Bizava hozan û Bîrlêkirina ziman - penusanu.com · zimanê me talan ne dikir, bi wî qasî jî...
Transcript of Bizava hozan û Bîrlêkirina ziman - penusanu.com · zimanê me talan ne dikir, bi wî qasî jî...
jimar: '74'
Êlûn
2018
Mehane…Wêjeyî…Çandî…Rewşenbîrî…Serbixwe …..
Sernivîser: Ebdilbaqî Huseynî
Derhêner:
Xorşîd Şûzî
Bizava hozan û Bîrlêkirina ziman
Mihemedê Seyid Husên
Bêguman mirov li ber xwe dikeve, nemaze ku hêj bîrlêkirina hozanî û zanistî dûrî desta ye, tenha hewara me ma ye ku mezelê miriyan ji hestiyên ziman, çanda yekgirtinê liba bikî, li asteyekê mirov angoyî dimîne, gelo afrîdeyên wa karîzmatî ji civakê û qûnaxê sirgûn bûne, bi yekcarî alavên ragihandina pêşketî rêya xwe bi wan nexistine, ango civak bixwe ji wan mişext çû ye.
Di encamê de herdû ji hev tengijîne, vêca ku li ber destê padîşahê goristanê guftûgoya miriyan nekin, li ser destî gornepaşan hevdû haş nekin, di rêkeftin-nameyeke evra de, daxuyaniya derngmayî û şevnivistî ne weşînin, li hawîrdorî masa girover gotebêja birayetiyê bi hev re nekin, û destguhêziya aştiyane bo serwatiyê, di hilbijartinê de bi parvenekin, lê çendî cîyê mixabiniye ku tenha mirî nayên guhertin, bi taybetî ku li vê redeyê zikê saxan ji hev dagirtî ye, mixabin jehra kînê û girheviya navxweyî rûdêm û henasên pêşerojê girravî hiştine.
Vêca ku serê min tê de here, tucar evînê bi kînê naguherim, rikberiya zavê hoza wenda ya paşdemayî û sûravka perçebûnê, li şûnwarê yekrêziya hemdemî rêbaz nakim, diruşma keysebazan û bangewaziya pûçencam li şûna Ala aştî û tenahiyê hilnadim, mîna teyrê baz dixwazim rizgar bifirim, li valahiya asoyan serbest, azad û serbixwe birêsim, çiku mask û rekeh bêhna min diçikînin.
Hewil didim ku kemend û zincîran bişikînim, hîletê min ji evîna zorzane ya gerdîşî û kilasîk diçî, mane we ez bê zabend hiştime, we zimanê min qedexe kiriye, we nasnameya min ji mêj ve talan kiriye, we pelgnameyeke sor berdêliya wê da ye min, paseporta min jî bê vîza ye, paswan û qelawizên ser sînor û peravan, min û hemî kesên ku kêşeya azadiyê didozînin, bê pirs û rêdan wan binçav dikin,..(R.2)
Bîranîna 34 salan
li ser koçkirina
Seydayê Cegerxwîn
Boniye Cegerxwîn Di 22ê meha çirya pêşî de sala 1984an de min te windakir bavê minî delal, di wê rojê de, jiyana min tev lihevket, baweriyên min hatin guhrandin, omîdên min hatin herifandin. Min nizanîbû rojekê ezê te winda bikim, bê soz tê biçî û koça xwe ji nav me barbikî. Min nizanî bû ewqas mirin dijwar e bavê mînî delal. Min nizanîbû destê me ji hev wê qut bibe, û nema ez bi carekê te dibînim, hêja min bawerdikir ku tê her û her ber çavê min bî, lê te baweriya min şikand. Ew roja reş, bi êş û keder bi ser me de hat, dilê me teva xemgînkir, jiyan li me tarîkir. Êdî ezê giliyê xwe li ber kê bikim, di hembêza kê de ezê bigrîm û gazinên xwe bikim? Pir dijware çûna te, bi şewate koça te , pir ne xweşe tinebûna te bavo. Bawerke min ti carî te jibîrnekiriye, min ti carî bawernekiriye, ku tu ne di nav me de ye, ji ber ku tu qet nayê jibîrkirin, tê her û her di bîra me û bîra gelê Kurd bi tevahî de bijî.
Tê di dîroka gelê Kurd de her zindî bî, ji ber ku te li şûna xwe pir bîranînên giranbuha hiştine. Pir sitûn di wêjeya kurdî de rakirine û te ji xwe re cihekî pir giring di bihuşta dîroka gelê Kurd de nîgar kiriye, û bi tiliyên xwe yên nazikî bedew te mora xwe li ser hiştiye, êdî ez nema dikarim bêjim, ku tu ji vê cîhanê winda bûyî, lê bîranîna têbîran dilê mirovan asa dike, ez jî bi bîranînên te bêhnfireh û dilgeş dibim û hinekî ji maf rêzgirtinê li te vedgerînim. Bi te ez serblindim bavo, her bi wê sermiyana mezin ku te ji gelê xwe re hiştiye û te rêça azadî û serbestiyê di riya helbestên xwe yên nazik û şêrîn, di riya kar û xebata xwe re, di riya bang û qêrînên xwe re, ji gelê xwe re ronîkiriye û te çanda Kurdî xweş vejandiye. Ez soz didim te bavo, em wek malbata Cegerxwîn, ti carî rêça xebata te bernadin û emê bi wan dîtin û baweriyên ku Te em bi wan mezin kirine rêça xwe berdewam bikin. Bi asa di gora xwe de razê bavê dilovan, ew xebata ku te ji bo bûka cîhanê (Kurdistan) dikir berdewame. Azadî û serxwebûn her di rojeva xebatê de ye. Silav li giyanê te ê pakrewan be. Silav li kar û xebata a giranbuha be. Silav li giyanê şehîdên Kurdistanê tevan be.
-5-
Mizgîn Hesko
Bêguman, me kurdan navên hin jinên navdar weko navê xwe ezberki rin û di dîroka xwe de ew sermed hiştin. Adîla Xanim ku hevjîna paşayê Cav bû û di sala 1909an de bazarên mezin, serayên bilind û bexçeyên rengîn li Helebçayê dan avaki rin û êla mezin bi rêve dibi r. Herweha Hikmet Xanzade Sul tan, ku Herîr û Soran bi rêve dibi r û pi r kelah avaki ribûn . Xensa Ibrahîm Paşayê Mell î, ku paşayetî wergi rtibû û pi r ji jinên din, lê tev ji qata axa û paşayan bûn û ti agahiyên fereh di derbarê mi jûliyên wan yên wêjeyî nînin. Tekez dîroka me hin navên din parastin û ew nemûne man ji wan Leyla Qasim û Margerêt Corc, lê ew ji ber fedakarî û qehremaniya xwe navdar bûn û herdû pakerwan bûn û bi wan kurd serbilind in.
Lê jina wêjevan û nivîskar di kîjan serdemê de serî raki r û taybendmendiya xwe gotiye? Xaleke gi rînge, lê dîroka me ew jî paşguh ki riye. Hin ji agahiyên Yarsaniyan (ahlê alhaq) tekez dikin, ku helbestvaneke navdar hebû Celale Xanim Loris tanî, ku di civaka wê de pîr û oldarên yarsanê, rewşenbîr û zana û wêjevan li hev kom dibûn û Celale Xanim li Tembûrê dida û çarînên xwe vedixwendin. Pi r balkêşe ku Celale ji wilo dûrti r çûbû û gotibû, ku roja geş tîrêjeke ronak avêtiye malzaroka wê û jê re Şaxoşîn çêbûye. Li gorî pêzanîna min Şaxoşîn û li ba Yarsaniyan xwedawende, yan jî siya xwedawende. Ji çarînên wê yên me bihîs tî û.............
.. (Dumahî R15)
hejimar "74" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
2
Dûmahiya
navdar: «Mestim le badey rojî
elestî tu, Bese yek came mey le
destî tu, we mîna meymûnê ku
Iyarê şêr kişandiye serê xwe li
me kiriye, we bê sûc û guneh em
kirine pirojeyê mirinê.
Bêguman bo min xweş çesipe bû
ye, ku ne ji giringiya zimanê min
yê netewî, nasnameya welatê
min ya taybet û cudaxwaz bûna,
ne ji sitratîjiya malbenda welatê
min, ya cîyosiyasî û navendî li
rojhilata naverast bana, ku ne ji
serjimara pir ya dezgeyên
zendegî û dirameta serubinê
zemînê gencîneya dewlemend
bana, bi serve jî ku pêşzanên
Kurd nûxwazên hemdemî ne
şopandina, berî her tiştî we
zimanê me talan ne dikir, bi wî
qasî jî sînordaşên dagîrker bi ser
welatê me de pelû ne dibûn.
Lewma ji dilê evîndar her
dibêjim: zimanê dayikê min tu
divê, min bo te ji berbanga
pêkîna mirovaniyê ve nimêj
kiriye, hemî pîj û kelem, tabî û
çeper, bendav û çiyarêz, fêrmist
û mawer, bexên gulîzaran,
periyên bihuştê, firişteyên textê
şahanî, xweşxane û sera, bergor
û terqînê, serê me li hedan
nexistiye, herweku ez jî pê ve
bûme dirdirk.
Gihame payîza temen, hest û
newaziyên evînê, hêj li giyanê
min dixuricin, bi dizî pelemarî
rewan û agadariyên min dibin,
reha min ne şê ye ku wan di xwe
de bê nasname bihêlim.
Kurdistan lehenda şêran
destegul evîna minî, xwênero,
sîmbola evîndaran, pirzika ser
zimanan, lehenga çîroka minî, bo
wê zengilê dilê min bê rawestan
û vewstan li çepikan dixînî, eger
ku dîrok çavên xwe baştir vekî, ji
temara derziyên mangê hişyar
bibî, ji nû ve bîneriya xwe li ser
dîrokfiroşan bi têrutesel bidî,
serboriyên min û zimanê yara
evra, bi pelge û çavkanî bibêje û
bibilînî.
30-9-2018
Rêzkirin û avakirina șiroveyê:
1. Destpêk: Sernavê helbestê?
Helbestkar?
Taybet e, an giș tî ye?
Babet serederiyê di gel çi dike? (dilînî, evînî, welat, surușt û jîngeh, ziman, abstrakt, tesewif, siyaset, civakî û hdw)?
Sernav çi hizrê li nik min peyda dike?
2. Beșê navendî: Pirsên li dor naverokê:
• Çi naverokê bi xwe ve digi re?
• Çi serpêhatî, bîranîn, hizi r, hestên kesayetî himbêz dike?
• Çi dem û cihî bi kar tîne? (Helbesteke babetên rojane, demsalane, dîrokî, xwecihî, erdîndnîgarî ye)
• Gelo pêdivî ye ev hebin? Bikaranîna Cînavan çi ye EZ ya helbestvanî an ?
• Helbesta EZ hestan eșkere (Dîrekt)
diyar dike? • Guftûgoyê dîrekt ber bi mirovekî,
suruștê, hdw dibe? Avakirina zemînekê bo șirovekirinê:
• Çawa ev helbest hatiye avaki rin? • Babeta terazûya vê helbestê çi ye?
• Dirêjbûn û pîvan? Çi zimanî bikar tîne û çi taybet mendiyê zimanê helbestvan hene?
• Çi peyvan hildibi jêre? (zimanê taybentmend, rojane, pisporî û hdw)
• Çi peyv gelekî dubare dibe, zeviyê û
biyavên peyvê, peyvên kilît)
Çawa dikarim helbestekê Şirove bikim? (Xeleka 4)
Tengezar Marînî Sonnetz, Haiko. Yazdehok (di kurdî de, tenê helbestvana kurd Gewhar Fetah bikar aniye), zimanî û surrealîs t, abstrakt, mînîmal , maksîmal û derveyî wan jî û gelek caran șêweyê belavki rina peyvan li ser kaxezê. Ahemgên derve û yên hundur jî, li șêwe, form û ciwankariyan jî vedigere.
Encam:
Min çi ji xwe re, ji vê helbestê wergi rt an wernegirt?
Çi hest li ba min çêki r? Hineke din, li ser vê helbestê çi gotine?
Daneberheva encama nêrînên min û yên wan?
Pêdiviye jibîr neyêt, ko ne hercar și rovekirin rast e û bêkemû kurrî ye.
Ya gi ring, ko mirov jê agadar bibe,
gi rêdan avaki rin û avahî û naveroka helbestê de bête Naski rin.
Di rêya zimanî re avakirina naveroka helbestê diyar dibe.
Eger mirov viziyonenek an jî têzeyek hebîtin, divê bi belge diyar bike. Ya gi ring li vi r, yê xwêner ji șirovekirina
xwe piș t rast be, piștî hemî belegeyên dayî hev.
Ji bo em tenê di warê theoriyê de nemîn in. Eve helbestek gi ring e, di dîroka helbestvanekî Elman bi navê Georg Trakel . Helbest gelek caran û ji gelek hêlan ve hatiye și rovekirin. Her li vê și rovekirinê, em ê șêweyekî ji șêweyên „ Ka em çawa helbestê șirove bikin“ fêr bibin.
HOBEN
Bavê Sîmyar
Hoben hemî Xuşk û bi rayên hêja
Kurdistan TV, ZAGROZ TV, Rodaw TV,
• Avakirina hevokan? (pi rnîșan,
seyrnîșan, pi rs, hevokên kompleks , aloz, xeyalpi r, hêsan,
• șêwazê peyvê) • Şêwazê axaftinê? (fermî, hestiyarî,
bihrî, bisûd, balkêș ) • Alavên zimên yên helbestvan bikar
tîne? (Nîșan, Metafor, pîvan, xeyal , watedanên ferhengî û epysthomolojîk).
Sedemên nivîsîna vê helbestê:
• Kengî ev helbest hate nivîs în?
• Çi gi rêdana dîrokî ya helbestê bi dîroka toreyê ve heye?
• Ev șêwehelbest hene, bi derbirînên cuda hene?
• Pêvejoya jiyana helbestvanî?
Girêdana helbestê bi qûnaxek ji qûnaxên jiyana wî?
Watedayîna beșê dawî ji beșê navendî û șirovekirina helbestê:
• Çi wêne ji tecrubeya helbestvan ya kesayetî diyar dibe?
• Helbestvan dixwaze tiștekî bibêje? Çi dibêje? Giring e tiș tekî bibêje?
Watedayîna beșê dawî ji beșê navendî û șirovekirina helbestê:
• Çi wêne ji tecrubeya helbestvan ya
kesayetî diyar dibe? Helbestvan dixwaze tiștekî bibêje? Çi dibêje? Giring e tiș tekî bibêje? Formên Helbestê:
Gelek șêweyên cuda cuda yê toreyî di helbestê de hen û rengên cuda jî. Hinek ji wan hevaheng in, di rengên xwe de û nîșan in bo çawa-avaki rina helbestê. Di rêj, kurt, Rêzbend û terazû, helbesta pexșane, s tran(Lyrik), azad û serbest,
Kurdistan TV 24, Kurd SAT TV Newroz
TV, KOREK TV, ARK TV
KNN TV, HAWLER TV, VIN TV
GALI KURDİSTAN TV, RONAHI TV
Gelo ma ragehandin ne karê we ye?
yan hun naxwazin ji navê kurd re
durust karekî bikin? Ev bû zêdeyî şeş
meha, li hemî infomêdya enternêtê,
gotin a "HOBEN" belavdibê, weke
silaveke nuh ji bo gelê kurd, kêm nekê
li hember yê: Ingl îzî (hello), Espanî
(Hola), Ferensî (Salut), Farisî (Salam),
Hindî (Nemazkar), Rûsî (prîvêt), Ibranî
(şalom), Erebî û Turkî (Merhebe), û
herpêde...
Çima hun vê silava cihanî ku ne
gi rêdayî kêliyeke rojê, û ne rûwekî
siyasetê ye na bînin, û ne dibêjin, li ser
menberên xwe? Ma hûn naxwazin
silavek miletê kurd
li hemî kurdistan û cihanê werê
naski rin û fehmkirin hebê ? Em ji we
divin ku hûn di xizmeta yekîtiya gotina
kurd de bin berî her tiştî, û ev silav
nîşana vê vana me ye, i car fermûkin ji
me xweziyên xweş ji bo xwe hilgi rin!
Homeyî, ala herî baş.
19.09.2018 Almaniya
hejimar "74" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
3
Berhema Nû:
Pêşgotina “Dengê Kurdistan”
Elî Cefer
Belgeki rin, yekek ji zanis tên dîrokê
ye. Mebesta wê parastina agahî û
berhemên afi randî yên mirovî di
çerxekê û di warekî ji warên; zanîn,
aborî, civakî, rêzanî de ye. Da di riya
dûzankirin û rêzki rina wan re, di rojên
duhatî de parastî bimînin û wek tiștên
xav, an tiș tên destpêkê sûd jê were
wergi rtin. Belgeki rin jî bi șeweyên cuda
cuda heye
Belgeki rina nivisandî, wênekêșî,
tomarki rî û berçavki rî.
Belgeki rina ku em pê rabûne,
nivisandi ye, gi rêdayî bermayên çanda
xwendevanên kurd li Ewropayê ye, ji
destpêka hebûna wan li wan welatan û
heya dawiya çerxa borî bi çend salan.
Girîngti rîn berhemên xwendevanên
kurd li Ewropayê derçûna weșana (
Dengê Kurdistan ) e, da ku di riya wê
re xem û hestên xwe yên netewî
biderbirînin, ew xem û hestên her
Kurdekî ne, li ku dibe bila bibe. Bi
taybetî gava em bizanibin ku Belavok û
weșanên kaxezî heya dawiya sê
çarîkên sedsala bîs tan, xudî roleke
sereke bûn di serwextki rin û
têgihiștina wan hemo bûyer û
guhertinên nuh di her warên zanis tî,
ramyarî, siyasî û civakî de.
Weșana ( Dengê Kurdistan ), dengê "
Komela Xwendevanên Kurd li Ewropa "
bû. Ew xwendevanên ku ji hemî beșên
Kurdistana dagîrki rî çûbûn Ewropa.
Eger ewanan bayê azadiyê
hilnekêșabana li wan welatan, wê
nikarîbana xewn û daxwaza gelê Kurd;
ri zgarki rina ji dagîrkeriyê bînina zimên
li wan welatan. Çimkî li her beşên
Kurdistanê, mujûlbûna bi serxwebûnê,
li gor nerîna dagîrkeran, tawana bê
hempa bû. Ji vi r mirov dikare tê
bigihîne çima û ji ber çi sê weșanên
pêșin yên kurdî li dervayî Kurdistanê
derçûne.
Divê em li vi r ji bîra nekin, ku
xudiyên wa rojnameyan toș î gelek
lêpi rsîn û zext û zorê hatibûn, lê tevî
wê jî riya xwe ya ti jî is ti rî û kelem, kel û
kurt ber nedan, ew jî ji baweriyekê
hatibû; ku gotin û peyv, li di jî nezanîn,
pașdemayînê û bindestiyê, çeka herî
xurt e.
Weșana ( Dengê Kurdistan ) di dîroka
rojnamegeriya kurdî de, sêhemîn(1)
rojname ye. Yekemîn rojnameya kurdî
bi navê ( Kurdistan ), ku jimara pêșin di
22 Nîsana 1898 an de li Qahirê - Misr
ê, li ser destê Miqdad Midhet Bedirxan
bi kurdiya tîpên erebî derçûye.
Rojnameya duwem jî bi navê ( Rya
Taza ) yan ( Riya Teze ) ku bi tîpên
kurdî di 1 Nîsana 1930 î de, li Yerîvanê
paytexa Ermenis tanê derçûye. Li vi r
pi rseke xwediyar dibe, ew jî ev e: Gelo
çima çi nivîsevan û ronakbîrên Kurd
Kovara ( Hawar ) ê, ne ( Riya Teze )
wek destpêka kurdiya tîpên latînî
destnîșan dikin?
Gava lêgervanek, an lêkolînerek
vegere dîroka rojnamegeriya kurdî, bi
mebesta sûd wergi rtinê di lêkolîna
xwe de, ta ku bigihîne armanca xwe,
wê pêrgî dijwariyan bibe, ji ber ku
berhemên rojnamegeriyê hûnrik hûrik
belavki rîn e li wir û vi r, çi li welêt çi li
dervayî welêt. Heye ( belkî ), ev jî ji wê
yekê hatibe ku miletê Kurd û ronakbîr
û nisevanên wî di dirêjahiyê dîrokê de
toș î zext û zorê hatine. Ne tenê li
welêt, belê li dervayî welêt jî. Yan jî, ji
ber bêxemiya Gelê Kurd di tenga ne
belgeki rinê re.
Ji ber wê jî, ez li pi r paytext û ba jar û
ba jarokên Ewropa, û heya dervayî
Ewropa jî li weșana ( Dengê Kurdis tan )
geriyam, lê hercar dest vala
vedigeriyam. Lê di dema seredaneke
Başûrê Kurdis tan sala 2017 de, gava
min serdana Akadimiya Kurdî li
Hewlêrê ki r, û hevdîtinek bi cîger çêki r.
Ewî ji min re da xuyan ku xwendina
xwe ya bilind li Parîsê paytexta
Fi ransayê tewaw ki riye, û libek
fotokopî li ba wî peyda dibe. Wê
demê, ji kêfan re, dilê min di qefesa
sîngê min hilnewat, û li ser daxwaza
min kopiyek da min.
Pêre, pi rsgi rêka ku ez toșî wê
hatime, ew bû ku ji ber demek di rêj di
ser derçûna wê re derbas bûbû, mirov
nikarîbû bi hêsanî bixwenda, ji ber wê
min gotin bi gotin, belê tîp bi tîp ji nû
ve li komputerê da. Êdî hûn jî dê
zanibin bê çiqas zehmetî û cefa min
kișand, bi taybetî wan gotarên bi
zimanê fi rensî ku ez pê nizanim.
Pêre, pi rsgi rêka ku ez toșî wê
hatime,
hatime, ew bû ku ji ber demek di rêj di
ser derçûna wê re derbas bûbû, mirov
nikarîbû bi hêsanî bixwenda, ji ber wê
min gotin bi gotin, belê tîp bi tîp ji nû
ve li komputerê da. Êdî hûn jî dê
zanibin bê çiqas zehmetî û cefa min
kișand, bi taybetî wan gotarên bi
zimanê fi rensî ku ez pê nizanim.
Tevahiya gotarên di her pênc
hejmaran de, bi her sê zimanan (
fi rensî, kurdî û ingil îzî ) navê
nivîsevanên wê bi navine lexem, an bi
tîpên pêşîn ên navên wan hatibûn
nivisandin, ne bi navên rasteqîn. Ji ber
wê jî, hema bêje zorbey zorî navine ji
me ve ne naski rî ne. Lê gava em
bizanibin ku wê demê li tevayî welatên
ewropa, jimara xwendevanên Kurd (
30 ) derbas nediki r û pi raniya wan di
warê rewșenbîrî û zanînê de belengaz
û perîșan bûn, ev li aliyekî, li aliyê din,
gava em gotina rehmetî Dr. Nûredîn
Zaza, ku di rûpel 101, 102, ên bîranînê
wî de hatine binerin:
serokê wê re, Dr. Necatî Ebdula " …. ez bi roj û șev di nivisandin û
lêvegera gotaran de, mi jûl dibûn, min
hemî li destnivîsê û jibergi rtinê
dikirin…". Emê herin wê texmînê, ku
Dr. N. Zaza pi r bi tenha, û bi gelek
navên lexem dinivisand. Tam wek ku
çawa rehmelê Celadet Bedirxan di
kovara xwe ( Hawar ) ê de diki r.
Lê em ji bîr nekin, ku heye rehmelê
Dr. Ismet Şerîf Wanl î hin nivîsên xwe bi
navin lexem weșandibin.
Çimkî şiyanên wî yên nivisandinê
hebûn, û bi serda jî, ew endamekî
damezrêner bû. Herweha, em nizanin,
gelo para rehmelê Dr. Kamiran
Bedirxan di nivisên vê rojnamê de
heye an na? Çimkî zorbey zorê nivîsên
herpênc jimarên ( Dengê Kurdistan ) di
çarçewa ramana çepîtiyê de ne, û bîr
û bûçûnên Dr. K. Bedirxan wekî em tev
dizanin tersî wê bûn.
Tevî ku nivîs bi pi r zimanan di
rojnameyê de hatine belavki rin jî, lê
naveroka hemî nivîsan dihêle ku,
bawerî li ba mirov peyda bibe, ku asta
çand û zanîna xudiyên wan ne li
pêșe. Em rastî tu lêkolîneke civakî, yan
aborî yan zanistî bi rêk û pêk natên,
tenê wek nûçe û raporên hevbeșiya
komelê, liv û tevgera wê, li vi r û wir ne.
Wek nimûne, di jimara ( 3 - 4 ) hevbeș
de, raporeke hûrgilî di derbarê
pișikdariya nûnerên komelê di
mihrecana duwem ya ( Yekîtiya
Gêncên Demoqratên Cîhanê ) û (
Yekîtiya Xwendevanên Cîhanê ) û
çalakî û hevdîtinên wê de bi nûnerên
din yên pișikdar hatiye, û di encamên
wan hevdîtin û çalakîyan de, Komele
wek endam di van herdu rêxis tinên
cîhanî de hatiye pi jirandin.1
Beșa kurdî di jimara dawî ( 5 ) de, di
bin du sernavên sereke de hatiye. Yê
pêșin, raporeke ji al î Dr. Zaza ve hatiye
pêşkêşkirin, di civîna komelê ya sêyem
a giș tî, ku di 29 - 30 Çi riya pêșin
Sala 1949 de, hatibû gi rêdan.
Naveroka wê hemî çalakî, hevdîtin û liv
û tevgera komelê di navbera herdu
civînên giș tî; duwem û sêyem de
hatibû. Sernavê duwem ew bû;
daxuyaniya giș tî ya kongireya herdu
rêxis tinên cîhanî yên me li jor bi nav
ki rine bû. Ligel helbestekê.
Hêjayî gotinê ye, ku min dest neavêt
ziman û șêweyê nivîsên, ku di van 5
hejmaran de hene, belê min wek, ku
hatine nivisandin, li vi r danîn. Herpênc
jimar bi qasî ( 49 ) rûpelan bi ebada 21
/ 29 an. Jê ( 7 ) rûpel bi kurdiya latînî
ne, û ( 2 ) rûpel bi ingilîzî ne, yên mayîn
jî tev bi fi resîne.
Bi belgeki rina nûh re, me ev rojname
ji windabûnê rizgarki r.........(R. 4)
hejimar "74" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
4
Dûmahiya
“Dengê Kurdistan”
û dîroka rojnamegeriya kurdî dewlemend ki r.
Li dawiyê, me dil hebû li dawiya sala borî vê berhemê çap
û belav bikin, lê bizava lêpirs îna gîştî ya di 25. 09. 2017 de,
ku li Bașûrê Kurdis tanê pêk hat û encam û bûyerên jê
peyda bûn, ku ji me hemiyan ve diyar in, bûn sedem, ku
têkil î di navbera min û Dr. Necatî Ebdula de qut bibe.
Ez hema hema bê hêvî mam, ku ew têkiliyan ji nû ve
vegerin, ji ber wê jî ez neçar bûm, ku liba min li komputer
dabû, ligel ya orîjînal ji kurê hevpîşeyê xwe Mamed Cimo;
Apo Mamed Cimo re bi rêkim, da herduwan bide ber hev.
Mala wî ava û destê wî nerizin, ku ev kar qedand.
Herweha em sipasdarê Dr. Kendal Nezan, ku wî jî keda xwe
xis t seraski rina rêzimanê beșê fi ransî.
Belê, xweș bextane, berî ku em vê berhemê bidin çapê,
me karîbû têkiliyê careke din li gel Dr. Necatî Ebdula
gi rêdim. Wî jî, ji camêriya xwe pêșgotina fi rensî nivîsand, û
hin kêmasiyên çapê û rêzimanî rast ki rin.
Vreden - Elmanya
22 Nîsan 2018
......................................
1- Li vi r em dixwazin du têbîniyan bidin: 1- Di hin jêderan
de, hatiye ku komela ( Hevkarî û Tereqî ya Kurdî ) li Istanbûl
ê, sala 1908 an, rojnameyeke bi navê ( Kurdî )
2- Cihê gotinê ye, ku ev herdu rêxis tin bi alîkarî û piștvaniya
dewletên sosyalîs t, nemaze Yekîtiya Sovyetê ya berê sala
1946 an, hatin damezrandin. Navenda wan li Biragê,
paytexta Tișîkilosivakya ya berê bû, ( niha Si rbiya ) bû. Bi
hilweșandin dewletên Soszalîs t re, ev rêxis tin jî, ji holê
rabûn.
NAMEYA DUYEMÎN
Dilnas BERAZÎ
Bavo, her kes li welatê me li ser mirîyan dinivîse,
ji mirîyan hez dike û qale mirîyan dike. Ji ber ku
mirî sarin, mirî bêdengin, mirî zanin ku zindî bi
wan dikenin, mirî li gotinên zindîyan guhdar
nakin. Lewma jî, zindî gelekî pesnên mirîyan
didin û hez ji wan dikin. Ji xwe tu zanî, berê bav
û kalên me gotîne: „keçel dimrin porsor
dibin!“... Lewma jî tu hîn saxî, ez dixwazim
nameya xwe ye duyemîn ji te re bişînim.
Nameya pêşîn berî 24 salan, ji binanîya çîyayê
Gabarê, li nêzik gundê Findikê, erê Findika ku
Feqê Teyran têde helbesta xwe ye „Ay av û av“
nivîs îbû. Her wekî niha, dîsan min name bi
zimanê kurdî nivîs îbû. Ji xwe şermeke mezine ku
min li warê Feqê Teyran nama xwe bi zimanekî
din binivîsanda. Tevî ku min zanibû; ji bo
xwendina wê namê tu yê gelekî biwestî. Lê niha,
bi saya serê wan şehîdan, tu bangî kîjan zarokî
bikî, wê nameya min ji te re bixûne.
Bavo, ez zanim, tu wê demê bi nameya min
gelekî şa bibûyî. Ew name piştî ku te çend caran
agahîya mirina min bihîstibû, gîhabû destên te.
Wê nameyê, mizgîna zindîbûna min dabû te,
tevî ku te ez hîn nedîtibûm. Êre.., ti bav naxwaze
berî mirna xwe, mirna zarokên xwe bibîne!.. Lê,
li welatê me rojane bav darbestên kurên xwe
hildigrin û berê xwe didin goris tanan.
Min wê demê nedizanî ku kezeb şewtandin
çawa ye!.. Lê ez zanim wekî kozîyeke agir di
hinava te de be, evqas dilê te gerim dibû û xwe
bi jor ve hildavêt. Mêranî û hêrsa te qet rojekê
jî, nedihîşt dûmana wî agi rî hilki şe jor û diyar
bibe. Îro ew agi r ketîye nav cerg û dilê min de,
dûmaneke tûj di pozê min re derdikeve. Heya ku
zarokên mirov çênebin, mirov nizane bavtî
çiye?..
çênebin, mirov nizane bavtî çiye?.. Û bav kî ye!..
Bav dîwarekî bilinde ku mirov pişta xwe pê
hildipesêre, bav s tûna nav konê malê ye, bav
keleheke aseye mirov xwe têde aram dibîne. Bê
bav mirov sêwî ye, rêwî ye, xûnî ye, wekî
koçerekî bê xwedî ye. Heya ku bav sax e, mirov
qet xwe mezin nabîne, her li pêşberî bav xwe
wekî zarokekî tevdigere. Herwiha tu jî bi vî çavî li
min dinêrî, ez li ber çavên te hîn ew zarokê
biçûk im, ew zarokê ku te dît kengî û li ku hate
dinyayê. Ew zarokê piştî çend zarokên te
miribûn hatibû dinyayê.
Bavo, bêguman tu vê êvarê çavên xwe li dora
xwe digerînî, kur û qîzan, xarzê û bi razîyan, cîran
û nevîyan li dora xwe dibînî, tenê min nabînî. Ji
xwe tu naxwazî ji kesî bipi rsî, tu zanî ku ez
dûrim. Dîsan wekî salên borî, di navber min û te
de, gelek rêyên di rêj hene. Ev 33 sal in, tu her
min wekî mêvanekî ji malê dibînî. Rastî jî eve; ez
bi di rêjîya van salan wek mêvanekî dihatim
seredana te, mêvanekî bêwext. Bi her hatineke
xwe re, min hinek ava sar bi ser wî agi rê gur de
dikir, daku hinekî dilê te honik bibe.
Lê, ku her carê min xati r ji te dixwest min tîna wî
agi rî di rûyê te de, didît. Her sê carên borî belkî
te bihaneyek ji dûrbûna min re dîtibe û hinekî
pê kela dilê xwe sarki ribe; yek ji bo dibîstanê,
yek ji bo kurdistanê û yek ji bo jîyanê. Lê
dûrbûna vê carê, te jî wekî min hîn ti wate jêre
nedîtîye. Ev dûrbûn wekî şelpeyê sedsalê bû, em
ji hev tar û mar ki rin.
Bavo, niha li vi r, li vî welatê nû, zimanê nû,
çanda nû, kolan û cîranên nû; ez tenê kevinim.
Hemû jiyana min mîna kurtefilimekê her şev di
hişên min de dûbare dibe. Ez mîna kundekî li
şûnewaran mayî, heya dawîyên şevên payîzê, bi
xwe re çîrokên koçberîyê dibêjim. Li vî welatî, ro
diçe ava ba jar bêdengin, kolan valane, her kes di
xeweke gi randa ye, tene ez û xwe di
hevkêşîyeke mezin de ne. Li vî welatê ku wan ji
bo xwe ki rêye cinet, welatê
ew ji bo min, wekî xarineke bi minete. Ji ber ez
mêvanim, koçber im. Mêvanekî bêwarim,
mêvanekî bêkarim. Min mal û milik, nas û dost,
dar û ber, li pê xwe hîştîye û xwe sipartîye wan.
Ez li welatê xwe kî me...? çi me..? Ji bo wan qet
ne gi rînge. Ew tenê zanin ez koçberim,
penaberim.
Bavo, min vê carê jî, jîyana xwe ki re qurbana
zarokên xwe, ew zarokên ku heya niha dahatûya
wan nedîyare, ka wê bimînin zarokên min an
na!..Ew zarokên heya niha nizanin bibêjin: kalo
û pîrê, ji xwe peyva xal û xal tî, ap û bi razê
jibîrki rine. Berî çend rojan me Vîyan fêrî peyva
pîrê (pîro) ki r, wê jî gote cîrana me ye Alman.
Ci rana me ye pîr gotina Vîyanê qurmiçand û
gote wê: erê ez pîrim, lê ez ne pîrika te me!...
Niha 86 payêzên salên temenê te, hêdî hêdî
hebinên konê xwe dipêçin û warê xwe ji
bihareke nû re dihêlin. Xwedayê jorîn di sala nû
de, te ji qede û beleyan dûr bigere, tu bi xêr û
xweşî bi jî... Bavo, ez deyîndarê te me !..
Pirtûka nû
Nalîna Darên Zêtûnê Mihemed Qere Hesen
hejimar "74" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
5
Ji Olên Mirovatiyê
Ola Bûda
Cankurd
Ola Bûdî pi r fi reh û pane, lew re di
gotarekê de tev naye şi rovekirin. Lê
ezê bizava xwe bikim, ku div ê gotarê
bi kurtî hinek stûnên wê yên serekîn
bidim nasdanê.
Ola bûda olek wehaye, ku Xwedê
nanase û lew re em nikanin li ser
evdalên vê olê nave "Keşe" bidinê, ku
ewan jî di navbera Xwedê û mirov de ji
xwe re pilyek pêda ki rine. Na ne wilo
ye, ji ber ku Xwedê di nav ramanên vê
olê de nine. Ewan ne wek evdalên
dêrê ne. Lê belê avahiyek wan a di ser
hev re wek ya dêrê filehan û îmamtiya
Şîîyan heye. Di nav wan de 3 pile hene:
- Upî înzîn
- Maung Cîn
- Kiyang tha
Di pileya pêşîn de "Upî înzîn", her
mirovek dikare bibe evdal, gava xwe ji
jîna giştiyane bidûrxîne, zagonên
perestgehê li ser xwe bi cih bîne, û
jînek evdaliyê bijî. Cilêd wan sipî ne, ji
yên evdalên dî cihê ne, hema ne gi ring
e, ku ewan di perestgehê de bi jîn.
Gelek kesên, ku wek "Kolî" tên bi
navki rin û demek di rêj bêkar dimînin,
an jî dikevin destengiyê, cilêd sipî li
xwe dikin, pore xwe "pirça serê xwe"
kurdikin, tûrikê parse davên mile xwe
û di kolanan re digerin, xwe wek
evdalên Bûdî didin xuyaki rinê.
Di perestgehê de evdal baş tên
xwedîki rin, ka ewan mirov in azad in
an ne. Bi dilxweşiya dayik û bavê xwe
hatîne an ne, dev ji jîna rastîn berdane
an ne û xwe ji dil de avêtine ber
zagonên perestgehê an ne?. Divê
ewan her li mirinê bi ramin, dost û
yaran, mal û malbatan û her şêweyekî
xweşiya jînê ji dest bidin, tenê balati rîn
rewşa navxweyî ya bi nave "Nêrvana"
tê nasîn, ji xwe re bikin armanc. Divê
ewan ji bîr nekin, ku wê jîna wan bi êş
û bêxweşî û bê bidestxis tina ti ştan be.
Cil û bergêd van evdalan wek ên
evdalên hindî yên Askêt û Dandiyan in,
sê parên qumaşê zer in. Diviya li gor
zagona Bûdahas, cilêd wan pi r asan û
erzan û çi rok bana, lê diyare di vê yekê
de evdalên Bûdî baş li gor wê zagonê
naçin. Hinek ji wan bi cilên hevrîşmî di
nav gel de, rojên şahiyê digerin û pi r
ha jê dikin, ku ewana wek patronên
maldar bên dîtin. Hinek ji wan jî rojên
şahiyê diçin ji xwe re li l îsk û şano û
sêrkê sêrdikin.
Van evdalên ku wek pileyê duwê
"Maung cîn" tên navki rin, di pi raniyê
de hîn ji deh saliyê de, ji aliyê dayik û
bavan ve tên şandin bo ku li
perestgehê fêr bibin. Divê ewan
nekujin, nedizin, di rewan nekin,
serxweş nebin, zêr û zîv hilnegi rin,
destêd xwe bi çek û debanan nekin, û
nabe ku ewan xwe bi kul îlkan
bixemilînin, an bi jinan re li gan Kevin.
Em dibînin, ku fêrki rinên Bûda jî ne dûr
in ji "Wesek" ên Cihotiyê, Filetiyê û
Musilmantiyê.
Hema "Kiyang tha" bê cilêd derwêş û
evdalan in, di pi raniyê de zarokêd sêwî
ne. Ewana alîkariya evdalên
perestgehê dikin, di parski rinê de, û
sîwana bo paris tina wan ji baran û tava
royê hildigi rin.
Di perestgehê de jînek bê xweşî ye, lê
ji ber ku gelek kes diyariyan jib o
evdalan tînin, da bereketa wan bi ser
xwe ve bînin, hinde perestgeh bi
diyariyan dagirtîne, ji her şêweyekî
xwarinê, ji xaliyan, ji fi raxêd aşxaneyê
û çi rax û cilan… Evdal wan diyariyan ji
dest bawermendan, bê supasî û
berxwedarî dibin, lib a wan bi xwe çi
gi ranbuhayî ji wan ti ştan re tune ne. û
ji ber ku kuştina jîndaran bo evdalan
qedexe ye, lew re di perestgehan de,
gelek mişk, pilindi r, û gelek şêweyên
kêzik, gêre û kurmikan pêda dibin. Ji
ber pi rbûna wan evdal binzor dibin, ku
ji xwe re pisîkan bihewînin, da bi karê
kuştina wan bêling û carling û pi rlingan
rabin. Di perestgehan de gelek destnivîs
hene, ku bi şêweyekî taybet hatîne
çêkirin û nivîsandin, û bi wê yekê çanda
Budiyan û ola wan hatiye paris tin.
Evdal bi lêdana darkutan re, ji berbangê
ve radibin. Lêdana darkutanê ewqas
bilind e, ku kesek nikare bibêje:"Min
nebihîst û lew re ez di xew de mam."
Dest û çav û di ranêd xwe dişûn û bi hev
re dest bi nimêja berbangê dikin. Ew
nimêj dora nîvsaetekê di rêj dike.
Lê bi rastî em nikanin wa xebata
berbangê bi "Nimêjê" navbikin, ji ber ku
Budî tew bi hebûna Xwedê bawer
nakin. Ewana hinde zagonên Budî, ku
ezber ki rine, her yek ji xwe re dixwêne
û bi pi ranî wilo dibêjin: "Ez dixwazim
jînek hêja bi jîm." An jî "Eger ez carek dî
hatim jînê, ez dixwazim di pileyek
balati r de bijîm."
Ev daxwaza duwê tê gotin ji ber ku Budî
bawer dikin, ku mirov paş mirinê dîsa
vedije û li gor karên xwe yên baş an
nebaş derbas dibe pileyekê di jîna duwê
de, dibe ew bibe cinewerek an sewalekî
kedîki rî an jî şehzadekî hezki rî di
malbata şahekî hêzdar de.
Paş wê "nimêjê" evdal li derveyî
perestgehan belav dibin, li sancên
baqirî didin, ku xelk bibihîse û bizane,
ku ewan derketine parski rinê. Evdal
rojê du caran xwarinê dixun, lê dive
wan herdu car berî nîvro bin. Paş nîvro
bo wan qedexe ye, ku bixun, û nabe
zikê xwe jî pi r dagi rin. Divê evdal berî
xwarinê, hercar bibêje, ku xwarin bi
xwe ji wî re ne kêfxweşiye, lê ji ber ku
bê wê, ew nikare bi jî, lew re ji bêçariyê
ew wê xwarinê dixuwe.
Nabe ew pençek bi rinc bixuwe, bê ku
bibêje:" Ez vê ji pêdiviya si rûştî dixum,
ne ji ber dilxwaziya xwe." Nabe ewan bi
xwe, hêgan "hêkan" bikel înin, lê
jêmahîbê bihna wan û xwarinên germ û
nerm dihêlin, ku evdal hinde caran
zagonêd ola xwe binpê bikin.
Carina evdal li bin darekê dadinişe,
gundî ji wî re xwarinê tînin, bi hîviya ku
bereketê ji wê yekê bigi rin. Evdal
bêdeng û bê ku bi wan re têkeve çi
têkil î û axiftinê, xwarina xwe bi tenê
xwe dixuwe û wan gundî ji dûr ve li wî
dinêrin. Niviskarê alman ê navdar
Alexander von Gleichen-Russwurm di
pi rtûka xwe de [Cîhan çandeyî ya...
rojhilatê dûr – cild 21, r.347] dîmenê
evdal di wê rewşê de wek yê çêlekê
dibîne, ku ew jî li bin darek dî wilo
geyayê dixuwe.
Evdalê Budî dive herdem bîne bîra xwe
û ji xelkê re diyar bike, ku her ti ştekî
ser rûyê zevînê tê guhartin û jîn bi êş û
keser û nalîn derbas dibe û xapînok e.
Divê pênc fermanên ola Budî bo wan
bibêje: " Diziyê neke, jîndarekî nekuje,
zînekariyê neke, derewan neke, û xwe
serxweş neke." Em dibînin, ku van
pênc ferman di olên as îmanî de jî
hene, û di hinek olên dî yên berê de jî.
Mirovatî di pi raniya xwe de bi van
fêrki rinan hatiye tîmar ki rin.
Lê tevî vê yekê, Buda, ku hem wek
"hişyar" û hem jî wek "yê bêkêmanî"
tê nasîn, xwe wek pêxemberekî nabîne
û ji xwe re kesekî wek hoste nizane. Di
pi rtûka Budî ya navdar "Mahavagga"
de, li ser zimanê wî wilo hatiye: " Min
bi xwe ev nasîn pêda ki riye, ma ezê
xwe bi şagi rdê kê navbikim? Hostayê
min nine. Ez bi xwe hostayê bê wekanî
me."
Buda ne Xwedê ye, ne dîmenê wî ye li
ser zevînê û ne pêxember e. Ew
mirovek e wek hemiyan, ku ola xwe bi
nas înên xwe yên mirovî avaki riye. Ew
xwe wek her mirovekî jar dibîne, ew
nexweş dibe û diweste, lê rohniya
hindirî di xwe de dinase û dibîne, ku
mirov nagihe mirovatiya rastîn eger
ew xwe ji hemî xweşyariyên zevînê
azad neke. Kengê xwe ji mal û hebûn û
qurretiya kesanî ri zgar ki r, hîngê dikare
di pileyên mirovatiyê re ta pileya
paqi jiyê û bêkêmasiyê hilki şe. Di vi r de
ew ji sofîtiya muslimanan ve, ji
evdaltiya filehan ve û ji pîriya
zerdeştiyan ve nêzîk dibe. Buda kurê
şahekî bû, li herêma Hîmelaya û di
navbera 560 û 480 berî zayînê de
jiyaye. Wek kurê şahekî, ku gelek
qesrên wî hebûn û jînek wek xewn û
xeyalan derbas ki riye. Lê belê dev ji wa
jînê berda û bi çolê ket, da xwe "azad"
bike. Ew heft rojan û heft şevan di
koka darekê de li nav daristanekê
rûnişt û hizrên xwe li ser jîn û mirinê û
li ser mirov û azadbûna kesanî ki rin.
Şeytan ê ku bi nave "Mara" [Di ola
Cihowan û Filehan de jî Şeytan xwe
wek marekî dike û Adem û Hewa
dixapîne] bi hemî kanîn û xapan û
fêlbaziyên xwe û bi teviya leşkerên
tariyê hêriş ser wî dikir.
hejimar "74" NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
6
Helbestvan Ehmed Arîf, mêrxasê Amedê
Dr. Yekta Uzunoglu Ehmed Arîf di 1927an de li navenda xewnên bi efsûn a Kurdan ango li Amedê, li maleke li qeraxê sûrê, li maleke ku ji kevirên bazalt ên ku bajêr ji serî heta binî dixemilînin hate dinyayê.
Tê gotin ku “Ademîzad rihê xaka ku lê bûye di xwe de dihewîne”. Eger ku kesayeta mirovan, xeyal û daxwazên mirovan ji aliyê vî rihî tê afirandin wê çaxê da ku Ehmed Arîf were fêmkirin divê meriv li serpêhatiyên wê xakê, li dîroka wî bajarî, li kesayeta civakî û çandî ya wî bajarî binihêre.
Gava ku Ehmed Arîf hîn nû dinya fêm dikir bajar bi wan birînên piştî talanê dinaliya. Mirov li serê sûran rûdiniştin, li qadên jêr dinihêrîn û şîna mirovên xwe yên ku hatî darvekirin digirtin. Wêda gundên ku gîha û gulîlkên xwe bê kes mayî, dişewitîn.
Bajarê ku ew lê hatî dinyayê tevî navê xwe êdî ne bajarê berê bû. Ameda hezar salî ya ku di xeyalên kurdan de xwedî pîrozmendiyeke bê hempa bû ji aliyê vê dewletê ve wek “Diyarbakir” hatibû binavkirin.
Gava ku Ehmed Arîf mezin dibû, Kurdan tevî şîna gelek wendahiyên xwe şîna navê bajarê xwe yê ku hatî qedexekirin jî digiritin.
Lê vî bajarî tenê bi navê xwe yê kevin dewlemendiyek binav nedikir. Heta çend sal beriya bûyîna Ehmed Arîf vî bajarî nûnertiya dewlemendiya çanda Kurdistanê dikir. Li vî bajarê ku “Qedexe, qedexe bûn.” mabedên olên Îslamê, Xirîstiyanî, Cihûtî û Êzdiyatiyê li ba hev vedibûn. Dia û daxwazan bi hev re olan didan, tevlîhev dibûn û dighîştin esmanan.
Heta demeke nêz jî mirov azad bûn. Deng û awaz ne qedexe bûn. Her gel bi zimanê xwe diçû ber rehma Xwedayê xwe.
Xwedayê xwe. Ev sûlava dewlemendiyê dê ji Asûrî, Yewnana Kevnar, Roma, Bîzans û Osmaniyan ve dihat. Pişt re Tirk bi artêşa xwe li ser bajêr bûne serdest.
Dû re ji nişkê ve sibehekê navê çiyayan, deştan, robaran, bajaran, gundan û heta navê heywanan ji aliyê vê pêla nîjadperest ve bûne dûkel. Li ser navê ‘Tirkitî” û ‘Tirkkirinê’ li ser navên dîrokî lewheya “Qedexe ye” hate danîn.
Lê qedexe bi xeyalên ademîzad ve kar nakin. Kurdan ew navana weke bireserên pîroz di xeyalên xwe de hewandin. Wan weke tevahiya keresteyên jiyanên xwe yên hatî qedexekirin navên xwe jî di guhên nifşên nû de pispisandin û dîsa ew dane jiyandin.
Ehmed Arîf şahidê talana çandî û zextên nîjadperest bû. Ew weke helbestvanekî ku bi dilê xwe dinyayê hîs dike nebû şîrikê sûcê exlaqî. Wî li hember vê rûxîna mirovahiyê serî hilda. Wî ew zilma girêk bi girêk li helbestên xwe hûna û ew helbestana di saxiya wî de jî bûne nîşana serhildanan.
**********
Yên ku difikirin û dinivîsînin ji bo pergalên tirsê weke “Dijmin” tên diyarkirin. Li Komara Tirkiyeya ku her kes, heta leglegên ku li ezmên difirin dîsa tên şopandin sûcê Ehmed Arîf xwendina pirtûkên ku pergal jê heznake û nivîsandina helbestan bû.
Ew du caran hate girtin. Li bedena wî ya gênc û li rihê wî şikence hate kirin. Ji temenê wî gelek sal hatin dizîn. Wî piştî demekê dîwarên girtîgehan li dû xwe hiştin. Lê êdî welat ji serî heta dawiyê bibû “girtîgeha vekirî” û yên li vir dijîn jî dişopandin. Ji ber ku ew “mezhûrê pergalê” bû kesî kar nedida wî û ji karên ku dihatin peydakirin jî demekê şinve dihat avêtin. Piştî gelek hewlan wî karî ku li Enqerê di rojnameyeke biçûk de bixebite.
**********
Pirtûka wî ya yekem û tekane a bi navê “Ji hesreta te min qeyd kevin kirin” di sala 1968’an de hate çapkirin. Ecêb e, lê pirtûk gelekî hate
ecibandin. Ehmed Arîf digel ku hate ecibandin. Ehmed Arîf digel ku yek ji kesên ku dihate şopandin, bû dîsa jî pirtûka rekorên çapê dişkandin û helbestên wî li kolanan dihatin qêrîn. Wî jî ev didît û pê şad dibû.
Ehmed Arîf helbestên xwe bi Tirkî nivîsandin û da çapkirin. Pişt re ji bo Kurdî jî hatin wergerandin. Bandora Ehmed Arîf li ser jiyana her ciwanên kurd çêbûye. Helbet li ser jiyana min jî... min helbestên wî di salên xwe yên biçûkatiyê de li Ferqîn, Êlih û Amedê nas kirin. Weke ku ez bixwazim ji êrîşeke polîsan bifilitînim min ew yek bi yek jiber kirin.
„ Xwe ragire bi pirtûkan
Bi karan
Bi bi neynûk û diranan
Bi hêvî, evîn û xewnan...“
Pişt re di salên min ên reva ji pergala zilmê de, di salên xwendekariya min ên li Pragê de, li kolanên Parîsê, li çiyayên kurdistanê ku wê çaxê min peywira bijîşkiyê dabû ser milên xwe, min ew helbest di mêjiyê xwe de gerandin. Wan helbestan her tim hêz dane min, her tim ji min re gotin “Xwe ragire!”
**********
Di 1971’ê de li Berlînê min mişextekî darbeya leşkerî ku Kurdekî Dêrsîmê bû ango Rahmî Saltûk nas kiribû. Rahmî bi sazê xwe deng dida helbestên Ehmed Arîf. Min jî pê re hewl dida.
Ehmed Arîf di 2’yê Hezîrana 1991’ê de ji vê dinyayê koç kir. Min nekarî ku ez di nav dostên wî yên ku wî oxir dikin de cî bigirim.
Dawiya dawiyê ez fîrarekî pergalê bûm.
Du salan şinve piştî 23 salan ez vegeriyam welatê xwe û beriya her tiştî min seredana birayê xwe kir û sersaxî jê re xwest û min hewl da ku deynê xwe yê dilsoziyê bidim.
Di vê navberê de min helbestên wî yên ku bi destê Rahmî Saltûk hatî dengdayîn yekem car ji cîhazê guhdar kirin.
**********
Girtiyên zindanan ên Kurd, Ermenî, Êzidî û Tirk weke nîşaneya berxwedana li hember zilmê helbestên Ehmed Arîf bi dengekî bilind dixwendin.
Lê rojekê dengê wî yê gerdûnî bêyî ku ez li bendê bim li ciyekî rastî min hat û ez pê ecêb mam.
Di sala 1994’an de ez, biraziyê min ê xwendekarê hiqûqê û du Kurdên din li Pragê hatin girtin. Em her çar jî ketibûn nava çerxên zilma ku di dîroka Çekan de weke Ruzyne tê binavkirin û em li hucreyên cihê cihê hatibûn belavkirin.
Em di hucreya 8 m2’yî de 10 kes bûn. Hucre nîvtarî bûn. Di qulikeke biçûk a bin arîkê re tîrêj diçizirî hundir. Dîsa jî min dikarî ku ji vê pencerê dengên dinyaya derve bibihîsim.
Min her roj dengên qêrînan dibihîst. Di nava wan qîreqîran de ji nişkê ve ev risteyên Ehmed Arîf ên Tirkî hatin guhê min:
“Bibîne ka careke din çawa têm afirandin,
Bi destên te yên bi namûs û ciwan ve.!"
Yê ku bi risteyên Ahmed Arîf ji “dûrve” hêviyên xwe diqêriya Haci Bulut bû. Heta ku Almanyayê di van zîndanan de hemwelatitî da min, du sal û nîvan bêyî darizandin û lêpirsînan ez hatim desteserkirin. Tişta ku di van şert û mercan de hêza xweragirtinê dayî me helbestên Ehmed Arîf bûn.
**********
Me wek komên Penê yên Çek û Kurd di 2006’an de li Pragê rojeke çanda Kurdî li dar xistibû. Di van civînan de min û dostê min ê kevin Vaclav Danêk helbestên Ehmed Arîf ên ku min li girtîgehê ji Çekî tercûme kir ji nû ve sererast kir û me biryar da ku em biweşînin.
Biryara ku wê şevê me dayî dê ji aliyê koma Pena Çek ve bihata li dar xistin û em pê serbilind bûn. Yekemîn helbestvanê bernameya koma Pena Çek êdî Ehmed Arîf bû. Êdî xwendevanên Çek jî hem welatiyê min, mamosteyê min Ehmed Arîf nas kiribû. Dewleta Tirk li vî helbestvanê mezin tenê zilm liyaq dîtibû. Çi digot ewladê Amedê yê xwedî rihê şowalyeyan:
“Bimeşe ser,
Tifî bike rûyê celatan,
Rûyê fersendkaran, fesadan, xayînan...”.
hejimar "74" DDDDîrok Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
1945-1958 (Berdewmiya bira heyştan)
Daner: Serok Mesûd Barzanî Werger. Merwan Mistefa
7
e Cenga nelos:
Dîlvan bi rin Aşnoyê, leşker berdan,lê
efser hiştin.
Barzaniyan Jî 6şeş nemir danîn:
1-Selman mela ja jokî
2-Salih mis tafa binbiyebî
3-Ibrahîm mela hemîd binbiyebî
4-Omer ehmed osman barzanî
5- Ibrahîm navxoş seftî
6-Hal bayizdîn kanî botî
Barzaniyan di evê cengêde serkewtinek
mezin l idarxis tin ta ku hişt ser
gi rdayetiya Îranê nerînên xwe vegerênê
ji pêlan û bazar û jimartinên xwe.wisa jî
akam ki r ser helwesta Êlan ku aşîtî
başti r dîtin ji a l îkariya wanî bi ra bi
hêzên leşkerê îranîre. Vêce şerê wan ji
Barzaniyan re bûbû wek xwe
pêşendanek hêşrîşî paşî xwe vekşandin
hemberî pêşveçûna Barzaniyan a bilez.
Cenga Goçar:
Çûna Barzaniyan bi malbatên xweve bal
bi yekîtiye sofyatêde bû karê herî nêzîk
ji hemî demê dîti r nemaze piştî ku
ferweriya Iraqê vegera wan bi mercê
wan erê neki r wisa ku ewê dixwest ku
vegerin bê bend û merc.
Vêce Barzanî di 11avdarêde cerek din
çû bakur bo çavdi tina başiya rê û
hevdîtinek din bi serokên êlan re l i
darbixê.wisa bi wan re li mala Nûrîbeg
begzade l i gundê(enbî) civiye, soz ji
wan wergi rt bi a l îkariya heyi di dema
buhirtina wande, lê yekî xiniz bi
navê(hoyirko)lez ki r çû Eromiye û tiştê
ku di civînêde çêbûbû guhaste ceneral
Hemayonî, wisa bi hengek leşkerê
Iranîre re tevl î hin a l îkarên wan re
vegeriye, vêce gudê Goçar ku Barzanî
têde bû di şeva 13-14/3hate
dorpêçki rin. Sibiha roja din Barzanî tê
gihişt ku ew û hêza xwe hatine
dorpêçki rin, ka emê gotinê jêre bihêlin:
Barzanî got:(geleki mi hewl da ku xwe
dûrî l i hevketinê bikim çiko çûna minî
wê deverê ne ji bo şerbû, wisa hêzek
mezin jî min re nebû , min ew li cihê
wanî bergêrî l i enyan hiştibûn, mi
hewl da ku ji gund derkevim , vegerim
herêma Mergefer bê şer, lê çilo em ji
gund derkrtin fîşek ji gi rên dora wî li
me bariyan û hoyirko ser hespa xwe li
dûv me bi lez dihat, bi bilintirîn dengê
we gazî me diki r –baznedin-lê min
bi ryar da ku rêça xwe bi zor û şer
vekim bi armanca şikandina dorpêçê,
şer di nêv mede vêket, çend kat
nebûrîn ta ku me xeleka wan şikand,
hoyirko hate kuştin tevlî çend hevalên
wî,yên mayî jî bazdan, em vegeriyan
Mergeferê.)
Barzaniyan du nemir û çend birîndar
danîn,herdû nemir evbûn:Hacî
mihemed hostanî û Şewal î şendo
şandirî. Yên bi rîndar: Hiso mîrxan
xi rdenî,Hal î mihemed xelanî,Mistefa
reşo l îlokî.
Leşkerê Iranî xwe amedekir ku ji
Ormiye bi pêş ve bê bi alîkariya çend
serokên êlan, bal bi mergefer ve di
rêça bi randîz ve, vêca divabû çêki rina
xêznî bergeriyê bihêz di cihên s tratîcîk
de, ji wan berêzer,bilindbûyên hevres ,
kewê zer, çiko bergêriya evan cihan
çara yekemîn bû, wisa wê bibe
bergêriyek di jwarî mirî eger Leşkerê
Iranî bi pêşve bê, qene nehêlin bighêje
gundên miştbûyî ji malbatên
Barzaniyan ku amedene dev ji Iranê
berdin.
hêrîşek Iranî nuh ser aniya Aşnoyê:
Piştî şikestina mezin a hate serê leşkerê Iranî ku hengek bi tevayi di cenga ne los de ji dest wî derket, serdarê Iranî yekîniyên xwe bi hewarçûnên nuh parast. Ji wan yekîniyên siwarî ji herêma lers tan û ji êlên kurdî wek mengûr û mamiş û hinî din, û di 18 yê avdarê de bi hêrîşek di jwar û mezin rabûn ser sê doxan di enya Aşnoyê-nexde de wisa jî balafi ran
balafi ran yarmetiyek himbiz pêşkêşki r
ji yekêniyên zewî re ku ewanjî bi
himbizî top û tang di hêrîşê de pêk di
anîn.
Piştî şerek herî di jwar Iraniyan karîbûn
Barzaniyan ji ciyên wan bidin alî wisa jî
dest deynin ser barakanên wan, piştî
ku bi rçîbûnê ew ji hevxis tin pêre jî
nemabûna çekên wan, ku hew
dikarîbûn qetek nan bi tenê jî bighênin
şervanan.
Lê ev serkewtina Iraniyan li ser wan
gelekî bihabû çiko bihti rî 200 neferî ji
wan hate kuştin, lê hestê wan bilindki r
ta radeyek mezin wisa jî yê Barzaniyan
herî daket çiko di evê cengê de hin ji
herî başti rîn serdarên wan nemir û
bi rîndar bûn ji wan : Sil tan me`ran axa
bîrsiyavî, El î omere bîrsiyavî, silêman
feqî dêrîşikî, Hesen silêman mêrge
sorî, Ehmed osman esqîl î,ev herdiwên
dawî cihên xwe li Qelatan bernedan
man wek mêran ta zincêrê lingê
tangan laşê wan hûrki r.
Ji bi rîndaran: Xezal î mîrxan ja jokî.
Silêman dîno û Ehemed mûsa mêrge
sorî. Barzanî vekeşiyan gudê (Gonde
wêle) wisa jî derdorê Şêxan û Boşawa.
piştî evê cengê Hemayonî di
24.3.1947an de çû Hecî imranê ,El î
hicazî kargêrî giştî yê pol îsê Iraqê, dît,
ku evê dawî xwe amede nîşande bo
hêzne i raqî wek yarmetiyê jêre bişênê
qene li Barzaniyan bixin. lê Hemayonî
ew sipas ki r û got ku ne gerekê evê ye.
Di bawerya min de Hemayonî wê ev
xwestek erê kiriba ger ev civîn çêbûba
berî cenga 18 avdarê a berê hatibû
navki rin.
derbeke di jwar l i leşkerê Îranî bixin Barzanî Vêce divabû, Qene nehêlin bi
di rê jayî bi tama serkewtinê şabin.
Wisa Si lêman beg dergele bi karakî
herî mêranî rabû,xefkeke asê (kemîn)
ser riya giştî nêv bera Nexde-
Bîranşehirli gudê Qarîna, danî (veda)
kerwanek leşkerî kete kemînê
de,50leşker hate kuştin,û 40 jî dîlvan
ketin,ew bi rin Aşnoyê.
Ev kar ket ber şikestina cenga roja
18.3.1947an de,wê gavê ferweriya
Iranê dest bi hêza as îmanî ki r bo
bimbekirina malbatan l i hemî gudên
heya wan jê hebû ku têdebûn.
Herdû cengên dawî:
Leşkerê Iranî hewl daku serkewtinekê
l i enya merege ferê de qezenc
bikê,menendê serkewtina ku di enya
Aşnoyê de pêk anîbû ,lome di
25.3.1947ande bi hêrîşa yekemîn rabû
ser bi l indiyên Hevres-helec.wisa jî
leqekî ji wan karîbû xwe bighênê
qupekî ji quban.
Piştî demeke kurt Barzaniyan jî bi
hêrîşek ji du parçan rabûn .
Bi serdariya Mihemed emîn mîrxan û
Şêxo şandirî,yek katjimêr nebûrî,ta
Barzaniyan cih vegerandin.leq jî bi
tevayî pel ixandin.çend ji wan jî dîl
ki rin,ji wan s îtvan Cihanyanî ku bavê
wî cenera l bû di s îpah de.
Wisa barekanê heng l i nêzî Hevres bi
topan hate bumbekirin ,lome peyayên
heng mecbûrbûn ku bazbidin û
herêmê berdin.zi rarnî mezin gihiştine
heng heng nemaze di sewalên wî
de.wisa jî di evê cengêde hate kuştin
Tabûr bi rayê Hoyirgo yê ku hatibû tola
bi ryayê xwe hi l înê.ba lafi r bi pranî di
evê rojê de hatin bi kar anîn.gund tevlî
cihên şer bi tudî hatin bnmbekirin.
ba lafi rek l i herêmê hate êxis tin
,serdarê wê mir ,biserneket ku xwe bi
s îwanê jê bavê jê. Barzaniyan heft
nemir danîn:Ehmed keka l bîrs iyavî,
Ebdulah şeqlaweyi ,Xel îl agireyi,Hemo
nebî rêzaneyi ,Xace xa l mela rezeyi .
Şewket ni `man amêdî,Mîrxan dorî, li
gorîs tana Helec hatina veşartin.yên
bi rîndar:Şêxomir şanederî,Emer axa
xelaneyi , Mîr s i l tan,Xidi r remo,Wicdî
beg… ……….. (Dûmahî heye) ………..
hejimar "74" DDDDîrokÊlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
(Xeleka 10)
Ehmedê
Ebdirehman
Axa
Kurê
Şahîn
Axa
Şûzî
Xorşîd Şûzî
8
Şêx Ebdirehmanê garisî, Ehmedê
şûzî, Şeref Sultanê Hesen, Elî yê
Qolçî, Elî yê Hemîd, Lawikê Berwarî,
û sê peyayên Ermenî navê serokê
wan Azad bû, peyakî zor zana bû, wê
bi me re bihata ta sînorê Îranê, ji wir
pê de wê derbasî Îranê bibe.
Me xwe bi rext û fîşekan pêça, û berê
xwe da gundê Dêrika ber avê (ava
mezin – Dicle), dem jî Çiriya paşî bû,
me ji muxtarê gund re got: dema em
vegerin, emê nûçeyê te bikin, divê tu
çend peya rêkê ber avê da alîkariya
me bikin, û me derbaskin milê din ji
avê ve..
ji mere gote ser serê min.
Êvarî me li avê xist, bi şev em
dimeşîn û bi roj me xwe di nav
zeviyanên nêzîkî rê vedişart, bi vî
rengî çar roj me derbaskirin, ta em
gîştin herêmê Xezxêr. Berfê dest pê
kir û rêyên di nav çiya de wê asê
bibin, me nikarî em rêya xwe
temamkin, em bi şûnde vegeriyan ta
em gîştin ber ava mezin, rastdoka
ber qereqola tirka ku nêzîkê meye.
Şêx Ebdilrehman gote min, Ehmed tû
sobaniyê dizanî? Divê tû herê cem
muxtar da çend peyan rêke ji bo
arîkariya me bikin, û me derbas
bikin, eger em li vir bimînin ta demê
sibehê, divê em şer bikin bi leşkerê
qereqolê re.. Min gote Şêx, ser çava
ezê herim û min xwe li avê xist,
derbasî rexê dî bûm, wextê ez ji avê
derketim, bayê wekû qeşayê li min
xiste, ez hatim hejandin ji serma, bi
lez min berê xwe da mala muxtar, û
min destê xwe li derî xist, dema
muxtar derî vekir, mi silav lê kir û
min jêre got:
Şêx Ebdilrehman silava li te dike û
ew bi heşt hevalên xwe li rexê
qereqola tirkane, divê tu çend peyan
bişînî wir, da wan ji avê derbaskin,..
Muxtar li min vegerad, gote min:
Birazî, eger pêxember bi xwe li ber
avê be kes naçê wî ji avê derbas
nake,..
Min gotiyê: ezê 20 mecîdiya bidim
wan ji bo derbaskirina wan,..
Li min vegerand: eger tû 100 mecîdî
bidê her peyakî tu kes di vê qeşayê
de ji mala xwe dernakevê.
Ez bê hêvî vegeriyam çûme ber avê,
û careke din min li avê da, dema ez
gihiştim cem hevalên xwe, min ji
wan re da xuyakirin ku tu kes bi
hewariya me ve nayê, û divê em arî
hev bikin ji bo derbaskirina avê.
Min 8 tiveng dane ser milê xwe, û ez
ketim avê, û bi dû minre yeke yek
Şêx û hevala dane dû min, ma li dor
10 mitra ku ez bighim kenarê din, ji
nişkave ez noqî bin avê bûm, min da
sobayê bi xurtî ta nigê min erd girt, û
bi lez min av derbaskir, min tiveng ji
milê xwe avêtin, û min berê xwe da
hevalan, min tu kes ji wan ne dît,
noq bibûn bin avê, ji nişkave dîsa
xuya kirin, ez bi lez bi aliyê Şêx de
çûm, min bi destê wî girt û kişand, û
bi silametî me tevan av derbaskir,
me berê xwe da gund mala hecî
Reşîd, maleke pir hêjabûn, agir ji me
re daran, em piçekê germ bûn, bû
demê ber bangê, tayeke sar bi laşê
min ve hat, min xwe kire bin lihêfê,
hinek peya hatin cem me, yekî ji wan
ji Şêx pirsî, kî hûn ji avê derbas
kirin,..
Şêx gotiyê Ehmedê Şûzî sê cara li
avê xist, û em derbas kirin,..
Li Şêx vegerand, û got: pa bi xwedê
ew serî ji cî ranake, vêga hinavê wî
qetiyane, di vê serma wekû qeşa de,..
Min serê xwe ji bin lihêfê derxist, û
berê xwe dayê, min got: pa bi xwedê
te derew kir, bi izna xwedê tiştek ji
min nayê, û ez ana nizanim kû min li
avê daye yan na,... heval tev keniyan.
Piştî nîro şeşan ji me berê xwe dan
gundê Baneqesrê, û hersê hevalên
me yên ermenî berê xwe dane gundê
Hûrîzkê, me xatir ji hev xwest. em li
Baneqesrê rûniştin, me nameyek ji
xweyîbûnê me yên ermenî berê xwe
dane gundê Hûrîzkê, me xatir ji hev
xwest. em li Baneqesrê rûniştin, me
nameyek ji Xuyîbûnê re, bi tiştê bi
mere çêbû nivîsî, û em li Baneqesrê
rûniştin.
Piştî mehekê bersiva me dan, û di
nameyê de gotibûn, çaxê dunya
xweş bibe divê dîsa hûn herin ciyê
berê, bi namê re hinek belavok
rêkiribûn, me rabû muhra Xuyîbûnê
ya li cem me li belavoka xist, me
şandin da bêne belav kirin.
Sala 1932 di meha Hezîranê de,
Xuyîbûnê du name bi hevre ji mere
rêkirin, di yekê de gotibûn: Arif beg
û Adil beg digel hevalin Ermenî ji
Îranê hatine gundê Mixsê, nêzîkî
tixûbê Îranê ye, divê hûn herin wan
bibînin, da hûn tevde rêya postê
çêkin di nav parçên Kurdistanê li
Sûriye, Tirkiya û Îranê de,.. û
nameya din bi zimanê Kurdî û
Ermenî hatibû nivîsandin, û muhra
Xuyîbûnê û Partiya Taşnaq li ser
danîbûn,.. û di binî de danîbûn, em
gelek spasiya we dikin û yezdanê
pak arîkariya we bike.
Me karê çûnê kir, me neh peyan xwe
girêdan ji bona çûnê, û me peyak
rêkire gundê Hûrîzkê cem Lêvon
paşa yê Ermenî, ji bo hersê peyayê
xwe rêkê bi mere li gorî di namê de
gotibûn.
Piştî çar rojan her sê peyayê Ermenî
hatin cem me li Baneqesrê, roja dî bi
destpêka sibehê re em 12 peya bi
rext û tiveng me da rê, û berê xwe
me da ava mezin ji bo em derbasî
aliyê dî bibin, em gîştin gundê
Rebîhiyê.
… Dumahiyek heye …
hejimar "74" DDDDîrok Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Siltan Selahedîn Xelek (5) Dr.Yekta Uzunoglu
9
Sil tan Selahedîn heqê misoger û heqaniyeta heta wê
gavê di hundir xwe de niqaş ki ribû û ew ji Natan
pi rs î bû. Êdî tîr weke ku dê ji kewanê qet venegere
fi riyabû. Vê pi rsê bi awayekî ecêb, bi aweyekî
pêknehatî û weke bi rûskeke nebihistî dinya bi
awayekî bêveger guherandibû.
Natan di şûna xwe de matmayî mabû. Lê ew digel
ti rseke bêhempa pê serwext bû ku Siltan li benda
bersiva pi rsa xwe bû.
Wî bi tenê bi dengekî tenik û bi ti rs karibû ku bibêje
“Sil tanê min konê te pi r germ e. Eger ku em
derkevin derve û çardaxekê ava bikin tu yê rihet bikî
û digel wê ez ê jî hewla bersiva pi rsa te bidim. Pi rsa
te pi rseke zehmet e. Divê ez rave bikim. Lê ez
naxwazim li ser piya te biwestînim.” Siltan Selahedîn
pêşî bi pêşniyara Natan ecêb dimîne. Pişt re aram
dibe û qayîl dibe. Ew ji kon derdikevin. Li derve kilîm
û mînderên bi neqşên Kurdewarî yên reng rengî tên
raxis tin.
Selahedîn dixwaze ku Natan li hemberî wî rûne. Her
ku Natan dibîne ku ew hêrisiya li ser Selahedîn a ku
wî qet nedîtibû ji ser Selahedîn radibe, aramtir dibe.
Selahedîn jî bi hêviya bersiva pi rsa xwe ya ku ji bo
Natan bibû sedema dojehê, dilxweş dibe.
Ew weke 2 dostên qedîm li hemberî hev rûdinin û
Natan careke din dibêje ku dê bersiva gelekî di rêj
be. Sil tanê fermanê dide ku ji wan re şerbet were
anîn. Natan destûrê dixwaze û bi tevahiya hêza xwe
hewl dide ku bersiva pi rsa Selahedîn a ku Selahedîn
demildest dixwest bersiva wî were dayîn, bide.
Natan dibêje: “ Sil tanê min hezar car hezar (ku dibe
mîlon) sal berê şahekî ku tevahiya dinyayê bi rêve
dibi r hebû. Wî da ku tevahiya mirovahiyê bi awayekî
dil şad bijî, dinya ki ribû bihiştek. Ew tekane şahê ku
bi awayekî adilane ji heywanan, ji tevahiya candaran
hezdikir bû. Di serdema desthilata wî de li rûyê erdê
ti candarên ku ne dilşad bin tune bûn. Her candarî
ri zqê xwe yê ku pê wî dilşad bike werdigi rt û şiki r
dikir. 3 kurên şahê dinyayê hebûn.
Her yekî wan ji hev qeşengti r, xweşik, baqil û
bêhampa… her sê jî weke şewqa di eynikê de ya
bavê xwe bûn. Rojekê ji rojan ew desthilatdarê
mezin ya dinyayê bi ryarê dide ku êdî bi kar û barên
dinyayê eleqedar nebe. Ji wî be ku êdî her ti şt ji bo
ku tevahiya candaran dilşad bin, ki riye. Ew bi ryarê
dide ku ji dinyayê bar bike û bi rêvebirina dinyayê ji
kurên xwe re bihêle.
Ew bang li her sê kurên xwe dike û berê bi ryara xwe
ji wan re dibêje. Kurên wî pê şaş û mat dimînin. Ew
gelekî bi ber xwe didin.
Lê nikarin ku bavê xwe ji bi ryara wî vegerînin. Êdî
dibînin ku nabe, dibêjin: “ Baş e Bavo. Mafi r ku tu dikî
herî qene ji me re bêje piştî te dê kî ji me li dewsa te
bibe desthilat?”
Şah ji wan re dibêje ku dê qadî ji wan re bêje ku kî
çawa desthilatiya xwe bi kar bîne û dê rayeyên wan
di hundir sê qûtîkên biçûk de ji bo qadî were
teslîmkirin. Kurên wî şaş û mat dimînin. Bav bang li
qadî dike. 3 qûtikan didêkê û jê re dibêje: “Piştî ku ez
ji dinyayê çûm van qûtîkan bide kurên min.”
Hikimdarê mezin ji zarokên xwe xêti r dixwaze û bi
qadî re tenê dimîne. Qadî di warê agahiyên di hundi r
qûtîkan de û di warên wate, naverok û bikaranîna
wan rayedariyan de agahdar dike. Qadî bi xemgîniya
çûyîna şah her sê qûtîkên emanet werdigi re. Dê ji
kurên şah re çi bêje dixe hişên xwe. Şahê mezin jî bi
awayekî bêveger êdî ji dinyayê vediqete, bar dike û
diçe.
Ew gustilk heza hikimdar bû. Kurên wî digotin qey wê
bavê wan ji yekî ji wan re gustîlkê bihêle. Lê bavê
wan ji wan her yekî re gustîlkeke weke ya xwe
hiştibû. Her sê jî şaş dimînin û ji qadî dipi rsin: ”
Qadiyo ji van gustîlkan kîjan gustîlka rast e? Bavê me
ji me her seyan kî ki re hikimdar?”
Roja duyem her 3 kur diçin ba qadî. Qûtîkên xwe
vedikin. Di her qûtîkê gustîlkekê dibînin. Ew ji bavê
xwe dizanin yê ku gustilkê dixe tiliya navîn ya des tê
rastê şah e.
Lewra bavê wan jî her tim gustîlk dixis te tiliya navîn
a destê rastê û di wê gustîlkê de cewherekî bi sihi r ê
ku her tim dibi riqî hebû.
Qadî li rûyê kurên Şah dinihêre û dibêje: ” Gustîlkên
we her sêyan jî gustîlka rast ango ya bavê we ye.”
Kurên hikimdêr pê ecêb dimînin. Lewra li gorî her
yekî ji wan bavê wan hikimdarî ji wan re hiştibû. Ji
Qadî re dibêjin: ” Bavê me da ku tu ji me re bibêjî
tiştine ji te re gotibûn. Çi gotibû ji kerema xwe
bêje?”. Qadî dibêje: ” Gustîlkên we her sêyan jî
gustîlka bi sihi r a ku bavê we di tevahiya
desthilatdariya xwe de qet ji tili ya xwe dernedixis tî
ye. Hûn her sê jî kurên bavê xwe ne.
Ji ber ku bavê we bi awayekî yeksan ji we hez diki r ji
gustîlka xwe ji bo we her sêyan sisiyên din çêki rin û
ji we re hiştin. Lewra wî ewqas ji we hez diki r ku pê
qayîl nedibû ku yekî ji li ser yên din desthilatdariyê
bike.Hûn her sê jî di heman hêzê de ne û weke bavê
xwe ji tevahiya candaran hez dikin û jiyanê didine
wan.
Hûn bi saya gustîlkên xwe her tim digel bavê xwe di
têkiliyê de ne. Lê tenê bi hezki rin û helwesteke
yeksan û adilane ya li hember tevahiya candarên
din…Heta ku wisa be hûn ê bi bavê xwe re di nava
têkiliyê de bin. Lê eger na ev gustîlk ne hêzê didin
we ne jî dihêle ku hûn bi bavê xwe re di nava têkiliyê
de bin. Hêza ku gustîlk dide we hêza bavê we ye.
Bavê we dê hêz û hezki rinê bi riya gustîlkê bide we.
Lê eger ku hûn mafê her candarî bi hezki rinê
neparêzin wê gustîlkê bê kêr bimîne û wê
peywendiya we ya digel bavê we jî qut bibe, tune
bibe. Hûn ê nekaribin ji bavê xwe ti hêz û piştgiriyê
werbigi rin. Lê eger ku hûn di riya ku wî nîşanî we
dayî re bimeşin wê bavê we her tim bi we re be. Bi
riya van gustîlkên bi efsûn.”
Selahedîn bi gotinên Natan şaş nabe. Berevajî, aram
dibe. Bi saya gotinên Natan barê ku li ser milê wî ye
û wî hêris dike, bê bi ryar û bi west dike ji ser wî
radibe.“
Ji Natan dipi rse: ” Yanî Reb ango Xweda ji me her
sêyan; ji Misilman, Xi rîs tiyan û Cihûyan bi awayeki
yeksan hez dike?
Natan dibeje: ” Reb ji tevahiya zarokên xwe bi
awayekî wekhev hez dike Siltanê min. Cudahiya di
navbera zarokan de li dijî hiqûqa wî ye. Eger em
zarokên wî ne, wê çaxê ew yeka li dijî hiqûqa me ye
jî.”
Rebê Elemê ewqas ji me, ji me hemûyan bi awayekî
wekhev hez dike, ku ti hêz û ti heqî nade me ti
kesan, ku em hikim li ser din bikin.
hejimar "74" ZZZZiiiimmmmaaaannnnÊlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Pirtûka: Selah Mihemed
Erebî - Kurdî (xelek 15)
Sistek
Zuxronek
Şawan-şehwan
Şehar-şuhar
Şehû
Şilomilo
Şimatok-şemîtok
Raxer
Hejivandin-hilçandin-teriqandin- Toqandin-tirsandin
Ser serî
Xurtî kirin-bi zorkirin-bi kotekî
Bihvil gemirandin
Heval kirin
kêm xew - kêm xewî - Bê xew - Bê xewî - Xwe revîn
Hilbezandin
Çîl
Siwarkirin
Çav êş - Çav pil - Çav kul
Bî
Bî- Jinbî
Keroşk- kîvroşk – kêrguh
Keroşkê kedî
Keroşkê kovî
Bizdandin - gefdan - Çavsorî - gef - gev - gefdan - Bizd - bizdandin - Bizdandin
Navkelk - westandin
westand
Guhbel-:Çav-Pêlguh
Nisîn kirin
Qurm - Qurmik
Xeloçîzk – Xencelîs
Qaqil
Xandûq
Şembelîk
Bi hewar
Erêka – Erîke-Yane-Dîwane
Ji nav hilanîn-qir kirin-ji nav rakirin-rakirin
ارض تربتھا رخوة
ارض كثیرة الحصا
ارض كثیرة الحجارة
الصخور والحجارةض كثیرة ار
ارض وعرة المسالك كثیرة الحجارة
ارض لیّنة
ض ملساءار
ضیةأر
ارعاب
ارعن
ارغام
بالقوة أرغام –ارغام – مارغمھ
بالرغم من أنفھ
ارفاق
ارق
ارقاص
ارقط
كابار
ارمد العین
ارمل
ارملة
أرنب
ارنب داجن
ارنب بري
إرھاب
ارھاق
ارھق
ھل االذنار
حرثھ ارواء الحقل قبل
ارومة جذع
ارومة نبات تؤكل
ارومة نبت تؤكل
ارومة نبات تؤكل
ارومة نبت تنبت على ضفاف األنھار
ذو نجدة –اریحي
اریكة
إزالة
Aşêv
Veperitandin
Vî berî jî bi çînin
Beranin
Perde
Hilbirîn-vedan
Xirakirin – ji keçkanî xistin
Cot bûn
Cirandin
kulîlk dan-reng girtin-şênyak-şîndan-şînda-vegeş
Rengizî
pitir bûn-bêtir bûn
Şîn
Çav şîn
Şînê vekirî
tengasî kirin-werz kirin-zehmet
Geş kirin
geş bike Agir
Ezel
Sermed
nefes tengî-bihin tengî-neks-rehet-re`t-tengahî-tengasî-tengî-tengayî-teng nefesî- Alozkirin–alozî- gêre vêre-gerevêze-herbilandin
Hilkolk
Qelemê hesin
Miqor
Simbek – qelem tiraş
kulîlk dan
tene kirin
pêtir-bêtir
Civciv-gîve-qaje qaj-vizîn-vizviz
Mitek
bêzarî-xem
navno kirin
sokîn-xîm-hîm-bingeh
Ji binî
.... Dûmahî heye ....
ازالة االعشاب الضارة
بالماء الساخنالة الشعر إز
ازرعوا ھذه القطعة ایضا
ازاحة
ازار
ازالة
ازالة البكارة
ازدواج
ازدحام
ازدھار
دھراز
ازدیاد
ازرق
ازرق العین
ازرق فاتح
ازعاج
ازكاء
ازكي النار بعد ان قاربت على الخمود
ازل
ازلي
اَزمة
ازمیل
ازمیل الحداد
ازمیل للخفر
ازمیل لقطع الخشب
ازھرار
ازواء
ازید
ازیز
آس
اسى
اساءة السمعة
أساس
اساسا
10
hejimar "74" ZZZZiiiimmmmaaaannnnÊlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Pirtûka: Beyar Robarî
Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî (Xelek 30)
Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;
1. Elfbeya kurdî 2.Tîp 3.cûreyên tîpan
4. Tîpa dubare 5.Taybetmendiya tîpa (U).
6. Taybetmendiya tîpên (E û Î) 7.Xîmên zimanê kurdî.
Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet.123
Hîndarî -47 (practice)
Peyva jêrîn li gor buhêrka têdeyî gerandî, veguhasîne.
erênî-positively. neyênî- negatively.
cînav hilkirin
min ………………… …………………….
te ………………… …………………….
wî ………………... …………………….
wê ………………… …………………….
me ………………… …………………….
we ………………… …………………….
wan ………………… …………………….
kirîn
min ………………… me ……………………..
te ………………… we ……………………..
wî ………………… wan ……………………..
wê …………………
Hîndarî -48
Peyva jêrîn li gor buhêrka têdeyî negerandî, veguhasîne.
erênî-positively. neyênî- negatively.
cînav girbûn
ez ………………… ……………………….
tu ………………… ……………………….
ew ………………… ……………………….
em ………………… ……………………….
hûn ………………… ……………………….
ew ………………… ……………………….
124
Hîndarî -49 (practice)
Peyva jêrîn li gor buhêrka têdeyî negerandî, veguhasîne.
erênî-positively. neyênî- negatively.
cînav kalbûn
ez ………………… ……………………….
tu ………………… ……………………….
ew ………………… ……………………….
em ………………… ……………………….
hûn ………………… ……………………….
ew ………………… ……………………….
Hîndarî -50
Hevokekê li ser her peyvêkê ji peyvên jêrîn, li gor bûhêrka têdeyî
gerandî û cînavên kesanî radar, binivsîne.
(rêketin, hatin, girbûn, xarbûn, firîn, çûn)
1- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
2- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
3- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
4- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
5- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
6- …………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
Dûmahî heye ....
11
hejimar "74" FFFFoooollllkkkklllloooorrrr Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Siyabend û Xecê (Xeleka 1)
Luqman Silêman
12
Ez bi salan li pey çîroka Xecê û Siyabend geriyam.
Min ji devê kale mêran û hin s ti ranvanê kurd daye hev. Hin ji wan, min dîtin û hin ji wan min li dengê wan guhdar diki r, û s ti ran diwergerand ser rûpelan. Ji s ti ranvanê ku min li wan guhdarki riye: Demir El î, Ehmed Tadfî, Îsa Berwarî, Evdilo û hinên dî, lê navê wan nizanim.
Di wê gera xwe de min bihîs t ku hin ji Ermeniyan dibêjin; ku Xecê û Siyabend ne kurdin, ew Ermenîne, û hina digot na Xecê kurde lê Siyabned Ermeniya, ji lewma ez li nav Ermeniyan li rastiya gotinê geriyam, ta ku ez bi ser Boxos ê Ermenî bavê Azad ve bûm. Bavê Azad ji min re got: kî Ermenî bêjê Xecê yan Siyabend Ermenî ne, bila werin cem min, da ez rastiya çîrokê ji wan re bêjim. Ji ber ku herdû jî kurdin, lê heger ku hin hebin dixwazin wan bikin Ermen ew rastiya çîrokê nizanin.
Boxos Lehdo bavê Azad ji min re got: mêrê xal tîka min çîrokvanê Mîrê Botan bû, ji lewma ez bi sedan çîrok û çîvanokê kurdî dizanim.
Yek ji çîrokên ku bavê Azad ji min re gotî, çîroka Xecê û Siyabend, ku çawe li cem Ermeniya tê gotin. Wek wî ji min re gotî min jî nivîsandiye. Lê min pêşî tiştê ku min ji devê kalemêr û s ti ranvanê kurd gi rtî nivîsaniye û di pey re jî ya ku li cem Ermeniya tê gotin nivîsandiye.
Guriyê heram
(1)
Lehingê çîroka me bi vî rengî û di vê jiyanê de li ber vê baran, berf, çem, û newalên li dora gundê Sil îva xwedî bûye, tê de hatiye s ti rhan, bi rçî bûye, bê xew maye, tazî maye, lêdan xwariye, li ber dîwaran razaye, di tenûran de li piçik û pariyên nan gera ye, li ber sermê, li ber germê, ji ber pi te pi ta pîreka, her û her bazda ye.
Siyabend sêwî bû, li ber destê ap û amojina xwe bû. Siyabend yekî guriyê bê merês, ci r nexweş, kef û kinc bi ser devê wî dikevê, gi rîza wî dilê mirov pêş ve naçê xwarinê ji elinda Xwedê ta teqîna êvarê li ser wan tinkê nava gund bi xar û kaban dilîze. çar demê salê li wan çol û bêlana li nav dar û deviyan
Siyabend rojekî ji apê xwere got: wa apo?
Apê wî got: çiye Gurîyê heram, tê dîsa çi bêjê?
Siyabend got: ti dizanê çiye?
Apê wî got: ez ji ku dizanim çiye?
Siyabend got: em ji nêza mirin, ti ji siba ta êvaran pişta xwe bi van dîwaran dixwerînê, mirov dibêjê qey spihê beriya bi rêcan gi rtine te, û çixarê ji quna çixarê vêdixê, ez jî bi xar û kaban û ser van tinga ketime, wiha ji mere naserfê, em ji nêza mirin, wiha derbas be emê rojekî li ber van dîwaran bikevin kes bi meve jî nayê, em nema xwe li ser xwe digrin hestiyê me valebûne.
Apê wî got: ez çibkim ji te re, ma ka çi bi destê min ketiye û min nekiriye, ez jî dizanim wiha ji me re naseri fê, lê ka ji min re bêje em çibkin…?
Siyabend got: min bihîs tiye, ku axê me alîkariyê bi gundiyan re dikê, cot didê û bizi r didê û erdê Xwedê pi re... ti biya min û ya Xwedê bikê tê herê cem axê, ka bê ti cotek ga ji me re jê nastînê, emê ji xwe re xetek cot wek vê xelkê ba jon dibe em parîk nan jê bixwin, weleh û bileh em ji nêza mirin, ma ta kengî emê wiha bin, em nema serderî salê dibin?
Apê wî jêre got: lawo Gurîyo, ez dizanim ti alî min nakê, ez herim cot bînim, û ez ev paringêlê ha, ez bi tenê nikarim cot bikin û ti nayê alî min, çavê te lêye bi ser vê feqîriya min de ti serê min bixê bela de… Lawo ez xi tyarim, tê temamî têxê stûyê min de, karê min nameşe, ezê bibim pêkenînkê gundiyan, berê gundî kenê xwe bi te dikin, em bi yekîne ica em ê bibin bi didowyan..
Siyabend got: na na apo bi soza Xwedê ezê ji te re dewaran biçêrînim, û ezê ji te re gayê bedîlê jî bînim mal û bibim çolê û gundî ji bavên xwene wê bi te bikenin, ma ez mirîme apo ta ku gundî kenê xwe bi te bikin?
Apê wî bawer kir, lê ne ji dil . Di serê xwe de bir û anî tubî rê li pêşiya xwe ne dîtin ji vê yekê pêve got: de baş e lawo heger ku ti al î min bikê, çima ezê neçim, cem axê ma ez bîr nabim, lê weleh êminiya min bi te nedihat,
e
pey çûkan dikevê..
Siyabend di wan lat û zinaran de mezin bûye, kuhnebûye ew dever bûne parçek ji ji yana wî, nema sebra wî bê çiya û newal û geliyan tê.
bûye, kuhnebûye ew dever bûne parçek ji ji yana wî, nema sebra wî bê çiya û newal û geliyan tê.
Apek wî heye hîn ji wî xerabti re, temenê wî bûye pêncî sal hîn çar gava ji gundê Sil îvan dûr neketiye, karê wî ji siba ta êvara xwe dide ber wan dîwarê nava gund, li serê wan sikaka, li qorziya wan xaniya pişta xwe bi wan dixwerîne û çixarê ji çixarê vêdixe, karekê Xwedê nake.. Êvara dema kû ew û Siyabend li malê dighine hev ji şer pêve nakin, wek dîk û mirîşk tim bi hev dikevin. Herdû tibî karê serê qi rşekî ji xwe re nakin.
Destê xwe li ava sar û gerim naxin, wek du ti ralê Bexdê ji siba ta êvaran torî torî digerin… Ji bilî vê jî Siyabend rihê zarokên gundiyan aniye serê bêvila wan, rihê wan ki riye qêlik de. Zarokên gund ji ber wî newêrin bêjin em misilman in... dema kû pîrekek yan zilamek ji yê gund li Siyabend dixê, Siyabend nikarê wan kulê xwe di serê zarokên wan re derdixê. Siyabend zarok tev çav şikandî ki rine, wek melkemotê wa ye... ew çi lêdanê û çawe li zarokan bixe, yek ji zarokan newêre ji dê û bavên xwe re bêje, û çaxê kû gezek nan jî di destê hina ji wan de dibîne, nanê wan ji wan dis tîne, zarok newêrin bêjin em nadim û ne diwêrin ji dê û bavên xwe re jî bêjin. Hema Siyabend xezebeka xwedê ye û bi ser wan de hatiye.. lê pi rê caran dema ku nan bi wan re bê beriya ku Siyabend ji wan bixwazê ew didinê, da ku ji xwe re bikin qencî li ser Siyabend, lê ev yeka han li cem Siyabend ne bi perekiye.
digot: ti alî min cot nakê ji lewma ez ne
diçûm, lê heger min bizaniya tê alî min
bike vêge ji zûde ez çûbûm cem axê, û
minê ji xwe re gak yan du ga anîbûn, de
başe dîsa tiştek ne bûye, dibêjin yê ji
nîvê rê jî vegerê ne poşmane, de başe
lawo mamed wiloye ezê sibî herim cem
axê ka wê çi bide min.
Siyabend jêre got: erê apo hema axê çi
da te başe?
Roja dî serê sibê apê Siyabend berê xwe da mala axê.
Axê jêre got: xêre?
Apê Siyabend got: axayê min ez hatime cem te ka bê ti cotek ga nadê min, ez û bi raziyê xwe emê ji xwe re xetek erd ba jon, dibe ku em gezek nan jê bixwin, Xwedê wekala em ji nêza mirin, em zehif şepirze bûne, û wê xêra te jî jê bê.
Axê got: ser çava ma evê min ga dane wa ji te ne çêti rin, mane ti jî gundiyê minî, û ew jî gundiyê minin, û ti dizanê gundiyê min tev li cem min wek hevin, ez ji we tevan hezdikim, ez dixwazim ku gundiyê min hemî ji xwe re kar bikin.. Xwedê wekalê min û tebê dema ku ez dibînim gundîkî min bê kare ez pi r aciz dibim..
Axê ji dêla cotek ga sê ga danê jêre got: dido ji cot re û yek ji bedîlê re, piştî sê ga axê halet û embûr û tov jî danê jêre got: dehere ti ser çava hatî....
Mêrik hat mal bi eşqa devê wî naçê ser hev ji keyfa , hîn li derê hewşê baki re Siyabend..
Wê kêlîkê Siyabned di mal de rûniştîbû, weka rasta derkete derê xênî got: ha apo ti hatî?
Apê wî got: belê ez hatin va axê sê ga dane min, lê binê kuro welah Elezîm piştî ku min ga anîn ti alî min nekê, xwe bidê vî alî wî alî, ez çîka rih li te nahêlim...?
Bi sê navê Xwedê ez nahêlim ti geza nan di vî xanî de bişkînê, gerek ti bi dereka xwe ve herê ciyê te li cem min namîn ê....!?
Siyabend keniya got: jêre na apo mane min gotina xwe gotiye, min soz daye te ku ezê wek te kar bikim, lingê min li ser lingê te... min ji te re gotiye ezê alî te bikim yanî ezê alî te bikim, ti dizanê gotina ku min da ez nema jê vedigerim..?
Roja dî bi bang dana dîkan re, beriya ku tîrêjên rojê ji pişta çiya derkevin, hîn melayê sibê bang nedayî apê Siyabned kar û bara xwe ki r, nîr û embûrê xwe danîn ser milê xwe gayê xwe dane pêşiya xwe berê xwe da zeviya erdê xwe ji pîreka xwe re got: bila Siyabend taştêya min bînê lê ber dereng nemînê. ..............(Dûmahiyek heye)................
hejimar "74" FFFFoooollllkkkklllloooorrrr Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
13
Çîrokên MîrekanÇîrokên MîrekanÇîrokên MîrekanÇîrokên Mîrekan (Çîroka 5,6,7,8,9)
Ebdulbaqî Huseynî
Çîroka (5)
Mîr û Dînemêr
Dibêjin dema ku Mîr bihîs t dînemêr çû dilovaniya Xwedê, koça dawî ki r, xwest ku cendekê wî bibîne. Rabû ji hawîrdora xwe re got: Ji ber ku “Hovo” dînemêrekî zilama bû, ez bawerim wê mirina wî jî mirinek Botanî be.
Mîr û peyên xwe rabûn çûn ser cendekê Hovo, da ku bibînin ka çawa miriye!.
Dema gihan cihê wî, dîtin ku wa li serê çiyakî ti jî berfe, s îberek ji xwe re çêki riye û xwe xis tiye binê wê.
Mîr ji peyên xwe re got: Min ji we re negot, wê mirina wî Botanî be!.
Çîroka (6)
Mîr û Melayê Meşhûr
Dibêjin; Mîrekî ba jarê Melayê Meşhûr pi r evîndarê jinan bû, dilbijok û har bû. Her demê Melayê Meşhûr jê re digot: Mîrê min jin xedarin, bi dek dolabin, bê olin, mirovan dişemitînin. Gelek çîrok û metelok li ser ne bawerîbûna bi jinan dianîn, û jê re digot:
Mîrê min, divêt tuçarî baweriya te bi jinê û avê û hespê neyê.
Heta rojekê Mîr bi a Melayê Meşhûr ki r, û hew hayê xwe ji jin û gorcîyan anî.
Demek têre çû, gorcî û jinên Mîr hengirîn û gelekî bi xwe ne xweş anîn, çûn cem Mîr û jê pi rs în: Mîrê me, gelo çi mesela teye, ku te wilo dest ji me berdaye û tu ji alyê me ve hatiye guhertin?!
Mîr rabû mesela xwe û Melayê Meşhûr ji wan re got.
Yek ji gorciyan rabû û ji Mîr re got: Destûra min li Melayê Meşhûr bide Mîrê min, û tê bibînî bê ezê çi bînim serê wî!
Gorcî rabû çû cem Melayê Meşhûr,.. Dema Melê çav li gorcîyê ket, ji rewş û xweşikbûna wê ji qidûm ket.
Gorcîyê jê re got: Ez nahêlim ku tu nêzîkî min bibî ta ku ez li ser pişta te siwar neyêm, û hevsar jî nexim stûyê te.
Melayê Meşhûr bi gotina wê (şertê wê) razîbû.
Gorcîyê berî vê yekê bi serê Melayê Meşhûr bîne, şandibû dû (pey) Mîr.
Dema Mîr kete hindur dît, ku çawa gorcî li ser pişta Melayê Meşhûr siwar bûye.
Mîr behtitî ma û gote Melê: Ev çiye mele?!
Mela di bin gorcîyê de li Mîr vergerand û got: Mîrê min ez ji vê yekê li ser te di ti rsiyam, ku rojekê yeke weke vê ev bi serê te de banîna.
Çîroka (7)
Mîr û Şêwirdar
Dibêjin carekê mîr li şêwirdarê xwe hatibû xezebê, li mehna digeriya da ku wî acizbike û jê xelas be.
Mîr carekê rabû ji şêwirdar pi rsî;
-Gelo Beraz hêka dike an çêlyan tîne?!
(Ê şêwirdar pi r jîr bû, a dilê mîr zanî bû)
-Rabû ev bersiv da: Mîrê min, Beraz tebakî bê ole, carna hêkan dike û carna çêlyan tîne.
Mîr ji bersiva wî matmayî ma û hew deng jê hat.
Çîroka (8)
Serpêhatiya Mîr û
lîstika zarokan
Dibêjin carekê Mîr li jina xwe şeatî bû (lê ketibû şekê), ji xulamê xwe xwest, ku tê guhbeliyê li xatûna min bikî, bê kanî diçe kû û çi dike?
Xulam got: Başe Mîrê min, nêzîk ezê nûçeyên wê ji te re bînim.
Cend roj têde çûn, xulam ji mîr re got; Mîrê min bibûre, xatûna te bi yarike.
Mîr rengê wî hate guhertin û ji vê serpêhatiya di jwar û tal kete metalan. Ê xulam ji Mîr re got: Mîrê min, eger tu destûra min bidî, ezê wê bikujim.
Mîr serê xwe hejand, ango (yanî) erê.
Çend roj têde çûn, ê xulam xanima Mîr kuşt û bi lez hate dîwanxanê da ku mizgîniyê bide Mîr, dît ku dîwanxane ti jîye. Rabû bi vî rengî ji Mîr re got: Mîrê min, niha çend zarok li kolanê dilîs tin û di ber de ev gotin digotin..
Kodê, kodê,
Kod barûdê,
Zingil zave,
Mîr Mistefa ,
Libka ti rî,
Dixindirî,
Du marên reş,
Du gulên geş,
Xatûn mir,
Ez û te xweş.
Mîr bi van gotinan geş bû, û ji wê rojê ve serpêhatiya wî nema.
Û çîroka min ji we re xweş.
Çîroka (9)
Fermana Mîr
Dibêjin carekê Mîr fermana êlekê (Hozekê) da, piştî ku gihabû baweriyekê, ku hew dan û standin bi wan re dibe.
Vêca radibe fermanê li ser kaxezekê dinivîs îne û bi siwarekî re rêdike.
Piştî ku siwar kaxez gihand gundê fermankirî, ji bilî yekî ku xwe dikir zane, tu kes î ji gundiyan nizanîbû kaxezê bixwîne.
Zanayê gund rabû û bi vî rengî ji gundiyan re xwend: Heçî ev xêzên di rêj (Hejin) jê tê naskirin ku mîr êzingan ji we dixwaze, dibe ku mêvanên wî hatibin.
Û hecî ev xelekokin (Hêkin), jê tê naski rin ku Mîr hêkan ji we dixwaze. Û ji xwe ev xi rpişokên mayên, ji wan tê nas în ku Mîr doza mirîşkan li we dike.
Gundî rabûn, çi êzing û hêk û mirîşkên li cem wan hebûn komkirin û digel sê- çar zilamên gund ji Mîr re rêki rin.
Dema ku kerwan giha paytexta Mîr, ji qesra xwe Mîr ew dîtin, ji xulamekî xwe re got: Kuro ka binêre bê ev kîne û çi dixwazin?!
Xulam, piştî ku naski r ew kîne, bersiva Mîr da û got: Mîrê min, ev kesane komeke (wefdeke) ji wî gundê ku te fermana wan anîye.
Mîr got: bila derbasî dîwanxanê bibin,
bê ka çi dixwazin?!. Mîr ji wan pi rs î; Xêre, ev çiye, we çi anîye, hûn çima hatine? Yek ji wan rabû û ji Mîr re got; hal û mesela kaxeza te eve, zanayê gund daxwazên te ji me re xwend, û va me jî xûkîya xwe anîye. Mîr di ber xwe de kenî, û ji wan re got: ji ber ku hûn ev belengazin û nezanin, de rabin herin, min li we bihurîye, hûn efû.
hejimar "74" ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
14
Çîroka Vira (Xelek 5)
Luqman Silêman Li wan çol û bêlane ez nema rojhilat û
rojava ji hev nas dikim, min canê xwe
ki riye di destê xwe de, ez ji hev
ketime, damarê giyanê min tev
di jenin, ez bûme hestî û çerim halê
min ne maye di vê gera xwe de, min
dezgi rtiya xwe ji bîr ki riye.
Lê dîtina Çiyayê Qaf û Şîrê Şêr di
kevelê Şêr de bi min re bûye rik, min
soz li xwe daye ta ku ez negihim vî
Çiyayê ku navê wî bi xwe sey re, ez li
welatê xwe venegerim.
Mirov carekî dimrê û ez na xwazim
destê vale li gundiya vegerim û navê
newêrek li pey min bi kevê, û sibî ez
bibim qajik bi kevim di devê xelkê
deverê de, û bi rabûn û rûniştina xwe
re ez di devê wan de bim.
Ez di zanim ku ez vegerim bê ku ez
Çiyayê Qaf bibînim û Şîrê Şêr di kevelê
Şêr de bînim, ta kurê kura ez ji devê
xelkê dernakevim, ezê bime benîştê di
nav di ranê pîrejina de.
Min da ber çavê xwe ku mirina min
çêti re ku ez deste vale vegerim û
destek li pêş û yek li paş. Bêjin ez
giham Çiyayê Qaf lê ne di rêza Çiya de
ye, Çiyakî ne seriye û ne biniye ne wek
tubî Çiya ye, min gelek Çiya dîtine lê
ne wek vî Çiyayî.. Ta ku çavê mirov di
fi ti rînê Çiyaye.. Çiyakî bê ser û bere,
tevl î heve, ne newalê wî nawalin, ne
zinarê wî zinarin, ne darê wî darin,
ne ava wî wek avê ye, hema
tişabeteke navê wî ki rine Çiyayê Qaf..
Dema ku min çav lê ki r û ez domekî lê
geriyam, min ew tişabet dî ez pi r
xemgîn bû, min ji xwe re got: gelo
çima ev navê bê serûber li vî parçê
zimînê ki rne? Ma gelo ev vî parçê
zimînê çi guneh ki riye ta ku ev navê
seyr lê ki rne?
Ev nav çiqas pê gi rane, çiqas ew di bin
vî navî de westiya ye. Ma bi çi mafî ev
navê bê merês li vê zemîna xweşik
ki rine?.. Bawerkin Çiyayê Qaf cîhanek
başiqeye ji cîhanê, kî ji min re bêjê
dînesor ji Çiyayê qaf derketine. Di wê
serdema kevin de û dibê ku ev çiya bi
xwe hêkek ji hêkên Dînesora bê û kes
nizanê wê kengî bişkê!
Dema ku ez lê digeram min dengê
nal îna wê zimînê di bin lingê xwe de di
ki r, wê gazind ji navê xwe di ki rin,
rondik ji çavê wê ne disekinîn, fîxan
dikir ji sedê salan ve, bê ku kesî haj ji
vê êşa bê dawî hebê.
Ez her di nav Çiyê de diçûm min gewdê
mirovayê ku bi çekê kîmiya wî jiyana
xwe ji dest dane min bi sedê kesên ku
bê nasname didîtin, bi sedê sêwiya, bi
sedê jinbiya , bi hezarê mirovê ku ji
nêza korbûne, xaniyê ku bi çekê gi ran
hatine wêrankirin. Lê tiştê ku bihti r ji
her ti ştî ez hiştim matmayî li ser
herti ştî ta bi koç û kevi rê wî Çiyayê ku
xelkê wê tev ji nêza û ti rsa Şêra
dilerizîn, navê Şêr hatibû danîn û dema
ku mirovek ji xelkê wê deverê digiha
rasta navê Şêr li ber disekinî û ji Xwedê
dixwest ku temenê wî di rêj bikê û ew
amadeye di her kêlîkê de canê xwe û
xwîna xwe ji Şêre bikê qurban.
Bi rastî ez pi r şaş mam, min ji xwe re
got; çawe ev Şêrê ku jiyana miletê xwe
ki riye dûjeh û hîn jî milet amadeye ku
canê xwe jî bidiyê, ma ev çi hêza wî
heye? Qey vî Şêrî zimanê milet
gi rêdaye, yan mejiyê wî şi ştiye, yan
çavê wî gi rê daye?
Ez pi r li ser vê meslê mijûl bûm, dilê
min bi wî miletî şewitî, zarokê di
dergûşê de ji nêza dimirin û qet
nadihatin veşartin, ew tavêtin wê
newalê kûr a bê binî, dibûne xwarina
lawerê ku ji Şêre zêrevanî diki rin ne
dihiştin kes bi ser textê wî de herê..
Ma çima ez rastî ji were nabêjim, mane
min ciyê lingê wan bi çavê xwe dîtin, û
car cara dengê wan jî dihate min, lê
yek ya Xwedê bêjê min bi çav xwe
Dînesor nedîtin..
Tevl î ku carna pêtê agi r ji min ve
xuyadiki rin û fîze fîza wan jî dihate
min û min didît çawe lawira ji ber wan
bazdida, lê ez naxim ser bextê xwe ku
ew dînesorbin. Ji ber ku tiştê min li wî
Çiyayî dît û bihîs t her tiştê wan bi
derew bûn. Şêr her ti şt konti rol diki r, û
serê milet bi tiştê nebûyî dagi rtibû, ew
ki rbûn ti rsek nebûyî ji her ti ştî di ti rsan.
Kur ji bav diti rsa , jin ji mêr di ti rsa , bi ra ji
ji bi ra kesî ne di wêrî kula dilê xwe jana
xwe ji kesî re bêjê, milet tev li ser hev
bibû raport nivîs . Ji bilî mirov hin
hebûn karê wan ku guhdariya meşa
lawira bikin û rojana gerek ew
raportekî li ser wan lawira bidin Şêrê
mezin, herroj wek ferzê nimêjê siba
nîro û êvara gerek bi sedê raporta li
pêşiya Şêr bin, li ser her ti ştî ji insana
ta bi kêzik û lawir û ba û av û ax û giya
û ne xasim giyayê ku zû pel dida...
Ez lê digerim lat bi lat zinar bi zinar
devî bi devî ka ezê çibkim, ez nizanim.
Ez çar pênc meha lê gerame, rojekî li
ber êvarêye nîvê rojê çûye ava û nîvê
dî ji derveye piştî cengeka di rêj di
navbera ronî û tariyê de, lê rojê di
dawiyê de xwe sipar te tariyê, destê
xwe di ber xwe re berdan hemî alavê
xwe yê cenga bê dawî de, di şûna xwe
de hiştin û berjor hilkişiya û tariyê
pencê xwe yê gi ran bera ser wê zimîna
ku berê di bin barê ki riya rê Şêr de
tewiyane..
Wilê li min hetiye yek bi serê bêvila
min bigrê wê can ji min herê hingî ez
cefabûme, ez bi rçî bûme hestîkê sax di
giyanê min de nemaye, ez tîbûme, ji
dar û deviya cilê min peri tîne, bi kinayî
wek Evdalekî li min hatiye, gemarê
bostekî xwe li ser qemçika min gi rtiye
û xwerhek bi canê min ketiya, dikim
nakim bi herdû desta laşê xwe
dixwerînim xweriha laşê min naşkê…
Min li ser latekî ji wan lata xwe avête
erdê nema liv ji min çê dibû… Ez di
navbera hişiyarî û xewê de me, hin
xewnê nîvco ez dibînim û hêviyên
şikestî yanî min ji xwe re digot: Ez bi
xew ve çûme, min dî wek nal îna
mirovekî bi rînadar ku ji kurahiya dilê
xwe binalê ji bin wê latê hat...! Wele
min da xwe ez rabûm daketim biniya
latê, lê weka ku ez li ser hêka bi rêve
herim, her ku ez gavekî davêjim, çar
çavî li dora xwe dinêrim, ez bihin
çikandî bûme, bihna xwe hêdî hêdî ber
didim û bi gavê nerim weka dizê ku li
ber bi nêçîra xwe ve diçê min dî wa
Şêrek di dawiya binê wê late de li ser
kêlekê di rêj ki riye, kûnêrek di lingê wî
de hatiye û ji ber wê kûnêrê nale nala
wîye.. Min ji xwe re got: Xwedê çêki r,
eve Şêrê ku ez di xwazim… lê ka ezê
çawe xwe bighêmê û vê kûnêra wî der
bikim.. Ez hêdîka bi şûnde vegeram û
di cihê xwe de rûniştim, min baş di
serê xwe de bi r û anî, min da vî al î
aliyê dî û ramiyam ka ezê çi çarê ji
lingê Şêre bibînim, ezê çawe xwe
bighênimê bê ku ew min bi bînê û
pencekî ji pencê xwe li min bixê wê
min zîvar zîvar bikê.. Ez domek baş
mame rûniştî û li dora xwe dinêrim û
di ramim, lê bê xwedîkê ti ştek bi min re
dernakevê, ez nizanim ne ji ti rasbû û
ne ji eşqabû, nema mejiyê min tiştek ji
hev derdixis t.. Ez qune qune bê ku his
û deng li pey xwe bihêlm vegeram ser
lata xwe cardî min xwe li hesanê piştê
di rêşki r û ji xwe re pê mijûl bûm, ka ez
rêkî jêre nabînim.
Min da vî al î aliyê dî ez li zaroktiya xwe
çil pêncî salî bi şûnde vegeram, dema
ku havîna me ew çîtikê di rêj dibi rîn û
em diçûn kunmoza û me bi wan çîtikê
di rêj ew kunmozê di kendalê bilin de
zixtik didan û moz ji kunê xwe
derdiketin û me jî bazdida. Min ji xwe
re got heger ku ez darekî di rêj ji xwe re
peyda bikim ku ji pêşiya latê bighê
dawiya latê û ji nişkîve di wê kûnêrê re
bikim, ma wê Şêr çibkê?.
Wele ez cardî bi dizî ji ser latê berê
xwe da nav daristanê, min darekî di rêj
biqas î sî çil mitrî ji wê newala biniya
latê anî, min serê wî wek serê derziyê
tûj ki r, û min xwe hêdî hêdî nêzîkî Şêr
ki r ta ku min zanî wê vêce darê min
bighê lingê Şêr, û ta Xwedê hêz da
min, min ew dar di wê kûnêrê re ki r..
û wek bi rûskê min darê xwe kişand,
wê dema ku min dar di kûnêrê re ki r,
xwîn û edabê go here, bi hatina xwîn û
wê gemara di kûnêrê de qîrênî bi Şêr
ket, ew Çiya lihev ket, Çiya sero bino
bû, dara serê xwe bera erdê, coyê avê
sekinîn, jiyan tevl î hevbû, ji min weye
ku wê diniya xi rabê, min ji xwe re got,
min nû dawî li ji yana xwe û vê xelkê
anî?
Pora serê min bû bis t bi wê qîrê re. Çi
lawirê ku di Çiyayê Qaf debûn hatin li
ber Şêr, wek mîxê ku tu li dîwarxê,
hemî
hejimar "74" ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
15
hemî di mil hevde sekinîn…. Çaxê ku
çavê min bi wan lawiran ket, ez
poşman bû, ku min wisa ki rye, ev çi
min diniya li serê xwe xi raki r?. Ez ji we
naveşêrim min ji xwe re got: mirineka
min hebê îro ye, mane hûn dizanin
mirov çiqas can şêrîne, nexasim yekê
weka min bizdonek…!?
Wele min xwe di bin latekê de veşart
û mame guhdar, ka wê Şêr çi ji van
lawira bixwazê, lê min xwe bi erdê ve
ki riye parçe, hema bi zorê bihna min
diçê û tê, ji xwe ez ne wêrim li wan
binêrim, tenê ez li dengê wan guhdar
dikim, min dî Şêrê bi rîndar ji wan
lawira re got: Divê hûn yê ku ev kûnêra
lingê min derki rî ji min re bînin!. Dilê
min çar kopal î lêxist, sermakî ez gi rtin
bû şeqeşeqa di ranên min, weka liba
genima ku li ser seradê hema diçê û tê.
Min guhê xwe pêlki rin û bihna xwe
çikand, mame guhdarî dengê Şêrê
bi rîndar.
Min herti şt jibîr ki riye, dezgi rtiya xwe,
gundî alavê xwe ta bi wî kerê xwe yê
Şamî tenê ez di ramim, ka wê Şêr min
çawe bikujê, ji ber ku min kujtina xwe
misogir li ber destê wî daniye, ez wisa ji
xwe re dibêjim, lê ez ji xwe re dibêjim;
gelo ma wê min bi darvekê yan wê min
bavêjê ber devê wan lawirê bi rçî yê
devjev, yan wê min li ser xazoqê
deynê, yan wê destê xwe bavêjê serê
darekî ji van darê bilind û min bi serê
darê ve gi rêdê û darê berdê, vêce ka
were bavê Hisên ka tê li kî erdê Xwedê
Carna min ji xwe er digot wê min bavêjê
wê newala ku bi seda gewdê mirovê
mirî ji nêzan û ji işkencê, lê dema ku ew
newal dihate ber çavê min û nele nala
mirov hemî di ser hevde avêtî, û car
cara ew seyê ku ew demak bû bi rçî
ki rbûn di berdan newalê ma çi tanîn
serê wa perîşana.
Ez di nav wan xewin û xeyalan de dibin
wî ki rasê ti rsê bê dawî û ne diyar de, bi
xew ve çûm.
Di xew de min dî ku ezê di nav destê Şêr de
me û werîsek ji bayê avêtine ling û destê
min ê çepê û werîsek ji ewra avêtine dest û
ling û destê min ê rastê û çendeka bi werîsê
rastê girtiye û çendeka bi werîsê çepê
girtiye, û Şêr ji wan re dibêjê; divê hûn vê
qantirî ji min re bikin du parçe, weka ku
mirov petîxekî bi kêrê di nîvî re bikê du
parçe, bila ne rexê rastê santîmekî ji yê
çepê zêde bê, û ne jî yê çepê bi santînekî ji
yê rastê zêdebê.
Binêrin we hajê hebê ji ber karê min bi
gewdê vî qanti rî heye? Di vê demê de
min xwe da vî rexî û rexê dî, ez
dixwazim xwe ji nav destê wan rêzgar
bikim. Di wan hewldanê xwe de ez ji ser
wê latê gindirîm û hatim xwarê û li erdê
ketim, bi ketinê re ji xew şiyar bûm, lê
weka ku xwe li avê hilênim, ez di
xwêdanê de mame, min di cî de destê
xwe avête destê xwe ka ez gi rêdayî me
yan na? Lê dema ku min dî va ti ştek bi
lingê min ve nîne bihna min fere bû,
min baş xwe konti rolki r ez saxlem im, ez
pi r şabûm weka ku min Şêr û şîr bi dest
xis tibe.
Dengê Şêr hate min, çawe ji wan
lawira re dibêjê hûn ji ku tîn in bînin,
hûn wî neynin ber destê min, ezê serê
we teva jê bikim, we ji serê xwe yan ji
anîna, ka bê ev inse yan cine. Ji niha û
çariyekî divê ew li ber destê min bê?
Dema ku Şêr wisa ev bi riya hişk û bê
veger da, û ji wan xwest ku min bibin
berdestê wî? Lingê min nema erd
gi rtin, ez li hev ketim kezeba min
qetiya , min ji xwe re got: Vê carê
raste bavê Hisên…
Ez nizanim ku bi sala ye ew kûnêr di
lingê Şêr de hatiye û Şêr maye li erdê
ne roja wî roja bû û ne şeva wî şev bû,
ji lewma dema ku min ew kûnêr
derki riye ew edab û gemara di kûnêrê
de derket û bihna Şêr ferebû, êşa
lingê wî danî hişê wî hate serê wî û
bihna wî fereh bû.. Şêr xwest nasbikê
ka ev kiye yê ku ev qencî pêki rî û
kûnêra lingê wî derki rî..
Şêr ji wan lawira re got: Bext bidin wî
kes î, ka ew kiye inse yan cine, bila
werê rûbarî min yê ku kûnêra lingê
min derki rî, ew bi çi ve hatibê ezê jêre
pêkbînim, bila werê ew ser beste… Tu
nebê ew Melikê Şêra û hemî deverê
ye, ti ştê ku ew bêjê divê pêk werê
gotina wî nabê dido..
Mane hûn Şêr ji min bihti r nasdikin û
dizanin melikê Şêra çaweye?…. Çaxê
ku Şêr ev gotin got, devê min ji hev
ma, ji eşqa va ji ber min çû, bi qasî ku
ez
ez ti rsiya bûm du qatî wê ez şabûm, ji
lewma nema bayê xwe li min digi rt.
Dilê min rehet bû min ji ber latê da
xwe, ez çûme cem Şêr û min jêre got:
Ezim yê ku kûnêra lingê te derki rî Şêrê
Şêra Melikê Melika.. Şêr çavê xwe
veki rin û bi dengekî qebe ji min re
got; bi xwaze ti ştê tu pêve hatî ezê ji
tere pêk bînim…
Rûyê min vebû can bi min de hat,
hema ew bû ku çeng bi min ve
çênebûn, wele min jêre got: Hal
hewalê min û mala xezûrê min eve, ez
hatime şîrê Şêr di îyarê Şêr de….?
Çaxê ku min ev gotin jêre got: Şêr
keserke ji kurahiya dilê xwe kişand û
serê xwe berda ber xwe, bi qasî ku
mirov çixara xwe vexwê, serê wî ma
di ber de û ez weka mîxekî li pêşiya wî
sekinî me, ew eşq û şahiya di dilê min
de fi riye, aveka cemi dî ji serê min
xwe ber ta bi lingêm in. Çavê min li
devê wiya ka wê çi bêjê, dem li min
bû sal, çokê min sist bûn, ez di ti rsim
ku bakê lawirê xwe û li bi riyara xwe
vegerê û min bavêjin newala bêdeng,
ez di wê rewşa ne ber bi hevde me,
min dî Şêr serê xwe raki r û got: Xwezî
dih salê dî ew kûnêr di lingê min deba
û te ev xwestek ji min ne xwesta û
çiba bila ne ev ba, lê wele min soz
daye te ezê soza xwe bi tere bibim
serî…
(Dûmahiyek heye)
Dûmahiya;
Awêney dilim roshne wek mey
Boye min bû me mey perestî tu».
Herweha me Mastûra Kurdis tanî jî heye ku ew jî pi r
navdar bû. Navê wê Mah şeref xan bû, li Sinne,
baytexta Ardelaniyan ji dyaik bûye, û paşê şû û
zewac bi Xis ro Xanê Arayrdelanê re ki riye, wan pi r ji
hev hezki riye û tevî, ku Xis ro bîst salan jê ciwanti r
bû, lê hezki rina wêje û adebiyatê ev s înor di nav
bera wan de bi yek carê re hêrivandine, Mah dibe
berpirs û cigera serayê û têkiliyên wê bi der ve re
xurt dibin, mufayê ji kursiyê xwe yê hêja werdigi re
û serdana pi r kavil û şarên kurdis tanê dike.
Madeyeke xurt dikeve destên Xanima helbestvan, ji
lewra ew radibe û dîroka Ardelanê dinvîse, weha
ew dibe yekemîn jin ku di rojhilata navîn de dîrok
nivîsanidye.
Mastûre ...çarîn dinvîs în û tê tekez kirin, ku bîst
hezar malik û beytên wê bi Faris î hene û sê hezar jî
bi kurdî (zaravayê Goranî hene).
Ji malikên wê.
«Bi tena xwe û di çavên Xis ro de
Ez li buharê tamaşe dikim».
Belê dibe ku hin jinên din mi jûl î nivîsê bûbûn hebin ,
lê mixabin ti agahî di derbarê wan de nîn in.
Ev rewş ne pır zelal e, ta sedsala bîsan ku êdî li wir
hin jin ji malbata Bedirxaniyan serî radikin û dest bi
nivîsê dikin.
Ji jinên navdar Rewşen Bedir Bedirxan (1909/1992).
Rewşen xan ji layê bav û dê de Bedirxaniye, û
keçmam hevjîna mîr Ciladet e, bi hev re û ji bo
bilindki rina rewşa wêjeyê û fêrki rina zimanê kurdî
xebateke bê hempa ki rine, û ta dawiya jiyana xwe û
tevî hemû zoriya jiyanê berdewam mane û xebi tîne,
Rewşen ji jinên yekemîn bû ku li Şamê dibloma
mamostetiyê wergi rtiye û ders dane, û hin pi rûk
afi randine û gelek jî wergerandine.
Ji gotinên wê yên navdar:
«Mêrên ku qedera miletan di destên xwe de dibînin,
li ber destên jinan xwedî dibin».
«kurê min: yekîtiya kurdan bide min, ez ê
kurdis taneke azad bidim te».
Eger em ji nûh ve li wan Xanimên ku me xwest em
hinekî li ser jiyan û xebata wan bi kurtî rawestin,
emê binasin ku atmosfêr al îkarî bi wan re ki ribû, û ji
lewra wan dikarîbûn hinekî dengê xwe bilind bikin û
beşdarî tabloya wêjewaniyê bibin.
Helbest û weko ku min li jorê anîbû zimên, dibe ku
me pi r xanimên zîrek û çalak hebin, lê dibe ku ew
bêhti r li ba Soran û Zazan û Kurdistana Rojhilatê
navdar bin, lê dubare û sêbare tekez dikim, ku min
bixwe ti agahî nînin.
Belê..., êdî di dawiya sedsala bîs tan de, me kurdan
pi r xanimên nivîskar hebûn û hîn hene û tevî qelsiya
dîmenê û zordariya rewşa me kurdan bigiştî û ya jinê
bi taybetî,, Jina kurd li berxwe dide û berdewam e.
Jina kurd ta bi romanê îro nivîsiye û dê binivîse.
Nivîsîn pencereya azadiyê ye.
hejimar "74" LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Pirtûka ”Sofîtî an tesewif” (Xeleka6)
Cankurd
bîne zimên.
Teyforê Bistamî dibêje, ku ewê bê Ustad “mamhoste” rêberê wî Şeytan e (Binêre pirtûka Elfitûhat Elîlahiye fî şerh Elmebahês Eleslîye, çapa 1913 z., rûpel 147).
Ebolferec Elwerethanî dibje:
“- Sala 48 (h.) ez hatim Bexdadê û Abolqasêm Elsalêh’ hat danişgehek cariyan (!), min ev helbest jê re lêki r û xwend:
إن بیتاً أنت ساكنھ غیر محتاج إلى السرج
وجھك المأمول حجتنا یوم یأتي الناس بالحجج
ال أتاح هللا لي فرحاً یوم أدعو منك بالفرج
[Maleke tu têde daniştî ne pêdiviyê
Çiraxan e
Rûyê te yê hîvîkirî hîcceta me ye roja
xlek hîccetan tînin Xwedê roja ez
dirazê „dua’yê“ ji te bikim, ji min re
şadiyê nehêle]
Abûlqasim rabû, xemgîn bû û hiş ji seriyê wî çû, ew raki rin bi rin malê, wê rojê jî ji ya û pişt re mir –Xwedê dilovaniya xwe li wî bike-.“ (Eselmî, Nesîmulerwah’, r. 181)
Li ba sofiyan ew bawerî heye ku Şêx xudanê kerametane, nabe mirîd fermana wî bişkîne. Divê pi r bi edeb li ber wî danişe weku çawa ew di rewşa nimêjki rinê da ye, nabe bi misînê wî avdaz bike, nabe çoyê wî bo xwe bi kar bîne, divê herdem guhdariya wî bike, ji zarokên xwe û ji her kesekî xwe pêşdati r bibîne, tevî ku pêxember gotiye, ku baştirê we, ewê bo
malbata xwe baş e.
Li ser va serîçemandina li ber şêx pi r helbest hatîne hûnandin û Mustefa El-Bekrî vê yekê bêti r diyar dike, gava ji mirîd dixwaze ku ew neçe ser xaliya şêx û li ser balifê wî jî seriyê xwe bo razanê daneyne. Divê fermana şêx bi cih bê, tevî ku dij bi fermana xwedayî an sunneta pêxemberî be. Şe’ranî jî dibîne ku ewê şêxekî dî ji xwe re li gel şêxê xwe bibîne, weku dîtina hevparekî ji Xwedê re ye, û ewê ola xwe ji şêxekî dî bigi re, weku mirovê bê ol e… Pi r caran jî şêxên bi salan pi r pîrti r di ramûsin destê zarokekî ku bavpîrê wî berê şêxekî ji şêxên sofiyan bû. [Binêr:Mînhetul Eşab –Eritbî, r.75][Qewaê’d El-Sofiye, r. 131]
(Dûmahî heye)
Xwe li ber wî û li ber fermanên wî biçemîne, ew di nav destê wî da wek mirîyekî li ber destê mirîşo “şuştkar” be, lew re jî ne dûre ku navê mirîd bi ser ketiye (ji mirinê hatiye!!) . Hene tew bawer dikin ku şêxê wan dikare bi fi re, di çavgi rtinekê da difi re û xwe digihîne Mekke û Medîne û li gel serkêşê karwanekê li çolistana Hîcazê di wê navê da dipeyive û agahiyan ji wan kes û welatan tîne. Şêx wek pêriyekî li ser nimêjê ciyê xwe dihêle, bi lez û bez diçe agi rê çi raxên ser mezelên gi ranbihayên Necef û Kerbela vêdixîne û vediger, nimêja xwe tevadike...Nabe mirîd li ser ciyê avdesta şêxê xwe danişe an bi ser mîza wî de bimîze an jî bi misînê wî avdaza xwe bike, ne jî çoyê wî bo xwe bi kar bîne.
Al-Şora, ku bingeheke ji bingehên Islamê, li ba sofiyan nîne. Şêx çi got ew ya raste û çi ki r ew h’elale, yê ne ki r wek h’eram tê dîtin û nabe kesek gotina wî ne peji rîne. Gava Şeyxulîslam Ibin Teymiye li hember wan derketiye, bi tundî bi wî re ketin pevçûnê, ji wî re asteng pêda ki rin û kort kolan, bûn egera gi rtina wî û em dizanin ku di zindanê da Ibin Teymiye jîna xwe ji dest da .
Ji kerametên şêxên sofiyan, ku di pi rtûk û civatên wan da tên belavki rin gelek ti ştên seyr hene, wek vejandina miriyan, bersivdayîna ji gorê da û fi rîna di ezmên re û gelek tiştên din, wek li xwe xistina şîşan û rakirina sêlên di agi rê da sorki rî…Gelek ji sofiyan di ber zikrê ra şîşên hesinî di govdeyê xwe re derbas dikin û gelek hing û hunerên xwe şanî xelkê didin, lê hene mirov hîç ne şêxêd sofî ne û ne jî bawermend in lê dîsa jî dikarin van karan bikin.
Şeyxulîslam Ibin Teymiye li ser vê yekê dibêje ku evan karêd şeytanî
dikin û herku di wê hunerê da
pêşvetir diçin ewan ji Şeytên ve
nêzîktir dibin. [Binêre El-Fetawî 11, 495-496] Çêroka Wehib kurê Munbîhli ser lewendiya Adem – Silav lê bin- tîne zimên ku Xwedê ew wek başti rîn afi rendên xwe pêda ki riye û cilê wî rengîn bû. Hemî tiliyên dest û pêyên Adem hatibûn şeqle (xetim) ki rin, gerdenê wî bi zêr hatibû xemilandin, tac li ser seriyê wî bû û bi [Bavê
Mihemmed] hatibû navki rin… (Eselmî, Nesîmulerwah’, r. 181)
Ev çêrok bi tevayî ji aliyê sofiyan ve hatiye pêdakirin û em tev dizanin, ku kurên Adem bi navên Habîl û Qabîl bûn, ne bi navê Mihemmed bû. Mihemmed navekî erebî ye û Adem ne Ereb bû, ne Kurd bû, hîn ew berî pêdabûna gel û neteweyan bû.
Dibêjin, ku Ebû Ubêd Elyusrî çû ba şêxê xwe û bi xwe re dewarek bi r. Bi rê ve ew dewar mir, şêx bang li dewêr ki r, ew yekser rabû ser xwe û guhêd xwe leqandin.
Dibêjin, ku ji Muferrecê Demamînî re hinek mirîşkên bi raştî anîn, Demamînî deng li wan mirîşkên sorki rî ki r, got: “Bifirin!” ewan rabûn û fi riyan.. û tê gotinê ku şêx Evdilqadirê Gîlanî destê xwe danî ser hestiyên mirîşkekê, ku berê hatibû xwartin û gotê:”Bi fermana Xwedê rabe”, ew mirşka bê goşt û mirî rabû.. û dibêjin, ku kurê şagi rdekî Ebû Yûsifê Dehmanî mir, bav pi r li ber kurê xwe ket, şêx gotê: “Qey nake…rabe”, ew kurik rabû ser xwe û demek di rêj jiya .
Tê gotin ku carekê çavêd Şêx E’cemî li segekî ketin, ji nişka ve hemî segên li wan deran bûn li çarexên wî segî civiyan û bi pey wî ketin û gava ew seg miriye ên din tev gi riyan û piştî ku termê seg hatiye çalki rin, êdî ew cî bû mezargeha segan. Gelo eger seg wilo be, dê mirovê ku şêx jê dilxweş be çawa be.
Tê gotinê ku Şêx Ehmedê Bedewî jî ji gora xwe da bersiva şagi rdekî xwe daye û destê xwe di rêj ki riye bo silaviya şagi rdê xwe. [Bo van çêrokan binêre li Abdilraûf Almennawî, Alkewakêb Al-Durriye, r. 11]
Lê wek em dizanin van “Mu’cîzat” tenê ji aliyê pêxemberan ve çêbûne, û yek ji wan pêxember Isa bû -Silav lê bin-, ku bi vejandina miriyan navdar e.
Di pi rtûka El-Ibrîz da (2:12), Debbax dibe ku mafê Welî heye çi dike bike, destê xwe di rêj bike berîka yekî û pereyên berîkê derxîne, mafê wî ye û xudanê wê jî lê hişyar nabe…Wilo mera têdigihîne, ku şêx dizekî dest sivik e ku pereyêd xelkê ji berîkêd wan derdixîne, lê ewan li wî hişyar nabin, an jî sihi rbazekî bi hing û hunere.
hunere.
Li ser hinek şêxan hatibû gotin ku wan ne tenê dizkarî, belê kutana dewaran jî h’elal ki ribûn. Tiştê seyr di van çêrokan da ewe ku zanayekî mezin wekî Îmam Xezalî dibêje ku nabe mirovê bawermend van servedanan "Mukaşefatan" binehîne "înkar bike".. [Binêre pirtûka wî ya navdar Îhyaul ûlûmîddîn - Vejandina zanînên olê - Cild 4, r. 356]
Yek ji wan servedanên sofiyan eve: Ebû Turab ji dostekî xwe re carekê dibêje:" Xwezî te şêxê me Ebû Yezîdê
Bestamî bidîta." Dost lê vedigerîne, dibêje:" Ez bi dîtina Xwedê gêro
bûme, ji min re ev bese, çî min bi şêx
heye?!" Ebû Turab jê re dibêje: "Heywax! Heger te şêxê me Ebû
Yezîdê Bestamî dîtiba, wê ji te re
heftê carî ji dîtina Xwedê çêtir ba!"
Di vê yekê re mera dinase baweriya sofiyan çiye û çi to ye…Yek bi dîtina Xwedê mijûl bûye û yê dî dîtina şêx heftê carî ji dîtina Xwedê çêti r dibîne…Cîhê herdukan dûjeh be.
Sofî gava di raz (dua') dikin, berî her tiştekî daxwazan ji şêxê xwe dikin, ji welî û rêberên xwe dikin, an jî ji pêxember daxwazan dikin. Wel î, şêx û pêxember jî mirî ne, ne jîndar in. Bi vî awayî ewan ji Xwedê ra hevparan (şirîkan) pêda dikin. Em dibînin ku hozanvanê wan ê mezin El-Bosîrî di helbesteke xwe da bo pêxember -Selewat û silav lê bin- dibêje:"Ey comerdtirînê xelkê! Ez ji te pê ve xwe navêjim ber kesekî, gava bûyereke mezin bi serê min hat."
Bo çi ew xwe navêje ber dergahê Xwedê ku dikare ji pêxemeberan çêti r wî ji bobelatan ri zgar bike?! Ne pêxember bi xwe ji Musilmanan re gotiye: {Eger te
pirs kir ji Xwedê pirs bike û eger te
diraz kir, ji Xwedê diraz bike}. Xwedê tea'la jî di Qurana pîroz da gotiye ku ji Xwedê pê ve ewên dî ne dikarin ziyanê ne jî karê “qezencê” li te bikin, eger te di razêd xwe li ber wan ki rin, tu ji si temkaranî (bi wateya: ji muşrîkanî)! Tê gotin ku şêx Ibrahîm U’ryan (Ibrahîmê tazî) bê cil derdiket ser menberê û bêjeya xwe diki r û mirîdên wî jî bi wî dil şad dibûn, bê ku kesek dilnexweşiya xwe ji tazîbûna wî
16
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
17
Beyar Robarî
Robarî û Şêrewa Robarî û Şêrewa
Ewin Çiyayê Lêlûn ne biderewa
Û xwediyê kevneşopên Çiyayê Kurmênc û bîrewera
Şikeft, perestgeh, dêr û kela
Xwedêbawerin û biherdû peyxembera
Melekê Tawûs û Zaredeşt mezinê rêbera
**
Robarî û Şêrewa
Nişteciyên Çiyayê Lêlûn biherdû mila
Milê rohilat û rojava ta Kela Semhên taca dila
Parastinî kelepora kurdî û çand biçav û kila
Ji Medan de bigire ta Kûtî û Hûrî û dema niha
Û wê her biparêzên axa ji neyara
Çiyayê Lêlûn û Çiyayê Gewir du bira
Ticar jihevnabin ne hîro û ne siba .. ne siba.
25 - 09 – 2018
.Çiyayê Kurmênc Çiyayê Kurmênc bi dar e
Rû şêrîn keçek delal e
Tevî kanî û robar e
Warê kurdan ji dehehezar sal de
***
Çiyayê Kurmênc bi dar e
Tevî zozan û newal e
Zêtûn, titûn û henar e
Ji jîndaran re xweş mal e
Û jibo Kurmanca re buha nistiman e
Bikevneşopên kurdî dewlewend buhar e
***
Çiyayê Kurmênc bi dar e
Hîro di bin destê neyaran de dinal e
Û tên birîn dar û serê mirovan bê hejmar e
Çiyayê Kurmênc hîro bêhal e
Jiber doza Kurd bê dayîk û bav e
Û Kurd jihevre ne xwûşk û bira ne!!!
26 - 09 - 2018
Ridwan Caro
Şahiya Evînê
Bi mijankên çavên te
Ezê helbestên evîna xwe
Li ser
Pelê gulên Kurdistanê
Bi nivîsim
Yan jî Ezê
Ji damarên dilê xwe
Pira buhuştê
Ji te re bihûnim
Tenê ta ku Ez
Wî dilî şad bikim
Û te himêz bikim
Bi dilek germ
Mîna eur û çiya
Çiyayên Berfîn
Cûdî
Ararat
Û Hemrîn
Divêm ez te himêz bikim
Mîna deştên Kurdistanê
Bi çema re
Ferat
Dicle
û Lawîn
Heger çareser nebe
Û dilê te razî ne be
Ezê berê xwe bidim
Ahûremezda
Zeradeştê kal
Û Ehrîman
Gazî û hewar kim
Xoce Xidir
Û Yezdan
Ezê herim mizgeft û laleşê
Pey re ezê vegerim
Ber Destê Xwedayê
Mezin yê dilovan
Bi kim lav
Jêre bêjim
Dil bûye bi xuîn
Agir gete hinav
Ez di bextê te de
Evîna min Xwedî derde
Ez evdalim û tu merde
Ger dîsa bê çare be
Çara min ewe
Ez te himêz bikim
Dilê te razî bikim
Bi yek ramosanê
Hêlîna evînê
Ava bikim
Û kela dilê xwe
Ji te re diyar bikim
Û her wan lêvan
Ew lêvên sor
Bernedim
Ta ku Helwestên xwe
Pêkbînim
Û di nava derya evîna xwe de
Te razînim
Û ji peyala evîna te
Ji wan lêvan
binoşim
Û her bijîm
Bi şahiya germa singa te
Buhara dilê xwe
Av bidim.
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
18
Ferhad îcmo Selah Mihemed
Kiye tu ? ..
Diyarî ji bo sed saliya cigerxwîn
Cegerxwînê hesarî , herkes zane tu kiye
Tu helbestek kevnare , yezdan bo me ristiye
Ji bo kurd û kurdistan , tu xweş dost û xwediye
Şahsiwarê helbesta , tu nevîkî mîdîye
Te sînorên hêviyên me , bi awaza daniye
Piçin çemên helbesta , tu derya û kaniye
Hek em gul û kulîlk bin , tu lîlav û xweliye
Ez pir nadim pesnê te , fermo bêje tu kiye ?
1
Kanî li ku man dimyat û hetîn
Ka qedrî şêrgo ka selahedîn
Contik û ecem tev bûne neyar
Neviyên rêtşard bûne dost û yar
Çerxa felekê bê me digere
Rewşa xebatê bê ser û bere
Em mest û gêjin di nav bahoza
Welat bû mêrga peyman û soza
Lê dîsa em man kurdê ser firaz
Dost û hevalên kesên aştî xwaz
2
mizgîn be li te ey seydayê min
şahê efyon kêş çû jiyank din
rêça te dixwest vaye çêdibe
destê xwîn mija îro jêdibe
mafê mirovan bû olek pîroz
ji bo wek hevyê herkes dike doz
lê em bê parin ji masa cîhan
ka boxên kevnar kanîn ew xelat
kanê stêrên sînga roj hilat
3
Rojhilat bûye lîztokek erzan
Ketne taya xwe serok û rêzan
Her perçak welat bûye deh perçe
Serê me bûye wek bax û bexçe
Hetka me gihişt ta sînorên hind
Birc û kelat bûn kavil ji bo kund
Em li cîhanê mane perîşan
Ji bo bindestiyê em bûne nîşan
Ma qey raste kurd hîna sêwîye
Bêje cegerxwîn bêje tu kiye
4
Mêkrob di laşde hîn jî çalakin
Bê nav û nekes serî ranakin
Ew tac û eywan mane bê çîrok
Çewt û xwarkirin bûyer û dîrok
Êîzkek pir mezin îro li dare
Peşkên petrolê ji wê dibare
Rabe cegerxwîn pirin êş û kul
Wek carên berê vek dergehê dil
Bo cîhan bêje kiye ser hesin
Navê wî çiye dêwê bê pesin
5
Axa dîdiye axa pîroze
Çend hezar salin li ser wê doze
Geh bûye qurban ji bo hevîrmêş
Geh ji zêrê reş jêr bûye ser êş
Lê îro her kes dike nale nal
Li ser lîlava kaniyên zelal
Çiya mane dost ji bo lawên kurd
Li ser warê xwe namînin zigurd
Pelik zerbûne li ser şaxê ter
Kanî neviyên kawê hesinker
6
Raste cegerxwîn raste mamo can
Roj bi roj dişkin hestiyên ehrîman
Kanî evîna hirmizê mezin
Ji çavê wîna hêsir dibezin
Li rewşa kurda maye mat û gêj
Bo çi bê kurd bû destpêka jînê
Lê îro sebtê dispêre înê
Kanî kê çêkir ev newroz û cej’n
Ka dîroka kurd kanî bal û bej’n
7
Nenale seyda nek qîr û hewar
Zana û xwenda nema tên jimar
Vaye çêdibin birc û zanîngeh
Ronahî derbû nêzîke sibeh
Bayên azadyê şikandin zindan
Ji xew rabûye hirmizê yezdan
Kar û bar divê bêtir ji berê
Di livlivin baş perdên pencerê
Kardox û horî li hev dipirsin
Kurmanc û sorî ji hev natirsin
8
Tuye xwediyê wan pes’n û nava
Di gel yara xwe tu nebû zaya
Herkes bawere rastin peyvê te
Geşin li ezman rok û heyvên te
Te ronak çêkir da derî şeveq
Swra azadî xweştire deh taq
Rûpelên kurda pirîsk û pêtin
Karê neyara reş û kirêtin
Salar û mîdya guhdarin li te
Rewşê û reşo yarin ji bo te
9
Bêje cegerxwîn bêje ez gorî
Li te guhdarin zazî û lorî
Bidêre xwezyên bav û bapîra
Bihêre dengê lel û zincîra
Kê ji boyî kurd şikandin dergeh .. ?
Va me daye ser wê şopa fireh
Pirn ker û kor ji hev dipirsin
Ji pêşerojê gelkî di tirsin
Dibêjin kiye ev miletê dîn
Heger bibin yek wê derbaskin sîn .
20 – 8 – 2003 –
Ev helbest dı kovara gulıstan de hejmar 33 sala 2006 û dı kovara jîn de jımar 101 sal 2006 hatıye weşndın
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
19
Hebûna min
Jiyana min
Li ser sînga te gerden bûm
Di lêvên te dibûm hingiv
Di meyxana birîndaran
Di noşîn im sîtava te
Di hembêza riyan ketim
Di şûpim xewna xwe yekcar
Hebûn yarê te ez hîştim
Li deryayên evîndarî
Giyana min tu dîdarî
Te agir kir ji min re dost
Du çavên te bi mestin ber
Şevbiwêrk
Rêber Hebûn
Û tirsê
Ev hersê tişt
Li seranserê welatê min
Dorpêçayiye
Welatê min
Bi zindanan
Bi bêdengiyê
Bi belengaziyê
Dewlemende
Ji ber
Nivîsok girtîne
Gotin girtîne
Were
Em şevbiwêrkên
berfireh lidarxin
hemî rahêjalên
evîniyê lê bicivînin
wekî Evdalê Zeynê û Gula keşe
Sê şev û sê rojan
li pey hev êrîşa serxweş
û mest vexwar, emê berdin
li ser lîsên xewa giran
Pirek bê dawî emê damezrînin
di navbera çav û razanê de
Hemî helbestên xweş û nexweş
emê birêsin
Gava xunava zelal
li ser eniya te biçirîse
ezê ji te bixwazim
Qulingeke çeng şikestî û
hemî êş û janên xwe bi binalîna
wî re emê bilorînin
mîna Evdal û tevlî
xwenerojên wî bibin
di gemiya Dêrika rengîn de
Ezê sîbera te di dilê seqlanê de
noq bikim û bavêjim himbêza
Pira Fafid
Bi wan birînên derman dayî
ji rondikên min û te
emê zummêna kûr berdin û
hemî kulîlkên dil buhar
bileyizînin
Çeqçeqa baskên Pirpirîkan
wê keserên me bifirînin û li
hawîr dor gora Beko bicivînin
Dema Qulingê dil birîndar
derbasî Laleşa pîroz bibe
emê kevirê bextdana xwe
di agirdana wî de bikolin û
Peymana kirîvatiya saxlem
Emê bineqişinin.
Narîn Omer
Helbestvan: Elî Ebdullah Kolo
Wergeran din:Kiyakser Temir
Sêkerat
Zindan miştin
Mirovahiya me
Tê bin pêl kirin
Yê ne li vir wendaye
Veger ne diyare
Kes li wan ne agahdare
Welatê min
Di sekeratê deye
Li ber devên
Guran û kuliyan
Welatê min
Giyanê min di sekeratê deye
Ji işkenc
Û zindan
Zindan e
Li min dide
Min digrîn e
Min pûç dike
Çi welatek e
Min pîs dike
Û ez jê hezdikim
13/6/2007
Hebûna min
Derî ezman û ronahî
Di bejna te dibûm navend
Lehiyek hêsr û nalîn bûm
Di bînim te di her êvar
Di gurza gûl
Li ser rûbar
Di ewrên sipî û zinar
Di heyv û roj
Xunav û dar
bi hêvî me bi dilşadî
Evîna me bijî herdem
Evîna me bibe efsan
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Derketim ji mal berî li bajar
Belkî bibînim wê gula buhar
Gihame ser rê min derbas kir gund
Çûme welatkî jê tê bêhnek rind
Mirovin pir qenc min dibû heval
Bi mire hatî em çûn cem wê mal
Malek pir xweş min dî bû heval
Keçek pir ciwan bi hisn û cemal
Destê xwe min da bavê wek gura
Hovekî bi cil derdê wî pera
Gîhame cem dê ji min dida paş
Destê xwe da min wek karê belaş
Silav min lê kir ew yara kedî
Destê xwe da min bi tirs û fedî
Ji mere raxist hesîr û doşek
Em tev rûniştin li ser yek bi yek
Hatin hev pirsa ew heval û bav
Li cem me rûnişt dida min yek çav
20
Gula bê şax
Hewar Zahir
Diya rûniştî awir dida min
Çavik min neda sed heyf mixabin
Lê şev buhurî serma û tarî
Xatir min jê xwest ne bi yek carî
Sibê wê ewê bi çî dibistan
Ezê bi bînim da bikim civan
Giham mexsedê li hêvya wê mam
Çava nêrîna wê bi êş û bi jan
Gelekî mam wek li ser agir
Gava ew derket dilê min şakir
Ez rabûm ser xwe hêdî min da dû
Di xwazim bighim cem wê ez bi zû
Gava davêjê ê min li dûne
Nikarim bighim ji ber di done
Hevala wê çû ez çûme bi lez
Gihame cem wê wek gur û wek pez
Roja te bixêr şaxa dilê min
Hela wer bi ner çi bû halê min
Bi ken min gotê ji tere pelek
Têde min danîn silavên gelek
Bi kêf wê girtî ji desta kişand
Ji bo evînê wê jî xwe di mirand
Serê xwe hilda da ser milê min
Bi min zêdekir kul û xemê min
Ezim ew dîlber biner bejna min
Bûye weke mû ji ber diya min
Va ezê herim herim xatir di xwazim
Ez jî weka wê ez serfirazim
Destê min berda ji ber wan hova
Tu car ew naghin toza mirova
Ez jibîr nakim wê roja giran
Evîna dijwar ma tev êş û jan .
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
21
Jumaa Mohamed
Hozanê gel Ez hozanim hozanê welat û gelê xweme
Jê dûr nakevim hiş û bala min tim li ceme
Pênûsa min jêre mertale diawetika mina a çeme
Helbesta min bo wî navtêdane jêre şûr û rime
Hêvîdarim ku azad bijî ji ser rabe kul û xeme
Şad bimîne şahî û xweşî lêbe nebîne êş û eleme
Lê dijmin hove bê rûmete zordar û zalime,
Ne ligor jiyana mirove, bê heste nake şerme
Ji bo serxwebûnê dimîne rêgir asteng û keleme
Bila bizane ku roja wî ev jêre dawî serdeme
Li hember derketin ew lawê kawayê hesinkar û resteme
Jibo bidestxistina maf cangorîno wan nabe sedeme
Ew bi ser dikeve bi hêz û oze nema alûz piç û keme
Azadî amanca wîye jêre maye rêbaz û resme
Natirsin ji gefê turka ne ji xap û rîpê eceme
Ewê tursok û qurfok paş dibeze ketiye tayek germe
Xaka welat jêre gore nabe bi kêr sûd û berheme
Naxwe yekitî pîroze ewe bo me derman û merheme.
...........................................................................
*Ev helbest ji dîwana minî duyemîn
Ma hûda pênûsê çiye?
Ma hûda pênûsê çiye ku hizir pêşnexe
Li pişt mafê mirova nesekine li rexe
Kul û derdên wan me afirîne û dernexe
Di çavê zordar nebe derzî dirêş û mîxe
Ew ji mal û samanê belengaza dinepixe
We têr nabe dixwaze xwîna hejara vexwe
Ked û xebata wan bidestxîne û buxwe
Xêra wan dimije wek ji makê berxe
Ewê sitemkar gerek bimre biqele bipelixe
Divê bi tundî şermezar bibe ew bê nirxe
Ew biser nakeve ewê temahî teqez wî bixe
Dem wê vegere ewê têde bilukume biçerixe
Dunya dewrane tê zivirandin ew bi felek û çerxe
Di dawî de para wî tenê komek axe
Çavsorî û zordarî ewê termê wî raxe
Kesek namîne jîndar bi hêz û saxe
Lê kesên wiha bêbextin mixabin û bedaxe
Ew tên rastî gotina hey wayê û hey waxe.
Giryan Seyro Jîna Helbestê
Di van şevên reş tenî de
Ez dimrim û helbest dijî
Rûpelên xwe şil dikim ez
Carna dest û riwê xwe jî
Ta pênûs xwe dagre diwêt
Ji xwîna mij' xwer dimijî
Ji min tev hestên germ birin
Ji dêlvê dan kulên rijî
Heya helbestek bê nivîs
Radiwestin rayên mejî
Bi xortanî ez kal kirim
Bi tenê mam wek yê bejî
Nav û dilê min kelandin
Çav ji hêstir bûne tijî
Tim min sare, tim ditirsim
Nema hew Rih divê bijî
Qet kesî ji min ne pirsî
Bi çi Qesdî tu dibêjî
Her janek derbasî dil be
Kul dibên: em hatin em jî
Bi ser her birînek min de
Xwê wek lehyê pê dirijî
Kes nabêjê: Giryan bese
Tu derdbêjî tu xwekujî
Digel çepkan tev bandikin:
Bimrê Giryan, helbest bijî!!
11/12/2017
hejimar "69"" Nûçe.. Çalakî.. Daxuyanî Nîsan
2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
hejimar "74" Heeeellllbbbbeeeesssstttt
Êlûn // 2018 ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
22
Dar ê tirsê bi lezgînî li Dehola dil dide
Têkv edana kîna bablîsokan
Kele m û kût li Qurme me kom kiriin
Dar ên bizdiyayîn ji bihnê cifilîn
Can ên me ji girtîgeha zayîna xwe venebîn.
Em ji bihna Barûdê, ne xerîbin
Pisi kên me Elemdar bîne
Di n avbera Hestiyên qertbûyî
Û w êneyên çavên birçî re
Û g iyanê kul kûr de
Emê li tîrêja roniya tê vemirandin Bipi
rsin...
Çem ê Kurdaxê yê şêlo bûyî
Bih ara lê bûyî Payîz!
Rêyek bi xumam!
Pesnan hêdî hêdî Ba berdan.
Xemên kotekiya şevê ne dirêjin
Sirûşt ji bihna te vala nabe
Ji rewa te xwe vedirêsin
Perdeyên şevê
Ji Heyîva te vediçirin
Stiranên ku cengê ji te dizîn
Bi hatina sibehê re
Sinbilên zêrîn dihejîne
Bi awazên zarokan re
afirandinin. 22.07.18
Çengo : Çengê pirtikandî
Kevlot : Xirabbûyî/Rizîbûyî.
Nizar Yosif
De hola dil lêdide Baskên me yên çengo* kirîn
Ne gihanê astên wêraniya te
Darhejîran ber avêtin
Tozê vebiriqandina zeytûnan nixumandin...
Hemî Balinde û çûkan
Lîs û hêlînên asê
Şaxên Mêw û Tûyan sêwî hêlan
Di kederên heşînwaran de bi îsk-îskin
Li zayîna Tov ê xumaliya xwe digirîn.
Kevlotkirina* can
Verûtina Kevilê te
Birîndariya giyanê me
Bi berbanga êvarê de winda nabin
Pesin û zirtan em ji zemînê firandin
War bûn leylan, esman bû rê,
Sernivîser Derhêner
Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî
Desteya birêvebir
- Boniye Cegerxwîn
- Merwan Mistefa
- Mizgîn Hesko
- Xorşîd Şûzî
- Cemîl Ibrahîm
Ji bo hinartina berhemên kurdî :
Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin :
www.penusanu.com
23