Biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemflirenin sorumluluklar›

Responsibilities of nurses in use of biologic agents

Çiçek FADILO⁄LU,Yasemin TOKEM, Hanife ÖZÇEL‹K

45

‹letiflim (Correspondence): Dr. Hanife ÖZÇEL‹K. Ege Üniversitesi He m fl i relik Yüksekokulu, ‹ç Hastal›klar› He m fl i reli¤i, ‹z m i r, Tu r k e y .Tel: +90 - 232 - 388 11 03 / 171 e-posta (e-mail): h a n i f e . o z c e l i k@ e g e . e d u . t r

Ege Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu, ‹ç Hastalıkları Hemflireli¤i

Türk Onkoloji Dergisi 2008;23(1):45-53

Biyolojik ajanlar son y›llarda baflta onkoloji olmak üzere birçok klinik alanda yayg›n olarak kullan›lmaktad›r. Günümüz-de her gün bu uygulamalara yeni biyolojik ajanlar eklenmek-tedir. Bu geliflen alanda biyolojik ajanlar›n uygulanmas› vebiyolojik ajan alan hastan›n yönetimi ile ilgili ekip içerisindehemflirelere büyük sorumluluklar düflmektedir. Ancak, biyo-lojik ajanlar›n uygulanmas› ve hasta yönetimi ile ilgili hemfli-relerin ihtiyac› olan yay›nlar ülkemizde s›n›rl› düzeyde bulun-maktad›r. Bu yaz›da, biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemfli-relerin sorumluluklar› üzerinde duruldu.Anahtar sözcükler: A n t i k o r l a r, monoklonal; biyolojik tedavi;hemflirenin rolü; hemflire de¤erlendirmesi; ilaç izlemi/yöntem/hemflirelik; intravenöz infüzyon; onkoloji hemflireli¤i/yöntemler.

Biyoteknoloji “özel bir kullan›ma yönelik olarakürün veya ifllemleri dönüfltürmek veya meydana ge-tirmek için biyolojik sistem ve canl› org a n i z m a l a r ›veya türevlerini kullanan teknolojik uygulamalar”olarak tan›mlanmaktad›r.[1 , 2] Biyoteknoloji ile eldeedilen ürünler aras›nda biyolojik ajanlar dünya ilaçpazar›n›n %20’sini oluflturmaktad›r ve bu pazara hergeçen gün yeni gelifltirilen biyolojik ajanlar eklen-m e k t e d i r. Bugünün ve gelece¤in t›bbi gereksinimle-ri ve özellikle de dünyada tedavi edilemeyen baz›hastal›klar için biyolojik ajanlar›n kullan›m› umutverici geliflmeler olarak de¤erlendirilmektedir.[3]

2000 y›l›nda, sa¤l›¤› olumlu etkileyebilecek so-nuçlar elde etmek için 325 ile 400 adet biyotekno-lojik ilaç, ilaç pazar›nda yerini alm›flt›r. Food andDrug Administration (FDA) taraf›ndan onayl› orta-lama 155 adet biyoteknolojik ilaç ve afl›dan dünyagenelinde 325 milyondan fazla insan yararlanmak-

tad›r. Yine 370 adetten fazla biyoteknolojik ilaç veafl›, günümüzde 200’den fazla hastal›¤›n tedavisin-de klinik alanda kullan›lmaktad›r.[1,4]

2005 y›l›nda, toplam 252 milyon dolar de¤erin-de ilaç reçetelenmifl ve bunun 33 milyon dolar›n›biyolojik ilaçlar oluflturmufltur. Genel olarak reçe-te edilen ilaç oran› %5,4 artarken, bu art›fl›n biyo-lojik ajanlarda %17 oran›nda oldu¤u belirtilmifltir.En çok sat›fl› yap›lan biyolojik ajanlar aras›nda ise,filgrastim (Neupogen), epoetin alfa (Epogen), veinterferon alfa-2b (Intron A) yer almakta olup, builaçlar›n her hasta için ortalama y›ll›k maliyetleris›ras›yla; 15,000, 10,000 ve 22,000 dolar aras›ndade¤iflmektedir. 2006 y›l›nda sadece eritropoetiniçin yap›lan harcaman›n y›ll›k 3 milyon dolar de-¤erinde oldu¤u bildirilmifltir.[5,6] Tablo 1’de klinikuygulamalarda s›kl›kla kullan›lan FDA onayl› bi-yolojik ajanlar›n listesi verilmifltir.

Recently, biologic agents have been frequently used in vario-us clinical settings, especially oncology units. Nowadays,new biologic agents have been joined to the implementation.There are major responsibilities of nurses within helath careteam related to use and patient management of biologicagents. However, in our country, there are limited literaturethat nurses require about management of patients received bi-ologic therapy. In this review, we focused on responsibilitiesof nurses in use of biologic agents.

Key words: Antibodies, monoclonal; biological therapy; drug mon-itoring/methods/nursing; infusions, intravenous; nurse’s role; nurs-ing assessment; oncologic nursing/methods.

Türk Onkoloji Dergisi

46

Biyoterapi, biyolojik yan›t› etkileme özelli¤inesahip biyolojik kaynakl› ajanlar kullan›larak yap›-lan bir tedavi fleklidir. Geleneksel olarak biyotera-pi immün sistemin yan›t›n› modifiye etmek içinkullan›l›r. ‹mmün sistemin modülasyonu as›l amaçolmas›na karfl›n, immünoterapi yerine biyoterapiterimi kullan›lmaktad›r. Biyolojik terapi ayn› za-

manda, “biyolojik ajanlar”, “biyolojikler”, “biyo-lojik yan›t de¤ifltirici terapi” olarak da adland›r›l-maktad›r.[1,7]

‹mmün Sistem ve Biyolojik AjanlarBiyolojik ajanlar›n immün sistem ile nas›l bir

iliflki içerisinde oldu¤unu anlamak için, immünsistem fonksiyonlar›n›n bilinmesi gerekmektedir.

Tablo 1

Klinik alanda kullan›lan FDA onayl› biyolojik ajanlar

Kategori Uygulama alan›

Sitokinler‹nterferon Tip I interferon α

*Kronik hepatit C*Kronik miyeloid lösemi *AIDS ile ilgili Kaposi sarkomu *Melanom*Saçl› hücre lösemi

Tip I interferon β*Kronik hepatit B*AIDS ile ilgili Kaposi sarkomu

Tip II interferon β*Multipl skleroz

Tip II interferon γ*Kronik granülomatöz hastal›klar

‹nterlökinler‹nterlökin 2 (Prolökin)

*Metastatik melanom*Metastatik böbrek kanseri

Hematopoetik büyüme faktörleri - G-CSF (Granulocyte Colony Stimulating Factor); NEUPOGEN*Nonmyeloid malignitede kemoterapi ve kemik ili¤i transplantasyonu sonras› nötropeninin azalt›lmas›

- GM-CSF (Granulocyte-Macrophage Colony-Stimulating Factor); LEUKINE*Kemik ili¤i transplantasyonu sonras› kemik ili¤inin yeniden yap›lanmas›

- EPO Eritropoetin alfa; ERITROPOETIN *Kronik böbrek yetmezli¤inde, Kanser, Kemoterapi ve HIV’deaneminin tedavisinde

- IL - 11 (‹nterlökin 11) NEUMEGA*Kemoterapi sonras› oluflan trombositopenin tedavisi

Monoklonal antikorlar Grup tafl›mayan monoklonal antikorlar (unconjugated)

Grup tafl›yan monoklonal antikorlar (conjugated)

Biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemflirenin sorumluluklar›

47

cerrah olan William B. Coley metastatik sarkoma-l› bir hastas›nda streptekok enfeksiyonu geliflmesiile kanser yap›s›nda gerileme oldu¤unu fark etme-si ve bakteri toksinini izole ederek malignensilihastalara uygulamas› biyoterapi aç›s›ndan ilk umutverici giriflimdir. Sonras›nda Bacille Calmette-G u é r i n’in ( B C G ) immün yan›t de¤ifltirici olarakkullan›lmas›, 1957 y›l›nda interferonun keflfi vedaha sonra 1975’de Georges Köhler ve CesarMilstein adl› araflt›r›c›lar›n monoklonal antikorlar›elde etmesi ile bilimde bir devrim olmufltur.1980’li y›llarda rekombinant teknoloji ile immünyan›t de¤ifltiricilerin elde edilmesi ile tüm dünyadabiyoterapinin kullan›lmas›n› yayg›nlaflt›rm›flt›r.[2 , 7]

Günümüzde biyoteknolojik olarak gelifltirilenürünlerin bafl›nda, afl›lar ve monoklonal antikorlarilk s›ray› almakta ve ürünlerin klinik kullan›malanlar›: kanser, enfeksiyon hastal›klar›, otoim-mün hastal›klar, AIDS/HIV enfeksiyonu, kardiyo-vasküler hastal›klar, nörolojik hastal›klar, solu-num sistemi hastal›klar›, sindirim sistemi hastal›k-lar›, diyabet, genetik hastal›klar, dermatolojik so-runlar fleklinde s›ralanmaktad›r.[1,2,4]

Monoklonal antikorlar›n yayg›n olarak kulla-n›ld›¤› iki alan aras›nda, onkoloji ilk s›rada vesonras›nda ise immün sistem ile ilgili enflama-tuvar hastal›klar (sepsis, romatoid artrit, Crohnhastal›¤› ve ülseratif kolit gibi enflamatuvar ba¤›r-sak hastal›klar›, psoriasis gibi deri hastal›klar›,greft reddi gibi transplantasyon sonras› sorunlar,multip skleroz gibi nörolojik hastal›klar) gelmek-tedir.[1,12-14]

Monoklonal Antikorlar›n Onkoloji Alan›nda Kullan›m› Monoklonal antikorlar, antijenin belirli bir böl-

gesine spesifik olarak ba¤lanabilen tek tip im-münglobilin yap›s› gösteren moleküllerdir. Bilin-di¤i gibi farkl› kanser hücreleri birbirinden ve nor-mal hücrelerden yüzey antijenlerine göre ay›rtedilir. Monoklonal antikorlar›n onkoloji alan›ndakullan›lmas›n›n amac›, tümör hücrelerinin yüzeyantijenlerine karfl› yan›t oluflturmakt›r. Monoklo-nal antikorlar tümör hücrelerine spesifik hedef öz-günlü¤üne sahip olmalar› ve hedef olmayan böl-gelere ba¤lanmayan moleküller olmalar› nedeniy-le onkolojide tercih edilmektedirler.[15,16]

‹mmün sistem iki temel bölümden oluflmaktad›r.Do¤ufltan gelen, nonspesifik immünite yabanc›maddeler ve antijenlere karfl› vücudun ilk savun-ma çizgisidir. Bu yap›lar aras›nda deri, mukozmembranlar gibi engelleyici mekanizmalar yeral›r. E¤er bu savunma hatt› zay›flarsa, do¤ufltangelen di¤er immün sistem elemanlar›; komple-man, fagositoz, do¤al öldürücü hücreler savunma-n›n ikinci hatt›n› oluflturmaktad›rlar. Adaptif, spe-sifik ya da kazan›lm›fl immünite ise yabanc› orga-nizmalar› tan›mlama ve bir yan›t oluflturma yete-ne¤ine sahip gelifltirilebilir bir immünitedir. Adap-tif immünitenin iki önemli k›sm› vard›r. Bunlarhumoral ve hücresel immünitedir. Humoral immü-niteden sorumlu B lenfositleri antijene spesifikantikor yap›m› ve bu antikorun dolafl›ma sal›nma-s› ile görevlerini yerine getirirler. Hücresel immü-niteden ise, T lenfositlerinin antijene yan›t olufl-turmas› için sitokinler, do¤al öldürücü hücreler,aktive makrofajlar, sitotoksik T lenfositlerin üreti-minden sorumludur. Humoral ve hücresel immü-nite aras›ndaki major fark, hücresel immünite ya-n›t›n›n antikor oluflturmas› de¤il, ancak antijeneyan›t oluflturulmas›nda çeflitli sitokinlerin serbestb›rak›lmas›, antijene-spesifik sitotoksik lenfositle-rin üretimi, do¤al öldürücü hücreler ve makrofaj-lar›n aktivasyonunu sa¤lamas›d›r.[8,9]

Biyolojik ajanlar aras›nda yer alan Hematopoe-tik Büyüme Faktörleri, özellikle onkoloji alan›ndakullan›lan kemoterapi ve radyoterapi sonras› olu-flan yan etkilerin azalt›lmas› için kullan›lmaktad›r.Dolay›s›yla bu ajanlar onkoloji alan›nda destekle-yici terapi olarak kullan›lmaktad›r. Ancak monok-lonal antikorlar gibi baz› biyolojik ajanlar ise özel-likle kanser hücresine do¤rudan etki etmek ama-c›yla kullan›lmaktad›r. Bu hedeflenmifl ajanlarkanser hücresine etki ederek seçici ve normal do-kulara daha az etkili bir tedavi fleklidir. Monoklo-nal antikorlar hedefledi¤i antikora özel etki göste-rir. Ana etkisi kompleman ba¤›ml› sitotoksisite,antikor ba¤›ml› hücresel sitotoksisite ve/veya apo-pitoz (programl› hücre ölümü) uyarma yoluylaimmün sistem aktivasyonudur.[10,11]

Tarihsel Geliflim Biyoterapi klinik alanda kullan›lmaya bafllama-

dan önce, ilk kez 1893 y›l›nda New York’lu bir

Türk Onkoloji Dergisi

Monoklonal antikorlar tümorisidal etkileriniba¤land›klar› reseptör üzerinden sinyalizasyon,antikora-ba¤l› hücresel sitotoksisite (ADCC) vekomplemana ba¤l› sitotoksisite (CDC) yolu ilegösterirler. Monoklonal antikorlar hücre yüzeyin-de yer alan reseptörleri birbirleriyle ba¤lant›land›-rarak aktive edebilme yetene¤ine sahiptirler. Buyolla oluflan sinyalizasyon farkl› nitelikte olabilir;örne¤in, anti-CD 20 monoklonal antikoru apopto-zisi indüklerken, (epidermal büyüme faktörü re-septörü) EGFR ba¤layan antikor do¤al ligandlar›nba¤lanmas›n› engelleyerek reseptör blokaj›na ne-den olur.[11]

Monoklonal antikorlar›n iki tipi vard›r.

1. Grup tafl›mayan monoklonal antikorlar (un-conjugated): Herhangi bir kanser ile iliflkili olarakbelirlenmifl kendine özgü bir antijene karfl› geliflti-rilen bu monoklonal antikorlar komplemana ba-¤›ml› sitotoksisite ve antikora ba¤›ml› hücresel si-totoksisiteyi aktive ederek direk tümör hücresininölümüne yol açar.

2. Grup tafl›yan monoklonal antikorlar (conju-gated): Kanser tedavisinde kullan›lan kemotera-pötik bir ajan, toksin, radyoizotop, enzim gibi ya-p›lar›n antikorlara ba¤lanarak, kanserli dokular›nseçilmesi ile, kanserin erken teflhisi ve di¤er nor-mal dokulara daha az zarar verecek flekilde tedavielde edilmesi sa¤lanmaktad›r. Kanser hücresindebulunan spesifik bir antijene karfl› gelifltirilmifl an-tikora radyoizitop ba¤lanmas›yla elde edilen buajanlar, belirli antijeni tafl›yan kanser hücrelerininbulundu¤u her bölgenin radyasyona maruz kalma-s›n› sa¤lamak ve böylece normal hücrelerin rad-yasyondan zarar görmesini engellemektedir.[15,17]

Onkoloji alan›nda kullan›lan FDA onayl› mo-noklonal antikorlar, bu ajanlar›n kullan›ld›¤› kan-ser türleri, ajanlar›n yan etkileri ve saklanmas›, ha-z›rlanmas›, uygulanmas› ve hasta izlemi için dik-kat edilecek hemflirelik giriflimleri Tablo 2’de ay-r›nt›l› bir flekilde verilmektedir.[10,13,14,16,18-21]

Biyoterapi Alan Hastan›n Hemflirelik Yönetimi Biyolojik ajanlar›n klinik uygulamalarda kulla-

n›m›n›n genifllemesi, birçok hastal›¤›n temel im-mün sistem ile iliflkisinin belirlenmesi ve ilaç tek-

nolojisindeki geliflmelerin olmas› elbetteki hemfli-releri yak›ndan ilgilendirmektedir. B i y o t e r a p iamaçl› kullan›lan ajanlar›n hastalara uygulanmas›ve bu ajanlar› kullanan hastalar›n yönetimindenbirincil olarak hemflireler sorumludur. Biyoterapialan hastan›n yönetiminde hemflirenin sorumluk-lar› aras›nda, biyolojik ajanlar›n uygulanmas› ön-cesi hastan›n de¤erlendirilmesi, biyolojik ajanla-r›n saklanmas›, haz›rlanmas› ve uygulanmas›, bi-yolojik ajanlar›n uygulama esnas›nda ve sonras›n-da hastan›n takibi olas› yan etkilerin belirlenmesive minimize edilmesi aç›s›ndan, hasta ve ailesininbiyoterapi ile ilgili e¤itimin sa¤lanmas› ve biyolo-jik ajanlar›n temini ile ilgili sosyal güvenlik sis-temleri ile kordinasyonu sa¤lama yer almakta-d›r.[1,7]

1. Hastan›n De¤erlendirilmesi/ Tan›lanmas›

Hemflire, öncelikle biyolojik ajanlar›n baflar›l›bir flekilde uygulanmas› için tedavi öncesi hastaile ilgili temel bilgileri hasta öyküsü alarak eldeetmelidir.[1,22] Hasta öyküsünde, hastan›n tan›s›,mevcut hastal›klar› (nörolojik, kardiyak, pulmo-ner, karaci¤er ve hematolojik hastal›klar›, hiper-tansiyon, diyabet), kanama diyatezi, ciddi viral,fungal ve bakteriyel enfeksiyonlar› olup olmad›¤›saptanmal›d›r. Bu flekilde biyoterapide hasta içinrisk oluflabilecek durumlar önceden belirlenmiflolur. Ayr›ca hastan›n alerji öyküsünün bilinmesibiyoterapide oldukça önemlidir. Hemflirelerin has-talarda olabilecek ilaç, yiyecek gibi alerji anam-nezlerini dikkatli almalar› ve bu konuda özel du-yarl›l›k göstermeleri gerekmektedir. Ayn› zaman-da, hastan›n kulland›¤› ilaçlar biyoterapinin etkisi-ni azalt›p art›rabilir, bu nedenle terapi öncesi has-tan›n kulland›¤› ilaçlar›n bilinmesi flartt›r. Tüm buverilerin yan›nda hastan›n kilosu, vital bulgular›,böbrek ve karaci¤er fonksiyonlar›, retikülosit sa-y›s›, trombosit say›s›, protrombin zaman›, trom-boplastin zaman›, tiroit paneli ve elektrolitleri içe-ren tam kan say›m›n›n›n yap›lmas› tedavi öncesioldukça önem tafl›r. Özellikle tedavisinde TNF-αkullan›lan hastalarda iyi bir tüberküloz öyküsüsorgulamas› gerekmektedir. Bu amaçla hastadaolas› tüberküloz semptomlar›, afl› skarlar›, tüber-külin testi ve akci¤er grafisi terapi öncesindede-¤erlendirilmelidir.[1,22]

48

Biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemflirenin sorumluluklar›

49

Türk Onkoloji Dergisi

50

2. Biyolojik Ajanlar›n Saklanmas›, Haz›rlan-mas› ve Uygulanmas›

Hemflireler biyolojik ajanlar›n haz›rlanmas›,uygulamas› ve yönetiminden birincil olarak so-rumludurlar. Biyolojik ajanlar genellikle proteiniçeren preparatlar oldu¤u için haz›rlanmas›nda vesaklanmas›nda özellikle üretici firma önerilerinidikkate alan bir prosedür oluflturulmal›d›r.[1] Hem-flireler bir ilac› uygulamadan önce ilac›n normaldozu, yan etkileri, koruyucu önlemleri ve önerilenmaksimum konsantrasyonu bilmek durumunda-d›rlar.[22,23] Biyolojik ajanlar protein içeri¤ine sahipolduklar› için ›s› ve s›cakl›ktan korunmal›, buzdo-lab›nda saklanmal› ve haz›rlanmas›nda asla çalka-lanmamal›d›r.

Günümüzde biyolojik ajanlar›n haz›rlanmas›ve yönetimi için yurt d›fl›nda da sa¤l›k çal›flanlar›-n›n kullanabilece¤i “Mesleki Güvenlik ve Sa¤l›kYönetimi” (Occupational Safety and Health Ad-ministration) gibi standart bir rehber bulunma-maktad›r. Ancak, baz› biyolojik ajanlar, monoklo-nal antikorlar normalde haz›rlayan için ekstra birtehlike oluflturmaz, fakat monoklonal antikor ke-moterapötik bir ilaç ya da radyoaktif bir grup tafl›-yorsa (conjugated) o zaman haz›rlamada kemote-rapi ve radyoterapi haz›rlama protokollerinin kul-lan›lmas› önerilmektedir.[1,7]

Biyolojik ajanlar genellikle intravenöz ve sub-kutan (SK) fleklinde uygulamaktad›rlar. Uygulamaöncesi en uygun damar, venöz giriflim için tercihe d i l m e l i d i r. ‹nfüzyon s›ras›nda hastan›n ald›¤›doz, volüm ve s›kl›k takip edilmelidir. E¤er ajanSK olarak uygulanacaksa haftal›k ya da iki hafta-l›k uygulamalar fleklinde hemflire ya da hasta tara-f›ndan uygulanmal›d›r. Hastalar kendi kendilerineSK uygulamalar yapabilmesi için, ilaç haz›rlama,saklama ve enjeksiyonu bir rotasyon fleklinde uy-gulamalar› konusunda e¤itilmelidirler. Ayr›ca has-talar yapt›klar› uygulamalar›n kay›tlar›n› tutmakonusunda da bilgilendirilmelidirler.[1,22]

3. Hasta ‹zlemi

Biyolojik ajanlar›n infüzyonu s›ras›nda olufla-bilecek yan etkiler aç›s›ndan hastalar yak›ndan iz-lenmelidir. ‹nfüzyon öncesinde, s›ras›nda ve son-ras›nda her 15-30 dakika bir hastan›n vital bulgu-

Biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemflirenin sorumluluklar›

51

lar› al›nmal›d›r. Biyolojik ajanlar›n infüzyonu s›-ras›nda farkl› düzeylerde allerjik reaksiyonlar ola-bilir.[1,7,21] S›kl›kla bafl a¤r›s›, gö¤üs a¤r›s›, terleme,k›zar›kl›k, burun ak›nt›s› ve hipotansiyon fleklindeortaya ç›kar. Oluflan akut enfeksiyon reaksiyonla-r› ise, genellikle infüzyonu yavafllatma, durdurmave antihistaminikler, adrenalin, kortikosteroidlerinkullan›m› ile kontrol edilebilmektedir. Biyolojikajanlar›n uygulamas›nda oluflan reaksiyonlar ge-nelde ilk infüzyonda gerçekleflmektedir. Bu yüz-den ilk infüzyon öncesi, her zaman reaksiyonlar›ngeliflimini önleyememekle birlikte, profilaksi içinantihistaminikler ve asetaminofen verilmesi uy-gun olmaktad›r.[1] Biyolojik ajanlar›n geç reaksi-yonlar› aras›nda ise, artralji, miyalji, yüksek atefl,ürtiker, yorgunluk, gastrointestinal sistem semp-tomlar› yer almaktad›r.[7,21] Ayn› zamanda hastala-r›n immün sistemin aktif hale gelmesiyle alt solu-num sistemi ve üriner sistem enfeksiyonlar› gibiciddi enfeksiyonlar›n geliflme riski artmaktad›r.[1,21]

Hemflireler biyoterapi alan hastalar› bu konudabilgilendirmeli ve semptomlar olufltu¤unda ise uy-gun hemflirelik giriflimleri ile bak›m› yönlendir-meli ve gerekti¤inde t›bbi bak›m için hekime bilgivermelidir.[7,21] Bunun için de, hemflireler gereklitedavi protokollerini ve ihtiyaç duyulacak ekip-manlar› bilmek durumundad›rlar.[1,22]

4. Hasta E¤itimi

Biyoterapi alan hastan›n e¤itimine öncelikle te-davinin amac›, tedavi program›, olas› yan etkilerive maliyeti konusunda mutlaka bilgi verilmelidir.Oluflabilecek yan etkilerin önlenmesi yada en azaindirilmesi için hastan›n e¤itilmesi gerekmekte-dir.[22,23]

Hasta e¤itiminde, hemflire ve di¤er tüm sa¤l›kprofesyonelleri için önemli olan konulardan biri,hastaya do¤ru bilgi verilmesidir. Onaylanmam›flyeni tedaviler ve günümüzde yürütülen tedavilerile ilgili gazetelerde, televizyonda ve internetteyay›nlanan bir çok haber hastalar için bir çok soruoluflturabilecek durumdad›r. Hemflirenin sorumlu-lu¤u; tedaviye iliflkin uygun ve do¤ru cevaplaroluflturabilecek bilgi ve e¤itim materyalini hasta-ya sa¤lamakt›r.[1]

Hasta e¤itimin di¤er önemli bir basama¤›n›, bi-

yolojik ajanlar›n uygulamalar› ve yan etkilerioluflturmaktad›r. Özellikle biyolojik ajan SK uy-gulanacaksa, hastan›n kendi kendine bu uygula-may› yapabilmesi için e¤itim almas› gerekmekte-dir. SK uygulamalar için hasta e¤itiminde, biyolo-jik ajanlar›n evde saklanmas›, nas›l bir uygulamayapaca¤›, uygulama kay›tlar›n› nas›l tutaca¤› ko-nular›n› içermektedir. Biyolojik ajanlar evde buz-dolab›nda saklanmal›, seyahat halinde ise buz ka-binli dolaplarda veya buz akülerinde tafl›nmal›d›r.Hastalar SK uygulamay› yaparken bir rotasyonplan› uygulamal›d›r. Uygulaman›n yan etkileriolan lokal k›zar›kl›k, ›s› art›fl› ve flifllik gibi durum-lar kay›t edilmelidir. Evde SK uygulamalar içingereken ekipmanlar ve olas› sorunlar konusundahemflireler gerekti¤inde hastalara telefonla dan›fl-manl›k sa¤lamal›d›r.[22]

5. ‹laçlar›n Ekonomik Yönü ve Geri ÖdemeKonular›

Biyolojik ajanlar›n klinik uygulamalarda kulla-n›lmas›n›n maliyeti oldukça yüksektir. Öncedenbiyolojik ajanlar daha az görülen hastal›klarda uy-gulan›rken, günümüzde kanser, otoimmün hasta-l›klar ve HIV/AIDS gibi daha s›k görülen kronikhastal›klar›n tedavisinde kullan›lmaktad›r. Yurt d›-fl›nda bu hastal›klarda kullan›lan biyolojik ajanla-r›n ödemesi baz› sigorta flirketleri taraf›ndan karfl›-lanmaktad›r. Ama hala tedavide kullan›lan biyolo-jik ajanlar›n ödemeleri konusunda standart bir ge-ri ödeme sistemi bulunmamaktad›r. Hemflireler bi-yoterapi alan hastalara sosyal güvenlik sistemi ileilgili sorunlar›na dan›flmanl›k sa¤lamal› ve hasta-lar› uygun flekilde yönlendirmelidir.[1,5-7]

SonuçGelecekte biyoterapi alan›nda yeni geliflmeler

olmaya devam edecek ve birçok biyolojik ajanfarkl› hastal›klar›n tedavisinde kliniklerde yayg›nolarak kullan›lmaya bafllanacakt›r. Hemflireler ola-rak biyoterapi alan›ndaki geliflmeleri takip etmek,sorumluluklar›m›z› belirlemek durumunday›z.Gerek hastalar›m›z gerekse meslektafllar›m›z› bi-yoterapi ile ilgili bilgilendirmesi, dan›flmanl›ksa¤lamas› ve biyolojik ajanlar›n belirli bir stan-dartta uygulanmas› amac›yla rehberler gelifltirmekiçin biyoterapi alan›ndaki geliflmeler yak›ndan ta-kip edilmelidir.

Türk Onkoloji Dergisi

52

Kaynaklar

1. Vizcarra C, Belcher D. Management of the patientreceiving parenteral biologic therapy. J Infus Nurs2006;29(2):63-71.

2. Uluslararas› Rekabet Stratejileri T ü r k i y e ’ d eBiyoteknoloji ‹flbirlikleri; TÜS‹AD RekabetStratejileri Dizisi; ‹stanbul: 9 Haziran 2006.

3. Vanhemelrijck J. Impact of Biotechnology and healthcare Biotech. EuropaBio; 2006.

4. Biotechnology Industry Organisation, 2003. Eriflimadresi: www. b i o i n d u s t r y. o rg Eriflim ta r i h i:10.12.2006.

5. Blackstone EA, Fuhr JP. Generic biopharmaceuticaldrugs: an ec o n o m i c and policy an a l y s i s .Biotechnology Health Care 2007;43-8.

6. Baker T. The 5 stages of biotechnology management.Biotechnology Health Care 2005;45- 50.

7. Battiato LA, Wheeler VS. Biotherapy. In: Yarbro CH,Frogge MH, Goodman M, editors. Cancer nursing prin-ciples and practice. 5th ed. Boston: 2000. p. 543-69.

8. Demir G, Tümör immunolojisi ve kanser afl›lar›.Solunum 2003;5:173-9.

9. Özyurt E. Dentirik hücreler ve immünoterapi. TürkNöroflirürji Dergisi 2006;16(1):28-30.

10. Zengin H. “Moleküler Hedeflenmifl Tedaviler” 2007.Eriflim adresi: www. o n k o h e m . o rg . Eriflim tarihi:01.02.2008.

11. Demirelli HF. Hedefe yönelik kanser tedavisi vemonoklonal antikorlar. Ankem Derg 2005;19(Ek2):123-5.

12. Reichert MJ, Rosensweig JC, Faden LB, Dewitz MC.Monoclonal antibodies successes in the clinic. NatureBiotechnology 2005;23(9):1073-8.

13. Cowden J, Parker SK. Monoclonal antibodies: pro-

duction, uses and side effects. Pediatr Infect Dis J2006;25(6):553-5.

14. Cush JJ. Biological drug use: US perspectives on indi-cations and monitoring. Ann Rheum Dis 2005;64Suppl 4:iv18-23.

15. Sunguro¤lu A, Gümüfl G. Monoklonal antikorlar vekanser tedavisi. Türk Biyokimya Derg i s i2001;26(3):11-8.

16. Schmidt KV, Wood BA. Trends in cancer therapy: roleof monoclonal antibodies. Semin Oncol Nurs2003;19(3):169-79.

17. Marrs J. The use of monoclonal antibodies in oncolo-gy. Clin J Oncol Nurs 2004;8(3):311-3, 315.

18. Çak›ro¤lu M. Onkoloji hemflireli¤inde monoklonalantikor uygulamalar›. XIII.TP0G Ulusal PediatrikKanser Kongresi, Hemflirelik Program› 2004:176-8.

19. Altunda¤ K, Arun B. 41. Amerikan Klinik KanserCemiyeti (ASCO) 2005 Toplant›s›ndan ‹zlenimler;Meme Kanserinin Adjuvan Tedavisinde Trastuzumab.Türk Hematoloji-Onkoloji Dergisi 2005;2(15):104-8.

20. Ragez J, Biological therapies for breast cancer.Discourse 2006;5(1):6-9.

21. Pichler WJ. Adverse side-effects to biological agents.Allergy 2006;61(8):912-20.

22. Assessing, managing and monitoring biologic thera-pies for inflammatory arthritis; Guidance forRheumatology Practitioners, Royal College ofNursing Rheumatology Biologics Working Party,London, 2003. Eriflim adresi: www.rcn.org.uk/publi-cations/pdf/inflammatory-arthritis.pdf, Eriflim tarihi:29.06.2007.

23. Guidelines for the administration of medicines.Nursing& Midwifery Council, 2004. Eriflim Adresi:w w w. n m c - u k . o rg / a F r a m e D i s p l a y. a s p x ? D o c u m e n t I D =221. Eriflim tarihi: 29.06.2007.

Biyolojik ajanlar›n kullan›m›nda hemflirenin sorumluluklar›

53