Biznesi dhe mjedisi i Biznesi dhe mjedisi i jashtëm i tijjashtëm i tij

Prof. dr. Besim BeqajProf. dr. Besim Beqaj

Objektivat e ligjeratësObjektivat e ligjeratës

Rendësia e mjedisit të jashtëm të Rendësia e mjedisit të jashtëm të biznesitbiznesit

Megamjedisi dhe elementet e tijMegamjedisi dhe elementet e tij Mikromjedisi dhe elementet e tijMikromjedisi dhe elementet e tij Evoluimi i rolit të biznesit në shoqëriEvoluimi i rolit të biznesit në shoqëri Përgjegjësitë sociale të biznesitPërgjegjësitë sociale të biznesit

Organizatat e biznesit

Faktorët politiko-ligjor

Faktorët socio-kulturor

Faktorët ndërkombëtar

Faktorët teknologjik

Faktorët ekonomik

Ndikimi i makromjedisit mbi biznesin

Organizata e biznesit

Partnerët

Furnitorët

Rregullatorët

Klientet

Konkurrentët

Sindikatat

Fuqia punëtore

Ndikimi i mikromjedisit mbi biznesin

55

Të diplomuarit më të suksesshëm të universiteteve në të ardhmen Të diplomuarit më të suksesshëm të universiteteve në të ardhmen do të jenë ata që do të mund të gjinden në autostradën e do të jenë ata që do të mund të gjinden në autostradën e informacionit. informacionit.

INTERNET-i është një rrjet i pajisjeve kompjuterike dhe të INTERNET-i është një rrjet i pajisjeve kompjuterike dhe të

telekomunikacionit i cili i lidh njerëzit gjithandej botës në një telekomunikacionit i cili i lidh njerëzit gjithandej botës në një sistem unik komunikimi. Informatat mbi gati secilën temë që mund sistem unik komunikimi. Informatat mbi gati secilën temë që mund ta imagjinoni tani mund të gjinden në internet. ta imagjinoni tani mund të gjinden në internet.

Pa marrë parasysh profesionin të cilin e zgjidhni, gjasat janë se ju Pa marrë parasysh profesionin të cilin e zgjidhni, gjasat janë se ju do të bëheni më produktiv nëse përdorni teknologjitë më të reja, do të bëheni më produktiv nëse përdorni teknologjitë më të reja, përfshirë këtu kompjuterët, modemet, fakset, etpërfshirë këtu kompjuterët, modemet, fakset, etjj. .

Konkurrenca në mes të bizneseve kurrë nuk ka qenë më e madhe Konkurrenca në mes të bizneseve kurrë nuk ka qenë më e madhe se sot. Disa kompani e kanë gjetur përparësinë e tyre konkurruese se sot. Disa kompani e kanë gjetur përparësinë e tyre konkurruese duke u fokusuar në prodhimin e produkteve të cilësisë së lartë. duke u fokusuar në prodhimin e produkteve të cilësisë së lartë. Synimi i shumë kompanive është që të kenë Synimi i shumë kompanive është që të kenë zero defektezero defekte – asnjë – asnjë gabim në produktet e tyre. Disa kompani si MOTOROLA në SHBA gabim në produktet e tyre. Disa kompani si MOTOROLA në SHBA dhe TOYOTA në Japoni i janë afruar përmbushjes së këtij dhe TOYOTA në Japoni i janë afruar përmbushjes së këtij standardi. standardi.

Megjithatë, për ruajtjen e përparësisë konkurruese nuk mjafton Megjithatë, për ruajtjen e përparësisë konkurruese nuk mjafton

vetëm prodhimi i një produkti cilësor. Sot kompanitë duhet të vetëm prodhimi i një produkti cilësor. Sot kompanitë duhet të ofrojnë produkte CILESORE dhe SHERBIME të jashtëzakonshme ofrojnë produkte CILESORE dhe SHERBIME të jashtëzakonshme për për ÇÇMIME konkurruese. MIME konkurruese.

Për këtë arsye sot kompania General Motors (GM) po zhvillon Për këtë arsye sot kompania General Motors (GM) po zhvillon fabrika për prodhimin e veturave në Argjentinë, Poloni, Kinë, fabrika për prodhimin e veturave në Argjentinë, Poloni, Kinë, Tajlandë. Kombinimi i cilësisë dhe krahut të lirë të punës me koston Tajlandë. Kombinimi i cilësisë dhe krahut të lirë të punës me koston e minimizuar të distribucionit ka rezultuar me tregje më të mëdha e minimizuar të distribucionit ka rezultuar me tregje më të mëdha dhe rritje afatgjate të GM-së. dhe rritje afatgjate të GM-së.

Mjedisi i Biznesit në Kosovë Mjedisi i Biznesit në Kosovë

Perspektiva MakroekonomikePerspektiva Makroekonomike

Të dhënat statistikore jo të plotaTë dhënat statistikore jo të plota

• InvestimetInvestimet

• ProdhimiProdhimi

• PopullsiaPopullsia

• Niveli i papunësisëNiveli i papunësisë

E ndodhur në qendrën e Ballkanit Perëndimor, me një hapësire E ndodhur në qendrën e Ballkanit Perëndimor, me një hapësire prej rreth 10.908 km2, Kosova e ka një popullsi prej 2 milion prej rreth 10.908 km2, Kosova e ka një popullsi prej 2 milion banorëve. Rreth 90% të banorëve janë shqiptarë, ndërsa 10% banorëve. Rreth 90% të banorëve janë shqiptarë, ndërsa 10% pakica, duke përfshirë këtu: serbë, boshnjak, romë, goran dhe turq. pakica, duke përfshirë këtu: serbë, boshnjak, romë, goran dhe turq.

Densiteti dhe nataliteti i popullsisë janë më të lartDensiteti dhe nataliteti i popullsisë janë më të lartiit në Evropë. t në Evropë. Shumica e banorëve të Kosovës janë të rinj, ndërsa 64% prej tyre Shumica e banorëve të Kosovës janë të rinj, ndërsa 64% prej tyre janë nën moshën 30 vjeç, kurse vetëm 5% mbi 65 vjeç. Studimet janë nën moshën 30 vjeç, kurse vetëm 5% mbi 65 vjeç. Studimet demografike tregojnë se në dekadën e ardhshme popullsia e demografike tregojnë se në dekadën e ardhshme popullsia e Kosovës pritet të rritet me përqindje mesatareKosovës pritet të rritet me përqindje mesatare prej prej 1.6 – 1.8 %. 1.6 – 1.8 %.

Kosova ka përjetuar imigrime të konsiderueshme ndërsa ¼ e Kosova ka përjetuar imigrime të konsiderueshme ndërsa ¼ e popullsisë së saj nuk jeton në Kosovë (por ka emigruar kryesisht popullsisë së saj nuk jeton në Kosovë (por ka emigruar kryesisht në Evropën Perëndimore). në Evropën Perëndimore).

Në bazë të standardeve të saja ekonomike Kosova konsiderohet të jetë Në bazë të standardeve të saja ekonomike Kosova konsiderohet të jetë shtet në zhvillim, me një BPV për kokë banori prej shtet në zhvillim, me një BPV për kokë banori prej 1200 1200 euro dhe një euro dhe një indeks të zhvillimit njerëzor prej 0.735 (Riinvest 2005).indeks të zhvillimit njerëzor prej 0.735 (Riinvest 2005).

Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (IZN) është një matje e niveleve të varfërisë, Indeksi i Zhvillimit Njerëzor (IZN) është një matje e niveleve të varfërisë,

analfabetizmit, edukimit, kohëzgjatjes së jetës, lindjes së fëmijëve dhe analfabetizmit, edukimit, kohëzgjatjes së jetës, lindjes së fëmijëve dhe faktorëve të tjerë, dhe faktorëve të tjerë për shtetet anë e mbanë botës. faktorëve të tjerë, dhe faktorëve të tjerë për shtetet anë e mbanë botës. Ky indeks përdoret për të përcaktuar nëse një shtet i përket botës së Ky indeks përdoret për të përcaktuar nëse një shtet i përket botës së parë, të dytë apo të tretë. Dhjetë shtetet më të zhvilluara e kanë IZN-në parë, të dytë apo të tretë. Dhjetë shtetet më të zhvilluara e kanë IZN-në në mes të 0.963 dhe 0.878, kurse dhjeshtë shtetët e fundit në listë në në mes të 0.963 dhe 0.878, kurse dhjeshtë shtetët e fundit në listë në mes të 0.281 dhe 0.379. mes të 0.281 dhe 0.379.

Megjithatë, duke qenë se është shtet që ka dal nga lufta dhe që po Megjithatë, duke qenë se është shtet që ka dal nga lufta dhe që po kalon nëpër procesin e transicionit, Kosova përballet me shumë pengesa kalon nëpër procesin e transicionit, Kosova përballet me shumë pengesa në zhvillim dhe karakterizohet me disa kontraste në profilin e saj në zhvillim dhe karakterizohet me disa kontraste në profilin e saj makroekonomik. Për shembull, BPK-ja e tejkalon BPV-në me rreth 21%, makroekonomik. Për shembull, BPK-ja e tejkalon BPV-në me rreth 21%, eksportet i mbulojnë importet me vetëm eksportet i mbulojnë importet me vetëm 88%, papunësia është shumë e %, papunësia është shumë e lartë në 39-49%, ndërsa buxheti i konsoliduar i Kosovës financohet lartë në 39-49%, ndërsa buxheti i konsoliduar i Kosovës financohet kryesisht nga taksat e doganës. kryesisht nga taksat e doganës.

Parlamenti i Kosovës i ka aprovuar këto ligje, të miratuara edhe nga Përfaqësuesi Special i Parlamenti i Kosovës i ka aprovuar këto ligje, të miratuara edhe nga Përfaqësuesi Special i Sekretarit Gjeneral të OKB-së, Sekretarit Gjeneral të OKB-së, qqë ë ndndëërlidhen rlidhen me zhvillimin e ekonomisë Kosovare. me zhvillimin e ekonomisë Kosovare.

1. Ligji për hipotekat1. Ligji për hipotekat2. Ligji për krijimin e regjistrimin e pronës;2. Ligji për krijimin e regjistrimin e pronës;3. Ligji për tregtinë me botën e jashtme 3. Ligji për tregtinë me botën e jashtme 4. Ligji për mbrojtjen e ambientit 4. Ligji për mbrojtjen e ambientit 5. Ligji për inspektoratin e punës5. Ligji për inspektoratin e punës6. Ligji për menaxhimin e financave publike 6. Ligji për menaxhimin e financave publike 7. Ligji për farërat7. Ligji për farërat8. Ligji për taksen mbi pasuritë e patundshme (si dispozitë e UNMIK 2003/29);8. Ligji për taksen mbi pasuritë e patundshme (si dispozitë e UNMIK 2003/29);9. Ligji për kooperativat bujqësore;9. Ligji për kooperativat bujqësore;10. Ligji për planifikimin hapësinor;10. Ligji për planifikimin hapësinor;11. Ligji për siguri në punë, mbrojtje të shëndetit e ambientit të punës11. Ligji për siguri në punë, mbrojtje të shëndetit e ambientit të punës12. Ligji për pesticidet;12. Ligji për pesticidet;13. Ligji për ndryshimin dhe shtimin e ligjit 2003/2 mbi menaxhimin e financave; 13. Ligji për ndryshimin dhe shtimin e ligjit 2003/2 mbi menaxhimin e financave; 14. Ligji për inspektoratin sanitar’14. Ligji për inspektoratin sanitar’15. Ligji për kadastrat;15. Ligji për kadastrat;

16. Ligji për transportimin e produkteve të rrezikshme16. Ligji për transportimin e produkteve të rrezikshme17. Ligji për njësitë matëse 17. Ligji për njësitë matëse 18. Ligji për materialin fidanor;18. Ligji për materialin fidanor;19. Ligji për ndërtimin;19. Ligji për ndërtimin;20. Ligji për aktivitetet hoteliere dhe turistike;20. Ligji për aktivitetet hoteliere dhe turistike;21. Ligji për mbrojtjen e konsumatorit; 21. Ligji për mbrojtjen e konsumatorit; 22. Ligji për tregtinë e brendshme22. Ligji për tregtinë e brendshme23. Ligji për taksën personale në të ardhura ( si shtesë e UNMIK 2004/52)23. Ligji për taksën personale në të ardhura ( si shtesë e UNMIK 2004/52)24. Ligji për taksën mbi profit (si dispozitë e UNMIK 2004/51);24. Ligji për taksën mbi profit (si dispozitë e UNMIK 2004/51);25. Ligji për trashëgiminë25. Ligji për trashëgiminë26. Ligji për punët në metalet e çmuara;26. Ligji për punët në metalet e çmuara;27. Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja;27. Ligji për mbrojtjen e ajrit nga ndotja;28. Ligji për blegtorinë;28. Ligji për blegtorinë;29. Ligji për lotaritë;29. Ligji për lotaritë;30. Ligji për konkurrencën;30. Ligji për konkurrencën;31. Ligji për administratën tatimore dhe procedurat;31. Ligji për administratën tatimore dhe procedurat;32. Ligji për patentat;32. Ligji për patentat;33. Ligji për korrupsionin;33. Ligji për korrupsionin;

• MadhësiaMadhësia

• AktivitetiAktiviteti

• Formati ligjorFormati ligjor

MadhësiaMadhësia

Shqyrtimi i ndërmarrjeve është bërë në bazë të numrit të Shqyrtimi i ndërmarrjeve është bërë në bazë të numrit të punëtorëve dhe llojeve të ndërmarrjeve si në vijimpunëtorëve dhe llojeve të ndërmarrjeve si në vijim: :

• MikroMikro--ndërmarrjet, ndërmarrjet me 1 deri në 9 punëtorë;ndërmarrjet, ndërmarrjet me 1 deri në 9 punëtorë;

• Ndërmarrjet e vogla, ndërmarrjet me 10 deri 49 punëtorë;Ndërmarrjet e vogla, ndërmarrjet me 10 deri 49 punëtorë;

• Ndërmarrjet e mesme, ndërmarrjet meNdërmarrjet e mesme, ndërmarrjet me 50 deri 249 punëtorë;50 deri 249 punëtorë;

• Ndërmarrjet e mëdha, ndërmarrjet me mbi 250 punëtorë;Ndërmarrjet e mëdha, ndërmarrjet me mbi 250 punëtorë;

AktivitetiAktivitetiNdërmarrjet e vogla janë shqyrtuar gjithashtu edhe në bazë të aktivitetit të tyre Ndërmarrjet e vogla janë shqyrtuar gjithashtu edhe në bazë të aktivitetit të tyre ekonomik të ndarë në 17 sektorë:ekonomik të ndarë në 17 sektorë:

Agrokultura, gjuetia dhe pylltaria Agrokultura, gjuetia dhe pylltaria Peshkimi;Peshkimi; Industria e minierave (qymyr, linjit dhe minerale të tjera) Industria e minierave (qymyr, linjit dhe minerale të tjera) ProdhimtariProdhimtari Furnizim me energji elektrike, gas dhe ujë të ngrohtëFurnizim me energji elektrike, gas dhe ujë të ngrohtë NdërtimtariNdërtimtari Shitje me shumicë dhe pakicë, riparim i veturave dhe motoçikletave dhe artikujve të Shitje me shumicë dhe pakicë, riparim i veturave dhe motoçikletave dhe artikujve të

tjerë për përdorim personal dhe shtëpiaktjerë për përdorim personal dhe shtëpiak Hotele dhe restorante;Hotele dhe restorante; Transport, magazina dhe trafik;Transport, magazina dhe trafik; Ndërmjetësimet financiare;Ndërmjetësimet financiare; Shërbimet e patundshmërisë, qiradhënies dhe shërbimeve të aktivitetit të biznesit Shërbimet e patundshmërisë, qiradhënies dhe shërbimeve të aktivitetit të biznesit Administrimi publik dhe i mbrojtjes, sigurimi i obliguar social Administrimi publik dhe i mbrojtjes, sigurimi i obliguar social EdukimiEdukimi Mbrojtja shëndetësore dhe shoqërore;Mbrojtja shëndetësore dhe shoqërore; Aktivitetet e tjera shoqërore për shërbime personale (pastrim, heqje e ujëraveAktivitetet e tjera shoqërore për shërbime personale (pastrim, heqje e ujërave të ndotura)të ndotura) Ekonomitë private familjare me personel të punësuar;Ekonomitë private familjare me personel të punësuar; Organizata dhe trupa ndërkombëtare;Organizata dhe trupa ndërkombëtare;

Formati ligjorFormati ligjor

Shqyrtimi përfshin formatin ligjor të organizatave të Shqyrtimi përfshin formatin ligjor të organizatave të biznesit të cilat janë të ngjashme me ato të shteteve biznesit të cilat janë të ngjashme me ato të shteteve evropiane:evropiane:

•• Ndërmarrje e pavarur tregtare;Ndërmarrje e pavarur tregtare;• • Partnership i përgjithshëm ;Partnership i përgjithshëm ;• • Partnership i kufizuar;Partnership i kufizuar;• • Kompani me përgjegjësi të kufizuara;Kompani me përgjegjësi të kufizuara;• • Shoqëri aksionare;Shoqëri aksionare;• • Kompani e huaj;Kompani e huaj;• • Ndërmarrje në pronësi shoqërore;Ndërmarrje në pronësi shoqërore;• • Ndërmarrje publike;Ndërmarrje publike;• • Kooperativë bujqësore.Kooperativë bujqësore.

98%

1.70% 0.20% 0%

Mikro Te Vogla Te Mesme Te Medha

Numri më i madh (98%) i ndërmarrjeve private në Kosovë përbëhet nga ndërmarrjet që punësojnë 1 deri në 9 punëtor. Ato me 10-49 punëtorë përfaqësojnë 1.7% të ndërmarrjeve kurse ato me 50-249 punëtorë përbëjnë vetëm 0.2% të ndërmarrjeve. Kjo demonstron se mikro-ndërmarrjet (ato që punësojnë prej 1 deri 9 punëtorë) janë punëdhënësit më të mëdhenj në Kosovë, por edhe në tërë rajonin.

Ndonëse është e vështirë të ndërtohen indikatorë të Ndonëse është e vështirë të ndërtohen indikatorë të plotë për performansën e tyre, për shkak të plotë për performansën e tyre, për shkak të mungesës së raportimit (ekonomia informale), në mungesës së raportimit (ekonomia informale), në përdorim vihen shifra të përafërta për të dëshmuar përdorim vihen shifra të përafërta për të dëshmuar rritjen e NVM-ve:rritjen e NVM-ve:

Për ta ilustruar rritjen e këtyre ndërmarrjeve do ta Për ta ilustruar rritjen e këtyre ndërmarrjeve do ta përdorim rritjen e numrit të punëtorëve të tyre.përdorim rritjen e numrit të punëtorëve të tyre.

Krahasimi 200Krahasimi 20077 -200 -20088::31% Rritje31% Rritje60% Njësoj60% Njësoj 9% Rënie9% Rënie

Ndërmarrjet janë të klasifikuara për nga aktiviteti si Ndërmarrjet janë të klasifikuara për nga aktiviteti si prodhuese, tregtare dhe shërbyese. Të dhënat nga një prodhuese, tregtare dhe shërbyese. Të dhënat nga një hulumtim i NVM-ve në vitin 200hulumtim i NVM-ve në vitin 20077 rrëfenin se rrëfenin se 49.5% 49.5% prej prej tyre janë ndërmarrje tyre janë ndërmarrje tregtare, tregtare, 32.2%32.2% ndërmarrje ndërmarrje prodhueseprodhuese, ndërsa , ndërsa 18.3% 18.3% ndërmarrjendërmarrje shërbyeseshërbyese..

Në vitin 200Në vitin 20077 sektori i tregtisë dominoi njësoj sikur në sektori i tregtisë dominoi njësoj sikur në vitin 200vitin 20066 dhe vitet e mëparshme, madje duke treguar një dhe vitet e mëparshme, madje duke treguar një tendencë drejt rritjes së mëtutjeshme për shkak të rënies tendencë drejt rritjes së mëtutjeshme për shkak të rënies në numrin e ndërmarrjeve prodhuese. në numrin e ndërmarrjeve prodhuese.

Shtrirja gjeografike sipas rajonit është gati e njëjtë me atë Shtrirja gjeografike sipas rajonit është gati e njëjtë me atë në nivel shteti, me përjashtim të rajonit të Prizrenit ku në nivel shteti, me përjashtim të rajonit të Prizrenit ku dominojnë ndërmarrjet prodhuese sikur në vitin 200dominojnë ndërmarrjet prodhuese sikur në vitin 20066 me me 46.4%, ato tregtare me 34.5%, ndërsa ato shërbyese me 46.4%, ato tregtare me 34.5%, ndërsa ato shërbyese me 19.0%.19.0%.

Perspektiva e Biznesit

1. Pengesat ndaj biznesit1. Pengesat ndaj biznesit

Tabela vijuese tregon listën e plotë të pengesave me të cilat ballafaqohet Tabela vijuese tregon listën e plotë të pengesave me të cilat ballafaqohet biznesi, të radhitura nga vetëm ndërmarrësit në vitin 2005. Të dhënat biznesi, të radhitura nga vetëm ndërmarrësit në vitin 2005. Të dhënat tregojnë se ndërmarrësit kanë perceptim negativ për mjedisin e biznesit. tregojnë se ndërmarrësit kanë perceptim negativ për mjedisin e biznesit. Barrierat kryesore që e pengojnë biznesin në Kosovë janë kombinimi i Barrierat kryesore që e pengojnë biznesin në Kosovë janë kombinimi i konkurrencës së padrejtë bashkë me korrupsionin dhe ekonominë informale. konkurrencës së padrejtë bashkë me korrupsionin dhe ekonominë informale. Në anën tjetër ekziston një pakënaqësi e madhe e ndërmarrësve me Në anën tjetër ekziston një pakënaqësi e madhe e ndërmarrësve me shërbimet publike (furnizimi me energji dhe ujë). (Riinvest NVM-të 2006).shërbimet publike (furnizimi me energji dhe ujë). (Riinvest NVM-të 2006).

Intensiteti absolut do të jetë 100 në rastet kur respondentët e konsiderojnë Intensiteti absolut do të jetë 100 në rastet kur respondentët e konsiderojnë një pengesë specifike si diçka me rëndësi maksimale, pra kur respondentët një pengesë specifike si diçka me rëndësi maksimale, pra kur respondentët e vlerësojnë një pengesë specifike me shkallë të lartë, dhe anasjelltas. e vlerësojnë një pengesë specifike me shkallë të lartë, dhe anasjelltas.

PengesaPengesaIntensiteti Intensiteti

(T(Tëë gjitha nd gjitha ndëërmarrjet)rmarrjet)

1.1. Konkurrenca e padrejtKonkurrenca e padrejtëë 78 78

2.2. KorrupsioniKorrupsioni 76 76

3.3. Ekonomia informale/e zezEkonomia informale/e zezëë 73 73

4.4. ShShëërbimet Publike (Energjia dhe Uji)rbimet Publike (Energjia dhe Uji) 70 70

5.5. Taksat e larta Taksat e larta 69 69

6.6. RrugRrugëët dhe Telekomunikacioni t dhe Telekomunikacioni 64 64

7.7. Evazioni Fiskal Evazioni Fiskal 62 62

8.8. Konkurrenca e FortKonkurrenca e Fortëë 60 60

9.9. Pengesat administrative Pengesat administrative 58 58

1010.. Mungesa e LigjeveMungesa e Ligjeve 58 58

1111.. Vonesa e pagesave (mbledhja e borxheve) Vonesa e pagesave (mbledhja e borxheve) 54 54

1212.. Qasjet nQasjet nëë financime (mungesa e burimeve nd financime (mungesa e burimeve ndëërkombrkombëëtare) tare) 44 44

1313.. Mungesa e KMungesa e Këërkesrkesëës s 44 44

1414.. Mungesa e informatave pMungesa e informatave pëër Bizneset r Bizneset 39 39

1515.. Kapacitetet e Kufizuara Kapacitetet e Kufizuara 28 28

1616.. Sigurimi i materialeve, makinave dhe pajisjeve Sigurimi i materialeve, makinave dhe pajisjeve 27 27

1717.. Niveli i aftNiveli i aftëësive tsive tëë pun punëëtortorëëveve 13 13

1818.. AftAftëësitsitëë menaxhuese menaxhuese 8 8

Tabela vijuese e tregon zhvillimin e barrierave për vitet 2000-Tabela vijuese e tregon zhvillimin e barrierave për vitet 2000-20052005

Aty ne mund të shohim se problemet me ligjin dhe Aty ne mund të shohim se problemet me ligjin dhe implementimin e tij kanë rënë në masë të madhe që nga viti implementimin e tij kanë rënë në masë të madhe që nga viti 2000, ndonëse ato vazhdojnë të konsiderohen si një nga barrierat 2000, ndonëse ato vazhdojnë të konsiderohen si një nga barrierat kryesore në listën e përgjithshme të barrierave. Ajo është një kryesore në listën e përgjithshme të barrierave. Ajo është një ndër pengesat kryesore që kanë pësuar rënie të madhe në ndër pengesat kryesore që kanë pësuar rënie të madhe në intensitet dhe në pozitën e saj, duke lëvizur nga vendi i dytë në intensitet dhe në pozitën e saj, duke lëvizur nga vendi i dytë në vitin 2002 në vendin e gjashtë në vitin 2006. vitin 2002 në vendin e gjashtë në vitin 2006.

Në anën tjetër qasja në financa ka treguar rritje të vazhdueshme Në anën tjetër qasja në financa ka treguar rritje të vazhdueshme në listë, përderisa taksat e larta dhe konkurrenca e fortë kanë në listë, përderisa taksat e larta dhe konkurrenca e fortë kanë mbetur stabile duke mbetur në maje të listës. mbetur stabile duke mbetur në maje të listës.

PengesatPengesat 20020000

20020011

20022002 20020033

20020044

20020055

LigjLigjet et (Implementimi i (Implementimi i

tyre)tyre)

8585 7676 6767 5252 5555 5858

Konkurrenca e Konkurrenca e padrejtpadrejtëë

7575 7575 7575 7272 7979 7878

Qasja nQasja nëë financa financa 6161 7676 5454 5252 5151 4444

Taksat e lartaTaksat e larta 5151 5757 5959 6868 6464 6969

Konkurrenca e fortKonkurrenca e fortëë 4949 5858 6363 6565 6666 6060

KorrupsioniKorrupsioni    4141 4242 4949 6868 7676

Vonesat nVonesat nëë pagesa pagesa          5656 5454 5454

““Ekonomia informale” përbën pengesë më të madhe për sektorin e Ekonomia informale” përbën pengesë më të madhe për sektorin e prodhimeve në krahasim me atë të tregtisë, dhe edhe më të madhe në prodhimeve në krahasim me atë të tregtisë, dhe edhe më të madhe në krahasim me shërbimet. Sektori i shërbimeve i konsideron si pengesa krahasim me shërbimet. Sektori i shërbimeve i konsideron si pengesa kryesore taksat e larta dhe shërbimet publike në telekomunikacion. kryesore taksat e larta dhe shërbimet publike në telekomunikacion.

Në anën tjetër vonesat në pagesa përbëjnë problem serioz për Në anën tjetër vonesat në pagesa përbëjnë problem serioz për ndërmarrjet tregtare në krahasim me të dy sektorët e tjerë. ndërmarrjet tregtare në krahasim me të dy sektorët e tjerë.

ËËshtë e qartë se sa u përket pengesave të ndërlidhura me mjedisin e shtë e qartë se sa u përket pengesave të ndërlidhura me mjedisin e

brendshëm nuk ka kurrëfarë dallimi në mes të sektorëve. brendshëm nuk ka kurrëfarë dallimi në mes të sektorëve.

Si përfundim, është me rëndësi të përmendet se analiza sektoriale Si përfundim, është me rëndësi të përmendet se analiza sektoriale tregon se mjedisi i jashtëm përbën pengesën kryesore dhe u shkakton tregon se mjedisi i jashtëm përbën pengesën kryesore dhe u shkakton më shumë presion NVM-ve në krahasim me mjedisin e brendshëm. më shumë presion NVM-ve në krahasim me mjedisin e brendshëm.

BarrieratBarrierat ProdhimProdhim

SherbimSherbim

ee Tregti Tregti

Konkurrenca jolojaleKonkurrenca jolojale 81 81 73 73 80 80

Korrupsioni Korrupsioni 78 78 71 71 80 80

Ekonomia Informale/ e zezEkonomia Informale/ e zezëë 76 76 64 64 78 78

Taksat e larta Taksat e larta 70 70 67 67 71 71

ShShëërbimet publike (rryma dhe uji)rbimet publike (rryma dhe uji) 69 69 66 66 75 75

Konkurrenca e ashpKonkurrenca e ashpëër/fortr/fortëë 65 65 58 58 52 52

RrugRrugëët dhe Telekomunikimett dhe Telekomunikimet 64 64 64 64 65 65

Evazioni fiskalEvazioni fiskal 61 61 58 58 69 69

Ngarkesat administrativeNgarkesat administrative 59 59 58 58 56 56

LigjshmLigjshmëëria ( ligjet dhe zbatimi i tyre)ria ( ligjet dhe zbatimi i tyre) 57 57 61 61 56 56

Vonimi i pagesave ( Inkasimi i borxheve)Vonimi i pagesave ( Inkasimi i borxheve) 57 57 44 44 60 60

Mungesa e kMungesa e këërkesrkesëëss 46 46 41 41 45 45

Qasja nQasja nëë kredi ( mungesa e burimeve kredi ( mungesa e burimeve eksterne te financimit)eksterne te financimit) 44 44 42 42 48 48

Mungesa e informacioneve pMungesa e informacioneve pëër biznesr biznes 40 40 38 38 38 38

Kapacitetet e pamjaftueshmeKapacitetet e pamjaftueshme 28 28 28 28 31 31

Sigurimi i materialit, makinave dhe pajisjeveSigurimi i materialit, makinave dhe pajisjeve 26 26 25 25 26 26

Niveli i aftNiveli i aftëësive tsive tëë t tëë pun punëësuarvesuarve 12 12 14 14 14 14

AftAftëësitsitëë tuaja menaxheriale tuaja menaxheriale 8 8 9 9 8 8

Eksporti dhe Eksporti dhe iimporti janë aktivitete shumë të rëndësishme mporti janë aktivitete shumë të rëndësishme ndërmarrëse. Përderisa e para tregon aftësinë e ndërmarrjeve ndërmarrëse. Përderisa e para tregon aftësinë e ndërmarrjeve kosovare për të konkurruar në tregjet ndërkombëtare, e dyta siguron kosovare për të konkurruar në tregjet ndërkombëtare, e dyta siguron stabilitet buxhetor dhe e rrit ofertën për konsumatorët kosovarë. stabilitet buxhetor dhe e rrit ofertën për konsumatorët kosovarë.

Prezenca e ndërmarrjeve kosovare në tregjet ndërkombëtare mbetet Prezenca e ndërmarrjeve kosovare në tregjet ndërkombëtare mbetet simbolike. Në krahasim me vitet e kaluara, penetrimi i NVM-ve në simbolike. Në krahasim me vitet e kaluara, penetrimi i NVM-ve në këto tregje mbetet konstant. Që nga viti 2002, pjesëmarrja e NVM-ve këto tregje mbetet konstant. Që nga viti 2002, pjesëmarrja e NVM-ve në aktivitete eksportuese kurrë nuk ka qenë më e madhe se 6.5 (viti në aktivitete eksportuese kurrë nuk ka qenë më e madhe se 6.5 (viti 2003), ndërsa të dhënat nga ky vit tregojnë pak a shumë të njëjtin 2003), ndërsa të dhënat nga ky vit tregojnë pak a shumë të njëjtin përpjesëtim. Në anën tjetër, të dhënat përpjesëtim. Në anën tjetër, të dhënat gjithgjithashtu tregojnë se ashtu tregojnë se pjesëmarrja e NVM-ve në aktivitete importuese është mjaft më e pjesëmarrja e NVM-ve në aktivitete importuese është mjaft më e madhe krahasuar me ato të aktiviteteve eksportuese. madhe krahasuar me ato të aktiviteteve eksportuese. NdonNdonëësese numri numri ka rënë në krahasim me vitet e para pas luftës, importi mbetet ka rënë në krahasim me vitet e para pas luftës, importi mbetet akvititeti kryesor i ndërmarrjeve kosovare. Rreth 35% të ndërmarrjeve akvititeti kryesor i ndërmarrjeve kosovare. Rreth 35% të ndërmarrjeve kosovare kanë importuar në vitin 2005. kosovare kanë importuar në vitin 2005.

Ekziston një perceptim negativ në mesin e ndërmarrësve Ekziston një perceptim negativ në mesin e ndërmarrësve për nivelin e korrupsionit. Edhe të dhënat e fundit për nivelin e korrupsionit. Edhe të dhënat e fundit flasin pflasin pëër r një rritje te perceptimeve negative. një rritje te perceptimeve negative.

Përderisa në vitin 2004 rreth 72% të ndërmarrësve Përderisa në vitin 2004 rreth 72% të ndërmarrësve menduan se korrupsioni është shumë i përhapur, në vitin menduan se korrupsioni është shumë i përhapur, në vitin 2005 ky numër është rritur në 79%. 2005 ky numër është rritur në 79%.

Në përgjithësi ndërmarrësit kosovarë besojnë se korrupsioni Në përgjithësi ndërmarrësit kosovarë besojnë se korrupsioni është i përhapur në Kosovë. Ata gjithashtu besojnë se ky është i përhapur në Kosovë. Ata gjithashtu besojnë se ky fenomen nuk është luftuar sa duhet. fenomen nuk është luftuar sa duhet.

   20052005 20042004 20032003

1. Rritja e kostove p1. Rritja e kostove pëër shkak tr shkak tëë k këërkesave prkesave pëër ryshfetr ryshfet 21.821.8 20.720.7 20.920.9

2. Pengesat n2. Pengesat nëë aktivitetet e biznesit p aktivitetet e biznesit pëër shkak tr shkak tëë shtyrjeve burokratike artificialeshtyrjeve burokratike artificiale 17.917.9 17.517.5 15.715.7

3. Pengesat n3. Pengesat nëë aktivitetet e biznesit p aktivitetet e biznesit pëër shkak tr shkak tëë cilcilëësissisëë s sëë dob dobëët tt tëë sh shëërbimeve publikerbimeve publike 18.418.4 17.717.7 15.915.9

4. E mir4. E mirëëmban konkurrencmban konkurrencëën e padrejtn e padrejtëë 22.822.8 23.223.2 2525

5. Krijon nj5. Krijon njëë mjedis t mjedis tëë pap papëërshtatshrshtatshëëm pm pëër investimer investime 19.119.1 20.820.8 22.422.4

  TotaliTotali 100100 100100 100100

Një aspekt tjetër kufizues për rritjen e mëtejme të NVM-ve ëNjë aspekt tjetër kufizues për rritjen e mëtejme të NVM-ve ështshtëë edheedhe mungesa e mundësisë për të thith mungesa e mundësisë për të thithurur investime të jashtme. investime të jashtme. Financimi i NVM-ve mbetet çështje prioritare Financimi i NVM-ve mbetet çështje prioritare përkundrejt përkundrejt indikacioneve për rritje në sektorin financiar gjatë vitit të kaluar. indikacioneve për rritje në sektorin financiar gjatë vitit të kaluar.

Në bazë të hulumtimeve të bëra nga MTINë bazë të hulumtimeve të bëra nga MTI-ja-ja, NVM-të e pyetura , NVM-të e pyetura konsiderojnë se problemet me investimet e konsiderojnë se problemet me investimet e jashtmejashtme ppëërbrbëëjnjnëë nj njëërrëën n ndndëër brengatr brengat më serioze për biznesin e tyre. Në përgjithësi, më serioze për biznesin e tyre. Në përgjithësi, investimet e investimet e jashtmejashtme nuk konsiderohen si të mjaftueshme për nuk konsiderohen si të mjaftueshme për nevojat e NVM-ve. nevojat e NVM-ve.

Sektori financiar komercial ka përjetuar zhvillime të rëndësishme. Sektori financiar komercial ka përjetuar zhvillime të rëndësishme. Numri i degëve të bankave është rritur nga 47 në Mars të vitit 2002 Numri i degëve të bankave është rritur nga 47 në Mars të vitit 2002 në 112 në Dhjetor të vitit 2002, në 112 në Dhjetor të vitit 2002, ndndëërsa rsa në 7 banka, 40 degë dhe në 7 banka, 40 degë dhe 100 zyra në vitin 2003. Në fund të vitit 2004 ishin shtatë banka, 42 100 zyra në vitin 2003. Në fund të vitit 2004 ishin shtatë banka, 42 degë dhe 158 zyra të degëve, një rritje prej dy degëve dhe 58 degë dhe 158 zyra të degëve, një rritje prej dy degëve dhe 58 zyrave të degëve që nga viti 2003. Megjithatë, sistemi financiar në zyrave të degëve që nga viti 2003. Megjithatë, sistemi financiar në Kosovë mbetet i pazhvilluarKosovë mbetet i pazhvilluar sa duhet sa duhet. .