BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİ DERSİ ÇALIŞMA KAĞIDIA.BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI

Bilgi İletişim Teknolojileri: Bilgi ve düşüncenin hızlı akışını sağlayan araçlara denir.

Bilgisayar : Kullanıcıdan aldığı verilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemleri yapan, yaptığı işlemlerin sonucunu saklayabilen, sakladığı bilgilere istenildiğinde ulaşabilen elektronik bir makinedir.

Donanım (Hardware) ve Yazılım (Software)

Bilgisayarlar iki temel bileşenden oluşurlar. Bunlar donanım ve yazılımdır. Bunlardan herhangi biri olmaksızın bilgisayardan faydalanmamız mümkün değildir.

Donanım (Hardware)

Donanım, bilgisayarların fiziksel kısımlarına denilmektedirler. Ekran, klavye, fare, sabitdisk

Software(Yazılım)

Donanımı kullanmak için gereken programlardır. Bilgisayara nasıl çalışacağını söylerler. Bilgisayarda çalışan bütün programlara yazılım adı verilir.

Bilgisayarın Tarihçesi

İnsanoğlu M.Ö. 2600 yıllarında Abaküs adı verilen hesaplayıcılar buldu. İngiliz Matematikçisi Charles Babbage 1812 yıllarında fark makinesi üzerinde çalışmaya başladı. Babbage’nin yaptığı çalışmalar, hesap makinesi ve bilgisayarın temelini oluşturduğu için ona bilgisayarın BABASI denmektedir.

1945 yılında Pennsylvania Üniversitesi'nden J.P.Erkert ilk işlevsel bilgisayar olan 30 ton ağırlığındaki ve saniyede 5.000 işlem yapan ENIAC [Electronic Numerical Integrator And Calculator] (Elektronik Sayısal Doğrulayıcı ve Bilgisayar)'ı yaptı.

Bilgisayar Çeşitleri :

Ana Bilgisayar : Aynı anda binden fazla bilgisayarın üzerine bağlanarak iletişim kurduğu bilgisayar türene verilen isimdir.

Mini Bilgisayar : Aynı anda binden az bilgisayarın üzerine bağlanarak iletişim kurduğu bilgisayar türene verilen isimdir.

Ağ (Network) Bilgisayarı : Bir bilgisayar ağına bağlı çalışabilen, ana bilgisayar dışındaki bilgisayarlardır.

Kişisel Bilgisayar ( PC ) : Her hangi bir ağa bağlı olmayan, tek kişinin kullanımı için tasarlanmış bilgisayar türüdür.

Diz üstü Bilgisayar : Kişisel kullanım için üretilen bilgisayarların taşınabilirlerine verilen isimdir.

Bilgisayarın Önemli Donanımları

İşlemci:

Bilgisayarın beyni gibidir, mantıksal ve matematiksel işlemleri yapar, karar verir, karşılaştırma işlemi yapar, donanımlar arası ilişkiyi düzenler. İşlemci hızı hertz(MHZ) ile belirtilir.

Anakart:

Bilgisayarın omurgasıdır. Tüm donanımın birbiri ile olan fiziksel bağlantısını sağlar. Bilgi akışının tamamı anakart üzerinden sağlanır.

Ekran Kartı:

Ekranda görüntülenecek grafikler için video sinyali yaratan adaptör. Bilgisayarın işlediği veriyi monitör, televizyon, video projektör gibi görüntü aygıtlarında gösterime uygun hale getiren birim.Ekran kartlarının kapasiteleri MB veya GB ile ifade edilir.

Veri Giriş Araçları :

Bilgisayara veri girişi yapmayı sağlayan donanımlardır.

Klavye: Üzerinde rakam, alfabetik karakter ve özel işaretlerden oluşan tuş takımı bulunan ve kullanıcının bilgisayara komut vermesini, bilgi girişi yapabilmesini sağlayan birim.

Fare: Çalışma yapılan bir programdaki bir özelliğin işaretlenmesini ya da bir komutun çalıştırılmasını sağlayan giriş birimdir.

Tarayıcı: Bir dokümandan aldığı görüntüyü bilgisayara dijital olarak aktaran birim.Yani kağıt üzerinde bulunan resimleri,fotoğrafları,yazıları bilgisayara görüntü olarak aktarır.

Dokunmatik Altlık(Touchpad) : Diz üstü bilgisayarlarda parmak hareketini ekrana ilete ve fare göre gören bölümdür.

Oyun Çubuğu : Simülasyon veya oyunlarda çeşitli işlevleri gerçekleştirmek için kullanılan veri giriş aracıdır.

Çıkış Birimleri:

Bilgisayarda oluşturulan verileri dışarı aktarmayı sağlayan donanımlardır.

Ekran: Ekran kartından gelen görüntü sinyallerinin kullanıcı tarafından görülebilen bir hale getiren birim. Tüplü monitörler(CRT) ve Likit Kristal Ekranlı(LCD) olanlar. Görüntüyü tüp teknolojisi ile oluşturan monitörler hesaplı sahip olma maliyetleri ile likit kristal (LCD) monitörler ise kapladıkları alan, görüntü kalitesi ve düşük güç tüketimi yüzünden tercih edilirler. Monitörler ile ilgili değerler ekran büyüklüğü(İnch ile ifade edilir) ve çözünürlüktür(piksel ile ifade edilir.)

1

Piksel: Ekrandaki bir noktayı ifade eder.

Çözünürlük: Ekranda yatayda ve dikeyde bulunan piksellerin çarpımından oluşan(1024*768 piksel gibi) görüntü kalitesini ifade eden kavramdır.

Yazıcı: Bilgisayarda yapılan çalışmaları kağıt üzerine aktaran çıkış birimidir. Yazıcı çözünürlüğü dpi ile belirtilir. 3 çeşit yazıcı vardır:

1- Nokta vuruşlu Yazıcılar

2- Mürekkep Püskürtmeli (Ink-Jet) Yazıcılar

3- Lazer Yazıcılar

Çizici : Geniş ve uzun çarşaf kağıtlara çizim yapmayı sağlayan donanımdır. Genellikle mimar, mühendis, reklamcı ve tasarımcılar tarafından kullanılır.

Hoparlör (Speaker): Ses kartından elde edilen sesleri duyabilmek için kullanılır.

Video Projektör : Ekran görüntüsünü daha geniş ekranlara yansıtarak, daha fazla kişiye sunum yapılmasında kullanılır.

HAFIZA KAPASİTE ÖLÇÜ BİRİMLERİ

Bilgisayarda sakladığımız resim,müzik,video,word belgesi vs.dosyaların hepsi 0 ve 1 den oluşan makine kodlarından oluşmaktadır.

01 bit BİTEn küçük kapasite birimidir.

11 bit

000101018 bitten oluşan bu bilgi 1 BYTE’tır.

İkili sayı sisteminin İngilizce karşılığı Binary Digit tir. İlk iki harfin ve son harfin birleşimiyle BIT terimi ortaya çıkmıştır.

Bilgisayardaki en küçük veri birimi BIT tir.

0 veya 1 =1 Bit

8 BIT =1 Byte

1024 bytes =1 Kilobyte (KB)

1024 KB =1 Megabyte (MB)

1024 MB =1 Gigabyte (GB)

1024 GB =1 Terabyte (TB)

1024 TB =1 Petabyte (PB)

1024 PB =1 Exabyte (EB)

Depolama Aygıtları :

1. Sabit Disk

Sabit disk sürücü, bilgisayarın bilgi depolamak için kullandığı en temel birimdir. Sabit disk kapalı bir kutu içinde bilgisayarın içinde bulunmaktadır. Sabit disk sürücü, verileri bir dizi dönen magnetik yapraklarda magnetik olarak saklar. Harici ve Dahili olmak üzere iki tür sabit disk vardır.

2.Disket

Taşınabilir depolama aygıtlarından ilk olarak çıkartılandır. Bilgisayarlar arasında dosya alışverişini sağlamak için kullanılır.

3. Zip Disk

Diskete alternatif olarak çıkartılan taşınabilir depolama aygıttır. Diskete göre daha fazla kapasiteye ve veri transfer hızına sahipti. Usb flash bellekler çıkınca kullanımını tamamladı.

4. Usb Flash Bellek

USB (Universal Serial Bus) Evrensel Veri Yolu iletişim protokolü sistemi bulunan tüm elektronik cihazlarda kullanılabilen taşınabilir bellek kartlarıdır. Yüksek kapasitede bilgi depolama imkanı sağlarlar.

CD-ROM, DVD-ROM, BLU-RAY

CD-ROM (Compact Disk – ROM) :

650 MB ve daha üstünde bilgi saklayabilen, optik olarak okunan yan bellek birimidir. Bilgisayar teknolojisinin gelişmesiyle ortaya çıkan CD'ler özellikle resim, hareketli görüntü, ses gibi çok büyük bilgi alanlarının saklanmasında kolaylık sağlamıştır.

DVD-ROM (Digital Versatile Disc) Çok-yönlü Sayısal Disk:

Çok yüksek kapasitede bilgi saklamaya yarayan salt okunur depolama aracıdır. Kapasiteleri 4.7GB ile 17GB arası değişmektedir. CD’lerden çok daha yüksek boyutlarda bilgi saklayabildikleri için günümüzde en çok tercih edilen bilgi depolama araçları olmaya başlamıştır.

BLU-RAY

Blu-ray tam manasıyla mavi lazer demek. Aslında İngilizce doğru telaffuzu "Blue Ray" fakat günlük hayatta kullanılan söz öbeklerine patent verilmediğinden bu form seçilmiş. Blu-ray kullanarak üzerinde işlem yapılan medyanın ismi Blu-ray Disc'tir. Blu-ray Disc'in kısaltılmışı da BD'dir.

BD'lerin kapasite avantaşı iki şekilde sağlanmış. Birincisi dalga boyu kırmızı lazerden daha küçük olan mavi lazer kullanımı. İkincisi ise odaklama becerisi diyebileceğimiz "Numerical Aperture (NA)", yani

2

Numerik Darlık. Blu-ray teknolojisinde DVD'lerde bulunan 0.65 odaklama becerisi 0.85 e çıkmış. Daha iyi odaklayan lazer kafası daha ince detaylara inmiş ve bu avantaj kapasiteye olumlu yansımış. Tüm bunların yanında bir çok ek metodlar da kullanılarak 25 GB gibi bir kapasiteye ulaşılmış.

Bellek kartları (SD,CF, MMC,memory stick)

Bellek kartları taşınabilir hafıza depolama araçlarıdır. Ebatları diğer sabit bilgi depolama araçlarına göre küçüktür. Çeşitli türleri vardır.

SD (Secure Digital) Güvenli Sayısal Bilgi Depolama Aracı: Flash hafıza kartları ailesi içerisinde genellikle sayısal fotoğraf makineleri ve küçük el bilgisayarlarında kullanılmak üzere tasarlanmıştır.

Yüksek hızda veri transferi yapma özellikleri sayesinde hızlı hafıza kartlarıdır.

CF (Compact Flash) : Taşınabilir elektronik cihazlarda kullanılmak üzere geliştirilen bellek kartlarıdır. Tasarımları kendisinden sonra geliştirilen diğer bellek kartlarına öncü olmuştur.

MMC (Multi Media Card) Çoklu Ortam Bilgi Depolama Kartları: Yüksek kapasiteli bellek kartlarıdır. Birçok elektronik cihazda kullanılabilirler. MMC okuyucuları ile istenilen cihaza takılarak bilgi depolama işlemlerini sağlarlar.

Memory Stick (Bellek Çubuğu): Günümüzde kapasiteleri çok büyük olabilen, taşınabilir portatif bellek çubuklarıdır. Fiyatları giderek azalma eğiliminde olduğu için kullanımı giderek artmaktadır.

Hafıza Çeşitleri

RAM (Random Access Memory; rastgele erisimli bellek): Ana bellek olarak adlandırılır. Programlar, bu birim üzerinde çalışır. Kullanıcıların girdikleri veriler, bu birim üzerinde geçici olarak tutulur. Erişim hızının çok hızlı olduğu bu belleklerin en önemli özelliği, elektrik kaynağı kesildiğinde içindeki bilgilerin silinmesidir. Bundan dolayı bilgilerin saklanması için yan bellek adı verilen saklama birimleri kullanılır.

ROM (Read Only Memory; salt okunur bellek): Üretici firmalarca programlanan belleklerdir. Elektrik kaynağı kesilse bile içindeki bilgiler silinmez. Bilgisayarın açılısı sırasında yapılması gereken işlemleri içeren komutlar, donanımların çalışmalarını denetleyen komutlar gibi bilgileri içerir. ROM belleklerin PROM ve EPROM olmak üzere iki değişik türü vardır.

Bilgisayar Performansı

a. CPU hızı

Günümüz bilgisayar sistemlerinde CPU hızı kullanılan mikron teknolojisi, üretim tekniği ve kalıp boyutuna göre değişir. Bilgisayarın içersinde işlemlerin yerine

getirilmesi ve donanım aygıtlarının birbirleri arasındaki senkronizasyonu işlemci gerçekleştirir.

b. RAM bellek büyüklüğü

Bilgisayar sistemlerinde işlemcide isleme konulacak bilgilerin RAM bellek içinde tutulması, işlemcinin bilgiye ulaşma hızını doğrudan etkiler. Bundan dolayı RAM bellek kapasitesinin büyük olması sistem performansını olumlu yönde etkiler.

c. Sabit disk (Hard disk) hız ve kapasitesi

Sabit disklerin kapasiteleri ne kadar yüksek olursa saklayacakları bilgi de o kadar çok olacaktır.

B.YAZILIM1. Yazılım Çeşitleri

a. İşletim sistemi yazılımları

Bilgisayar ile kullanıcı arasında iletişim kurmayı sağlayan programlar topluluğuna işletim sistemi adı verilir. Yönetici veya sistem programları olarak da adlandırılır. Bilgisayarların kullanıma açılabilmesi için öncelikle gereken yazılım, işletim sistemi yazılımıdır.

b. Uygulama yazılımları

Kullanım amaçları çok geniş olan yazılımlardır. Yoğun bir emek ve çalışma ile üretilirler. Geniş bir kullanıcı kitlesi tarafından kullanılırlar. Belli bir amacı gerçekleştirmek üzere üretilmiş yazılımlardır. Örneğin, kelime işlem yazılımları, işlem tablosu yazılımları, büro otomasyon yazılımları, veri tabanı yazılımları, ağ ve iletişim yazılımları, çizim ve tasarım yazılımları, okul yönetim sistemi yazılımları, muhasebe yazılımları, eğlence yazılımları gibi yazılımlar uygulama yazılımlarıdır.

c. Programlama dilleri

Bir işi yerine getirmek için bilgisayarda yapılması gereken işlem adımlarının, belirli bir mantık sırasında ve komutlar biçiminde yazılmasıyla oluşturulan komutlar topluluğuna program denir. Bu komutların, bilgisayarın anlayabileceği bir programlama dili kullanılarak yazılmasına, programlama adı verilir. Programlama dili ise bilgisayara yaptırılacak islerin bir program durumuna getirilebilmesini sağlayan, kendine özgü kuralları ve yapısı olan komutlar ve tanımlar topluluğudur. Birçok programlama dili vardır. Dillerin hepsi değişik özellik ve yapıdadır. Programlama yapan kişiler (programcılar), programlanacak ise en uygun programlama dili ile kodlandırma yaparlar.

1. Alt Seviyeli Diller (Low Level Languages)

Bilgisayarın işlem yapmak için kullandığı makine kodlarını içeren dillerdir. Bilgisayarlar yalnızca makine kodları ile çalışır. Bundan dolayı, makine kodu ile yazılan bir program, ek bir işlemden

3

Geçirilmeden doğrudan bilgisayarda çalıştırılabilir. Ancak makine kodları ile program yazmak son derece zordur.

2. Üst Seviyeli Diller (High Level Languages)

Konuşma diline daha yakın, öğrenilmesi, kod yazımı, yanlış bulma ve ayıklama işlemi daha kolay olan dillerdir. En önemli özellikleri, kodlandırma işleminin yapıldığı bilgisayara bağımlı olmamalarıdır. Üst seviyeli diller ile yazılan programlar, işletim sistemi ve minimum donanımı uygun olan bilgisayarların hepsinde çalışabilmektedir.

C.BİLGİSAYAR AĞLARI1. Türleri

Bilgisayar ağları kavramı, iki veya daha fazla bilgisayarın donanım ve yazılım aygıtlarını birbirleriyle iletişim kurabilmesine verilen isimdir.

Bilgisayar ağları iki bilgisayarın ortak kullanılacak bir yazıcıyı veya bilgisayarlardan birine bağlı olan CD ROM’u paylaşacakları kadar basit ve küçük, ya da dünyanın en büyük ağı olan internet gibi büyük de olabilir.

a. Yerel alan ağı (LAN) ve ağ topolojisi kavramı

Küçük bir alandaki bilgisayar ağına verilen isimdir. Genellikle bir veya birbirine komsu birkaç bina gibi küçük bir coğrafi alan ile sınırlıdır. Çok nadir olarak LAN içindeki bilgisayarlar birkaç kilometre mesafede olur.

b. Geniş alan ağı (WAN)

Büyük bir coğrafi alana yayılmış bilgisayar ağına Geniş Alan Ağı(WAN) denir. Diğer bir deyişle bir iki veya daha fazla yerel alan ağının birleştirilmiş halidir. Farklı yerel alan ağlarının haberleşmesidir. Çoğunlukla telefon şebekesi, uydu, kiralık hatlar üzerinden oluşturulurlar. Dünyadaki en büyük geniş alan ağı internettir.

Ağ Topolojisi

Yerel alan ağlarındaki bilgisayarların birbirine nasıl bağlandıklarını tanımlayan genel bir terimdir. Yaygın olarak kullanılan topoloji türleri şunlardır:

Bus(Yol) Topolojisi: Doğrusal bir hat olarak bilinir. Bütün bilgisayarların tek bir kabloya bağlı oldukları bir ağ türüdür.

Ring (Halka) Topolojisi: Bu yerleşim biçiminde bilgisayarlar bir halka biçiminde birbirine bağlıdır. Herhangi bir sonlandırma işlemi yapılmaz. Ağa bağlı bilgisayarlarda üretilen sinyaller bir döngü içinde ağ yapısı içinde döner. Halka yerleşim biçimi aktif bir ağ topolojisidir. Diğer bir deyişle halka üzerinde yer alan bilgisayarlar verinin ve sinyallerin iletilmesinden sorumludurlar.

Star (Yıldız) Topolojisi: Bilgisayarların merkezde bir bağlantı cihazı olacak şekilde birbirlerine bağlandığı ağ topolojisidir. Bilgisayarlar tarafından üretilen sinyaller önce merkezdeki cihaza(switch) ulaşır ardından diğer bilgisayarlara gönderilir.

Ağ bağlantı cihazlarıEthernet Kartı : Ağ arabirim kartı bilgisayarınızla ağ arasındaki bağlantıyı sağlar. Veriyi Ethernet ağının okuyabileceği ve kabul edeceği formata çevirir. Bu kartlar üzerinde hub veya switch’e bağlayabilmeniz için konektörler bulunur.

Wireless Adaptör: Kablosuz bağlantı sağlayan ağ donanımına verilen isimdir.

Protokol: Ağ bağlantı kurallarına verilen isimdir

Hub: Hub’ın görevi kendisine ulaşan sinyalleri alıp yine kendisine bağlı olan ağ ekipmanlarına dağıtmaktır. Hub bu işlem sırasında bir tekrarlayıcı görevi görür ve sinyali güçlendirir.

Switch: Switch’ler daha kompleks ve daha verimli hublardır. Portları arasında direk kanal oluşturma yeteneği vardır. Network performansını arttırır.

Bridge: Farklı yapılara sahip iki farklı ağın birbirleri ile haberleşmesini sağlar.

Repeater: Yerel ağlarda kullanılanın kablolar arasında tekrarlayıcı (repeater) kullanılır.Sinyali alıp, güçlendirip, gönderme özelliğine sahiplerdir. 

Router : İki veya daha fazla ağ yapısı arasındaki bağlantıyı sağlayan özel amaçlı elektronik cihazdır. Bir bilgisayardan gelen bilgi paketlerin hangi bilgisayara hangi yol üzerinden gideceğini ayarlar.

Modem: Bilgisayarınızın telefon hatlarını kullanarak iletişim kurmasını sağlar. Modem, bilgisayardan aldığı digital(sayısal) veriyi analog veriye çevirerek göndermek ve aynı şekilde karşı taraftaki bilgisayardan gelen analog veriyi tekrar digital veriye çevirerek bilgisayara iletmektir. 

Bilgisayarda Ağ bağlantıları

a. Bilgisayarda telefon ağı kullanımı(Dial-Up)

Bilgisayarlar arası iletişim için bilgisayarların bir şekilde birbirlerine bağlanabilmesi gerekir. Çok yaygın olarak kullanılan telefon ağları, bilgisayarlar arasındaki verilerin iletilmesini de sağlayacak alt yapıya sahiptir. Bu yüzden bilgisayarlar tarafından üretilen sayısal sinyaller modem adı verilen dönüştürücüler aracılığıyla telefon ağı üzerinde iletilebilecek sekle dönüştürülür ve telefon ağı üzerinden iletilir. Bilgi paketinin ulaşacağı yerde yine modem kullanılarak ses sinyalinin bilgisayarın anlayabileceği sayısal sinyallere dönüştürülmesi yapılır.

b. Public Switched Data Network (PSDN)

Telefon ağ alt yapısını kullanarak, paket anahtarlamalı veri iletişim temelini kullanan bir ağ yapısıdır. Bilgisayarlar arasında gönderilen sinyal paketlerinin

4

basında, sinyal paketinin gideceği hedef bilgisayarın adı ve paketin gideceği yol bilgisi vardır.

c. Tümleşik hizmetler sayısal ağı (ISDN)

Ses, görüntü, veri gibi her türlü bilginin sayısal bir ortamda birleştirilip aynı hat üzerinden iletilmesinin sağlandığı bir haberleşme ağıdır. İletim kalitesi normal telefon hattından daha yüksektir. ISDN, hata oranı düşük, güvenli ve sınırsız bir haberleşme sağlar.

d. Uydu iletişimleri terimleri

Uydu üzerinden internet hizmeti alınmasını sağlayan bir sistemdir. Uydu bağlantısı, uydu üzerinden televizyon yayınları alınırken kullanılan çanak antenlere benzer bir anten ile uydu üzerinden yüksek hızlarda veri alıp gönderimini sağlar. Telefon hattının olmadığı yerlerde alternatif olarak kullanılır.

e. Kablo Net ve DSL (sayısal abone hattı) bağlantılar

Kablo-Net, kablolu televizyon ağını kullanarak yapılan internet erişimine verilen isimdir. Bilgisayarların internete Kablo-Net alt yapısı üzerinden erişebilmeleri için, üretilen sayısal sinyallerin Kablo TV alt yapısında kullanılan sinyallere çevrilmesi gerekir. Bu dönüşüm işlemini bilgisayara bağlanan Kablo modemler yapar. Kablo TV kablosu bir ayıraç ile ikiye ayrılır, böylece hem kablo TV ile televizyon seyredilmeye devam edilebilir, hem de bilgisayardan internet erişimi yapılabilir.

ADSL (Asimetrik Sayısal Abone Hattı) Asymmetric Digital Subscriber Line sözcüklerinin baş harflerinden oluşan ADSL, mevcut telefonlar için kullanılan bakır teller üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda sağlayabilen bir modem teknolojisidir. Telefon hattı üzerindeki kapasiteyi daha verimli kullanmak amacıyla sayısal kodlama teknikleri kullanılır. İnternete yüksek bağlantı hızı sağladığı için günümüzde pek çok kişisel bilgisayar kullanıcısı internete bağlanmak için ADSL teknolojisini tercih etmektedir.

Internet

a. Internet kavramı ve önemiİnternet; dünyanın pek çok ülkesindeki değişik boyutlarda bilgisayar ağlarını birbirine bağlayan ağa verilen addır. Ulaşılmak istenilen bilgiye kolay, ucuz ve çabuk erişim olanağı sağlar. İletişim ve bilgi paylaşım ortamıdır. İnternet, ağlar üzerindeki bilgilere erişim, elektronik posta (e-mail), rezervasyon, elektronik ticaret, elektronik bankacılık, uzaktan eğitim gibi konularda iletişim hizmetlerini, geçerli bir internet adresi ve bağlantısı olan tüm kullanıcılara sunar.

b. Arama motoruna ait kavramlarİnternet arama motorları, istenen konudaki anahtar sözcüğe uygun web sayfalarının adreslerini bulmayı ve listelemeyi sağlar. Listedeki Web adresleri kullanılarak istenen web sayfasına erişim sağlanır.

Dünyada en çok kullanılan ve güncel olan arama motorlarına örnek olarak su siteler gösterilebilir:

http://www.google.com http://www.altavista.com http://www.yahoo.com

c. World Wide Web (www)

World Wide Web (www), internet kaynaklarına erişimi sağlayan, hipertextten oluşan ve kullanıcılara metin, ses, video görüntü ve resim biçimindeki bilgilere erişim olanağı sağlayan bir programdır. İnternet sayfalarının kolay kullanımını sağlar.

d. Elektronik Posta

Elektronik posta, kullanıcılar arasında mesaj gönderme, mesaj alma olanağını hızlı ve ucuz olarak sağlayan servistir. İnternet kullanıcıları, elektronik posta hizmetinden yararlanmak için e-mail (elektronik posta) adresi alırlar. Herkesin elektronik posta adresi ayrıdır. Bu adres ile dünyanın herhangi bir yerindeki kullanıcı; başka bir kullanıcıya, bilgisayara ve bulunulan yere bağımlı olmaksızın yazı, resim, ses, video görüntü gibi mesajlar gönderip kendisine gönderilen mesajlara ulaşabilmektedir.

e. FTP (dosya aktarma hizmetleri)

FTP (file transfer protocol): Ağ üzerinden dosya gönderme tanımıdır. Dosya arşivlerinin bulunduğu bilgisayara bağlanarak istenilen dosyaların kişisel bilgisayara aktarılmasına olanak sağlar. Dosyaların saklandığı sitelere ftp siteleri denir. Bu sitelerin adresi ftp:// ile baslar.

D.GÜVENLİK, TELİF HAKLARI VE HUKUK

1. Güvenlik

a. Dosyaların taşınabilir kayıt ortamlarına yedeklenmesi

Bilgisayarlarda oluşabilecek arızalar veya bilgisayarların çalınması gibi durumlarda maddi kayıplardan çok daha önemli olan veri ve bilgi kaybı oluşur. Bilgi kaybını önlemek veya en aza indirmek için mutlaka yedek alınması gereklidir. Dosyaların yedeklerini almak için birden fazla yöntem kullanılabilir:

CD yazıcılar kullanılarak verilerin CD’lere kaydedilmesi sağlanabilir.

DVD yazıcılar kullanılarak verilerin DVD’lere kaydedilmesi sağlanabilir.

Dış sabit disklere yedekler alınabilir. Küçük boyutlu dosyalar için USB Flash

bellekler kullanılabilir. Veri yedekleme cihazları kullanılabilir.

b. Elektrik kesintisinde veri kaybı

5

Bilgisayarlarda tüm çalışmalar ana bellek (RAM) üzerinde yapılır. RAM bellekler bilgiyi saklamazlar. Elektrik kesildiğinde içindeki tüm bilgiler silinir. Bundan dolayı güç kaynakları ve ups aygıtları kullanılır.

c. Dosyalara dışarıdan erişilmesinin engellenmesi

Bilgisayar ağları üzerinden bilgisayarınıza başka bilgisayarlar tarafından izinsiz bağlanılmaması için kişisel firewall dediğim güvenlik yazılımları kullanılmalıdır.

d. Gizlilik hakkı

Yapılan çalışmalar, aksi çalışmayı yapan kişi veya kişiler tarafından belirtilmedikçe kişiye özeldir. Bu hak gizlilik hakkı olarak adlandırılır. İzin alınmadıkça veya genel kullanıma açılmadıkça başka kullanıcıların dosyalarına girmek ahlakî açıdan uygun olmamasının yanında yasal bir suçtur.

e. Bilgisayarın korunması ve şifrelenmesi

Bilgisayarların istenmeyen kullanıcılar tarafından açılmasını ve kullanılmasını engellemeyi sağlayan şifreler kullanılabilir. BIOS şifresi olarak adlandırılan bu şifreler, bilgisayarın açılısı sırasında kullanıcıya şifre sormayı sağlar. Hatalı şifre girildiğinde bilgisayar kullanıma açılmaz.

2. Bilgisayar Virüsleri

a. Virüslerin tanıtımı ve çeşitleri

Uygulama programları her zaman iyi bir amaç için hazırlanmazlar. Kimi zaman kötü amaçlı kişiler tarafından, bilgisayarlara zarar vermek üzere programlar yazılır. Kötü amaçlı bu programlara virüs denir.

BOOT Sektör Virüsleri : Sistem dosyalarına bulaşarak bilgisayar işletim sistemine zarar veren virüslerdir. Bilgisayar açılıp kapatılana kadar otomatik olarak çalışır ve bilgisayara yayılır.

Program Virüsleri : Bazı programlara bulaşarak o programların çalışmasını engelleyen virüslerdir.

Makro Virüsleri : Microsoft Word ve Microsoft Excel gibi popüler uygulama programlarının makro dillerini kullanılarak yazılıyorlar. Makrolar veri dosyalarında kaydedildiği için virüslü belge açıldığında virüsün makro kodu çalışmaya başlar.

Script Virüsleri :

1.Worm(Solucan): Solucanlar da bir yazılımdır.. İlk olarak, bilgisayarda dosya veya bilgi ileten özelliklerin denetimini ele geçirir. Ağları yavaşlatırlar,sizin ve başkalarının Internet'teki Web sayfalarını görüntülerken uzun süreler beklemenize yol açarlar.

2. Truva Atı(Trojan): Yerleştiği bilgisayarı sahibinin bilgisi dışında başkalarının yönetmesine olanak

sağlar. Böylece bilginiz ve izniniz olmadan başkaları bilgisayarınızı yönetebilir.

3. Casus(Spyware) : Bu programlar kullandığınız masum görünen ve genelde internetten bedava diye reklamını görüp indirdiğiniz programlar ile bilgisayarınıza bulaşan programcıklardır. Temel amaçları kuruldukları bilgisayarda bilgi toplamak ve bu bilgileri bu programları yazan kişilere yönlendirmektir.

4. Spam(Gereksiz Posta): İnternet yoluyla çok sayıda kişiye genellikle reklam amacıyla gönderilen e-postalara spam denir.Tanımadığınız adreslerden gelen mesajların eklerini açmayınız. Gelen e-postanın gönderenin de anlamsız karakterler görürseniz siliniz. Kimin gönderdiğini bilmediğiniz e-postadaki adresleri tıklamayınız.

b.Bilgisayar sistemlerine bulaşması

Virüsler kopyalama yöntemi ile bilgisayar sistemlerine bulaşırlar. Kendi kendini kopyalayan virüsler, bilgisayar ağları ve internet üzerinden bilgisayara bulaşabilirler. Elektronik posta ile kopyalama, en yaygın kullanılan virüs çoğalma yöntemidir. Ekindeki dosyada virüs bulunan bir elektronik posta açıldığında, virüs kendini bilgisayar sistemine otomatik olarak kopyalar.

c. Dosya indirmedeki tehlikeler

İnternet ortamından istenen bir dosyanın kullanılan bilgisayara indirilmesi çok sık yapılan bir işlemdir. Özellikle müzik ve oyun dosyaları, virüs içerebilecek dosyalardır. Dosya bilgisayara indirildikten sonra kontrol edilmeden açıldığında virüs içeriyorsa, virüs kendini bilgisayara kopyalayacak ve bilgisayar virüsleşecektir. Kaynağı bilinmeyen veya güvenilir olmayan hiçbir dosya bilgisayara indirilmemelidir.

d. Korunma

Virüslerden korunmak için kullanılan programlara virüs kalkanı denir. Bu programlar sürekli olarak açılan ve indirilen dosyalarda, elektronik postalarda virüs olup olmadığına bakarlar. Virüs bulunduğunda kopyalamaya izin vermez ve uyarı verirler. Sürekli olarak virüs kontrolü yapıldığı için, bu tür programlar bilgisayar performansını düşürür. Ancak virüs bulaşmasını engelledikleri için kullanılması önerilir. Özellikle yoğun internet ve ağ bağlantısının kullanıldığı ortamlarda bu programları kullanmak, daha sonra çıkacak sorunları bastan engellemek anlamına gelecektir.

6

3. Telif Hakkı

a. Yazılım telif hakkı ve kopyalama

Yazılım üreticisi olan kisi veya firma, yazılımı kendi adına lisanslandırmıştır. Bu tür yazılımları satın almadan kullanmak, yasalara aykırıdır. Lisanslı yazılımlar için sadece yedekleme amacı ile bir tek kopyalama hakkı vardır.

b. Paylaşma ve ödünç verme

Yazılım üreticisi olan kişi veya firma, yazılımın paylaşma ve ödünç verme hakkını yasaklamıştır. bunu yapmak suç oluşturur.

c. Dosyaların ağ kanalıyla transfer edilmesinin sonuç ve yaptırımları

Yazılım üreticisi olan kişi veya firmanın izni olmadan dosyaların ağ kanalıyla transfer edilmesi, yazılımın kopyalanması ile aynı anlamdadır ve yasal olarak suçtur. Üreticinin izni olmadan internet ortamından veya ağ üzerinden herhangi bir yazılım paylaşıma açılamaz. İzinsiz olarak bir programın dağıtılması, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa göre suç oluşturur.

d. Paylaşım yazılımı

Yazılım üreticisi olan kişi veya firma, yazılımın belirli bir süre kullanımına izin vermiştir. İzin verilen süre içinde kullanan kişi tarafından satın alınmadığı takdirde, süre bitiminde kullanılamaz duruma gelir. Bu programlara paylaşılabilir program (shareware) denir.

e. Kamuya açık yazılım

Yazılım üreticisi olan kişi veya firma, hiçbir ücret almadan yazılımın kullanımına ve kopyalamaya izin vermiştir. Bu yazılımlara genel olarak ücretsiz yazılım (freeware) denir.

f. Kullanıcı lisansları

Çok kullanıcılı ortamlarda (ağ ortamları) kullanılan yazılımlar, kullanıcı sayısına göre lisanslandırılır. Lisans anlaşmasında izin verilen ve satın alınan kullanıcı sayısından daha fazla kullanıcıya yazılımı açmak yasal olarak suçtur. Sadece anlaşmada izin verilen kullanıcı sayısında çalışma yapılabilir.

E. İŞLETİM SİSTEMİ WINDOWS XP

Win XP Masaüstü Simgeleri ve Görev Çubuğu Bilgisayarım: Bilgisayarın tüm sürücülerine, varsa ağ bağlantılarına ve ayarlarına ulaşmak için kullanılır

Belgelerim: Windows programı, kullanıcının hazırladığı yazı, resim, tablo gibi dosyaları gruplandırmak ve hızlı erişimi sağlamak üzere Belgelerim klâsörünü tanımlar. Masaüstü ekran

görüntüsünde bulunan Belgelerim simgesi ile bu klâsöre ulaşım yapılabilir.

Geri Dönüşüm Kutusu: Windows işletim sisteminde, silinen dosyalar, kıs ayollar ve klâsörler, Geri Dönüşüm Kutusuna atılır. Geri Dönüşüm Kutusu boşaltılmadığı sürece silinen dosyalar geri alınabilir. Geri Dönüşüm Kutusu simgesi çift tıklanarak silinen dosyaların listesi görülebilir. Buradan istenilen dosyalar seçilerek Dosya menüsünden Geri Al komutu ile kurtarılır.

Görev Çubuğu

Masaüstünden çalışan tüm programları ve pencereleri kendi üstünde gösterir. Üzerinde ayrıca üç bölüm vardır.

1.Başlat menüsü : Bilgisayarda çalışan tüm programlar, işletim sistemi ile ilgili ayarlamalar, bilgisayarın kapatılması, dosya ve klasör arama, en sık kullanılan programların listesini tutan bölümdür.2. Hızlı Başlat : Üzerinde bulunan simgeler seçildiğinde onları tek seçim hareketi ile çalıştıran bölümdür.3. Bildirim Alanı : İşletim sisteminin arka planında çalışan programlarının kullanıcıları bilgilendirdikleri bölümdür.

Bir Uygulama penceresinin bölümleriBaşlık Çubuğu : Açılan klasör ve programların isiminin yazılı olduğu araç çubuğudur. En sağ tarafında kapat, ekranı kapla ve simge durumunda küçült düğmeleri bulunur.Menü Çubuğu : Dosya, düzen gibi menülerden oluşan bu araç çubuğu dosya ve klasörlerin düzenlenmesini sağlar.Standart Düğmeler : Klasörler arasında gezinme, en üst klasöre gitme gibi işlemleri kısa yoldan gerçekleştiren araç çubuğudur.Adres Çubuğu : Açık olan klasörün konumu bildirir.Durum Çubuğu : Klasör içinde toplam ne kadar dosya ve klasör olduğunu gösterir.

Win XP Sisteminde Dizin ve Dosya Yapısı

Dosya : Dosya bilgisayarımızda bilgi kümelerine verilen isimdir. Her bir dosya 0 ve 1 ler den oluşan bilgi kümeleridir.

Dizin(Klasör) : Klasörler dosyaları birbirinden ayırmak için kullanılan bileşenlerdir. Klasörler dosyalara kolay erişim sağlar. Sabit diskte yer kaplamaz, sınırsız sayıda üretebilir.

Dosya Çeşitleri

Sistem Dosyaları:  Bir bilgisayarın açılması için gerekli olan dosyalardır.

IO.SYS, MSDOS.SYS ve COMMAND.COM

7

Yapılandırma Dosyaları: 

AUTOEXEC.BAT toplu işlem dosyasıdır.

CONFIG.SYS bilgisayarın fiziksel donanımının düzenlendiği dosyadır.

Diğer Dosyalar: Sistem ve yapılandırma dosyaları dışındaki tüm dosyalar diğer dosyalardır. Diğer dosyalar içinde kendi başına çalışabilen dosyalar vardır. Bu dosyalar çalışmak için başka bir programa ihtiyaç duymaz. Uzantıları : Exe, com, bat

Dosya Özellik Penceresi

Dosya Adı : Dosyanın isminin yazılı olduğu bölümdür.Dosya Türü : Dosyanın hangi programa ait olduğunu gösterir.Konum : Dosyanın hangi sürücü ve hangi klasör içinde oluğunu gösterir.Boyut : Dosyaların gerçek boyutlarını gösteren bölümdür.Diskte Boyutu : Dosyanın o sürücü içerisinde kapladığı alanı gösterir.Oluşturma : Dosyaların oluşturulma tarihini gösterir.Değiştirme : Dosyaların tarih ve saat bilgisi, dosyanın en son işlem gördüğü zamanı gösterir.Erişim : Dosyaların en son açıldığı tarihi gösterir. Öznitelikler :Gizli : Klasör ayarlarında Gizli ve sistem dosyalarını gösterme komutu seçili ise, dosya adının listede görüntülenmemesini sağlar.Salt okunur : Dosyanın, sadece okunur olmasını sağlar. Bu niteliği aktif olan dosyaların içinde değişiklik yapılamaz. Dosya silinmek istendiğinde salt okunur dosya uyarısı alınır ve onay verilmeden silinemez.

Dosya Sistemleri : Dosyaların sabit disk üzerinde nasıl yerleşeceğini ayarlayan bir sistemdir. Bazı dosya sistemleri :

FAT -> 64 KBFAT32 -> 16 KBNTFS -> 4 KB

Dizin özellikleri

Klasör Adı : Klasör isminin yazılı olduğu bölümdür.Tür : Klasör içinde bulunan dosyaların hangi programa ait olduğunu gösterir.Konum : Klasörün hangi sürücü ve hangi klasör içinde oluğunu gösterir.Boyut : Klasör içindeki dosyaların gerçek boyutlarını gösteren bölümdür.Diskte Boyutu : Klasör içindeki dosyanın o sürücü içerisinde kapladığı alanı gösterir.Değiştirme : Klasörün oluşturulma tarihini gösterir.

Dosya ve Klasör Çoğaltma

Kes -> Ctrl+X Kopyala -> Ctrl+C

Yapıştır -> Ctrl+V

Seçili nesneler farenin sol tuşu ile tutulup çekilerek istenilen bir yere taşınabilir. Aynı sürücü üzerinde seçili simgeleri farenin sol tuşu ile tutup çekme işlemi, taşıma işlemi olarak adlandırılır. Dosyalar bırakılan yere taşınır.

Farklı sürücüler arasında (Sabit diskten diskete, bir başka sabit diske vb.) seçili simgeleri farenin sol tuşu ile tutup çekme işlemi, kopyalama işlemi olarak adlandırılır. Dosyalar bırakılan yere kopyalanır.

Dosya ve Klasör SeçmeDosyaları silmek, kopyalamak, taşımak, sıkıştırmak vb. işlemler için öncelikle seçmek gereklidir. Komutlar, seçili simgeler üzerinde çalışır. Sadece bir tek dosyayı seçmek için, dosya adı veya simgesi farenin sol tuşu ile bir kez tıklanır. Birden fazla dosyayı seçmek için aşağıdaki yöntemler kullanılır.Tek tek seçmek için CTRL tuşu kullanılır. Sıralı olarak seçmek için SHIFT tuşu kullanılırDosya ve Klasör Silme Silinen dosyalar önce Geri Dönüşüm Kutusuna giderler. Geri Dönüşüm Kutusundan da silinirlerse tamam ile silinmiş olurlar. Delete -> Geri Dönüşüm Kutusuna Gönderir Shift+Delete -> Geri Dönüşüm Kutusuna gitmeden siler.Dosya ve dizinleri yeniden isimlendirmeDosya ve dizinlerin (klâsör) adını değiştirmek için aşağıdaki yöntemlerden biri kullanılır:Adı değiştirilecek dosya veya klâsör üzerinde farenin sağ tuşuna tıklanır. Menüden Ad Değiştir komutu seçilerek yeni ad girişi yapılır. Adı değiştirilecek dosya veya klâsör seçilir. Klâvyeden F2 tuşuna basılarak Ad Değiştir durumuna geçilir. Yeni ad girişi yapılır. AramaBir dosya veya klâsör aramak için Ara komutu kullanılır. Ara komutu Başlat menüsünden çalıştırılabileceği gibi, Windows Gezgini veya Bilgisayarım pencerelerinde bulunan Dosya menüsünden de çalıştırılabilir. Ayrıca herhangi bir sürücü veya klâsör üzerinde farenin sağ tuşu ile açılan kıs ayol menüsünde de Ara komutu vardır. Kısa yol tuşu F3’dür.Dosya adı içinde ? ve * joker karakterleri kullanılabilir. Yıldız ( * ) jokeri birden fazla karakter yerine kullanılır. Soru işareti ( ? ) jokeri ise bir tek rakam yerine kullanılır. Kullanım örnekleri aşağıda sıralanmıştır.B*R.exe -> arama sonucu olarak; uzantısı exe olan, dosya ismi b ile başlayıp r ile biten bütün dosyaları bulur.T*.*M -> arama sonucu olarak; uzantısının son harfi M olan, dosya ismi T ile başlaya bütün dosyaları bulur.G??E?.D* -> arama sonucu olarak; uzantısının ilk harfi D olan, dosya ismi G ile başlayıp 4. harfi E olan 5 harfli bütün dosyaları bulur.

8

EXCEL

Excel programını açtığınızda karşılaşacağınız boş çalışma alanı, yatay ve dikey çizgilerin birbiriyle kesişmesi sonucunda ortaya çıkan dikdörtgen "hücrelerden oluşur. Dikey olarak bir araya gelen hücreler sütunların ortaya çıkmasını sağlar ve bu sütunlar da bir harf ile (A'dan Z'ye ) belirtilir. Yan yana dizilen hücreler ise satırları oluşturur ve satırları belirtmek için rakamlar kullanılır.

Eğer dilerseniz, hücre ve satır genişliklerini kendi ihtiyaçlarınıza göre değiştirebilirsiniz. Amiral Battı oyununu biliyorsanız, Excel'in size sunacağı çalışma alanına da kolayca adapte olmanız mümkün.

Hücre, veri girişi için kullanacağınız temel ünitedir. Her bir hücreye metin,rakam veya matematiksel formüller girme şansına sahipsiniz.

Excel ile yaratılan belgelere, genel olarak "çalışma dosyası" adı veriliyor. Bir çalışma dosyası sadece tek bir sayfadan oluşabileceği gibi; sayısız sayfanın bir araya gelmesi sonucunda da ortaya çıkabilir.ÇALIŞMA ALANI

Excel'in kullanıcılarına sunduğu çalışma alanı, daha önce de bahsettiğimiz gibi dikey ve yatay çizgilerin oluşturduğu dikdörtgen hücrelerden meydana geliyor. Eğer pencereye dikkatli bakarsanız, sağ ve alt kenarlarda birer kaydırma çubuğu bulunduğunu göreceksiniz. Bu çubuklar, sayfanın bir yerinden başka bir yerine geçmenizi sağlarlar. Kaydırma çubuklarına en çok ihtiyaç duyacağınız programlardan birisinin de Excel olduğunu bilmenizde yarar var. Çünkü Excel sayfaları, Word sayfaları kadar rahat bir çalışma ortamı sunmazlar.

ETKİN HÜCRE

Excel, her seferinde sadece tek bir hücreyi etkin hale getirmenize izin verir. Yeni bir belge açıldığında, A1 hücresi etkin olarak belirecektir. Ancak üzerinde çalıştığınız bir belgeyi kaydetip daha sonra tekrar açmayı denerseniz, etkin hücrenin kapatmadan önce tıkladığınız son hücre olduğunu göreceksiniz. Hangi hücrenin seçili olduğunu (etkin olduğunu) anlamak için, kenar çizgilerine göz atmanız yeterli. Eğer bir hücrenin kenarları diğer hücrelerden daha kalın görünüyorsa, o hücre etkin demektir.

Hücrenin adını (yani koordinatlarını) görmek isterseniz, formül çubuğunun solunda yer alan küçük alana göz atmalısınız. Burada hangi hücrenin etkin olduğu belirtilmektedir. Eğer hücre içerisine herhangi bir giriş yaptıysanız, yazdıklarınız formül çubuğunda otomatik olarak görüntülenir.GENİŞ METİNLER

Eğer yazdığınız metin hücre boyundan daha uzunsa hemen umutsuzluğa kapılmayın ve yazmaya devam edin; yazdıklarınız asla kaybolmayacaktır. Girişi yaparken, hücre dışına taşan metnin yan taraftaki hücreye doğru devam ettiğini fark edeceksiniz. Giriş tamamlandıktan sonra, eğer yandaki hücre dolu ise metin bütünüyle hücrenin içerisine girer ve taşan bölümler görülmez. Eğer yandaki hücre boşsa, yazdıklarınızın tamamını görmeye devam edeceksiniz. Peki ama hücre içerisinde gizli kalan girişleri görebilir miyiz? Bunun gerçekleşmesi için farklı yöntemlerden yardım alma şansınız var:

• Sütun genişliğini, girişin uzunluğuna göre arttırabilirsiniz,• Uzun girişleri birkaç satıra bölebilirsiniz,• "Metni Kaydır" seçeneğinin yardımıyla girişin satırlara ayrılmasını sağlayabilirsiniz,• Kullandığınız karakterleri veya harf boyutunu değiştirebilirsiniz. SÜTUN

9

GENİŞLİĞİ NASIL DEĞİŞTİRİLİR? 

Sütunların genişliğini değiştirmek oldukça basittir. İşaretçiyi, genişliğini değiştirmek istediğiniz sütun başlığının sağ kenarına getirin. İşaretçinin çift yönlü bir oka dönüştüğünü göreceksiniz. Farenin sol tuşuna basarak ve fareyi sağa-sola kaydırarak sütunu istenilen genişliğe getirin. İlgili olan sütunun sağında kalan diğer sütunlar otomatik olarak kayacaklardır. Sütunu istediğiniz genişliğe getirdiğinizde fare tuşunu bırakabilirsiniz. Siz sütun genişliğini ayarlarken, işaretçinin yanında küçük bir kutucuk belirir ve o anki genişliği görmenizi sağlar.

METNİ KAYDIRMAK

"Metni Kaydır" seçeneği, uzun metinlerin hücre içerisinde satırlara bölünmesini ve hücrelere sığdırılmasını sağlar. Önce uzun metnin bulunduğu hücreyi etkin hale getirin ve "Biçim" menüsünden "Hücreler" satırını seçin. Yeni bir pencerenin açıldığını göreceksiniz. "Hizalama" sekmesi altındaki "Metni Kaydır" satırının yanındaki onay kutusuna tıklayın. "Tamam" düğmesine bastığınızda, metin otomatik olarak sütunun genişliğine uyacak ve tamamen görülebilecek şekilde daha fazla satıra bölünecektir. Buna bağlı olarak, hücrenin yüksekliği de artabilir.BİLGİ: BİR SAYFADAN DAHA ÇOK SAYFA

Bir Excel belgesi, çok sayıda çalışma sayfasından oluşabilir. Bu sayfalar arasında geçiş yapmak için pencerenin alt kısmında göreceğiniz sekmeleri kullanmalısınız. Boş bir Excel belgesi açtığınızda, pencerede 3 adet sekme bulunduğunu göreceksiniz. Bu sekmeler arasından dilediklerinizi silebilir ya da mevcut sayfalara yeni sayfalar ekleyebilirsiniz.

EXCEL'DE FORMÜL VE FONKSİYONLAR

 

 

            Temel özelliklerini öğrendikten sonra, Excel hakkında bilinmesi gereken ikinci konu, Excel’de hazır bulunan fonksiyon yapılarının kullanımıdır. Kullanıcının oluşturacağı tablolar, ne kadar düzenli, anlaşılır ve dinamik bir yapıya sahip olursa olsun, sonuç elde etmede önemli bir faktör de zamandır. İşte Excel’in sunduğu imkanlar içinde kolay kullanım sağlayan ve zamandan kazandıran fonksiyonlar, bu bölümün konusunu oluşturmaktadır.

 

Formül ve Fonksiyon Kavramı                                 Excel’de, bir çalışma sayfasına girilen veriler üzerinde, çözümleme ve ilişki kurma gibi işlemler yapılabilir. Bu bağlamda, Excel hücrelerine, temel matematiksel kuralların uygulandığı formüllerin yanı sıra, hazır bulunan karmaşık yapıdaki fonksiyonlar da girilerek her türlü hesaplama yaptırılabilir. Anlatımlarımızda, kullanıcının matematiksel kurallar çerçevesinde dört işlem aracılığı ile kendisinin hazırladığı yapıları formül, Excel’de hazır bulunan ve uyulması zorunlu bir formata sahip yapıları dafonksiyon (Excel’deki adıyla işlev) olarak ifade edeceğiz. Kullanıcılar tarafından oluşturulan formüller, sadece matematiksel işlemlerin sonuçlarını hesaplayabilirken, fonksiyonlar, matematiksel ve mantıksal öğelerin dahil olduğu bir çok karmaşık yapıya sonuç üretebilme yeteneğine sahiptir.

            Elektronik bir hesap tablosunu, hesap tablosu yapan sadece verilerin

10

girilmesi ile oluşan statik yapıdaki tablo görüntüsü değil, formül ve fonksiyonlarla desteklenen dinamik bir işlemler topluluğu olmasıdır. Örneğin, Excel’de rahatlıkla iki sayısal değeri birbiriyle toplar, başka bir sayı ile çarpar, çıkan değeri bir başka sayıdan çıkarabilir ve son olarak elde edilen sayıyı belirli bir değere bölebilirsiniz. Burada da görüldüğü gibi, Excel, bir hesap makinesinin görevini üstlenebiliyor. Ancak, yukarıdaki örnekte, aynı işlemler farklı değerlere uygulanmak istense idi, bir hesap makinesinde değerleri değiştirerek aynı işlemleri tekrar yapmak gerekirdi. Burada Excel’in avantajı, değerleri ve formülleri bir kez girdikten sonra, değişen değerlere göre elde edilen sonuçların anında alınabilmesidir.

            Excel gibi bir program, sadece dört işlem değil, istatistiksel analiz, fizibilite, mali değerlendirme gibi uygulamaları da kısa sürede ve hatasız yapmanızı sağlar. Excel’i kullanmanın en önemli sebebi, değişik amaçlara hizmet edebilen hesap tablolarının, kullanıcının istediği gibi düzenleyebileceği bir yapıda olmasıdır.

 

Formül Oluşturma            Yukarıdaki anlatımda da ifade edildiği üzere, kullanıcının temel matematik kurallarını dikkate alarak kendi oluşturduğu yapılara formül adını vereceğiz. Bahsi geçen, fonksiyon ve formül kavramlarının temel anlamı içinde, işlemleri otomatik ve kolay olarak sonuca ulaştırma ifadesi yatmaktadır. Zaten formül denince, belirli değerleri bazı işlemlerden geçirerek çözüme ulaştıran eşitlik akla gelmektedir. Excel’de bir formül oluşturmanın belirli kuralları vardır.

            Excel’de Formül Oluşturma Kuralları:            1. Formül yapılarının ilgili hücreye girişi sırasında mutlaka eşittir (=) işareti ile başlamak gerekir. Eşittir (=) ile başlanmamış bir formül yapısı Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

            2. Bir formül oluşturulurken, sayısal bir değer, hücre adresi, tanımlanmış hücre adı ve formüle anlam katacak olan operatörler kullanılır.

Operatörler: Matematikte kullanılan ve hesaplama işlemine anlam katan işaretlerdir. Buna göre bir hesaplama işleminde kullanılabilecek operatörler ve anlamları aşağıda verilmiştir:

1.            Toplama “+”                                    9.       Eşit “=”2.            Çıkartma “-“                                  10.     Eşit değil “<>”3.            Çarpma “*”                                    11.     Büyük “>”4.            Bölme “/”                                       12.     Küçük “<”5.            Parantez “()”                                  13.     Büyük Eşit “>=”6.            Yüzde “%”                                     14.     Küçük Eşit “<=”7.            Kuvvet (üs) “^”                             15.     Ve “&”8.            Çift Tırnak (“ “) 

            3. Formül yazımı sırasında, kullanılacak değerler ve hesaplama işaretleri bilinen kurallar çerçevesinde ve öncelik ilişkisine dikkat edilerek girilir.

 

11

İşlem Öncelik Sırası: Ardı ardına yapılması gereken seri matematiksel işlemler varsa, bir kural olarak bunların belirli bir sıra dahilinde olması gerekir. Buna göre işlemlerin öncelikleri sırası ile aşağıda verilmiştir:

1.Parantez “( )”2.Yüzde “%”3.Kuvvet (üs) “^”4.Çarpma ve Bölme “*, /”5.Toplama ve Çıkartma “+, -“ 

            4. Formülde, hücre adresi ve hücreye tanımlanmış ad dışında herhangi bir alfabetik değer kullanılacak ise, mutlaka çift tırnak (“ “) içinde yazılmalıdır. Hücre adresi, hücreye tanımlanmış ad ve sayısal değerler kesinlikle tırnak içinde yazılmamalıdır. Çift tırnak (“ “), içinde yazılmış her değer, Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

            5. Formül içinde değerler arasında ve başlangıçta kesinlikle boşluk kullanılmamalıdır. Boşluk, Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

            Bir Uygulama Örneği: Maliyet (M), Üretim Miktarı (ÜM) ve Değişken Maliyet (D)’in çarpımına, Sabit Maliyet (S)’in eklenmesiyle; Satış Hasılatı (SH), Satış Miktarı (SM) ile Satış Fiyatı (SF)’nın çarpımıyla bulunmaktadır. Bunlara bağlı olarak, Kar (K) da, Satış Hasılatı’ndan Maliyet’in çıkarılmasıyla hesaplanmaktadır. Bu açıklamalar ışığı altında Excel’de, üretilen tüm ürünlerin satıldığı varsayımı altında Kar’ın otomatik olarak belirlenmesini sağlayan bir formül geliştirilmek isteniyor.

            İfadeleri anlatan harfleri kullanarak oluşturulan formüller;

            ÜM = SM varsayımına göre

            M = (ÜM*D)+S            SH = SM*SF            K = SH – M            K = (SM*SF) - ((ÜM*D)+S) şeklinde yazılabilir.

            Bu örneği bir Excel tablosu halinde düzenlersek, bazı değerlerin kullanıcı tarafından girilmesi gereken değişken, bazılarının da formül yapısında oluşturulması gerektiği görülecektir. Kullanıcı tarafından girilmesi gereken değişken yapıdaki değerler, Üretim Miktarı (ÜM), Değişken Maliyet (DM), Sabit Maliyet(S) ve Satış Fiyatı (SF)’dır. Satış Miktarı (SM) da aslında değişken yapıdadır. Ancak, bu değerin kullanıcı tarafından girilmemesinin sebebi Üretim Miktarı ile eşit varsayımı altında işlem yapılmasıdır. Formül olarak oluşturulacak değerler ise, Maliyet (M), Satış Hasılatı (SH), Satış Miktarı (SM) ve Kar (K)’dır. Hücre adresleri temelinde oluşturulan Excel tablosu aşağıda verilmiştir.

12

Excel’de Hazır Fonksiyonların Kullanımı            Yukarıda görüldüğü üzere, Excel’de matematiğin temeli olan dört işlem rahatlıkla kullanılabilir. Ancak, karmaşık ya da matematiksel olmayan bazı işlemler yapılmak istendiğinde, dört işlem yeterli olmayacak ya da çok zaman alıcı olacaktır. İşte bu gibi, dört işlemin ya da bir başka ifade ile kullanıcının kendi oluşturduğu formüllerin yetersiz kaldığı noktada, sayısı yaklaşık 400 adeti bulan hazır fonksiyonlar imdada yetişir. Bunlar sayesinde dört işlemin yapamadığı karışık algoritmalar da çözüme ulaştırılır. Küçük bir örnekle bu durumu açıklayalım.

            Bir Uygulama Örneği: Bir firma, satışını yaptığı üç ürün için, üçer aylık toplam kazanç değerlerini hesaplamak için Excel programını kullanacaktır. Bunun en bilinen yolu, her ürün için elde edilen kazancı ifade eden sayılar arasında toplama işareti olan artı (+)’nın kullanılmasıdır. Excel’de toplanacak değerlerin bulunduğu hücre adreslerinin arasında da artı (+) kullanılarak aynı sonuç elde edilebilir.

            Ancak, bu işlemin sonucunun alınması için, her hücrenin adresini tek tek yazmak gerektiğinden, oldukça güç olduğu görülmektedir. Hatta, ürün sayısının daha fazla olabileceği ve yılın tüm ayları için bu işlemin yapılacağı göz önüne alınırsa, işlemin ne kadar zaman alıcı ve külfetli bir uygulama olacağı açıkça anlaşılmaktadır. Bunun için, hücre ve değer sayısı artsa dahi,

işlemleri kolaylaştıran ve zaman kaybından kurtaran, Excel’de hazır bulunan fonksiyonlara baş vurmak daha uygun olacaktır. Bu örnek için, ilk öğreneceğimiz hazır fonksiyon TOPLA fonksiyonudur. Burada fonksiyonun kullanılacağı, yani toplam değerinin yazılacağı hücre seçilerek, toplanması gereken hücre adreslerinin yeraldığı=B2+B3+B4+C2+C3+C4+D2+D3+D4 formülü yerine =TOPLA(B2:D4) fonksiyonu yazılır. İki ifadenin de vereceği sonuç aynı olacaktır.

            Excel’de Fonksiyon Kullanma Kuralları:            1. Fonksiyonların ilgili hücreye girişi sırasında mutlaka eşittir (=) işareti ile başlamak gerekir. Eşittir (=) ile başlanmamış bir fonksiyon yapısı Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

            2. Bir fonksiyon girişi sırasında, sabit herhangi bir değer (sayı, metin, tarih, vs.), hücre adresi, tanımlanmış hücre adı, kullanıcı  tarafından oluşturulmuş formüller, operatörler, fonksiyon elemanları ve fonksiyonun formatını tamamlayıcı işaretler kullanılır.

            3. Formülde, hücre adresi ve hücreye tanımlanmış ad dışında herhangi bir alfabetik değer kullanılacak ise, mutlaka çift tırnak (“ “) içinde yazılmalıdır. Çift tırnak (“ “) içinde yazılmış her değer, Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

            4. Formül içinde değerler arasında ve başlangıçta kesinlikle boşluk kullanılmamalıdır. Boşluk, Excel tarafından alfabetik bir değer olarak kabul edilecektir.

13

            5. Kullanılan bir fonksiyonun doğru ve eksiksiz sonuç verebilmesi için formatına (Excel’deki adıyla sözdizimine), yani oluşturulma biçimine (noktasına, virgülüne, noktalı virgülüne, parantezine, çift tırnağına kadar...) dikkat edilmesi ve hiçbir detayın atlanmaması, formatı oluşturan her elemanın yerli yerinde kullanılması gerekir. Fonksiyonun formatında mevcut herhangi bir elemanın kullanılmaması ya sonucun hatalı olmasına ya da o formülden sonuç alınamamasına sebep olur.

            6. Excel’de fonksiyonlarda kullanılacak hücre adresleri, göreceli, mutlak ya da yarı mutlak yapıda olabilirler. Göreceli hücre adresleri değişken, mutlak hücre adresleri ise sabit değer taşırlar. Bir hücre adresini sabitleştirmek için satır, sütun ifadesinin önüne $ işareti konur. A1 göreceli bir hücre adresi, $A$1 ise mutlak bir hücre adresidir. $A1 şeklindeki bir ifade ise yarı mutlak yapıdadır. Mutlak adresi, göreceli adresten ayıran nokta, mutlak adresin içerdiği değerin veya fonksiyonun her hücrede aynı şekilde kalmasıdır. Göreceli bir adres ise hücrenin herhangi bir şekilde yer değiştirmesi sonucunda, yeni duruma göre değişiklik, bulunduğu hücrenin adresine göre farklılık gösterir.

14