìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áåðèø, óëàðíè éóO’îòèø åêè áîæõîíà îðãàíè áåë-ãèëàãàí æîéãà åòêàçèá áåðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà ýòèá åêè ìóñîäàðà O’èëìàé, ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà îðãàíèãà òîïøèðèø ó÷óí O’àáóë O’èëèíãàí, áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæõîíà �óææàòëàðè åêè áîøO’à õóææàòëàðèíè éóO’îòèø åõóä åòêàçèá áåðìàñëèê �õóææàòëàðè éóO’îòèëãàí åêè åòêàçèá áåðèëìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã 10 ôîèçèäàí ýëëèê ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðíèíã õóææàòëàðèíè åòêàçèá áåðèøíèíã áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí ìóääàòèãà ðèîÿ O’èëìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 1òèäàí îçîä ýòìàéäè. Æàçîëàð áîæõîíà õà�èäàãè �îíóí õóææàòëàðèíèíã áóçèëèøè àíè�ëàíãàí êóíäàí ýòèáîðàí îëòè îéäàí êå÷èêòèðìàé, áèðî� ó ñîäèð ýòèëãàí êóíäàí ýòèáîðàí ó÷ éèëäàí êå÷èêòèðìàé,áþäæåòãà áîæ òóëîâëàðè òóëàíìàãàíëèãè áèëàí áîãëè� èøëàð áóéè÷à ýñà � áåø éèëäàí êå÷èêòèðìàé �óëëàíèëèøè ìóìêèí. Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ÷åãàðàñè îð�àëè âà óíèíã äîèðàñèäà òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà øàõñëàðíè îëèá óòèø åêè áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ðåæèìèíè áóçóâ÷è áîøêà õàòòè õàðàêàòëàð ñîäèð ýòèø �ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà õóäóäèãà îëèá êèðèø ÷îãèäà £çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá óòãàíëèê òóãðèñèäà áîæõîíà îðãàíèíè õàáàðäîð ýòìàñëèê �ýíã êàì èø õàêèíèíã èêêè áàðàâàðèäàí áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøêàðèãà îëèá ÷èêèø ìàêñàäè òóãðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà õàáàð áåðìàñëèê-ýíã êàì èø èíèíã èêêè áàðàâàðèäà áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè £çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøêàðèãà îëèá ÷èêèø ìàêñàäè òóãðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà íîòóãðè õàáàð áåðèø, àãàð áóíäàé õàáàð áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí òàðòèáäà ðóéõàòãà îëèíãàí áóëñà, õóääè øóíèíãäåê òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí æîéãà õàìäà áåëãèëàíãàí âàêòäà åòêàçèá áåðìàñëèê �ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Ôàëîêàò þç áåðãàí åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèð ýòãàí õîëëàðäà ÷îðà êóðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êèéìàòèíèíã èêêè ôîèçèäàí 10 ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè åòêàçèá áåðèëãàí æîéäà Áîæõîíà Êîäåêñèäà íàçàðäà òóòèëãàí ìóääàòäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà êóðñàòìàñëèê õàìäà óëàðíèíã õóææàòëàðèíè òîïøèðìàñëèê-ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áåðèø,

12óëàðíè éóêîòèø åêè áîæõîíà îðãàíè áåë-ãèëàãàí æîéãà åòêàçèá áåðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà ýòèá åêè ìóñîäàðà êèëìàé, ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êèéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà îðãàíèãà òîïøèðèø ó÷óí êàáóë êèëèíãàí, áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæõîíà õóææàòëàðè åêè áîøêà õóææàòëàðèíè éóêîòèø åõóä åòêàçèá áåðìàñëèê �õóææàòëàðè éóêîòèëãàí åêè åòêàçèá áåðèëìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êèéìàòèíèíã 10 ôîèçèäàí ýëëèê ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðíèíã õóææàòëàðèíè åòêàçèá áåðèøíèíã áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí ìóääàòèãà ðèîÿ êèëìàñëèê �ýíã êàì èø õàêèíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. £çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðêàëè óòàåòãàí òðàíñïîðò âîñèòàñèíè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíàäèãàí æîéëàðäà òóõòàòìàñëèê �ýíã êàì èø õàêèíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òðàíñïîðò âîñèòàñèíè òóõòàá òóðèø æîéèäàí áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç æóíàòèá þáîðèø �ýíã êàì èø õàêèíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Êåìàëàð âà áîøêà ñóçóâ÷è âîñèòàëàðíèíã áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí êåìà âà áîøêà ñóçóâ÷è âîñèòàëàð. åíèãà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç êåëèá òóõòàøè �ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáèíè áóçèø, ÿíè áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè áîøëàø âà òóãàëëàø, óíè óòêàçèø æîéè, âàêòè âà òàîìèëè òóãðèñèäàãè áåëãèëàíãàí òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòìàñëèê�ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã 10 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè òóãàëëàíìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áèëàí îïåðàöèÿëàð óòêàçèø, áåëãèëàíãàí òàëàáëàð âà øàðòëàðíè áóçèá, óëàðíèíã õîëàòèíè óçãàðòèðèø, óëàðäàí ôîéäàëàíèø âà óëàðíè òàñàððóô ýòèø�òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êèéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç òðàíñïîðòäà òàøèø, îðòèø, òóøèðèø, êàéòà îðòèø, áóçèëãàí óðîâíè òóçàòèø, óðàø, êàéòà óðàø åêè òàøèø ó÷óí êàáóë êèëèø, øóíäàé òîâàðëàðäàí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø, áóíäàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òóðèøè ìóìêèí áóëãàí áèíîëàð âà áîøêà æîéëàðíè î÷èø ýíã êàì èø õàêèíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí êóëëàíèëãàí êèåñëàø âîñèòàëàðèíè óçãàðòèðèø,éóê êèëèø, øèêàñòëàø åêè éóêîòèø �ýíã êàì èø õàêèíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè äåêëàðàöèÿëàø òàðòèáèíè áóçèø, ÿíè äåêëàðàöèÿëàø øàêëè, æîéè âà óíè àìàëãà îøèðèø òàîìèëè õàêèäàãè áåëãèëàíãàí òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã ó÷ áàðàâàðèäàí åòòè áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà îðãàíèãà ó áåëãèëàãàí ìóääàòäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ó÷óí áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè, õóääè øóíèíãäåê õóææàòëàð âà êóøèì÷à ìàëóìîòëàðíè òàêäèì ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè.

13 Áîæõîíà íàçîðàòèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, áóíäàé íàçîðàòíè óòêàçèø ó÷óí êåðàêëè õóææàòëàð ìàâæóä áóëãàí åêè íàçîðàò ýòèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàíãàí ôàîëèÿò àìàëãà îøèðèëàåòãàí õóäóä åõóä áèíîëàðãà áîæõîíà îðãàíè ìàíñàáäîð øàõñèíèíã êèðèøèãà òóñêèíëèê êèëèø �ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã 10 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà åõóä ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàð õóäóäèäà áóëèá, îëèá êèðèëàåòãàí, îëèá ÷èêèëàåòãàí,êåëèá òóøàåòãàí, ñàêëàíàåòãàí, êàéòà èøëàíàåòãàí, òàéåðëàíàåòãàí, ñîòèá îëèíàåòãàí âà ñîòèëàåòãàí òîâàðëàð õàêèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà áîæõîíà îðãàíèãà õèñîáîòëàð òàêäèì ýòìàñëèê, õóääè øóíèíãäåê áóíäàé òîâàðëàð õèñîá-êèòîáèíè þðèòèø òàðòèáèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Áîæõîíà îìáîðèäà òóðèø ìóääàòè áåëãèëàíãàí ýíã êóï ìóääàòäàí îøèá êåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè âàêòèí÷à ñà�ëàø ðåæèìèãà ìóâîôèê ÷èêàðèø åêè òàñàððóôãà êàáóë êèëèøíè òàìèíëàø õóñóñèäàãè òàëàáëàðíè áàæàðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã ìóñîäàðà êèëèíèøèãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàðíè ñàêëàø ó÷óí êóéèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðè âà øàðòëàðèãà, óëàðíè ñàêëàø, õóääè øóíèíãäåê áîæõîíà îìáîðëàðèäà âàýðêèí îìáîðëàðäà òîâàðëàð áèëàí îïåðàöèÿëàð óòêàçèø òàðòèáèãà âà ìóääàòëàðèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàðíè êàéòà èøëàø ó÷óí ëèöåíçèÿ áåðèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðè, ÷åêëàøëàðè âà øàðòëàðèãà, óëàðíè êàéòà èøëàø òàðòèáè âà ìóääàòëàðèãà, êàéòà èøëàø ìàõñóëîòëàðèíèíã ÷èêèø ìèêäîðèãà äîèð, áóíäàé òîâàðëàðíè êàéòà èøëàø áóéè÷à îïåðàöèÿëàðíè àìàëãà îøèðèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðèãà, ÷åêëàøëàðè âà øàðòëàðèãà ðèîÿ ýòìàñëèê�êàéòà èøëàøãàìóëæàëëàíãàí òîâàðëàð êèéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Êàéòà èøëàø ìàõñóëîòëàðèíè áîøêà òîâàðëàðãà àëìàøòèðèá êóéèø �òîâàðëàðíè ìóñîäàðà êèëèá, ýíã êàì èø õàêèíèíã éèãèðìà áàðàâàðèäàí ýëëèê áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðäà èøëàá ÷èêàðèø âà áîøêà òèæîðàò ôàîëèÿòèíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáèíè áóçèø�ëèöåíçèÿíè ÷àêèðèá îëèá åêè ÷àêèðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàêèíèíã éèãèðìà áàðàâàðèäàí ýëëèê áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè.

Ýðêèí áîæõîíà çîíàñè ðåæèìè àìàë êèëàåòãàí õóäóääà Áîæõîíà Êîäåêñäà áåëãèëàíãàí òàðòèáíè áóçãàí õîëäà áèíîëàð, èìîðàòëàð âà èíøîîòëàð áàðïî ýòèø �ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. £çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèãà èëãàðè îëèá êèðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà îëèá ÷èêìàñëèê, àãàð óëàðíè êàéòàðèá îëèá ÷èêèø øàðò áóëñà, åêè £çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäèäàí èëãàðè îëèá óòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà êàéòàðèá îëèá êèðìàñëèê, àãàð óëàðíè êàéòàðèá îëèá êèðèø øàðò áóëñà, æèíîÿò àëîìàòëàðè áóëìàãàí òàêäèðäà �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà êèëèá, óëàð êèéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè. Òîâàðëàðíè éóê êèëèø, óëàðíè éóê êèëèø íàòèæàñèäà õîñèë áóëãàí ÷èêèíäèëàðíè òåãèøëè áîæõîíà ðåæèìèãà êèðèòèøåëãèëàíãàí åçìà, îãçàêè åêè áîøO’à øàêëäàãè ìàëóìîòëàðíè áåðìàñëèê åõóä íîòO’¨ðè àõáîðîò áåðèø àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

14ÍîòO’¨ðè ìàëóìîòëàðíè êóðñàòèø, áó ìàëóìîòëàð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã

áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá óòèø, óëàðíè òàëàá ýòèëàåòãàí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèø, áîæõîíà òóëîâëàðè ìèêäîðè òO’¨ðèñèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí O’àðîð O’àáóë O’èëèíèøèãà òàñèð ýòìàãàí áóëñà �ýíã êàì èø õàO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà O’óäóäèãà áîæõîíà íàçîðàòèíè ÷åòëàá óòèá åõóä áîæõîíà íàçîðàòèäàí ÿøèðèá åõóä �óææàòëàð åêè O’èåñëàø âîñèòàëàðèäàí àëäîâ éóëè áèëàí ôîéäàëàíèá îëèá êèðèëãàí åõóä äåêëàðàöèÿëàíìàãàí åêè íîòO’¨ðè äåêëàðàöèÿëàíãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òàøèø, ñàO’ëàø, ñîòèá îëèø, óøáó òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí ôîéäàëàíèø åêè óëàðíè òàñàððóô ýòèø, õóääè øóíèíãäåê áîæ òóëîâëàðè áóéè÷à èìòèåçëàð áåðèëãàí, áóíäàé èìòèåçëàð áåðèëèøèãà ñàáàá áóëãàíèäàí áîøO’à ìàO’ñàäëàðäà ôîéäàëàíèëàåòãàí åõóä òàñàððóôäàí ÷èO’àðèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç òàøèø, ñàêëàø âà ñîòèá îëèø, �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá,óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðè áóéè÷à èìòèåçëàð áåðèëãàí, øàðòëè ðàâèøäà ÷èO’àðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí èìòèåçëàð áåðèëèøèãà ñàáàá áóëãàíèäàí áîøO’à ìàO’ñàäëàðäà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç ôîéäàëàíèø âà óëàðíè òàñàððóô ýòèø �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, áîæ èìòèåçëàðè áåðèëèøè ìóíîñàáàòè áèëàí òO’ëàíìàãàí áîæõîíà òóëîâëàðè ñóììàñèíèíã þç ôîèçèäàí ó÷ þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè âà áîøO’à �óææàòëàðäà áîæõîíà òóëîâëàðèäàí îçîä O’èëèø åêè óëàðíèíã ìèO’äîðèíè êàìàéòèðèø ó÷óí àñîñ áO’ëàäèãàí íîòO’¨ðè ìàëóìîòëàðíè êóðñàòèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òO’ëàíèøè ëîçèì áóëãàí áîæõîíà òóëîâëàðè ñóììàñèíèíã þç ôîèçèäàí ó÷ þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Nazorat uchun savollar: 1. Tovarlar va transport vositalarini olib o’tish asoslari qanday? 2. Sertifikatlangan tovarlarni olib kirish tartibi qay usulda olib boriladi? 3. Litsenziyalangan tovarlarni bojxona nazoratidan o’tkazish qoidalari? 4. Bojxona qonunchiligini buzganligi uchun qanday javobgarlik qo’llaniladi? 3.MAVZU: O’zbekistonda bojxona siyosati

REJA: 1. O’zbekiston Respublikasida bojxona siyosatining asosiy maqsadi vazifalari va tamoyillari. 2. Bojxona idoralarining tashkiliy tuzilmalari, ma`suliyati va vazifalari. 3. Bojxona siyosatini yurgizishda bojxona rasmiylashtiruvining ahamiyati. 4. Davlat iqtisodiy siyosatini amalga oshirishda bojxonaning o’rni. 5. O’zbekiston Respublikasi bojxona siyosatining hususiyatlari.

3.1. O’zbekiston Respublikasida bojxona siyosatining

asosiy maqsadi vazifalari va tamoyillari.

Bojxona siyosati – davlat tasho’i savdo faoliyatining bir o’ismi bo’lib, tovalrani eksport va import o’ilishning shart – sharoitlari, hajmi va tarkibini tartibga solib turadi. Bojxona siyosatining mohiyati bojxona – tarif qonunchiligidan bojxona ittifoqlari va konventsiyalari, erkin zonalar, tarif blokadalari va boshqalarni tashkil etishda namoyon bo’ladi.

Bojxona siyosatini mohiyatini ko’rib chiqishdan oldin bu tushunchaga aniqlik kiritish kerak bo’ladi. Bojxona siyosati – bu Bojxona iqtisodiyoti sohasida ro’y berayotgan o’zgarishlarni boso’ichma – boso’ich

amalga oshirishga yordam beruvchi va davlatning iqtisodiy (ichki va tasho’i) manfaatlarni himoya o’ilishga hizmat o’iluvchi qonunchilik, ijrochilik va nazorat o’ilish xarakteridagi chora – tadbirlar tizimidir.

15Bu bojxona siyosatining umumiy ta`rifidir. Bu ta`rifni yanada aniqlashtirish uchun bojxona siyosatini

davlat iqtisodiy tasho’i va ichki siyosatining tarkibiy o’ismi sifatida ko’rib chiqamiz. Bojxona siyosati bilan davlatning ichki va tasho’i iqtisodiy siyosati o’zaro bog`liqdir. Protektsionizm

siyosatini o’tkazishdan maqsad ichki bozorni tasho’i raqobatdan himoya o’ilish hisoblanadi. Unga xos bo’lgan hususiyat ichki bozorlarda ishlab chiqarilayotgan import tovarlar bilan bo’ladigan raqobat bilan bardosh beraolmaydigan tovarlarga qo’yiladigan import bojlarining yuqoriligidir. Demak, bojxona siyosatining davlat ichki iqtisodiy siyosati bilan bog`liq quyidagi o’ziga xos tomonlari yao’qol ko’zga tashlanadi:

Birinchidan, bojxona siyosati davlat ichki siyosatining tarkibiy elementi hisoblanadi. o’tish davri sharoitida u yangi iqtisodiy tizimni shakillantirishning muhim omillaridan sanaladi va ichki iqtisodiy siyosatning qator vazifalarini hal etish uchun hizmat o’iladi:

• ichki iqtisodiyotning har tomonlama rivojlanishini raYobatlantirish; • ichki bozorni himoya o’ilish; • tarkibiy qayta o’urishlarni amalga oshirishda ko’maklashish; • byudjetga daromadlarni tushishini ta`minlash;

Ikkinchidan, bojxona siyosati davlat ichki ktisodiy siyosatining tarkibiy o’ismi sifatida davlat manfaatlarini, korxonalar, ho’jalik birlashmalari, tadbirkorlar va fuqarolarning haq - huquqlarini himoyalash vazifasini ham bajaradi. Bojxona siyosatining huquqini himoya o’ilish vazifasini esa bojxona nazorati dastaklaridan foydalanish samaradorligiga asoslanadi.

Uchinchidan, bojxona si yosati tasho’i iqtisodiy faoliyatini amalga oshirishning asosiy vositalaridan biri sifatida davlatning tasho’i iqtisodiy manfaatlarini himoyalash va ro’yobga chiqarish maqsadlariga hizmat o’iladi.

Puxta o’ylangan va barqarorlashgan bojxona siyosati milliy iqtisodiyotini jaxon bozorlaridagi keskin o’zgarishlaridan saqlashga va uning umumjaxon ho’jaligiga integrachiyalashuvini faollashtirishga jalb o’ilinadi.

Bojxona siyosati kontseptsiyalarini ishlab chiqish bojxona boshqaruvi amaliyot uchun muhimdir. Ularni ishlab chiqish esa aniq maqsadlarni qo’yishdan va ularni amalga oshirishdan oldin boshlanadi. Ba`zi hollarda kontseptsiyalar amaliy bojxona siyosatidan orqada qolishi mumkin. Bunday hollarda u tajribalar jarayonida shakllanadi va ko’pincha samarasiz bo’lib chiqadi.

Ko’pchilik davlatlarning tadbirkorlari xorijiy raqobatchilarini o’z milliy bozorlariga kiritmaslik uchun bor kuchlarini ayamaydilar. Ularning manfaatlar aniq, chunki, xorijiy raqobat bo’lishiga qo’ymaydi, ishlab chiqarishni doimo yangilashga, harajatlarni kamaytirishga, tovar va hizmatlar sifatini oshirishga majbur o’iladi. Iste`molchilar manfaatlari esa ko’proq sifatli va imkoni boricha arzon tovarlarga ega bo’lishda o’z ifodasini topadi. Tovarning kelib chiqishi va uni ishlab chiqarishdan kimlarning manfaat ko’rishi va boshqalar ular uchun ahamiyatga ega emas.

Bu holat – dunyoning ko’pchilik mamlakatlaridagi iqtisodiy va siyosiy qarama-qarshiliklarning doimiy manbayidir. hukumat o’z iqtisodiy siyosatini shunday olib borishi kerakki, mamlakat o’z bozorlarida import tovarlarining paydo bo’lishidan yutqazishi emas, balki yutishi kerak.

Tovarlarni olib kirish yoki olib chiqishning davlat tomonidan raYobatlantirilishi yoki cheklanishi bilan bog`liq holda iqtisodiy va bojxona siyosatining quyidagi to’rt asosiy turini ajratish mumkin:

1. Qisman cheklash siyosati. Bu siyosat ichki bozorga ba`zi tovarlarni masalan, mamlakat milliy mafkurasiga hamda aholi turmush tarziga teskari ta`sir o’iladigan kino-vidio mahsulotlari va turli nashrlarni kiritmaslik maqsadida qo’llaniladi.

2. Protektsionizm siyosati. Bu ichki bozorni xorijiy raqobatdan himoyalashdir. 3. Erkin savdo siyosati – «fritrederlik». Bu tasho’i savdodagi cheklashlarning eng kam darajaga tushirishdir.

Odatda, u tovarlarinig raqobatbardoshligi yuqori va bozorlarda etakchi mavo’ega ega bo’lgan mamlakatlarga qo’llaniladi.

4. Taqchil bozorni to’yintirish – «taskari protektsionizm siyosati». Bu faqat milliy bozorda chuo’ur taqchillik yuz berganda va unda hammaga o’rin topiladigan sharoitdagina samarali hisoblanadi.

O’zbekistonda teskari protektsionizm elementlari 80-yillar-ning ohiri va 90-yillarning boshida xorijiy tovarlarni jalb o’ilish maqsadida qo’llanilgan. Ishlab chiqaruvchilar o’rtasida eski aloqalarni bekor o’ilinishi va ishlab chiqarishning pasayishi barcha tovar bozorlarida taqchillikning o’sishiga olib keldi. 1995 yil o’rtalariga kelib import bojlarini bekor o’ilinishi, imtiyozli kreditlash va boshqa chora tadbirlar natijasida taqchillik muammosining olib tashlanishiga muvaffaq bo’lindi. U yoki bu siyosatni ishlab chiqish shartlari qattiq yoki yumshoq bo’lishi mumkin. Siyosat usullari tanlash va amalga oshirish maqsadlariga, umuiqtisodiy siyosat tovar bozorlaridagi va boshqa omillarga bog`liq.

«Savdo urushi» - bu xalqaro savdo yo’llaridagi cheklashlarning keskin shakli bo’lib, bunda ikki mamlakat hukumatlari o’z ichki bozorlarida bir-birlarini eksport tovarlarni kiritishni cheklash bo’yicha tadbirlarni qo’llaydilar (masalan, AQSh va Xitoy, AQSh va Eron).

Bir muncha rivojlangan mamlakatlardagi «Savdo urushlari»ning ko’p yillik tajribasi shuni ko’rsatadiki bo’nda ikki taraf ham yutqazadi. Yaxshisi «jangovor harakatlar»ning boshlanishiga yo’l qo’ymasligi kerak.

16Bojxona siyosatini olib borishda mamlakatdagi real vaziyatni hisobga olish, tasho’i iqtisodiy faoliyatning

tartibga solishni bevosita va bilvosita usullarini birgalikda olib borish maqsadga muvofiqdir. Bojxona siyosatida qo’llanuvchi iqtisodiy usullarga asosan tarif usullari, ma`muriy usullarga esa to’g`ridan-to’g`ri ta`o’iqlashlar, cheklashlar, jazolar yoki aksincha ruxsat berishlar kiradi.

Bojxona siyosatining asosiy vazifalari quyidagilardir: • Tasho’i savdoning rivojlanishiga ko’maklashish; • Davlatning iqtisodiy o’sishini jadallashtirish; • Xalqaro mehnat taqsimotida qatnashishdan foyda olish; • Mamlakat savdo va to’lov balansining ijobiy qoldiYoini ta`minlash; • Davlat byudjeti daromadlarini o’stirish; • Xorijiy davlatlar va ular ittifoqlarining diskriminatsion aktsiyalariga qarshi harakat olib borish; • Davlat savdo – siyosiy mavo’eini mustahkamlash; • Korxonalar, tashkilotlarva tadbirkorlarning tasho’i bozorga chiqishni ta`minlash; • Milliy iqtisodiyotni qayta o’urilishiga ko’maklashish; • Mamlakat xalo’ xo’jaligining jaxon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvini chuo’urlashtirish; • Bozor faoliyatiga shart sharoit yaratish.

Oxirgi to’rt vazifa asosan bozor iqtisodiyotini shakllantirayotgan o’tish iqtisodiyoti mamlakatlariga tegishlidir. Ularning ko’pchiligi zaif iqtisodiyotlarining himoyasiga, shuningdek iqtisodiyotning tarkibiy qayta o’zgartirishlariga muxtojdirlar.

Odatda, o’tish davri iqtisodiyotida milliy ishlab chiqaruvchilarning xorijliklar bilan teng huquqli raqobar o’ilishning shart sharoitlari mavjud bo’lmaydi. Erkin bozor kuchlarining xarakati import maxsulotlari bilan harakat o’iluvchi milliy ishlab chiqaruvchilarning xonavayron bo’lishiga olib keladi, bandlikni kamaytiradi, mahsulotni pirovard qayta ishlash tarmoYoimizni zaiflashtiradi va bu bilan iqtisodiyotni hom ashyo ishlab chiqarishga iqtisoslashtirib qo’yadi. Bu esa davlatning bojxona siyosati dastaklari yordamida iqtisodiyotni tarkibiy qayta o’urish jarayonlarini tartibga solish lozimligini talab o’iladi.

Rivojlangan mamlakatlar uchun boshqacha holat kuzatish mumkin. Eksport mahsulotlarni ishlab chiqarishda import mahsulotlari – hom ashyo, materiallar, ehtiyot o’ismlar va boshqalardan foydalaniladi. Import tovarlar va ularning o’rnini bosuvchi mahalliy tovarlar narxining o’sishiga olib boradigan savdo to’siqlari eksportga mo’ljallangan tovarlarni ishlab chiqarish harajatlarining oshishiga olib keladi. natijada, import cheklash orqali eksport tovarlari raqobatbardoshligining ma`lum darajada pasayishi va ularni jaxon bozorlaridan chiqib ketishiga yuz beradi.

Bojxona siyosatining asosiy o’ismlari va dastaklari davlatlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlar jarayonida ishlab chiqilgan. O’zbekiston Respublikasi bojxona siyosatining asosiy printsplarini ko’rib chiqamiz. Ular jaxon savdo tashkiloti (JST) hujjatlari qayd etilgan xalqaro tajribalariga hamda O’zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov tomonidan tasho’i va ichki siyosati pritsplariga asoslangan.

Xalqaro huquq normalarining davlat ichki normalaridan ustunligini tan olish printspi. Uning mohiyati shundaki, o’z milliy huquq tizimini yaratayotgan milliy davlatimiz xalqaro huquq normalarining ichki davlat normalaridan ustun turishini tan oladi. O’zbekiston Respublikasining BMT, JST va boshqa xalqaro tashkilotlarga a`zo bo’lishi respublikaning Bojxona iqtisodiyoti sohasidagi umumjaxon muammolarini xal etishda faol ishtirok etishga keng imkoniyatlar ochib berdi va respublika zimmasiga bir qator majburiyatlarni ham yukladi.

O’zbekistonda amalga oshiriladigan bojxona siyosatining yagonaligi printsipi. Bu O’zbekiston Respublikasining bojxona hududida yagona bojxona siyosatining olib borilishini anglatadi.

Ikki va ko’p tomonlama aloqalarni o’rnatish va rivojlantirish printspi. Bu printsp O’zbekiston Respublikasining Bojxona iqtisodiyoti sohasidagi xalqaro hamkorlik olib borishga faol intilishi orqali amalga oshiriladi. Masalan, 1999 yilning yozida Toshkentda Iqtisodiy hamkorlik Tashkilotiga a`zo – mamlakatlar bojxona xizmatlarining ettinchi kengashi bo’lib o’tdi.

3.2. Bojxona idoralarining tashkiliy tuzilmalari, ma`suliyati va vazifalari.

Áîæõîíà Êîäåêñäà âà áîøO’à O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí áîæõîíà O’îèäàëàðèãà àéáëè

ãàéðè�óO’óO’èé ðèîÿ ýòìàñëèê áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíèíã áóçèëèøè äåá õèñîáëàíàäè. Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàí ôóO’àðîëàð âà ìàíñàáäîð øàõñëàð ìàìóðèé æàâîáãàð

áO’ëàäèëàð, óëàðíèíã O’èëìèøëàðèäà æèíîÿò àëîìàòëàðè áóëãàí òàêäèðäà ýñà, æèíîèé æàâîáãàð áO’ëàäèëàð. Þðèäèê øàõñëàð âà þðèäèê øàõñ òàøêèë ýòìàãàí O’îëäà òàäáèðêîðëèê ôàîëèÿòè áèëàí

øóãóëëàíàåòãàí øàõñëàðãà íèñáàòàí æàðèìàëàð (èêòèñîäèé æàçî ÷îðàëàðè) âà áîøO’à æàçîëàð O’óëëàíèëàäè.

17Þðèäèê øàõñëàðíè æàâîáãàðëèêêà òîðòèø óëàðíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè âà áîøO’à

õîäèìëàðèíè óëàð áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí õóææàòëàðèíè áóçãàíëèãè ó÷óí æàâîáãàðëèêäàí îçîä ýòìàéäè. Þðèäèê øàõñíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè âà áîøO’à õîäèìëàðèíè êîíòðàáàíäà ó÷óí �àìäà áîæõîíà

èøè ñîõàñèäà áîøO’à æèíîÿòëàðíè ñîäèð ýòãàíëèê ó÷óí æèíîèé æàâîáãàðëèêêà òîðòèø þðèäèê øàõñíè áîæõîíàãà îèä O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàâîáãàðëèêäàí îçîä ýòìàéäè.

Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàíëèê ó÷óí O’óéèäàãè æàçîëàð áåðèëàäè: 1) æàðèìà; 2) Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí àéðèì ôàîëèÿò òóðëàðèíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí áîæõîíà

îðãàíè òîìîíèäàí áåðèëãàí ëèöåíçèÿíè åêè ìàëàêà àòòåñòàòèíè ÷àO’èðèá îëèø; 3) áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðè áóçèëèøèíè ñîäèð ýòèø O’óðîëè åêè áåâîñèòà àøåñè

õèñîáëàíãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèø. Óøáó ìîääà áèðèí÷è O’èñìèíèíã 1 -áàíäèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàçî àñîñèé æàçî ñèôàòèäà

O’óëëàíèëàäè, óøáó ìîääà áèðèí÷è O’èñìèíèíã 2 âà 3-áàíäëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí æàçîëàð ýñà, �àì àñîñèé, �àì O’óøèì÷à æàçî ñèôàòèäà �O’ëëàíèëèøè ìóìêèí.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã O’èéìàòèäàí êåëèá ÷è�O’àí õîëäà õèñîáëàá ÷èO’èëàäèãàí æàðèìà ìèO’äîðèíè àíèO’ëàø ÷îãèäà, áóíäàé O’èéìàò äåá óëàðíèíã �óO’óO’áóçàðëèê àíèO’ëàíãàí êóíäàãè ýðêèí (áîçîð) íàðõè òóøóíèëàäè.

Þðèäèê øàõñ åêè þðèäèê øàõñ òàøêèë ýòìàñäàí òàäáèðêîðëèê ôàîëèÿòè áèëàí øóãóëëàíàåòãàí øàõñ áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áèð íå÷à áîð áóçãàí òàêäèðäà, õàð áèð �óO’óO’áóçàðëèê ó÷óí àëîõèäà-àëîõèäà æàðèìà ñîëèíàäè.

Áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçãàíëèê ó÷óí æàçî áåðèëèøè æàâîáãàðëèêêà òîðòèëàåòãàí øàõñëàðíè áîæ òóëîâëàðèíè òóëàø âà Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à òàëàáëàðíè áàæàðèø ìàæáóðèÿòèäàí îçîä ýòìàéäè.

Æàçîëàð áîæõîíà õàO’èäàãè O’îíóí �óææàòëàðèíèíã áóçèëèøè àíèO’ëàíãàí êóíäàí ýòèáîðàí îëòè îéäàí êå÷èêòèðìàé, áèðîO’ ó ñîäèð ýòèëãàí êóíäàí ýòèáîðàí ó÷ éèëäàí êå÷èêòèðìàé, áþäæåòãà áîæ òóëîâëàðè òO’ëàíìàãàíëèãè áèëàí áîãëèO’ èøëàð áóéè÷à ýñà � áåø éèëäàí êå÷èêòèðìàé O’óëëàíèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ÷åãàðàñè îðO’àëè âà óíèíã äîèðàñèäà òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà øàõñëàðíè îëèá O’òèø åêè áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñè ðåæèìèíè áóçóâ÷è áîøO’à õàòòè-õàðàêàòëàð ñîäèð ýòèø ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà õóäóäèãà îëèá êèðèø ÷îãèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá óòãàíëèê òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèíè õàáàðäîð ýòìàñëèê ýíã êàì èø õàO’èíèíã èêêè áàðàâàðèäàí áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èø ìàO’ñàäè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà õàáàð áåðìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã èêêè áàðàâàðèäàí áåø áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èø ìàO’ñàäè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèãà íîòO’¨ðè õàáàð áåðèø, àãàð áóíäàé õàáàð áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí òàðòèáäà ðóéõàòãà îëèíãàí áóëñà, õóääè øóíèíãäåê òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí æîéãà �àìäà áåëãèëàíãàí âàO’òäà åòêàçèá áåðìàñëèê ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Ôàëîêàò þç áåðãàí åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèð ýòãàí õîëëàðäà ÷îðà êóðìàñëèê òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã èêêè ôîèçèäàí 10 ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

18Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè åòêàçèá áåðèëãàí æîéäà Áîæõîíà Êîäåêñèäà íàçàðäà

òóòèëãàí ìóääàòäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà êóðñàòìàñëèê �àìäà óëàðíèíã �óææàòëàðèíè òîïøèðìàñëèê ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áåðèø, óëàðíè éóO’îòèø åêè áîæõîíà îðãàíè áåë-ãèëàãàí æîéãà åòêàçèá áåðìàñëèê òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà ýòèá åêè ìóñîäàðà O’èëìàé, ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà îðãàíèãà òîïøèðèø ó÷óí O’àáóë O’èëèíãàí, áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæõîíà �óææàòëàðè åêè áîøO’à õóææàòëàðèíè éóO’îòèø åõóä åòêàçèá áåðìàñëèê �õóææàòëàðè éóO’îòèëãàí åêè åòêàçèá áåðèëìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã 10 ôîèçèäàí ýëëèê ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðíèíã õóææàòëàðèíè åòêàçèá áåðèøíèíã áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí ìóääàòèãà ðèîÿ O’èëìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè óòàåòãàí òðàíñïîðò âîñèòàñèíè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíàäèãàí æîéëàðäà òóõòàòìàñëèê �ýíã êàì èø õàO’èíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òðàíñïîðò âîñèòàñèíè òóõòàá òóðèø æîéèäàí áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç æóíàòèá þáîðèø �ýíã êàì èø O’àO’èíèíã åòòè áàðàâàðèäàí 15 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Êåìàëàð âà áîøO’à ñóçóâ÷è âîñèòàëàðíèíã áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí êåìà âà áîøO’à ñóçóâ÷è âîñèòàëàð. åíèãà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç êåëèá òóõòàøè �ýíã êàì èø õàêèíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áóëàäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáèíè áóçèø, ÿíè áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè áîøëàø âà òóãàëëàø, óíè O’òêàçèø æîéè, âàO’òè âà òàîìèëè òO’¨ðèñèäàãè áåëãèëàíãàí òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã 10 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè òóãàëëàíìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áèëàí îïåðàöèÿëàð O’òêàçèø, áåëãèëàíãàí òàëàáëàð âà øàðòëàðíè áóçèá, óëàðíèíã õîëàòèíè O’çãàðòèðèø, óëàðäàí ôîéäàëàíèø âà óëàðíè òàñàððóô ýòèø �

òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç òðàíñïîðòäà òàøèø, îðòèø, òóøèðèø, O’àéòà îðòèø, áóçèëãàí óðîâíè òóçàòèø, óðàø, O’àéòà óðàø åêè òàøèø ó÷óí O’àáóë O’èëèø, øóíäàé òîâàðëàðäàí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø, áóíäàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òóðèøè ìóìêèí áóëãàí áèíîëàð âà áîøO’à æîéëàðíè î÷èø �ýíã êàì èø õàO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí O’óëëàíèëãàí O’èåñëàø âîñèòàëàðèíè O’çãàðòèðèø,éóO’ O’èëèø, øèêàñòëàø åêè éóO’îòèø �ýíã êàì èø õàO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè äåêëàðàöèÿëàø òàðòèáèíè áóçèø, ÿíè äåêëàðàöèÿëàø øàêëè, æîéè âà óíè àìàëãà îøèðèø òàîìèëè õàO’èäàãè áåëãèëàíãàí òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá

19îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã ó÷ áàðàâàðèäàí åòòè áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà îðãàíèãà ó áåëãèëàãàí ìóääàòäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ó÷óí áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè, õóääè øóíèíãäåê �óææàòëàð âà O’óøèì÷à ìàëóìîòëàðíè òàêäèì ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, áóíäàé íàçîðàòíè O’òêàçèø ó÷óí êåðàêëè �óææàòëàð ìàâæóä áóëãàí åêè íàçîðàò ýòèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàíãàí ôàîëèÿò àìàëãà îøèðèëàåòãàí õóäóä åõóä áèíîëàðãà áîæõîíà îðãàíè ìàíñàáäîð øàõñèíèíã êèðèøèãà òóñO’èíëèê O’èëèø �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã 10 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà åõóä ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàð õóäóäèäà áóëèá, îëèá êèðèëàåòãàí, îëèá ÷èO’èëàåòãàí, êåëèá òóøàåòãàí, ñàO’ëàíàåòãàí, O’àéòà èøëàíàåòãàí, òàéåðëàíàåòãàí, ñîòèá îëèíàåòãàí âà ñîòèëàåòãàí òîâàðëàð õàO’èäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà áîæõîíà îðãàíèãà õèñîáîòëàð òàêäèì ýòìàñëèê, õóääè øóíèíãäåê áóíäàé òîâàðëàð õèñîá-êèòîáèíè þðèòèø òàðòèáèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø O’àO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà îìáîðèäà òóðèø ìóääàòè áåëãèëàíãàí ýíã êóï ìóääàòäàí îøèá êåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà ìóâîôèO’ ÷èO’àðèø åêè òàñàððóôãà O’àáóë O’èëèøíè òàìèíëàø õóñóñèäàãè òàëàáëàðíè áàæàðìàñëèê �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã ìóñîäàðà O’èëèíèøèãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàðíè ñàêëàø ó÷óí O’óéèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðè âà øàðòëàðèãà, óëàðíè ñàêëàø, õóääè øóíèíãäåê áîæõîíà îìáîðëàðèäà âàýðêèí îìáîðëàðäà òîâàðëàð áèëàí îïåðàöèÿëàð O’òêàçèø òàðòèáèãà âà ìóääàòëàðèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �

ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí 30 áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàðíè O’àéòà èøëàø ó÷óí ëèöåíçèÿ áåðèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðè, ÷åêëàøëàðè âà øàðòëàðèãà, óëàðíè O’àéòà èøëàø òàðòèáè âà ìóääàòëàðèãà, O’àéòà èøëàø ìàõñóëîòëàðèíèíã ÷èO’èø ìèêäîðèãà äîèð, áóíäàé òîâàðëàðíè O’àéòà èøëàø áóéè÷à îïåðàöèÿëàðíè àìàëãà îøèðèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðèãà, ÷åêëàøëàðè âà øàðòëàðèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �O’àéòà èøëàøãà ìóëæàëëàíãàí òîâàðëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

�àéòà èøëàø ìàõñóëîòëàðèíè áîøO’à òîâàðëàðãà àëìàøòèðèá O’óéèø �òîâàðëàðíè ìóñîäàðà O’èëèá, ýíã êàì èø õàO’èíèíã éèãèðìà áàðàâàðèäàí ýëëèê áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðäà èøëàá ÷èO’àðèø âà áîøO’à òèæîðàò ôàîëèÿòèíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáèíè áóçèø �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, ýíã êàì èø õàO’èíèíã éèãèðìà áàðàâàðèäàí ýëëèê áàðàâàðèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Ýðêèí áîæõîíà çîíàñè ðåæèìè àìàë O’èëàåòãàí õóäóääà Áîæõîíà Êîäåêñäà áåëãèëàíãàí òàðòèáíè áóçãàí õîëäà áèíîëàð, èìîðàòëàð âà èíøîîòëàð áàðïî ýòèø �ýíã êàì èø õàO’èíèíã áåø áàðàâàðèäàí 10 áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà õóäóäèãà èëãàðè îëèá êèðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà îëèá ÷èO’ìàñëèê, àãàð óëàðíè O’àéòàðèá îëèá ÷èO’èø øàðò áóëñà, åêè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäèäàí èëãàðè îëèá óòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà O’àéòàðèá îëèá êèðìàñëèê, àãàð óëàðíè O’àéòàðèá îëèá êèðèø øàðò áóëñà, æèíîÿò àëîìàòëàðè

20áO’ëìàãàí òàêäèðäà �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàðíè éóO’ O’èëèø, óëàðíè éóO’ O’èëèø íàòèæàñèäà õîñèë áóëãàí ÷èO’èíäèëàðíè òåãèøëè áîæõîíà ðåæèìèãà êèðèòèøíèíã áåëãèëàíãàí òàëàáëàðè, ÷åêëàøëàðè âà øàðòëàðèãà ðèîÿ ýòìàñëèê �éóO’ O’èëèíèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áèëàí ãàéðè-O’îíóíèé îïåðàöèÿëàðíè àìàëãà îøèðèø, óëàðíèíã õîëàòèíè O’çãàðòèðèø, óëàðäàí áîæõîíà ðåæèìèãà íîìóâîôèO’ òàðçäà ôîéäàëàíèø âà óëàðíè òàñàððóô ýòèø, õóääè øóíèíãäåê Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàðäàí òàøO’àðè, áîæõîíà ðåæèìèíèíã áîøO’à ÷åêëàøëàðè, òàëàáëàðè âà øàðòëàðèãà ðèîÿ O’èëìàñëèê �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

ÈO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè âà áîøO’à ÷åêëîâëàð O’óëëàíèëàäèãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè, àíà øó ÷îðàëàð âà ÷åêëîâëàðíè O’óëëàíèøíèíã áåëãèëàíãàí òàðòèáèíè áóçãàí õîëäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèáO’òèø, Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàðäàí òàøO’àðè, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà, �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Æèñìîíèé øàõñ òîìîíèäàí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè àñëèäà èøëàá ÷èO’àðèø åêè òèæîðàò ôàîëèÿòè ó÷óí ìóëæàëëàíãàí òîâàðëàðíè òèæîðàò ìàO’ñàäëàðè ó÷óí ìóëæàëëàíìàãàí òîâàðëàð íèO’îáè îñòèäà îëèá O’òèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �òîâàðëàðíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè áîæõîíà íàçîðàòèíè ÷åòëàá, ÿíè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí æîéëàðíè ÷åòëàá åêè áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíèíã áåëãèëàíãàí âàO’òèäàí òàøO’àðè ïàéòäà îëèá O’òèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã þç ôîèçèäàí èêêè þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàåòãàí òîâàðëàðíè áîæõîíà íàçîðàòèäàí ÿøèðèø, ÿíè õóôÿäîíëàðäàí åêè òîâàðëàðíè òîïèøíè O’èéèíëàøòèðàäèãàí áîøO’à óñóëëàðäàí ôîéäàëàíèø åõóä áèð òîâàðíè áîøO’à òîâàðãà óõøàø O’èëèá O’óéèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �òîâàðëàðíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã þç ôîèçèäàí èêêè þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

�óææàòëàðäàí åêè O’èåñëàø âîñèòàëàðèäàí àëäîâ éO’ëè áèëàí ôîéäàëàíãàí õîëäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá O’òèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà �òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã þç ôîèçèäàí èêêè þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

£çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè äåêëàðàöèÿëàìàñëèê åêè óëàðíè íîòO’¨ðè äåêëàðàöèÿëàø, ÿíè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, óëàðíèíã áîæõîíà ðåæèìè âà áîøO’àëàð õàO’èäà áîæõîíà ìàO’ñàäëàðè ó÷óí êåðàêëè áóëãàí áåëãèëàíãàí åçìà, îãçàêè åêè áîøO’à øàêëäàãè ìàëóìîòëàðíè áåðìàñëèê åõóä íîòO’¨ðè àõáîðîò áåðèø àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áO’ëñà �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá, óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

ÍîòO’¨ðè ìàëóìîòëàðíè êóðñàòèø, áó ìàëóìîòëàð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè

21îðO’àëè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá O’òèø, óëàðíè òàëàá ýòèëàåòãàí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèø, áîæõîíà òóëîâëàðè ìèêäîðè òO’¨ðèñèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí O’àðîð O’àáóë O’èëèíèøèãà òàñèð ýòìàãàí áóëñà �ýíã êàì èø õàO’èíèíã 15 áàðàâàðèäàí éèãèðìà áàðàâàðèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà O’óäóäèãà áîæõîíà íàçîðàòèíè ÷åòëàá óòèá åõóä áîæõîíà íàçîðàòèäàí ÿøèðèá åõóä �óææàòëàð åêè O’èåñëàø âîñèòàëàðèäàí àëäîâ éO’ëè áèëàí ôîéäàëàíèá îëèá êèðèëãàí åõóä äåêëàðàöèÿëàíìàãàí åêè íîòO’¨ðè äåêëàðàöèÿëàíãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òàøèø, ñàO’ëàø, ñîòèá îëèø, óøáó òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí ôîéäàëàíèø åêè óëàðíè òàñàððóô ýòèø, õóääè øóíèíãäåê áîæ òóëîâëàðè áóéè÷à èìòèåçëàð áåðèëãàí, áóíäàé èìòèåçëàð áåðèëèøèãà ñàáàá áóëãàíèäàí áîøO’à ìàO’ñàäëàðäà ôîéäàëàíèëàåòãàí åõóä òàñàððóôäàí ÷èO’àðèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç òàøèø, ñàêëàø âà ñîòèá îëèø, �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè ìóñîäàðà O’èëèá,óëàð O’èéìàòèíèíã ýëëèê ôîèçèäàí þç ôîèçèãà÷à ìèO’äîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðè áóéè÷à èìòèåçëàð áåðèëãàí, øàðòëè ðàâèøäà ÷èO’àðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí èìòèåçëàð áåðèëèøèãà ñàáàá áóëãàíèäàí áîøO’à ìàO’ñàäëàðäà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç ôîéäàëàíèø âà óëàðíè òàñàððóô ýòèø �ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, áîæ èìòèåçëàðè áåðèëèøè ìóíîñàáàòè áèëàí òO’ëàíìàãàí áîæõîíà òóëîâëàðè ñóììàñèíèíã þç ôîèçèäàí ó÷ þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè âà áîøO’à �óææàòëàðäà áîæõîíà òóëîâëàðèäàí îçîä O’èëèø åêè óëàðíèíã ìèO’äîðèíè êàìàéòèðèø ó÷óí àñîñ áO’ëàäèãàí íîòO’¨ðè ìàëóìîòëàðíè êóðñàòèø, àãàð æèíîÿò àëîìàòëàðè éóO’ áóëñà ëèöåíçèÿíè ÷àO’èðèá îëèá åêè ÷àO’èðèá îëìàé, òO’ëàíèøè ëîçèì áóëãàí áîæõîíà òóëîâëàðè ñóììàñèíèíã þç ôîèçèäàí ó÷ þç ôîèçèãà÷à ìèêäîðäà æàðèìà ñîëèøãà ñàáàá áO’ëàäè.

3.3. Bojxona siyosatini yurgizishda bojxona rasmiylashtiruvining ahamiyati.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè tovarning davlat bojxona chegarasini kesib o’tishi bilan boshlanadi. Xalqaro qoidalar shuni talab o’iladiki, bojxona deklaratsiyasini taqdim o’ilgangacha bulgan bojxona rasmiylashtiruvi eng minimal bulishi va tashki savdoga tusik tugdirmay barcha davlatlar tovar va transport vositalari uchun bir xilda o’ullanihi lozim. Tovar va transport vositalari bîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâidan utishi lozim bulgan kirish bojxonasi chegarasida bulmagan vaqtda, bojxona xodimlari fakatgina tovarni identifikatsiyalash uchun zarur bulgan xujjatlarni talab o’ilishadi. Bunda tovarning nomi, oYoirligi, soni xakidagi ma`lumotlar etarlidir. Bojxona deklaratsiyasini taqdim etgungacha buladigan ðàñìèéëàøòèðóâ oson, sodda bulishi, xujjatlar chet tilida bulsa, bojxona uning milliy tilga ugirilishini talab kilmasligi lozim.

Maqsadi yuklarni ichki iste`molga yoki eksportga chiarish bulgan бîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè operatsiyalar majmuiydir. Ó O’ç è÷èãà áîæõîíà äåêëîðàöèÿñèíè âà óíãà òåãèøëè áîøO’à õóææàòëàðíè òàO’äèì ýòèø, óëàðíè O’àáóë O’èëèø âà òåêøèðèø, òîâàðëàðíè áîæõîíàã êO’ðñòèø âà óëàðíè òåêøèðèø, áîæõîíà áîæëàðè âà òO’ëîâëàðèíè ҳèñîáëàø âà òO’ëàø òîâàðëàðíè áîæõîíàäàí ÷èO’àðèøíè O’ç è÷èãà îëàäè.

Þêëàðíè äåêëàðàöèÿëàø áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíèíã ìàæáóðèé O’èñìèäèð. ÊO’ï äàâëàòëàðäà àìàë O’èëàäèãàí òàðòèáãà êO’ðà äåêëîðàíò þê ýãàñè áO’ëèøè øàðò ýìàñ, áàëêè óíèíã íîìèäàí èø êO’ðàäèãàí, áîæõîíà îðãàíèãà áîæõîíà íàçîðàòè âà ðàñìèéëàøòèðóâè ó÷óí þêíè òàO’äèì ýòàäèãàí áîøO’ øàõñ (òðàíñïîðò àãåíòè áîæõîíà áðîêåðè âà áîøO’àëàð) �àì áO’ëèøè ìóìêèí. Äåêëàðàíò (áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè òO’ëäèðóâ÷è âà òàO’äèì ýòóâ÷è øàõñ) áàð÷à õîëëàðäà áîæõîíà îðãàíëàðè îëäèäà àõáîðîòëàð òO’¨ðèëèãè, òO’ëîâ âà áîæëàð òO’ëàíèøè ó÷óí æàâîáãàð øàõñ �èñîáëàíàäè.

Äåêëàðàöèÿ O’àáóë O’èëèíãàíäàí ñO’íã þêëàðíè áîæõîíà íàçîðàòèäàí O’òêàçèø ìóìêèí. Óíèíã ìàO’ñàäè-þêíèíã ó �àO’èäàãè äåêëàðàöèÿ ìàëóìîòëàðèãà ìîñëèãèíè òåêøèðèø.

ÕàëO’àðî íîðìàëàðäà áåëãèëàíãàíèäåê áîæõîíà íàçîðàòè äåêëîðàöèÿ O’àáóë O’èëèíãàíäàí ñO’íã

22O’èñO’à âàO’ò è÷èäà àìàëãà îøèðèëèøè ëîçèì. Áàçè �îëëàðäà ìèëëèé O’îíóí÷èëèê àíèO’ ìóääàòëàðíè áåëãèëàéäè. Êèîòà êîíâåðöèÿñèãà êO’ðà áîøO’à âàêîëàòëè îðãàíëàð íàçîðàòíè áîæõîíà íàçîðàòè áèëàí áèðãàëèêäà O’òêàçèøè ëîçèì.

ÊO’ï äàâëàòëàð O’îíóí÷èëèãè áîæõîíà íàçîðàòèíè ìàæáóðèé O’èëìàãàí �îëäà, óíè O’òêàçèø èõòè¸ðèíè áîæõîíà îðãàíëàðèãà áåðãàí.

ÊO’ï äàâëàòëàð O’îèäàëàðèãà áèíîàí äåêëîðàíò áîæõîíà íàçîðàòè ïàéòèäà èøòèðîê ýòèøè çàðóð ó þêíè íàçîðàò æîéèãà ýëòèøè, óíè î÷èøè, O’àéòà O’ðàøè âà áîøO’à çàðóð èøëàðíè àìàëãà îøèðèøè ëîçèì. áó èøëàð áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áàæàðèëñà, äåêëîðàíò õàðàæàòëàðíè òO’ëàéäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè òåçëàøòèðèø ìàO’ñàäèäà �àëO’àðî àìàëè¸òè òóðëè ìàìëàêàòëàð áîæõîíà îðãàíëàðè O’ðòàñèäà õàìêîðëèê òO’¨ðèñèäà áèòìèëàð �O’ëëàíèëàäè. Óíãà êO’ðà �àìêîðëèê O’èëèíà¸òãàí äàâëàò áîæõîíà îðãàíëàðè O’òêàçãàí ðàñìèéëàøòèðóâ O’çàðî òàí îëèíàäè. Áó �îëäà áîæõîíà îðãàíëàðè õóææàòëàðäà ìîñ áåëãèíè �O’éèøàäè âà þêíè O’òêàçèøàäè. Áó òèçèì õàðàæàòëàðíè êàìàéòèðàäè.

Áîæõîíà áîæëàðè âà òO’ëîâëàðèíè �èñîáëàø, òO’ëàø áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè O’òêàçëãàí æîéäà àìàëãà îøèðèëàäè. ÁèðîO’ áîæõîíà îðãàíëàðè áîæëàð âà òO’ëîâëàð òO’ëàíàäèãàí áîøO’à ìóàññàñàíè �àì êO’ðñàòèøëàðè ìóìêèí. Îäàòäà, áîæëàð òîîâàð ÷è�O’óíãà÷à òO’ëàíàäè. ÁèðîO’, áàçè äàâëàòëàðäà òO’ëîâ÷èíèíã èëòèìîñèãà êO’ðà òO’ëîà êå÷èêòèðèëèø ìóìêèí.

Áîæëàð òO’ëàíàäèãàí âàO’ò òóðëè äàâëàòëàðäà òóðëè÷à �èñîáëàíàäè: à) áîæõîíà äåêëîðàöèÿñèíè áåðèø ðO’éõàòãà îëèíãàí âàO’òäà á) áîæõîíà äåêëîðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàí âàO’òäà â) òîâàðíè áîæõîíàãà ðåàë òàO’äèì ýòèø âàO’òèäà. Òîâàðíè áîæõîíàäàí ÷èO’àðèø O’çèäà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíèíã ÿêóíèé îïåðàöèÿñèíè àêñ

ýòòèðàäè. Êèîòà êîíâåíöèÿñè àãàð áîæõîíà íàçîðàòíè òåçëèêäà O’òêàçèø èìêîíè áO’ëìàñà òîâàðíè þO’îðèäàãè îïåðàöèÿëàð òóãóìàñèäàí ÷èO’àðèøíè ìàñëà�àò áåðàäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè áîæõîíà îðãàíè ôàîëèÿò êóðñàòàäèãàí çîíàäàãè øó ìàO’ñàä ó÷óí

àæðàòèëãàí, òîâàðëàðíè æóíàòóâ÷è åêè îëóâ÷è åõóä óëàðíèíã òàðêèáèé áóëèíìàñè æîéëàøãàí åðëàðäà áîæõîíà îðãàíèíèíã èø âàO’òèäà àìàëãà îøèðèëàäè.

Ìàíôààòäîð øàõñíèíã åçìà èëòèìîñíîìàñèãà áèíîàí óíèíã õèñîáèäàí âà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðîçèëèãè áèëàí áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè áîøO’à æîéëàðäà âà áîæõîíà îðãàíèíèíã èø âàO’òèäàí òàøO’àðè âàêòäà àìàëãà îøèðèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îðãàíëàðè æîéëàøãàí åðëàðäà ýìàñ, áåâîñèòà áîøêà O’óäóäëàðèäà åêè áèíîëàðèäà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè O’òêàçèøäàí ìàíôààòäîð áóëãàí þðèäèê âà æèñìîíèé øàõñëàð áó îðãàíëàðãà õèçìàò âà ìàèøèé áèíîëàðèíè, óñêóíàëàð �àìäà àëîO’à âîñèòàëàðèíè áåïóë áåðèá O’óÿäèëàð.

Áîæõîíà îðãàíè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàí �àìäà áàð÷à çàðóð �óææàòëàð âà ìàëóìîòëàð òàêäèì ýòèëãàí ïàéòäàí áîøëàá 10 êóíäàí êå÷èêòèðìàé, óøáó Êîäåêñ 81-ìîääàñèíèíã áèðèí÷è O’èñìèäà òèëãà îëèíãàí òîâàðëàðãà íèñáàòàí ýñà � ó÷ êóíäàí êå÷èêòèðìàé àìàëãà îøèðàäè. Ìàçêóð ìóääàòëàð äàâëàòíèíã áîøO’à îðãàíëàðè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè íàçîðàò O’èëèøè ó÷óí çàðóð áO’ëãàí âàO’òíè óç è÷èãà îëìàéäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè âàêòèäà èøòèðîê ýòèøãà õàO’ëèäèð, áîæõîíà îðãàíè ìàíñàáäîð øàõñëàðèíèíã òàëàáèãà áèíîàí ýñà, áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè âàO’òèäà õîçèð áóëèøëàðè âà ðàñìèéëàøòèðèøíè àìàëãà îøèðèøäà óëàðãà çàðóð åðäàì êO’ðñàòèøëàðè øàðò.

23Áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè òîâàðëàð îëèá óòóâ÷è øàõñ, òàøóâ÷è, îìáîð ýãàñè åêè òîâàðëàð

âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí áîøO’à øàõñ áîæõîíà îðãàíèíèíã òàëàáèãà áèíîàí áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàðíè òðàíñïîðòäà òàøèø, òîðòèøíè åêè óëàðíèíã ìèêäîðèíè áîøO’à÷à òàðçäà àíèêëàøíè, îðòèø, òóøèðèø, O’àéòà îðòèø, áóçèëãàí óðîâëàðíè òóçàòèø, óðîâëàðíè î÷èø, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòà-ëàðèíè óðàø åêè O’àéòà óðàøíè, øóíèíãäåê áóíäàé òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òóðèøè ìóìêèí áóëãàí áèíîëàð, èäèøëàð âà áîøO’à æîéëàðíè î÷èøíè óç õèñîáèäàí àìàëãà îøèðèøè øàðò.

Àãàð òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè òóãàëëàíìàãàí áóëñà, îïåðàöèÿëàð áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí àìàëãà îøèðèëàäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè óòêàçèø ó÷óí áîæõîíà îðãàíëàðè, óëàðíèíã ðóõñàòè áèëàí ýñà òîâàðëàðãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð âà äàâëàò íàçîðàòèíè àìàëãà îøèðóâ÷è áîøO’à îðãàíëàð áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàðäàí óëàðíè òåêøèðèø (ýêñïåðòèçà O’èëèø) ó÷óí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèøãà õàO’ëèäèðëàð.

Òîâàðëàðãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø âàO’òèäà õîçèð áO’ëàäèëàð âà áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðèãà åðäàì êóðñàòàäèëàð, øóíèíãäåê íàìóíàëàð âà íóñõàëàðíè òåêøèðèø íàòèæàëàðè áèëàí òàíèøàäèëàð.

Òîâàðëàðãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñíèíã òàøàááóñè áèëàí áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí òîâàðëàðäàí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø, øóíèíãäåê íàìóíàëàð âà íóñõàëàðíè òåêøèðèø íàòèæàñèäà þçàãà êåëãàí õàðàæàòëàðíè àíà øó øàõñ òóëàéäè.

Íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø òàðòèáè, óëàðíè òåêøèðèø-âà òàñàððóô ýòèø ìóääàòëàðè, øóíèíãäåê Òàðòèáè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàäèãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè âåòåðèíàðèÿ, ôèòîñàíèòàðèÿ, ýêîëîãèÿ íàçîðàòè âà O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàðäà äàâëàò íàçîðàòèíèíã áîøO’à òóðëàðè àìàëãà îøèðèëãàíèäàí êåéèí òóãàéäè.

Òàáèèé îôàòëàð, ôàëîêàòëàð, õàëîêàòëàð þç áåðãàíäà çàðóð áO’ëàäèãàí òîâàðëàðíè, òèðèê õàéâîíëàð, òåç áóçèëàäèãàí òîâàðëàð, ðàäèîàêòèâ ìàòåðèàëëàð, îììàâèé àõáîðîò ó÷óí çàðóð õàáàðëàð âà áîøO’à ìàòåðèàëëàðíè, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã O’îíóí ÷èO’àðóâ÷è, èæðî ýòóâ÷è âà ñóä õîêèìèÿòèíèíã îëèé îðãàíëàðè íîìèãà þáîðèëàåòãàí òîâàðëàðíè, øóíèíãäåê èíñîíïàðâàðëèê åðäàìè ñèôàòèäà þáîðèëàåòãàí òîâàðëàðíè âà áîøO’à øóíãà óõøàø òîâàðëàðíè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá O’òèøäà óëàðíèíã áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè ñîääàëàøòèðèëãàí òàðòèáäà âà áèðèí÷è óðèíäà àìàëãà îøèðèëàäè.

Ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðãà îëèá êèðèëàåòãàí, øóíèíãäåê óëàðíèíã õóäóäèäàí îëèá ÷èO’èëàåòãàí òîâàðëàðíèíã áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè ñîääàëàøòèðèëãàí òàðòèáäà àìàëãà îøèðèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíèíã ñîääàëàøòèðèëãàí òàðòèáèíè O’óëëàíèø øàðòëàðè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè òóãàëëàíìàãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèäàí ôîéäàëàíèøãà �àìäà óëàðíè òàñàððóô ýòèøãà éO’ë O’óéèëìàéäè, O’îíóí õóææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè áîøëàíãóíãà âà òîâàðëàð �àìäà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ìóàéÿí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãóíãà O’àäàð O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà äàñòëàáêè îïåðàöèÿëàð óòêàçèëàäè.

Áîæõîíà õóäóäèãà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá êèðèøäà, øó æóìëàäàí ýðêèí áîæõîíà

24çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàð õóäóäèäàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá êèðèøäà òàøóâ÷è áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá O’òèø òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíèíè õàáàðäîð O’èëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èëàåòãàíäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá óòóâ÷è øàõñ áó òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá ÷èO’èø íèÿòè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíëàðèíè îëäèíäàí õàáàðäîð O’èëàäè. Áîæõîíà îðãàíè õàáàðíîìàíè O’àéä ýòàäè âà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí òîâàðëàð �àìäà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êåëòèðèëèøè ëîçèì áóëãàí âàO’ò âà æîéíè òàéèí O’èëàäè. Àãàð òîâàðëàðíè îëèá óòóâ÷è øàõñ óøáó õàáàðíè åòêàçìàñà, áó âàçèôà òàøóâ÷è çèììàñèãà þêëàòèëàäè.

Áóíèíã òàëàáëàðè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã õóäóäèäà æîéëàøãàí ïîðò åêè àýðîïîðòäà òóõòàìàé áîæõîíà õóäóäèíè êåñèá óòàäèãàí äåíãèç, äàðå âà õàâî êåìàëàðèãà íèñáàòàí O’óëëàíèëìàéäè.

Þêîðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õàáàðíîìà áåðèëãàíèäàí êåéèí òàøóâ÷è Áîæõîíà Êîäåêñíèíã òàëàáëàðèãà ðèîÿ ýòãàí õîëäà òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðãà òåãèøëè �óææàòëàðíè áîæõîíà îðãàíè áåëãèëàãàí æîéãà åòêàçèá êåëòèðèøè âà êåëãàíèäàí êåéèí øó æîéäà òóðèøè øàðò. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè åòêàçèá êåëòèðèëãàí æîéäà áîæõîíà îðãàíèãà êóðñàòèëàäè, óëàðãà òåãèøëè �óææàòëàð ýñà, òîïøèðèëàäè. Êóðñàòèø òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êåëòèðèëãàíèäàí êåéèí êå÷è áèëàí 30 ìèíóò è÷èäà, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà îðãàíèíèíã èø âàO’òèäàí òàøO’àðè ïàéòäà åòêàçèá êåëòèðèëãàí òàêäèðäà, áîæõîíà îðãàíèíèíã èø âàO’òè áîøëàíãàíèäàí êåéèí êóïè áèëàí 30 ìèíóò è÷èäà óëàð êåëòèðèëãàíëèãè õàO’èäà õàáàð O’èëèøäàí èáîðàòäèð.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã òàëàáèãà áèíîàí êóðñàòèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè àìàëäà àíà øó îðãàíãà òàêäèì ýòèëàäè.

Òîâàðëàð êóðñàòèëãàíèäàí êåéèí òîâàðëàðãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð òîâàðëàðíè áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèø ìàO’ñàäèäà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí óëàðäàí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèøëàðè ìóìêèí.

Òàéèí O’èëèíãàí æîéãà áîæõîíà îðãàíèíèíã èø âàO’òèäàí òàøO’àðè ïàéòäà êåëòèðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñèäà æîéëàøòèðèë àäè.

Áóíèíã òàëàáëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õàðàêàòëàð åêè õîëàòëàð îO’èáàòèäà âóæóäãà êåëãàí õàðàæàòëàð òàøóâ÷èíèíã óç õèñîáèãà åçèëàäè âà áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí O’îïëàíìàéäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ìóàéÿí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãóíèãà O’àäàð O’èñO’à äåêëàðàöèÿ O’óëëàíèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí O’èñO’à äåêëàðàöèÿ ñèôàòèäà òðàíñïîðò, òèæîðàò �óææàòëàðè âà áîøO’à �óææàòëàðäàí, øó æóìëàäàí õàëO’àðî òàøèøëàðíè àìàëãà îøèðèø ÷îãèäà O’óëëàíèëàäèãàí, ÷åò òèëëàðäà òóçèëãàí �óææàòëàðäàí ôîéäàëàíèëèøè ìóìêèí.

ÊèñO’à äåêëàðàöèÿ òàøóâ÷è òîìîíèäàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè êóðñàòèø áèëàí áèð âàO’òäà åêè áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êóðñàòèëãàíèäàí êåéèí éèãèðìà òóðò ñîàò è÷èäà òîïøèðèëàäè.

Àãàð òîâàðëàð êóðñàòèëãàí ìóääàò è÷èäà ìóàéÿí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëñà, O’èñO’à äåêëàðàöèÿ òîïøèðèëìàéäè.

Òàøóâ÷è òîìîíèäàí O’èñO’à äåêëàðàöèÿ òîïøèðèø âàêîëàòè áåðèëãàí øàõñ áóëìàñà, êàïèòàí, õàéäîâ÷è åêè òðàíñïîðò âîñèòàñèíè áîøO’àðóâ÷è áîøO’à øàõñ áîæõîíà îðãàíëàðè ó÷óí øóíäàé øàõñ äåá õèñîáëàíàäè.

Òàøóâ÷èíèíã âàêèëè O’èñO’à äåêëàðàöèÿíè ðàñìèéëàøòèðèøäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà åðäàì êóðñàòèøè øàðò.

ÊèñO’à äåêëàðàöèÿíèíã øàêëè âà óíäà êóðñàòèëèøè ëîçèì áóëãàí ìàëóìîòëàðíèíã ðóéõàòè âà óíè

25áåðèø òàðòèáè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíàäè.

Îëèá êèðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ìóàéÿí áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãóíèãà O’àäàð óëàð ó÷óí, øó æóìëàäàí áîæ òóëîâëàðè òO’ëàíèøè ó÷óí áîæõîíà îðãàíëàðè îëäèäà òàøóâ÷è æàâîáãàð áóëàäè.

3.4 Davlat iqtisodiy siyosatini amalga oshirishda bojxonaning o’rni. Davlat savdo va iktisodiy alokalarni olib borar ekan milliy iktisodiyotni ma`lum soxalariga maksadli

ta`sir utkazadi. Bu ta`sir maxsus usullar majmui yordamida amalga oshiriladi. • ma`murii; • iktisodiy. Ma`muriy vositalar xukumat tomonidan kabul kilinadigan karorlarga asoslanadi. Ma`muriy tartibga

solishning klassik vositalari uch turga bo’linadi: ta`kiklash, ruxsat berish va majbur kilish. Masalan, davlat organlari u yoki bu tovarning (kurol—yarog, spirtli ichimliklar, dori — darmonlar) importini ta`kiklashi, tashki iktisodiy faoliyat katnashchilarini bojxona nazoratidan o’tishga majbur kilishi mumkin va xakozo. Ta`kiklash, ruxsat berish va majbur kilish, litsenziyalar berish yoki ulardan voz kechish, konunlar va konuniy xujjatlarni kabul kilish yo’llari bilan amalga oshiriladi.

Tartibga solishning notarif usullari moxiyatiga kura bojxona siyosatining ma`muriy vositalari xisoblanadi va ularga kuyidagilar kiradi:

• tashki iktisodiy bitimlarni litsenziyalash va kvotalash; • tovarning bojxona tozalovidan o’tishi bilan boglik cheklovlar; • tovarni sertifikatlash; • import rejimiga asoslangan to’lovlar bilan boglik cheklovlar; • milliy tarkibiy, texnik va sanitar talablar bilan boglik cheklovlar; • davlatning import operatsiyalarida katnashishi bilan boglik bo’lgan cheklovlar va

x. k. BMT notarif usullarni kuyidagicha tasniflaydi; • birinchi tur — importni bevosita cheklashga karatilgan usullardan foydalanish; • ikkinchi tur — tashki savdoni turli rasmiyatchiliklarni joriy etish xisobiga cheklashga karatilgan

usullardan foydalanish (bojxona rasmiyatchiliklari, texnik me`yor va andozalarga nisbatan o’ta talabchanlik va x. k);

• uchinchi tur — bevosita eksportni ragbatlantirishga yoki importni cheklashga yo’naltirilmagan usullardan foy — dalanish.

Agar davlat litsenziyalash yoki kvotalashni amalga oshirsa, u xolda bojxona bu rasmiyatchiliklarning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirishi kerak. Bundan tashkari, umumiy tashki iktisodiy siyosatni ishlab chikishda bojxona vakillari ishtirok etishadi yoki ularning fikrlari bu siyosatni ishlab chikishda albatta, e`tiborga olinadi.

Bojxona boshkaruvining iktisodiy vositalariga, dastavval, eksport va import tovarlarga nisbatan belgilanuvchi bojxona tarifi va soliklari kiradi. Ular bozor munosabatlarini shakllantirish sharoitida markaziy o’rinni egallaydi. Tashki iktisodiy faoliyatni tartibga solishning iktisodiy usullariga bojxona tariflari kiradi. Davlat importdan boj (solik solishning bir ko’rinishi) undirish orkali xorijiy tovarlar narxining o’sishiga zamin yaratadi va bu tovarlarning rakobatbardoshligini pasaytiradi.

Davlat tovarlar eksportidan boj undirish orkali ularning mamlakatdan chikib ketishini tuxtatib turadi. Odatda, eksport bojlari tovarlarning chikib ketishi (kandaydir sabablarga ko’ra) maksadga muvofik bo’lmagan yoki tovarga bo’lgan talab o’z iste`molchilari o’rtasida kondirilmagan xollarda ko’llaniladi.

U yoki bu rejimni ko’llashda yo nisbatan yukori, yo nisbatan past tarif ishlatiladi. Xozirgi davrda bojxona tariflari 100 dan ortik mamlakatda ko’llanilmokda. Bojxona tariflarini ikki guruxga bo’lish mumkin:

• sanoatni rivojlangan mamlakatlar tariflari; • rivojlanayotgan mamlakatlar tariflari. Sanoati rivojlangan mamlakatlarning bojxona tariflari, odatda, ko’pustunli bo’ladi, ya`ni bir tovarning o’zi

kelib chikkan mamlakatiga boglik ravishda turli boj darajalariga ega bo’lishi mumkin. Nisbatan yukori bojlarni o’zida jamlagan umumiy tarif stavkalari ustuni mumkin kadar kulaylik berish rejimidan foydalanmaydigan mamlakatlarda keng tarkaladi. Mumkin kadar kulaylik tugdirish rejimi deganda, o’zaro kelishayotgan davlatlarning xalkaro savdo va iktisodiy kelishuvlar doirasida bir — biriga nisbatan xukuk va imtiyozlar yaratib berishni ko’zda tutadigan shart—sharoitlar tushuniladi (masalan, MDX mamlakatlari).

Sanoati rivojlangan mamlakatlar bojlarning mamlakatlar iktisodiyotiga ko’rsatadigan ta`sirini xisobga olgan xolda ko’ptomonlama tartibda kelishib oldilar va 1948 yil 1 yanvarida Savdo va Tariflar bo’yicha Bosh Shartnomani (GATT) amalga kiritdilar. Bu shartnoma urushdan keyingi davrdan boshlab a`zo mamlakatlarning

26savdo rejimlarini tartibga solib kelmokda. Uning asosiy maksadi tashki savdo siyosatini bojxona tariflari yordamida amalga oshirish va bu tariflarni pasaytirish bo’yicha doimiy kelishuvlar olib borish edi. GATT doirasida sanoat tovarlariga ko’llaniladigan tashki savdo bojlariga bagishlangan ko’p tomonlama muzokaralarni olib borish natijasida 90 — yillar o’rtalariga kelib bu tovarlarga nisbatan o’rnatilgan bojlar mikdori 85 —90% ga kadar kiskardi. Bu esa tashki savdo munosabatlarining boskichma — boskich erkinlashib borayotganidan dalolat beradi.

Sanoati rivojlangan mamlakatlarning bojxona tariflari xam rivojlanayotgan mamlakatlardan tovarni import kilishda preferentsial (imtiyozli) bojlar ustunidan foydalaniladi. Rivojlangan mamlakatlarning rivojlanayotgan mamlakatlar tovari uchun joriy kilgan preferentsial bojlari BMT (YuNKTAD) doirasida tashkil etilgan Umumiy preferentsiyalar tizimiga kiradi.

Bojxona tariflarining cheklash funktsiyasi, asosan, bir kator tovarlarga nisbatan yukori boj stavkalarini saklash orkali yoki import kilinayotgan maxsulotning kayta ishlanish darajasiga boglik ravishda boj stavkalarini oshirib borish yo’li bilan amalga oshiriladi.

Rivojlangan mamlakatlarda o’z kayta ishlash sanoatlarini ximoya kilish maksadida tariflarni bojlar eskalatsiyasi (tariflar stavkalarini bir texnologik zanjir xalkalarida katnashayotgan tovarlarning kayta ishlanish darajalariga boglik ravishda oshirishdir) asosida kurish usuli ko’llanilmokda. Odatda, sanoat xom ashyosini import kilish bojlarsiz yoki juda past mikdordagi bojlarni ko’llash orkali amalga oshiriladi. Masalan Buyuk Britaniyada xom —ashyo importi 0 stavkali bojlarga ega, mamlakatda ishlab chikariladigan tayyor maxsulotlar importiga nisbatan 15 — 20% va undan xam yukori boj stavkalari belgilanadi.

Rivojlanayotgan mamlakatlarda xam importni tartibga solishda bojxona tariflarining roli katta. Bu mamlakatlarga olib kirilayotgan ko’pchilik tovarlardan undirilayotgan bojlarning o’rtacha darajasi sanoati rivojlangan mamlakatlarnikidan bir muncha yukori. Bu avvalo sanoatning yosh tarmoklarini ximoya kilish zaruriyati bilan boglik.

Ko’pgina rivojlanayotgan mamlakatlarning bojxona tariflariga bojlar bilan bir katorda fiskal yigimlar va turli xil soliklar xam kiritiladi. Bundan tashkari, tariflarga ko’pincha ma`muriy va ichki soliklar xam ko’shiladi. Ko’pchilik mamlakatlar tariflarida o’ziga xos bojlar ko’llaniladi (ayniksa, Singapur, Tailand va Indoneziyada). Milliy tariflar bilan bir katorda bir kancha mamlakatlarning bojxona ittifoklari ko’rinishidagi bojxona — tarif birlashmalari xam amal kiladi.

Shu tarika davlatlar o’z rivojlanish xususiyatlari va maksadlaridan kelib chikkan xolda umumiktisodiy siyosatni amalga oshirishda yordam beruvchi bojxona siyosatlarini belgilaydilar.

3.5 O’zbekiston Respublikasi bojxona siyosatining hususiyatlari. O’zbekiston Respublikasi mustakillikka erishgandan so’ng xalkaro xukukning teng xukukli sub`ekti sifatida

mustakil ichki va tashki iktisodiy siyosat olib bormokda-Uning bu boradagi o’rni xududiy va umumbashariy mikyosdagi karorlarni ishlab chikishda tobora ko’prok xisobga olinmokda.

Mustakil O’zbekistonning katta bo’lmagan tajribasi shuni ko’rsatdiki, mustakil ravishda ichki va tashki iktisodiy siyosatni yuritish, jaxon xamjamiyatiga integratsiyalashuvning o’z yo’llarini ishlab chikish, davlatlararo munosabatlarda o’z yo’nalish va ustunliklarini aniklab olish ichki va tashki iktisodiy muammolarni keng mikyosda xal etishga yordam beradi. O’zbekiston Respublikasining tashki iktisodiy siyosati ichki iktisodiy siyosat bilan bevosita bogliklikdadir. Mustakil tashki iktisodiy siyosatni olib borish, davlatlar bilan ko’ptomonlama xamkorlik kilish, tashki siyosatning asosiy yo’nalish va printsiplarini xayotga boskichma — boskich joriy etish ichki iktisodiy siyosatga ijobiy ta`sir ko’rsatmokda.

O’zbekiston Respublikasining bojxona xududida tovar ayriboshlashni tartibga solish, samarali bojxona nazoratini ta`minlash, iktisodiyotning rivojlanishini ragbatlantirish va ichki bozorni ximoya kilish bojxona siyosatining asosiy maksadlari xisoblanadi.

Bojxona siyosatini ishlab chikish xukuki Oliy Majlis vakolatiga kiradi. Bu jaxon amaliyotiga to’la mos keladi va unga muvofik davlat siyosatini belgilash xukuki xukumatning konun chikarish soxasiga biriktirib ko’yiladi.

Dunyoning ijtimoiy —iktisodiy va siyosiy xayotidagi tezkor o’zgarishlarini xisobga olgan xolda, O’zbekiston Respublikasining bojxona siyosati rivojlanuvchan, moslashuvchan va ayni vaktda etarli darajada barkaror bo’lmogi lozim. Bunga bojxona siyosati o’z rivojlanishining ilmiy kontseptsiyasiga ega bo’lgandagina erishish mumkin.

Bojxona siyosatining ilmiy kontseptsiyasini ishlab chikishda kuyidagi taxlil turlarini amalga oshirish kerak bo’ladi:

• iktisodiyotdagi axvol taxlili;

27• maksadlar taxlili; • bojxona boshkaruvi dastaklari ko’llanilishining taxlili. Taxlil maksadlar «daraxti»ni (bir —biriga bo’ysunuvchi maksadlar tizimini) kurish, ularni vaktinchalik

turlari bo’yicha taksimlash va «daraxt» ichida maksadlarning kelajakdagi joylashuvini shakllantirish orkali yakunlanadi.

O’zbekiston Respublikasi bojxona boshkaruvida bir — birini to’ldiruvchi, ammo turli asoslarga ega bo’lgan ma`muriy va iktisodiy vositalar guruxidan foydalaniladi.

Tartibga solishning ma`muriy va iktisodiy usullari bojxona ittifoklari va bojxona konventsiyalarida katnashish, erkin savdo zonalarini barpo etish, bojxona nazoratining davlat organlari tarmogini yaratish, tovarlarning bojxona chegarasidan o’tish rejimini o’rnatish, bojxona faoliyatining kerakli konuniy me`yorlarini kabul kilishda ishtirok etishlari orkali amalga oshiriladi.

Bojxona dastaklariga (xukukiy, bojxona tarif, tashkiliy, bojxona—nazorat va b. ) e`tiborning kamayishi O’zbekiston iktisodiy manfaatlariga jiddiy zarar etkazishi xamda siyosiy va ijtimoiy — iktisodiy soxalardagi isloxotlar sur`atini susaytirishi mumkin.

Bojxona siyosatini ko’llash umumiktisodiy siyosatning va tashki savdo sharoitlarining o’zgarishi ta`sirida muntazam o’zgarib boradi.

O’zbekistoning konuniy xujjatlarida ko’zda tutilgan bojxona tariflari Bojxona iqtisodiyotining xalkaro xukukiy me`yorlari va tamoyillariga to’la javob beradi xamda Xalkaro Konventsiyaga muvofik joriy etilgan Tovarlarni bayon kilish va kodlashtirishning uygunlashgan tizimiga asoslanadi.

Protektsionistik tadbirlar milliy sanoatning mustaxkamlanishiga yordam beradi. Amaliyotning ko’rsatishicha, o’tish davri iktisodiyoti mamlakatlarida vaktincha protek — tsionistik tadbirlarning ko’llanilishi o’zini oklaydi. Bu tadbirlar zamonaviy sanoat maxsulotlari importini vaktincha kamaytirib yoki to’xtatib turadi. Bu xol xali yosh milliy sanoatning etarlicha tajriba to’plab oyokka turib olgunicha, ishlab chikarish xarajatlarining kiskarishi natijasida milliy maxsulotlarning import kilinayotgan maxsulotlar bilan bojxona tariflari yordamisiz rakobatga kirisha oladigan darajaga etgunicha davom etadi. Ammo protektsionistik tadbirlarni ma`lum bir tarmoklardagina ko’llash maksadga muvofikdir. Shuning uchun O’zbekistonda kichik va o’rta biznes uchun zarur tovarlar importidan boj undirilmaydi. Bundan maksad milliy ishlab chikarishni ragbatlantirishdir.

£tish davri iktisodiyoti mamlakatlarida yangi tarmoklarning rivojlanishini ko’llab — kuvvatlash va iktisodiyotda tarkibiy kayta kurishlarni amalga oshirish zaruriyati bilan bir katorda importni bojxona — tarif yo’li bilan tartibga solish zaruriyati xam mavjud. Bojxona siyosati oldida turadigan vazifalardan biri bu byudjetni to’ldirish vazifasidir. Bojxona tariflaridan davlat byudjeti daromadlari manbai sifatida foydalanish boshka iktisodiy siyosat dastaklariga nisbatan samaralirok vosita bo’lib chikishi mumkin. Bunday xollarda import bojlari nafakat milliy ishlab chikarishni ximoya kilish usuli, balki davlat daromadlarining muxim manbai xam bo’lib koladi.

£tish davri iktisodiyotida yangi bojxona bojlarini joriy etishdan kutiladigan okibatlarni baxolashda import xajmining kiskarishi eksport xajmining xam mutanosib kiskarishiga olib kelishini e`tiborga olish lozim. Importni cheklash bo’yicha tadbirlar ko’llanilganda boshka mamlakatlar xam bunga javob choralarini ko’llashlari tabiiy. Barcha xukumatlar aloxida tarmoklar tomonidan tashki rakobatdan ximoyalashni talab etuvchi taziykni boshdan kechiradilar. Agarda O’zbekiston avtomobillar importiga nisbatan kat`iy cheklashlarni ko’llaganda edi, uning boshka mamlakatlar xukumatlarining protektsionistik talablariga bardosh berishi kiyin kechardi (ayniksa, O’zbekistondan eksport kilinadigan avtomobillarga nisbatan). Javob choralari esa O’zbekistondan kilinadigan eksportning keyinchalik kiskarishiga olib kelgan bo’lardi.

O’zbekiston Respublikasi bir kator bojxona bitimlari katnashchisi xisoblanadi. Turli mamlakatlar bilan o’zaro iktisodiy alokalarga ega va shuning uchun ular bilan savdo kilishda umumiy va preferentsial tariflar o’rnatiladi. Masalan, MDX mamlakatlari uchun preferentsial tariflar o’rnatiladi, ikki tomonlama bitim imzolanmagan mamlakatlar uchun esa ikki barobar oshirlgan tariflar o’rnatiladi.

Nazorat savollari: 1. Bojxona siyosatining umumiy xususiyatlari. 2. Kisman cheklash siyosati. 3. Protektsionizm siyosati. 4. Teskari protektsionizm siyosati. 5. Erkin savdo siyosati. 6. Bojxona siyosatining asosiy vazifalari nimalardan iborat? 7. O’zbekiston Respublikasi bojxona siyosatining ssosiy printsiplarini sanab bering? 8. Tashki savdoni tartibga solishning ma`muriy choralari. 9. Tashki savdoni tartibga solishning iktisodiy choralari.

28Asosiy adabiyotlar: 3,8,19,22,24.

4.MAVZU: ÁÎÆÕÎÍÀ ÍÀÇÎÐÀÒÈÍÈ AMALGA OShIRILIShI.

REJA: 1. Áîæõîíà íàçîðàòè õà�èäà òóøóí÷à âà óíèíã øàêëëàðè. 2. Òîâàðëàðíè áîæõîíà íàçîðàòèîñòèäà ñà�ëàø, ðåàëèçàöèÿ O’èëèø âà òàøèø. 3. Áîæõîíà îðãàíëàðèãà þêëàòèëãàí faoliyat turlari bilan shuYoullanish huquqini beruvchi hujjatlar.

4.1.Áîæõîíà íàçîðàòè õà�èäà òóøóí÷à âà óíèíã øàêëëàðè. Áîæõîíà íàçîðàòè áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè òîìîíèäàí O’óéèäàãè éO’ëëàð áèëàí

óòêàçèëàäè: áîæõîíà ìàO’ñàäëàðè ó÷óí çàðóð áóëãàí �óææàòëàð âà ìàëóìîòëàðíè òåêøèðèø; æèñìîíèé âà ìàíñàáäîð øàõñëàðíè îãçàêè ñóðàá-ñóðèøòèðèø; áîæõîíà êóðèãèäàí O’òêàçèø; òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, áèíîëàð âà áîøO’à æîéëàðíè áîæõîíà òîìîíèäàí O’èåñëàø; òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè õèñîáãà îëèø; õèñîáãà îëèø âà õèñîáîò òèçèìèíè òåêøèðèø; áîæõîíà íàçîðàòèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òóðèøè ìóìêèí

áóëãàí åõóä íàçîðàò O’èëèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàòèëãàí ôàîëèÿò àìàëãà îøèðèëàåòãàí �óäóäëàð, áèíîëàð âà áîøO’à æîéëàðíè òåêøèðèø;

O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à øàêëëàðäà. Áîæõîíà íàçîðàòè óòêàçèëàåòãàíèäà èíñîí, õàéâîíîò âà óñèìëèêëàð õàåòè âà ñîãëèãè ó÷óí õàâôñèç

áóëãàí �àìäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà çèåí åòêàçìàéäèãàí òåõíèêàâèé âà áîøO’à âîñèòàëàð O’óëëàíèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà íàçîðàòèíè O’òêàçèø O’îèäàëàðè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè. O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàäèãàí �àìäà øàðòëè ÷èO’àðèá

þáîðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà íàçîðàòèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì. Áîæõîíà îðãàíëàðè ýðêèí áîæõîíà çîíàëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðäà òóðãàí òîâàðëàð óñòèäàí O’îíóí

�óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà áîæõîíà íàçîðàòèíè àìàëãà îøèðèøãà õàO’ëèäèð. Áîæõîíà îðãàíëàðè áîæõîíà �óäóäèäàí áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõ-ñàòèñèç ÷èO’èá êåòãàí òðàíñïîðò

âîñèòàëàðèíè ìàæáóðèé ðàâèøäà òóõòàòèø, äåíãèç, äàðå âà õàâî êåìàëàðèíè ìàæáóðèé ðàâèøäà îðO’àãà O’àéòàðèøãà õàO’ëèäèð, ÷åò ýë êåìàëàðè âà áîøO’à äàâëàòëàðíèíã �óäóäèäà òóðãàí êåìàëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Áîæõîíà íàçîðàòè: áîæõîíà õóäóäèãà îëèá êèðèøäà � òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá

óòãàí ïàéòäàí ýòèáîðàí; áîæõîíà õóäóäèäàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá ÷èO’èøäà � áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè

O’àáóë O’èëèá îëèíãàí ïàéòäàí ýòèáîðàí áîøëàíàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè, àãàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà,

òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ñàO’ëàíãàí áîæõîíà ðåæèìèãà ìóâîôèO’ ÷èO’èøãà ðóõñàò áåðèëãàí ïàéòäàí ýòèáîðàí åõóä óëàð áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá óòãàí ïàéòäàí ýòèáîðàí òóãàëëàíàäè.

Áîæõîíà íàçîðàòè çîíàëàðè áîæõîíà ÷åãàðàëàðè áóéëàá, áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè æîéëàðèäà, áîæõîíà îðãàíëàðè æîéëàøãàí åðëàðäà âà áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíàäèãàí áîøO’à æîéëàðäà òó-çèëàäè.

29Áîæõîíà íàçîðàòè çîíàëàðèíè òóçèø âà áåëãèëàø òàðòèáè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè çîíàëàðèäà èøëàá ÷èO’àðèø, òèæîðàò ôàîëèÿòèíè âà áîøO’à ôàîëèÿòíè àìàëãà

îøèðèøãà, øóíèíãäåê óëàðíèíã ÷åãàðàëàðè îðO’àëè òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, òîâàðëàð âà øàõñëàðíè îëèá O’òèøãà áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ðóõñàòè áèëàí âà íà-çîðàòè îñòèäà éO’ë O’óéèëàäè.

Áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá óòóâ÷è åêè íàçîðàò O’èëèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàòèëãàí ôàîëèÿòíè àìàëãà îøèðóâ÷è øàõñëàð áó îðãàíëàðãà ðóéõàòè âà òàêäèì ýòèø òàðòèáè O’îíóí õõææàòëàðèäà áåëãèëàíàäèãàí O’óææàòëàð âà ìàëóìîòëàðíè òîïøèðàäèëàð.

Áîæõîíà íàçîðàòèíè àìàëãà îøèðèø ó÷óí áîæõîíà îðãàíëàðè áàíêëàðäàí, áîøO’à ìîëèÿ-êðåäèò ìóàññàñàëàðèäàí âà õóæàëèê þðèòóâ÷è ñóáåêòëàðäàí ýêñïîðò-èìïîðò îïåðàöèÿëàðè �àìäà íàçîðàò O’èëèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàòèëãàí ôàîëèÿòíèíã áîøO’à òóðëàðèãà äîèð ìàëóìîòëàðíè îëèøãà õàO’ëèäèð.

Áîæõîíà íàçîðàòè ó÷óí çàðóð áóëãàí �óææàòëàð øàõñëàð òîìîíèäàí êàìèäà ó÷ éèë ñàO’ëàíèøè ëîçèì.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà êóðèãèäàí O’òêàçèø òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá O’òèøíèíã O’îíóíèéëèãèíè àíèêëàø, óëàðíè õèñîáãà îëèø, áîæ, ñîëèêëàð, éèO’èìëàð îëèø, øóíèíãäåê îëèá êèðèø, îëèá ÷èO’èø âà òðàíçèò O’èëèø òàO’èO’ëàíãàí òîâàðëàð áîæõîíà ÷åãàðà-ñè îðO’àëè O’òèøèíèíã O’àìäà áîæõîíà O’óäóäè îðO’àëè òðàíçèò òàðòèáèäà O’òèøèíèíã îëäèíè îëèø ó÷óí áîæ-õîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè òîìîíèäàí O’îíóí O’óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà àìàëãà îøèðèëàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè êóçäàí êå÷èðèø ïàéòèäà õîçèð áóëèøãà õàO’ëèäèð, áîæõîíà îðãàíëàðè ìàíñàáäîð øàõñëàðèíèíã òàëàáèãà êóðà ýñà òåêøèðèø ïàéòèäà õîçèð áóëèøëàðè âà áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðèãà çàðóð åðäàì êóðñàòèøëàðè øàðò.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà øàõñ áóëìàãàí òàêäèðäà, òðàíñïîðò âîñèòàñèíè áîøO’àðóâ÷è øàõñ áîæõîíà ìàO’ñàäëàðè ó÷óí âàêîëàòëè øàõñ äåá õèñîáëàíàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí øàõñëàð éóO’ëèãèäà áîæõîíà îðãàíëàðè O’óéèäàãè õîëëàðäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè êóçäàí êå÷èðèøãà õàO’ëè:

óëàð òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òàêäèì ýòèëãàíèäàí ñóíã 10 êóí óòãàíèäàí êåéèí êåëìàãàí áóëñà;

äàâëàò õàâôñèçëèãè, æàìîàò òàðòèáèãà, èíñîí õàåòè âà ñîãëèãèãà, õàéâîíîò âà óñèìëèêëàð, àòðîô òàáèèé ìóõèòãà, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áàäèèé, òàðèõèé âà àðõåîëîãèê áîéëèêëàðè ñàO’ëàíèøèãà õàâô ìàâæóä áóëãàíäà âà êå÷èêòèðèá áóëìàéäèãàí áîøO’à õîëàòëàðäà;

òîâàðëàð õàëO’àðî ïî÷òà æóíàòìàëàðè îðO’àëè þáîðèëãàí áóëñà; òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè óëàð æîéëàøòèðèëãàí áîæõîíà ðåæèìèíè áóçãàí õîëäà áîæõîíà

�óäóäèäà O’îëäèðèëãàí áóëñà. Øàõñíè êóçäàí êå÷èðèø áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè óòàåòãàí åõóä áîæõîíà íàçîðàòè çîíàñèäà

åêè õàëO’àðî àëîO’à ó÷óí î÷èO’ àýðîïîðòíèíã òðàíçèò çîíàñèäà òóðãàí æèñìîíèé øàõñ O’îíóí �óææàòëàðèíè áóçèø îáåêòëàðè õèñîáëàíóâ÷è òîâàðëàðíè óç åíèäà ÿøèðÿïòè âà êóðñàòìàÿïòè äåá õèñîáëàøãà àñîñëàð áóëãàí òàêäèðäà, áîæõîíà îðãàíè ìàíñàáäîð øàõñèíèíã O’àðîðèãà áèíîàí O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà óòêàçèëàäè. Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà áóëãàí �óææàòëàð, òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèèòàëàðè, áèíîëàð âà áîøO’à æîéëàðíè áîæõîíà O’èåñëàøèäàí O’òêàçèø óëàðãà ïëîìáàëàð, ìóõðëàð O’óéèø, ðàO’àìëè, õàðôèé âà áîøO’à ìàðêàëàð áîñèø, O’èåñëàø áåëãèëàðèíè O’óéèø, øòàìïëàð áîñèø, íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèø, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òàðèôëàø, óëàðíèíã ÷èçìàëàðèíè òàéåðëàø,

30ìàñøòàáëè òàñâèðëàð, ôîòîñóðàòëàð, èëëþñòðàöèÿëàð òàéåðëàø, òîâàðëàðãà èëîâà O’èëèíãàí âà áîøO’à �óææàòëàðäàí �àìäà õçãà O’èåñëàø âîñèòàëàðèäàí ôîéäàëàíèø îðO’àëè òàìèíëàíàäè.

O’èåñëàø âîñèòàëàðè ôàO’àò áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí åêè óëàðíèíã ðóõñàòè áèëàí O’çãàðòèðèëèøè, îëèá òàøëàíèøè åêè éóO’ O’èëèíèøè ìóìêèí, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã éóO’ áO’ëèá êåòèøè, óëàðãà O’àéòà òèêëàá áóëìàéäèãàí äàðàæàäà ïóòóð åòêàçèëèøè åêè óëàðíèíã æèääèé áóçèëèøè õàâôè òóãèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî. O’èåñëàø âîñèòàëàðè O’çãàð-òèðèëãàíëèãè, îëèá òàøëàíãàíëèãè åêè éóO’ O’èëèíãàíëèãè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà äàðõîë ìàëóì O’èëèíàäè âà áóíäàé õàâô ìàâæóä áóëãàíëèãèíè èñáîòëîâ÷è äàëèëëàð òàêäèì ýòèëàäè.

Áîæõîíà îðãàíëàðè áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè, øóíèíãäåê áîæ òóëîâëàðè òO’ëàíìàãàí åêè áîæ òóëîâëàðè þçàñèäàí áîæõîíà èìòèåçëàðè áåðèëãàí òîâàðëàðíè èíâåíòàðèçàöèÿäàí O’òêàçèøãà õàO’ëèäèð.

Áîæõîíà îðãàíëàðè O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ øàõñëàðíèíã íàçîðàò O’èëèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàòèëãàí ôàîëèÿòèíè òåêøèðèøãà õàO’ëèäèð.

Áîæõîíà îðãàíëàðè áîæõîíà íàçîðàòèíè O’òêàçèøäà, O’îèäà òàðèO’àñèäà, íàçîðàòíèíã O’îíóí �óææàòëàðèãà ðèîÿ ýòèëèøèíè òàìèíëàø ó÷óí åòàðëè áóëãàí øàêëëàðèíè O’óëëàéäèëàð.

Áîæõîíà íàçîðàòèíèíã àéðèì øàêëëàðèíè O’óëëàìàñëèê åêè óëàðäàí îçîä O’èëèø øàõñëàð O’îíóí �óææàòëàðèãà ðèîÿ ýòèø ìàæáóðèÿòèäàí îçîä O’èëèíèøèíè áèëäèðìàéäè.

Çàðóðàò áóëãàíäà áîæõîíà îðãàíëàðè, àãàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, áîæõîíà íàçîðàòèíèíã Áîæõîíà Êîäåêñäà áåëãèëàíãàí áàð÷à øàêëëàðèäàí ôîéäàëàíèøëàðè ìóìêèí.

Áîæõîíà íàçîðàòèíèíã ìóàéÿí øàêëëàðèäàí îçîä O’èëèø O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã O’îíóí �óææàòëàðè âà õàëO’àðî øàðòíîìàëàðèãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Îëèé Ìàæëèñè äåïóòàòëàðè âà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð ÌàO’êàìàñè àçîëàðèíèíã øàõñèé áàãàæè, àãàð ìàçêóð øàõñëàð õèçìàò âàçèôàëàðèíè áàæàðèø áèëàí áîãëèO’ õîëäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí óòàåòãàí áóëñàëàð, áîæõîíà òåêøèðóâèäàí îçîä O’èëèíàäè.

×åò ýë õàðáèé êåìàëàðè, æàíãîâàð âà õàðáèé-òðàíñïîðò õàâî êåìàëàðè,øóíèíãäåê óçè þðèá êåëàåòãàí õàðáèé òåõíèêàñè áîæõîíà òåêøèðóâèäàí îçîä O’èëèíàäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ÷èO’èøèãà ðóõñàò áåðèëãàíèäàí êåéèí, àãàð O’îíóí �óææàòëàðè áóçèëãàí äåá òàõìèí O’èëèø ó÷óí àñîñëàð ìàâæóä áëñà, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà íàçîðàòèäàí O’òêàçèëèøè ìóìêèí,

Êóðñàòèá O’òèëãàí õîëëàðäà áîæõîíà îðãàíëàðè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ìàâæóäëèãèíè òåêøèðèøãà, óëàðíè òàêðîðàí áîæõîíà òåêøèðóâèäàí O’òêàçèøãà, áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà êóðñàòèëãàí ìàëóìîòëàðíè O’àéòà òåêøèðèøãà, óøáó òîâàðëàð áèëàí àìàëãà îøèðèëàäèãàí òàøO’è èO’òèñîäèé âà êåéèíãè òèæîðàò îïåðàöèÿëàðèãà äàõëäîð �óææàòëàð âà áîøO’à ìàëóìîòëàðíè òåêøèðèøãà õàO’ëèäèð. Òåêøèðèø äåêëàðàíò òóðãàí æîéäà, êóðñàòèá óòèëãàí îïåðàöèÿëàðãà áåâîñèòà åêè áèëâîñèòà àëîO’àñè áóëãàí åêè çàðóð �óææàòëàðãà ýãà áóëãàí õàð O’àíäàé áîøO’à øàõñ òóðãàí æîéëàðäà óòêàçèëèøè ìóìêèí. ÕóêóO’áóçàðëèê àíèO’ëàíãàí òàêäèðäà øàõñëàð O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ æàâîáãàð áO’ëàäèëàð.

Áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè õèçìàò ãóâîõíîìàñè àñîñèäà áîæõîíà íàçîðàòèäàí óòêàçèëèøè êåðàê áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, áîæõîíà íàçîðàòè ó÷óí çàðóð áóëãàí õóææàòëàð ìàâæóä áóëèøè ìóìêèí áóëãàí åõóä íàçîðàò O’èëèø áîæõîíà îðãàíëàðè çèììàñèãà þêëàíãàí ôàîëèÿò àìàëãà îøèðèëàåòãàí õóäóä âà áèíîëàðãà êèðà îëèø õóO’óO’èãà ýãà, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè O’îíóí

31�óææàòëàðèäà åêè õàëO’àðî øàðòíîìàëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Áîæõîíà îðãàíëàðè áîæõîíà íàçîðàòèíè O’òêàçèøäà åðäàì êóðñàòèø ó÷óí O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ ìóòàõàññèñëàð âà ýêñïåðòëàðíè æàëá ýòèøãà õàO’ëè.

Òàÿí÷ èáîðàëàð : áîæõîíà íàçîðàòè, î¨çàêè ñóðàá ñóðèøòèðèø, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, íàçîðàò îñòèäà

áóëèø âàêòè, áîæõîíà íàçîðàòè çîíàëàðè, áîæõîíà êóðèãèäàí óòêàçèø, øàõñíè êóçäàí êå÷èðèø, òðàíçèò çîíàñè, áîæõîíà íàçîðàòèíè òàíëàá óòêàçèø, O’è¸ñëàø âîñèòàñè.

4.2. Òîâàðëàðíè áîæõîíà íàçîðàòèîñòèäà ñàқëàø, ðåàëèçàöèÿ O’èëèø âà òàøèø.

Áîæõîíà îìáîðëàðè âà ýðêèí îìáîðëàð � òîâàðëàðíè áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà ñàO’ëàøãà

ìóëæàëëàíãàí, ìàõñóñ àæðàòèëãàí âà æèõîçëàíãàí áèíîëàð åêè áîøO’à æîéëàðäèð. ÁîøO’à òîâàðëàðãà çàðàð åòêàçèøè ìóìêèí áóëãàí åêè àëîõèäà øàðò-øàðîèòëàðäà ñàO’ëàíèøè òàëàá ýòèëàäèãàí òîâàðëàð ôàO’àò ìàõñóñ ìîñëàøòèðèëãàí îìáîðëàðãà æîéëàøòèðèëèøè ëîçèì.

Áîæõîíà îìáîðè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã þðèäèê âà (åêè) æèñìîíèé øàõñè åõóä áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí òàñèñ ýòèëàäè.

Ýðêèí îìáîð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã þðèäèê åêè æèñìîíèé øàõñè òîìîíèäàí òàñèñ ýòèëàäè. Áîæõîíà îìáîðëàðè ñàO’ëàø øàðîèòëàðèãà êóðà òîâàðëàðíè âàO’òèí÷à ñàêëàø âà (åêè) áîæõîíà

îìáîðè ðåæèìëàðèäà ñàO’ëàø ó÷óí ìóëæàëëàíãàí áO’ëàäè. Áîæõîíà îìáîðëàðè ôîéäàëàíèø ìóìêèíëèãè æèõàòèäàí õàð O’àíäàé øàõñëàð ôîéäàëàíèøè ó÷óí

î÷èO’ áóëèøè �àìäà ìóàéÿí øàõñëàð, O’îèäà òàðèO’àñèäà, îìáîð ýãàëàðè ôîéäàëàíèøè ó÷óí ìóëæàëëàíãàí åïèO’ îìáîðëàð áóëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îìáîðëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðíè î÷èø òàðòèáè �àìäà óëàðãà O’óéèëàäèãàí òàëàáëàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Áîæõîíà îìáîðëàðè âà ýðêèí îìáîðëàðíèíã ýãàëàðè O’óéèäàãèëàðãà ìàæáóðäèðëàð: 1) îìáîðëàðíè áîæõîíà íàçîðàòèíè òàìèíëàø ìàO’ñàäèäà æèõîçëàø; 2) òîâàðëàðíèíã àñðàëèøèíè òàìèíëàø; 3) ñàO’ëàøãà O’óéèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèø èìêîíèÿòèíè èñòèñíî ýòèø, áîæõîíà íàçîðàòè áóíäàí ìóñòàñíî; 4) áîæõîíà íàçîðàòè àìàëãà îøèðèëèøèãà òóñO’èíëèê O’èëìàñëèê; 5) õèñîá-êèòîá èøëàðèíè þðèòèø �àìäà ñàO’ëàá òóðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà õèñîáîòëàð òàêäèì ýòèø; 6) ëèöåíçèÿ øàðòëàðèãà ðèîÿ ýòèø; 7) áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã O’îíóíèé òàëàáëàðèíè áàæàðèø âà O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ áîøO’à ìàæáóðèÿòëàðíè àäî ýòèø.

Áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèíèíã ýãàñè êåëàåòãàí âà ñîòèëàåòãàí òîâàðëàð õèñîáèíè þðèòèøè, áó òîâàðëàð òO’¨ðèñèäà áîæõîíà îðãàíëàðèãà O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà õèñîáîòëàð òàêäèì ýòèøè øàðò.

Áîæõîíà îìáîðëàðè âà ýðêèí îìáîðëàð ýãàëàðèíèíã îìáîðãà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè æîéëàøòèðóâ÷è øàõñëàð áèëàí O’çàðî ìóíîñàáàòëàðè øàðòíîìà àñîñèäà O’óðèëàäè.

Áîæõîíà îìáîðëàðèíèíã ýãàëàðè áóëãàí áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã áîæõîíà îìáîðëàðèãà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè æîéëàøòèðóâ÷è øàõñëàð áèëàí O’çàðî ìóíîñàáàòëàðè O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè.

32ÂàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãàí òîâàðëàð: îìáîð ýãàñè òîìîíèäàí, òîâàðëàðãà íèñáàòàí âàêîëàòëàðãà ýãà áóëãàí áîøO’à øàõñ âà óëàðíèíã

âàêèëëàðè òîìîíèäàí êóçäàí êå÷èðèëèøè âà óë÷àá ÷èO’èëèøè ìóìêèí. Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí òåêøèðèø âà O’èåñëàø ó÷óí òîâàðëàðäàí íàìóíàëàð �àìäà íóñõàëàð îëèíèøè ìóìêèí;

óëàðíèíã O’çãàðìàñ õîëàòäà ñàO’ëàíèøèíè òàìèíëàø ó÷óí çàðóð áóëãàí îïåðàöèÿëàð àìàëãà îøèðèëèøè, øó æóìëàäàí øèêàñòëàíãàí óðîâè òóçàòèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îìáîðè ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãàí òîâàðëàð óñòèäà óëàðíèíã àñðàëèøèíè òàìèíëàø, áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí ñîòèøãà âà òàøèøãà òàéåðëàø áóéè÷à îïåðàöèÿëàð àìàëãà îøèðèëèøè ìóìêèí. Îïåðàöèÿëàðíèíã ðóéõàòè �àìäà óëàðíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàá O’óéèëàäè.

Ýðêèí îìáîðãà æîéëàøòèðèëãàí òîâàðëàð áèëàí èøëàá ÷èO’àðèø âà òèæîðàò îïåðàöèÿëàðèíè Áîæõîíà Êîäåêñãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèøãà éO’ë O’óéèëàäè, óëàðíè ÷àêàíà ñîòèø áóíäàí ìóñòàñíî. Óøáó òîâàðëàð ó÷óí O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí àéðèì òàO’èO’ âà ÷åêëîâëàð áåëãèëàá O’óéèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà îðãàíëàðè Áîæõîíà Êîäåêñ âà áîøO’à O’îíóí �óææàòëàðèíèíã O’îèäàëàðèãà ðèîÿ ýòìàãàí àéðèì øàõñëàðãà òîâàðëàð áèëàí îïåðàöèÿëàð O’òêàçèøíè òàO’èO’ëàá O’óéèøëàðè âà óëàðíèíã òîâàðëàðäàí ôîéäàëàíèøèíè ðàä ýòèøëàðè ìóìêèí.

Áîæõîíà îìáîðè âà áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíè ýãàëàðè îìáîðäà ñàO’ëàíàåòãàí âà äóêîíäà ðåàëèçàöèÿ O’èëèíàåòãàí òîâàðëàð �àìäà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áîæ òóëîâëàðè òO’ëàíèøè ó÷óí æàâîáãàð áO’ëàäèëàð.

Àãàð áîæõîíà îìáîðè ýãàñè áèëàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà æîéëàøòèðóâ÷è øàõñ óðòàñèäàãè øàðòíîìàäà óøáó øàõñíèíã áîæ òóëîâëàðèíè òóëàø ó÷óí æàâîáãàðëèãè íàçàðäà òóòèëãàí áóëñà, óëàð ñîëèäàð æàâîáãàð áO’ëàäèëàð.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðîçèëèãè áèëàí áîæ òO’ëîâëà-ðèíè òO’ëàø ó÷óí æàâîáãàðëèê òîâàðëàðíè áîæõîíà îìáîðè ðåæèìèäà ñàO’ëàø ó÷óí æîéëàøòèðãàí øàõñ çèììàñèãà þêëàíèøè ìóìêèí.

Àãàð áîæõîíà îðãàíè áîæõîíà îìáîðèíèíã ýãàñè áO’ëñà, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè øó îìáîðãà æîéëàøòèðãàí øàõñ áîæ òO’ëîâëàðèíè òóëàø ó÷óí æàâîáãàð áO’ëàäè, áóíäàé øàõñ áóëìàãàí òàêäèðäà � óëàðíèíã ìóëêäîðè åêè ýãàñè õèñîáëàíóâ÷è øàõñ æàâîáãàð áO’ëàäè.

Àãàð ýðêèí îìáîðãà æîéëàøòèðèëãàí òîâàðëàðäàí áîæ òóëîâëàðè óíäèðèëñà, òóëîâëàð òO’ëàíèøè ó÷óí óëàðíè îìáîðãà æîéëàøòèðãàí øàõñ æàâîáãàð áO’ëàäè.

Áîæõîíà îìáîðè âà ýðêèí îìáîð, øóíèíãäåê áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíè êóéèäàãè õîëëàðäà òóãàòèëàäè: ýãàëàðèíèíã õîõèøèãà êóðà;

ëèöåíçèÿëàðíèíã àìàë O’èëèø ìóääàòè óòãàíèäà; ëèöåíçèÿëàð áåêîð O’èëèíãàíèäà åêè ÷àO’èðèá îëèíãàíèäà; O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à õîëëàðäà. Òóãàòèø òO’¨ðèñèäàãè O’àðîð O’àáóë O’èëèíãàí ñàíàäàí ýòèáîðàí áîæõîíà îìáîðèäà åêè ýðêèí

îìáîðäà åõóä áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèäà òóðãàí òîâàðëàðíè ñàêëàø âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè.

Ëèöåíçèÿ áåêîð O’èëèíãàíèäà òîâàðëàð áîæõîíà îìáîðè åêè ýðêèí îìáîð åõóä áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèãà æîéëàøòèðèëãàí ñàíàäàí ýòèáîðàí O’àéòà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì, óëàðíèíã ýãàëàðèäàí ýñà, ñàêëàá òóðãàíëèê ýâàçèãà áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí òàñèñ ýòèëãàí áîæõîíà îìáîðëàðè ó÷óí áåëãèëàíãàí ìèêäîðäà òîâàðëàðíèíã òóãàòèëàåòãàí îìáîðäà åêè ìàãàçèíäà òóðãàí

33áóòóí äàâðè ó÷óí áîæõîíà éè¨èìëàðè óíäèðèëàäè.

Ëèöåíçèÿ ÷àO’èðèá îëèíãàíèäà áó òO’¨ðèäà O’àðîð O’àáóë 'O’èëèíãàí ñàíàäàí ýòèáîðàí òîâàðëàð O’àéòà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçèëèøè ëîçèì, óëàðíèíã ýãàëàðèäàí ýñà, ñàO’ëàá òóðãàíëèê ýâàçèãà áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí òàñèñ ýòèëãàí áîæõîíà îìáîðëàðè ó÷óí áåëãèëàíãàí áîæõîíà éè¨èìëàðè óíäèðèëà áîøëàéäè.

Áîæõîíà îìáîðè âà ýðêèí îìáîð, áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíè òóãàòèëãàíäà, øóíèíãäåê áîæõîíà îìáîðè, áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèãà áåðèëãàí ëèöåíçèÿíèíã àìàë O’èëèøè òóõòàòèá òóðèëãàíäà òîâàðëàðíè ñàO’ëàøãà æîéëàøòèðèøãà �àìäà óëàðíè ðåàëèçàöèÿ O’èëèøãà éO’ë O’óéèëìàéäè. Áóíäàé õîëëàðäà òîâàðëàðíè áîæõîíà îìáîðè âà ýðêèí îìáîðäàí, øóíèíãäåê áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèäàí ÷èO’àðèø Áîæõîíà Êîäåêñãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè.

Ýðêèí îìáîðãà áåðèëãàí ëèöåíçèÿíèíã àìàë O’èëèøè òóõòàòèá òóðèëãàíäà ÷åò ýë òîâàðëàðèíè îìáîðãà æîéëàøòèðèø áîæ, ñîëèO’ëàð òO’ëàíãàí âà èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè O’óëëàíèëãàí õîëäà àìàëãà îøèðèëàäè, áîæ, ñîëèO’ëàðäàí îçîä O’èëèø åõóä óëàðíè O’àéòàðèø ýñà O’çáåêèñòîí òîâàðëàðèãà íèñáàòàí O’óëëàíèëìàéäè.

Òóãàòèëàåòãàí áîæõîíà îìáîðè âà áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíèäà áóëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèäà òóðèøèíèíã óìóìèé ìóääàòè óíè òóãàòèø òO’¨ðèñèäàãè O’àðîð O’àáóë O’èëèíãàí ñàíàäàí ýòèáîðàí èêêè îéäàí, ýðêèí îìáîðäà ýñà � îëòè îéäàí îøìàñëèãè ëîçèì.

Áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí, øó æóìëàäàí áîæõîíà õóäóäè îðO’àëè òðàíçèò ðåæèìèäà îëèá óòèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè þê æóíàòóâ÷è áîæõîíà îðãàíèäàí þê êåëèá òóøóâ÷è áîæõîíà îðãàíèãà óøáó òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òàøèø ó÷óí O’àáóë O’èëãàí þê òàøóâ÷èíèíã æàâîáãàðëèãè îñòèäà òàøèëèøè ìóìêèí.

Þê êåëèá òóøóâ÷è áîæõîíà îðãàíèãà òîïøèðèëèøè ëîçèì áóëãàí �óææàòëàð O’àéñè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà òåãèøëè áóëñà, óøà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áèëàí áèð õèë òàðòèáäà åòêàçèëàäè.

Òàøóâ÷è O’óéèäàãè õîëëàðäà òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè òàøèø ó÷óí O’àáóë O’èëìàñëèêêà õàO’ëè: áîæõîíà âà òðàíñïîðò �óææàòëàðè áåëãèëàíãàí òàðòèáíè áóçãàí õîëäà ðàñìèéëàøòèðèëãàí áóëñà;

áîæõîíà òîìîíèäàí òðàíñïîðò âîñèòàñèãà âà òîâàðëàð æîéëàíãàí óðîâ-èäèøëàðãà O’óéèëãàí òàìèíëîâ ÷îðàëàðè òàøèëàåòãàí òîâàðëàðãà àíà øó òàìèíëîâ ÷îðàëàðèíè áóçìàñäàí òåãèø èìêîíèÿòèíè èñòèñíî ýòìàñà.

Òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðãà îèä �óææàòëàðíè òàøèø ó÷óí O’àáóë O’èëèá îëãàí òàøóâ÷è: óëàðíè æóíàòóâ÷è áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí ìàíçèëãà, éóíàëèøäà âà ìóääàòäà, òàáèèé ýñêèðèø åõóä íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòëàðèäàãè êàìàéèø îO’èáàòèäàãè O’çãàðèøëàðíè èñòèñíî ýòãàíäà, óëàðíèíã óðîâ-èäèøëàðè åêè �îëàòèíè O’çãàðòèðìàñäàí, ýëòèá áåðèøäàí áîøO’à ìàO’ñàääà ôîéäà-ëàíìàñäàí åòêàçèá áåðèøè;

òîâàðëàð, òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà óëàðãà îèä �óææàòëàðíè þê êåëèá òóøàäèãàí áîæõîíà îðãàíèäà êóðñàòèøè, áó îðãàí ìàíñàáäîð øàõñëàðèíèíã òàëàáèãà áèíîàí ýñà � òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè àìàëäà òàêäèì ýòèøè;

áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí òîâàðëàð áèëàí áèð âàO’òäà áîøO’à òîâàðëàðíè òàøèìàñëèãè øàðò. Þê ýëòèá. áåðèëàäèãàí æîéèãà åòèá êåëãàíèäàí êåéèí òàøóâ÷è áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç

òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàñèíè òóõòàø æîéèäà O’àðîâñèç O’îëäèðèø, òóõòàø æîéèíè O’çãàðòèðèø, éO’ëîâ÷èëàðíè òóøèðèø, òîâàðëàð áèëàí áèðîí-áèð îðòèø-òóøèðèø âà óðàø-æîéëàø îïåðàöèÿëàðèíè

34O’òêàçèø, O’èåñëàø âîñèòàëàðèíè O’çãàðòèðèø, îëèá òàøëàø åêè éóO’ O’èëèø �óO’óO’èãà ýãà ýìàñ.

Àãàð òàøóâ÷è, éO’ëîâ÷èëàðíèíã âà òðàíñïîðò âîñèòàñè ýêèïàæèíèíã õàåòè �àìäà ñîãëèãè ÷èíàêàì õàâô îñòèäà O’îëãàíëèãèíè, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàñèíèíã éóO’ O’èëèíèøè, O’àéòàðèá áóëìàéäèãàí òàðçäà O’óëäàí êåòèøè åêè æèääèé áóçèëèøè õàâôè ìàâæóä áóëãàíëèãèíè èñáîòëàñà, òàëàáëàðíè áóçãàíëèê ó÷óí æà-âîáãàðëèê þçàãà êåëìàéäè. Êóðñàòèëãàí òàëàáëàð áóçèëèøèãà ñàáàá áóëãàí õîëàòëàð òO’¨ðèñèäà òàøóâ÷è äàðõîë áîæõîíà îðãàíèíè õàáàðäîð O’èëèøè øàðò.

Àãàð òàøóâ÷è åõóä óíèíã òðàíñïîðò âîñèòàñè Áîæõîíà Êîäåêñíèíã òàëàáëàðèãà ðèîÿ ýòèëèøèíè êàôîëàòëàé îëìàñà, áîæõîíà îðãàíè òðàíñïîðò âîñèòàñè ôàO’àò òåãèøëè÷à æèõîçëàíãàí åêè áîæõîíà êóçàòóâèãà îëèíãàí åêè òîâàðëàð áîæõîíà òàøóâ÷èñè òîìîíèäàí O’îíóí õóææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà òàøèëãàí òàêäèðäàãèíà òîâàðëàðíèíã áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà îëèá óòèëèøèãà éO’ë O’óéèøãà õàO’ëè.

Àéðèì òîèôàäàãè òîâàðëàðíè òàøóâ÷èëàð ó÷óí O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàëàáëàð áåëãèëàíèøè ìóìêèí.

O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäè îðO’àëè îëèá óòèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã áóò ñàO’ëàíèøè ó÷óí òàøóâ÷è æàâîáãàð áO’ëàäè.

Òîâàðëàð áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòèñèç áåðèá þáîðèëãàí, éóO’îòèëãàí åêè þê êåëèá òóøàäèãàí áîæõîíà îðãàíèãà ýëòèá áåðèëìàãàí òàêäèðäà, òàøóâ÷è, òåãèøëè ðàâèøäà ýðêèí ìóîìàëàãà åêè ýêñïîðòãà ÷èO’àðèø ðåæèìëàðèäà òO’ëàíèøè ëîçèì áóëãàí áîæ òóëîâëàðèíè òóëàøè øàðò, òîâàðëàð õàëîêàò åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèðè îO’èáàòèäà éóO’ áóëãàí åõóä O’àéòàðèá áóëìàéäèãàí òàðçäà O’óëäàí êåòãàí, åõóä êàìîìàä òàáèèé ýñêèðèø åêè íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòèäà êàìàéèø òóôàéëè þçàãà êåëãàí åõóä îðãàíëàð åêè ìàíñàáäîð øàõñëàðíèíã O’îíóíãà õèëîô õàòòè-õàðàêàòëàðè íàòèæàñèäà ýãàëèêäàí ÷èO’èá êåòãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî. O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí òàøO’àðèäà ðóé áåðãàí áóíäàé õîëëàð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã äèïëîìàòèÿ âàêîëàòõîíàëàðè åêè êîí-ñóëëèê ìóàññàñàëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí òàðòèáäà òàñäèO’ëàíèøè ëîçèì.

Ôàëîêàò þç áåðãàí åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèð ýòãàí òàêäèðäà òàøèëàåòãàí òîâàðëàð òðàíñïîðò âîñèòàñèäàí òóøèðèëèøè ìóìêèí. Áó õîëäà òàøóâ÷è òîâàðëàðíèíã áóò ñàO’ëàíèøèíè òàìèíëàø âà óëàðäàí áèðîí-áèð òàðçäà ôîéäàëàíèëèøèãà éO’ë O’óéìàñëèê ó÷óí çàðóð ÷îðàëàðíè êóðèøè, èøíèíã õîëàòëàðèíè, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã O’àåðäà ýêàíëèãèíè ýíã ÿO’èí áîæõîíà îðãàíèãà äàðO’îë õàáàð O’èëèøè, òîâàðëàðíèíã ýíã ÿO’èí áîæõîíà îðãàíèãà òàøèá êåëòèðèëèøèíè åêè áîæõîíà îðãàíèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè òîâàðëàð òóðãàí æîéãà îëèá êåëèíèøèíè òàìèíëàøè øàðò.

Áîæõîíà îðãàíè áóíäàé �îëëàðäà áîæõîíà íàçîðàòèíè òàìèíëàø ó÷óí êO’ðèëàäèãàí ÷îðà-òàäáèðëàðíè áåëãèëàéäè.

Áîæõîíà òàøóâ÷èñè áîæõîíà îðãàíèíèíã ëèöåíçèÿñèíè îëãàí âà òîâàðëàð òàøèøíè áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà àìàëãà îøèðàäèãàí þðèäèê øàõñäèð.

Áîæõîíà òàøóâ÷èñèíèíã òîâàðëàðíè æóíàòóâ÷è áèëàí O’çàðî ìóíîñàáàòëàðè øàðòíîìà àñîñèäà éO’ëãà O’óéèëàäè.

4.3. Bojxona organlariga yuklatilgan faoliyat turlari bilan shuYoullanish huquqini beruvchi hujjatlar. Bojxona organning litsenziyasi O’zbekiston Respublikasining yuridik yoki jismoniy shaxsiga bojxona

ombori, boj olinmaydigan savdo do’konini va erkin omborni ta`sis etish, bojxona xududida qayta ishlash, bojxona nazorati ostida qayta ishlash, bojxona xududidan tashqarida qayta ishlash, bojxona rejimlaridan foydalanish, shuningdek bojxona brokeri, bojxona tashuvchi sifatidagi faoliyatni amalga oshirish uchun beriladi. Litsenziya uch yil muddatga beriladi. Agar bojxona ombori bojxona organlari tomonidan ta`sis etilsa, ko’rsatib o’tilgan litsenziyani olish talab o’ilinmaydi. Litsenziya bojxona organi yohud sudning qaroriga ko’ra bekor o’ilinishi yoki chaqirib olinishi mumkin. Bojxona ombori, boj olinmaydigan savdo do’koni va erkin omborni ta`sis etish, shuningdek bojxona brokeri yoki bojxona tashuvchisi sifatidagi faoliyatni amalga oshirish uchun berilgan litsenziyaning amal o’ilish

35bojxona organining qaroriga ko’ra to’xtatib qo’yilishi mumkin. Tovarlarni bojxona xududida qayta ishlash va tovarlarni bojxona nazorati ostida qayta ishlash uchun litsenziya quyidagi shartlar bilan beriladi: olib kirilgan tovarlarni qayta ishlash maxsulotlarida o’iyoslash mumkin bo’lsa, qonun xujjatlarida belgilangan xollar bundan mustasno; qayta ishlash O’zbekiston tovarlarini qayta ishlash mahsulotlari ko’rinishida olib chiqishga yohud ishlab chiqarish o’uvvatlaridan foydalanishga yordam bersa; Bojxona iqtisodiyoti to’g`risidagi qonun xujjatlariga rioya etilishi ta`minlash yuzasidan bojxona organlari belgilashi mumkin bo’lgan boshqa talablar bajarilgan bo’lsa. Tovarlarni bojxona xududidan tashqarida qayta ishlash uchun litsenziya quyidagi shartlar bilan beriladi: qonun xujjatlarida o’zgacha tartib nazarda tutilmagan hollarda bojxona organi qayta ishlash mahsulotlari olib chiqilgan tovarlar qayta ishlash natijasida vujudga kelganini aniqlash mumkin deb hisoblasa; tovarlarni bojxona xududidan tashqarida qayta ishlash O’zbekiston Respublikasi iqtisodiyoti manfaatlariga zarar etkazmasa. Yuridik shaxs bojxona brokeri sifatida faoliyat olib borish xuo’uo’ini beradigan litsenziyani olish uchun quyidagilar talab etiladi: Shtatda bojxona rasmiylashtiruvi bo’yicha mutaxassisga ega bo’lish; o’z faolichtini suYourtalash shartnomasini tuzish; bunday faoliyatni amalga oshirish uchun moddiy texnika jihozlariga ega bo’lish; bojxona nazoratidan o’tkazilish lozim bo’lgan tovarlar biloan amalga oshiriladigan operatsiyalarni aniq va to’liq aks etuvchi hisob-kitoblar va hisobotlar yuritilishini tanlaydigan shart-sharoitlarga ega bo’lish; qonun hujjatlarida belgilangan boshqa talablarga javob berishi. Bojxona tashuvchisi sifatida faoliyat olib borish xuo’uo’ini beradigan litsenziyani olish uchun quyidagilar talab etiladi: Bojxona tashuvchisi ro’yxatga olingan bojxona organining faoliyat zonasidagi bojxona rasmiylashtiruvi joyiga juda bulmaganda bitta transport vositasi 24 soat ichida etib kelishini ta`minlay oladigan maxsus jihozlangan transport voaitalariga ega bo’lish; o’z faoliyatini suYourtalash haqida shartnoma tuzish; qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa talablarga javob berish. Agar litsenziya belgilangan tartibni buzgan holda yoki litsenziya to’liq bo’lmagan yohud noto’g`ri ma`lumotlar asosida berilgan bo’lib, ular litsenziya berish to’g`risida qabul o’ilish uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan bo’lsa, litsenziya bekar o’ilinadi. Bekor o’ilish to’g`risidagi qaror litsenziya berilgan sanadan e`tiboran amal o’iladi. Bojxona omborini, erkin omborni, boj olinmaydigan savdo do’konini ta`sis etish, bojxona xududida qayta ishlash, bojxona nazorati ostida qayta ishlash, bojxona xududidan tashqari qayta ishlashdan iborat bojxona rejimlaridan foydalanish uchun berilgan litsenziya, agar uning egasi ushbu Kodeks va boshqa qonun hujjatlari talablariga rioya etmayotgan bo’lsa, chiqarib olinadi. Bojxona brokeri sifatida faoliyat olib borish uchun berilgan litsenziya quyidagi xollarda chaqirib olinishi mumkin: Bojxona brokeri majburiyatlari bajarilmaganida; Bojxona iqtisodiyoti orasida huquqbuzarlik sodir etilganida; o’zini vakil o’ilgan shaxsga jiddiy zarar etkazilganida, shu jumladan tijorat siri yoki maxfiy axborot bo’lgan ma`lumotlardan Yoayriqonuniy foydalanish orqali zarar etkazilganida va bu sud tomonidan aniqlanganda; bojxona brokeri nochor deb e`tirof etilganida yoki u o’zini nochor deb e`lon o’ilganida; malaka attestatiga ega bo’lmagan yoki undan maxrum etilgan, malaka attestati bekor o’ilingan, chaqirib olingan yoki haqiqiy emas deb topilgan mutaxassisning yohud malaka atest atining amal o’ilishi to’xtab turilgan mutaxassisning xizmatidan foydalangan taqdirda; soliq to’g`risidagi qonun hujjatlari buzilganida. Bojxona tashuvchisi sifatida faoliyat olib borish uchun berilgan litsenziya o’uyoidagi hollarda chaqirib olinishi mumkin: Bojxona tashuvchisi vazifalari bir necha marta bajarilmaganida, shu jumladan tovarlar va ularga tegishli xujjatlarni tashish asossiz rad etilganida, tegishli suratda jihozlanmagan transport vositalaridan foydalanilganida va tashish haqi ko’rsatilayotgan xizmatlarning o’rtacha o’iymatiga nomutanosib ravishda belgilanganida; Bojxona ish sohasida huquqbuzarliklar sodir etilganligida; Tovarlar va ularga tegishli xujjatlarni jo’natuvchiga Yoayriqonuniy ravishda jiddiy zarar etkazilganda, shu jumladan tijorat siri yoki maxfiy axborot bo’lgan ma`lumotlardan Yoayriqonuniy foydalanish orqali zarar etkazilganida va bu sud tomonidan aniqlanganida;

36 Bojxona tashuvchisi nochor deb e`tirof etilganida yoki u o’zini nochor deb e`lon o’ilganida. Chaqirib olish bu haqda qaror qabul o’ilgan sanadan e`tiboran amal o’iladi. Litsenziyaning egasi o’z xuo’uo’larini suiiste`mol o’ilayapti deb hisoblashga etarlicha asoslar bo’lgan taqdirda, litsenziyaning amal o’ilish 3 oygacha muddatga to’xtatib turilishi mumkin. Lichenziya berish to’g`risidagi takroriy ariza litsenziyani bekor o’ilish yoki chaqirib olish to’g`risida qaror chtqarilgan kundan e`tiboran ikki yil o’tganidan keyin buning uchun asos bo’lgan sabablar bartaraf etilgan taqdirda ko’rib chiqilishi mumkin. Malaka atesstatini berish tartibi uning amal o’ilish muddati, shuningdek bojxona rasmiylashtiruvi bo’yicha mutahassislarga qo’yiladigan talablar qonun hujjatlari bilan belgilanadi. Bojxona rasmiylashtiruvi bo’yicha mutahassisning malaka atesstatini bojxona organi bekor o’ilishi, chaqirib olishi yoxud uning amal o’ilishini to’xtatib turish mumkin. Agar malaka atestati belgilangan tartibni buzgan xolda berilgan bo’lsa, yoki atestat to’liq bo’lmagan yoki noto’g`ri ma`lumotlar asosida berilgan bo’lib, ular atestat berish to’g`risidagi qarorning qabul o’ilinishida muxim ahamiyat kasb etgan bo’lsa, u bekor o’ilinadi. Bekor o’ilish to’g`risidagi qaror malaka atestati berilgan sanadan e`tiboran amal o’iladi. Agar mutaxassis quyidagi harakatlarni sodir etgan bo’lsa, malaka atestati chaqirib olishi mumkin: bojxona organlari oldidagi o’z majburiyatlarini bir necha bor bajarmagan bo’lsa; hujjatlarni soxtalashtirishda, o’Yorilik sodir etishda, poraxo’rlikda ayibdor deb topilgan, shuningdek Bojxona iqtisodiyoti soxasida huquqbuzarliklar sodir etgan bo’lsa: o’zini vakil o’ilgan shaxsga jiddiy zarar etkazgan bo’lsa, shu jumladan tijorat siri yoki maxfiy axborot bo’lgan ma`lumotlardan qonunga Yoilof ravishda foydalanish yo’li bilan zarar etkazgan bo’lsa va bu sud tomonidan aniqlangan bo’lsa: soliq to’g`risidagi qonun xujjatlarini buzgan bo’lsa.

Tayanch iboralar: Bojxona nazorati

Bojxona hujjatlarini rasmiylashtirish Dastlabki qaror Transport vositalari Bojxona qo’rigi Yuk dekloratsiyasi Bojxona rasmiylashtiruvi

Nazorat uchun savollar:

1. Tovar va transport vositalarini olib kirish tartibi qay tarzda olib boriladi? 2. Bojxona nazoratining qanday shakllari mavjud? 3. Dastlabki Qarorlar qanday qabul qilinadi? 4. Yuklar bogaj va xalqaro pochta jo’natmalari qanday tartibda bojxona ko’rigidan o’tkaziladi? 5. Bojxona yuk dekloratsiyasi tushunchasi nima?

Adabiyotlar ro’yxati: 3,7,9,13,16,18.

5.MAVZU: BOJXONA REJIMLARI VA ULARNING QO’LLANILIShI.

REJA: 1. Áîæõîíà ðåæèìëàðè õà�èäà òóøóí÷à âà óëàðíè �O’ëëàøè. 2.Òîâàðëàð ðåàëèçàöèÿñè áóéè÷à ðåæèìëàðíèíã �O’ëëàíèëèø òàðòèáè. 3.Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè dekloratsiyalash tartibi. 4. Deklarantning huquq va majburiyatlari. 5. O’zbekistonda bojxona rejimlarini takomillashtirish masalalari.

5.1. Áîæõîíà ðåæèìëàðè õà�èäà òóøóí÷à âà óëàðíè �O’ëëàøè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá O’òèø óëàðíèíã áîæõîíà ðåæèìëàðèãà ìóâîôèO’ àìàëãà îøèðèëàäè. O’óéèäàãè òóðäàãè áîæõîíà ðåæèìëàðè (áóíäàí áóåí ìàòíäà ðåæèì) áåëãèëàíàäè: 1) ýðêèí ìóîìàëàãà ÷èO’àðèø (èìïîðò);

372) ðåèìïîðò; 3) ýêñïîðò; 4) ðåýêñïîðò; 5) òðàíçèò; 6) âàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø); 7) âàO’òèí÷à ñàO’ëàø; 8) áîæõîíà îìáîðè; 9) ýðêèí áîæõîíà çîíàñè; 10) ýðêèí îìáîð; 1 1 ) áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíè; 12) áîæõîíà õóäóäèäà O’àéòà èøëàø; 13) áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà O’àéòà èøëàø; 14) áîæõîíà õóäóäèäàí òàøO’àðèäà O’àéòà èøëàø; 15) éóO’ O’èëèø; 16) äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø.

Øàõñ, àãàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã �óñóñèÿòè, ìèO’äîðè, O’àéñè ìàìëàêàòäà èøëàá ÷èO’àðèëãàíè åêè O’àéñè ìàO’ñàäãà ìO’ëæàëëàíãàíëèãèäàí O’àòè íàçàð, èñòàëãàí ðåæèìíè òàíëàøãà åêè óíè áîøO’àñèãà O’çãàðòèðèøãà õàO’ëè.

Ýðêèí ìóîìàëàãà ÷èO’àðèø. Ýðêèí ìóîìàëàãà ÷èO’àðèø øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà áîæõîíà �óäóäèãà îëèá êèðèëãàí òîâàðëàð óëàðíè óøáó �óäóääàí îëèá ÷èO’èá êåòèø ìàæáóðèÿòèñèç áó åðäà äîèìèé O’îëàäè.

Ðåæèì èìïîðò áîæëàðèíè, ñîëèO’ëàðíè âà áîøO’à áîæ òóëîâëàðèíè òO’ëàøíè, èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðèãà �àìäà áîøO’à ÷îðà-òàäáèðëàðãà ðèîÿ ýòèøíè íàçàðäà òóòàäè. Ðåèìïîðò.

Ðåèìïîðò øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà ýêñïîðò ðåæèìèäà áîæõîíà �óäóäèäàí îëèá ÷èO’èëãàí O’çáåêèñòîí òîâàðëàðè èìïîðò áîæëàðèíè, ñîëèO’ëàðíè òóëàìàñäàí, øóíèíãäåê óëàðãà íèñáàòàí èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè O’óëëàíèëìàãàí õîëäà óøáóíèíã èêêèí÷è O’èñìèäà áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà O’àéòà îëèá êèðèëàäè.

Îëèá ÷èO’èëãàí ïàéòäàí áîøëàá 10 éèë è÷èäà áîæõîíà �óäóäèãà O’àéòàðèá îëèá êèðèëãàí, òàáèèé ýñêèðèø åõóä íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòëàðèäà êàìàéèø îO’èáàòèäàãè O’çãàðèøëàð �àìäà O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäèãàí áîøO’à õîëëàðíè èñòèñíî ýòãàíäà, îëèá ÷èO’èëãàí ïàéòäà O’àíäàé áóëñà, øóíäàé õîëàòäà òóðãàí òîâàðëàð ðåèìïîðò ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëàäè.

Òîâàðëàðíè ýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èëàåòãàíäà òO’ëàíãàí ýêñïîðò áîæè âà ñîëèO’ëàð ñóììàñè, áó òîâàðëàð îëèá ÷èO’èëãàí ïàéòäàí áîøëàá ó÷ éèë è÷èäà ðåèìïîðò ðåæèìèäà O’àéòàðèá îëèá êèðèëãàí òàêäèðäà, áîæõîíà îðãàíèíèíã òàêäèìíîìàñè áóéè÷à O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäèãàí òàðòèáäà O’àéòàðèëàäè.

Òîâàðëàð ðåèìïîðò O’èëèíãàíäà òîâàðëàðíè îëèá óòàåòãàí øàõñ òîâàðëàðíè îëèá ÷èO’èø ÷îãèäà òóëîâ òàðçèäà åêè áîøO’à èìòèåçëàð òóôàéëè îëãàí ñóììàëàðíè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà O’àéòàðàäè. Ýêñïîðò

Ýêñïîðò øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà òîâàðëàð áîæõîíà �óäóäèäàí òàøO’àðèãà óëàðíè óøáó �óäóäãà O’àéòàðèá îëèá êèðèø ìàæáóðèÿòèñèç îëèá ÷èO’èëàäè.

38Òîâàðëàðíè ýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èø ýêñïîðò áîæè âà áîøO’à áîæõîíà òóëîâëàðè

òO’ëàíãàí, èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðèãà ðèîÿ ýòèëãàí âà O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à òàëàáëàð áàæàðèëãàí òàêäèðäà àìàëãà îøèðèëàäè.

Ýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èëàåòãàíäà òîâàðëàð ñîëèO’ëàðäàí îçîä ýòèëàäè åõóä òO’ëàíãàí ñîëèêëàð ñóììàñè O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ O’àéòàðèëèøè ëîçèì.

Òîâàðëàð ýêñïîðò ðåæèìèäà ÷èO’àðèëàåòãàíäà òîâàðëàð áîæõîíà �óäóäèäàí òàøO’àðèãà, òîâàðëàð õîëàòèíèíã òàáèèé ýñêèðèø åêè íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòëàðèäà êàìàéèø îO’èáàòèäàãè O’çãàðèøëàðíè èñòèñíî ýòãàíäà, áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàí êóíäà O’àíäàé áóëñà, øóíäàé õîëàòäà îëèá ÷èO’èëèøè ëîçèì. Ðåýêñïîðò

Ðåýêñïîðò øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà ÷åò ýë òîâàðëàðè áîæõîíà �óäóäèäàí îëèá ÷èO’èëàäè. Àãàð òîâàðëàð áîæõîíà îðãàíèãà êåéèí÷àëèê ðåýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èá êåòèøãà

ìóëæàëëàíãàí òîâàð ñèôàòèäàãèíà ìàëóì O’èëèíãàí áóëñà, óëàð áîæõîíà �óäóäèãà îëèá êèðèëàåòãàíäà èìïîðò áîæëàðè, ñîëèO’ëàð �àìäà èêòèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè �O’ëëàíèëìàéäè. Áóíäàé òîâàðëàðíè àìàëäà îëèá ÷èO’èø áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàí êóíäàí áîøëàá îëòè îéäàí êå÷èêòèðìàé àìàëãà îøèðèëàäè. Àìàëäà îëèá ÷èO’èá êåòèëìàãàí òàêäèðäà èìïîðò áîæëàðè, ñîëèO’ëàð, øóíèíãäåê óëàð þçàñèäàí ôîèçëàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà òO’ëàíàäè.

Òîâàðëàð ðåýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èëàåòãàíäà ýêñïîðò áîæëàðè, ñîëèêëàð óíäèðèëìàéäè, îëèá ÷èO’èø ÷îO’èäà àìàë O’èëèá òóðãàí èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè O’óëëàíèëìàéäè, O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Òîâàðëàð ðåýêñïîðò ðåæèìèäà îëèá ÷èO’èëàåòãàíäà òO’ëàíãàí èìïîðò áîæëàðè âà ñîëèO’ëàð O’àéòàðèëèøè âà àéíè áèð ïàéòäà êóéèäàãè òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòèëèøè ëîçèì:

ðåýêñïîðò O’èëèíàåòãàí òîâàðëàð îëèá êèðèëãàí ïàéòäà O’àíäàé áóëñà, øóíäàé õîëàòäà áóëñà, òàáèèé ýñêèðèø åêè íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòëàðèäà êàìàéèø îO’èáàòèäàãè O’çãàðèøëàð áóíäàí ìóñòàñíî;

ðåýêñïîðò ðåæèìèäà òîâàðëàðíè îëèá ÷èO’èø óëàð îëèá êèðèëãàí ïàéòäàí áîøëàá èêêè éèë è÷èäà àìàëãà îøèðèëàåòãàí áóëñà;

ðåýêñïîðò O’èëèíàåòãàí òîâàðëàðäàí äàðîìàä îëèø ìàO’ñàäèäà ôîéäàëàíèëìàãàí áóëñà. Òðàíçèò

Òðàíçèò øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà òîâàðëàð O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã èêêè áîæõîíà îðãàíè óðòàñèäà, øó æóìëàäàí ÷åò äàâëàò õóäóäè îðO’àëè, áîæ, ñîëèO’ëàð óíäèðèëìàñäàí, øóíèíãäåê òîâàðëàðãà íèñáàòàí èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðèíè O’óëëàíìàñäàí áîæ-õîíà íàçîðàòè îñòèäà îëèá óòèëàäè.

Òîâàðëàðíè òðàíçèò ðåæèìèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè �óäóäè îðO’àëè îëèá O’òèø áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí èñòàëãàí éóëëàð âà éóíàëèøëàð áóéè÷à àìàëãà îøèðèëàäè, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè O’îíóí �óææàòëàðèäà âà õàëO’àðî øàðòíîìàëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî. ÂàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø)

ÂàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà áîæõîíà �óäóäèäà åêè óíäàí òàøO’àðèäà òîâàðëàðäàí áîæäàí, ñîëèêëàðäàí òóëà åêè O’èñìàí îçîä ýòèëãàí õîëäà âà òîâàðëàðãà íèñáàòàí èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè O’óëëàíèëìàñäàí ôîéäàëàíèøãà éO’ë êóéèëàäè.

ÂàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëàäè-ãàí òîâàðëàð O’çãàðòèðìàñäàí O’àéòàðèëèøè ëîçèì, òàáèèé ýñêèðèø åõóä íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòëàðèäà êàìàéèø îO’èáàòèäàãè O’çãàðèøëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

39ÂàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëàäèãàí òîâàðëàðíè áîæ âà

ñîëèO’ëàð òóëàøäàí òóëà åêè O’èñìàí îçîä O’èëèø O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè. Òîâàðëàðíè âàO’òèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) ðåæèìèãà æîéëàøòèðèøãà, àãàð O’îíóí

�óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, óëàðíè O’àéòà îëèá ÷èO’èø åêè O’àéòà îëèá êèðèø ìàæáóðèÿòè òàêäèì ýòèëãàí, áîæõîíà òóëîâëàðè òO’ëàíèøè òàìèí-ëàíãàí, òîâàðëàðíèíã àéíàíëèãè òàìèíëàíãàí òàêäèðäà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí éO’ë O’óéèëàäè.

ÂàO’ãèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëìàéäèãàí òîâàðëàðíèíã ðóéõàòè O’îíóí �óææàòëàðè áèëàí áåëãèëàíàäè.

Òîâàðëàðíè âàêòèí÷à îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø) ðåæèìèãà æîéëàøòèðèø ìóìêèí áóëãàí ìóääàò áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áóíäàé îëèá êèðèø (îëèá ÷èO’èø)íèíã ìàO’ñàäëàðè âà õîëàòëàðèäàí êåëèá ÷è�O’àí õîëäà áåëãèëàíàäè âà óçàéòèðèëàäè, áèðîO’ òîâàðëàð áóíäàé ðåæèìäà òóðèøèíèíã óìóìèé ìóääàòè èêêè éèëäàí îøìàñëèãè êåðàê. Òîâàðëàðíèíã àéðèì òîèôàëàðè ó÷óí O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ àí÷à óçîO’ðîO’ ìóääàòëàð áåëãèëàíèøè ìóìêèí.

Òîâàð áåëãèëàíãàí ìóääàò òóãàãóíãà O’àäàð óíãà íèñáàòàí âàêîëàòè áóëãàí øàõñ òîìîíèäàí áîæõîíà �óäóäèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èëèøè åêè ó åðãà îëèá êèðèëèøè åõóä áîøO’à áîæõîíà ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëèøè ëîçèì. Áó òàëàáëàðãà ðèîÿ ýòèëìàãàí òàêäèðäà òîâàð áîæõîíà îðãàíè ýãàëèê O’èëàäèãàí áîæõîíà îìáîðèãà âàêòèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëàäè. Àãàð òîâàðëàð õàëîêàò îO’èáàòèäà åêè åíãèá áóëìàñ êó÷ òàñèðèäà éóO’ áóëãàíëèãè åêè ìóòëàO’î éóO’îëãàíëèãè, òàáèèé ýñêèðèøè åêè íîðìàë òàøèø âà ñàO’ëàø øàðîèòèäà êàìàéèøè òóôàéëè åòèøìàñëèãè åõóä ÷åò äàâëàò îðãàíëàðè åêè ìàíñàáäîð øàõñëàðèíèíã O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè O’îíóí �óææàòëàðèãà õèëîô õàòòè-õàðàêàòëàðè íàòèæàñèäà øàõñíèíã ýãàëèãèäàí ÷èO’èá êåòãàíëèãè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã ÷åò ýëäàãè äèïëîìàòèÿ âàêîëàòõîíàëàðè åêè êîíñóëëèê ìóàññàñàëàðè òîìîíèäàí òàñäèO’ëàíñà, òîâàðëàðíè âàO’òèí÷à îëèá ÷èêO’àí âà óëàðíè áåëãèëàíãàí ìóääàòäà O’àéòàðèá îëèá êèðìàãàí øàõñ áîæõîíà îðãàíëàðè îëäèäà æàâîáãàð áóëìàéäè. ÂàO’òèí÷à ñàO’ëàø

ÂàO’òèí÷à ñàêëàø øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà îëèá êèðèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè áîæõîíà îðãàíèãà òàêäèì ýòèëãàí ïàéòäàí áîøëàá ÷èO’àðèøãà ðóõñàò áåðèëãóíãà O’àäàð òàíëàíãàí ðåæèìãà ìóâîôèO’ áîæõîíà îìáîðèäà áîæ, ñîëèêëàð âà èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè êóëëàíèëìàñäàí âàO’òèí÷à ñàêëàíàäè. Áîæõîíà Êîäåêñãà ìóâîôèO’ âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà áîøO’à òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè �àì æîéëàøòèðèëèøè ìóìêèí.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè âàO’òèí÷à ñàO’ëàø ðåæèìèãà æîéëàøòèðèøäà O’èñO’à äåêëàðàöèÿ O’óëëàíèëàäè.

Òîâàðëàðíèíã âàO’òèí÷à ñàêëàø ðåæèìèäà òóðèø ìóääàòè èêêè îéäàí îøìàñëèãè ëîçèì. ÂàO’òèí÷à ñàêëàø ðåæèìèãà æîéëàøòèðèëãàí òîâàðëàð áèëàí O’èëèíàäèãàí îïåðàöèÿëàð ðóéõàòè âà

óëàðíè àìàëãà îøèðèø òàðòèáè Áîæõîíà Êîäåêñäà áåëãèëàíàäè. Òîâàðëàðíè éóO’ O’èëèøãà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí éO’ë O’óéèëàäè. Ðóõñàòíîìà O’îíóí

�óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà áåðèëàäè. Òîâàðëàðíè éóO’ O’èëèø ìàíôààòäîð øàõñ òîìîíèäàí óç õèñîáèäàí àìàëãà îøèðèëàäè. Òîâàðëàðíè éóO’ O’èëèø íàòèæàñèäà õîñèë áóëãàí ÷èO’èíäèëàð áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òóðãàí ÷åò

ýë òîâàðëàðè ñèôàòèäà òåãèøëè ðåæèìãà æîéëàøòèðèëàäè. É�O’ O’èëèá òàøëàø ó÷óí ðóõñàòíîìà áåðèø ðàä ýòèëãàí òàêäèðäà òîâàðëàð óëàðíè îëèá êèðãàí

øàõñ õèñîáèäàí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí òàøO’àðèãà îëèá ÷èO’èá êåòèëàäè. Äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø

Äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø øóíäàé ðåæèìêè, áóíäà øàõñ òîâàðëàðãà íèñáàòàí áîæ, ñîëèO’ëàð âà

40èO’òèñîäèé ñèåñàò ÷îðàëàðè �O’ëëàíèëìàãàí õîëäà óëàðäàí äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷àäè.

Òîâàðëàðíè äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø ðåæèìèãà æîéëàøòèðèøãà O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí éO’ë O’óéèëàäè.

Òîâàðëàðäàí äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø äàâëàòíèíã õàðàæàòëàð O’èëèøèãà ñàáàá áóëìàéäè. Òàÿí÷ èáîðàëàð: ýðêèí ìóîìàëàãà ÷èO’àðèø (èìïîðò), ðåèìïîðò, ýêñïîðò, ðåýêñïîðò, òðàíçèò, âàO’òèí÷à îëèá

êèðèø (îëèá ÷èO’èø) âàO’òèí÷à ñàO’ëàø, áîæõîíà îìáîðè, ýðêèí áîæõîíà çîíàñè, ýðêèí îìáîð, áîæ îëèíìàéäèãàí ñàâäî äO’êîíè, áîæõîíà �óäóäèäà O’àéòà èøëàø, áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà O’àéòà èøëàø, áîæõîíà �óäóäèäàí òàøO’àðèäà O’àéòà èøëàø, éóO’ O’èëèø, äàâëàò ôîéäàñèãà âîç êå÷èø.

5.2. Tovarlar realizatsiyasi buyicha rejimlarining qo’llanilish tartibi. Erkin bojxona zonasi va erkin ombor shunday rejimlarki, bunda chet el tovarlari muayn hududlar va joylarda boj, soliqlar va iqtisodiy siyosat choralari qo’llanilmasdan joylashtitriladi va ishlatiladi, O’zbekiston tovarlari esa eksnort rejimiga muvofiq olib chiqishda qo’llaniladigan shartlariga ko’ra joylashtiriladi va ishlatiladi. Erkin bojxona zonasi va erkin ombor rejimlari qonun hujjatlariga muvofiq belgilanadi.

Tovarlar erkin bojxona zonasi va erkin ombor rejimlarida cheklanmagan muddatlarigacha turishi mumkin. Erkin bojxona zonalari va erkin omborlarda, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan

bo’lsa, tovarlar bilan ishlab chiqarish va tijorat operatsiyalarini bajarishga yo’l qo’yiladi, ularning chakana savdosi bundan mustasno.

Ushbu Kodeksning va boshqa qonun hujjatlarining qoidalarga rioya etmayotgan ayrim shaxslarga bojxona organlari tovarlar bilan operatsiyalarni amalga oshirishni ta`o’iqlab qo’yishi hamda erkin bojxona zonalari va erkin omborlarga moneliksiz kirib chiqishni rad etishi mumkin.

Erkin bojxona zonasi rejimi amal o’ilayotgan hududda binolar, imoratlar va inshoatlar barpo etishga bojxona organi bilan kelishgan xolda yo’l qo’yiladi.

Erkin bojxona zonasi va erkin ombor rejimlarida turgan tovarlarni erkin muomalaga yoki eksportga chiqarish rejimlariga joylashtirganda, agar qonun hujjatlarida boshqacha tartib nazarda tutilmagan bo’lsa, boj, soliqlar hamda iqtisodiy siyosat choralari tovarlarning kelib chiqishiga qarab qo’llaniladi. Tovarning kelib chiqishi to’g`risidagi sertifikat bo’lmagan taqdirda tovarga: olib chiqilayotganda eksport boji, soliqlar va iqtisodiy siyosat choralarini qo’llanish maqsadlarida O’zbekiston tovari deb, boshqa maqsadlarda esa chet et tovari deb qaraladi.

5.3. Òîâàðëàð ðåàëèçàöèÿñè áóéè÷à ðåæèìëàðíèíã �O’ëëàíèëèø òàðòèáè. O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí îëèá óòèëàåòãàí åêè áîæõîíà ðåæèìè

O’çãàðòèðèëàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, øóíèíãäåê áîøO’à òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ó÷óí O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí õîëëàðäà áîæõîíà îðãàíèãà äåêëàðàöèÿ òîïøèðèëèøè ëîçèì.

Äåêëàðàöèÿëàø òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òóãðèñèäàãè, óëàð æîéëàøòèðèëàäèãàí áîæõîíà ðåæèìëàðè õàO’èäàãè àíèO’ ìàëóìîòëàðíè, áîæõîíà ìàO’ñàäëàðè ó÷óí çàðóð áóëãàí áîøO’à ìàëóìîòëàðíè áåëãèëàíãàí øàêëäà áàåí ýòèø îðO’àëè àìàëãà îøèðè-ëàäè.

Äåêëàðàöèÿëàøíèíã øàêëè âà òàðòèáè, øóíèíãäåê áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà êóðñàòèëàäèãàí ìàëóìîòëàðíèíã ðóéõàòè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Òîâàðëàð ó÷óí áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçèëàåòãàí áîæõîíà îðãàíèãà äåêëàðàöèÿ òîïøèðèëàäè. Òîâàðëàð òàøèéäèãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðè òîâàðëàð áèëàí áèð âàO’òäà äåêëàðàöèÿëàíàäè.

Þêñèç òðàíñïîðò âîñèòàëàðè âà éO’ëîâ÷èëàð òàøèåòãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá O’òèø âàO’òèäà äåêëàðàöèÿëàíàäè.

Äåíãèç, äàðå âà õàâî êåìàëàðè óçè åòèá êåëãàí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà �óäóäèäàãè ïîðò åêè àýðîïîðòäà åõóä óçè æóíàá êåòãàí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà �óäóäèäàãè ïîðò åêè

41àýðîïîðòäà äåêëàðàöèÿëàíàäè.

Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè áîæõîíà îðãàíëàðè òîìîíèäàí áåëãèëàíãàí ìóääàòëàðäà òîïøèðèëàäè. Áó ìóääàòëàð òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè êóðñàòèëãàí êóíäàí ýòèáîðàí 15 êóíäàí îøìàñëèãè ëîçèì.

Æèñìîíèé øàõñëàð òîìîíèäàí íîòèæîðàò ìàO’ñàäëàðäàãè òîâàðëàðíè O’óë þêè âà áàãàæ õîëèäà áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí îëèá O’òèøäà áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè òîâàðëàðíè êóðñàòèø áèëàí áèð âàO’òäà òîïøèðèëàäè.

Áîæõîíà �óäóäèãà êèðèá êåëàåòãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá óòãàíèäàí êåéèí êóïè áèëàí ó÷ ñîàò, áîæõîíà �óäóäèäàí ÷èO’èá êåòàåòãàí òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ýñà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèíè êåñèá O’òèøèãà êóïè áèëàí ó÷ ñîàò O’îëãàíèäà äåêëàðàöèÿëàíàäè.

Óøáóäà êóðñàòèëãàí ìóääàòëàð áîæõîíà îðãàíëàðè áåëãèëàéäèãàí òàðòèáäà âà øàðòëàðäà óçàéòèðèëèøè ìóìêèí

Áîæõîíà îðãàíè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè O’àáóë O’èëèøíè ðàä ýòèøãà õàO’ëè ýìàñ. Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàíëèãè ðàñ-ìèéëàøòèðèëãàí ïàéòäàí áîøëàá ó þðèäèê

àO’àìèÿòãà ìîëèê ôàêòëàðäàí äàëîëàò áåðóâ÷è �óææàòãà àéëàíàäè. Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òàêäèì ýòèø áèëàí áèð âàO’òäà áîæõîíà îðãàíèãà áîøO’à çàðóð

�óææàòëàð �àì òîïøèðèëàäè. Áîæõîíà îðãàíè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè âà òàêäèì ýòèëãàí �óææàòëàðäà áàåí ýòèëãàí ìàëóìîòëàðíè òåêøèðèø ó÷óí �O’øèì÷à ìàëóìîòëàðíè ñóðàá îëèøãà õàêëè. Êóðñàòèá óòèëãàí �óææàòëàð âà O’óøèì÷à ìàëóìîòëàð ðóéõàòè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Áîæõîíà îðãàíè åòèøìàåòãàí �óææàòëàð âà ìàëóìîòëàðíè òàêäèì ýòèø ìóääàòëàðèíè áåëãèëàøãà õàêëè.

Áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí õàëO’àðî òàøèøëàðäà O’óëëàíèëàäèãàí ÷åò òèëëàðäà òóçèëãàí O’óææàòëàð òàO’äèì ýòèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà êóðñàòèëãàí ìàëóìîòëàð áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí äåêëàðàíò

òîìîíèäàí O’çãàðòèðèëèøè åêè òóëäèðèëèøè, òîïøèðèëãàí áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè ýñà O’àéòàðèá îëèíèøè ìóìêèí,

O’çãàðòèðèø, òóëäèðèø åêè O’àéòàðèá îëèø ôàO’àòãèíà: áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òåêøèðèø áîøëàíãóíèãà

O’àäàð; òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè êóçäàí êå÷èðèø áîøëàíãóíèãà O’àäàð; êóðñàòèëãàí ìàëóìîòëàðíèíã íîòO’¨ðè ýêàíëèãè áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí àíèO’ëàíãóíèãà O’àäàð

àìàëãà îøèðèëèøè ìóìøí. Áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè O’çãàðòèðèø åêè òóëäèðèø óíèíã àìàë O’èëèø äîèðàñèíè êåíãàéòèðèøè åêè

òîðàéòèðèøè ìóìêèí ýìàñ. Áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã ìàíñàáäîð øàõñëàðè óç òàøàááóñè áèëàí, øàõñíèíã òîïøèðèãè åêè

èëòèìîñèãà áèíîàí åçìà áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òóëäèðèøãà, áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà êóðñàòèëãàí ìàëóìîòëàðíè O’çãàðòèðèø åêè òóëäèðèøãà õàO’ëè ýìàñ, áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã âàêîëàòèãà êèðèòèëãàí.ìàëóìîòëàðíè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèãà êèðèòèø õîëëàðè, øóíèíãäåê àãàð ìàøèíàäà èøëîâ áåðèø ó÷óí ôîéäàëàíèëàäèãàí êîäëè ìàëóìîòëàð áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà êîäñèç êóðèíèøäà ìàâæóä áóëñà, êîäëè ìóëóìîòëàðíè O’çãàðòèðèø åêè òóëäèðèø áóíäàí ìóñòàñíî.

42Àãàð äåêëàðàíò àëîõèäà ñàáàáëàð òóôàéëè áàòàôñèë áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òàO’äèì ýòà

îëìàñà, áîæõîíà îðãàíè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäèãàí òàðòèáäà ìóâà�O’àò åêè òóëèO’ áóëìàãàí áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òàêäèì ýòèø ó÷óí ðóõñàò áåðèøãà õàO’ëè, áóíäà ìóâà�O’àò åêè òóëèO’ áóëìàãàí áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà áîæõîíà ìàO’ñàäëàðè ó÷óí çàðóð áóëãàí àñîñèé ìàëóìîòëàð áàåí ýòèëèøè âà åòèøìàåòãàí ìàëóìîòëàð áîæõîíà îðãàíè áåëãèëàéäèãàí ìóääàòëàðäà òàêäèì ýòèëèøè øàðò O’èëèá O’óéèëàäè.

Àéíè áèð øàõñ òîìîíèäàí àéíè áèð õèë òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè ìóíòàçàì ðàâèøäà îëèá óòèëñà, áîæõîíà îðãàíè ìóàéÿí äàâð ìîáàéíèäà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàäèãàí áàð÷à òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèãà áèòòà áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè áåðèëèøèãà ðóõñàò ýòèøè ìóìêèí.

Äàâðèé áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òîïøèðèø õîëëàðè âà òàðòèáè êîíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè. Áîæõîíà îðãàíëàðè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè äåêëàðàöèÿëàøíèíã ñîääàëàøòèðèëãàí

òàðòèáèíè áåëãèëàá O’óéèøãà õàO’ëè. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá óòóâ÷è øàõñ åêè áîæõîíà áðîêåðè äåêëàðàíò áóëèøè

ìóìêèí. O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã þðèäèê âà æèñìîíèé øàõñè äåêëàðàíò áóëèøè ìóìêèí, æèñìîíèé

øàõñëàð òîìîíèäàí áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè íîòèæððàò ìàO’ñàäëàðèäà òîâàðëàð îëèá O’òèø õîëëàðè âà áîæõîíà îðãàíëàðè áåëãèëàéäèãàí áîøO’à õîëëàð áóíäàí ìóñòàñíî.

Äåêëàðàíò, ó áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè îëèá óòóâ÷è øàõñ åêè áîæõîíà áðîêåðè áóëèøèäàí O’àòè íàçàð, O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí áàð÷à âàçèôàëàðíè áàæàðàäè âà òóëèO’ æàâîáãàð áO’ëàäè.

5.4. Äåêëàðàíòíèíã �ó�ó� âà ìàæáóðèÿòëàðè. Äåêëàðàíò áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òîïøèðãóíãà O’àäàð áîæõîíà íàçîðàòè îñòèäà òîâàðëàð âà

òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè êóçäàí êå÷èðèøãà, áîæõîíà îðãàíèíèíã ðóõñàòè áèëàí íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèøãà õàO’ëè. Àãàð òîâàðëàðãà äîèð áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèäà õèñîáãà îëèíãàí áóëñà, íàìóíàëàð âà íóñõàëàð îëèíãàíèäà óëàð õàO’èäà àëîõèäà áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè òàO’äèì ýòèëìàéäè.

Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè äåêëàðàöèÿëàø ÷îãèäà äåêëàðàíò: Áîæõîíà Êîäåêñäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáãà ìóâîôèO’ òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè

äåêëàðàöèÿëàøãà âà áîæõîíà îðãàíèãà áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òîïøèðèøãà; áîæõîíà îðãàíèíèíã òàëàáèãà áèíîàí äåêëàðàöèÿëàíàåòãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè

êóðñàòèøãà; áîæõîíà îðãàíèãà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè ó÷óí çàðóð áóëãàí �óææàòëàð âà O’óøèì÷à

ìàëóìîòëàðíè òàêäèì ýòèøãà; áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøãà; ' áîæõîíà îðãàíëàðèãà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèíè àìàëãà îøèðèøäà åðäàì áåðèøãà ìàæáóðäèð. O’îíóí �óææàòëàðèäà äåêëàðàíòíèíã áîøO’à �óO’óO’ âà ìàæáóðèÿòëàðè �àì íàçàðäà òóòèëãàí

áóëèøè ìóìêèí. Áîæõîíà áðîêåðè � áîæõîíà îðãàíèíèíã ëèöåíçèÿñèíè îëãàí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã

þðèäèê øàõñèäèð. Áîæõîíà áðîêåðè óçèíè âàêèë O’èëãàí øàõñ õèñîáèäàí âà óíèíã òîïøèðèãèãà áèíîàí áîæõîíà

ðàñìèéëàøòèðóâè áóéè÷à îïåðàöèÿëàðíè óç íîìèäàí O’òêàçèø âà áîæõîíà èøè ñîõàñèäà áîøO’à âîñèòà÷èëèê âàçèôàëàðèíè áàæàðèøãà õàêëè.

43Áîæõîíà áðîêåðè áèëàí óíè âàêèë O’èëãàí øàõñíèíã O’çàðî ìóíîñàáàòëàðè íîòàðèàë

òàñäèO’ëàíãàí øàðòíîìà àñîñèäà O’óðèëàäè. Áîæõîíà áðîêåðèíèíã áîæõîíà îðãàíëàðè îëäèäàãè õóO’óêëàðè âà ìàæáóðèÿòëàðè óíè âàêèë O’èëãàí

øàõñ áèëàí òóçèëãàí øàðòíîìàäà ÷åêëàá O’óéèëèøè ìóìêèí ýìàñ. Áîæõîíà îðãàíèíèíã ìàëàêà àòòåñòàòèãà ýãà áóëãàí ìóòàõàññèñ äåêëàðàíò íîìèäàí áîæõîíà

ðàñìèéëàøòèðóâè áóéè÷à õàðàêàòëàðíè àìàëãà îøèðèø �óO’óO’èãà ýãà. Äåêëàðàíò áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè áóéè÷à ìóòàõàññèñíèíã áîæõîíà îðãàíëàðè îëäèäàãè

ìàæáóðèÿòëàðèíè ÷åêëàá O’óéèøè ìóìêèí ýìàñ. 5.5. O’zbekistonda bojxona rejimlarini takomillash-tirish masalalari.

Bojxona kodeksida bayon etilgan bojxona rejimlaridan biri vaqtincha olib kirish (olib chiqish) bojxona rejimi bo’lib bugungi kunda bu rejimda tovarlarni rasmiylashtirishda ma`lum muammolar mavjud. Bu muammolar mustaqillikning dastlaki kunlaridan boshlab davom etib kelmoqda.

Bojxona kodeksida vaqtincha olib kirish bojxona rejimiga kiritilgan tovarlar va transport vositalarini rasmiylashtirish masalalari keng yoritilmagan va juda o’isqa ta`rif berilgan, moddalarda rasmiylashtirish qoidalari to’liq aks ettirilmagan.

Vaqtincha olib kirish rejimiga joylashtirilgan tovarlarni boj va soliqlar to’llashdan to’la yoki o’isman ozod kilish kanday va qaysi holatlarida amalga oshirilish anik ko’rsatilmagan.

Bugungi kunga kadar, ushbu bojxona rejimini muvofiklashtiruvchi, uning konun-koida va tartiblarni o’zida anik jamlab turuvchi yo’riknoma iqlab chikilgan bo’lsada, vakolatli organlardan ro’yxatdan o’tkazilmagan. Bu xol vaktincha olib kirayotgan (olib chikilayotgan) tovarlar va trasport vositalarini rasmiylashtirishga bojxona xodimlarining o’z vazifalarini okilona bajarishda va anik karor kabul kilishlarida kiyinchiliklar tugdirmokda, shuningdek yuridik hamda jismoniy shaxslar oldida ma`lum muammolarning kelib chikishiga sabab bo’lmokda.

Kiota Konventsiyasiga 31ta ilova kiritilgan bo’lib, ularning xar biri bojxona faoliyatining ma`lum bir soxalarini, masalan, erkin muomala uchun bojxona tekshiruvi, bojxona tranziti, yo’lovchilarning bojxonada rasmiylashtirilishi kabilarni kamrab oladi. Konventsiya axdlashuvchi tomonlarning bir-birlariga kata imtiyozlar berishidagi xukuklarini ham kengaytiradi.

O’zbekiston Respublikasi Butunjaxon Bojxona Tashkilotiga va Evropa hamjiyatiga a`zo mamalakatlar o’rtasidagi sherikchilik va hamkorlik to’g`risidagi Shartnomaga a`zo bo’lganligi sababli bojxona konunlarini yukoridagi konventsiya tartiblaridan kelib chikkan xolda, unga moslashtirib ishlab chikishi va uni ko’llashi mumkin. Bugungi kunda O’zbekiston Respublikasi Kiota Konventsiyasiga a`zo emas.

O’zbekiston Respublikasidagi “Tashki iktisodiy faoliyat to’g`risida”gi, “Erkin iktisodiy zonalar to’g`risida”gi va boshka ko’plab konunlar Bojxona iqtisodiyotiga u yoki bu darajada daxildordir. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan u yoki bu masalalar bo’yicha konun kuchiga ega bo’lgan karorlar ham kabul kilinishi mumkin va ular ham bojxona soxasining xukukiy manbaliridan sanaladi.

Mazkur Konventsiyada bojxona rejimlari, ularni o’zgatirish tartiblari juda keng va tushunarli xolda belgilangan. Ushbu konventsiyaning taxriri kabul kilingan, lekin kuchga kiritilmagan, chunki uni kuchga kiritish shartlaridan biri-bu konventsiyaga 63ta davlat a`zo bo’lib kirishi zarurligidir. Shundagina, bu konventsiya kuchga kiritiladi. Ushbu shartlarning bajarilishi va konventsiyaning kuchga kirishi 5-6 yilga cho’zilishi mumkin.

Bugungi kunda Kiota Konventsiyasining yangi taxririga atigi 10 davlat a`zo bo’lgan xolos. Rivojlangan davlatlar-AKSh, Frantsiya, Germaniya va shunga o’xshash davlatlarning birortasi ham bu konventsiyaga a`zo bo’lganicha yqo’.

O’zbekiston Respublikasi Butunjaxon Savdo Tashkilotiga a`zo bo’lishi borasida ishlar davom ettirilmokda va Kiota Konventsiyasiga a`zo bo’lish ham aynan bunga hamoxang bo’ladi. Bu borada, O’zbekiston Respublikasi xukumati va Davlat Bojxona Ko’mitasi raxbariyati tomonidan sayxarakatlar olib borilmokda.

Vaktincha olib kirish (olib chikish) bojxona rejimi bo’yicha muammolarni echishda O’zbekiston Respublikasining 1990 yil 26 iyundagi “Vaktincha olib kirish xakida”gi Istanbul Konventsiyasiga a`zo bo’lishi maqsadga muvofik bo’lardi.

Konventsiyaning 13 nizomi mavjud bo’lib, biror bir davlat yoki bojxona xududi mazkur Konventsiyasiga ko’shilish yoki rasmiy tasdiklash to’g`risida izox bermasdan uni imzolashda, rasmiy tasdiklashda o’zi kabul kiladigan Nizomni ko’rsatadi, bunda “A” Nizomni va kamida yana bitta nizomni kabul kilishi lozim. U keyinchalik bir yoki bir necha boshka Nizomlarni kilishi to’g`risida depozitarilarni xabardor kilishi mumkin.

“Vaktincha kirish” bojxona rejimi borasida amaliyotda ma`lum kiyinchiliklarga duch kelinayotganligi bu soxada mavjud konun va me`yoriy aktlarni kayta ko’rib chikishni takazo etadi.

Bu ko’yidagi yo’nalishlarda olib borilishi zarur: 1. Respublikamiz tashki iktisodiy alokalarni yanada rivojlantirish, xalkaro bojxona tashkilotlari bilan

44hamkorlikni yanada tarakkiy ettirishga va takomillashtirishga sabab bo’luvchi bojxona siyosatini yuritish.

2. Bojxona organlari faoliyatining xukukiy asoslarini xalkaro bojxona xukuki normalari asosida yanada takomillashtirish.

3. “Bojxona tartiblarini soddalashtirish va muvofiklashtirish to’g`risida”gi 1973 yil 18 mayda imzolangan Kiota Konventsiyasiga O’zbekiston Respublikasining a`zo bo’lib kirishi borasidagi olib borilayotgan sa`y-xaraktlarni davom ettirish va unga a`zo bo’ltshga erishish.

4. Vaktincha olib kirish (olib chikish) bojxoa rejimi bo’yicha muammolarni tezrok xal etish maqsadida O’zbekiston Respublikasining 1990 yil 26 iyundagi “Vaktincha olib kirish xakida”gi Istanbul Konventsiyasiga a`zo bo’lib kirishini ta`minlash.

5. Bojxona konunchiligi yaratilish davrida O’zbekiston Respublikasi a`zo bo’lishi kutilayotgan Xalkaro xukuk normalari va konventsiyalar talablarini nazarda tutgan xolda ishlab chikilshi zarur, bu xolat bojxona konunchiligiga kayta o’zgartirishlar kiritilishi muammosini kamaytiradi.

Prezidentimiz I.A.Karimov ta`biri bilan aytganda “Biz davlat kudratiga, xokimiyat va boshkaruvga karab emas, aksincha ularning ish tizimi kanchalik samara berayotganiga, ular faoliyatining konuniy asoslari kay darajada shakllanishiga karab baxo berishimiz kerak ”.

Tayanch iboralar: Deklaratsiya deklaratsiyalash shakli qo’l yuki va bagaj òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè bojxona xududi deklaratsiyalash muddati deklaratsiya ma`lumotlarini o’zgartirish yukni ko’zdan kechirish ma`lumotlar soxtaligi deklarant.

Nazorat uchun savollar: 1. Bojxonada òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèni deklaratsiyalash deganda nimani tushunasiz? 2. Deklaratsiyalash shakllarini ayting. 3. Tîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè qaerda deklaratsiyalanadi? 4. Deklaratsiyalar qanday muddatlarda topshiriladi? 5. Deklarantning xukuk va majburiyatlarini sanang.

Adabiyotlar ro’yxati: 4,6,8,14,17,25.

6. MAVZU: BOJXONA BOJLARI VA TARIFLARINI qo’LLASh TARTIBI REJA: 1. Bojxona bojlari haqada tushuncha va uning turlari. 2. Boj tarifi imtiyozlari va preferentsiyalari. 3. Bojxona to’lovlari.

6.1. Bojxona bojlari haqada tushuncha va uning

turlari.

Ushbu qonun boj tarifini shakillantirish va qo’llanilish tartibini, shuningdek O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasidan olib o’tilayotgan tovarlardan boj undirish qoidalarini belgilaydi.

Ushbu qonunning asosiy vazifalari O’zbekiston Respublikasining jahon iqtisodiyoti bilan samarali integratsiyalashuvi uchun shart-sharoit yaratish va iqtisodiy manfaatlarini himoya o’ilishdan iboratdir.

Ushbu qonun O’zbekiston Respublikasining bojxona hududida amal o’iladi. Bojtarifi - bojxona chegarasidan olib o’tiladigan, O’zbekiston Respublikasi tasho’i iqtisodiy faoliyatining

Tovar nomenklaturasi (bundan keyin matnda – Tovar nomenklaturasi dab yuritiladi) printsiplari va qoidalariga muvofiq holda bir tizimga solingan tovarlarga nisbatan qo’llaniladigan boj stavkalarining to’plamidir.

Tovar nomenklaturasi O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi.

45Boj -- O’zbekiston Respublikasining bojxona chegarasidan tovarlar olib o’tilayotganda bojxona

organlar tomonidan undirilgan to’lov. O’zbekiston Respublikasida import boji, eksport boji, mavsumiy va alohida boj qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasida boj stavkalarining quyidagi turlari qo’llaniladi: boj undiriladigan tovarlarning bojxona o’iymatiga nisbatan foizlarda hisoblanadigan advolar stavkalar: boj undiriladigan tovarlar birligi uchun belgilangan miqdorda hisoblanadigan xos stavkalar: bojning advolar hamda xos turlarini o’z ichiga oladigan aralash stavkalar. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boj tarifi to’g`risidagi qonun hujjatlarida nazarda

tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. Import boji xalqaro shartnomalarga muvofiq belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi savdo iqtisodiy aloqalarda eng ko’p o’ulaylik berish tartibini qo’llayotgan

mamlakatda ishlab chiqarilgan tovarlar uchun undiriladigan import boji stavkalarining eng kam yoki eng ko’m miqdori qonun hujjatlarida belgilab qo’yiladi.

Savdo iqtisodiy aloqalarda eng ko’p o’ulaylik berish tartibi nazarda tutilmagan mamlakatlarda ishlab chiqarilgan yoki qaysi mamlakatda ishlab chiqarilganligi aniqlanmagan tovarlar uchun undiriladigan import bojining stavkalari ikki barobar oshiriladi, ushbu qonunga muvofiq O’zbekiston Respublikasi tomonidan ta`rif preferentsiyalari beriladigan xollar bundan mustasno.

Import va eksport bojining stavkalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi belgilaydigan tartibda joriy etiladi.

Mavsumiy bojlar O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanib, tovarlar olib kirish va olib chiqishni tezkor tartibga solish uchun qo’llaniladi. Bunda boj tarifida nazarda tutilgan boj stavkalari qo’llanilmaydi. Mavsumiy bojlar ular belgilangan vaqtdan e`tiboran olti oydan ortiq amal o’ilishi mumkin emas.

Mahsus bojlar, basharti, o’xshash yoki bevosita raqobat o’iluvchi tovarlar bojxona hududiga O’zbekiston Respublikasidagi tovar ishlab chiqaruvchilarga ziyon etkazadigan yoki ziyon etkazishi mumkin bo’lgan miqdorda va shartlarda olib kirilayotgan bo’lsa, himoya chorasi sifatida, shuningdek boshqa davlatlar tomonidan o’ilinayotgan O’zbekiston Respublikasining huquqlarini cheklovchi va manfaatlarini kamsituvchi boshqa harakatlarga javob chorasi sifatida qo’llaniladi.

Dempingga qarshi bojlar quyidagi hollarda qo’llaniladi: tovarlar bojxona hududiga ularning olib chiqilgan davlatda ayni vaqtda amalda bo’lgan real o’iymatidan past

narhda olib kirilsa, agar bunday olib kirish O’zbekiston Respublikasining shunga o’xshush tovarlarni ishlab iqaruvchilariga moddiy ziyon etkazsa yoki etkazish havfini tuYodirsa yoxud O’zbekiston Respublikasida hudda shunday tovarlar ishlab chiqarishini tashkil o’ilish yoki kengaytirishga to’so’inlish o’ilsa:

tovarlar bojxona hududidan, uning O’zbekiston Respublikasida ayni vaqtda amalda bo’lgan real o’iymatidan past narxda olib chiqilayotgan bo’lsa, agar bunday olib chiqish O’zbekiston Respublikasining shunga o’xshash tovarlarni ishlab chiqaruvchilariga moddiy ziyon etkazsa yoki etkazish havfi yoxud O’zbekiston Respublikasining ishlab chiqaruvchilari o’rtasida normal raqobat o’rnatilishiga to’so’inlik o’ilsa.

Kompinsatsiya bojlari quyidagi xollarda qo’llaniladi: O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga ishlab chiqarish yoki olib chiqish paytida bevosita yoxud

bilvosita subsidiyalardan foydalanilgan tovarlar olib kirilsa, agar bunday olib kirish O’zbekiston Respublikasining o’shash tovarlar ishlab chiqaruvchilariga moddiy ziyon etkazsa yoki etkazish havfi bo’lsa yoxud O’zbekiston Respublikasida hudda shunday tovarlar ishlab chiqarishni tashkil o’ilish yoki kengaytirishga to’so’inlik o’ilsa;

bojxona hududidan ishlab chiqarish yoki olib chiqish paytida bevosita yoxud bilvosita subsidiyalardan foydalanilgan tovarlar olib chiqilsa, agar bunday olib chiqish O’zbekiston Respublikasining manfaatlariga moddiy ziyon etkazsa yoki etkazish havfi bo’lsa.

Alohida bojlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat boshqaruv organlari tashabbusi bilan o’tkaziladigan tekshiruv natijalariga binoan qo’llaniladi.

Alohida bojlarning stavkalari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan har bir xolat bo’yicha maxsus belgilanadi va ularning miqdori tekshiruv natijasida aniqlangan bahoni demping tarzida arzonlashtirishga, subsidiyalar va aniqlangan zarar miqdoriga mutanosib bo’lishi kerak.

Deklorant quyidagi huquqlarga ega: bojxona organiga taqdim etilgan, bojxona o’iymatini belgilashda foydalanilgan ma`lumotlarnining

to’g`riligini isbotlash; e`lon o’ilingan bojxona o’iymatiga aniqlik kiritish zaruriyati vujudga kelganida bojxona organining ruxsati

bilan o’zi dekloratsiya bergan tovaridan garov qo’yib yoki vakil bankning kafolati ostida yoxud bojxona organi chiqargan tovarning bojxona bahosiga muvofiq bojxona to’lovlarini to’lab foydalanish;

bojxona o’iymatini aniqlash xususida bojxona organi chiqargan qaror ustidan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda shikoyat o’ilish.

46Deklorant quyidagilarni amalga oshirishi shart: bojxona organiga bojxona o’iymatini e`lon o’ilish; bojxona organining talabiga binoan bojxona o’iymatini belgilashga doir ma`lumotlarni taqdim etish. Deklorant tomonidan e`lon o’ilingan tovarning bojxona o’iymatiga aniqlik kiritilishi yoki bojxona organiga

qo’shimcha axborot berilishi munosabati bilan yuzaga kelgan harajatlarni deklorant to’laydi. Tovarning bojxona bahosini aniqlash munosabati bilan uni bojxonada rasmiylashtiirish muddatining uzayishidan deklorant bojni to’lash muddatini amalda kechiktirish uchun foydalanishi mumkin emas.

6.2. Boj tarifi imtiyozlari va preferentsiyalari. Boj undirishdan quyidagilar ozod o’ilinadi: xalqoro yo’nalishda yuklar, bagaj va yo’lovchilar tashlaydagan transport vositalari shuningdek, ularning

yo’lida, oraliq to’xtash joylarda bir maromda ishlashi uchun zarur bo’lgan yoki transport vositalarida yuz bergan avariyalarga barham berish uchun chet ellarda sotib olingan moddiy texnika ta`minoti buyumlari va asbob anjomlari, yonilYoi, oziq ovqat mahsulotlari va boshqa mol-mulk.

qonun hujjatlariga muvofiq O’zbekiston Respublikasining valyutasi, chet el volyutasi, shuningdek o’immatli qoYoozlar;

dengizda ov bilan band bo’lgan O’zbekiston Respublikasi kemalarini hamda O’zbekiston Respublikasining yuridik va jasmoniy shaxslari tomonidan ijaraga olingan kemalarni ta`minlash maqsadida bojxona hududidan tashqariga olib chiqiladigan moddiy texnika ta`minoti buyumlari va anjomlar, yonilYoi, oziq-avqat va boshqa mol-mulk, shuningdek ularning O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga olib kiriladigan ov mahsulotlari;

qonun hujjatlarida nazarda tuilgan holda davlat mulkiga aylantirilishi lozim bo’lgan tovarlar; chet davlatlar vakillarining, O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari yoki xalqaro shartnomalariga muvofiq

boj to’lamasdan bularni olib kirish huquqiga ega bo’lgan jismoniy shaxslarning rasmiy yoki shaxsiy ehtiyojlar uchun foydalanishiga mo’ljallab bojxona hududiga olib kiriladigan yoki bu hududdan olib chiqiladigan buyumlar;

insonparvarlik yordami sifatida, davlatlar, hukumatlar, xalqaro tashkilotlar tomonidan beYoaraz yordam tariqasida yoki xayriya maqsadlarida, shu jumladan, texnik yordam ko’rsatish tarzida avariyalar va xalokatlar, tabiiy ofatlarning oqibatlarini bartaraf etish maqsadida O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga olib kiriladigan va undan olib chiqiladigan tovarlar;

bepul qo’uv, davolash va maktabgacha tarbiya bolalar muassasalari uchun mo’ljallangan qo’uv qo’llanmalari; uchunui davlatlar uchun mo’ljallangan va bojxona nazorati ostida O’zbekiston Respublikasining bojxona

hududidan tranzit tartibida olib o’tiladigan tovarlar; bojxona qonun hujjatlariga muvofiq jismoniy shaxslar tomonidan bojxona chegarasi orqali olib o’tiladigan va

ihlab chiqarish yoki boshqa tijorat faoliyatini olib borish uchun mo’ljallanmagan tovarlar. O’zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan savdo iqtisodiy munosabatlarini amalga oshirishda; O’zbekiston Respublikasi bilan birga erkin savdo zonasi yoki bojxona ittifoqini tashkil o’ilgan yoxud

shunday zona yoki ittifoq tuzish maqsadini ko’zlovchi bitimni imzolagan davlatlarda ishlab chiqarilgan tovarlarga; O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan O’zbekiston Respublikasi milliy

preferentsiya tizimida foydalanuvchi rivojlanayotgan mamlakatlarda ishlab chiqarilgan tovarlarga nisbatan boj to’lashdan ozod o’ilish, boj stavkalarini kamaytirish yoki preferentsial tartibda tovar olib kirishga (olib chiqishga) tarif kvotalari belgilash kabi preferentsiyalarga yo’l qo’yiladi.

O’zbekiston Respublikasining tasho’i savdo siyosatini uning bojxona hududi doirasida amalga oshirishda; O’zbekiston Respublikasi bojxona kodeksida belgilangan tegishli bojxona rejimlari doirasida bojxona

nazorati ostida O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga vaqtincha olib kiriladigan yoki undan vaqtincha olib chiqiladigan tovarlarga;

O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq chet elda investitsiya sohasidagi hamkorlik ob`ektlarini o’urish uchun budlovchi buyumlar tarkibida olib chiqiladigan tovarlarga;

O’zbekiston Respublikasining bojxona hududidan davlat ehtiyojlari uchun eksportga ajratilgan hajmlarda olib chiqiladigan tovarlarga;

O’zbekiston Respublikasining bojxona hududiga chet el investitsiyalari ishtirokidagi korxonalarining chet el korxonalarining ustav fondlariga ulush sifatida olib kiriladigan tovarlarga, shuningdek qonun hujjatlarga muvofiq mahsulotni taqsimlash to’g`risidagi bitimlarda nazarda tutilgan xollarda shunday korxonalar olib chiqib ketadigan o’zlari ishlab chiqargan tovarlarning ayrim turlariga nisbatan ilgari to’langan bojni qaytarish, boj stavkasini kamaytirish va alohida hollarda bojdan ozod kabi tarif imtiyozlari berilishigan yo’l qo’yiladi.

6.3. Bojxona to’lovlari. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá O’òèøäà âà Áîæõîíà Êîäåêñäà

íàçàðäà òóòèëãàí áîøO’à õîëëàðäà O’óéèäàãè áîæõîíà òóëîâëàðè òO’ëàíàäè: áîæ;

47O’óøèëãàí O’èéìàò ñîëèãè; àêöèç ñîëèãè; ëèöåíçèÿ áåðãàíëèê ó÷óí éè¨èì;

áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè áóéè÷à ìóòàõàññèñ äåãàí ìàëàêà àòòåñòàòèíè áåðãàíëèê ó÷óí éè¨èì; áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâè ó÷óí áîæõîíà éè¨èìè; òîâàðëàðíè ñàO’ëàãàíëèê ó÷óí áîæõîíà éèãèìè; òîâàðëàðíè áîæõîíà êóçàòóâèãà îëãàíëèê ó÷óí áîæõîíà éè¨èìè; äàñòëàáêè O’àðîðíè O’àáóë O’èëãàíëèê ó÷óí õàO’. O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à áîæõîíà òóëîâëàðè �àì áåëãèëàíèøè ìóìêèí. Áîæõîíà ÷åãàðàñè îðO’àëè îëèá óòèëàäèãàí òîâàðëàðãà O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’ áîæ, O’óøèëãàí

O’èéìàò ñîëèãè âà àêöèç ñîëèãè ñîëèíàäè. Òîâàðëàð O’àéòàðèá îëèá ÷èO’èëãàí òàêäèðäà èëãàðè òO’ëàíãàí áîæ, O’óøèëãàí O’èéìàò ñîëèãè âà àêöèç

ñîëèãè ñóììàëàðè O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà O’àéòàðèëèøè ëîçèì. O’óéèäàãè õàðàêàòëàð ó÷óí O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð ÌàO’êàìàñè áåëãèëàéäèãàí

ìèêäîðëàðäà áîæõîíà éè¨èìëàðè óíäèðèëàäè: òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè, øó æóìëàäàí êóçàòóâ÷èñèç áàãàæäà, õàëO’àðî ïî÷òà æóíàòìàëàðè

âà þêëàðäà îëèá óòèëàåòãàí íîòèæîðàò ìàO’ñàäëàðèäàãè òîâàðëàðíè áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçãàíëèê ó÷óí; òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áåëãèëàíãàí æîéëàðäàí òàøO’àðèäà âà áîæõîíà îðãàíëàðèíèíã áåëãèëàíãàí èø âàO’òèäàí òàøO’àðè âàO’òäà áîæõîíà ðàñìèéëàøòèðóâèäàí óòêàçãàíëèê ó÷óí; òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíè áîæõîíà îðãàíëàðè ýãàëèãèäàãè áîæõîíà îìáîðëàðè âà âàO’òèí÷à ñàO’ëàø îìáîðëàðèäà ñàO’ëàãàíëèê ó÷óí;

òîâàðëàðíè áîæõîíà êóçàòóâèãà îëãàíëèê ó÷óí. Òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðèíèíã O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäèãàí áîæõîíà O’èéìàòè áîæíè,

àêöèç ñîëèãèíè âà òåãèøëè áîæ éè¨èìëàðèíè õèñîáëàá ÷èO’àðèø ó÷óí àñîñ áO’ëàäè. O’óøèëãàí O’èéìàò ñîëèãèíè õèñîáëàá ÷èO’àðèø ó÷óí òîâàðíèíã áîæõîíà O’èéìàòè àñîñ áóëèá, óíãà

òO’ëàíèøè ëîçèì áóëãàí áîæ, àêöèçãà òîðòèëàäèãàí òîâàð áóéè÷à ýñà, àêöèç ñîëèãèíèíã ñóììàñè �àì O’óøèëàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðè äåêëàðàíò òîìîíèäàí òO’ëàíàäè. Õàð O’àíäàé ìàíôààòäîð øàõñ, àãàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áîøO’à÷à òàðòèá íàçàðäà òóòèëìàãàí áóëñà, òóëîâ÷èíèíã óðíèãà áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøãà õàO’ëè.

Áîæõîíà òóëîâëàðè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãóíãà O’àäàð åêè O’àáóë O’èëèíèøè áèëàí áèð âàO’òäà òO’ëàíàäè. Òîâàðëàð íîòèæîðàò ìàO’ñàäëàðè ó÷óí îëèá óòèëàåòãàíäà áîæõîíà òóëîâëàðè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè O’àáóë O’èëèø áèëàí áèð âàO’òäà òO’ëàíàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàø ìóääàòèíèíã O’òèøè áîæõîíà äåêëàðàöèÿñèíè òîïøèðèø ìóääàòè òóãàãàíèäàí êåéèíãè êóíäàí áîøëàíàäè,

Áîæõîíà òóëîâëàðè áîæõîíà îðãàíèãà, õàëO’àðî ïî÷òà æóíàòìàëàðèäà þáîðèëàåòãàí òîâàðëàðãà íèñáàòàí ýñà, àëîO’à êîðõîíàëàðèãà O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð ÌàO’êàìàñè áåëãèëàéäèãàí òàðòèáäà òO’ëàíàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðè, àãàð O’îíóí õóææàòëàðèäà áîøO’à÷à O’îèäàëàð íàçàðäà òóòèëãàí áóëìàñà, O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã ìèëëèé âàëþòàñèäà òO’ëàíàäè.

Òóëîâ÷èãà áîæõîíà îðãàíèíèíã O’àðîðèãà àñîñàí òóëîâëàðíè êå÷èêòèðèá åêè áóëèá-áóëèá òóëàø

48èìêîíèÿòè áåðèëèøè ìóìêèí.

Áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøíè êå÷èêòèðèø åêè áóëèá-áóëèá òóëàø áîæõîíà äåêëàðàöèÿñè O’àáóë O’èëèíãàí êóíäàí áîøëàá èêêè îéäàí îøìàñëèãè ëîçèì.

Êå÷èêòèðèø âà áóëèá-áóëèá òóëàø èìêîíèÿòè áåðèëãàí òàêäèðäà O’îíóí õóææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà ôîèçëàð óíäèðèëàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøäàí áóéèí òîâëàåòãàí øàõñëàðãà áîæõîíà òóëîâëàðèíè êå÷èêòèðèá åêè áóëèá-áóëèá òóëàø èìêîíèÿòè áåðèëìàéäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàø òîâàðëàð âà òðàíñ- ïîðò âîñèòàëàðèíè ãàðîâãà O’óéèø, ó÷èí÷è øàõñíèíã êàôîëàòè åõóä òåãèøëè ñóììàëàðíè áîæõîíà îðãàíè- íèíã äåïîçèò õèñîáâàðàO’èãà O’òêàçèø éO’ëè áèëàí òà- ìèíëàíàäè.

Ãàðîâãà O’óþâ÷è áîæõîíà îðãàíèíèíã ðîçèëèãèñèç ãàðîâ íàðñàñèíè òàñàððóô ýòèøãà õàO’ëè ýìàñ. Ãàðîâãà O’óéèëãàí òîâàðëàð âà òðàíñïîðò âîñèòàëàðè, àãàð áîæõîíà îðãàíè áîøO’à÷à O’àðîð O’àáóë

O’èëìàñà, ãàðîâãà êóþâ÷èíèíã ýãàëèãèäà O’îëàäè. Ãàðîâíè ðàñìèéëàøòèðèø âà óíäèðóâíè ãàðîâ íàðñàñèãà O’àðàòèø O’îíóí �óææàòëàðèãà ìóâîôèO’

àìàëãà îøèðèëàäè. Áîæõîíà òóëîâëàðè òO’ëàíèøèíè òàìèíëîâ÷è îìèë ñèôàòèäà áàíêíèíã åêè O’çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà

áàíê îïåðàöèÿëàðèíè O’òêàçèø �óO’óO’èãà ýãà áóëãàí áîøO’à ìîëèÿ-êðåäèò ìóàññàñàñèíèíã êàôîëàòèäàí ôîéäàëàíèø ìóìêèí.

Òîâàðëàð ýðêèí ìóîìàëà åêè ýêñïîðò ó÷óí áîæõîíàíèíã ÷èO’àðèø ðåæèìëàðèãà ìóâîôèO’ ÷èO’àðèëàäèãàí õîëëàðäà òO’ëàíèøè ëîçèì áóëãàí áîæõîíà òóëîâëàðèíèíã ñóììàñè áîæõîíà îðãàíèíèíã äåïîçèò õèñîáâàðàO’èãà óòêàçèëàäè. Ñóììàëàð äåïîçèò õèñîáâàðàO’èäà ñàO’ëàíãàí âàO’ò ó÷óí ôîèçëàð O’óøèëìàéäè. Òåãèøëè ñóììàëàðíè äåïîçèò õèñîáâàðàO’èãà O’òêàçèø âà óëàðíè O’àéòàðèø òàðòèáè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíàäè.

Òóëàíìàãàí áîæõîíà òóëîâëàðè áîæõîíà îðãàíè òîìîíèäàí ñóçñèç òàðòèáäà óíäèðèëàäè, òîâàðëàðíè íîòèæîðàò ìàO’ñàäëàðèäà îëèá óòàäèãàí æèñìîíèé øàõñëàðäàí óíäèðèëàäèãàí òóëîâëàð áóíäàí ìóñòàñíî áóëèá, óëàð O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí òàðòèáäà óíäèðèëàäè.

ÒO’ëàíìàãàí áîæõîíà òóëîâëàðè, òóëàìàãàíëèê ôàêòè O’à÷îí àíèO’ëàíãàíëèãèäàí O’àòè íàçàð, óíäèðèëèøè ëîçèì.

O’àðçäîðëèê âàO’òè ó÷óí áîO’èìàíäà ñóììàñèäàí O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí ìèO’äîðäà ñóçñèç òàðòèáäà ïåíÿ óíäèðèëàäè.

Áîæõîíà òóëîâëàðèíè òóëàøäàí áóéèí òîâëàíãàí åêè òóëîâ÷èäà ïóë ìàáëàãëàðè áóëìàãàí òàO’äèðäà óíäèðóâ O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà àìàëãà îøèðèëàäè.

ÎðòèO’÷à òO’ëàíãàí åêè óíäèðèëãàí áîæõîíà òóëîâëàðèíèíã, øóíèíãäåê áîæõîíà ðåæèìëàðèãà ìóâîôèO’ O’àéòàðèëèøè ëîçèì áóëãàí áîæõîíà òóëîâëàðèíèíã ñóììàëàðè O’àéòàðèëèøè åõóä òO’ëàíãàí ïàéòäàí áîøëàá åêè áóíäàé òóëîâëàð óíäèðèëãàí ïàéòäàí áîøëàá áèð éèë ìîáàéíèäà òóëîâ÷èíèíã òàëàáíîìàñè áóéè÷à O’îíóí �óææàòëàðèäà íàçàðäà òóòèëãàí òàðòèáäà áóëãóñè òóëîâëàð õèñîáèãà óòêàçèëèøè ëîçèì.

Áîæõîíà òóëîâëàðè O’àéòàðèëãàíäà óëàð ó÷óí ôîèçëàð òO’ëàíìàéäè. Áîæõîíà îðãàíëàðè òîâàðëàðíèíã òàñíèôè, óëàðíèíã áîæõîíà O’èéìàòè âà O’àéñè ìàìëàêàòäà

òàéåðëàíãàíè, áîæõîíà òóëîâëàðè ìèêäîðè âà áîæõîíà èøèíèíã áîøO’à ìàñàëàëàðè þçàñèäàí äàñòëàáêè òàðçäà O’àðîð O’àáóë O’èëèøè ìóìêèí. Äàñòëàáêè O’àðîðíè O’àáóë O’èë-ãàíëèê ó÷óí óíè ñóðàåòãàí øàõñäàí O’îíóí �óææàòëàðèäà áåëãèëàíãàí ìèêäîðëàðäà õàO’ óíäèðèëàäè. Äàñòëàáêè O’àðîðíè O’àáóë

49O’èëèø òàðòèáè âà øàðòëàðè O’îíóí �óææàòëàðèäà áåÿãèëàíàäè.

Äàñòëàáêè O’àðîð áîæõîíà îðãàíëàðè ó÷óí ìàæáóðèé áóëèá, O’àáóë O’èëèíãàí ïàéòäàí áîøëàá áèð éèë ìîáàéíèäà àìàë O’èëàäè.

Äàñòëàáêè O’àðîðíèíã O’àáóë O’èëèíèøèäàí ìàíôààòäîð áóëãàí øàõñ áîæõîíà îðãàíëàðèãà åçìà ñóðîâ þáîðàäè.

Ñóðîâäà äàñòëàáêè O’àðîðíè O’àáóë O’èëèø ó÷óí çàðóð áóëãàí ìàëóìîòëàð áóëèøè êåðàê. Ñóðîâãà òîâàðëàðíèíã íàìóíàëàðè âà íóñõàëàðè, óëàðíèíã òàâñèôè, ôîòîñóðàòëàðè, ðàñìëàðè, ÷èçìàëàðè, òèæîðàò õóææàòëàðè âà áîøO’à �óææàòëàð, ñóðàëàåòãàí äàñòëàáêè O’àðîð õóñóñèÿòèãà O’àðàá áîøO’à õàð O’àíäàé çàðóð ìàëóìîòëàð èëîâà O’èëèíèøè ëîçèì.

Àãàð äàñòëàáêè O’àðîðíè O’àáóë O’èëèøíèíã èëîæè áóëìàñà, ñóðîâ ðàä ýòèëàäè. Áîæõîíà îðãàíëàðè óçëàðè O’àáóë O’èëãàí äàñòëàáêè O’àðîðíè áåêîð O’èëèøè, O’çãàðòèðèøè åêè ÷àO’èðèá

îëèøè ìóìêèí. Àãàð äàñòëàáêè O’àðîð àðèçà÷è òîìîíèäàí òàêäèì ýòèëãàí ÷àëà åêè íîòO’¨ðè àõáîðîò àñîñèäà O’àáóë

O’èëèíãàí áóëñà, øóíèíãäåê äàñòëàáêè O’àðîðãà äàõëäîð áóëãàí O’îíóí õóææàòëàðèãà O’çãàðòèøëàð êèðèòèëãàí òàêäèðäà, äàñòëàáêè O’àðîð áåêîð O’èëèíàäè åêè O’çãàðòèðèëàäè.

Äàñòëàáêè O’àðîðíèíã øàðòëàðèãà ðèîÿ ýòèëìàãàí òàO’äèðäà ó ÷àO’èðèá îëèíèøè ìóìêèí. Äàñòëàáêè O’àðîðíè áåêîð O’èëèø, ÷àO’èðèá îëèø åêè O’çãàðòèðèø òO’¨ðèñèäàãè O’àðîð O’àáóë

O’èëèíãàí êóíäàí ýòèáîðàí êó÷ãà êèðàäè. Äàñòëàáêè O’àðîð áåêîð O’èëèíãàí, ÷àO’èðèá îëèíãàí åêè O’çãàðòèðèëãàí òàêäèðäà óíè O’àáóë

O’èëãàíëèê ó÷óí îëèíãàí õàO’ O’àéòàðèëìàéäè. Òàÿí÷ èáîðàëàð:

Áîæõîíà òóëîâëàðè Áîæëàð áîæõîíà éè�èìëàðè áîæõîíà òóëîâëàðèíèíã òóëîâ÷èñè äåêëàðàíò áîæõîíà ãàðîâè õàë�àðî ïî÷òà æóíàèìàëàðè íîòèæîðàò ìà�ñàäèäàãè òîâàðëàð òóëàíìàãàí áîæõîíà òóëîâëàðè �àðçäîðëèê âà�òè.

Íàçîðàò ó÷óí ñàâîëëàð: 1. Áîæõîíà òóëîâëàðèãà íèìàëàð êèðàäè? 2. Áîæëàðíèíã �àíäàé òóðëàðèíè áèëàñèç? 3. Áîæõîíà éèãèìëàðè ìè�äîðèíè êèì áåëãèëàéäè? 4. Áîæõîíà òóëîâëàðè êèì òîìîíèäàí òóëàíàäè? 5. Áîæõîíà òóëîâëàðè �àíäàé ðàñìèéëàøòèðèëàäè? Adabiyotlar ro’yxati:3,5,9,10,16,19,20,21.

7-MAVZU. BOJXONA QIYMATI VA UNI ANIQLASh USULLARI. 1. Bojxona o’iymati haqida tushuncha va uni belgilash usullari. 2. Olib kiriladigan tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga qarab bojxona bahosini chiqarish

usuli. 3. Aynan bir xil tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga qarab baholash usuli. 4. o’xshash tovar yuzasidan o’tkazilgan bitim o’iymatiga qarab bojxona bahosini chiqarish usuli.

505. Qiymatlarni chegirib tashlash asosida bojxona bahosini chiqarish usuli. 6. Qiymatlarni qo’shish asosida bojxona bahosini chiqarish usuli. 7. Rezerv usul.

7.1. Bojxona o’iymati haqida tushuncha va uni belgilash usullari.

Olib kelinadigan tovarlarning bojxona o’iymatini belgilash undirilishi bojxona organlariga yuklatilgan bojxona boji, yigimlar va boshka tulovlarni xisoblash, shuningdek, bojxona statistikasini yuritish, bojxonaga doyr boshka maqsadlarda tovarlar o’iymatini belgilash, shu jumladan, bojxonaga oid xukukbuzarliklar uchun O’zbekiston Respublikasi konunlarida nazarda tutilgan choralarning qo’llanilishi uchun real bazani (negizni) aniklash maqsadida amalga oshiriladi. Bundan tashkari, tovarlarning bojxona o’iymatini belgilash tizimidan valyuta nazoratini amalga oshirish uchun zarur bulgan axborotlarni to’plash va taxlil etish maqsadida ham foydalanilishi mumkin.

O’zbekiston Respublikasida joriy etiladigan tovarlarning bojxona o’iymati xalkaro amaliyotda qo’llaniladigan bojxonada baxolashning umumiy koidalariga asoslanadi.

Bojxona o’iymati deklarant tomonidan O’zbekiston Respublikasi bojxona organiga tovarni bojxonada rasmiylashtirish paytida bayon kilinadi (deklaratsiyalanadi). Bojxona o’iymatining deklaratsiyalanishi bojxona o’iymati deklaratsiyalarining belgilangan shakllari (BKD-1 va BKD-2 shakllari) buyicha amalga oshiriladi. Bunda bojxona o’iymati deklaratsiyasi bojxona o’iymati 1000 AQSh dollariga teng yoki undan kam bulgan tovarlarga doyr bitimlar uchun tuldirilmaydi. BKD tuldirilmaydigan tovarlar yuzasidan bojxona o’iymati schyot-fakturalar, invoyslar, tovartransport yukxatlari va tovarlarning bojxona o’iymatini anik belgilashga imkon beradigan boshka xujjatlardan foydalanib belgilanadi.

Tovarning bojxona o’iymati deklarant tomonidan bojxona o’iymatini belgilashning keltirilgan usullariga binoan belgilanadi.

Bojxona o’iymatining tugri belgilanishi ustidan nazoratni O’zbekiston Respublikasining tovarni bojxonada rasmiylashtirishni amalga oshiruvchi bojxona organlari amalga oshiradi.

Tovarlarning bojxona o’iymatini belgilash kuyidagi usullarni izchil tartibda qo’llash yuli bi-lan amalga oshiriladi: - olib kirilayotgan tovar yuzasidan tuzilgan bitimning o’iymatiga karab bax,olash; - aynan bir xil tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga karab baxolash; - uxshash tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga karab baxrlash; - o’iymatlarni chegirib tashlash asosida; - o’iymatlarni kushish asosida; - rezervdagi usul.

Olib kelinadigan tovarga doyr bitim o’iymati buyicha baxrlash usuli bojxona o’iymatini belgilashning asosiy usuli x,isoblanadi. Mabodo asosiy usuldan foydalanish mumkin bulmasa, sanab utilgan usullarning keyingilari izchil tartibda qo’llaniladi. Bunda, agar oldingi usuldan foydalanish yuli bilan bojxona o’iymatini belgilab bulmasa, xar bir nav-batdagi usul qo’llaniladi.

Qo’llanishdagi izchilligi deklarantning xoxishiga kura uzgartirilishi mumkin bulgan 4 va 5-usullardan tashkari, boshka usullarni qo’llashdagi kursatilgan izchillik uzgartirilishi mumkin emas. o’iymatli negizdagi bitimlar uchun 1-usul olib kelinadigan tovarga doyr bitim o’iymati buyicha baxolash bojxona o’iymatini belgilashning asosiy usuli xisoblanadi.

2 va 3-usullar ilgari 1-usulga kura baxolangan xuddi shuningdek yoki shunga uxshagan tovarlarga doyr bitim baxrsidan bojxona o’iymatini belgilash uchun asosiy baza sifatida foydalanishga asoslangan. Bunda deklarant amalda mavjud bulgan savdo bitimlarining narxi va tovarlarning O’zbekiston Respublikasi chegarasi orkali olib utilishlari haqidagi xujjatlar asosida tasdiklangan ma`lumotni qo’llaydi.

1997 yilda qonunning tegishli moddalarida ko’rsatilgan, O’zbekiston Respublikasi SIF-chegarasi shartlari asosida olib kelingan tovarlar 1998 yilning birinchi choragida xuddi shuningdek va shunga o’xshagan tovarlar sifatida qo’llanilishi mumkin. Qiymatlarni chegirish va qo’shish asosidagi usullar (4 va 5-usullar) bojxona o’iymatini hisob-kitob o’ilishning printsipial jixatdan boshqacha negizini nazarda tugadi: 4-usul tovarlar dastlabki xolati o’zgartirilmasdan (yoki, mabodo qayta ishlashning tovarlar narxiga ta`siri belgilanishi mumkin bo’lsa, qayta ishlangan xolatida) sotiladigan narxga asoslanadi; 5-usul tovar eksport o’ilingan mamlakatda uning ishlab chiqarilishi va olib chiqib ketilishiga ketgan xarajatlar xaqidagi ma`lumotlarga asoslanadi. Bunday usullarning qo’llanilishi zarur axborotni olihdagi muayyan o’iyinchiliklar bilan bog`liqligi sababli ularni qo’llanish izchilligi deklarant tomonidan o’zgartirilishi mumkin.

516-usul rezerv usul hisoblanadi, chunki u bojxona o’iymatini belgilash uchun bundan oldingi usullardan

xech birini qo’llab bo’lmaganida qo’llaniladi. Bu usulga ko’ra bojxona o’iymati bojxona organlarida mavjud bo’lgan narxlarga oid axborotga asoslanadi. Bojxona xizmatlari bojxona o’iymati deklaratsiyalarida mavjud bo’lgan ma`lumotlarni to’plash, umumlashtirish va bir tizimga solishni ta`minlashi zarur.

Mobodo bojxana xodimi import o’ilinadigan tovarlarning bojxonadagi baxolanishini mustaqil amalga oshiradigan bo’lsa, u, shuningdek, 1-5-usullar shartlarini tavlo’in o’ilishda jiddiy qayshqoqlikni nazarda tutadigan 6-rezerv usulidan foydalanishi ham mumkin.

7.2. Olib kiriladigan tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga qarab bojxona bahosini chiqarish usuli. To’lov bevosita yoki bilvosita bo’lishi va valyuta haqidagi amaldagi qonunlarga zid kelmaydigan xar qanday

shaklda amalga oshirilishi mumkin. Sotuvchining xaridor oldidagi qarzini uzish hisobiga import tovarlarning etkazib berilishi bilvosita to’lovga misol sifatida ko’rib chiqilishi mumkin.

Ana shu talabga muvofiq ravishda bojxona o’iymati faqat uning bojxona o’iymati deklaratsiyasida ko’rsatilgan hamma elementlari tegishli xujjatlar bilan tasdiqlanganida 1-usulga ko’ra aniqlanishi mumkin, shu jumladan:

a) bitim narxi tovar etkazib beriladigan tovarga xaq to’lash uchun schyot yoki hisob-faktura orqali; b) bitim o’iymatiga qo’shimcha hisoblanmalar – to’lov, tovarga ilova o’ilinadigan, tijoratchilik xujjatlari

orqali; v) xarajatlarning xisobdan chiqariladigan (chiqarib tashlanadigan) summalari – to’lov, tovarga ilova

o’ilinadigan tijoratchilik, bojxonaga doir xujjatlar orqali. 1-usul xujjatlar asosida tasdiqlanmaydigan xollarda qo’llanilishi mumkin emas. Tovarning u eksport o’ilingan mamlakatdan chegara orqali O’zbekiston Respublikasiga olib o’tilishi va

xaridordan ana shu tovar o’rniga pullik xisob-kitoblar (to’lovlar)ning qabul o’ilingan shakllariga muvofiq, teng keladigan pul summasini yoki tovarni olish uchun asos bo’ladigan, o’iymatga doir baholash yoki uning hisob-kitob usulini o’z ichiga olgan shartnoma (kontrakt) ning mavjudligi 1-usulni qo’llanish sharti xisoblanadi.

Misol – xaridorlar qatori mavjudligida bojxona o’iymatining belgilanishi. Sotuvchi: 1-xaridor: 2-xaridor: 3-xaridor

(A) Xitoy (B) Kanada (V) AQSh (S) O’zbekiston 10000$ 15000$ 20000$ ? Tovar Xitoydagi sotuvchidan Kanada va AQShdagi sotuvchilar orqali O’zbekistonga kelib tushadi va erkin

muomalaga chiqarish uchun deklaratsiya o’ilinadi. Bunda bitim narxi quyidagi tarzda o’zgaradi: A dan B ga - 10000 AqSh dollari; B dan V ga - 15000 Ao’Sh dollari; V dan S ga - 20000 AqSh dollari. Xaridorlar qatori mavjudligida tovarni O’zbekiston Respublikasining bojxona xududida erkin muomalaga

o’tkazadigan shaxsning xarid narxi bitim narxi sifatida olinadi. Ushbu misolda 3 (S)-xaridorning 20000 AqSh dollariga teng xarid narxini bitim narxi sifatida qabul o’ilish kerak bo’ladi.

Yuqorida ko’rib chiqilgan qoidalarni hisobga olgan xolda 1 -usul o’iymatga doir negizga ega bo’lmagan tasho’i iqtisodiy bitimlarga nisbatan qo’llanilishi mumkin emas:

a) tovarning bepul etkazib berilishi. Misol: sotuvchi xaridorga namuna sifatida 5 ta kresloni etkazib berdi. Bu xolda oldi-sotdi shartnomasi

yqo’ligi (bo’lmaganligi) sababli; b) tovar konsignatsiya shartlari asosida etkazib berilgan. Etkazib beruvchi o’z agentiga bir turkum kartoshkani

etkazib beruvchi uchun foydaliroq, shartlar asosida sotish uchun etkazib beradi. Bu xolda agent kartoshkani sotib olmaydi, ya`ni uning egasiga aylanmaydi; kartoshkani sotishdan foydani etkazib beruvchi oladi (agentga uning sotishga doir xarajatlari va ish xaqi to’lanishi xisobga olingan xolda);

v) tovarning vositachiga sotilmasdan vositachi orqali etkazib berilishi. Yuridik shaxs bo’lgan kompaniya Bel giyada joylashgan va Toshkentda o’z nomidan faoliyat ko’rsatmaydigan o’z filialiga ega. Ular o’rtasidagi tovar etkazib berilishi oldi-sotdi bitimi tushunchasiga kirmaydi;

d) tovarlarning barter yoki kompensatsion operatsiyalar doirasida etkazib berilishi, agar tovarlar narxi ko’rsatilmagan bo’lsa;

e) tovarlarning ijara shartnomalari (lizing) bo’yicha etkazib berilishi. Bu xolda tovarga mulkchilik o’ilish xuo’uo’i ijaraga beruvchidan ijarachiga o’tmaydi, mulkdor tovardan foydalanganlik xuo’uo’i uchun foydaning bir o’ismini oladi va tovarni muayyan vaqtdan so’ng uning egasiga (ijaraga beruvchiga) qaytarishi mumkin;

j) tovarlarning vaqtinchalik olib kelish maqsadida etkazib berilishi. Masalan, mulkdor (etkazib beruvchi) tomonidan muayyan vaqtdan so’ng etkazib beruvchiga qaytarilishi lozim bo’lgan mashina iste`molchiga vaqtinchalik olib kelish shartlari asosida etkazib beriladi;

k) tovarlarning kontraktda nazarda tutilgan kafolatlar xisobiga etkazib berilishi. Etkazib berilgan uskuna uchun kafolat muddati davomida ayrim mexanizmlar ishdan chiqdi. Ularni almashtirish uchun yangi detallar

52etkazib beriladi.

Tovarlarning tasarruf etilishi yoki ulardan xaridor tomonidan foydalanilishiga doir cheklashlar. Import o’iluvchining olib kelinadigan tovarlarga doir xuo’uo’lariga nisbatan muayyan cheklashlar mavjud

bo’lganida 1-usul qo’llanilmaydi. Shu sababli 1-usulning qo’llanilishiga imkon bermaydigan cheklashlarni va ushbu usulning qo’llanilishi ruxsat o’ilinadigan cheklashlarni aniq faro’lay bilish zarur.

Konunchilikka ko’ra xaridorning baxolanayotgan tovarlarga doir xuo’uo’lariga nisbatan cheklashlar mavjud bo’lganida ham 1-usulning qo’llanilishi ruxsat etiladigan cheklashlarning faqat uchta turi belgilangan:

a) O’zbekiston Respublikasi qonunlariga ko’ra belgilangan cheklashlar. Bunday xolda quyidagi tarzdagi cheklashlar nazarda tutiladi: masalan, muayyan tovarni import o’ilish xuo’uo’iga ega bo’lgan shaxslar doirasiga nisbatan cheklashlar va xokazo. Jumladan, yadroviy, kimyoviy, zaxarlovchi moddalar, giyoxvandlik moddalari importi faqat qat`iy cheklangan doiradagi tashkilotlarga ruxsat etiladi;

b) tovarlar qaytadan sotilishi mumkin bo’lgan juYorofiy mintaqaga doir cheklashlar. Bunday xolda tovarning qaytadan sotilishi bo’yicha ayrim shaxslar uchun xududiy cheklashlar nazarda tutiladi. Masalan, sotuvchi tovarni O’zbekiston xududida o’z sotuvchilariga sotadi va butun xududni ularning har birida bittadan aloxida sotuvchi mavjud 10 ta o’ismga bo’ladi. Bunda sotuvchilarning har biri tovarni faqat muayyan xududda sotishi mumkinligi to’g`risidagi shart qo’yiladi;

v) tovar o’iymatiga jiddiy ta`sir o’ilmaydigan cheklashlar. Agar narxga jiddiy ta`sir etadigan shart mavjudligi xaqida bayon o’ilinsa, unda 1-usulning qo’llanilishi faqat bunday shart natijasida narxning miqdoriy o’zgarishi xujjatlar asosida belgilangan xoldagina mumkin bo’ladi. Agar narxga miqdoriy ta`sir o’ilishni belgilash va xujjatlar asosida tasdiqlash mumkin bo’lmasa, unda baxolashning boshqa usullariga o’tish kerak bo’ladi.

Masalan, sotuvchi tibbiy apparatni xaridor undan O’zbekiston Respublikasida faqat xayriya maqsadlarida foydalanadi, degan shart bilan sotadi. Bunday xolda 1-usul qo’llanilishi mumkin emas, chunki xaridorning tovardan foydalanish xuo’uo’iga nisbatan cheklash mavjud va bu xildagi shart bitim o’iymatiga ta`sir o’ilishi mumkin. Shuning uchun baxolashning boshqa usullari qo’llanilishi kerak.

Cheklashlarning 1-usuldan foydalanish imkoniyatiga ta`sir etishi nuo’tai nazaridan olganda, bunday cheklashlarni baxolashdagi asosiy mezon - u yoki bu shartning bitim o’iymatiga ta`sir etish darajasidir. Cheklash bitim narxiga jiddiy ta`sir o’ilmaydigan holda u 1 -usulning qo’llanilishiga to’so’inlik o’ilmaydi.

Agar xaridor xuo’uo’iga nisbatan yana qandaydir boshqa cheklashlar mavjud bo’lsa, unda 1-usul qo’llanilmaydi.

Sotuv yoki narx bojxona o’iymatining belgilanishiga to’so’inlik o’iladigan qandaydir shartlar yoki muloxazalar predmeti bo’la olmaydi.

Bunday shart shuni nazarda tutadiki, tovar narxining uning sotilishi yoki etkazib berilishidagi tovarning o’iymatiga ta`sirini belgilash mumkin bo’lmagan shartlarga bog`liq, bo’lmaydigan xollarda ham 1-usul qo’llanilishi mumkin.

Bunday, holda bitim shartlarini ko’rib chiqishda, shuningdek, umumiy qabul o’ilingan tusga ega bo’lgan va tasho’i iqtisodiy faoliyatning barcha qatnashchilariga tegishli bo’ladigan (yoki ularga taqdim etilishi mumkin bo’lgan) etkazib berish shartlarini va tanlangan tusdagi hamda umumiy qabul o’ilinmagan etkazib berish shartlarini faro’lay bilish lozim.

Quyida tasho’i iqtisodiy faoliyatda mavjud bo’lgan, 1-usul qo’llanilishi ruxsat etiladigan tovar etkazib berishning umumiy qabul o’ilingan shartlari keltirilmoqda:

- tovar etkazib berishlarning barcha umumiy qabul o’ilingan shartlari (avvalo, INKOTERMS-1990 ga kiritilgan etkazib berish shartlaridir);

- bitimlarni tuzish va tovar etkazib berilishini amalga oshirishning «ekspertni jalb etish (ekspert xulosasi mavjudligi) sharti bilan xarid o’ilish», «tovarni muayyan sanagacha etkazib berish sharti bilan xarid o’ilish» singari umumiy qabul o’ilingan shartlari, shuningdek, tasho’i savdo operatsiyalari uchun umumiy qabul o’ilingan xisoblanadigan va bitim narxiga ta`sir o’ilmaydigan (tovar soniga qarab, mazkur sotuvchining «ishonchliligi» sababli chegirmalar o’ilish va shu kabi chegirmalar turlari) boshqa shartlar. Masalan, agar mazkur xaridorga tovarni xar doim ayni shu sotuvchidan sotib olganligi uchun tovar o’iymatidan chegirma o’ilinishi umumiy qabul o’ilingan amaliyot xisoblanadigan bo’lsa, unda bunday chegirma va binobarin, bitim o’iymati e`tirof etilishi lozim va 1-usul qo’llanilishi mumkin;

- xaridorning sotuvchiga O’zbekiston Respublikasida tayyorlangan texnik ishlanmalar yoki chizmalarni taqdim etishi; - xaridorning u import «o’iladigan tovarlarning sotilishiga doir qandaydir harakatlarni o’z hisobidan (ehtimol, hatto sotuvchi bilan kelishuvga ko’ra) amalga oshirish, masalan, xaridor xaqini to’laydigan reklamaga oid faoliyat. Bitimning tuzilishida, agar baxolanadigan tovarlar o’iymatini belgilashga va binobarin, bitim o’iymatining bojxona maqsadlari uchun qabul o’ilinishiga to’so’inlik o’iladigan shartlar bitim shartlari sifatida ilgari surilgan bo’lsa,

53bunday xolda 1-usulning qo’llanilishi mumkin bo’lmaydi. quyidagilar ana shunday shartlarga kiradi:

- sotuvchi import o’ilinadigan tovarlarga narxni xaridor, shuningdek, muayyan miqdorlardagi boshqa turdagi tovarlarni ham tovarning xar bir turiga narx ko’rsatilmasidan sotib oladi degan shart asosida belgilaydi. Masalan, 5000 pul birligi summasidagi charm buyumlari etkazib berilyapti. Etkazib beruvchi import o’iluvchining o’iymati noma`lum bo’lgan 2 ming juft poyabzalni ham qo’shimcha ravishda sotib olishini shart o’ilib qo’yadi;

- import o’ilinadigan tovarlar narxi ana shunday tovarlar xaridorining import o’ilinadigan tovarlarning sotuvchisiga sotadigan boshqa tovarlarning narxi yoki narxlariga boYolik bo’ladi. Masalan, sotuvchi 1000 pul birligi summasidagi elektr tovarlarini sotyapti. Xaridor esa ushbu sotuvchiga bunday tovarlarni ishlab chiqarish uchun releni sotyapti. Bunda sotuvchi relening narxi - 10000 pul birligi degan shartni qo’yadi. Shunday o’ilib, elektr uskunalari narxi rele narxining ta`siri «sinovidan o’tadi»;

- narx import o’ilinadigan tovarlarga aloqasi bo’lmagan haq to’lash shakli negizida belgilanadi. Masalan, import o’ilinadigan tovarlar sotuvchi tayyor mahsulotlarning muayyan miqdorini olish sharti asosida etkazib beradigan yarim tayyor mahsulotlardan iborat bo’ladi. Sotuvchi 10000 pul birligiga yoYooch-taxta sotayapti. Xaridor yoYooch-taxtadan jami 1000 dona stolni ishlab chiqaradi. Sotuvchi shunday shart qo’yadi: xaridor yoYooch-taxta uchun haq, to’lash hisobiga 500 ta stolni etkazib beradi, stollar o’iymati belgilanmagan;

- oldi-sotdi shartnomasi faqat ushbu sotuvchidan sotib olish shartini nazarda tutadi; - oldi-sotdi shartnomasi bitim o’iymatini tovarlarni uzaro sotish (etkazib berish) sharti asosida belgilaydi, Bunday shartlar mavjud bo’lganida ularning bitim o’iymatiga ta`sir o’ilgan yoki o’ilmaganligini va bunday

ta`sirni miqdoriy jihatdan belgilash mumkin yoki mumkin emasligini aniqlash kerak bo’ladi. Faqat shartning o’iymatga ta`siri miqdoriy jixatini belgilash mumkin bo’lsa va bayon o’ilingan narx xaqiqatda to’langan yoki to’lanishi lozim bo’lgan narx bo’ladigan bo’lsagina, 1-usulni qo’llash mumkin.

Tovarlarning qandaydir tarzda keyinchalik qayta sotilishi, xaridor tomonidan tasarruf etilishi yoki foydalanilishidan olingan tushumning hech qanday kismi, agar faqat o’iymatning lozim darajadagi o’zgartirilishi amalga oshirilmasa, bevosita yoki bilvosita sotuvchiga o’tmaydi. Mabodo tuzilgan shartnoma shartlariga ko’ra xaridor tovarning qayta sotilishi, tasarruf etilishi yoki foydalanilishidan so’ng olingan tushumning bir o’ismini sotuvchiga o’tkazishi kerak bo’lsayu, lekin bunday kism miqdori yoki uni belgilash usuli shartnomada ko’rsatilmagan holda 1-usulni qo’llanish mumkin emas. Biroq, agar shartnoma shartlariga ko’ra tushumning beriladigan o’ismi miqdorini hisoblab chiqish mumkin bo’lsa, unda bojxona o’iymati ikki boso’ichda belgilanadi: birinchi boskichda bojxona o’iymati tovar olib kelinishi paytida

1 -usulga ko’ra belgilanadi va uning chiqarilishi bojxona organining belgisi qo’ilib belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Tovarning sotilishi, tasarruf etilishi yoki foydalanilishidan so’ng import o’iluvchi olingan summa mikdori va sotuvchiga beriladigan summa xaqidagi xujjatlarni taqdim etadi. Ana shu ma`lumotlar asosida bojxona o’iymati va binobarin, olinishi lozim bo’lgan bojxona to’lovlari summasi o’zgartiriladi.

Import o’iluvchi va eksport o’iluvchi o’zaro bir-biriga bog`liq shaxslar bo’lmagan xolatlarda, ularning bog`liqligi bitimning o’iymatiga ta`sir o’ilmagan va bu deklarant tomonidan tasdiqlangan xollar bundan mustasnodir. qonunning 18-moddasiga muvofiq shaxslar quyidagi xollarga muvofiq, kelganida o’zaro bir-biriga bog`liq deb xisoblanadi:

bitim katnashchilaridan bittasi (jismoniy shaxs) yoki bitim qatnashchilaridan birining mansabdor shaxsi ayni bir vaqtda bitimda qatnashayotgan boshqa shaxsning mansabdor shaxsi bo’lsa;

bitim katnashchilari korxonaga birgalikdagi egalik o’iluvchi shaxslar bo’lsa; bitim qatnashchilari mexnat munosabatlari orqali o’zaro bog`liq bo’lsa; bitim qatnashchilaridan biri bitimda qatnashayotgan boshqa shaxs ustav kapitalining ovoz xuo’uo’ini beruvchi

kamida besh foiziga teng bo’lgan ulush (pay) yoki aktsiya egasi bo’lsa; bitimning xar ikkala qatnashchisi bevosita yoki bilvosita uchinchi shaxs nazorati ostida bo’lsa; bitim qatnashchilari birgalikda bevosita yoki bilvosita uchinchi shaxsni nazorat o’ilsalar; bitim qatnashchilaridan biri bitimda qatnashayotgan boshqa shaxsning bevosita yoki bilvosita nazorati ostida

bo’lsa; bitim qatnashchilari yoki ularning mansabdor shaxslari qarindoshlar bo’lsalar. Sotuvchi bilan xaridorning o’zaro bog`liqligi, shuningdek, bunday bog`liqlikning bitim narxiga ta`siri

xaqidagi ma`lumotlar deklarant tomonidan ko’rsatiladi. Sotuvchi bilan xaridor o’rtasida aloqa mavjudligining o’zi bitimning bayon o’ilingan o’iymatini tan olmaslik va 1-usulni qo’llashni rad o’ilish uchun asos bo’la olmaydi.

Bunday xolda o’zaro bog`liqlik mavjud bo’lgani yoki bo’lmagani va uning bitim o’iymatiga ta`sir o’ilgani yoki o’ilmaganini aniqlash zarur. Agar ta`sir aniqlanmagan bo’lsa, unda bitim o’iymati bojxona organi tomonidan qabul o’ilish mumkin bo’lgan o’iymat sifatida qabul o’ilinadi. Agar bojxona organida o’iymatga ta`sir mavjud bo’lgan deb hisoblash uchun asos bo’lsa, unda bojxona organlari bu xaqda import o’iluvchiga (deklarantga) xabar

54o’iladi va unga bunday emasligini isbotlash va bayon o’ilingan o’iymatni hujjatlar asosida tasdiqlash uchun imkon beradi.

Shubha tuYoiladigan barcha xollarda tegishli bitimga doir ma`lumotlar bojxona organlari tomonidan xisobga olib qo’yiladi. Sotuvchi bilan xaridor o’rtasida o’zaro bog`liqlik bo’lgan xollarda bojxona organlari quyidagicha asosiy xarakatlarni amalga oshiradi: 1) Bundan ilgari shu firma bilan bitimlar bo’lgan-bo’lmaganligi va ular yuzasidan qanday muloxazalar bo’lganligini tekshirish; bojxona organida mavjud bo’lgan ushbu bitimga bevosita yoki bilvosita tegishli, axborotni tahlil etish.

Bojxona organlari zarur axborotga ega bo’lgan o’zaro bog`liq bo’lmagan shaxslar o’rtasidagi xuddi shuningdek yoki shunga o’xshagan bitimlar yoxud 4 yoki 5-usullarga ko’ra belgilangan bojxona o’iymati bilan nazoratli taqqoslashlarni mustaqil ravishda amalga oshirishi mumkin. Mabodo bunday axborot o’zaro bog`liqlik bitim o’iymatiga ta`sir o’ilmagan deb xulosa chiqarish uchun etarli bo’ladigan xolda bayon o’ilingan o’iymat bojxona organi tomonidan deklarantdan qo’shimcha axborotni so’ramasdan qabul o’ilinadi va bojxona o’iymatini belgilash uchun 1-usul qo’llaniladi. Bundan keyin boshqa tekshiruv o’tkazilmaydi.

2) Bunday o’zaro bog`liqlikning tovar o’iymatiga ta`sirini taxlil etish. Taxlil etish jarayonida sotuvchi bilan xaridorning tijorat munosabatlarining tusi va tashkil etilishi; tovarni sotish shartlari; buyurtmalar qay tarzda berilganligi; tovar o’iymati qanday xisoblangani, narxning qanday belgilangani va xisob varaqqa yozilgani; xaq to’lash qay tarzda amalga oshirilgani, to’lovlarning qanday o’tkazilganligi va shu kabilar ko’rib chiqiladi.

Mabodo tekshiruv (taxlil etish) jarayonida sotuvchi bilan xaridor garchi o’zaro bog`liq shaxslar bo’lsada, ularning bir-biridan tovarlarni sotib olishi va sotishi ular o’rtasida go’yo bunday bog`liqlik bo’lmagani xolda sodir etiladigani tarzdagi kabi yuz berishi aniqlansa, unda bunday o’zaro munosabatlar o’iymatga ta`sir o’ilmagan deb qabul o’ilinadi. Masalan, agar o’iymatning ushbu sanoat tarmoYoidagi narxni belgilashga doir oddiy amaliyotga muvofiq yoki sotuvchining sotish narxini u bilan bog`liq, bo’lmagan xaridorlarga sotishidagi kabi yo’l bilan tayinlashi aniqlansa, unda bu xol kontragentlarning o’zaro munosabatlari o’iymatga ta`sir ko’rsatmaganligini tasdiqlaydi.

Mabodo tekshiruv sotuvchi bilan xaridorning o’zaro bog`liqligi bitim o’iymatiga ta`sir o’ilmaganligini tasdiqlasa, bunday o’iymat qabul o’ilish uchun mumkin deb e`tirof etiladi va bojxona o’iymatini belgilash uchun 1-usul qo’llaniladi. Aks xolda 2-6-usul-lar qo’llaniladi.

3) Deklarantga o’zaro bog`liqlikning bitim o’iymatiga ta`siri bo’lmaganligini isbotlash imkoniyatini berish va deklarant taqdim etgan dalillarni ko’rib chiqish;

4) Mabodo bojxona organida deklarant bayon o’ilgan bitim o’iymatini qabul o’ilmaslikka asos bo’lgani holda bunday asoslarni yozma ravishda bayon o’ilish va asoslash; import o’iluvchining talabiga ko’ra unga tegishli ma`lumotnomani taqdim etish;

5) Import o’iluvchining xoxishiga ko’ra shaxslar o’zaro bog`liqligining bitim o’iymatiga ta`sirining tahlili natijalarini kutib o’tirmasdan bojxona o’iymatini belgilashning boshqa usullariga o’tish;

6) Ushbu firmani maxsus hisobga olib qo’yish. Shuni hisobga olish kerakki, bojxona organi o’zaro bog`liqlik mavjudligi va uning bitim o’iymatiga ta`siri

yuzasidan etarli asoslangan shubxalar bo’lmaganida firmani maxsus nazorat ostiga olib qo’yishi mumkin. Bunday nazorat firmaning boshqa bitimlarni rasmiylashtirishidagi faoliyatini kuzatish uchun kerak va faqat ana shundan keyin zarur bo’lganida va zarur axborotlar to’planganida tekshiruv o’tkaziladi.

Shuni nazarda tutish kerak bo’ladiki, tekshiruvning o’tkazilishi va o’zaro bog`liq shaxslar o’rtasidagi bitim xolatlarini o’rganish sotuvchi bilan xaridor o’rtasida o’zaro bog`liq.lik aniqlangan hamma holatlarda ham amalga oshirilavermaydi. Bu tarzdagi o’rganish faqat bojxona organida o’iymatning qabul o’ilish uchun maqbulligi yuzasidan etarli asoslangan shubhalar mavjud bo’lganidagina talab etiladi. o’iymatning qabul o’ilish uchun maqbulligi yuzasidan bojxona organida shubha uyYoonmaganida bunday narx import o’iluvchiga qo’shimcha axborotlarni so’rab murojaat o’ilmasdan qabul o’ilinadi (masalan, agar bojxona organi bundan ilgari mazkur kontragentlar o’rtasidagi mavjud aloqani o’rgangan yoki ular haqida-gi zarur ma`lumotlarga ega bo’lsa, shunday o’ilinadi).

Mabodo bojxona organida sotuvchi bilan xaridorning o’zaro bog`liqligi munosabatlari hususida shubha uyYoonsa, unda deklarant o’zaro bog`liqlikning bitimga ta`sir o’ilmaganligi va u bayon o’ilgan o’iymatning xaqiqatan ham to’langanligini isbotlash xuo’uo’iga ega bo’ladi. o’zaro bog`liq, shaxslar o’rtasidagi bitim o’iymatining qabul o’ilish uchun maqbul deb e`tirof etilishi va unga nisbatan 1-usulning qo’llanilishi mumkin bo’lishi uchun deklarant u bayon o’ilgan o’iymatning xaqiqatan ham to’langanligi yoxud baxolanayotgan to-varlar bo’yicha bitim o’iymatining quyidagilarga juda yao’inligini xujjatlar asosida tasdiqlashi lozim:

a) xaridorlar bilan bog`liq bo’lmagan (ya`ni, o’zaro bog`liq bo’lmagan shaxslar) sotuvchilar tomonidan xuddi shuningdek yoki shunga o’xshagan tovarlar sotilishidagi bitim o’iymatiga;

55b) xuddi shuningdek yoki shunga o’xshagan tovarlarning 4-usulga ko’ra xisoblab chiqilgan bojxona

o’iymatiga; v) xuddi shuningdek yoki shunga o’xshagan tovarlarning 5-usulga ko’ra hisoblab chiqilgan bojxona o’iyma-

tiga; g) shu paytgacha bojxona organi qabul o’ilgan «nazoratli» o’iymatga. Bunday taqqoslashlar faqat deklarant tashabbusiga ko’ra amalga oshiriladi va baholanadigan tovarlarga doir

bitim shartlariga solishtirib ko’rish maqsadida qo’llaniladi. Taqqoslashlar o’tkazilishida taqqoslanadigan bitimlar shartlaridagi faro’larni hisobga olib zarur o’zgartirish o’ilinishi lozim.

Bitimning bir o’iymati yoki bojxona o’iymatining boshqa o’iymatga qanchalik «juda yao’inligini» belgilashda qator omillarni e`tiborga olish kerak bo’ladi. Bunday omillar import o’ilinadigan tovarlar tusini; tarmoqning o’ziga xos xususiyatlarini; tovar import o’ilinadigan mavsumni, shuningdek, faro’ning o’iymatda tijorat mohiyatiga ega yoki ega emasligi faktini hisobga olishi zarur. Bunday omillarning turli xollarda bir xil bo’lmasligi uchun universal andoza, masalan, qayd o’ilingan foiz kabi andozaning qo’llanilishi xar bir aloxida holda mumkin bo’lmaydi. Masalan, bir xildagi tovarga tegishli holatda o’iymatlardagi unchalik jiddiy bo’lmagan faro’, qabul o’ilinmasligi mumkin, ayni bir vaqtda esa boshqa bir xildagi tovarga tegishli holatda o’iymatlardagi ancha jiddiy faro’ning bemalol qabul o’ilinishi ham mumkin.

Shunday o’ilib, har bir alohida holatda maxsus tekshiruv o’tkazilishi va ushbu ishga tegishli vaziyat asosida qaror qabul o’ilinishi lozim.

Ko’rib chiqilayotgan bitim shartlarining muvofiqligini hisobga olgan holda bojxona o’iymatini aniqlashning 1-usuli qo’llanilishi mumkinligi belgilanganidan so’ng bayon o’ilingan o’iymatning o’zgartirilishi qonunning 14-moddasiga muvofiq amalga oshiriladi.

haqiqatan ham to’langan yoki to’lanishi lozim bo’lgan o’iymatning, ya`ni xaridor sotuvchiga haqini to’lagan amaldagi xarajatlarning belgilanishi xar doim bojxona o’iymatini belgilash uchun asosiy nuo’ta bo’ladi.

har qanday xolda ham deklarant bitim o’iymatini tasdiqlash uchun BKD-1ni to’ldirishda, haqi to’langani yoki yqo’ligidan qat`i nazar, sotuvchining ushbu tovarga haq to’lanishi uchun taqdim etgan hisobvaraqni taqdim o’ilishi shart.

Agar bojxonada rasmiylashtirish paytigacha tovarga haq to’lanishi amalga oshirilgan bo’lsa, unda sotuvchi taqdim etgan va xaridor xaqini to’lagan xisobvaraq uning isboti sifatida taqdim o’ilinadi. Bunda xaridorning haqi to’langan hisobvaraq, bo’yicha foydalangan amaldagi chegirmalari (masalan, to’lov shartlariga ko’ra chegirmalar) hisobga olinadi.

Mabodo yukning bojxonada rasmiylashtirilishi paytigacha xaridor sotuvchi taqdim etgan hsobvaraqning haqini to’lamagan bo’lsa, unda bojxona organiga haqi to’lanmagan hisobvaraq taqdim etiladi va shu hisobvaraq bo’yicha BKD-1 shaklida ko’rsatilgan summaning hisobvaraqdagi summaga muvofiqligi tekshiriladi. haqi to’lanmagan hisobvaraqlar bo’yicha to’lov shartlariga doir chegirmalar e`tirof etilmaydi. hisobvaraqning haqi to’langanidan keyin bojxona o’iymatining o’zgartirilishi amalga oshirilishi mumkin.

Misobvaraq bo’lmaganida 1-usul qo’llanilmaydi va bojxona o’iymatining belgilanishi boshqa usullarga ko’ra amalga oshiriladi. Mabodo taqdim etilgan hisobvaraq bojxona organida shubha uyYootsa unda bojxona organi bitim o’iymatini tasdiqlaydigan boshqa hujjatlarni talab o’ilishi shart.

Bojxona organi deklarant taqdim etgan xujjatlarga binoan bitim o’iymatini e`tirof o’ilganidan so’ng tovarning bojxona o’iymatini hisob-kitob o’ilish uchun unga qo’shimcha hisoblanmalar yoki chegirmalarni belgilashi zarur. Bitim o’iymati tarkibi tovarni etkazib berish shartlariga bog`liq bo’ladi.

Faqat qonunning 18-moddasida belgilangan xarajatlar o’iymatga qo’shimchalar sifatida kiritilishi mumkin: a) tovarni bojxona xududiga olib kiradigan joygacha etkazish harajatlari, jumladan;

- tashish o’iymati (xarajatlari); - yuklash, tushirish, qaytadan yuklash va tushirib, boshqasiga yuklash xarajatlari; - suYourta summasi.

b) xaridor o’ilgan xarajatlar: - komission brokerlik raYobatlantirish haqlari, tovarlarni sotib olishga doir komission haqlar bundan

mustasno; - agar konteynerlar va (yoki) boshqa ko’p marta ishlatiladigan tara baxrlanadigan tovarlar bilan bir butun

xolida ko’rib chiqiladigan bo’lsa, ular o’iymati; - urash o’iymati, shu jumladan, o’rash materiallari va o’rashga doir ishlar o’iymati; v) sotuvchi xaridorga bevosita yoki bilvosita bepul yoki kamaytirilgan o’iymati bo’yicha etkazib beradigan

xizmatlar va boshqa tovarlar o’iymati; g) xaridor baxrlanadigan tovarlarning sotilishi shartlari sifatida bevosita yoki bilvosita amalga oshirishi kerak

bo’lgan intellektual mulk ob`ektlaridan foydalanganlik uchun litsenziya to’lovi va boshqa to’lovlari; d) olib kelingan tovarni keyinchalik qandaydir qaytadan sotish, tasarruf etish yoki foydalanishdan olinadigan

56tushumning sotuvchiga bevosita yoki bilvosita to’lanishi lozim bo’lgan har qanday o’ismining o’iymati.

Yuqorida sanab o’tilgan barcha harajatlar faqat ular bitim o’iymatiga kiritilmagan va deklarant tomonidan xujjatlar asosida tasdiqlangan holidagina bitim narxiga qo’shib hisoblanishi mumkin.

Agar bitimni tuzishda tomonlar tovar O’zbekiston Respublikasi hududida joylashgan joygacha sotuvchi tomonidan etkazib berilishi xaqidagi shartlarni qo’llashsa, unda bojxona o’iymati quyidagi to’lovlarni ular o’iymatdan chiqarib tashlanishi sharti bilan o’z ichiga qamrab olmaydi, faqat ushbu xarajatlar hisob-varaqasida alohida ko’rsatilgan bo’lsa;

- sanoat o’urilmalari, mashinalar yoki uskunalar kabi import o’ilingan tovarlar olib kelinganidan keyin amalga oshirilgan o’urilish, tiklash, yigìsh, xizmat ko’rsatish yoki texnik hamkorlik ko’rsatish harajatlari;

- O’zbekiston Respublikasiga import o’ilinganidan keyingi transport xarajatlari; - O’zbekiston Respublikasida to’lanishi lozim bo’lgan bojlar va soliqlar.

7.3. Aynan bir xil tovar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga qarab baholash usuli. 2-usulning qo’llanilishida ayni bir xil tovarlar yuzasidan tuzilgan bitim o’iymatiga qarab bojxona o’iymatini

belgilash uchun baza sifatida qabul o’ilinadi. qonunning 19-moddasiga binoan baxolanadigan tovarlar bilan hamma jixatlariga ko’ra, shu jumladan,

quyidagi belgilari bo’yicha bir xilda bo’lgan tovarlar xuddi shuningdek tovarlar deb tushuniladi: - fizik xususiyatlari; - sifati va bozordagi kadri; - qaysi mamlakatda ishlab chiqarilganligi; - ishlab chiqaruvchisi. Bunday tovarlarni ko’rib chiqishda agar ularning boshqa hamma xususiyatlari tovarlarning aynan bir xil

tovarlar deb e`tirof etilishi uchun qo’yiladigan yuqorida sanab o’tilgan talablarga muvofiq kelsa, unda ularning tasho’i ko’rinishidagi unchalik jiddiy bo’lmagan faro’lar ularni aynan bir xil tovarlar sifatida ko’rib chiqishni rad o’ilish uchun asos bo’la olmaydi.

Masalan, bir xolda boYolar va polizlar uchun insektitsidli purkagich o’ismlarga bo’lingan va suyuo’liksiz (dorisiz) etkazib beriladi. Ikkinchi xolda esa zararlovchi dorilar to’ldirilgan va yigìlgan holatdagi xuddi shunday purkagichlar etkazib beriladi.

Purkagich ikkita yiYoma o’ismdan iborat bo’ladi: a) nasos va qopqoYoiga biriktirilgan uchlik va b) zaharli moddalar uchun konteyner (idish). o’ismlarga

bo’lingan purkagichlarni ishlaydigan xolatga keltirish uchun konteyner suyuo’lik bilan to’ldiriladi va qopqoYoi berkitiladi. Shunday o’ilib, ishlatish uchun tayyorlangan purkagichlar taqqoslasa bo’ladigan (o’xshash) holga keladi, hamma jixatlariga ko’ra, shu jumladan, fizik xususiyatlari va kadriga ko’ra bozorda xuddi shuningdek tovarlar tarzida taqdim etiladi, bir mamlakatda u o’ismlarga bo’lingan holida, boshqasida esa yigìlgan holida qo’yilishi bundan mustanodir. Yigìshga doir operatsiya aynan bir xil yoki shunga o’xshagan tovarlar tarzida ko’rib chiqilayotgan yigìlmagan yoki yigìlgan tovarlardagi faro’larning bartaraf etilishiga olib keladi. Shunday o’ilib, tovarlarning bir holatda yigìlgan holida, boshqa holatda esa o’ismlarga bo’lingan holida etkazib berilishi ularni aynan bir xil tovarlar tarzida ko’rib chiqishni istisno eta olmaydi.

Agar tovar baxolanayotgan tovar bilan ayni bir mamlakatda ishlab chiqarilmagan bo’lsa, unda u baxolanayotgan tovar bilan aynan bir xil tovar deb x,isoblanmaydi.

Turli shaxslar ishlab chiqargan tovarlar faqat deklarantlarda baxrlanayotgan tovarlarni tayyorlagan shaxs ishlab chiqargan aynan bir xil tovarlar xaqida ma`lumotlar bo’lmasa, shunday holdagina aynan bir xil tovarlar deb hisoblanishi mumkin.

Agar tovarning loyihalanishi, tajriba-konstruktorlik ishlari, badiiy bezalishi, dizayni, eskizlari, chizmalari va shunga o’xshagan ishlari O’zbekiston Respublikasida bajarilgan bo’lsa, u aynan bir xil tovar deb hisoblanmaydi.

Agar tovarlar quyidagi shartlarga muvofiq kelsa, xuddi shuningdek tovarlarga doir bitim narxi bojxona o’iymatini belgilash uchun baza sifatida qabul o’ilinadi:

a) O’zbekiston Respublikasi hududiga olib kelish uchun sotilgan bo’lsa; b) baxolanayotgan tovarlar bilan ayni bir vaqtda yoki ular olib kelinishiga qadar 90 kundan ko’p bo’lmagan

vaqtda olib kelingan bo’lsa; v) taxminan baxolanayotgan tovarlar olib kelingan miqdorda va (yoki) huddi shuningdek tijoratchilik shartlari

asosida olib kelingan bo’lsa. Bunday usulni qo’llashda bojxona organlari imkoni boricha aynan bir xil tovarlarning baxolanayotgan tovarlar

bilan bir xildagi tijoratchilik shartlari asosida va ko’prok ana shuncha miqdorlarda sotilishidan foydalanishi lozim. Bunga o’xshagan sotish xollari aniqlanmaganida aynan bir xil tovarlarning quyidagi uchta shartdan biriga muvofiq xolda sotilishi, xolidan foydalanishi mumkin:

a) bir xildagi tijoratchilik shartlari asosida, biroq boshqa miqdorlarda sotilishi;

57b) turlicha tijoratchilik shartlari asosida, biroq ko’prok ayni bir xildagi miqdorlarda sotilishi; v) turlicha tijoratchilik shartlari asosida va turlicha miqdoriy omilga ko’ra sotilishi. Import o’ilinadigan aynan bir xil tovarlarga doir bitimning shu tarzda belgilangan o’iymati baxolanayotgan

tovarlar uchun bojxona o’iymatini anglatadi. Bunda shuni esda tutish kerakki, tijorat shartlari yoki miqdorlarida faro’lar bo’lganida o’zgartirish kiritish

uchun bunday o’zgartirishning uning maqsadga muvofiqligi va aniqligini shubxasiz darajaga etkazadigan dalillarning ko’payishiga yoki kamayishiga olib kelishiga doir omil shart bo’lib hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchining turli shartlar va turli miqdorlarga tegishli narxlarni o’z ichiga oladigan amaldagi preyskurantlari ana shunday ob`ektiv dalillar sifatida ko’rib chiqilishi mumkin.

Masalan, baholanayotgan import o’ilingan tovarlar 10 ta birlikdan iborat guruhni tashkil etadi, bojxona organi va deklarant ixtiyorida mavjud bo’lgan aynan bir xil import o’ilingan tovarlarga doir bitimning yagona o’iymati esa 500 ta birlikning sotilishiga tegishlidir. Bunda shu narsa e`tirof etilganki, sotuvchi miqdor uchun chegirmalar taqdim o’iladi. Bunda talab etiladigan o’zgartirish sotuvchi preyskuranti va 10 ta birlikning sotilishiga doir narxdan foydalanish yordamida amalga oshirilishi mumkin. Bu preyskurantdagi narx-navoning ishonchliligi va boshqa mikdorlardagi sotishlarga ham asoslanib tuzilganligini xisobga olib sotuvning 10 talik birliklardagi miqdorlar bilan sotilishi lozimligini anglatmaydi. Bunday ob`ektiv mezon bo’lmaganida bojxona o’iymatini 2-usulga ko’ra belgilab bo’lmaydi.

Bunday o’zgartirish ham deklarant tomonidan haqiqatan ham hujjatlar asosida tasdiqlangan ma`lumotlar orqali amalga oshirilishi lozim.

Masalan, SVED tipidagi kir yuvish mashinasi Shvetsiyadan oluvchi X tomonidan bepul import o’ilinadi. Xuddi shunday turdagi mashina xaridor Y tomonidan AqShdan savdo bitimi natijasida import o’ilinadi.

A) ETKAZIB BERUVChI BEPUL ETKAZIB BERISh OLUVCHI (SHVETSIYA) SVED TIPIDAGI KIR YuVISh (X) MAShINALARI (10 DONA) B) SOTUVCHI XUDDI ShUNINGDEK TOVARNI ETKAZIB XARIDOR (AQSh) BERISh Bo’YIChA SAVDO BITIMI (100 DONA) (Y) BOJXONA O’IYMATIQ 10000 AQSh DOLLARI.

a) tovar uchun 1 -usulni qo’llash mumkin emas, chunki olib kelish uchun savdo bitimi asos bo’lmagan. b) tovarning bojxona o’iymatini belgilash uchun 1-usul qo’llanilgan. Oluvchi X va xaridor Y olib kelgan kir yuvish mashinalari aynan bir xil tovarlar hisoblanadi. b) tovar uchun bojxona o’iymati belgilanganligi sababli uni bepul etkazib berishlar bo’lgani xolda ularni tovarlar miqdoriga qarab zarur o’zgartirishlar o’ilgan tarzda 2-usul bo’yicha baholash uchun jalb etish kerak bo’ladi.

Mabodo ushbu usulni qo’llashda aynan bir xil tovarlarga doir bitimning birdan ortiq, narxlari aniqlansa, unda import o’ilinadigan tovarlarning bojxona o’iymatini belgilash uchun bunday narxlarning eng pastkisi (kami) qo’llaniladi.!

7.4. o’xshash tovar yuzasidan o’tkazilgan bitim o’iymatiga qarab bojxona bahosini chiqarish usuli.

Óõøàø òîâàðëàð äåãàíäà, ãàð÷è õàììà æèõàòëàðèãà êóðà áèð õèë áóëìàñà-äà, ëåêèí áèð-áèðèãà óõøàø õóñóñèÿòëàðãà ýãà âà áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð êàáè ôóíêöèÿëàðíè áàæàðèøãà âà òèæîðàò æèõàòäàí áèðèíè áèðè áèëàí àëìàøëàøãà èìêîí áåðàäèãàí óõøàø òàðêèáèé êèñìëàðèäàí èáîðàò áóëãàí òîâàðëàð òóøèíèëàäè. Òîâàðëàðíè áèð-áèðèãà óõøàøëèãèíè áåëãèëàøäà êóéèäàãè æèõàòëàð õèñîáãà îëèíàäè: - ñèôàòè, òîâàð áåëãèñèíèíã ìàâæóäëèãè âà áîçîðäàãè êàäðè; - êàéñè ìàìëàêàòäà èøëàá ÷èêàðèëãàíëèãè; - èøëàá ÷èêàðóâ÷èñè. Óõøàø òîâàðëàðãà äîèð áèòèì íàðõè áóéè÷à áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàøíèíã 3-óñóëèäàí ôîéäàëàíèøäà 2-óñóëíè êóëëàøäàãè êàáè êîèäàëàð êóëëàíèëàäè. Ìàñàëàí, áèð-áèðèãà óõøàãàí áóëèìëè äîèðàäàãè ðåçèíà ïîêðèøêàëàð áèð ìàìëàêàòäà æîéëàøãàí èêêèòà òóðëè èøëàá ÷èêàðóâ÷èëàðäàí èìïîðò êèëèíàäè. Õàð áèð èøëàá ÷èêàðóâ÷èíèíã óç ñàâäî ìàðêàëàðèäàí ôîéäàëàíèøèãà êàðàìàñäàí ðåçèíà ïîêðèøêàëàð áèð õèëäàãè ñòàíäàðòëàð, ñèôàòèãà ýãà, èìïîðò êèëóâ÷è ìàìëàêàòíèíã àâòîìîáè ñàíîàòèäà áèð õèëäàãè ýòèáîðãà ñàçîâîð âà òàëàáãà ýãàäèð. Àíà øóíäàé ìàëóìîòëàð àñîñèäà êóéèäàãè÷à õóëîñàëàð ÷èêàðèëèøè ìóìêèí: à) óøáó ðåçèíà ïîêðèøêàëàð òóðëè ñàâäî ìàðêàçëàðèãà ýãàëèãè ñàáàáëè óëàð àéíè áèð õèë òîâàðëàð ñèôàòèäà êóðèá ÷èêèëèøè ìóìêèí ýìàñ;

58 á) øó áèëàí áèðãà, ãàð÷è ïîêðèøêà ìàëóìîòëàðè õàììà æèõàòëàðèãà êóðà áèð õèë áóëìàñà-äà, áàðèáèð óëàð áèð-áèðèãà óõøàãàí õóñóñèÿòëàðãà âà òàðêèáèé ìàòåðèàëëàðãà ýãàêè, áó óëàðíèíã áèð õèëäàãè ôóíêöèÿëàðíè áàæàðèøèãà èìêîí áåðàäè. Òîâàðëàðíè áèð õèëäàãè ñòàíäàðòëàðíè õèñîáãà îëèá áàæàðèëãàíè, ñèôàòè âà áîçîðäàãè ùàäðè æèõàòèäàí áèð õèëëèãè âà ñàâäî ìàðêàñèãà ýãàëèãè ñàáàáëè óëàðíè óõøàø òîâàðëàð ñèôàòèäà êóðèá ÷èùèø êåðàê áóëàäè. Äåêëàðàíò 3-óñóëíè êóëëàíèøäà óõøàø òîâàðëàðíè èìêîíè áîðè÷à áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð áèëàí áèð õèëäàãè òèæîðàò øàðòëàðè àñîñèäà âà òàõìèíàí øóí÷àëèê ìèùäîðäàãè ñîòèëèøèãà äîèð àõáîðîòäàí ôîéäàëàíèøè ëîçèì. Áóíäàé òóðäàãè ñîòèø õîëëàðè àíèêëàíìàãàíèäà ó÷ðàá òóðàäèãàí âà êóéèäàãè÷à ó÷òà øàðòäàí áèðèãà ìóâîôèê êåëàäèãàí óõøàø òîâàðëàð ñîòèëèøèäàí ôîéäàëàíèø ìóìêèí: à) õóääè øóíäàé òèæîðàò÷èëèê øàðòëàðè àñîñèäà, áèðîê òóðëè ìèêäîðëàðäà ñîòèëèøè; á) òóðëè÷à òèæîðàò÷èëèê øàðòëàðè àñîñèäà, áèðîê òàõìèíàí áèð õèëäàãè ìèêäîðëàðäà ñîòèëèøè; â) òóðëè÷à òèæîðàò÷èëèê øàðòëàðè àñîñèäà âà òóðëè ìèêäîðëàðäà ñîòèëèøè. Àíà øó øàðòëàðíè êàéñèäèð áèðèãà êóðà ñîòèëèø âàðèàíòèíè òàíëàãà÷ êóéèäàãè òåãèøëè âàðèàíòëàðãà òóãðè êåëàäèãàí îìèëëàð áóéè÷à óõøàø òîâàðëàðíèíã áîæõîíà êèéìàòèãà óçãàðòèðèø êèðèòèø êåðàê áóëàäè: à) ôàêàò ìèêäîðèé îìèëëàðãà êóðà; á) ôàêàò òèæîðàò÷èëèê øàðòëàðèãà òåãèøëè îìèëëàðãà êóðà; â) òèæîðàò÷èëèê øàðòëàðèãà òåãèøëè îìèëëàð âà ìèêäîðèé îìèëëàðãà êóðà. Èìïîðò êèëèíàäèãàí óõøàø òîâàðëàðãà äîèð áèòèìíèíã óçãàðòèðèøëàð õèñîáãà îëèá áåëãèëàíãàí êèéìàòè áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð ó÷óí áîæõîíà êèéìàòè õèñîáëàíàäè. Óøáó õîëäà àéíè áèð õèë òîâàðëàð òàêäèì ýòèëìàãàí, òóíêè òîâàðëàð òóðëè ñàâäî ìàðêàñèãà âà òàøêè áåçàòèëèøè æèõàòèäàí ïðèíöèïèàë ôàðêëàðãà ýãà. Áó óðèíäà ãàï áèð õèëäàãè õóñóñèÿòãà ýãà âà áèð õèëäàãè ìàòåðèàëëàðäàí òàéåðëàíãàí óõøàø òîâàðëàð õàêèäà áîðÿïòè. Ñàâäîäà óëàð óçàðî áèð-áèðèíèíã óðíèíè àëìàøëàøè ìóìêèí. á, â,ã áàíäëàðè îñòèäà êåëòèðèëãàí òîâàðëàð 1-óñóëãà êóðà áåëãèëàíãàí áîæõîíà êèéìàòèãà ýãà. à) òîâàð ó÷óí 1-óñóëíè êóëëàø ìóìêèí ýìàñ, ÷óíêè ñîòèá îëèø ôàêòè éóê. 2-óñóë õàì êóëëàíèëèøè ìóìêèí áóëìàéäè, ÷óíêè àéíàí áèð õèë òîâàðëàðíèíã áîæõîíà êèéìàòè éóê. Øóíäàé êèëèá, áóíäàé õîëäà 3-óñóë êóëëàíèëèøè êåðàê áóëàäè. á, â, ã òîâàðëàðè ó÷óí áîæõîíà êèéìàòè áåëãèëàíãàíëèãè ñàáàáëè óíè à) òîâàð ó÷óí áåïóë åòêàçèá áåðèø ó÷óí àñîñèé õèñîá-êèòîá áàçàñè ñèôàòèäà êóëëàíèëèøè ìóìêèí. Áèðîê óøáó õîëëàðäà óõøàø òîâàðëàðãà äîèð 3 òà ýíã ïàñò íàðõëèñèíè òàíëàø çàðóð. Áó õîëäà â) âàðèàíòäàãè åòêàçèá áåðèø ýíã ìàêáóëè áóëèøè ìóìêèí, ÷óíêè òîâàð áèðëèãèíèíã íàðõè 90 ÀÊØ äîëëàðèäàí èáîðàò áóëãàí ýäè. Øóíäàé êèëèá, çàðóð óçãàðòèðèøëàð àìàëãà îøèðèëãà÷, â) òîâàðíèíã áîæõîíà êèéìàòèäàí à) òîâàðíè áàõîëàø ó÷óí ôîéäàëàíèø êåðàê áóëàäè. Ìàáîäî äåêëàðàíòäà àéíàí áèð õèë âà óõøàø òîâàðëàðíèíã áîæõîíà êèéìàòè õàêèäàãè àõáîðîò ìàâæóä áóëìàñà, óíäà áàõîëàøíèíã áîøêà óñóëëàðèãà óòèø ëîçèì áóëàäè. 4-óñóë áóéè÷à áîæõîíà áàõîñèíè ÷èêàðèø ó÷óí áàõîëàíàäèãàí, àéíàí áèð õèë åêè óõøàø òîâàðëàð Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã è÷êè áîçîðèäàãè äàñòëàáêè õîëàòè óçãàðòèðèëìàñäàí ñîòèëàäèãàí ñîòèø íàðõè áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ó÷óí àñîñ êèëèá êàáóë êèëèíàäè. Êèéìàòíè ÷åãèðèá òàøëàø àñîñèäà áàõîëàø óñóëèäàí ôîéäàëàíèøäà òîâàð áèðëèãèíèíã áàõîëàíàäèãàí, àéíàí áèð õèë åêè øóíãà ûõøàø òîâàðëàð Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäèäà ñîòóâ÷èãà áîãëèê áóëìàãàí õàðèäîð òîìîíèäàí îëèá êåëèø ñàíàñèäàí 90 êóí è÷èäà ýíã êóï ãóðóõëàð áóéè÷à ñîòèëàäèãàí íàðõè áàçà ñèôàòèäà êàáóë êèëèíàäè.

59 Áîæõîíà êèéìàòèíè è÷êè íàðõ àñîñèäà õèñîáëàø ìóìêèí áóëèøè ó÷óí óíäàí ôàêàò è÷êè áîçîðãà õîñ áóëãàí ýëåìåíòëàðè, ÿíè óøáó òîâàðëàð èìïîðòèäàí êåéèí àìàëãà îøèðèëãàí õàðàæàòëàðíè ÷åãèðèá òàøëàíèøè çàðóð. Êîíóííèíã 21-ìîääàñèãà ìóâîôèê ñîòèëàäèãàí òîâàð áèðëèãè íàðõèäàí êóéèäàãè õàðàæàòëàð ÷åãèðèá òàøëàíàäè: à) âîñèòà÷èëèê õàêè òóëàøãà êèëèíãàí õàðàæàòëàð, ôîéäàãà êóéèëàäèãàí îäàòäàãè óñòàìàëàð âà îëèá êåëèíãàí áèð õèë êëàññäàãè âà òóðäàãè òîâàðëàðíè Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà ñîòèø áèëàí áîãëèê óìóìèé õàðàæàòëàð; á) òîâàðëàð îëèá êèðèø åêè ñîòèø ìóíîñàáàòè áèëàí Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà òóëàíèøè ëîçèì áóëãàí èìïîðò áîæëàðè, ñîëèêëàð, éèãèìëàð âà òóëîâäëàð ñóììàñè; â) Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà òðàíñïîðòäà òàøèø, ñóãóðòàëàø, þêëàø âà òóøèðèø ó÷óí êèëèíãàí õàðàæàòëàð. È÷êè áîçîðäàãè òîâàðëàðíèíã ñîòèëèøè íàðõèíè òàíëàøäà êóðèá ÷èêèëàäèãàí òîâàðëàðíèíã èìïîðò êèëèíãàíèäàí ñóíã áèðèí÷è òèæîðàò äàðàæàñèäàãè ñîòèá îëèíèøèäàí, ÿíè èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàðíèíã äàñòëàáêè êàéòà ñîòèëèøèäàí ôîéäàëàíèø ëîçèì. Áèð íàðõ áóéè÷à ñîòèëãàí òîâàðëàðíèíã ýíã êóï ìèêäîðè 80 òàíè òàøêèë ýòàäè, øóíäàé êèëèá, ýíã êóï æàìëàíãàí ãóðóõäàãè òîâàð áèðëèãè íàðõè 90 òà áèðëèêíè òàøêèë êèëàäè. Áîæõîíà êèéìàòèíè àíèêëàø ó÷óí òîâàðíèíã ñîòèø íàðõèäàí 6.3-áàíääà êóðñàòèëãàí, òîâàð áèðëèãèãà òóãðè êåëàäèãàí õàðàæàòëàðíèíã áèð êèñìèíè ÷èêàðèá òàøëàø êåðàê áóëàäè. Ìàñàëàí, áó, àéòàéëèê, 18 ïóë áèðëèãè - ñàâäî óñòàìàñè, 5,4 ïóë áèðëèãè - áîæõîíà áîæëàðè âà ñîëèêëàð, 0,6 ïóë áèðëèãè - òðàíñïîðò õàðàæàòëàðè áóëñèí. Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè õóäóäèäà àìàëãà îøèðèëãàí âà òîâàð áèðëèãèãà òóãðè êåëàäèãàí áàð÷à õàðàæàòëàðíèíã æàìè ñóììàñè 24 ïóë áèðëèãèíè òàøêèë ýòàäè. Òîâàð áèðëèãè íàðõè -90 äàí 24 ïóë áèðëèãèíè ÷èêàðèá òàøëàø êåðàê. Øóíäàé êèëèá, òîâàð áèðëèãèíèíã áîæõîíà êèéìàòè 66 ïóë áèðëèãèäàí èáîðàò áóëàäè. Áîæõîíà êèéìàòèíè îëèá êåëèíàäèãàí òîâàðëàðíè ñîíèãà óçãàðòèðèá, áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð ãóðóõèíèíã áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ìóìêèí. 4-óñóë áóéè÷à áîæõîíà êèéìàòèíè àíèêëàø ìàêñàäèäà ôîéäàëàíèø ó÷óí òîâàð áèðëèãè íàðõèíè áåëãèëàøäà èìïîðò êèëèíàäèãàí ìàìëàêòäà ñîòóâ÷èãà Êîíóííèíã 21-ìîääàñèäà íàçàðäà òóòèëãàí ýëåìåíòëàðíèíã òîâàðëàð èøëàá ÷èêàðèëèøè âà óëàðíèíã èìïîðò êèëèíàäèãàí ìàìëàêòãà ýêñïîðòãà ñîòèëèøè ìóíîñàáàòè áèëàí ôîéäàëàíèøè ó÷óí áåâîñèòà åêè áèëâîñèòà áåïóë åêè êàìàéòèðèëãàí íàðõ áóéè÷à åòêàçèá áåðèøíè àìàëãà îøèðàäèãàí øàõñãà êàíäàéäèð ñîòèëèøè ýòèáîðãà îëèíìàñëèãè êåðàê. È÷êè áîçîðäà ñîòèëãàí òîâàðëàðíè òàíëàøäà áèð êëàññ åêè òóðäàãè òîâàðëàð êóðèá ÷èêèëàäè. Óøáó õîëäà 4-óñóëíèíã êóëëàíèëèøè ó÷óí áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð èøëàá ÷èêàðèëãàí ìàìëàêò âà áîøêà ìàìëàêòëàðäàí ÷èêêàí òîâàðëàð õàì êóðèá ÷èêèëèøè ìóìêèí. 4-óñóë ìàêñàäëàðè ó÷óí “ýíã ÿêèí ñàíà”íè áåëãèëàøäà èìïîðò êèëèíàäèãàí òîâàðëàð åêè àéíàí áèð õèë åêè óõøàø èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàðíèíã òîâàð áèðëèãè íàðõèíè áåëãèëàø ó÷óí åòàðëè ìèêäîðäà ñîòèëèøè àìàëãà îøèðèëàäèãàí ñàíà àíà øóíäàé ñàíà áóëàäè. Êîíóííèíã 21-ìîääàñèäà áåëãèëàíãàíèäåê, áàõîëàíàåòãàí, àéíàí áèð õèë åêè óõøàø òîâàðëàðíèíã è÷êè áîçîðäà óëàðíè îëèá êåëèø ïàéòèäàãè êàáè õîëàòèäà ñîòèëèøè õîëëàðè áóëìàãàíèäà äåêëàðàíòíèíã èëòèìîñèãà êóðà êàéòà èøëàøäàí óòãàí òîâàð áèðëèãèíèíã íàðõè, êóøèëãàí êèéìàòè âà 6.3-áàíäãà ìóâîôèê ÷åãèðèá òàøëàíàäèãàí õàðàæàòëàðãà äîèð òóçàòèøëàð êèëèíãàíè õîëäà êóëëàíèëèøè ìóìêèí. Áóíäà êåéèí÷àëèê êàéòà èøëàø æàðàåíèäà êóøèëãàí êèéìàòäàí ÷åãèðìàëàð îáåêòèâ âà áóíäàé èø êèéìàòèãà íèñáàòàí ìèêäîðèé áåëãèëàíàäèãàí ìàëóìîòëàðãà àîñëàíèøè ëîçèì. Ñàíîàòäà êàáóá

60êèëèíãàí ôîðìóëàëàð, êóðèëèø óñóëëàðè âà èøëàá ÷èêàðèøíèíã òåãèøëè òàðìîêëàðèäàãè áîøêà àìàëèåò õèñîá-êèòîáëàð íåãèçèíè òàøêèë ýòèøè ëîçèì. Îäàòäà, 4-óñóë èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàð êàéòà èøëàø íàòèæàñèäà óçèíèíã áîøêàëàðè áèëàí áèð õèëëèãèíè éóêîòàäèãàí õîëëàðäà êóëëàíèëìàéäè. Áèðîê øóíäàé âàçèÿòëàð õàì áóëèøè ìóìêèíêè, ãàð÷è èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàðíèíã áîøêàëàðè áèëàí áèð õèëëèãè éóêîòèëãàí áóëñà-äà, êàéòà èøëàø æàðàåíèäà êóøèëãàí êèéìàòè óí÷àëèê êèéèí÷èëèêëàðñèç àíèê áåëãèëàø ìóìêèí áóëàäè. Áîøêà òîìîíäàí ýñà øóíäàé õîëëàð õàì áóëàäèêè, èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàð óçèíèíã áîøêàëàðè áèëàí áèð õèëëèãèíè ñàêëàá êîëàäèþ, áèðîê èìïîðò êèëèíãàí ìàìëàêàòäà òîâàðëàðäà øóíäàé áèð óí÷àëèê æèääèé áóëìàãàí ýëåìåíòè áóíåä ýòèá, áóíäà óøáó áàõîëàø óñóëèäàí ôîéäàëàíèø óçèíè îêëàìàéäè. Þêîðèäà áàåí êèëèíãàíëàð ñàáàáëè áó õèëäàãè õàð áèð âàçèÿò õàð áèð õîëäà àëîõèäà òàðçäà êàðîðëàð ó åêè áîøêà âàçèÿòíèíã àíèù õîëàòëàðèãà ìóâîôèê êàáóë êèëèíèøè ëîçèì.

7.6.�èéìàòëàðíè �O’øèø àñîñèäà áîæõîíà áà�îñèíè ÷è�àðèø óñóëè Êèéìàòëàðíè êóøèø àñîñèäà áîæõîíà áàõîñèíè ÷èêàðèø óñóëèäàí ôîéäàëàíèëãàíäà, òîâàðíèíã: à) áàõîëàíàåòãàí òîâàðíèíã èøëàá ÷èêàðèø ìóíîñàáàòè áèëàí òàéåðëîâ÷è òîìîíèäàí ñàðôëàíãàí ìàòåðèàëëàð êèéìàòèíè âà áîøêà õàðàæàòëàðíè; á) àéíè áèð òóðäàãè òîâàðëàðíè îëèá ÷èêèëàäèãàí ìàìëàêàòäàí Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèãà ñîòèøãà õîñ áóëãàí óìóìèé õàðàæàòëàðíèíã, øó æóìëàäàí, Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà ÷åãàðàñèäàí óòèø æîéèãà÷à òðàíñïîðòäà òàøèá êåëòèðèø, þêëàø âà òóøèðèø, ñóãóðòàëàø õàðàæàòëàðèíè; â) àéíàí åêè áèð õèë óõøàø òîâàðëàðíè Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèãà åòêàçèá áåðèø íàòèæàñèäà ýêñïîðòåð òîìîíèäàí îäàòäà îëèíàäèãàí ôîéäàíè êóøãàí õîëäà ÷èêàðèëàäèãàí áàõîñè áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ó÷óí àñîñ ñèôàòèäà êàáóë êèëèíàäè. Áó óñóëãà êóðà áîæõîíà êèéìàòè ôàêàò Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäàí òàøêàðèäà îëèø ìóìêèí áóëãàí àõáîðîò àñîñèäà áåëãèëàíàäè. Îäàòäà, òîâàðëàðíè èøëàá ÷èêàðóâ÷è Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè þðèñäèêöèÿñèäàí òàøêàðèäà áóëàäè. Øó ñàáàáëè 5-óñóëíèíã êóëëàíèëèøè îäàòäà øóíäàé øàðòëàð áèëàí ÷åêëàíãàí áóëàäèêè, óëàðãà êóðà õàðèäîð áèëàí ñîòóâ÷è óçàðî áîãëàíãàí áóëàäè âà èøëàá ÷èêàðóâ÷è Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã áîæõîíà îðãàíëàðèãà èøëàá ÷èêàðèø õàðàæàòëàðè õàêèäàãè çàðóð ìàëóìîòëàðíè òàêäèì ýòèø âà êåéèí÷àëèê óòêàçèëèøè ëîçèì áóëãàí óëàðíè òåêøèðèëèøèíè åíãèëëàøòèðèøãà òàéåð áóëàäè. Òîâàðíè èøëàá ÷èêàðèøíè áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ìàêñàäèäà òàêäèì ýòãàí àõáîðîò óíèíã ìàìëàêàòèäà Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè âàêèëëàðè òîìîíèäàí èøëàá ÷èêàðóâ÷èíèíã ðîçèëèãè áèëàí âà ìàíôààòäîð ìàìëàêàòëàð õóêóìàòè åòàðëè äàðàæàäà âàêòëèðîê õàáàðäîð êèëèíàäè âà ó áóíäàé òåêøèðèøãà íèñáàòàí êàðøèëèê êèëìàéäè äåãàí øàðòãà êóðà òàñäèêëàíèøè ìóìêèí. Õàðàæàòëàð õàêèäàãè ìàëóìîòëàð áàõîëàíàåòãàí òîâàðíèíã èøëàá ÷èêàðèëèøèãà òåãèøëè, èøëàá ÷èêàðóâ÷è òîìîíèäàí åêè óíèíã òîìîíèäàí òàêäèì ýòèëàäèãàí ìàëóìîò àñîñèäà áåëãèëàíèøè ëîçèì. Áóíäàé àõáîðîò èøëàá ÷èêàðóâ÷èíèíã òèæîðàòãà îèä õèñîáîòëàðèäà, áóíäàé õèñîáîòëàð òîâàðëàð èøëàá ÷èêàðèëãàí ìàìëàêàòäà êàáóá êèëèíàäèãàí õèñîáãà îëèøíèíã óìóìèé êàáóë êèëèíãàí êîèäààëàðèãà ìóâîôèê êåëàäè äåãàí øàðò áèëàí àñîñ òîïãàí áûëèøè êåðàê. Õàðàæàòëàð, øóíèíãäåê, Êîíóííèíã 18-ìîääàñèäà íàçàðäà òóòèëãàí ýëåìåíòëàð êèéìàòèíè, ÿíè 1-óñóëíè êóëëàøäà õèñîáãà îëèíàäèãàí õàðàæàòëàðíè õàì óç è÷èãà îëèøè êåðàê. Óëàð øó áèëàí áèðãà ÿíà èìïîðò êèëèíàäèãàí òîâàðëàðíèíã èøëàá ÷èêàðèëèøè ìóíîñàáàòè áèëàí õàðèäîð òîìîíèäàí ñîòóâ÷èãà áåâîñèòà âà áèëâîñèòà åòêàçèá áåðèëãàí õàð êàíäàé ýëåìåíòíèíã ëîçèì äàðàæàäà òàñäèêëàíãàí êèéìàòèíè õàì êàìðàá îëèøè ëîçèì.Èìïîðò ìàìëàêòèäà áàæàðèëãàí ýëåìåíòëàð êèéìàòè ôàêàò àíà øó ýëåìåíòëàðíè

61èæðî êèëóâ÷è àìàëãà îøèðãàí õàê òóëàø äîèðàñèäàãèíà êèðèòèëèøè ëîçèì. Øóíè ýñäà òóòèø êåðàêêè, êèéìàòëàðíè êóøèø óñóëè áèëàí áîæõîíà áàO’îñèíè àíèêëàøäà õå÷ êàíäàé õàðàæàòëàð åêè ýëåìåíòëàð êèéìàòè èêêè ìàðòà õèñîáãà îëèíèøè ìóìêèí ýìàñ. Òàùäèì ýòèëãàí ìàëóìîòëàðíè øóíè êàéä êèëèø êåðàêêè, “ôîéäà âà õàðàæàòëàð ìèêäîðè” áèð áóòóí ñèôàòèäà êóðèá ÷èêèëèøè ëîçèì. Áó øóíè àíãëàòàäèêè, àãàð áèðîí-áèð àëîõèäà õîëäà èøëàá ÷èêàðóâ÷è ôîéäàñè ìèêäîðè óí÷àëèê êàòòà áóëìàñäàí, óíèíã óìóìèé õàðàæàòëàðè þêîðè áóëñà, óíäà óíèíã áèðãàëèêäà îëèíãàí ôîéäàñè âà óìóìèé õàðàæàòëàðè áàðèáèð îäàòäà øóíäàé ñèíôäàãè åêè òóðäàãè òîâàðëàð ñîòèëèøèäà àêñ ýòàäèãàí áóíäàé êóðñàòêè÷ëàðãà ìóâîôèê êåëèøè ìóìêèí. Áóíäàé âàçèÿò ìàñàëàí, ìàõñóëîò èìïîðò ìàìëàêàòèäà áîçîðãà ÷èêàäèãàí âà èøëàá ÷èêàðóâ÷è óøáó áîçîðíè óçëàøòèðèø áèëàí áîãëèê þêîðè óìóìèé õàðàæàòëàðèíè êèñìàí øóíèíã õèñîáèãà êîïëàø íèÿòèäà ôîéäàíèíã íîë äàðàæàñè åêè óíäàí ïàñò äàðàæàíè êàáóë êèëàäèãàí õîëäà âóæóäãà êåëèøè ìóìêèí. Àãàð èøëàá ÷èêàðóâ÷è èìïîðò êèëèíàäèãàí òîâàðëàðíè ñîòèøäà ó àëîõèäà òèæîðàò÷èëèê õîëàòëàðè îêèáàòèäà ôîéäà îëèøèíè êóðñàòà îëñà, óíäà óíèíã ôîéäàíèíã àìàëäàãè êóðñàòêè÷ëàðèíè îêëàø ó÷óí æèääèé òèæîðàòãà äîèð äàëèëëàðè ìàâæóä áóëèá, óíèíã íàðõëàðãà îèä ñèåñàòè ñàíîàòíèíã óøáó òàðìîãèäàãè îääèé íàðõ ñèåñàòèíè àêñ ýòòèðèøè øàðòè áèëàí áóíäàé êóðñàòêè÷ëàðíè ýòèáîð ó÷óí êàáóë êèëèø êåðàê áóëàäè. Áóíäàé âàçèÿò, ìàñàëàí, èøëàá ÷èêàðóâ÷èëàð òàëàáíèíã êóòèëìàãàí òàðçäà ïàñàéèá êåòèøè íàòèæàñèäà íàðõëàðíè ïàñàéòèðèøãà ìàæáóð áóëèøãàíèäà åêè óëàð òîâàðëàðíè èìïîðò ìàìëàêàòèäà èøëàá ÷èêàðèëàäèãàí òîâàðëàð òîèôàñèíè òóëäèðèø òàðòèáèäà ñîòàäèãàí âà óçèíèíã ðàêîáàòãà áàðäîøëèëèãèíè ñàêëàá êîëèø ìàêñàäèäà êàì ôîéäàãà ðîçè áóëàäèãàí õîëäà âóæóäãà êåëèøè ìóìêèí. Èøëàá ÷èêàðóâ÷èíèíã óçè áåðàäèãàí ôîéäà âà óìóìèé õàðàæàòëàð õàùèäàãè ìàëóìîòëàð èøëàá ÷èêàðóâ÷èëàð ýêñïîðò ìàìëàêòèäà òîâàðëàðíè èìïîðò ìàìëàêàòèãà îëèá ÷èêèø ó÷óí àìàëãà îøèðàäèãàí, áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàð ñèíôäàãè åêè øó òóðäàãè òîâàðëàðíèíã ñîòèëèøèäàãè êóðñàòêè÷ëàðãà ìóâîôèê êåëìàãàíèäà ôîéäà âà óìóìèé õàðàæàòëàð ìèêäîðè èøëàá ÷èêàðóâ÷è òîìîíèäàí åêè óíèíã òîìîíèäàí òàêäèì ýòèëàäèãàí ìàëóìîòëàðäàí áîøêà èøîí÷ëè ìàëóìîòãà àñîñëàíèøè ìóìêèí. Êèéìàòëàðíè êóøèø óñóëèãà êóðà áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ìàêñàäëàðè ó÷óí èøëàá ÷èêàðóâ÷è òîìîíèäàí åêè óíèíã íîìèäàí òàêäèì ýòèëàäèãàí ìàëóìîòäàí áîøêà àõáîðîò ôîéäàëàíèëãàíèäà èìïîðò êèëóâ÷è ìàìëàêàòíèíã áîæõîíà îðãàíëàðè, àãàð èìïîðò êèëóâ÷è áó õàêäà èëòèìîñ êèëñà, áóíäàé àõáîðîò ìàíáàè, ôîéäàëàíèëãàí ìàëóìîòëàð âà óëàðãà àñîñëàíãàí õèñîá-êèòîáëàð õàêèäà óíãà õàáàð êèëèøè ëîçèì. “Óìóìèé õàðàæàòëàð” àòàìàñè 7.1.à-áàíäãà êèðèòèëìàãàí òîâàðëàðíèíã èøëàá ÷èêàðèëèøè âà ýêñïîðòãà ñîòèëèøèãà äîèð áåâîñèòà âà áèëâîñèòà õàðàæàòëàðíè êàìðàá îëèøè êåðàê. Ìàáîäî èìïîðò êèëèíàäèãàí òîâàð ó÷óí øó ïàéòãà÷à êóëëàíèëãàí áàð÷à óñóëëàð áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàøãà îëèá êåëìàñà, óíäà õîðèæëè èøëàá ÷èêàðóâ÷è òàêäèì ýòãàí êàëêóëÿöèÿ õóææàòëàðè àñîñèäà áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø èìêîíèÿòè õàì ìàâæóä áóëèá, áóíäàé êèéìàò, ìàñàëàí, ìàòåðèàë ó÷óí õàðàæàòëàð, óìóìèé (êóøèì÷à) õàðàæàòëàð, äàðîìàä, îëèá êåëèíàäèãàí òîâàðëàðíèíã õèñî-êèòîá êèëèíãàí êèéìàò óñóëè áóéè÷à áîæõîíà êèéìàòè êàáè ýëåìåíòëàðíè óç è÷èãà îëèøè ëîçèì. Áåïóë åòêàçèá áåðèø ó÷óí 1-óñóëäàí 4-óñóëãà÷à áóëãàí áàõîëàø óñóëëàðè èñòèñíî êèëèíàäè (ñàâäî áèòèìëàðèíè éóêëèãè, áèð õèëäàãè òîâàðëàð ó÷óí áîæõîíà êèéìàòèíèíã éóêëèãè, èìïîðò êèëèíàäèãàí ìàìëàêàòíèíã è÷êè áîçîðèäà ñîòóâíèíã éóêëèãè). Áîæõîíà îëèá êåëèíàäèãàí òîâàðíèíã áîæõîíà êèéìàòèíè èøëàá ÷èêàðóâ÷è òàêäèì ýòãàí êàëêóëÿöèÿ õóææàòëàðè àñîñèäà õèñîáëàá ÷èêèøè ìóìêèí. Ìàáîäî øóáõà ïàéäî áóëñà, èøëàá ÷èùàðóâ÷èäàí óíèíã ðîçèëèãè áèëàí âà 7.2-áàíäíèíã 2-êèñìèäà íàçàðäà òóòèëãàí øàðòëàðãà ðèîÿ êèëèíãàíè õîëäà òåêøèðèá êóðèø êåðàê áóëàäè.

7.7. Ðåçåðâ óñóë.

62Ìàáîäî áîæõîíà êèéìàòè äåêëàðàíò òîìîíèäàí êóðñàòèëãàí áåøòà óñóëíè èç÷èëëèê

áèëàí êóëëàø íàòèæàñèäà áåëãèëàíèøè ìóìêèí áóëìàñà åêè áîæõîíà îðãàíëàðè äàëèëëàðè àñîñèäà áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàøíèíã óøáó áåøòà óñóëèíè êóëëàø ìóìêèí ýìàñ äåá õèñîáëàíñà, óíäà áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàðíèíã áîæõîíà êèéìàòè êóéèäà êåëòèðèëàäèãàí òàëàáëàð äîèðàñèäà 1-5-áàõîëàø óñóëëàðèíè áèð ìóí÷à êàéèøùîùëèê áèëàí êóëëàíèø éóëè îðêàëè áåëãèëàíàäè âà àñîñëàíàäè. Ðåçåðâ óñóëèíè êóëëàøäà áîæõîíà îðãàíëàðè äåêëàðàíòãà óçëàðèíèíã èõòèåðèäà ìàâæóä áóëãàí íàðõëàðãà îèä ìàëóìîòëàðíè òàêäèì êèëàäèëàð. Êóéèäàãè 6-óñóëãà êóðà áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ó÷óí áàçà ñèôàòèäà êóëëàíèëèøè ìóìêèí ýìàñ: à) Óçáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèäà èøëàá ÷èêàðèëãàí óõøàø òîâàðíèíã ñîòóâ íàðõè; á) èêêè âà óíäàí îðòèê ìóêîáèë êèéìàòëàðíèíã ýíã þêîðèñè; â) òîâàðíèíã îëèá ÷èêèëãàí (ýêñïîðò êèëèíãàí) ìàìëàêàò è÷êè áîçîðèäàãè áàõîñè; ã) îëèá ÷èêèëãàí (ýêñïîðò êèëèíãàí) ìàìëàêàòäàí ó÷óí÷è ìàìëàêòëàðãà åòêàçèá áåðèëãàí òîâàðíèíã áàõîñè; ä) ýíã ïàñò áîæõîíà êèéìàòëàðèãà, øóíèíãäåê, òîâàðëàðíèíã óçáîøèì÷àëèê áèëàí êóéèëãàí åêè óç òàñäèãèíè òîïìàãàí ñîõòà êèéìàòëàðè. 6-óñóëãà êóðà áåëãèëàíãàí áîæõîíà êèéìàòè èëãàðè áåëãèëàíãàí áîæõîíà êèéìàòëàðèãà èìêîíè áîðè÷à ìàêñèìàë òàðçäà àñîñëàíèøè ëîçèì. 6-óñóë äîèðàñèäà êóëëàíèëàäèãàí áàõîëàø óñóëëàðè 6-óñóëíèíã ìàêñàäëàðè âà êîèäàëàðèãà ìóâîôèê òàðçäà éóë êóéèëàäèãàí òàðçäà êàéèøêîêëèê áèëàí êóëëàíàäèãàí 1-5- óñóëëàðèäàí èáîðàò áóëèøè êåðàê. Êóéèäàãèëàð òàðòèáãà êóðà áåëãèëàíãàí óñóëëàðíè êóëëàíèøäà éóë êóéèëèøè ìóìêèí áóëãàí îêèëîíà êàéèíêîê åíäàøóâèãà àéðèì ìèñîëëàð áóëà îëàäè: à) àéíàí áèð õèë òîâàðëàðãà íèñáàòàí êàéèøêîêëèê êóéèäàãèëàð þçàñèäàí éóë êóéèëèøè ìóìêèí. - àéíàí áèð õèë òîâàðëàðíè îëèá êåëèø ìóääàòëàðè, áèðîê áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ó÷óí àñîñ ñèôàòèäà ýêñïîðò êèëóâ÷è ìàìëàêàòèäà áîøêà èøëàá ÷èêàðóâ÷è òîìîíèäàí âà áîæõîíàäà áàõîëàíèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàðíè ýêñïîðò êèëóâ÷è ìàìëàêàòäàí áîøêà êàéñèäèð óçãà ìàìëàêàòäà èøëàá ÷èêàðèëãàí õóääè øóíèíãäåê èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàð êóðèá ÷èêèëèøè ìóìêèí; - àéíàí áèð õèë èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàðíèíã èëãàðè4 âà 5-óñóëëàðãà êóðà áåëãèëàíãàí áîæõîíà êèéìàòèäàí ôîéäàëàíèø; á) óõøàø òîâàðëàðãà íèñáàòàí êàéèøêîêëèê êóéèäàãèëàð þçàñèäàí éóë êóéèëàäè: - óõøàø òîâàðëàðíèíã îëèá êåëèíèøè ìóääàòëàðèãà íèñáàòàí; - áîæõîíàäà áàõîëàíèøè ëîçèì áóëãàí òîâàðëàðíè ýêñïîðò êèëóâ÷è ìàìëàêàòäàí áîøêà êàéñèäèð óçãà ìàìëàêòäà èøëàá ÷èêàðèëãàí øóíãà óõøàãàí èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàð øóíãà óõøàø òîâàðëàðíèíã áîæõîíà êèéìàòèíè áåëãèëàø ó÷óí àñîñ ñèôàòèäà ôîéäàëàíèëãàíèäà; - óõøàø èìïîðò êèëèíãàí òîâàðëàðíèíã èëãàðè 4 âà 5-óñóëëàðãà êóðà áåëãèëàíãàí áîæõîíà êèéìàòèäàí ôîéäàëàíèø; â) 4-óñóëãà íèñáàòàí òîâàðëàðíèíã è÷êè áîçîðäà ñîòèëèøè ìóääàòëàðè õàêèäàãè, øóíèíãäåê, óëàðíèíã êàé õîëäà èìïîðò êèëèíãàíè (ÿíè, ìóàéÿí êàéòà èøëàøãà éóë êóéèëèøè) õàêèäàãè òàëàáëàðíèíã êàéèøêîêëèê áèëàí òàëêèí ýòèëèøèãà éóë êóéèëèøè ìóìêèí. 6-óñóëíè êóëëàøäà õóææàòëàð îðùàëè òàñäèêëàøãà íèñáàòàí òàëàáëàð, øóíèíãäåê, áîøêà óñóëëàðãà íèñáàòàí êóïðîê êàéèøêîêëèêêà éóë êóÿäè: æàõîí íàðõëàðè, è÷êè áîçîðäàãè íàðõëàð áóéè÷à àõáîðîò áèëäèðãè÷ëàðèäàí ôîéäàëàíèø; êîìèññèîí ðàãáàòëàíòèðèø õàêëàðè, ÷åãèðìàëàð, ôîéäà, òðàíñïîðò

63òàðèôëàðè âà øó êàáèëàðíèíã óìóìèé êàáóë êèëèíãàí äàðàæàëàðè õàêèäàãè ñòàòèñòèê ìàëóìîòëàðäàí ôîéäàëàíèø. Áóíäà áàõîëàíàåòãàí òîâàðëàðíèíã åòêàçèá áåðèëèøè øàðòëàðèíè õèñîáãà îëãàí õîëäà ìàëóìîòëàð àëáàòòà òåãèøëè ðàâèøäà óçãàðòèðèëèøè ëîçèì.

Tayanch iboralar:

Bojxona qiymati Dekloratsiyalash tartibi Bitim qiymati Bojxona bahosi Qiymatlarni ayirish Qiymatlarni qo’shish

Rezerv usullar

Nazorat savollari: 1. Tovarning bojxona qiymatini aniqlashning qanday maqsad va vazifalari mavjud? 2. Tovarning bojxona qiymatin aniqlashning qanday usullari bor? 3. Bojxona qiymati qanday dekloratsiyalanadi? 4. Bojxona qiymatini aniqlashning qanday usullaribor?

Asosiy adabiyotlar:3,4,9,11,16,18,21,22.

Adabiyotlar: 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: “Adolat”. 1992 2. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. T.: “Adolat” 1999 3. O’zbekiston Respublikasi Bojxona Kodeksi. T.: “Adolat” 1999 4. O’zbekiston Respublikasi “Davlat soliq xizmati to’¨risida” gi qonuni “Xalq so’zi” 1997 y. 29 avgust. 5. Karimov I.A. O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li. T.: “O’zbekiston” 1992 y. 6. Karimov I.A. O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos hususiyatlari. T.:

”O’zbekiston” 1993 y. 7. Karimov I.A. O’zbekiston iqtisodiy isloxatlarini chuqurlashtirish yo’lida. T.: “O’zbekiston” 1999 y. 8. Alimboev S. va boshqalar. Soliqlar T.: “Mehnat” 1999 y. 9. Br$zgalin V. Nalogi i nalogovoe pravo. M.: “Finans$ i statistika” 1998

10. Malikov T. “Soliqlar va soliqqa tortishning dolzarb muammolari” T.: “Akademiya” 2002 11. Mel nik D. Nalogov$y menejment. M.: “Ankil” 2002 12. Vaxobov A. Sirojiddinova Z. “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti” T. 2002. 13. Toshmurodova B. “Soliqlar vositasida iqtisodiyotni boshqarish mexanizmi” T.: “Yangi asr avlodi”

2002. 14. Semigulova E. Majidov A. “Nalogi i nalogooblajenie” Uchebnoe posobie T; TITLP 1999 15. Chernik D. “Nalogi v rinochney ekanomike” M.: “Finans$” 1999 16. Bol shakov S. “Finansovaya politika gosudarstva i predpriyatiya ” M: “Knijn$y mir” 2002 17. Karavaeva I. “Nalogovoe regulirovanie r$nochnoy ekanomiki” Uchebnoe posobie M.: YuNITI-

DANA 2000 g. 18. Nalogi i nalogooblajenie v voprosax i otvetax: chast 1. T.: GNK 1998. 19. Nalogi i nalogooblajenie v Rossiykoy Federatsii M.: “Knijn$y mir” 1999. 20. “Nalogi” uchebnoe posobie. M.: Finans$ i statistika. 1998 21. “Finans$” M.: “Yuniti” 2000. 22. Xvan L.B. “Soliq huquqi” T.: “Konsaudit inform” 2001 23. Yahyoev Q. “Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti” T.: 2000. 24. Yahyoev Q. “O’zbekistonning soliqli va soliqsiz to’lovlari” T.: 1999 25. Yahyoev Q. “O’zbekistonda soliq tizimi” T.: “Mehnat” 1998. 26. Chernik D.G. Nalogi v r$nochnoy ekanomike. M.: “Yuniti” 2000.

BOJXONA IQTISODIYOTI

Documents

Transcript of BOJXONA IQTISODIYOTI