Urząd Gminy Suchożebry

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA

DLA GMINY SUCHO ŻEBRY

NA LATA 2010 – 2013

Z UWZGL ĘDNIENIEM LAT 2014 - 2017

(AKTUALIZACJA)

Suchożebry, 2010

2

Spis treści 1. WSTĘP............................................................................................................................................................... 4

2. METODYKA WYKONANIA PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA .............................................. 5

3. CHARAKTERYSTYKA GMINY SUCHO ŻEBRY ...................................................................................... 6

3.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE I ADMINISTRACYJNE ORAZ ZWIĄZANE Z TYM UWARUNKOWANIA ..................... 6 3.2. ZAGOSPODAROWANIE PRZESTRZENNE......................................................................................................... 8 3.3. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI, GEOMORFOLOGIA I BUDOWA GEOLOGICZNA........................................ 10 3.4. WARUNKI KLIMATYCZNE ........................................................................................................................... 10 3.5. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA...................................................................................................................... 11 3.6. SYTUACJA GOSPODARCZA.......................................................................................................................... 12 3.7. TURYSTYKA I REKREACJA.......................................................................................................................... 14

3.7.1. Potencjał turystyczny i rekreacyjny gminy ........................................................................................ 14 3.7.2. Historia gminy na tle regionu............................................................................................................ 14

3.8. DROGI I KOMUNIKACJA .............................................................................................................................. 16 3.9. INFRASTRUKTURA TECHNICZNO-INŻYNIERYJNA......................................................................................... 17

4. ZAŁOŻENIA OCHRONY ŚRODOWISKA DLA GMINY SUCHO ŻEBRY DO 2017 ROKU .............. 19

5. OCHRONA DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNE UŻYTKOWANIE ZASOBÓW PRZYRODY ........... 20

5.1. OCHRONA PRZYRODY, KRAJOBRAZU I LASÓW........................................................................................... 20 5.1.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 20 5.1.2. Program działań dla sektora: Ochrona przyrody i krajobrazu ......................................................... 22 5.1.3. Program działań dla sektora: Lasy ................................................................................................... 23

5.2. RACJONALNE GOSPODAROWANIE ZASOBAMI WODY ORAZ OCHRONA WÓD ................................................ 26 5.2.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 26 5.2.2. Program działań dla sektora: Racjonalne gospodarowanie zasobami wody i ochrona wód ............ 28

5.3. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI.................................................................................................................. 30 5.3.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 30 5.3.2. Program działań dla sektora: Ochrona powierzchni ziemi ...............................................................32

5.4. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI....................................................................................... 33 5.4.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 33 5.4.2. Program działań dla sektora: Gospodarowanie zasobami geologicznymi........................................ 33

6. POPRAWA JAKOŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO ........................ 34

6.1. ŚRODOWISKO A ZDROWIE........................................................................................................................... 34 6.1.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 34 6.1.2. Program działań dla sektora: Środowisko a zdrowie........................................................................ 36

6.2. JAKOŚĆ POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO................................................................................................... 37 6.2.1. Stan wyjściowy................................................................................................................................... 37 6.2.2. Program działań dla sektora: Jakość powietrza atmosferycznego.................................................... 49

6.3. ODDZIAŁYWANIE HAŁASU I PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ..................................................................... 50 6.3.1. Stan wyjściowy dla sektora: Hałas .................................................................................................... 50 6.3.2. Stan wyjściowy dla sektora: Promieniowanie elektromagnetyczne................................................... 51 6.3.3. Program działań dla sektora: Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych ........................... 53

7. ZRÓWNOWAŻONE WYKORZYSTANIE SUROWIC, MATERIAŁÓW, WODY I ENERG II .......... 55

7.1. RACJONALIZACJA UŻYTKOWANIA WODY DO CELÓW PRODUKCYJNYCH I KONSUMPCYJNYCH..................... 55 7.2. ZMNIEJSZENIE ZUŻYCIA ENERGII................................................................................................................ 56 7.3. WZROST WYKORZYSTANIA ENERGII ZE ŹRÓDEŁ ODNAWIALNYCH.............................................................. 57

8. EDUKACJA EKOLOGICZNA.................................................................................................................... 58

9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU ................................................................. 59

10. ZARZĄDZANIE OCHRON Ą ŚRODOWISKĄ I PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ....... 60

11. SPOSÓB KONTROLI ORAZ DOKUMENTOWANIA REALIZACJI PROGRAMU........................... 60

ZAŁ ĄCZNIK NR 1 - HARMONOGRAM RZECZOW O FINANSOWY NA LATA 2010 – 2013 ............. 65

3

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 - WYBRANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH Z ZAKRESU OCHRO NY ŚRODOWISKA ......... 71

SPIS TABEL........................................................................................................................................................ 85

SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................................. 85

4

1. Wstęp Konstytucja Rzeczypospolitej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stanowi, że Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę środowiska kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Przyjęto, że jednym z najważniejszych praw człowieka jest prawo do życia w czystym środowisku. Gmina stała się kluczową stroną w kształtowaniu jakości środowiska na administrowanych przez siebie terenach, m.in. przez wydawanie decyzji związanych z zagospodarowaniem przestrzennym. Dodatkowo, efektywność działań z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego zależy przede wszystkim od pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony społeczności lokalnych. Działania kształtujące i ochronne, aby były skuteczne, muszą być prowadzone zgodnie programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy stanu aktualnego, a także uwarunkowań prawnych, ekonomicznych i społecznych. Zadanie takie spełnia wieloletni program ochrony środowiska, wykonywany na wszystkich szczeblach administracyjnych: kraju, województwa, powiatu i gminy. Program ochrony środowiska jest dokumentem wdrażającym zasady Polityki Ekologicznej Państwa i kształtującym długofalową politykę ochrony środowiska dla gminy. Przedstawione w nim zagadnienia ujęte są w sposób kompleksowy, z wyznaczeniem celów strategicznych, długo- i krótkoterminowych, a także przyjęciem zadań dla wszystkich sektorów ochrony środowiska. Spośród nich dokonano wyboru najistotniejszych zagadnień – priorytetów ekologicznych, których rozwiązanie przyczyni się w najbliższej przyszłości do poprawy stanu środowiska na terenie gminy. Program ochrony środowiska na lata 2010 – 2013 z perspektywą na lata 2014 – 2017 dla gminy Suchożebry (nazywany dalej Programem ochrony środowiska albo Programem) jest dokumentem planowania strategicznego, zawierającym cele i kierunki polityki prowadzonej przez gminę i określającym wynikające z nich działania. Tak ujęty Program będzie wykorzystywany jako: • podstawowy dokument zarządzania gminą w zakresie ochrony środowiska, • płaszczyzna koordynacji działań związanych z ochroną środowiska pomiędzy: administracją

publiczną, instytucjami i pozarządowymi organizacjami ekologicznymi oraz społeczeństwem gminy

• podstawa do ubiegania się o fundusze celowe ze źródeł krajowych i Unii Europejskiej, • przesłanka do konstruowania budżetu gminy i wieloletnich planów inwestycyjnych. • wytyczna do tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami

administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi w działaniach związanych ze środowiskiem, • instrument promocji zasad zrównoważonego rozwoju oraz informacji na temat zasobów

środowiska przyrodniczego i stanu poszczególnych komponentów środowiska. Program nie jest dokumentem ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów użytkujących środowisko – nie stanowi aktu prawa lokalnego. Należy jednak oczekiwać, że poszczególne jego wytyczne i postanowienia będą respektowane i uwzględniane w działaniach związanych z ochroną środowiska, podejmowanych przez różne jednostki, podmioty i instytucje. • Zakłada się, że kształtowanie polityki ekologicznej w gminie Suchożebry będzie miało charakter

procesu ciągłego, kroczącego. Wydawane będą kolejne akty prawne, których ustalenia będą musiały być uwzględnione w zarządzaniu ochroną środowiska.

5

Jako punkt odniesienia dla Programu ochrony środowiska przyjęto aktualny stan środowiska oraz stan infrastruktury ochrony środowiska na dzień 31.12.2008 r., z uwzględnieniem dostępnych danych za okres 2009 roku. Stan prawny przyjęto na dzień 31.12.2009 r.

2. Metodyka wykonania Programu ochrony środowiska Sposób opracowania Programu został podporządkowany metodologii właściwej dla planowania strategicznego, polegającej na: 1. Określeniu diagnozy stanu środowiska przyrodniczego na terenie gminy Suchożebry, zawierającej

charakterystykę poszczególnych komponentów środowiska wraz z ich oceną. 2. Określeniu konstruktywnych działań mających na celu poprawę stanu aktualnego w zakresie

ochrony środowiska poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów długo- i krótkoterminowych oraz kierunków działań wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych segmentów środowiska.

przy czym: • cele ekologiczne – cele, po osiągnięciu których ma nastąpić poprawa danego elementu środowiska

stanowiący ostateczny efekt podejmowanych działań, • kierunki działań – kierunki służące do osiągnięcia wyznaczonych celów ekologicznych, • zadania ekologiczne – konkretne przedsięwzięcia prowadzące do realizacji wyznaczonych

kierunków a tym samym celów ekologicznych. Zadania te mają charakter krótkookresowy i winny być realizowane aż do osiągnięcia założonego celu.

3. Przedstawieniu uwarunkowań realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązań prawno-instytucjonalnych, źródeł finansowania, systemu zarządzania środowiskiem i Programem,

4. Określeniu zasad monitorowania efektów wdrażania Programu. Źródłami informacji dla Programu były materiały uzyskane z Urzędu Miasta i Gminy Suchożebry, Starostwa Powiatowego w Garwolinie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Nadleśnictwa, a także prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony środowiska oraz gospodarki odpadami, jak również dostępna literatura fachowa. Struktura Programu oparta jest głównie o zapisy trzech dokumentów, którymi są: 1. Ustawa Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr

25, poz. 150 z późn. zm.) Definiuje ona ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. Zgodnie z ustawą (Art.14 ust.1 poś), program ochrony środowiska, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności:

• cele ekologiczne, • priorytety ekologiczne, • rodzaj i harmonogram działań proekologicznych, środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym

mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. 2. Polityka ekologiczna państwa w latach 2009 – 2012 z perspektywą do roku 2016, dostosowana

do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska. Cele i zadania ujęte w kilku blokach tematycznych:

• cele i zadania o charakterze systemowym, • ochrona zasobów naturalnych, • poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego.

3. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym,

które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony

6

środowiska oraz wskazówki co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione:

• zadania własne gminy tzn. te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków będących w dyspozycji gminy,

• zadania koordynowane, tzn. finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom powiatowym, wojewódzkim, bądź centralnym.

3. Charakterystyka gminy Suchożebry

3.1. Położenie geograficzne i administracyjne oraz związane z tym uwarunkowania Gmina Suchożebry położona jest we wschodniej części województwa mazowieckiego, w północnej części powiatu siedleckiego. Powierzchnia gminy wynosi 10 054 ha (101 km2). Gmina graniczy z następującymi jednostkami administracyjnymi: • od wschodu - z gminami Paprotnia i Mordy, • od zachodu z gminą Mokobody, • od południa z gminą Siedlce • od północy z gminą Bielany z powiatu Sokołowskiego. Gmina Suchożebry położona jest w odległości około 12 km na północ od miasta Siedlce, 100 km od Warszawy oraz 110 km od przejścia granicznego Polska – Białoruś w Terespolu. W bliskim sąsiedztwie znajdują się także inne ośrodki miejskie jak: Sokołów Podlaski, Łosice, Łuków i Węgrów. Przez jej teren przebiega droga krajowa nr 63 relacji Węgorzewo - Sławatycze oraz trasa kolejowa Siedlce – Małkinia. Gmina Suchożebry do 1973 roku nosiła nazwę Krześlin.

7

Rysunek 1. Położenie gminy Suchożebry w województwie mazowieckim (źródło: Urząd Gminy Suchożebry)

Rysunek 2. Położenie gminy Suchożebry w rejonie (źródło: http://mapa.targeo.pl/)

8

Rysunek 3. Położenie gminy Suchożebry w powiecie siedleckim (źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Suchożebry)

W skład gminy wchodzi 18 sołectw, tj.: Borki Siedleckie, Brzozów, Kopcie, Kownaciska, Krynica, Krześlin, Krześlinek, Nakory, Podnieśno, Przygody, Sosna - Kicki, Sosna - Korabie, Sosna - Kozółki, Sosna - Trojanki, Stany Duże, Stany Małe, Suchożebry oraz Wola Suchożebrska. Najliczniejszymi miejscowościami w gminie są: Wola Suchożebrska (870 osób), Suchożebry (619 osób), Podnieśno (419 osób) i Przygody (401 osób). Biorąc pod uwagę podział fizyczno- geograficzny kraju gmina Suchożebry położona jest na obszarze Wysoczyzny Siedleckiej (318.94), która stanowi część podprowincji Nizin Środkowopolskich. Wysoczyzna Siedlecka powstała na skutek działania lądolodu w okresie zlodowacenia środkowopolskiego stadiału Warty i jego faz recesyjnych. Rozpościera się na południe od Podlaskiego Przełomu Bugu i na północ od Równiny Łukowskiej. Od zachodu graniczy z Obniżeniem Węgrowskim i Równiną Wołomińską.

Tabela 1. Położenie gminy Suchożebry w podziale fizyczno-geograficznym Polski (według J. Kondrackiego, 2000)

Prowincja Niż środkowoeuropejski Podprowincja Niziny Środkowopolskie Makroregion Nizina Południowopolska Mezoregion Wysoczyzna Siedlecka

źródło: J. Kondracki, 2002 r.

3.2. Zagospodarowanie przestrzenne Gmina Suchożebry ma charakter typowo rolniczy. Według danych GUS, użytki rolne zajmują 7 845 ha, co stanowi 78% powierzchni gminy. Spośród użytków rolnych największą część zajmują grunty orne - 5 419 ha (53,9% powierzchni gminy). Łąki zajmują powierzchnię 1 548 ha, sady – 226 ha, a pastwiska 652 ha. Łąki i pastwiska występują głównie w dolinach rzecznych - Liwca oraz Starej Rzeki i Sosenki. Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnie 869 ha, co stanowi 8,6% powierzchni gminy. Na terenie gminy dominuje zabudowa jednorodzinna i zagrodowa. Około 99% mieszkań na terenie należy do prywatnych właścicieli. Warunki mieszkaniowe przekraczają średnie dla województwa mazowieckiego, zwłaszcza w zakresie średniej powierzchni mieszkania oraz liczby izb w mieszkaniu. Większość mieszkań pochodzi z lat 1971 – 1988, mają ponad 30 lat i więcej. Przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym jest wyższa (3,09) od średniej dla województwa, która wynosi 2,63, ale niższa od średniej dla powiatu siedleckiego (3,3).

Tabela 2. Baza mieszkaniowa według właścicieli mieszkań

Własność mieszkań Ogółem Zamieszkanie stałe

Osoby fizyczne 1347 1219 Spółdzielnie mieszkaniowe - -

Gmina 11 8 Zakład pracy 7 4 Pozostałe podmioty 6 3

Ogółem 1398 1234

9

Źródło : Narodowy Spis Powszechny,GUS,2002.

Rysunek 4. Struktura przestrzenna gminy Suchożebry (źródło: ”Studium uwarunkowań

i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Suchożebry”)

Rysunek 5. Krajobraz gminy (źródło: Urząd Gminy Suchożebry)

10

3.3. Ukształtowanie powierzchni, geomorfologia i budowa geologiczna Gmina Suchożebry położona jest w obrębie wysoczyzny polodowcowej, zajmując środkową część mezoregionu Wysoczyzny Siedleckiej. Rzeźba terenu jest mało zróżnicowana, dominują tutaj powierzchnie płaskie lub lekko faliste. Wysokości bezwzględne wahają się od 139 m n. p. m w dolinie Liwca, w południowej części gminy, do 175 m n. p. m w południowo-zachodniej części. Elementami morfologii są doliny rzeczne cieków Sosenki i Starej Rzeki oraz Liwca, płynącego wzdłuż południowej granicy gminy. Rzeki te wykształciły dosyć szerokie doliny. Obszar gminy znajduje się w obrębie zbudowanej z utworów kredy Niecki Mazowieckiej, wypełnionej osadami trzeciorzędu i czwartorzędu. Na osadach węglanowych kredy występują osady trzeciorzędu charakteryzujące się znacznym zróżnicowaniem miąższości. Eocen i oligocen wykształcone są w postaci mułków ilastych i piaszczystych glaukonitowych z przewarstwieniami piasków kwarcowych (miąższość ok. 40-60 m). Wyżej występują osady miocenu, piaski pylaste i ilaste ciemnobrązowe, mułki, iły czarne i przewarstwienia węgla brunatnego. Pliocen (iły pstre) występuje jedynie lokalnie. Na utworach trzeciorzędu zalegają preglacjalne (przedlodowcowe), plejstoceńskie (lodowcowe) i holoceńskie utwory czwartorzędu. Plejstoceńskie utwory powierzchniowe to głównie gliny i piaski zwałowe, piaski i żwiry wodnolodowcowe oraz lokalnie iły i mułki zastoiskowe. Osady holocenu reprezentowane są przez osady rzeczne (piaski i żwiry) w dolinach oraz piaski eoliczne wydm parabolicznych i pól piasków przewianych na powierzchni wysoczyzny. W obniżeniach i dolinach występują osady pochodzenia organicznego (torfy i namuły organiczne). Utwory plejstoceńskie są na ogół korzystne dla posadowienia budynków, jedynie iły i mułki tworzą gorsze warunki dla budownictwa ze względu na skłonności do pęcznienia i uplastyczniania się przy udziale wody.

3.4. Warunki klimatyczne Gmina Suchożebry położona jest w strefie przejściowego klimatu morsko-kontynentalnego, co powoduje dużą zmienność pogody. Równoleżnikowe ułożenie zniszczonych i obniżonych wałów morenowych oraz pradolin powoduje, że wymiana powietrza morskiego, polarnego, zwrotnikowego i arktycznego odbywa się swobodnie. Średnia roczna temperatura na obszarze gminy Suchożebry wynosi około 7,4 oC. Okres wegetacyjny trwa 210 dni, a okres bezprzymrozkowy 150 dni. Gmina najlepiej usłoneczniona jest w miesiącach letnich (w czerwcu 8,1 godz.), zaś najsłabiej w miesiącach zimowych (w grudniu 0,8 godz.). Średnie usłonecznienie gminy Suchożebry wynosi 4,4 godzin dziennie. Rozkład przestrzenny zachmurzenia na terenie gminy nie wskazuje zróżnicowania. W przeciągu roku jest około 40 dni pogodnych i około 150 dni pochmurnych. Średnie roczne zachmurzenie na obszarze gminy Suchożebry kształtuje się na poziomie 6,5 stopnia pokrycia nieba. Największe zachmurzenia występują w listopadzie (8,3), a minimum roczne przypada zaś na wrzesień (5,5). Średnia roczna suma opadów wynosi 550 mm. Najwilgotniejszym miesiącem jest lipiec (80 mm). Miesiące od stycznia do kwietnia charakteryzują się najniższymi opadami, gdzie średnia miesięczna wynosi ok. 30 mm. Opady letnie w czasie przejścia frontu chłodnego są często równe lub nawet

11

większe od miesięcznej sumy opadów zimowych. Opady zimowe charakteryzują się niewielkim natężeniem, a do tego są krótkotrwałe. Średnia wilgotność powietrza na obszarze gminy Suchożebry wynosi 81%. Najniższa wartość wilgotności powietrza jest w maju (72%), a maksimum roczne występuje w grudniu (88%). Największą wilgotnością charakteryzują się doliny rzeczne w tym dolina Liwca, co jest powiązane z płytkim zaleganiem zwierciadła wód gruntowych. Dominują wiatry wilgotne zachodnie z sezonowymi udziałami wiatrów północno-zachodnich (latem) i południowo - zachodnich (zimą). Średnia roczna prędkość wiatru wynosi 3m/s. Rzadkością są wiatry silne i bardzo silne. Średnio w roku jest 20 dni z wiatrem silnym (o prędkości ponad 10m/s). Średnie warunki klimatyczne gminy na tle Mazowsza i kraju przedstawia poniższa tabela.

Tabela 3. Średnie warunki klimatyczne: Polski, Mazowsza i gminy Suchożebry Element Polska Mazowsze Gmina Suchożebry

Średnia temperatura roczna 7,1 OC 7,4 OC 7,4OC Średnia temperatura lipca 17,9 OC 17,8 OC 17,7 OC Średnia temperatura stycznia -3 OC -3,0 OC -3,6 OC Liczba dni z mrozem (<0oC) 40 44 54

źródło: Urząd Gminy Suchożebry

3.5. Sytuacja demograficzna Ludność gminy Suchożebry wynosiła według stanu na dzień 31.12.2009 r. 4754 osób (dane Urzędu Gminy Suchożebry). Według GUS, liczba osób zamieszkujących gminę jest niższa i wynosi 4665 osób. Liczba mieszkańców gminy w przeciągu ostatnich lat zmieniała się nieznacznie zaobserwowano niewielkie wahania z tendencją spadkową. Na koniec roku 1995 gmina liczyła 4877 osób, w 2000 roku – 4750 osób, a w 2005 roku – 4623 osób. W ciągu ostatnich 15 lat ubyło 127 osób. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosił w 2009 roku 46 mieszkańców na 1 km2. Struktura płci jest asymetryczna i zjawisko to występuje już od dłuższego czasu. W aktualnej strukturze płci na 100 mężczyzn przypadało 96 kobiet. Liczbę mieszkańców determinuje przyrost naturalny, długość życia oraz saldo migracji. W gminie przyrost naturalny jest od kilku lat ujemny – w 2008 roku wyniósł -3,7 promila. Dodatnie jest natomiast saldo migracji – więcej osób osiedla się w gminie Suchożebry, niż się z niej wyprowadza. W 2008 roku saldo migracji wyniosło +30 osób. Przeważają zdecydowanie migracje wewnętrzne nad zagranicznymi. Są to jednak dane oparte o meldunki osób, nie uwzględniają migracji czasowych oraz przemieszczeń ludności bez składania oświadczeń meldunkowych. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 20,2% mieszkańców, w wieku produkcyjnym – 61,1%, a w wieku poprodukcyjnym – 18,8%. Szczegółowe dane z Narodowego Spisu Powszechnego za rok 2002 dotyczące wieku mieszkańców, poziomu wykształcenia i głównego źródła utrzymania przedstawiają poniższe tabele.

Tabela 4. Liczba mieszkańców w zależności od ich wieku oraz okresu zamieszkania Grupy wieku Ogółem Zamieszkała od

urodzenia Przybyła do miejscowości aktualnego zamieszkania

12

0 – 14 lat 913 849 64 15 – 19 412 384 28 20 – 29 674 537 137 30 – 39 544 366 178 40 – 49 659 461 198 50 – 59 523 345 178 60 – 64 196 134 62 65 lat i więcej 786 607 179 Ogółem 4707 3683 1024 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002

Tabela 5. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, grup wieku i płci Poziom wykształcenia

Wyszczególnienie

wyższe policealne średnie zasadnicze zawodowe

podstawowe ukończone

podstawowe nieukończone

oraz bez wykształcenia

Ogółem

19 lat i mniej - - 52 30 403 61 546 20 – 29 31 16 268 247 105 7 674 30 – 39 26 14 131 286 79 8 544 40 – 49 23 13 141 325 149 8 659 50 – 59 11 8 65 147 283 9 523 60 – 64 3 1 18 24 126 24 196 65 lat i więcej 5 5 27 35 480 234 786 Mężczyźni 39 12 264 688 840 159 2002 Kobiety 60 45 438 406 785 192 1926 Ogółem 99 57 702 1094 1625 351 3928 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002

Tabela 6. Główne źródło utrzymania ludności Ludność posiadająca własne źródło utrzymania

Główne źródło utrzymania Liczba ludności % Praca najemna 840 28,2 Praca na własny rachunek - w swoim gospodarstwie rolnym

728 24,5

Praca na własny rachunek – inna 76 2,6 Emerytura 953 32 Renta 303 10,2 Inne 75 2,5 Ogółem 2975 Źródło: Narodowy Spis Powszechny 2002

3.6. Sytuacja gospodarcza W gminie Suchożebry liczba zarejestrowanych podmiotów w 2009 roku wynosiła 253. Funkcjonowało 10 podmiotów z sektora publicznego oraz 243 z sektora prywatnego. W największej ilości funkcjonowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą – 205 podmiotów. Większość przedsiębiorców prowadzi działalność handlową lub usługową we własnym zakresie bądź zatrudniając niewielu pracowników. Na terenie gminy jest kilka przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą na większą skalę. Ich obecność w istotny sposób wpływa na strukturę zatrudnienia i profil prowadzonej działalności gospodarczej.

13

Tabela 7. Największe przedsiębiorstwa z terenu gminy

Nazwa firmy oraz imię i nazwisko właściciela Siedziba firmy Rodzaj wykonywanej działalności

gospodarczej Przedsiębiorstwo Przemysłu Betonów „SOLBET”

Podnieśno Produkcja bloczków gazobetonowych

Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych „ DORFA”

Wola Suchożebrska Produkcja kostki brukowej

POL-PASZ Wytwórnia pasz Suchożebry ul. Kolejowa

Produkcja pasz

Spółdzielnia Usług Rolniczo-Transportowych

Wola Suchożebrska Świadczenie usług

GS „SCh” w Suchożebrach Suchożebry ul. A. Ogińskiej

Handel i świadczenie usług

PPHU „Jońscy” Suchożebry ul. A. Ogińskiej

Wypiek i sprzedaż pieczywa

PHU Stacja Paliw ,,ANNA” Suchożebry ul. Siedlecka

Usługi paliwowe

Piekarnia Krześlin Mlonek Dariusz Mlonek Leszek

Krześlin Produkcja i sprzedaż pieczywa

Źródło: Urząd Gminy Suchożebry Pomimo wysokiego procentu gruntów użytkowanych rolniczo na terenie gminy brak jest zakładów odpowiadających za przetwarzanie produktów rolnych. Gmina Suchożebry charakteryzuje się wysokim procentem osób zaangażowanych w rolnictwie (ok. 60%). Warunki do produkcji rolnej są zróżnicowane przestrzennie i ogólnie oceniane są jako dobre. W Gminie Suchożebry występują: • gospodarstwa małe - dominujące, liczące od 3 do 10 ha. Łącznie 428 gospodarstw stanowi 42,2%

wszystkich gospodarstw w gminie. Ogólna ich powierzchnia zajmuje 3,128 ha, co stanowi 36,8% areału.

• gospodarstwa bardzo małe - liczące do 3 ha. Stanowią 29,7% wszystkich gospodarstw w gminie. Jest ich 301 i zajmują jedynie 481 ha.

• gospodarstwa średnie - liczące od 10 do 30 ha powierzchni; jest ich łącznie 287 (27,5% wszystkich gospodarstw). W znacznej większością (180) są to gospodarstwa o powierzchni 10-15 ha.

• gospodarstwa duże – liczące od 30 do 50 ha; jest zaledwie 5 ich średnia powierzchnia wynosi 35,8 ha.

Średnia powierzchnia gospodarstwa w gminie wynosi 8,4 ha. Pod względem prowadzonej działalności gospodarczej, większość gospodarstw (77%) prowadziło działalność wyłącznie rolniczą, ponad 9% prowadziło działalność rolniczą i pozarolniczą, a tylko 2% wyłącznie działalność pozarolniczą. W gminie ponad 12% gospodarstw nie prowadziło w ogóle działalności. Pod względem powierzchni zasiewów dominują zboża, których areał wynosił 54,1% ogólnej powierzchni zasiewów. Największą powierzchnię zajmują zasiewy żyta. Pozostałe zboża, poza

14

jęczmieniem, zajmują zbliżony do siebie areał. Uprawiane są także kukurydza i ziemniaki, warzywa gruntowe, buraki cukrowe, pieczarki. Dobrze rozwinięty jest chów trzody chlewnej.

3.7. Turystyka i rekreacja 3.7.1. Potencjał turystyczny i rekreacyjny gminy

Gmina Suchożebry nie posiada walorów przyrodniczych o szczególnym znaczeniu dla turystyki. Rozwój różnorodnych form rekreacji i wypoczynku jest ograniczony m.in. z powodu braku większych zbiorników wodnych i cieków wód powierzchniowych. Nie istnieje tu również zaplecze w tym zakresie – brak bazy noclegowej, zaplecza gastronomicznego, itp. Pewien potencjał turystyczny posiada południowo-zachodnia część gminy z uwagi na istniejące cenne przyrodniczo i krajobrazowe. Ponadto, na terenie gminy się obiekty zabytkowe i parki dworskie, mogące być celem tzw. turystyki jednodniowej. Na terenie gminy Suchożebry znajdują się następujące zabytki wpisane do rejestru zabytków: • Zespół dworski w Krynicy obejmujący: dwór, budynek gospodarczy, piwnicę, park, • Kościół parafialny w Krześlinie, • Zespół kościoła w Suchożebrach obejmujący: kościół, kaplicę, dzwonnicę, • Zespół dworski w Woli Suchożebrskiej obejmujący: dwór, park, • Grodzisko wczesnośredniowieczne we wsi Podnieśno, • cmentarz jeńców radzieckich w miejscowości Sosna Kozółki, • cmentarz jeńców radzieckich w miejscowości Suchozebry. Rozwój turystyki pieszej i rowerowej może nastąpić w wyniku wykorzystania terenów położonych w dolinie rzeki Liwiec oraz stworzeniu ścieżek przyrodniczych, np. Śladem Bociana Białego. Bogactwo rzadkiego ptactwa oraz niektórych gatunków zwierząt występujących w dolinach Liwca oraz walory przyrodniczo-krajobrazowe tego obszaru sprawiły, że rzeka została zaliczona do obszarów Natura 2000. Można spodziewać się, że w przyszłości na terenie gminy powstaną również gospodarstwa agroturystyczne. Działalność kulturalna na terenie gminy prowadzona jest przede wszystkim poprzez organizowanie różnego typu imprez i konkursów w szkołach. Corocznie organizowane są dla dzieci szkolnych gminne festiwale, tj. Piosenki w S. P. Krynicy, Przegląd Teatrzyków w S. P. w Borkach Siedleckich oraz konkurs wiedzy w S. P. w Suchożebrach. Dla pozostałych mieszkańców gminy organizowane są różnego rodzaju imprezy związane z rolnictwem np. Dni Kukurydzy, Dni Ziemniaka lub konkursy, np. na najpiękniejszą zagrodę. Sport na terenie gminy rozpowszechniany jest przede wszystkim poprzez organizowanie corocznie różnego typu rozgrywek sportowych, jak również branie udziału w rozgrywkach ponadgminnych. Corocznie przedstawiany jest Radzie Gminy harmonogram planowanych imprez sportowych. Obejmuje on tego rodzaju imprezy jak np. turnieje piłki nożnej organizowane na boiskach wiejskich, turniej siatkarski, tenisa stołowego itp. Aktualny stan bazy sportowej jest ubogi, są to przede wszystkim boiska sportowe przy szkołach oraz boiska wiejskie. 3.7.2. Historia gminy na tle regionu

15

Pierwotnie tereny Suchożebr należały do Polski, później do Rusi, Litwy a po zawarciu unii lubelskiej w 1569 r. do Królestwa Polskiego. Przez wiele stuleci wzdłuż odległej o kilka kilometrów od Suchożebr rzeki Liwiec przebiegała granica pomiędzy Polską a Litwą a także Mazowszem i Podlasiem. Z tego powodu przez wiele lat obszary te były miejscem licznych najazdów Rusinów, Jadźwingów oraz Litwinów. Ścierały się tutaj fale kolonizacyjne różnych narodowości oraz działalność misyjna różnych zakonów. Dopiero pod koniec wieku XIV powstały sprzyjające warunki polityczne i społeczno-gospodarcze do rozwoju tych ziem. Podlasie stało się łącznikiem między Litwą a Koroną. Z krainy misyjnej przemieniło się w autentyczną prowincję kościelną, będącą częścią składową archidiakonatu brzeskiego, należącego do diecezji włodzimiersko-łuckiej. W roku 1422 Trojan Suchożeberski, dziedzic z Suchożebr przy poparciu szlachty z dziesięciu okolicznych wsi szlacheckich, wybudował drewniany kościół i doprowadził do utworzenia parafii. W roku 1580 parafia Suchożebry należała do powiatu drohickiego i miała na swoim terenie dziesięć osad wiejskich. Pod koniec XVI wieku w Suchożebrach przebywali także arianie i kalwini. W czasie II wojny północnej tzw. potopu szwedzkiego w latach 1655 - 1660 na terenie Suchożebr wystąpił okres tzw. pomoru i kilku lat głodu. Zmarła wówczas większość mieszkańców nie tylko Suchożebr, ale i innych mniejszych wsi. Spowodowało to masowe bankructwo zamożnej szlachty i kmieci. W 1657 roku do Suchożebr przybył oddział Kozaków, który ograbił ziemie z cenniejszych przedmiotów. W roku 1737 przy parafii Suchożebry powstał szpital, pełniący również funkcję przytułka dla biednych. W latach 1730-1740 w Krześlinie, należącym do parafii Suchożebry, zbudowano kościół i klasztor, które powierzono o. Dominikanom a następnie o. Bernardynom. Pod koniec XVIII wieku księżna Aleksandra z Czartoryskich Ogińska, hetmanowa wielka litewska, właścicielka dóbr siedleckich, wybudowała w Suchożebrach kościół murowany, który przetrwał do dziś. W wieku XVIII w Woli Suchożebrskiej powstał także należący do siedleckich dóbr rodziny Czartoryskich folwark z dworem i parkiem. Następnie był on w rękach Marcinkowskich, Karsińskich Poklewskich-Koziett i Łobaszewskich-Makowieckich, po czym w ramach ustawy o reformie rolnej przejął je Skarb Państwa. W czasie rozbiorów Suchożebry znajdowały się w zaborze austriackim w cyrkule siedleckim, zaś w okresie Księstwa Warszawskiego w Departamencie Siedleckim, a następnie w zaborze rosyjskim. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku przez okres dwudziestolecia międzywojennego Suchożebry należały do powiatu siedleckiego w województwie lubelskim. W okresie II wojny światowej wchodziły w skład Generalnego Gubernatorstwa. Bezpośrednio po wojnie tereny te znowu weszły w skład województwa lubelskiego, zaś od roku 1949 – do województwa warszawskiego. Gmina Suchożebry do 1973 roku nosiła nazwę Krześlin. Według stanu z dnia 1 lipca 1952 roku gmina składała się z 14 gromad. 1 września 1952 roku część obszaru gminy Krześlin przyłączono do gmin Skupie i Tarków. Gmina została zniesiona 29 września 1954 roku wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin, utworzono natomiast jej terytorialny odpowiednik, gminę Suchożebry. Po reformie administracyjnej przeprowadzonej w 1975 roku tereny gmina wpisała się do utworzonego wówczas województwa siedleckiego. W wyniku kolejnej reformy podziału administracyjnego kraju z 1998 roku zlikwidowane zostało województwo siedleckie, a z dniem 1 stycznia 1999 roku gmina Suchożebry znalazła się w nowo utworzonym powiecie siedleckim wchodzącym w skład województwa mazowieckiego.

16

3.8. Drogi i komunikacja Sieć dróg na obszarze gminy Suchożebry jest dobrze rozwinięta i zapewnia dobre połączenia zarówno z ośrodkami zewnętrznymi jak i ze wszystkimi sołectwami w gminie. Większość dróg przechodzi przez miejscowość Suchożebry będącą ośrodkiem gminnym. Ogólna ilość dróg publicznych w gminie Suchożebry wynosi około 1 022 km, w tym 70,4 km posiada nawierzchnię twardą. Stan dróg na terenie gminy jest dobry, z wyjątkiem kilku dróg gminnych i powiatowych wymagających modernizacji. Układ drogowy w gminie Suchożebry tworzą: • Droga krajowa nr 63 – stanowi najważniejsze powiązanie komunikacyjne dla gminy o znaczeniu

regionalnym, umożliwia połączenie gminy z Siedlcami, Sokołowem Podlaskim oraz drogami krajowymi nr 2 Warszawa – Terespol i nr 680 Sokołów Podlaski – Łomża. Długość drogi krajowej na terenie gminy wynosi 9,85 km.

• Droga wojewódzka nr 696 Chodów - Węgrów, przebiega przez południowo-zachodni odcinek gminy. Ma nawierzchnię asfaltową i rozciąga się na obszarze 1,096 km.

• Drogi powiatowe – realizują połączenia między miejscowościami gminnymi a sąsiednimi gminami: Bielany, Siedlce, Paprotnia, Mordy i Mokobody. Łączna długość tych dróg wynosi 44,362 km, w tym o nawierzchni twardej ulepszonej jest 34,952 km, a twardej nieulepszonej 2,400 km.

• Drogi gminne o łącznej długości 46,87 km (w tym o nawierzchni twardej – 16,17 km) realizują one powiązania zewnętrzne gminy o bliskim zasięgu i wewnątrz-gminne.

• Drogi wewnętrzne (publiczne) to drogi, które nie są zakwalifikowane do kategorii dróg gminnych. Łączna długość tych dróg wynosi 117,5 km.

Rysunek 6. Układ drogowy w otoczeniu gminy Suchożebry (źródło: mazovia.pl)

Tabela 8. Drogi na terenie gminy Suchożebry

17

Rodzaj nawierzchni w km Lp. Nr drogi

Kategoria i nazwa drogi Długość w km

twarda ulepszona

twarda nieulepszona

gruntowa

Drogi krajowe 1 63 Sokołów Podlaski–Siedlce 9,850 9,850 - -

Drogi wojewódzkie 1 696 Węgrów-Chodów 1,096 1,096 - -

Drogi powiatowe 1 36340 Mokobody-Suchożebry 2,840 - 0,550 2,290 2 36341 Mokobody-Nakory 9,900 6,800 1,100 2,000 3 36345 Krześlin-Nakory-Patrykozy 10,330 8,460 0,750 1,120 4 36347 Suchożebry-Brzozów 5,600 5,600 - - 5 36348 Suchożebry-Mordy (część

drogi przejęła gmina) 7,730 7,730 - -

6 36349 Strzała-Borki-Przygody 3,862 3,862 - - 7 36350 Siedlce-Korczew 2,500 2,500 - - 8 36351 Brzozów-Rzeszotków 1,600 - - 1,600 Ogółem dr. powiatowe 44,362 34,952 2,400 7,010 OGÓŁEM 55,308 45,898 2,400 7,010 Źródło : Urząd Gminy Suchożebry Obszar gminy charakteryzuje się relatywnie wysokim udziałem rowerów w ruchu kołowym. Rower jest znaczącym środkiem realizacji podróży obligatoryjnych i fakultatywnych w okresie wiosna – lato – jesień. Stosunkowo niewiele występuje rowerowych ruchów rekreacyjnych. Brak jest ścieżek i oznaczonych szlaków rowerowych na terenie gminy.

3.9. Infrastruktura techniczno-inżynieryjna Pobór i rozprowadzanie wody Gmina Suchożebry zaopatrywana jest w wodę z istniejącego wodociągu wiejskiego „Krynica” z ujęciem wody zlokalizowanym na terenie wsi Krynica. Ujęcie to stanowią dwie studnie głębinowe: • studnia 1(awaryjna) – o zatwierdzonych zasobach 50 m3/h; • studnia 2 (podstawowa) – o zatwierdzonych zasobach 125 m3/h. Z tego ujęcia zwodociągowane są następujące sołectwa: Nakory, Krynica, Stany Duże, Stany Małe, Sosna Kicki, Podnieśno, Sosna Korabie, Sosna Trojanki, Sosna Kozółki, Wola Suchożebrska, Przygody, Brzozów oraz Ruciany w gminie Bielany. Na terenie gminy znajduje się stacja hydroforowa zaopatrująca wszystkie miejscowości w gminie. Drugie ujęcie wody – eksploatowane w porozumieniu z Gminą Siedlce – zlokalizowane jest w miejscowości Purzec. Do tego ujęcia przyłączone są sołectwa – Kopcie, Borki Siedleckie, Kownaciska, Krześlin, Krześlinek. Stacja pracuje na dwóch studniach głębinowych o wydajności 80 m3/h. Stacja została oddana do użytku w grudniu 1997 r. Związek Międzygminny Wodociągów i Kanalizacji Wiejskich (do którego należy gmina Suchożebry), Zakład Usług Wodnych w Węgrowie zgodnie z Uchwałą Nr XVII/89/92 Rady Gminy Suchożebry z dnia 13.08.1992r prowadzi usługi inwestycyjne w zakresie zaopatrzenia w wodę mieszkańców terenów wsi, także zajmuje się eksploatacją urządzeń zbiorowego zaopatrzenia w wodę, studni publicznych oraz usługami instalacyjnymi i remontowymi.

18

Długość czynnej sieci wodociągowej wynosiła w 2008 roku 76,1 km i jest w dalszym ciągu sukcesywnie rozbudowywana. W 1995 roku jej długość na terenie giny wynosiła zaledwie 15,4 km, a w 2000 roku – 44,6 km. Ilość przyłączy do budynków wynosiła 1085 sztuk (w 1995 roku – 237 sztuk). Z sieci wodociągowej korzysta 4013 osób (według GUS, 2010 r), co stanowi 86,2% mieszkańców. W 2008 roku gospodarstwom domowym dostarczono 134,8 dam3 wody, a zużycie na jednego mieszkańca wyniosło 29,1 m3. Odprowadzanie i oczyszczanie ścieków Na terenie gminy nie funkcjonuje sieć kanalizacyjna, nie są eksploatowane również oczyszczalnie ścieków. Ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych i usuwane taborem asenizacyjnym do punktów zlewnych położonych poza terenem gminy. W obecnej chwili trwają prace nad wybudowaniem oczyszczalni ścieków w miejscowości Przygody wraz z siecią grawitacyjno-tłoczną w miejscowości: Przygody, części wsi Wola Suchożebrska (ul. Zachodnia i ul. Sokołowska) Suchożebry ul. Zachodnia i ul. Siedlecka) Szacuje się, że na terenie gminy powstaje w ciągu doby około 750 m 3 ścieków bytowo – gospodarczych. W kilku gospodarstwach zamontowano indywidualne, przydomowe oczyszczalnie ścieków. Zaopatrzenie w gaz Przez teren gmina Suchożebry przebiega trasa przesyłowego gazociągu wysokiego ciśnienia F700 mm relacji Koterka – Warszawa. Lokalny odbiór gazu następuje poprzez układ zaporowy zlokalizowany na obszarze wsi Kownaciska tj. stację redukcyjno-pomiarową o przepustowości 500 m3/h, od której gazociągami średniego ciśnienia gaz rozprowadzony jest do miejscowości: Kownaciska, Krześlin, Krześlinek, Borki Siedleckie, Sosna-Kozółki, Sosna-Trojanki, Sosna-Korabie, Podnieśno, Suchożebry, Przygody, Wola Suchożebrska, Brzozów. Długość sieci gazowej w gminie wynosi 57,86 km. Jedynie 12,4% mieszkańców gmina korzysta z gazu sieciowego (około 200 gospodarstw domowych), w tym 57 gospodarstw używa gazu do ogrzewania mieszkań. Funkcjonuje 511 przyłączy budynków do sieci gazowej. Brak sieci gazowej w miejscowościach: Sosna –Kicki, Stany Małe, Stany Duże, Krynica, Nakory. W pozostałych miejscowościach mieszkańcy mają możliwość podłączenia się do sieci gazowej. Przewiduje się rozbudowę sieci gazowej średniego ciśnienia zgodnie z „Koncepcją programową gazyfikacji gminy Suchożebry” i doprowadzenie gazu do miejscowości: Nakory, Krynica, Stany Duże, Stany Małe, Sosna-Kicki, Kopcie. Zaopatrzenie w ciepło Gmina Suchożebry nie posiada centralnej sieci cieplnej i w najbliższych latach nie przewiduje się budowy takiej sieci oraz źródła zasilania. Obiekty sektora publicznego posiadają własne źródła ciepła - są to kotłownie zasilane gazem ziemnym lub olejem opałowym. Indywidualni mieszkańcy gminy oraz podmioty gospodarcze również zaopatrują się w ciepło z własnych źródeł – kotłowni gazowych, węglowych lub olejowych. Zaopatrzenie w energię elektryczną

19

Na terenie gminy przebiegają dwie linie napowietrzne wysokiego napięcia 110 kV o łącznej długości 18,6 km: • linia jednotorowa relacji Siedlce - Sokołów Podlaski - została ona zmodernizowana na słupach

stalowych kratowych i nie bierze ona udziału w zasilaniu gminy Suchożebry. Zasilanie linii odbywa się ze stacji „GPZ 110/15 kV Siedlce-Spokojna” – „RPZ 110/15 kV Sokołów Podlaski”,

• linia jednotorowa relacji Siedlce - Siemiatycze na słupach częściowo kratowych i strunobetonowych - jest przewidziana do przebudowy i modernizacji. Po planowanej budowie stacji 400/220/110 kV w Ujrzanowie linia ta zostanie usunięta z terenu gminy Suchożebry.

Funkcjonujące na terenie Gminy Suchożebry stacje transformatorowe 15/0,4 kV zasilane są w podstawowym układzie rozdzielczym linii średniego napięcia 15 kV. Łączna długość linii na terenie gminy wynosi 66 km. Zasilanie linii z „GPZ 110/15 kV Siedlce – Spokojna” wynosi 50-60% zainstalowanej mocy. Zasilanie linii z „RPZ 110/15 kV Sokołów Podlaski wynosi 30-40% zainstalowanej mocy.

4. Założenia ochrony środowiska dla gminy Suchożebry do 2017 roku

Naczelną zasadą przyjętą w Programie ochrony środowiska dla gminy Suchożebry jest zasada zrównoważonego rozwoju umożliwiającego jak najlepsze zagospodarowanie istniejącego potencjału gminy (zasobów środowiska, surowców naturalnych, obiektów, sprzętu, jak i ludzi oraz wiedzy). Na podstawie kompleksowego raportu o stanie środowiska oraz źródłach jego przekształcenia i zagrożenia przedstawiono propozycję działań programowych umożliwiających spełnienie zasady zrównoważonego rozwoju poprzez koordynację działań w sferze gospodarczej, społecznej i środowiskowej. Nadrzędny cel Programu ochrony środowiska dla gminy Suchożebry sformułowano następująco:

Zrównoważony rozwój gminy Suchożebry, gdzie ochrona środowiska i jego walory stanowią nierozłączną część procesów rozwojowych

Spośród wielu wyznaczonych celów wybrano priorytetowe, których realizacja jest najpilniejsza w następnych latach. Wyboru priorytetów ekologicznych dokonano w oparciu o diagnozę stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy, uwarunkowania zewnętrzne (obowiązujące akty prawne) i wewnętrzne, a także inne wymagania w zakresie jakości środowiska. Wybór priorytetowych przedsięwzięć ekologicznych na terenie gminy Suchożebry na lata 2010-2017 przeprowadzono przy zastosowaniu następujących kryteriów organizacyjnych i środowiskowych: • możliwość likwidacji lub ograniczenia najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska i zdrowia

ludzi, • skala dysproporcji pomiędzy aktualnym i prognozowanym stanem środowiska, a stanem

wymaganym przez prawo, • konieczność realizacji przedsięwzięcia ze względów prawnych, a w szczególności: zgodność

z celami i priorytetami ekologicznymi określonymi w Polityce ekologicznej państwa, wymogi wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach i ustawy Prawo wodne oraz innych ustaw komplementarnych, zgodność z międzynarodowymi zobowiązaniami Polski w zakresie ochrony środowiska oraz wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE,

20

• wymiar przedsięwzięcia (ponadlokalny i publiczny), • zaawansowanie przedsięwzięcia w realizacji, • zabezpieczenie środków na realizację lub możliwość uzyskania dodatkowych zewnętrznych

środków finansowych (z Unii Europejskiej z innych źródeł zagranicznych lub krajowych), • wieloaspektowość efektów przedsięwzięcia (możliwość jednoczesnego osiągnięcia poprawy stanu

środowiska w zakresie kilku elementów środowiska). Kierując się podanymi powyżej kryteriami, wyznaczono następujące cele i zadania priorytetowe dla gminy Suchożebry z zakresu ochrony środowiska:

Priorytet 1 Rozbudowa i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie

odprowadzania i oczyszczania ścieków

Priorytet 2 Utworzenie spójnego systemu przyrodniczego wraz z ochroną cennych elementów

przyrodniczych

Priorytet 3 Podniesienie świadomości ekologicznej społeczeństwa gminy poprzez wprowadzenie

zintegrowanego systemu edukacji ekologicznej

Priorytet 4 Wdrażanie kompleksowego systemu gospodarki odpadami, zgodnie z Planem gospodarki

odpadami dla gminy Suchożebry

5. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody

5.1. Ochrona przyrody, krajobrazu i lasów 5.1.1. Stan wyjściowy

Lasy na terenie gminy Suchożebry zajmują niewielką powierzchnię – 869 ha, co stanowi 8,6% powierzchni całkowitej gminy. Występują tu cztery większe kompleksy leśne oraz znaczna liczba małych lasów i zadrzewień. Pod względem siedliskowym w lasach gminy Suchożebry dominują siedliska borowe. Największą powierzchnię zajmują bory mieszane świeże. Lokalnie, na małych powierzchniach występują bory suche oraz bagienne. W drzewostanach gatunkiem dominującym jest sosna. Znacznie mniejsze powierzchnie zajmują drzewostany olchowe, brzozowe i dębowe. Pod względem struktury wiekowej w lasach państwowych dominują drzewostany klasy III i IV (60-80 lat), w lasach prywatnych klasy II i III (20 – 60 lat). Ubogie siedliska nie stwarzają przeważnie dogodnych warunków dla zwierząt. Dobre warunki występują tylko w dolinach rzecznych Starej Rzeki, Sosenki i częściowo Liwca. Między Starą Rzeką a linią kolejową oraz na wschód od drogi Siedlce-Korczew występują rzadkie i chronione gatunki ptaków, takich jak: kulik wielki, brodziec kwawodzioby, rycyk, bekas kszyk, świergotek łąkowy i błotnik łąkowy. W łęgach nadrzecznych w rejonach wsi Borki Siedleckie,

21

Nakory, Podnieśno występuje również dzięcioł mały, dzięcioł zielony, strumieniówka, dziwonia, gąsiorek, remiz, pokrzywka jarzębata. Najbogatszym pod względem faunistycznym kompleksem leśnym jest las położony pomiędzy Krześlinem a Nakorami oraz pomiędzy Brzozowem i Podnieśnem, gdzie stwierdzono występowanie takich gatunków jak: dzięcioł czarny, kruk, pszkot, krogulec, dudek i muchówka mała. Chronione gatunki ssaków na terenie gminy występują rzadko. Należą do nich kuna leśna i gronostaj, które występują w bardzo małych ilościach. Dość licznie występują niektóre gatunki ssaków łownych np. sarna i zając. Płazy i gady występują rzadko. Zaobserwowano tylko 9 gatunków głównie w dolinach rzecznych, oprócz żab zielonych i brunatnych występują: rzechotka drzewna, kumak nizinny, ropucha zielona, ropucha szara, traszka zwyczajna i jaszczurka zwinka. Dość uboga jest również fauna ryb. W Liwcu, Starej Rzece oraz Sosence występuje około 12 gatunków ryb, w większości są to gatunki pospolite, nie mające większych, wymagań środowiskowych. Najczęściej występują: płoć, ukleja, słonecznica, karaś i ciernik, mniej licznie lin, karp, szczupak i okoń. Do gatunków roślin, objętych ochroną ścisłą, najliczniej występujących zaliczają się widłaki: widłak jałowcowy w lasach koło Brzozowa, Sosna-Korabie, Sosna-Kozółki, widłak goździsty w lasach koło Podnieśna, widłak spłaszczony i widłak cyprysowy przy zachodniej granicy gminy oraz inne gatunki takie jak: storczyk krwisty, storczyk szerokolistny, lipiennik Loesela, pomocnik blaszkowaty i podkolan biały. Z chronionych roślin wodnych w małych ilościach występuje grążel. Z gatunków roślin objętych ochroną częściową występują: kolina koralowa (lasy koło wsi Brzozów i Krynica), konwalia majowa (lasy koło wsi Sosna-Korabie, Brzozów, Krynica), bagno zwyczajne (wilgotne lasy koło wsi Sosna-Korabie), porzeczka czarna (w lesie olchowym na południowy wschód od Krynicy). Na terenie całej gminy występują licznie rzadkie gatunki roślin takich jak: porost chrobotnik alpejski, targanek piaskowy, krwawnica wąskolistna, gniadosz błotny, przytulia wydłużona, starzec błotny, czosnek kątowy, sit sztywny, rozchodnik kaukaski i ościsty. Na terenie gminy Suchożebry tereny prawnie chronione zajmują powierzchnię 1 050,0 ha. Znajduje się tu Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu, obejmujący dolinę środkowego Liwca, fragmenty dolin Kostrzynia, Muchawki, Czerwonki, Myrchy i Sosenki oraz tereny przyległe. Zajmuje powierzchnię 35 840 ha, z czego na terenie gminy Suchożebry znajduje się 1 050 ha, co stanowi 2,0% powierzchni całego obszaru oraz 10,4% powierzchni gminy. Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje zachodnią część gminy, w tym kompleks leśny położony na zachodniej granicy gminy, wzgórza morenowe położone między granicą gminy a Wolą Suchożebrską oraz niewielki fragment doliny Liwca. Siedlecko – Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu został powołany na mocy Uchwały Nr XVII/99/86 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Siedlcach z dnia 28 października 1986 roku (Dziennik Urzędowy Województwa Siedleckiego Nr 11 poz. 130 z dnia 30.11.1986r). Rozporządzenie Nr 31/98 Wojewody Siedleckiego z dnia 10 czerwca 1998 roku w sprawie obszarów chronionego krajobrazu m. in. utrzymało Siedlecko – Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu. Na terenie Obszaru stwierdzono 960 gatunków roślin naczyniowych w 93 rodzinach i 406 rodzajach, poza tym odnotowano 84 gatunki roślin zarodnikowych, w tym: 7 rzadkich gatunków grzybów, 18 – porostów, 12 – wątrobowców, 9 – torfowców oraz 38 – mchów właściwych. Rośliny prawnie chronione wystąpiły w liczbie 54 gatunków, w tym 16 – ochrona częściowa, dodatkowo wyróżniono blisko 80 gatunków roślin rzadkich. Chronioną faunę reprezentuje: 86 gatunków ptaków, 3 – ssaków, 2 – gadów, 3 – płazów oraz z owadów trzmiele i biegacze. Na terenie Gminy Suchożebry znajduje się obszar NATURA 2000 Dyrektywa Ptasia PLB 140002 – Dolina Liwca, Ostoja Nadliwiecka.

22

Teren gminy Suchożebry znajdują się w obszarze węzłowym o znaczeniu krajowym 13K ECONET -PL. Obszary węzłowe wyróżniają się z otoczenia bogactwem różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Często tworzą ważne ostoje dla gatunków rodzimych i wędrownych, w tym wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem. Na terenie gminy Suchożebry zachowały się dwa parki dworskie – park w Woli Suchożebrskiej oraz park w Krynicy, oba uznane są za obiekty zabytkowe. W parku w Woli Suchożebrskiej rosną m. in. trzy lipy drobnolistne oraz jeden buk, które objęto ochroną w formie pomników przyrody. Zagrożenia i degradacja Zagrożenia terenów zieleni, w tym lasów, wiążą się z oddziaływaniem czynników naturalnych (np. gradacje owadów, infekcje grzybowe, szkody wyrządzone przez zwierzynę płową, warunki pogodowe), oraz antropogenicznych (zanieczyszczenie wód, powietrza, gleby, zmiany stosunków wodnych, pożary). Ponadto niekorzystnym zjawiskiem jest wzrost urbanizacji gminy. Dużym zagrożeniem jest nielegalny wyrąb lasów. Niekorzystnie wpływa intensywna penetracja lasów w okresie letnim, szczególnie skoncentrowana w regionach o dużym natężeniu zabudowy, a także rozdrabnianie kompleksów leśnych poprzez rozwój sieci komunikacyjnej i zabudowy. Ponadto, występują uszkodzenia i zmniejszenie odporności lasów ze względu na ich monokulturowy charakter, w tym podatność nasadzeń porolnych na gradacje owadów i choroby. 5.1.2. Program działań dla sektora: Ochrona przyrody i krajobrazu

Cel strategiczny do 2017 roku:

Utrzymanie, rozwój i ochrona walorów przyrodniczych gminy Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Ochrona obszarów i obiektów chronionych oraz pozostałych przyrodniczo cennych 2. Ochrona walorów krajobrazu 3. Uwzględnianie wartości środowiska przyrodniczego w polityce przestrzennej i kierunkach

rozwoju gminy 4. Rozwój systemu zieleni urządzonej Kierunki działań długo- i krótkoterminowych Głównymi kierunkami działań będą: Dla terenów i obiektów chronionych • Ochrona i konserwacja pomników przyrody • Utrzymanie istniejących korytarzy ekologicznych wzdłuż dolin i cieków (zachowanie terenów

otwartych wzdłuż koryt cieków) • Zmniejszanie ekspansji terenów zurbanizowanych na obszarach przyrodniczo cennych poprzez

stosowanie odpowiednich zapisów w planach zagospodarowania przestrzennego • Przeciwdziałanie zagrożeniu pożarowemu, w tym monitoring stanu i zagrożeń • Prowadzenie akcji edukacyjnych wśród społeczeństwa dotyczących zasobów przyrodniczych

gminy oraz zasad i metod ochrony przyrody. • Promocja walorów przyrodniczych gminy • Rozwój szlaków turystycznych i ścieżek dydaktycznych na terenach interesujących przyrodniczo

23

Tereny zieleni urządzonej • Wprowadzanie precyzyjnych zapisów dotyczących terenów biologicznie czynnych przy

sporządzaniu miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego • Uporządkowanie i ochrona parków podworskich • Ochrona alei śródpolnych i szpalerów przy drogach • Odpowiednie zagospodarowanie terenów o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych,

tworzących układ powiązań przyrodniczych na terenie gminy i w jej otoczeniu (przeciwdziałanie izolacji – poprzez odpowiednie zapisy w dokumentach planistycznych)

• Tworzenie nowych oraz modernizacja i rewaloryzacja istniejących terenów zieleni urządzonej • Dbałość o stan zieleni tras komunikacyjnych o największym nasileniu ruchu. Działania

poprawiające sytuację zieleni w pasach drogowych to: − stosowanie mieszanek kamienno-glebowych jako podłoża pod ciągami pieszymi, − zastosowanie przepuszczalnej nawierzchni terenu, gdzie rosną drzewa, − zwiększenie podziemnej przestrzeni dla korzeni drzew, − stosowanie systemów nawadniających i odprowadzających wodę wzdłuż linii drzew ulicznych, − stosowanie substratów do podłoża, zwiększających zdolność gleby do gromadzenia wody

i składników pokarmowych. • Likwidacja „dzikich” wysypisk, rekultywacja miejsc nielegalnego poboru surowców mineralnych 5.1.3. Program działań dla sektora: Lasy

Cel strategiczny do 2017 roku:

Racjonalne użytkowanie zasobów leśnych oraz kształtowanie ich właściwej struktury gatunkowej i wiekowej

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Wzrost lesistości gminy 2. Udostępnienie lasów społeczeństwu poprzez odpowiednie zagospodarowanie rekreacyjno-

wypoczynkowe Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Ochrona zasobów leśnych będzie realizowana przy współudziale Nadleśnictwa i spełnieniu następujących zasad: • współudział w opracowywaniu i wdrażaniu i aktualizacji wojewódzkiego programu zwiększania

lesistości • przebudowa monokultur sosnowych, wprowadzanie gatunków liściastych, wykorzystywanie

mikrosiedlisk, pozostawianie starych drzew • ograniczanie stosowania środków chemicznych w hodowli i ochronie lasu • budowa przepustów dla zwierząt, pod drogami przebiegającymi przez obszary leśne, w miejscach

gdzie szczegółowe rozpoznanie przyrodnicze wykaże taką potrzebę • uwzględnianie w pracach planistycznych obszarów leśnych, kierunków i sposobów realizacji

wszystkich istotnych rodzajów funkcji lasów • uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego optymalnej granicy polno-leśnej

(w celu wzbogacenia granicy las - pole i las woda należy pozostawić pasy ochronne o szerokości 20 – 30 m złożone z roślinności zielnej, krzewów, niskich drzew i luźnego piętra górnego jako strefy ekotonowej), struktury przestrzennej lasów w krajobrazie, systemu zadrzewień oraz

24

korytarzy ekologicznych między kompleksami leśnymi oraz usuwanie barier ekologicznych, a przede wszystkim ograniczanie zewnętrznych presji na ekosystemy leśne przez przyjazne lasom zagospodarowanie terenów przyległych

• minimalizacja zagrożenia drzewostanów ze strony owadów - m.in. przez wykładanie pułapek, wyszukiwanie i usuwanie zasiedlonych drzew stojących, usuwanie części drzew przewróconych lub złamanych w wyniku działania czynników abiotycznych, mechaniczne rozdrabnianie gałęzi i resztek po wyróbce drewna, z pozostawieniem ich na powierzchni, ograniczanie ilości owadów poprzez korowanie surowca drzewnego, chwytanie owadów w pułapki, zwalczanie biologiczne i chemiczne

• minimalizacja zagrożeń drzewostanów przez grzyby pasożytnicze - zwalczanie huby korzeniowej poprzez zabezpieczanie pni po ściętych drzewach preparatami biologicznymi, usuwanie niektórych drzew porażonych

• minimalizacja szkód wyrządzanych przez ssaki kopytne - zabezpieczanie upraw leśnych i odnowień przed zgryzaniem, poprzez wykonanie nowych ogrodzeń oraz naprawienie już istniejących, zabezpieczanie upraw rolnych przez grodzenie i stosowanie repelentów, regulacja populacji

• ochrona przeciwpożarowa - wprowadzanie gatunków poszyć liściastych, wykonanie pasów przeciwpożarowych, utrzymanie dróg pożarowych w stanie przejezdności, usuwanie krzewów, drzew pod liniami energetycznymi i wokół transformatorów, gaszenie pożarów, budowa nowych i remont istniejących dostrzegalni przeciwpożarowych, oczyszczanie punktów czerpania wody, porządkowanie terenów zagrożonych z materiałów łatwopalnych, remont i wymiana tablic informacyjnych o zagrożeniach pożarowych

• dbałość o rodzime gatunki zwierząt - dokarmianie zwierząt w okresie zalegania wysokiej pokrywy śnieżnej i katastrofalnie niskich temperatur

Ważnym zadaniem jest zwiększenie powierzchni zalesionej gminy, zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Krajowym programie zwiększenia lesistości” oraz w „Programie zwiększania lesistości dla Województwa Mazowieckiego do roku 2020”. Oba dokumenty zawierają wytyczne zawarte w Polityce Leśnej Państwa (PLP) przyjętej przez Radę Ministrów 22 kwietnia 1997 r. Powiększaniu zasobów leśnych towarzyszyć będzie wprowadzanie zadrzewień, zakrzewień i plantacji drzew, jako ważnych substytutów lasu w rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Zasady zwiększania lesistości i powierzchni zadrzewionych na terenie gminy Suchożebry są następujące: • zapewniona zostanie odpowiednia wielkość; rozmieszczenie i stan obszarów przyrodniczych

i korytarzy ekologicznych między obszarami przyrodniczymi. Podczas tworzenia korytarzy należy łączyć tylko powierzchnie, które były połączone w przeszłości. Korytarze powinny być ciągłe, nie przecięte przez np. ciągi komunikacyjne

• wyspy przyrodnicze w krajobrazie powinno się je łączyć z pozostałymi elementami struktury przyrodniczej

• zapewniona zostanie odpowiednia liczba węzłów ekologicznych, reprezentujących możliwie pełną gamę różnorodności siedlisk i biocenoz regionu

• działania dostosowane będą do warunków przyrodniczych terenu • lasy położone blisko siebie należy łączyć i poprawiać ich kształt powiększając ekotopy wnętrza

lasu • małe kompleksy leśne, jeśli nie mogą być powiększone, należy włączać w system zadrzewień

śródpolnych, tworząc korytarze pomiędzy większymi kompleksami Należy dążyć do tego, żeby docelowa powierzchnia kompleksu leśnego nie była mniejsza niż 5 ha. Z programu zalesień należy bezwzględnie wykluczyć następujące kategorie użytkowania ziemi:

25

• grunty rolne i śródpolne nieużytki zaliczane do siedlisk priorytetowych w Programie rolno-środowiskowym (np. bagna, mszary, torfowiska, oczka wodne, trzcinowiska i inne siedliska okresowo podmokłe, murawy kserotermiczne, remizy, wrzosowiska, wydmy, nie chronione lub objęte ochroną prawną jako np. użytki ekologiczne,

• miejsca cenne z historycznego bądź archeologicznego punktu widzenia. Kontrolowanych decyzji wymagać będą projekty zalesiania siedlisk zlokalizowanych w dolinach rzek i na terenie zabagnionych obniżeń oraz obszarów o wybitnych walorach widokowych (obszary takie należy zaznaczyć w planach zagospodarowania przestrzennego gmin).

Zalesianie gruntów rolnych oraz gruntów innych niż rolne wspierane będzie z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007-2013 realizowanego przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Działanie wdrażane będzie w dwóch schematach: Schemat I – Zalesianie gruntów rolnych - pomoc obejmie zakładanie upraw leśnych na gruntach użytkowanych rolniczo. Pomoc może uzyskać: rolnik, który został wpisany do ewidencji producentów (prowadzonej przez ARiMR), stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności lub co najmniej 3 rolników, których grunty sąsiadują ze sobą, a ich łączna powierzchnia jest nie mniejsza niż 2 ha. Pomoc finansowa będzie udzielana do gruntów użytkowanych jako grunty orne oraz sady, które zostały przeznaczone do zalesienia w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W przypadku braku takiego planu, wykonanie zalesienia nie będzie mogło być sprzeczne z ustaleniami studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Zalesianie będzie także możliwe na gruntach stanowiących własność wnioskodawcy, jego małżonka lub współwłasność wnioskodawcy oraz na gruntach o powierzchni co najmniej 0,5 ha i minimalnej szerokości 20 m, a w przypadku działek graniczących z lasem ich szerokość może być mniejsza niż 20 m. Pomoc na zalesianie w ramach Programu może być przyznana jednemu rolnikowi do powierzchni nie większej niż 20 ha. Do gruntów położonych na obszarach NATURA 2000 pomoc nie przysługuje. Pomoc na zalesianie dzieli się na: • wsparcie na zalesienie – jednorazowy ryczałt za poniesione koszty zalesienia i ogrodzenia

uprawy leśnej, wypłacany w pierwszym roku po wykonaniu zalesienia. Wysokość wsparcia zależy od: proporcji gatunków iglastych i liściastych w strukturze uprawy; zabezpieczenia przed zwierzyną (grodzenie 2-metrową siatką metalową); konfiguracji terenu; zastosowania sadzonek zwykłych lub sadzonek mikoryzowanych z zakrytym systemem korzeniowym. Maksymalną stawkę można uzyskać, jeżeli zalesiony grunt w całości będzie leżał na stoku o nachyleniu powyżej 12° do wykonania zalesienia użyto wyłącznie gatunków drzew iglastych z zakrytym systemem korzeniowym (mikoryzowane) i gdy uprawa została ogrodzona 2-metrową siatką metalową.

• premię pielęgnacyjną - zryczałtowaną płatność do hektara zalesionych gruntów, wypłacaną, co roku przez 5 lat. Wysokość premii obejmie koszty prac pielęgnacyjnych wskazanych w planie zalesienia np.: czyszczenie wczesne, zastosowanie repelentów, zabezpieczenie trzema palikami, zabezpieczenie owczą wełną.

• premię zalesieniową - zryczałtowaną płatność do hektara zalesionych gruntów, wynikającą z utraconych dochodów z tytułu przekształcenia gruntów rolnych na grunty leśne. Premia wypłacana będzie co roku, przez 15 lat od założenia uprawy leśnej. Otrzymają ją tylko ci rolnicy, którzy udokumentowali uzyskanie w roku poprzedzającym złożenie wniosku, co najmniej 25% dochodów z tytułu prowadzenia działalności rolniczej.

Wnioski o przyznanie pomocy na zalesianie należy składać w biurze powiatowym ARiMR właściwym ze względu na miejsce zamieszkania lub siedzibę rolnika w terminie od 1 czerwca do 31 lipca danego roku.

26

Schemat II – zalesianie gruntów innych niż rolne - zalesienie dwóch rodzajów gruntów odłogowanych: • z sukcesją naturalną drzew gatunków rodzimych, jeżeli grunty te spełniają wymagane warunki, • wymagających ochrony z uwagi na funkcje wodochronne albo glebochronne. Szczegółowe warunki oraz tryb przyznawania pomocy w ramach tego schematu określa Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 czerwca 2007 r.

5.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wody oraz ochrona wód 5.2.1. Stan wyjściowy

Wody powierzchniowe Obszar gminy położony jest w zlewni rzeki Liwiec, będącej lewobrzeżnym dopływem Bugu. Znaczne tereny zlewni charakteryzują się poważnym deficytem wody. Sieć hydrograficzna na terenie gminy jest dość uboga. Nie występują tu większe zbiorniki wodne, a rzeki przepływające przez teren gminy są ciekami o małych przepływach. Przez teren gminy przepływają dwie rzeki tj. Sosenka i Stara Rzeka, zaś wzdłuż południowej granicy gminy płynie rzeka Liwiec. Liwiec jest rzeką o całkowitej długości 142 km. Posiada dwa źródła - południowe (uważane za główne) nieopodal wsi Sobicze, oraz północne (tzw. Liwiec II) na terenie wsi Zawady. Średni przepływ rzeki w Łochowie wynosi 10,5 m³/s. Rzeka przepływa przez większe miejscowości: Wyszków, Liw, Węgrów, Pruszyn, Urle, Zawiszyn. Ujście Liwca do Bugu znajduje się w pobliżu Kamieńczyka (4 km od miasta Wyszków). Wody Liwca we wszystkich punktach pomiarowych (p.p.k. Krześlin, Strzała, Chodów, Mokobody) zakwalifikowano do IV klasy jakości, tj. wód o niezadowalającej jakości. Obserwowane jest zanieczyszczenie bakteriologiczne wód (liczba bakterii coli typu fekalnego w klasie V) oraz wzrost stężeń substancji biogennych (amoniaku, azotu Kjeldahla, fosforanów). Okresowo w miesiącach styczeń – marzec wystąpiły wysokie stężenia azotanów w rzece (p.p.k. Strzała). Mogło to być spowodowane spływami zanieczyszczeń z pól uprawnych. Pomimo tego, badania Liwca wykonane w 2007 roku świadczyły o znacznej poprawie jakości wód względem badań przeprowadzonych w 2006 roku. Poprzednio 8 wskaźników odpowiadało V klasie, a w roku 2007 tylko trzy (dwa wskaźniki bakteriologiczne oraz selen). Stwierdzono niższe stężenia fosforanów, OWO, utlenialności. W 2006 roku wody rzeki Liwiec były zaliczone do wód złej jakości (V klasa).

Tabela 9. Zestawienie ocen jakości wód płynących przez rejon gminy Suchożebry objętych monitoringiem diagnostycznym w 2007 roku

Wyniki pomiarów wskaźników i substancji odpowiadające IV lub V klasie jakości wód w poszczególnych punktach

pomiarowych stężenie

Rzeka Punkt pomiarowo - kontrolny

Km biegu rzeki

Gmina Klasa ogólna

nazwa klasa jednostka średnioroczne max. min.

Liwiec Krześlin 99,6 Siedlce IV ChZT-Cr azot Kjelda

hla og.lb.b.coli

IV IV

IV V

mgO2/l mgN/l

n/100ml mgC/l

35,72 1,98

1749,3 15,66

56,3 2,91

9300 24,1

25,8 1,34

92 8,3

27

Wyniki pomiarów wskaźników i substancji odpowiadające IV lub V klasie jakości wód w poszczególnych punktach

pomiarowych OWO

Liwiec Strzała 93,7 Siedlce IV barwa tlen rozp. ChZT-Cr

OWO azotany

IV IV IV IV IV

mgPt/l mgO2/ mgO2/ mgC/l mgN/l

31 8,39 31,3 12,08 8,04

45 11,9 51,0 17,3 32,38

30 3,43 21,8 7,83 0,796

Liwiec Chodów 88,5 Siedlce IV tlen rozp. BZT5

ChZT-Cr OWO

amoniak azot Kjelda

hla fosforany

selen lb.b.coli.fek. og.lb.b.coli

IV IV IV IV IV IV

IV V V V

mgO2/l mgO2/ mgO2/ mgC/l

mgNH4/l mgN/l

mgPO4/l mgSe/l mgO2/

n/100ml

7,87 3,43 33,75 12,71 0,65 2,32

0,38 0,029

20769,2 51591,7

11,8 7,0 51,4 17,5 2,87 3,78

0,91 0,04

110000 110000

4,1 2,0 24,5 8,68 0,129 1,54

0,191 0,01 230 1500

Przeprowadzono także badania przydatności wód do bytowania ryb w warunkach naturalnych, w dwóch przekrojach zlokalizowanych na rzece Liwiec (p.p.k. Strzała. W przekroju tym stwierdzono przekroczenia stężeń: tlenu rozpuszczonego, azotynów, fosforu ogólnego, chloru całkowitego pozostałego. W 2007 roku badane były osady rzeczne w ramach sieci krajowej prowadzonej przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie. W okolicach gminy próby pobierane są co trzy lata z rzeki Liwiec w jednym punkcie poniżej miasta Siedlce. Wyniki badań wskazują, że zawartości metali ciężkich i innych oznaczanych pierwiastków kształtują się na poziomie zbliżonym do tła geochemicznego. Na terenie gminy brak jest większych zbiorników wód stojących, jedynie w kilku wsiach, znajduje się kilka niewielkich stawów, głównie hodowlanych. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są nieskanalizowane tereny wiejskie Gminy. Wody podziemne Głównym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę pitną są ujęcia głębinowe wchodzące w skład wodociągów wiejskich bądź grupowych. Ujmują one przeważnie warstwy czwartorzędowe, które w tym rejonie są zasobne w wodę. Czwartorzęd reprezentowany przez utwory fluwiaglacyjne i glacjalne sięga tu nawet do ca 100 m ppt. W czwartorzędzie często występuje kilka warstw wodonośnych izolowanych utworami małoprzepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi, dlatego też zwierciadło wody w utworach czwartorzędowych jest często pod napięciem. Wydajności tego poziomu są zróżnicowane i zależne od głębokości położenia warstwy zasobnej, granulacji, miąższości wodonośca i mogą dochodzić nawet do ca 50 m3/h. Wody z tego poziomu są często zażelazione i zamanganione i wymagają uzdatnienia. Gmina położona jest w obszarze czwartorzędowego Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 223 „Dolina kopalna górnego Liwca” oraz trzeciorzędowego zbiornika GZWP nr 215 „Subniecka Warszawska”. Zasoby dyspozycyjne GZWP nr 223 wynoszą 1 685 m3/h. Jakość wód zbiornika określona została jako średnia (klasa II). Woda wymaga prostego uzdatniania z uwagi na podwyższoną zawartość żelaza i manganu. Zagrożenie wód zbiornika jest przeważnie niskie i bardzo niskie z uwagi na dobrą izolację od niekorzystnych wpływów z powierzchni terenu ciągłym kompleksem utworów słaboprzepuszczalnych, głównie glin zwałowych.

28

Zagrożenie i degradacja wód powierzchniowych i podziemnych Zagrożenie jakości wód podziemnych powodowane jest przez następujące czynniki: • nieuporządkowana gospodarka wodno - ściekowa, której następstwem jest migracja

zanieczyszczeń z sektora bytowo – gospodarczego, komunikacyjnego i przemysłowego do podłoża. Ścieki, które nie trafiają bezpośrednio do oczyszczalni gromadzone są najczęściej w przydomowych szambach. Zbiorniki takie bywają nieszczelne i mogą stanowić podstawową przyczynę skażenia wód podziemnych. Studnie, szczególnie kopane, nie zabezpieczone i zlikwidowane w odpowiedni sposób przyczyniają się do przenikania zanieczyszczeń do warstw wodonośnych. Częstą praktyką jest zasypywanie tych studni odpadami lub fekaliami zwierzęcymi. Ścieki z przydomowych szamb mają zazwyczaj większe stężenie zanieczyszczeń od ścieków odprowadzanych kanalizacja zbiorczą. Wynika to z faktu oszczędnego gospodarowania wodą przez użytkowników indywidualnych,

• oddziaływanie zanieczyszczonych wód cieków powierzchniowych, • migracja substancji zanieczyszczających w rejonie tzw. „dzikich” składowisk odpadów, • wypalanie traw i ściernisk, które jest przyczyną powstawania rakotwórczych związków WWA

i ich migracji do wód podziemnych, • zanieczyszczenia obszarowe, pochodzące z rolnictwa – nawożenie gnojowicą, nadmierne

stosowanie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, • emisja pochodząca ze źródeł liniowych (drogi), • emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych infiltrujące z wodami opadowymi do wód

podziemnych, • nieszczelności kanalizacji sanitarnej, • spływy powierzchniowe pochodzenia rolniczego zawierające związki biogenne oraz wypłukiwane

frakcje gleb. 5.2.2. Program działań dla sektora: Racjonalne gospodarowanie zasobami wody i ochrona wód

Cele strategiczne do 2017 roku

Osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód powierzchniowych i podziemnych

Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Zapewnienie wszystkim mieszkańcom gminy odpowiedniej ilości i jakości wody do picia 2. Dążenie do osiągnięcia właściwych standardów wód powierzchniowych pod względem

jakościowym poprzez ich ochronę przed zanieczyszczeniami pochodzącymi ze źródeł komunalnych i rolniczych

3. Rozwój i modernizacja infrastruktury ochrony środowiska, szczególnie w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków

Racjonalne gospodarowanie zasobami wody Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania W celu zapewnienia mieszkańcom gminy odpowiedniej ilości i jakości wody pitnej podjęte zostaną następujące działania: 1. Szczegółowe rozpoznanie, kontrolowanie, ograniczenie lub likwidacja zagrożeń jakości wód

powierzchniowych i podziemnych

29

2. Wykonywanie systematycznych przeglądów i konserwacji sieci wodociągowej i urządzeń do poboru wody

3. Identyfikacja i ograniczenie strat wody przy jej wydobyciu i przesyle 4. Rozbudowa i modernizacja systemów sieci wodociągowej, w tym modernizacja ujęć wody i stacji

uzdatniania wody 5. Stosowanie urządzeń wodooszczędnych przez wszystkich użytkowników wody 6. Edukacja mieszkańców gminy w zakresie konieczności i możliwości oszczędzania wody, w tym

informacja o możliwościach technicznych i organizacyjnych w tym zakresie 7. Utrzymanie drożności, bieżąca konserwacja i modernizacja cieków wodnych 8. Odbudowa i utrzymanie właściwego stanu systemu melioracji szczegółowej i podstawowej 9. Realizacja zadań z zakresu małej retencji (zgodnie z Wojewódzkim Programem Małej Retencji) Ochrona wód Zanieczyszczenie wód powierzchniowych ma często charakter ponadlokalny, alochtoniczny, dlatego dla osiągnięcia tego celu konieczne będzie podjęcie szerokiej współpracy regionalnej z innymi jednostkami leżącymi na terenie zlewni wspólnych rzek - gminami, powiatami, przedsiębiorstwami – w celu realizacji jednolitej koncepcji ochrony. Cele te są realizowane przez opracowanie dla każdego wydzielonego w Polsce obszaru dorzecza planu gospodarowania wodami oraz programu wodno-środowiskowego kraju. Dokumenty te, zgodnie z ustawą - Prawo wodne, zatwierdzane są przez Radę Ministrów. Aktualnie dostępny jest projekt z grudnia 2008 roku „Planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły”, opracowany przez RZGW Warszawa. W celu ochrony wód podjęte zostaną następujące działania: • likwidacja wszystkich źródeł zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych –

punktowych, obszarowych i liniowych. Głównym czynnikiem zagrażającym czystości wód – szczególnie na terenach wiejskich gminy - jest nieuporządkowana gospodarka ściekowa, w tym ściekami opadowymi, stąd też priorytetowym działaniem będą inwestycje z tego zakresu oraz porządkujące użytkowanie wody. Na terenie gminy będą zrealizowane następujące zadania: - rozbudowa kanalizacji zbiorczej i przyłączy kanalizacyjnych do budynków, - budowa oczyszczalni przydomowych i osiedlowych, - budowa komunalnej oczyszczalni ścieków w Borkach Siedleckich, - wyposażenie jak największej liczby gospodarstw rolnych w zbiorniki na gnojowicę i płyty

obornikowe - likwidacja nieczynnych ujęć wody (szczególnie studni kopanych)

• ograniczanie zanieczyszczeń wód pochodzenia rolniczego. Zagadnienia związane z zanieczyszczeniami pochodzenia rolniczego są przedmiotem dyrektywy Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 roku dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Dyrektywa ta zwana Dyrektywą Azotanową reguluje działania ograniczające zanieczyszczenia wody spowodowane przez azotany pochodzące ze źródeł rolniczych. Instrumenty służące takiej ochronie są dwa: programy ochrony dla wód zagrożonych azotem oraz szkolenia dla rolników upowszechniające zbiór zasad dobrej praktyki rolniczej. W celu realizacji założeń Dyrektywy Azotanowej w województwie mazowieckim zostały opublikowane dwa rozporządzenia Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2004 roku w sprawie działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych dla obszarów szczególnie narażonych (Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 109 z 2004 roku). Gmina Suchożebry nie została uznana obszarem szczególnie narażonym na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego

• wdrażanie zasad zawartych w Kodeksie Dobrych Praktyk Rolniczych. Jest to praktyczny poradnik przeznaczony dla rolników, jednostek wykonujących usługi na rzecz rolnictwa i innych osób zaangażowanych w działania rolnicze

• likwidacja dopływów powierzchniowych zanieczyszczeń do wód z dróg (szczególnie w okresie zimy i jesieni, gdy używa się środków chemicznych do likwidacji śliskości pośniegowej)

30

• instalacja separatorów zanieczyszczeń na stacjach benzynowych, myjniach, przy warsztatach samochodowych i wszędzie tam, gdzie mogą wystąpić spływy deszczu z olejami napędowymi i benzyną

• sukcesywna eliminacja zanieczyszczeń brzegów zbiorników i cieków odpadami zdeponowanymi na tzw. „dzikich wysypiskach”

5.3. Ochrona powierzchni ziemi 5.3.1. Stan wyjściowy

Przekształcenia związane z powierzchnią ziemi obejmują przede wszystkim gleby, a także wydobycie surowców naturalnych, omówione w osobnym rozdziale. Gleba jest wytworem złożonego procesu, zwanego procesem glebotwórczym, na który składają się oddziaływania klimatu, skały macierzystej, położenia w rzeźbie terenu i przede wszystkim organizmów roślinnych i zwierzęcych. Proces ten jest powolny i przebiega z szybkością 1 cm wytworzonej gleby na 100–400 lat. Z tego względu glebę uważa się za zasób w praktyce nieodnawialny i powinna ona podlegać szczególnej ochronie. Na terenie Gminy Suchożebry największą powierzchnię zajmują gleby bielicowe, pseudo bielicowe i brunatne wyługowane. W dolinach rzecznych i obniżeniach terenu występują gleby torfowe, torfowo – murszowe i murszowo - mineralne. W strukturze bonitacyjnej gruntów ornych dominują gleby klasy IVa zajmujące 1793 ha (29,9% powierzchni) oraz gleby klasy III b, występujące na powierzchni 1316 ha (22,0% gruntów ornych). Gleby klasy V i VI zajmują po około 16% powierzchni gruntów ornych. Gleby klasy IV zajmują 727 ha (12,1%), klasy III a zajmują 194 ha (3,2%), a klasy II jedynie 1 ha. Niewielka jest także powierzchnia gleb klasy VI z, która wynosi 126 ha (2,1%). Gleby klasy I nie występują. Zbliżona jest struktura bonitacyjna gleb pod użytkami zielonymi. Gleby IV (56,2% pow. użytków zielonych) zajmują największą powierzchnie, a znacznie mniejszą gleby klasy V (37,1%). Udział gleb zakwalifikowanych do klasy VI wynosi tylko 4,4% natomiast gleb klasy III-2,3%. Gleby klasy II i VI z nie występują. Najkorzystniejsze warunki glebowo-przyrodnicze występują w południowej i środkowej części gminy. Badania gleb wykonane przez Mazowiecki Inspektorat Ochrony Środowiska Delegatura w Siedlcach z/s Mińsku Mazowieckim wykazywały bardzo zróżnicowany odczyn (pH od 3,0 do 7,5), jednak 84% stanowią gleby o odczynie lekko kwaśnym.

Tabela 10. Odczyn gleb w gminie Suchożebry Lp. Miejscowość Przewaga gleb 1. Borki Siedleckie Lekko kwaśne 2. Brzozów Lekko kwaśne 3. Kopcie Kwaśne 4. Kownaciska Lekko kwaśne 5. Krynica Kwaśne 6. Krześlin Lekko kwaśne 7. Krześlinek Lekko kwaśne 8. Nakory Lekko kwaśne 9. Podnieśno Lekko kwaśne 10. Przygody Lekko kwaśne 11. Sosna Kicka Kwaśne

31

Lp. Miejscowość Przewaga gleb 12. Sosna Korabie Kwaśne 13. Sosna Kozółki Obojętne 14. Sosna Trojanki Lekko kwaśne 15. Stany Duże Kwaśne 16. Stany Małe Lekko kwaśne 17. Suchożebry Lekko kwaśne 18. Wola Suchożebrska Lekko kwaśne

źródło: WIOŚ, Urząd Gminy Suchożebry Na podstawie koncepcji opracowanej przez Instytut Upraw Nawożenia i Glebo-znawstwa (IUNG) oceniając w/g 6 stopniowej skali, nawet przy komunikacyjnych trasach większość gleb zakwalifikuje się do grupy „0” - gleby o naturalnej zawartości metali, lub „1” - gleby o podwyższonej zawartości metali. Wyższe stężenie metali ciężkich, głównie Cd - odpowiadające grupie „2”, a nawet „3” (gleby słabo lub średnio zanieczyszczone) - stwierdzono w miejscach o wzmożonym ruchu komunikacyjnym. Degradacja powierzchni ziemi Powierzchnię ziemi na terenie gminy Suchożebry można określić jako mało zdegradowaną. Jej odporność na degradację jest mała i lokalnie średnia, co ma bezpośredni związek z budową geologiczną oraz rzeźbą terenu. Tereny silnie przekształcone przez człowieka to głównie tereny zurbanizowane, komunikacyjne, stacje paliw lub miejsca, gdzie zlokalizowany jest przemysł. Przyczyną degradacji gleb jest szereg procesów, zarówno naturalnych (fizycznych, chemicznych), jak i antropogenicznych. Istotnym zagrożeniem gleb jest erozja wietrzna. Degradacja gleb w wyniku erozji ma miejsce w strefach obniżeń morfologicznych oraz na obszarach, gdzie występuje niedobór zadrzewień i zakrzewień. Przyczyną degradacji powierzchni gruntów ornych lub nadmiernego osuszenia obszarów torfowiskowych i bagiennych są nieprawidłowo przeprowadzone melioracje wodne. W obszarze zurbanizowanym do degradacji gleb dochodzi w wyniku przekształceń mechanicznych związanych z realizacją inwestycji, poprzez zabudowę, utwardzenie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej, wykonywanie wykopów, nasypów i niwelacji terenu. Chemiczne degradowanie gleb następuje głównie poprzez niewłaściwie zorganizowaną gospodarkę ściekową i odpadową oraz poprzez emisję zanieczyszczeń do powietrza i ich wtórną depozycję na powierzchni ziemi. Przyczyną zanieczyszczeń gleb mogą być również wypadki związane z transportem substancji niebezpiecznych (podczas kolizji drogowych). Specyficzne dla obszarów wiejskich są wylewiska gnojowicy, a także zła agrotechnika i chemiczna ochrona roślin. Pozostałe czynniki wpływające na degradacje gleb to: • „dzikie” wysypiska odpadów komunalnych mogących oddziaływać na zmiany odczynu gleb oraz

wzrost zawartości metali, • wykorzystywanie odpadów do nawożenia i rekultywacji gleby, w szczególności odpadów

powstających w fermach hodowlanych (obornika i gnojowicy w sposób nie zawsze zgodny z zasadami dobrej praktyki rolniczej),

• niewłaściwa gospodarka odpadami padłych zwierząt, które zakopywane są bezpośrednio w ziemi, powodując jej zanieczyszczenie,

32

• niewłaściwa uprawa roli, • zanieczyszczenia komunikacyjne wzdłuż dróg (np. sól używana do odladzania nawierzchni). 5.3.2. Program działań dla sektora: Ochrona powierzchni ziemi

Cel strategiczny do 2017 roku:

Przeciwdziałanie degradacji powierzchni ziemi, w tym gleb Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Wykorzystanie gleb w sposób adekwatny do ich klasy bonitacyjnej 2. Wzrost świadomości społeczeństwa (głównie osób uprawiających ziemię) w zakresie zasad

jej ochrony Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Ochrona gleb będzie polegać na: • racjonalnym nimi gospodarowaniu, co polegać będzie na wykorzystywaniu gleb w ten sposób,

który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, • zachowaniu możliwości produkcyjnego wykorzystania, • utrzymaniu jakości gleby i ziemi powyżej lub, co najmniej na poziomie wymaganych standardów. W celu ochrony powierzchni terenu, w tym gleb należy: • uwzględniać w planowaniu przestrzennym konieczność ochrony gruntów wartościowych z punktu

widzenia gospodarki rolnej, • prowadzić działania zmierzające do zmniejszenia zakwaszenia gleb (np. wapnowanie gleb), • nie dopuszczać do zmian stosunków wilgotnościowych w glebach, poprzez właściwe utrzymanie

i konserwację urządzeń melioracyjnych i budowę małych urządzeń retencji wody na terenach upraw rolnych. Instytucją odpowiedzialną na terenie gminy za urządzenia melioracyjne podstawowe jest Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie. Utrzymanie melioracji szczegółowych należy do właścicieli gruntów.

• zapobiegać erozji gleb poprzez wprowadzanie trwałej pokrywy roślinnej na terenach o większych spadkach, a także poprzez prowadzenie zadrzewienia i zakrzewienia gruntów niskoprodukcyjnych, czyli gruntów V i VI klasy bonitacyjnej, zakładanie trwałych użytków zielonych, które wpływać będą na zmniejszenie erozji wiatrowej tworząc naturalne wiatrochrony,

• upowszechniać zasady dobrej praktyki rolniczej, w tym Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, • przeprowadzić rekultywację i zagospodarowanie gruntów po wyrobiskach eksploatacyjnych

(oczyszczenie, odbudowa właściwych stosunków wodnych, włączenie do zagospodarowania przyrodniczego: zalesienie, zakrzewienie, zadarnianie, uprawy),

• stosować racjonalnego zużycia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, preferowanie nawozów naturalnych, np. obornika, kompostu,

• w miarę możliwości i uwarunkowań ekonomicznych, dokonać zmiany metody produkcji gospodarstw w kierunku rolnictwa ekologicznego,

• na gruntach podatnych na erozję należy prowadzić określony sposób gospodarowania i stosować specjalne zabiegi przeciwerozyjne: - grunty na stokach o nachyleniu powyżej 20% (120) powinny być trwale zadarnione lub

zalesione, - na gruntach o nachyleniu 10-20% (60-120) można prowadzić gospodarkę polową, ale przy

regularnym stosowaniu zabiegów przeciwerozyjnych,

33

- drogi spływu wód opadowych należy zadarnić, a ruń trawiastą kosić przynajmniej dwukrotnie w okresie wegetacji,

- stosować płodozmiany przeciwerozyjne, w których skład powinny wchodzić rośliny motylkowe i ich mieszanki z trawami oraz rośliny ozime tzw. „zielone pola”. W grupie roślin ozimych szczególnie polecane są rzepak, żyto i pszenżyto, które tworzą zwartą okrywę już w okresie jesiennym,

- po wcześnie zebranym przedplonie, po którym następuje roślina jara, należy przewidzieć uprawę poplonów ścierniskowych lub ozimych, które będą osłaniały glebę. Rośliny poplonowe najlepiej pozostawić nie przyorane na okres zimy, w formie mulczu,

- nie obsiane powierzchnie gleb ornych zaleca się przykrywać na okres jesienno-zimowy wszystkimi dostępnymi w gospodarstwie materiałami jak słoma, łęty, liście,

- na gruntach ornych, położonych na stokach, wszystkie zabiegi uprawowe powinny być dokonywane w kierunku poprzecznym do nachylenia stoku,

- zakładać i pielęgnować śródpolne pasy zadrzewień i zakrzaczeń.

5.4. Gospodarowanie zasobami geologicznymi 5.4.1. Stan wyjściowy

Na terenie gminy jedynym wydobywanym surowcem mineralnym jest kruszywo naturalne. Eksploatacja jest prowadzona na potrzeby lokalne oraz na skalę przemysłową. Udokumentowanych jest 15 obszarów złożowych zlokalizowanych w miejscowości Wola Suchożebrska. W 2006 roku Urząd Marszałkowski udzielił koncesji na wydobycie kruszywa na siedmiu złożach. Największe wydobycie zarejestrowano ze złoża „Wola Suchożebrska” eksploatowanego przez firmę „Solbet Sp. z. o.o” oraz ze złoża „Wola Suchożebrska XIII” eksploatowanego przez firmę „TRANS – ŻWIR s.c.”. Wyrobiska poeksploatacyjne stwarzają niewielkie zagrożenie dla środowiska naturalnego. Negatywny wpływ punktów eksploatacji polega na: • trwałym przekształceniu powierzchni terenu i zniekształceniu krajobrazu, przy czym zmiany te na

terenie gminy Suchożebry nie są duże, • w przypadku eksploatacji form wypukłych nastąpiło trwałe zniszczeniu tych form i eliminacja

niektórych rzadkich gatunków roślin i zwierząt, • odsłonięciu niekiedy pierwszego poziomu wód gruntowych i zwiększeniu jego podatności na

zanieczyszczenia, oraz osuszeniu terenów przyległych, • okresowym i niewielkim podwyższeniu stężenia spalin silnikowych, zwiększeniu pylenia oraz

natężenia hałasu, • nie zachowaniu wymaganych przepisami pasów ochronnych dla sąsiadujących użytków rolnych

i leśnych bądź innych obiektów zagospodarowania przestrzennego, • pozostawieniu wyrobisk bez uporządkowania i rekultywacji i dopuszczeniu do nielegalnego

gromadzenia odpadów. Istotnym zagadnieniem dotyczącym pozyskiwania surowców naturalnych jest nielegalna eksploatacja, przeważnie na skalę lokalną kruszyw wykorzystywanych przez miejscową ludność na własne potrzeby. 5.4.2. Program działań dla sektora: Gospodarowanie zasobami geologicznymi

Cele strategiczne do 2017 roku:

Racjonalna eksploatacja zasobów mineralnych, ochrona zasobów złóż nieeksploatowanych i zahamowanie nielegalnego wydobycia kopalin

34

Rekultywacja i zagospodarowanie terenów poeksploatacyjnych zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Ograniczenie presji wywieranej na środowisko podczas eksploatacji kopalin 2. Eliminacja nielegalnej eksploatacji kopalin 3. Wzmocnienie ochrony niezagospodarowanych złóż kopalin w procesie planowania

przestrzennego Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Za kształtowanie polityki ochrony złóż i kopalin oraz gospodarowanie tymi zasobami odpowiedzialni są Minister Środowiska, marszałkowie, starostowie i urzędy górnicze. Gmina ma również wpływ na decyzje zapadające w tej kwestii, gdyż wójt gminy jest organem opiniującym wszystkie decyzje starosty lub marszałka w tym zakresie, również Rada Gminy decyduje o możliwości podjęcia eksploatacji poprzez uchwalanie przeznaczenia na ten cel terenu w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne i górnicze. Ustawa ujmuje zagadnienia związane z własnością kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowanie. Ponadto, ujęta jest również ochrona środowiska, w tym złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Najistotniejszym zadaniem w przypadku złóż eksploatowanych na terenie gminy Suchożebry jest maksymalne wykorzystanie kopalin w granicach udokumentowania, a następnie zgodna z zasadami ochrony środowiska rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Obowiązek ten musi zostać wypełniony w ciągu 5 lat od zakończenia działalności wydobywczej. Rolą organów administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia takiej działalności, jej zakończenia i rozliczenia. Możliwe jest także przekształcenie takiego terenu pod funkcje rekreacyjne, infrastruktury lub przemysłowe. W przypadku złóż nieeksploatowanych oraz obszarów perspektywicznych występowania kopalin, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów jest ochrona obszarów, na którym występują, przed zainwestowaniem uniemożliwiającym późniejsze wykorzystanie złoża. Polega to na ujęciu tych obszarów w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatację surowców. Konieczna będzie inwentaryzacja „dzikich” obiektów eksploatacji surowców mineralnych i opracowanie wytycznych do ich likwidacji. Proponuje się również podjęcie działań prewencyjnych, które w ujęciu praktycznym określiłyby status formalno-prawny dzikich wyrobisk.

6. Poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego

6.1. Środowisko a zdrowie 6.1.1. Stan wyjściowy

35

Jakość środowiska w znacznym stopniu wpływa na stan zdrowia społeczeństwa gminy. Liczne analizy wykazują korelację między zanieczyszczeniem środowiska na obszarach o złych parametrach środowiska, a chorobami cywilizacyjnymi, jakimi są: alergie, choroby dróg oddechowych i pokarmowych czy choroby nowotworowe, a także nadumieralność noworodków i skracanie życia. Największy wpływ na stan zdrowia mają: jakość wody, żywności, powietrza, warunki sanitarne, narażenie na działanie niebezpiecznych substancji chemicznych oraz hałas. W największym stopniu na stan środowiska, a przy tym również na stan zdrowia wywierają: przemysł, transport i komunikacja, a także poważne awarie. Zmiany klimatu, zmniejszanie się stratosferycznej powłoki ozonowej oraz degradacja powierzchni ziemi może również mieć wpływ na zdrowie człowieka. Gmina Suchożebry należy do gmin nie odbiegających stanem bezpieczeństwa od stanu, jaki istnieje w całym subregionie siedleckim. W miejscowości Suchożebry znajduje się Komisariat Policji obejmujący swoim działaniem cały obszar gminy. Występujące na terenie gminy wykroczenia należy zaliczyć do tzw. „przestępstw pospolitych” - nie występują tu zjawiska przestępczości zorganizowanej czy mafijnej. Podstawowym zagrożeniem bezpieczeństwa mieszkańców jest ruch drogowy i wypadki.

Na terenie gminy Suchożebry działa 7 jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej. Dwie z nich (OSP Suchożebry i OSP Podnieśno) są włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo - Gaśniczego (KSRG). Stanowi on integralną część bezpieczeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą w celu ratowania życia, zdrowia, mienia lub środowiska, prognozowania, rozpoznawania i zwalczania pożarów, klęsk żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. Konstrukcja systemu zakłada, że zasady realizacji podstawowych zadań ratowniczych są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, również zdarzeń masowych lub klęsk żywiołowych, kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające, a organizacja działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz dokonania uproszczeń w procedurach działania. Strażacy biorą czynny udział w akcjach gaszenia pożarów. Z tematem zdrowia w aspekcie środowiskowym nierozerwalnie łączy się przeciwdziałanie poważnym awariom przemysłowym, gdyż każda taka awaria stanowi gwałtowne, poważne zagrożenie dla zdrowia i życia okolicznych mieszkańców. Na terenie gminy brak jednak zakładów zaliczanych do dużego ani zwiększonego ryzyka wystąpienia poważnej awarii. Na terenie gminy nie występują zakłady przemysłowe, gdzie gromadzone są duże ilości ciekłych, stałych i gazowych produktów toksycznych oraz materiałów łatwopalnych i wybuchowych. Miejscowe zagrożenie chemiczne może wyniknąć jedynie z awarii zbiorników lub instalacji na stacjach paliw na terenie gminy. Z uwagi na tranzytowe położenie gminy, poważne jest zagrożenie wynikające z transportu materiałów niebezpiecznych. Transport tych materiałów odbywa się siecią dróg publicznych. Przewożone substancje, w razie wypadku, mogą powodować masowe zagrożenie dla środowiska i życia ludzi. Przedostanie się tych substancji do wód powierzchniowych może spowodować skażenie tych wód na wielką skalę. Potencjalnym źródłem zagrożenia dla gleb i wód gruntowych są również liczne stacje paliw. Dla zdrowia człowieka niebezpieczne są także naturalne zagrożenia, takie jak burze, powodzie, pożary, osuwanie ziemi i susze. Ich skutki pogarsza jeszcze brak przygotowania i działalność człowieka, np. zmiany klimatu i utrata różnorodności biologicznej. Zagrożenie powodziowe w gminie nie istnieje, natomiast w wyniku zlania roztopowego spowodowanego gwałtownym topnieniem śniegu lub deszczu występują podtopienia łąk i pojedynczych zabudowań. Prawdopodobieństwo wystąpienia miejscowych podtopień jest małe, istnieje jedynie podczas nadmiernych opadów deszczu lub gwałtownych roztopów.

36

Pożary stanowią jedno z najważniejszych zagrożeń występujących w gminie. Na terenie gminy występuje, w przeważającym stopniu, zabudowa murowana o pokryciu niepalnym zabudowa, występują jednak pojedyncze przypadki zabudowań drewnianych, stanowiących duże zagrożenie pożarowe. Ze względu na charakter zabudowy największe zagrożenie występuje w miejscowościach o zwartej zabudowie. Szczególne zagrożone są gospodarstwa rolne, w których przechowuje się duże ilości suchych pasz (siano, słoma). Z uwagi na rolniczy charakter gminy, istotne jest zagrożenia pożarami lasów oraz upraw rolniczych. Zagrożenie zwiększa się ze względu na występowanie okresów bezdeszczowych, zanieczyszczenia lasów, a także zwiększoną ilość osób przebywających w lasach. Dodatkowym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia pożaru jest nieodpowiednie posługiwanie się urządzeniami elektrycznymi, używanie prowizorycznych punktów oświetleniowych i gniazd zasilających. Czynnikami zwiększającymi zagrożenie pożarowe są również: rozwój infrastruktury oraz starzenie się instalacji elektrycznych. Zagadnienia związane z poszczególnymi elementami środowiska zawarto w pozostałych rozdziałach niniejszego Programu. 6.1.2. Program działań dla sektora: Środowisko a zdrowie

Cele strategiczne do 2017 roku

Ochrona stanu zdrowia oraz jakości życia mieszkańców przez eliminację uciążliwości i zagrożeń

Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Zapobieganie zagrożeniom naturalnym oraz eliminacja i minimalizacja skutków w razie ich

wystąpienia 2. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń

środowiska 3. Doskonalenie systemu zarządzania kryzysowego w aspekcie ochrony środowiska, oraz

rozwój monitoringu zagrożeń środowiska Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Główne kierunki działań określone zostały w programie rządowym „Środowisko a zdrowie” w ramach współpracy resortów zdrowia i środowiska, realizowanym w latach 2003 – 2005. Większość zadań, koniecznych dla spełnienia celów w sektorze: Środowisko a zdrowie, zawarta jest w pozostałych rozdziałach Programu ochrony środowiska. Zagadnienia te są przede wszystkim związane z dobrą jakością wody pitnej, jakością powietrza, poziomem hałasu i promieniowania elektromagnetycznego, stanem gleb oraz terenów zielonych. Wszystkie działania podejmowane w wymienionych dziedzinach przyczynią się także do osiągnięcia celów dla sektora: Środowisko a zdrowie. Na każdym szczeblu działania państwa powinien znajdować się ośrodek koordynacyjny w zakresie ratownictwa i ochrony ludności. W gminie Suchożebry funkcję tę pełni inspektor ds. obrony cywilnej i ochrony środowiska (samodzielne stanowisko). Do jego zadań należy m.in. : • opracowywanie planów obrony cywilnej, • koordynowanie przygotowań i realizacja przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje,

przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne na terenie Gminy,

37

• organizowanie powszechnego ostrzegania i alarmowania, • realizowanie zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, • prowadzenie całokształtu prac związanych z funkcjonowaniem ochotniczych straży pożarnych, • współdziałanie z policją i strażą pożarną. W Starostwie Powiatowym w Siedlcach funkcjonuje Wydział Zarządzania Kryzysowego, stanowiący Centrum Zarządzania Kryzysowego w powiecie siedleckim. Wydział ten funkcjonuje w oparciu o zatwierdzony w 2000 r. przez Wojewodę Mazowieckiego „Plan Reagowania Kryzysowego”. Wydział realizuje zadania z zakresu obronności, obrony cywilnej, porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, ochrony przeciwpowodziowej i przeciwpożarowej, a także zapobieganiu innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Zagadnienia związane z transportem substancji niebezpiecznych nie leżą bezpośrednio w gestii gminy. Pojazdy transportujące materiały niebezpieczne powinny być przystosowane do tego celu, co poświadczać należy systematycznymi kontrolami stwierdzającymi stosowanie się do odpowiednich przepisów, a trasy przewozu poprowadzone tak, aby omijały tereny gęstej zabudowy mieszkalnej oraz tereny cenne przyrodniczo. Zadania te leżą w gestii administratorów dróg. Prowadzone będą działania na rzecz poprawy bezpieczeństwa ekologicznego ludności przez akcje profilaktyczne i uświadamiające o zagrożeniach, których można uniknąć, np. propagowanie zasad przeciwdziałania zagrożeniu pożarowemu oraz uzupełnienie oznakowania terenów leśnych (wjazdy do lasu, parkingi leśne) tablicami informacyjno-ostrzegawczymi dotyczącymi bezpieczeństwa pożarowego, numerów dróg, itp.

6.2. Jakość powietrza atmosferycznego 6.2.1. Stan wyjściowy

Na terenie gminy Suchożebry występują wszystkie kategorie źródeł emisji: punktowe, liniowe (głównie komunikacja) i powierzchniowe. Największy wpływ na poziom stężeń pyłu w powietrzu atmosferycznym ma emisja zanieczyszczeń ze źródeł bytowo-komunalnych. Mniejszy udział ma emisja ze źródeł komunikacyjnych, a marginalna - ze źródeł przemysłowych. Dodatkowym źródłem zanieczyszczenia powietrza pyłem jest unos pyłu z powierzchni terenu, dróg, dachów, pól uprawnych itd. oraz zanieczyszczenia allochtoniczne, napływające spoza terenu gminy - głównie z terenu miasta Siedlce. Na terenie gminy Suchożebry nie ma centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło - mieszkańcy korzystają z indywidualnych pieców domowych, opalanych głównie paliwami stałymi, gazem i olejem opałowym. Rosnące ceny węgla są przyczyną spalania w nich najgorszych gatunków węgla (łącznie z miałem), a nawet różnego rodzaju odpadów. Taki sposób ogrzewania mieszkań w gminie jest przyczyną znacznej emisji pyłu, dwutlenku siarki, tlenku węgla i węglowodorów w sezonie grzewczym. Emisja tlenku węgla z palenisk domowych jest znacznie wyższa niż z zakładów przemysłowych. Jak dotąd nie prowadzono w gminie szacunkowych obliczeń wielkości emisji z palenisk domowych. Szacunkowe wielkości można określić w oparciu o analizę sposobu ogrzewania poszczególnych domostw i odniesienia tych danych do terenów o podobnej strukturze ogrzewania. Można przyjąć, że sumaryczna emisja pyłów i gazów z palenisk domowych waha się od 30% do 90% w sołectwach wiejskich (wyłącznie ogrzewanie piecowe, ew. elektryczne, gazowe (propan-butan) lub olejowe w nowszej zabudowie). Ruch uliczny i transport jest istotnym zagrożeniem walorów środowiska przyrodniczego i zdrowia człowieka w związku z emisją ołowiu, tlenków azotu, tlenku węgla i węglowodorów. Najbardziej

38

zagrożone są miejscowości Suchożebry, Wola Suchożebrska, Podnieśno, gdzie główna trasa komunikacyjna prowadzi przez centrum, powodując pogorszenie jakości powietrza zarówno w pobliżu trasy jak i na obszarze całej miejscowości. Przyczyną nadmiernej emisji gazów ze środków transportu jest zły stan techniczny wielu pojazdów, zła eksploatacja, a także zwiekszające nasilenie ruchu pojazdów. Brak jest badań określających udział w emisji ogólnej zanieczyszczeń emitowanych przez środki transportu, ale szacuje się (w oparciu o analizę podobnych terenów), że emisja ta stanowi około 30% całkowitej emisji w gminie. Na terenie gminy zlokalizowane są obiekty będące źródłem emisji nieprzyjemnych zapachów (amoniak, siarkowodór). Do nich należą: wysypisko odpadów komunalnych w Woli Suchożebrskiej oraz oczyszczalnia ścieków przy Zakładzie „SOLBET Sp. z o.o” Solec Kujawski Zakład w Podnieśnie. Głównym źródłem emisji przemysłowej jest zakład „SOLBET Sp. z o.o” Solec Kujawski Zakład w Podnieśnie, będący źródłem około 4% sumarycznej emisji pyłów w gminie i około 4% emisji gazów (bez CO2). Znaczącymi źródłami emisji są także zakłady położone poza terenem gminy - szczególnie te, kótre funkcjonują na terenie miasta Siedlce. Zalicza się do nich:

• Przedsiębiorstwo Energetyczne w Siedlcach Spółka z o.o. – Ciepłownia Centralna, • „DROSED” S.A. • Zakład Mechaniczny „PZL – Wola” Sp. z o.o. • POLIMEX MOSTOSTAL S.A., • Fabryka Narzędzi Skrawających „FENES” S.A. • ZPP AUTO Sp. z o.o.

Stężenia zanieczyszczeń charakteryzuje zmienność sezonowa, związana z warunkami klimatycznymi. Na podwyższenie stężeń większości zanieczyszczeń wpływają niska temperatura, znikome opady atmosferyczne oraz słaby wiatr. Zużycie tych paliw jest maksymalne w czasie jesiennym i zimowym, stąd też zdecydowanie większe jest zasiarczenie atmosfery w tym okresie. Pomiary SO2 wykazują wyższe zanieczyszczenie powietrza w czasie zimy. Zmienność sezonową wykazuje również pył zawieszony i dwutlenek azotu. Wartości stężeń w miesiącach zimnych są wyższe niż w miesiącach ciepłych. Jednak różnice w wielkościach stężeń pomiędzy sezonami są niższe niż w przypadku dwutlenku siarki. Dla tych zanieczyszczeń istotny jest również wpływ innych źródeł zanieczyszczeń, niż procesy spalania w celach grzewczych. W stężeniach pyłu dużą rolę odgrywa emisja tzw. "niezorganizowana" np. pylenie ze źle zagospodarowanych obszarów, pokrytych kurzem ulic. W stężeniach dwutlenku azotu poza emisją z procesów spalania występuje również emisja tlenków azotu ze środków transportu. W celu scharakteryzowania stanu aktualnego w zakresie jakości powietrza atmosferycznego na terenie gminy Suchożebry odniesiono się do „Rocznej oceny jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2009 rok” sporządzonych przez WIOŚ. Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (art. 89) Wojewódzki Inspektor ochrony Środowiska w terminie do 31 marca każdego roku dokonuje oceny poziomów substancji w powietrzu w danej strefie za rok poprzedni oraz odrębnie dla każdej substancji dokonuje klasyfikacji stref. Począwszy od marca 2008 roku zmieniła się część przepisów dotyczących przeprowadzania oceny jakości powietrza. Uchylone zostało m.in. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca

39

2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz.U.02.87.796). Obecnie obowiązującym aktem prawnym jest Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz.U.08.47.281). Również w marcu 2008 roku weszło w życie Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 6 marca 2008 roku w sprawie stref, w których dokonuje się oceny jakości powietrza (Dz.U.08.52.310). Na mocy ww. rozporządzenia gmina Suchożebry znalazła się w strefie siedlecko-mińskiej o kodzie PL.14.17.z.05 (wyjątek stanowi tu podział stref dla ozonu O3, w odniesieniu do którego funkcjonują tylko 2 strefy: Aglomeracja Warszawska i strefa mazowiecka - gmina Suchożebry została przypisana do strefy mazowieckiej). Podobnie jak w latach poprzednich, klasyfikacja stref przeprowadzana jest oddzielnie dla dwóch grup kryteriów: ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin, a otrzymane wyniki opisywane są w trzech klasach: klasa C – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony – poziomy dopuszczalne, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych; klasa B – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji; klasa A – stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają poziomów dopuszczalnych, poziomów docelowych, poziomów celów długoterminowych; przy czym: poziom dopuszczalny to standard jakości powietrza, określa on poziom substancji, który ma być osiągnięty w określonym terminie i który po tym terminie ni powinien być przekraczany; poziom docelowy to poziom, który ma być osiągnięty w określonym czasie za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych; poziom ten określa się w celu zapobiegania lub ograniczenia szkodliwego wpływu danej substancji na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość; poziom celu długoterminowego to poziom substancji, poniżej którego bezpośredni szkodliwy wpływ na zdrowie ludzi lub środowisko jako całość jest mało prawdopodobny; poziom ten ma być osiągnięty w długim okresie czasu, z wyjątkiem sytuacji, gdy nie może być osiągnięty za pomocą ekonomicznie uzasadnionych działań technicznych i technologicznych. Wyniki uzyskane dla strefy siedlecko-mińskiej w 2009 roku przedstawiały się następująco:

Tabela 11. Klasyfikacja strefy dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne - ochrona zdrowia

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie Dwutlenek siarki SO2

Dwutlenek azotu NO2

Pył zawieszony PM10

Benzen C6H6 Ołów Pb w pyle PM10

Tlenek węgla CO

A A A A A A Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2009 rok. WIOŚ, Warszawa

Tabela 12. Klasyfikacja stref dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe – ochrona zdrowia

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie

Arsen w pyle PM10 Nikiel w pyle PM10 Kadm w pyle PM10 Benzo(a)piren w pyle

PM10 A A A C

Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2009 rok. WIOŚ, Warszawa

Tabela 13. Klasyfikacja stref dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne, docelowe i celu długoterminowego – ochrona roślin

40

Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń w strefie

Dwutlenek siarki SO2 Tlenki azotu NOx AOT-40

poziom docelowy AOT-40 poziom celu długoterminowego

A A A C Źródło: Roczna ocena jakości powietrza w województwie mazowieckim. Raport za 2009 rok. WIOŚ, Warszawa W wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2009 rok dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne strefę siedlceko-mińską zakwalifikowano do klasy A (bez przekroczeń standardów imisyjnych). Dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2009 rok obszar całego województwa (18 stref, w tym również strefa siedlceko-minska) otrzymała klasę C ze względu na przekroczenie poziomu docelowego dla benzo/a/pirenu według kryterium ochrony zdrowia. Przyczyną przekroczeń są komunikacja i indywidualne paleniska domowe, tzw. niska emisja. Wysokie stężenia benzo/a/piranu występują w okresie grzewczym, natomiast w okresie letnim utrzymują się na ogół poniżej granicy oznaczalności. Poziom docelowy określono także dla ozonu, przy czym w odniesieniu do przedmiotowego parametru obowiązuje tylko podział na 2 strefy (Aglomeracja Warszawska i strefa mazowiecka). Uzyskane wyniki w strefie mazowieckiej (w obrębie której znajduje się gmina Suchożebry) spowodowały, że została ona zakwalifikowana do klasy C. Przyczyny przekroczeń ozonu to: komunikacja, warunki pogodowe, naturalne źródła emisji lub zjawiska, napływ zanieczyszczeń spoza granic województwa, i kraju prekursorów ozonu.

41

42

43

44

45

46

47

48

49

6.2.2. Program działań dla sektora: Jakość powietrza atmosferycznego

Cel strategiczny do 2017 roku

Utrzymywanie standardów jakości powietrza Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Ograniczenie wielkości emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych 2. Ograniczenia emisji ze źródeł komunalnych, szczególnie źródeł niskiej emisji Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska, ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Za najważniejsze kierunki działań prowadzące do poprawy jakości powietrza na terenie gminy Suchożebry przyjęto: • modernizację bądź likwidacji źródeł niskiej emisji, • zmniejszenie emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych. Emisja komunikacyjna jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń powietrza w gminie. Jest ona najbardziej uciążliwa dla mieszkańców ulic położonych przy ruchliwych trasach komunikacyjnych i w gęstej zabudowie mieszkalnej. Emisję zanieczyszczeń komunikacyjnych można zmniejszyć prowadząc następujące działania: • poprawa infrastruktury drogowej, co pozwoli na poprawę płynności ruchu i zmniejszenie ilości

zatrzymań pojazdów, • utrzymywanie czystości nawierzchni dróg, szczególnie w okresach suchych, • tworzenie pasów zieleni izolacyjnej w sąsiedztwie głównych szlaków komunikacyjnych, • budowa ścieżek rowerowych, • eliminacja z ruchu pojazdów nie spełniających obowiązujących norm odnośnie emisji

zanieczyszczeń, • rozwój i promocja komunikacji zbiorowej, • wprowadzenie ograniczeń prędkości na drogach o pylącej nawierzchni, • modernizacja i utwardzanie dróg, ulic, parkingów z zastosowaniem materiałów i technologii

ograniczających pylenie, • zakaz stosowania materiałów pylących do utwardzania dróg lub budowy parkingów (np. żużli,

popiołów), • poprawa stanu technicznego pojazdów. Zmniejszenie emisji z sektora komunalno-bytowego zostanie osiągnięta poprzez: • stosowanie instrumentów planistycznych, np. lokalizowanie nowej zabudowy tak, aby

powodować rozproszenie zanieczyszczeń przez przewietrzanie terenu i tworzenie wolnych korytarzy dla swobodnego ruchu powietrza. Zapisy takie powinny znaleźć się w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego,

• ograniczenie zużycia paliwa lub jego zmiany na tzw. paliwo ekologiczne (przechodzenie z opalania węglem na gaz, olej, energię elektryczną lub energię odnawialną),

50

• wzrost energooszczędności poprzez stosowanie zabiegów termoizolacyjnych - modernizacje budynków mieszkalnych, publicznych i innych,

• modernizacja lub przebudowa systemów ogrzewania – szczególnie małych kotłowni oraz indywidualnych palenisk domowych,

• zwiększenie stopienia gazyfikacji terenów gminy, co zmieni strukturę ogrzewania indywidualnych budynków na korzyść ekologicznych nośników energii,

• zainstalowanie urządzeń ochronnych w zakładach przemysłowych, wdrożenie nowych technologii, zmiana technologii produkcji, itp.,

• wykorzystanie czystych źródeł energii oraz źródeł odnawialnych (energii biomasy, energii słonecznej).

Prowadzona będzie edukacja ekologiczna mieszkańców uwzględniająca aspekty związane z ochroną powietrza. Polegać ona będzie m.in. na: • kształtowaniu właściwych zachowań społecznych poprzez propagowanie konieczności

oszczędzania energii cieplnej i elektrycznej oraz uświadamianie społeczeństwa o szkodliwości spalania paliw niskiej jakości,

• prowadzeniu akcji edukacyjnych mających na celu uświadamianie społeczeństwa gminy o szkodliwości spalania odpadów, połączonych z ustanawianiem mandatów za spalanie odpadów, nakładanych przez policję,

• uświadamianiu społeczeństwa gminy o korzyściach płynących z termomodernizacji i innych działań związanych z ograniczaniem emisji niskiej,

• promocji nowoczesnych, niskoemisyjnych źródeł ciepła, • promowaniu nowoczesnych rozwiązań technicznych w komunikacji i pojazdach, • promowaniu proekologicznych zachowań właścicieli samochodów (np. dzień bez samochodu,

korzystanie ze środków transportu publicznego, korzystanie kilku osób z jednego pojazdu), • promowaniu rowerów jako środka komunikacji, • informowanie mieszkańców o możliwościach uzyskania pożyczek na zadania z zakresu

termomodernizacji i zmiany sposobu ogrzewania budynków. W zakresie ograniczania i likwidacji uciążliwości odorowej, należy przeprowadzić inwentaryzację podmiotów prowadzących działalność powodującą emisje odorów szkodliwych dla zdrowia, pogarszających jakość i komfort życia mieszkańców.

6.3. Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych

6.3.1. Stan wyjściowy dla sektora: Hałas

Hałas pochodzenia antropogenicznego, występujący w środowisku dzieli się na hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy), hałas komunalny i hałas przemysłowy. Na terenie gminy Suchożebry nie prowadzono badań poziomu hałasu, a struktura ekspozycji na hałas nie jest w rozpoznana. Z uwagi na wzrastającą liczbę pojazdów i zwiększające się natężenie ich ruchu można przyjąć, że na terenie gminy utrzymywać się będzie tendencja wzrostowa natężenia hałasu związanego z ruchem kołowym. Przyczyną wzrostu uciążliwości jest również niezadowalająca jakość nawierzchni dróg. Hałas komunikacyjny W układzie komunikacji drogowej głównym źródłem uciążliwości akustycznej jest odcinek drogi krajowej nr 63, przebiegającej przez gminę. Ruch związany z tą trasą charakteryzuje się znacznym

51

udziałem pojazdów ciężkich (ok. 20% łącznej liczby pojazdów). Na odcinkach skrzyżowań notuje się największe natężenie ruchu (ok. 500 poj./godz.). Zagrożenie hałasem drogowym, zwłaszcza ulicznym, stanowi około 80% wszystkich zagrożeń akustycznych w środowisku. Zwiększający się ciągle ruch tranzytowy powoduje znaczny wzrost zanieczyszczenia powietrza emisją spalin oraz uciążliwości związane z hałasem. Corocznie notuje się ok. 10% wzrost liczby rejestrowanych pojazdów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: natężenie ruchu komunikacyjnego, udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), typ i stan techniczny pojazdów, nachylenie drogi, stan nawierzchni, płynność ruchu. Według informacji uzyskanych w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Mińsku Mazowieckim, we wsi Suchożebry w okolicy zabudowy mieszkaniowej poziom hałasu osiągał wartość ok. 71 dB, przekraczając dopuszczalne poziomy. Hałas przemysłowy Obiekty przemysłowe i usługowe są źródłami o uciążliwości lokalnej. Wśród nich najważniejszym źródłem jest obszar Przedsiębiorstwa „SOLBET Sp. z o.o” Solec Kujawski Zakład w Podnieśnie ze względu na pracę urządzeń w porze nocnej. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależy od parku maszynowego, zastosowanej izolacji hal produkcyjnych, a także prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nim terenów. Wewnątrz hal przemysłowych hałas może sięgać poziomu 80 - 125 dB i w znacznym stopniu przenosić się na tereny sąsiadujące. Zagrożenie hałasem przemysłowym wynika także z niewłaściwej lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie zakładów przemysłowych i usługowych, jak też jest zależne od rodzaju, liczby i sposobu rozmieszczenia źródeł hałasu, skuteczności zabezpieczeń akustycznych oraz ukształtowania i zagospodarowania sąsiednich terenów. Hałas komunalny W skali kraju około 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania nieodpowiednich materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrzosiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową. Istotnym źródłem jest sprzęt grający używany przez turystów i mieszkańców gminy w miejscach przeznaczonych do wypoczynku i rekreacji. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy hałas wewnątrz budynku, spowodowany wadliwym funkcjonowaniem urządzeń, np. hydroforów, pieców. Według polskiej normy, poziom hałasu pochodzący od instalacji i urządzeń budynku może wynosić w ciągu dnia 30-40 dB, nocą 25-30 dB. 6.3.2. Stan wyjściowy dla sektora: Promieniowanie elektromagnetyczne

Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska pola elektromagnetyczne definiuje się jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0Hz do 300 GHz. Współczesna cywilizacja opiera się na technologiach wykorzystujących prąd elektryczny oraz pola elektromagnetyczne. Praktycznie, źródłem promieniowania jest każda instalacja, każde urządzenie, w którym następuje przepływ prądu (np. sieci energetyczne, stacje radiowe i telewizyjne, aparaty telefonii komórkowej, stacje bazowe telefonii komórkowej, radiotelefony, CB-radio, urządzenia radiowo-nawigacyjne, radiowo-komunikacyjne, urządzenia elektryczne wykorzystywane w przemyśle lub w gospodarstwach domowych).

52

Zagadnienia związane z promieniowaniem elektromagnetycznym należą do najmniej rozpoznanych w gminie Suchożebry. Zgodnie z Prawem ochrony środowiska oceny poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku dokonuje się w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Wykonanie badań poziomów pół elektromagnetycznych w środowisku jest zadaniem Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska. Na terenie gminy Suchożebry ani powiatu siedleckiego nie prowadzono badań poziomu pól elektromagnetycznych. Pomiary wykonane Pomiary przeprowadzono natomiast w 2006 roku w mieście Siedlce przy ulicy Błonie. Nie wykazały one przekroczeń dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych, których wartości są podane w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz.U z 2003 r. Nr 192, poz. 1883). Główne źródła pól elektromagnetycznych stanowią: • linie elektroenergetyczne, • obiekty radiokomunikacyjne (stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii

komórkowych itp.), • stacje radiolokacyjne. Z punktu widzenia ochrony środowiska znaczenie mają linie i stacje elektroenergetyczne o napięciach znamionowych równych co najmniej 110 KV i wyższych. Zachowania wymaga istniejąca sieć średniego napięcia 15 KV, która składa się ze stacji transformatorowych słupowych i wieżowych 15/0,4 KV zasilanych liniami napowietrznymi w układzie promieniowym. Duży udział w emisji promieniowania mają stacje bazowe telefonii komórkowej ze swoimi antenami sektorowymi i antenami radiolinii (antena sektorowa służy do komunikacji z telefonem komórkowym, natomiast antena radiolinii służy do komunikacji między stacjami bazowymi).

Rysunek 7. Stacje telefonii komórkowej na terenie gminy Suchożebry

W przypadku stacji bazowych telefonii komórkowej pola elektromagnetyczne są wypromieniowywane na bardzo dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi. Wokół

53

budowanych stacji bazowych telefonii komórkowych istnieje możliwość tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania. Negatywna konsekwencja lokalizacji anten na dużych wysokościach jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wspornych, które szpecą krajobraz. Należy mieć na uwadze, że oddziaływanie promieniowania niejonizującego na środowisko będzie stale wzrastać, co związane jest z postępem cywilizacyjnym. Na podstawie planów rozwoju sieci energetycznych sporządzonych przez Zakład Energetyczny w Warszawie Rejon w Siedlcach ustalono, że na terenie gminy nie przewiduje się budowy urządzeń wysokiego napięcia 110 kV, 220 kV, 400 kV. Istniejącą linię wysokiego napięcia 110 kV Siedlce – Siemiatycze przewiduje się do demontażu. Po wybudowaniu przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne stacji 400/220/110 kV w Ujrzanowie, linia ta zostanie wybudowana z pominięciem gminy Suchożebry. Nie planuje się również w najbliższych latach budowy stacji przesyłowej 110/15 kV. Podstawowe zasilanie odbywać się będzie z istniejącej stacji 110/15 kV zlokalizowanej w Siedlcach ul. Spokojna. W przypadku linii magistralnych średniego napięcia 15 kV, to planowana jest: • modernizacja linii średniego napięcia na trasie Niwiski /gm. Mokobody/ - Podnieśno wraz

z modernizacją powiązania do magistrali Kotuń – Mokobody. • przebudowa promieniowego odgałęzienia od magistrali Siedlce – Sokołów Podlaski

w miejscowościach Borki Siedleckie – Krześlin z wykorzystaniem powiązania do magistrali Siedlce – Hołubla.

• modernizacja z przebudową istniejącego powiązania pomiędzy magistralą Siedlce – Hołubla linii elektroenergetycznych w miejscowościach Krynica – Nakory

Lokalne urządzenia elektroenergetyczne 220/380 V - modernizacja polegająca na wymianie urządzeń wyeksploatowanych i montażu nowych urządzeń planowana jest w miejscowościach: Brzozów, Sosna-Korabie, Sosna-Trojanki, Sosna-Kozółki, /Plan jest sporządzony w RE Siedlce/, częściowej modernizacji wymagają miejscowości: Kownaciska, Podnieśno, Suchożebry, Krynica, Krześlinek, Nakory, Wola Suchożebrska. 6.3.3. Program działań dla sektora: Oddziaływanie hałasu i pól elektromagnetycznych

Cele strategiczne do 2017 roku

Zmniejszenie uciążliwości hałasu komunikacyjnego

Ochrona przed promieniowaniem elektromagnetycznym Cele długoterminowe do roku 2017 i krótkoterminowe do 2013 roku: 1. Ograniczanie hałasu na terenach, gdzie jest on odczuwalny jako uciążliwy, szczególnie na

terenach gęstej zabudowy mieszkalnej 2. Utrzymanie aktualnego poziomu hałasu w obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest

korzystna 3. Ochrona ludności gminy przed oddziaływaniem promieniowania elektromagnetycznego Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Ochrona przed hałasem polega na dwojakiego rodzaju działaniach: • zapobieganiu powstawania hałasu

54

• zapobieganiu przenikania hałasu do środowiska Najważniejszym celem w zakresie ochrony środowiska przed hałasem jest zmniejszenie skali narażenia mieszkańców gminy Suchożebry na ponadnormatywny hałas, co dotyczy przede wszystkim hałasu emitowanego przez środki transportu. Konieczne jest: • systematyczne usprawnianie ruchu drogowego, • budowa nowych odcinków dróg z zapewnieniem właściwej ochrony przed hałasem już w fazie

realizacji inwestycji, • modernizacja nawierzchni istniejących. Należy także propagować stosowanie odpowiednich materiałów budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej. Dobrą metodą redukcji hałasu jest wymiana okien na dźwiękoizolacyjne, które zapewnią warunki komfortu akustycznego wewnątrz pomieszczeń zamkniętych. Wymagania dotyczące izolacyjności okien według wymagań normy zależą od poziomu dźwięku hałasu samochodowego określonego dla szesnastu godzin pory dziennej oraz ośmiu godzin nocy. Ochrona przed hałasem przemysłowym będzie polegać na:

• modernizacji urządzeń wytwarzających hałas w zakładach, • właściwej lokalizacji obiektów, które mogą być potencjalnym źródłem hałasu, na terenach

wyznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Prewencją jest również pilnowanie prawidłowości przebiegu procedur w spawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy. Zagrożenie promieniowaniem niejonizującym może być stosunkowo łatwo wyeliminowane lub ograniczone, pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej separacji przestrzennej człowieka od pól przekraczających określone wartości graniczne. Zasady ochrony przed promieniowaniem elektromagnetycznym i sposób jego kontroli podaje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku. Zagadnienia te uwzględnione zostały również w przepisach sanitarnych, prawie zagospodarowania przestrzennego, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy oraz w prawie budowlanym. Dla terenów przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniowa wyznaczono wartość składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego 50 Hz w wysokości 1 kV/m. Dla pozostałych terenów, na których przebywanie ludności jest dozwolone bez ograniczeń, ustalono wysokość składowej elektrycznej pola elektromagnetycznego o częstotliwości 50 Hz w wysokości 10 kV/m, a magnetycznej 60 kV/m. Należy unikać lokalizacji nowych budynków mieszkalnych w bliskim sąsiedztwie linii elektroenergetycznych lub stacji transformatorowych wysokiego napięcia.

W celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem źródeł promieniowania elektromagnetycznego, należy dążyć do lokalizowania wysokich konstrukcji wspornych poza miejscami objętymi szczególna ochroną, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Należy także wprowadzić zasadę lokalizacji kilku źródeł promieniowania na jednej konstrukcji wsporczej, o ile jest to technicznie możliwe. Wszystkie nowo oddawane stacje elektroenergetyczne i linie o napięciu znamionowym 110 kV lub wyższym oraz instalacje radiokomunikacyjne, radionawigacyjne i radiolokacyjne, emitujące pola elektromagnetyczne, których równoważna moc promieniowana izotopowo wynosi nie mniej niż 15 W, emitujące pola elektromagnetyczne o częstotliwościach od 30 kHz do 300 GHz podlegać będą procedurze ocen oddziaływania na środowisko.

55

7. Zrównoważone wykorzystanie surowic, materiałów, wody i energii

7.1. Racjonalizacja użytkowania wody do celów produkcyjnych i konsumpcyjnych Cel strategiczny do 2017 roku Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Relatywne zmniejszenie zużycia wody w sektorze komunalnym

Działania zmierzające do zmniejszenia zużycia wody polegać będą na skoncentrowaniu wysiłków na obniżeniu popytu na wodę, co jest przeciwieństwem do metody zaspokajania rosnącego zapotrzebowania na wodę poprzez zwiększanie jej podaży. Prowadzone będą głównie działania edukacyjne, ukierunkowane na zmianę nawyków korzystania z wody wśród mieszkańców oraz wprowadzenie nowych przyzwyczajeń mających na celu zrównoważone korzystanie z zasobów wodnych. Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania 1. Zmniejszenie strat wody w systemach przesyłowych 2. Wspieranie działań mających na celu zmniejszenie zużycia wody w gospodarstwach domowych

(modernizacja urządzeń, stosowanie urządzeń wodooszczędnych) 3. Prowadzenie działań edukacyjno – informacyjnych w zakresie konieczności i możliwości

oszczędzania wody W gospodarstwie domowym można zmniejszyć zużycie wody dzięki: • rozważnemu i świadomemu obchodzeniu się z wodą, • zainstalowaniu wodooszczędnych urządzeń, • przemyślanym zakupom nowych urządzeń. Podstawowe zasady, jakie należy przekazywać mieszkańcom, dotyczą następujących kwestii: • nie zostawianie otwartego kranu, gdy nie jest to niezbędne, • naprawy cieknących urządzeń - kranów lub rezerwuarów • oszczędzanie wody w łazience – korzystanie z prysznica, zamiast z kąpieli. • zmywanie naczyń - na kilkakrotne zmywanie małej ilości naczyń zużywa się więcej wody

i środków myjących niż na dużą partię jednorazowo. • wypracowanie wodooszczędnych przyzwyczajeń dotyczących prania bielizn: wypełnianie

całkowicie pralki, nie stosowanie prania wstępnego, skrócenie programu płukania bielizny. • ograniczenie podlewanie ogródka • zaopatrzenie się w wodooszczędną końcówkę prysznica • zakup urządzeń ograniczających przepływ wody (perlator) • zakup stoperów do urządzeń w toalecie lub montaż przycisków dwudzielnych • wykonanie izolacji rur wodociągowych • podłączenie odpływu umywalki do rezerwuaru muszli klozetowej • zainstalowanie wodooszczędnego rezerwuaru • instalacja baterii jednouchwytowych • kupno nowych urządzeń, kierując się zużyciem przez nie wody i energii (np. pralki) • kupno termy czy kotła o odpowiedniej wydajności

56

• instalacja zbiornika na wodę deszczową (np. do podlewania ogródka, spłuczki w toalecie)

7.2. Zmniejszenie zużycia energii Cel strategiczny do 2017 roku Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Relatywne zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i cieplnej

1. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń 2. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej, w obiektach mieszkalnych, usługowych

i przemysłowych 3. Poprawa parametrów energetycznych budynków (termomodernizacja) 4. Racjonalizacja zużycia i oszczędzanie energii przez społeczeństwo gminy Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Zmniejszenie zużycia energii, zwłaszcza w sektorze komunalnym, związane będzie z nieuniknionym wzrostem cen tej energii. Osiągnięcie celu uwarunkowane jest czynnikami makroekonomicznymi, m.in. dalszym urealnieniem cen energii, np. poprzez wliczenie w jej cenę jednostkową kosztów środowiskowych (opłaty produktowe od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska). W celu zmniejszenia poboru energii proponuje się następujące działania: • propagowanie wśród mieszkańców gminy zachowań, które zmniejszą pobór energii elektrycznej

lub zapotrzebowanie na energię cieplną. Mogą to być: obniżanie temperatury pomieszczeń w nocy i podczas nieobecności w domu. Obniżenie w tych okresach temperatury w pomieszczeniach do bezpiecznego poziomu, tzw. temperatury dyżurnej, wynoszącej zwykle około 10 - 12oC, pozwala znacząco obniżyć zużycie energii.

• kontrola stanu technicznego urządzeń grzewczych. Wpływ na koszty ogrzewania ma również stan techniczny i poziom technologiczny znajdujących się tam instalacji grzewczych. Często stosuje się w nich wodę nieuzdatnioną, skutkiem czego, po latach eksploatacji, przekroje czynne są znacznie zmniejszone przez zarastający je kamień. Armatura jest nieszczelna i niesprawna. Instalacja grzewcza wymaga czyszczenia chemicznego, a nawet częściowej lub całkowitej wymiany. W takim przypadku należy, w miarę możliwości, stosować instalacje mało-wodne z zamkniętym naczyniem zbiorczym, z odpowietrzaniem na każdym grzejniku, zaopatrzone w zawory termostatyczne.

• propagowanie prac termomodernizacyjnych. Po dociepleniu ścian i stropów, oraz wymianie okien zapotrzebowanie na ciepło jest niższe. Warto zwrócić uwagę na możliwości, jakie stwarza ustawa termomodernizacyjna z dnia 18.12.1998r. Pozwala ona bowiem na uzyskanie kredytu bankowego na sfinansowanie do 80% kosztów termomodernizacji przy spełnieniu określonych warunków energetycznych (wymagane pewne procentowe zmniejszenie zużycia energii) i finansowych. Zgodnie z wymaganiami ustawy, roczne oszczędności kosztów ogrzewania powinny wystarczyć na obsługę i spłatę rat kapitałowych kredytu. W ramach termomodernizacji można np. docieplić ściany zewnętrzne, stropodachy i stropy nad piwnicami, wyremontować stolarkę okienną i drzwiową, wymienić okna na energooszczędne z szybami z powłoką niskoemisyjną, wymienić kotły lub zmodernizować węzeł cieplny, wymienić lub zmodernizować istniejącą instalację c.o. z uwzględnieniem montażu regulatorów podpionowych i zaworów termostatycznych, zamontować automatykę pogodową w węźle cieplnym. W wyniku opłacalnych działań termomodernizacyjnych

57

w 70% obiektów można zmniejszyć zużycie energii pierwotnej co najmniej o 30% (w 35% co najmniej o 50%).

• stosowanie energooszczędnych źródeł światła, co pozwala zaoszczędzić do 80% energii zużywanej na oświetlenie. Opłaca się wymienienie tradycyjnych źródeł światła (żarówki, świetlówki) na energooszczędne (świetlówki kompaktowe, sodówki). Żarówki kompaktowe zużywają o 80% mniej energii niż tradycyjne, pracując przy tym 6-12 razy dłużej (od 6 do 12 tys. godzin, zwykłe żarówki ok.1 tys. godzin). Wystarczą średnio na sześć-osiem lat, a koszt ich zakupu zwraca się blisko po roku. W układach z tradycyjnymi świetlówkami rurowymi także istnieją możliwości osiągnięcia znaczących oszczędności energetycznych. Zastosowanie do ich zasilania układów wysokiej częstotliwości pozwala oszczędzić 20 - 30 % energii elektrycznej, powodując jednocześnie podwyższenie komfortu użytkowania oświetlenia poprzez eliminację problemu pulsacji strumienia świetlnego, który bywa często uciążliwy. Układy wysokiej częstotliwości są także mniej kłopotliwe w eksploatacji i ich zastosowanie powoduje wydłużenie trwałości świetlówek.

• dążenie do zmniejszenia energii zużywanej n podgrzanie ciepłej wody. Prawie jedna czwarta część energii zużywanej w gospodarstwach domowych przeznaczona jest na podgrzewanie wody. Zużycie energii można zmniejszyć przez regulację temperatury, izolowanie rur i zbiorników, zatrzymanie cyrkulacji ciepłej wody, właściwą konserwację instalacji, stosowania do podgrzewania wody alternatywnych źródeł energii

Do działań władz gminnych należeć będzie wprowadzanie energooszczędnego oświetlania ulic i budynków użyteczności publicznej.

7.3. Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych Aktualnie (2010 rok) w Polsce udział odnawialnych źródeł energii elektrycznej (bez współspalania) w produkcji ogółem wynosi poniżej 4%, przy czym dominuje zużycie biomasy (98%) oraz energii wodnej (1,8%). Pozostałe źródła mają charakter marginalny. Krajowy Plan Rozwoju zakłada, że do 2012 roku cała elektroenergetyka powinna dążyć do 9% udziału energii odnawialnej w energii sprzedanej odbiorcom Działaniem stymulującym rozwój energetyki odnawialnej jest wprowadzenie obowiązku zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne energii ze źródeł odnawialnych. Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Zwiększenie wykorzystania energii z regionalnych źródeł odnawialnych

1. Rozpoznanie możliwości szerszego zastosowania oraz wprowadzenia nowych metod

wykorzystania energii odnawialnej na terenie gminy 2. Działalność edukacyjno – informacyjna z zakresie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych

i energii niekonwencjonalnej, w tym rozwiązań technologicznych, administracyjnych i finansowych

Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania

Szczegółowe informacje dotyczące możliwości zastosowania energii odnawialnej zawarte zostały w opracowaniu pt. „Program możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii na Mazowszu”, opracowanym przez Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego (źródło: http://www.mazovia.pl/?a=news&id=2905&gm=0&sm=87). Wskazana jest okresowa aktualizacja wiedzy o zmianach w ustawodawstwie prawnym w obszarze energetyki odnawialnej oraz gospodarki odpadami. Spodziewane są istotne zmiany zarówno w prawie unijnym jak i krajowym.

58

8. Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna, czyli podnoszenie świadomości ekologicznej całego społeczeństwa jest podstawowym warunkiem spełnienia założeń idei zrównoważonego rozwoju. Edukacja ekologiczna należy do działań o charakterze ciągłym i długofalowym. Na terenie gminy Suchożebry edukacja ekologiczna przeprowadzana jest w sposób prawidłowy, choć mało różnorodny. W najszerszym zakresie zadania z zakresu edukacji ekologicznej wypełnia Urząd Gminy, a także szkoły i organizacje pozarządowe. Edukacja ekologiczna prowadzona była w zorganizowanym systemie kształcenia uczniów na wszystkich szczeblach systemu oświaty. Prowadzone były następujące działania: • Realizacja zajęć zawierających elementy edukacji ekologicznej w przedszkolach i szkołach. • Uczestnictwo uczniów w olimpiadach, konkursach i różnych programach ekologicznych • Ponadprogramowa edukacja z zakresu ekologii i ochrony środowiska, prowadzenie odrębnych

zajęć dotyczących ochrony środowiska, organizowanie zajęć w terenie, prowadzenie ekologicznych kół zainteresowań, wykonywanie ekspozycji, kronik prezentujących osiągnięcia uczniów w poznawaniu i ochronie środowiska

• Zaangażowanie szkół i uczniów w akcjach sprzątania terenu gminy, sadzenia drzew i pielęgnacji zieleni, opieki nad zwierzętami, zbierania surowców wtórnych

Cel długoterminowy do roku 2017 i krótkoterminowy do 2013 roku:

Wykształcenie u mieszkańców gminy Suchożebry nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności za stan i ochronę środowiska.

Kierunki działań długo- i krótkoterminowych oraz zadania Edukacja ma za zadanie wykształcić nowe spojrzenie na środowisko i jego walory oraz nauczyć jak chronić przyrodę i racjonalnie korzystać z jej dóbr. Adresatem edukacji ekologicznej będą zarówno uczniowie szkół wszystkich szczebli, przedszkoli oraz innych grup zorganizowanych typu: drużyny harcerskie, koła zainteresowań, koła krajoznawcze, turystyczne, a także wszyscy mieszkańcy gminy. Cele w zakresie edukacji ekologicznej będą realizowane poprzez: • kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań oraz przekazywanie informacji o właściwych

sposobach postępowania dla poszczególnych grup społeczeństwa, • upowszechnienie i zapewnienie każdemu mieszkańcowi dostępu do informacji na temat

możliwości ochrony środowiska i wynikających z tego korzyści zdrowotnych, ekologicznych i ekonomicznych,

• wprowadzenie lub kontynuacja edukacji na temat ochrony środowiska w szkolnictwie wszystkich szczebli,

• włączenie tematyki ochrony środowiska do działań i projektów realizowanych przez różnego rodzaju grupy społeczne i podmioty gospodarcze,

• włączenie tematyki ochrony środowiska do artykułów prasowych i różnego rodzaju publikowanych biuletynów, także elektronicznych,

• integracja trwałych grup mieszkańców, współpracujących z samorządem lokalnym, podejmujących nowe wyzwania w zakresie edukacji ekologicznej.

Działające w Polsce organizacje odzysku mają do zaoferowania wiele programów ekologicznych poruszających przede wszystkim tematykę ochrony środowiska i gospodarki odpadami, które mogą

59

być pomocne w prowadzeniu omawianych działań przez jednostki samorządowe. Dotyczy to zarówno organizacji odzysku prowadzących działalność w zakresie odpadów opakowaniowych, jak również tych, które prowadzą działalność w zakresie odpadów niebezpiecznych (np. baterii). W oparciu o ww. programy edukacyjne można stworzyć spójny program poruszający wszystkie zagadnienia związane z całością tematu ochrony środowiska. Przykładami wspierania ekologicznych działań szkół jest między innymi współfinansowanie, wspólna organizacja i pomoc merytoryczna w takich przedsięwzięciach jak: • organizacja Dnia Ziemi czy Światowego Dnia Ochrony Środowiska, • prowadzenie programów autorskich czy innowacji pedagogicznych w szkołach, • programy edukacyjne np. związane z ochrony środowiska i gospodarowaniem odpadami

w gminie (powiecie) lub innym realizowanym przez gminę przedsięwzięciem na rzecz środowiska,

• konkursy związane z tematyką ochrony środowiska i gospodarki odpadowej, • udział pracowników samorządowych w zajęciach terenowych klas bądź kół przyrodniczych,

w charakterze specjalistów, w zakresie określonym tematem zajęć terenowych, • udostępnianie i popularyzacja informacji, w tym także materiałów drukowanych, na temat

zagrożeń i prośrodowiskowych działań gminy (powiatu), celem wspólnej edukacji mieszkańców tego terenu,

• prenumerata czasopism przyrodniczych i ekologicznych, • wzbogacanie bibliotek szkolnych w materiały dydaktyczne przydatne w realizacji zagadnień

związanych z gospodarka odpadową, ekologią i ochroną środowiska, • wspieranie programów i ekologicznych przedsięwzięć szkół w niezbędne pomoce naukowe

wykorzystywane podczas realizacji tych działań. Najlepszym i najefektywniejszym sposobem podniesienia świadomości ekologicznej dorosłych jest zaangażowanie mieszkańców w procesy decyzyjne. Wymaga to szerokiego informowania społeczeństwa o stanie środowiska, możliwościach prawnych uczestniczenia w podejmowaniu decyzji mających wpływ na obecny i przyszły stan. Edukacja ekologiczna dorosłych powinna być połączona również z rozrywką społeczności lokalnych, w czasie której mogą być również propagowane treści ekologiczne. Imprezy takie jak festyny, wystawy, konkursy, wycieczki, koncerty itp. zazwyczaj przeznaczone są dla całych rodzin. Tym samym jest sposobność do włączania dzieci w prezentacje ekologiczne i przekazywanie wiedzy rodzicom zaangażowanym w występy dzieci.

9. POTENCJALNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PROGRAMU Warunkiem wdrożenia zapisów Programu jest pozyskanie środków finansowych na realizację poszczególnych zadań. W odniesieniu do obecnego programu zakłada się, że część środków pochodzić będzie z otrzymanych z UE dotacji, a także z budżetu gminy, powiatu i województwa, wojewódzkiego i narodowego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej. Środki finansowe na realizację Programu będą pochodziły także z pozostałych funduszy ekologicznych i innych funduszy celowych. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Część działań finansowana będzie przez gminę poprzez zaciągnięcie kredytów komercyjnych i w międzynarodowych instytucjach finansujących. Dobrym rozwiązaniem jest też zawiązywanie spółek partnerskich publiczno – prywatnych z zainteresowanymi inwestorami, co nie pozbawia władz samorządowych wpływu na decyzje związane z daną inwestycją.

60

Zadania wyznaczone w Programie mają swoje odzwierciedlenie w priorytetach funduszy ekologicznych. Istnieje realna szansa uzyskania wsparcia z tych źródeł. Z najważniejszych należy wymienić zadania z zakresu gospodarki wodno – ściekowej, likwidacji niskiej emisji, ochrony wód, ochrony powietrza, ochrony przyrody i krajobrazu. W zakresie uzyskania kredytów bankowych duże szanse mają inwestycje z zakresu ochrony atmosfery, a także wspierające rozwój odnawialnych źródeł energii (np. energia wiatrowa, kotłownie na biopaliwo, itp.).

10. ZARZĄDZANIE OCHRON Ą ŚRODOWISKĄ I PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA

Zarządzanie środowiskiem odbywa się na kilku szczeblach. W gminie zarządzanie dotyczy działań własnych, a także jednostek organizacyjnych obejmujących działania podejmowane przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska. Także administracja publiczna szczebla powiatowego i wojewódzkiego realizuje, w ramach swoich obowiązków i kompetencji, zadania związane z zarządzaniem środowiskiem gminy. Działania władz gminy Suchożebry polegać będą na: • koordynowaniu działań z zakresu ochrony środowiska prowadzonych na terenie gminy, • stanowieniu prawa lokalnego – w formie podejmowania uchwał oraz decyzji administracyjnych

związanych z zawartością Programu, • wykonywaniu zadań wyznaczonych w Programie oraz wynikających z odpowiednich przepisów

prawnych, • pełnieniu funkcji kontrolnej dla podejmowanych zadań związanych ze środowiskiem, • kreowanie i wspieranie działań ukierunkowanych na poprawę środowiska gminy, które

prowadzone są z udziałem partnerów – podmiotów zewnętrznych, • zawieraniu kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi

w działaniach związanych ze środowiskiem. Zadania kontrolne wykonuje WIOŚ. Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce mają plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe), które zapewniają kompleksowe rozwiązanie zabudowy gminy, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki wodnej, odprowadzania ścieków, gospodarki odpadami, zaopatrzenia w ciepło i energię, systemów transportowych i komunikacji publicznej oraz urządzania i kształtowania terenów zieleni. Do instrumentów prawno-administracyjnych należą też kompetencje kontrolne, które posiada w największym stopniu wojewoda, co wynika z podporządkowania mu wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, wykonującego w jego imieniu zadania Inspekcji Ochrony Środowiska. Kontrolę przestrzegania i stosowania przepisów ochrony środowiska sprawują również marszałek województwa, Starosta Powiatu oraz Wójt Gminy Suchożebry w zakresie objętym właściwością tych organów.

11. Sposób kontroli oraz dokumentowania realizacji Programu Wójt Gminy Suchożebry odpowiada za wdrożenie systemu opracowanego w Programie ochrony środowiska i jest zobowiązany do opracowania oraz wdrożenia systemu monitoringu. System monitoringu i oceny zadań oraz celów zawartych w Programie ochrony środowiska obejmuje: obligatoryjne terminy zawarte w aktach prawnych, system sprawozdawczości organów urzędowych

61

i podmiotów gospodarczych. Kontrola realizacji Programu wymaga także oceny stopnia realizacji przyjętych w nim celów i działań, przewidzianych do wykonania w określonym terminie. Należy systematycznie oceniać też stopień rozbieżności między założeniami a realizacją Programu oraz analizować przyczyny tych niespójności. Opiniowanie projektu Programu Proces uchwalania aktualizacji Programu jest poprzedzony etapem opiniowania. Zgodnie z ustawą projekt Programu podlega zaopiniowaniu przez Zarząd Powiatu Siedleckiego. Raport z postępów we wdrażaniu planu Zgodnie z Prawem ochrony środowiska, Wójt co 2 lata sporządza raport z wykonania Programu ochrony środowiska i przedstawia go Radzie Gminy. W 2012 roku nastąpi ocena realizacji przedsięwzięć priorytetowych przewidzianych do realizacji w latach 2010 - 2011. Ten cykl będzie się powtarzał co dwa lata, co zapewni ciągły nadzór nad wykonaniem Programu. Raport z realizacji Programu ochrony środowiska będzie obejmował: • ocenę stopnia realizacji określonych w Programie celów i kierunków działań, • sprawozdanie z wykonanych zadań pozainwestycyjnych i inwestycyjnych, • zgodność wykonanych zadań z harmonogramem prac, • sprawozdanie z realizacji harmonogramu finansowania założonych przedsięwzięć. Raport może zawierać także informacje dotyczące zaistniałych zmian w aktach prawnych, założeniach podstawowych, programach i planach wyższego rzędu, itp., co będzie powodować konieczność weryfikacji Programu i jego aktualizację. Wskaźniki monitorowania efektywności Programu System monitoringu realizacji Programu ochrony środowiska składa się z podstawowych elementów: • monitoring środowiska, • monitoring wdrażania zapisów Programu ochrony środowiska, a także jego przygotowania, oceny

i aktualizacji, • monitoring społeczny (odczucia i skutki), • monitoring, inspekcje i egzekucje leżące w zakresie zadań WIOŚ i innych instytucji. Podstawą monitoringu realizacji Programu jest sprawozdawczość oparta na wskaźnikach odzwierciedlających stan środowiska i presję na środowisko. W celu nadzoru nad realizacją opracowanego Programu, przyjęto wskaźniki, które będą pomocne w przedstawianiu stopnia realizacji założonych zadań. Analiza tych wskaźników będzie podstawą do korekty i weryfikacji przedsięwzięć planowanych w Programie ochrony środowiska.

Tabela 14. Wskaźniki efektywności Programu

Lp. Wskaźniki Jednostka

miary Źródło danych

Ocena jakości wód podziemnych: klasa ogólna -

1. wskaźniki decydujące o klasie jakości (wartości średnioroczne)

l monitoring wód podziemnych WIOŚ

2. Zużycie wody na potrzeby gospodarki dam3/rok BDRa

a BDR – Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

62

Lp. Wskaźniki Jednostka

miary Źródło danych

narodowej i ludności (ogółem)

3. Zużycie wody przez gospodarstwa domowe

dam3/rok BDR

4. Zużycie wody w przeliczeniu na mieszkańca

m3/rok BDR

5. Zużycie wody w przeliczeniu na odbiorcę

m3/rok BDR

6. Zużycie wody na potrzeby przemysłu dam3/rok BDR

7. Pobór wód powierzchniowych na potrzeby przemysłu

dam3/rok BDR

8. Pobór wód podziemnych na potrzeby przemysłu

dam3/rok BDR

9. Długość czynnej wodociągowej sieci rozdzielczej

km BDR

10. Ludność korzystająca z sieci wodociągowej / w % ogółu ludności

osoba / % BDR

11. Długość czynnej sieci kanalizacyjnej km BDR

12. Ludność korzystająca z sieci kanalizacyjnej / w % ogółu ludności

osoba / % BDR

13. Stosunek długości sieci wodociągowej do kanalizacyjnej

- obliczono na podstawie danych z BDR jako

stosunek długości czynnej sieci wodociągowej do kanalizacyjnej

14. Komunalne oczyszczalnie ścieków biologiczne

liczba obiektów

BDR

15. Komunalne oczyszczalnie ścieków z podwyższonym usuwaniem biogenów

liczba obiektów

BDR

16. Liczba ludności obsługiwana przez komunalne aoczyszczalnie ścieków (ogółem)

osoba BDR

17. Ścieki oczyszczane przez komunalne oczyszczalnie ścieków i odprowadzane ogółem

dam3/rok BDR

18. Ścieki oczyszczane biologicznie i z podwyższonym usuwaniem biogenów w % ścieków ogółem

% BDR

19. Ładunek BZT5 w ściekach komunalnych po oczyszczeniu

kg/rok BDR

20. Ładunek ChZT w ściekach komunalnych po oczyszczeniu

kg/rok BDR

21. Zawiesina w ściekach komunalnych po oczyszczeniu

kg/rok BDR

22. Ładunek azotu ogólnego w ściekach komunalnych po oczyszczeniu

kg/rok BDR

23. Ładunek fosforu ogólnego w ściekach komunalnych po oczyszczeniu

kg/rok BDR

24. Ścieki przemysłowe odprowadzone ogółem

dam3/rok BDR

25. Ścieki przemysłowe odprowadzone bezpośrednio do wód lub do ziemi / w tym wymagające oczyszczania

dam3/rok BDR

26. Odsetek ścieków przemysłowych oczyszczanych ze ścieków wymagających oczyszczenia

% obliczono na podst. BDR

(stosunek ilości ścieków oczyszczanych ze ścieków odprowadzonych bezpośrednio do wód

a BDR – Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

63

Lp. Wskaźniki Jednostka

miary Źródło danych

odprowadzanych bezpośrednio do wód lub do ziemi

lub do ziemi do ilości ścieków wymagających oczyszczania odprowadzanych bezpośrednio do

wód lub do ziemi)

27. Ścieki oczyszczane przez oczyszczalnie przemysłowe (razem)

dam3/rok BDR

28.

Ładunek BZT5 w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze)

kg/rok BDR

29.

Ładunek ChZT w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze)

kg/rok BDR

30.

Zawiesina w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze)

kg/rok BDR

31.

Ładunek chlorków i siarczanów w ściekach przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi (ścieki oczyszczane, nie oczyszczane i wody chłodnicze)

kg/rok BDR

32. Przepustowość komunalnych i przemysłowych oczyszczalni ścieków

dam3/dobę BDR

33. Nakłady inwestycyjne na gospodarkę ściekową i ochronę wód

tys. zł BDR

34.

Nakłady i środki trwałe poniesione na inwestycje przyczyniające się do poprawy jakości powietrza atmosferycznego

tys. zł BDR

35. Jakość powietrza - klasa (wg kryterium ochrona zdrowia)

- WIOŚ – Roczna ocena powietrza

36. Liczba zdarzeń mających znamiona poważnej awarii w okresie sprawozdawczym

ilość GIOŚ

37. Liczba zarejestrowanych pożarów ilość straż pożarna 38. Ilość anten telefonii komórkowej sztuk UKE

39. Parki spacerowo-wypoczynkowe

ha / %

powierzchni gminy

BDR

40. Zieleńce

ha / %

powierzchni gminy

BDR

41. Zieleń uliczna

ha / %

powierzchni gminy

BDR

42. Tereny zieleni osiedlowej

ha / %

powierzchni gminy

BDR

43. Lasy

ha / %

powierzchni gminy

BDR

64

Lp. Wskaźniki Jednostka

miary Źródło danych

44. Powierzchnia terenów o szczególnych walorach przyrodniczych prawnie chronionych

ha / % powierzchni

gminy BDR

45. Obszary chronionego krajobrazu

ha / %

powierzchni gminy

BDR

46. Użytki ekologiczne

ha / %

powierzchni gminy

BDR

47. Pomniki przyrody ilość BDR

48. Obszar NATURA 2000

ha / %

powierzchni gminy

BDR

49. Nasadzenia / ubytki drzew w ciągu roku szt. nasadzeń / szt. ubytków

BDR

50. Nasadzenia / ubytki krzewów w ciągu roku

szt. nasadzeń / szt. ubytków

BDR

51. Nakłady inwestycyjne na ochronę różnorodności biologicznej i krajobrazu

tys. zł BDR

52. Użytki rolne ha BDR

53. Tereny zdegradowane ha / % RDOŚ

54. Tereny zrekultywowane w ciągu roku ha

55.

Nakłady inwestycyjne na ochronę i przywrócenie wartości użytkowej gleby, ochrona wód powierzchniowych i podziemnych

tys. zł BDR

56. Długość sieci gazowej (ogółem) km BDRa

57. Liczba odbiorców gazu, gospodarstwa domowe

ilość BDR

58. Korzystający z instalacji gazowej w % ogółu ludności

% BDR

59. Zużycie gazu w gospodarstwach domowych

hm3 BDR

60. Zużycie gazu w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na mieszkańca

m3 BDR

61. Zużycie gazu w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na odbiorcę

m3 BDR

62. Nakłady inwestycyjne na działalność związaną z oszczędzaniem energii

tys. zł BDR

63. Nakłady poniesione na edukacje ekologiczną z budżetu gminy

tys. zł Urząd Gminy

a BDR – Główny Urząd Statystyczny – Bank Danych Regionalnych

65

Załącznik nr 1 - Harmonogram rzeczowo finansowy na lata 2010 – 2013

Tabela 15. Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane w latach 2010-2013

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

OCHRONA PRZYRODY I KRAJOBRAZU OP 1. Propagowanie wśród mieszkańców dbałości o tereny chronione

OP 1.1. Uzupełnianie oznaczeń i zabezpieczeń pomników przyrody

1 000 RDOŚ Gmina

WFOŚIGW

OP 2.1. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury na terenach zieleni urządzonej

40 000 Gmina budżet gminy

OP 2.2. Zwiększenie nasadzeń drzew przy drogach i ulicach oraz drzew i krzewów śródpolnych

50 000 Gmina zarządcy dróg

Działanie koordynowane

budżet gminy środki zarządców dróg

OP 2.3. Stosowanie wymogu nasadzeń rekompensacyjnych w zamian za wydanie zezwolenia na wycinkę drzew lub krzewów

bdk

Gmina -

OP 2. Rozwój terenów zieleni

OP.2.4. Opracowanie gminnego planu zalesień gruntów rolnych o niskiej przydatności dla rolnictwa, nieużytków i innych gruntów nadających się do zalesienia – zwiększenie lesistości gminy

15 000 Gmina Powiat

Właściciele gruntów

Nadleśnictwo Działanie

koordynowane

budżet gminy budżet państwa środki właścicieli gruntów

OP 3. Ochrona krajobrazu kulturowego i konserwacja obiektów będących zabytkami

OP 3.1. Zwiększenie zakresu prac konserwatorskich w zabytkowych obiektach, które mają potencjał turystyczny

bd WUOZ Gmina

Prywatni właściciele obiektów Działanie

koordynowane

środki właścicieli obiektów

OP 4. Realizacja programu "Regionalny Projekt Turystyczny Wschodniego Mazowsza"

OP 4.1. Realizacja programu "Regionalny Projekt Turystyczny Wschodniego Mazowsza"

2 000 Gmina

budżet gminy

OCHRONA WÓD, RACJONALIZACJA ZUZYCIA WÓD W 1. Kontrola zagospodarowania ścieków bytowych

W 1.1. Kontrola indywidualnych posesji pod kątem szczelności zbiorników bezodpływowych i wywozu ścieków

bdk

Gmina

budżet gminy

66

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

W 1.2. Identyfikacja i ujawnianie nielegalnych odpływów ścieków do wód i ziemi w celu ich likwidacji

bdk

Gmina budżet gminy

W 2.1. Projekt oczyszczalni ścieków w Borkach Siedleckich

30 000 Gmina budżet gminy kredyty i pożyczki

W 2.2. Budowa przydomowych oczyszczalni scieków w Brzozowie

1 800 000 Gmina budżet gminy kredyty i pożyczki

W 2. Budowa oczyszczalni ścieków

W 2.3. Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków o wydajności do 7,5 m3/dobę na terenie gminy

2 071 318

Gmina właściciele obiektów

budżet gminy kredyty i pożyczki środki właścicieli obiektów

W 3. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej

W 3.1. Rozbudowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Przygody i Wola Suchożebrska oraz budowa przyłączy kanalizacyjnych

80 000 Gmina właściciele obiektów

budżet gminy kredyty i pożyczki środki właścicieli obiektów

W 4. Ograniczenie strat wody na przesyle

W 4.1. Bieżące remonty i naprawy sieci wodociągowej

bdk

Gmina Działanie

koordynowane

budżet gminy

W 5.1. Rozbudowa sieci wodociągowych

bdk Gmina Działanie

koordynowane

WFOŚiGW NFOŚiGW, budżet gminy środki zewnętrzne

W 5. Zapewnienie dobrej jakości wody do picia

W 5.2. Modernizacja ujęć wód i stacji uzdatniania wody

bdk Gmina Działanie

koordynowane

WFOŚiGW NFOŚiGW, budżet gminy środki zewnętrzne

W 6. Modernizacja obiektów melioracyjnych i urządzeń wodnych

W 6.1. Utrzymanie urządzeń melioracji podstawowych – odmulanie rowów

bdk Gmina Sołtysi Rolnicy

Wojewódzki Zarząd

Melioracji i Gospodarki

Wodnej

budżet gminy środki właścicieli rowów WZMiUW

POWIERZCHNIA ZIEMI

PZ 1. Rekultywacja i rewitalizacja terenów przekształconych

PZ 1.1. Rekultywacja miejsc po nielegalnym wydobyciu kopalin

bdk

użytkownik terenu

działanie koordynowane

środki inwestora

PZ 2. Likwidacja „dzikich” wysypisk

PZ 2.1. Likwidacja „dzikich” wysypisk

bdk Gmina

budżet gminy

ŚRODOWISKO A ZDROWIE

67

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

SZ 1. Uzupełnianie sprzętu ratowniczego

SZ 1.1. Wyposażenie jednostek OSP w nowoczesny sprzęt przeciwpożarowy

bdk

Gmina Straż Pożarna

Działanie koordynowane

budżet gminy budżet powiatu

SZ 2. Prowadzenie szkoleń mieszkańców gminy w zakresie Obrony Cywilnej

SZ 2.1. Przygotowanie i przeprowadzanie szkoleń mieszkańców gminy w zakresie wystąpienia sytuacji kryzysowej

bdk

Gmina, Policja, inne jednostki

Działanie koordynowane

budżet gminy

POWIETRZE ATMOSFERYCZNE PA 1.1. Remonty nawierzchni ulic

bdk Gmina Działanie

własne gminy

budżet gminy

PA 1. Modernizacje istniejących dróg i elementów ich infrastruktury PA 1.2. Rozbudowa i

modernizacja dróg: - przebudowa drogi powiatowej nr 3611 W Mokobrody-Suchożebry w miejscowości Wola Suchożebrska - pomoc finansowa dla Powiatu na przebudowę drogi powiatowej w Brzozowie - przebudowa drogi gminnej nr 361007W Borki Siedleckie- Kownaciska - przebudowa drogi gminnej nr 361018 Suchożebry-Krynica - poprawa regionalnego układu komunikacyjnego poprzez budowę drogi gminnej nr 361012 W - modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych w obrębie wsi Sosna Kicki - droga wewnetrzna Przygody-Suchożebry

bdk zarządy dróg Gmina

budżet zarządów dróg budżet gminy

PA 2. Realizacja planu likwidacji niskiej emisji

PA 2.1. Modernizacja kotłowni i wymiana instalacji grzewczych

koszt mieszkańców

mieszkańcy Działanie

koordynowane

mieszkańcy

PA 3.1. Wykonanie termomodernizacji obiektów użyteczności publicznej gminy

bdk Gmina budżet gminy WFOSiGW

PA 3. Termomodernizacja budynków i urządzeń

PA 3.2. Termomodernizacja pozostałych obiektów

bdk właściciele budynków Działanie

koordynowane

mieszkańcy WFOŚiGW

68

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

PA 4. Modernizacja systemów grzewczych pod kątem zastosowania alternatywnych źródeł energii

PA 4.1. Montaż kolektorów słonecznych

20 000 właściciele budynków Działanie

koordynowane

środki właścicieli budynków środki zewnętrzne

PA 5. Dalsza gazyfikacja Gminy Suchożebry

PA 5.1. Dalsza gazyfikacja Gminy Suchożebry

bdk Mazowiecka Spółka

Gazownicza właściciele

posesji

Mazowiecka Spółka Gazownicza

PA 6. Budowa oświetlenia ulicznego na drogach gminnych i wymiana opraw na energooszczędne.

PA 6.1. Budowa oświetlenia ulicznego na drogach gminnych i wymiana opraw na energooszczędne

bdk Gmina Budżet gminy

HAŁAS H 1.1. Pasy izolacyjne zieleni komunikacyjnej

bdk Gmina Zarządy Dróg

Działanie koordynowane

budżet gminy, WFOŚiGW, NFOŚiGW,

H 1. Działania obniżające poziom hałasu

H 1.2. Wymiana okien na dźwiękoszczelne w budynkach, przy których nie ma możliwości obniżenia poziomu hałasu innymi metodami

bdk Gmina właściciele budynków Działanie

koordynowane

budżet gminy, WFOŚiGW środki właścicieli budynków

EDUKACJA EKOLOGICZNA EE 1.1. Prowadzenie edukacji ekologicznej nt. zmniejszania ilości odpadów oraz właściwej gospodarki odpadami

bdk

Gmina Działanie własne

budżet gminy EE 1. Zintensyfikowanie kampanii informacyjnej nt. sposobów zmniejszenia ilości odpadów i właściwej gospodarki odpadami

EE 1.2 Promowanie opakowań wielokrotnego użytku – zachęcenie mieszkańców do kupna towarów w opakowaniach zwrotnych

bdk

Gmina organizacje

pozarządowe media

Działanie koordynowane

-

EE. 2.1. Przeprowadzenie akcji „Sprzątanie Świata”

bdk Fundacja Nasza Ziemia, szkoły i przedszkola z terenu gminy organizacje

pozarządowe Działanie

koordynowane

budżet gminy EE 2. Organizacja akcji przeciwdziałających powstawaniu „dzikich” wysypisk odpadów

EE 2.2. Rozpowszechnianie wśród mieszkańców informacji o kosztach ponoszonych z tytułu nielegalnego usuwania odpadów

bdk Gmina budżet gminy

69

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

EE 2.3. Kontynuacja akcji informacyjnej o usuwaniu odpadów zawierających azbest z terenu gminy

bdk Gmina właściciele

nieruchomości Działanie

koordynowane

budżet gminy WFOŚiGW środki właścicieli nieruchomości

EE. 2.4. Zbiórka baterii w szkołach i przedszkolach

bdk Gmina organizacje

odzysku Działanie

koordynowane

budżet gminy organizacje odzysku

EE 3.1. Propagowanie zmiany ogrzewania węglowego na bardziej przyjazne środowisku

bdk Gmina organizacje

pozarządowe media

Działanie koordynowane

budżet gminy. WFOŚiGW, NFOŚiGW

EE 3. Promowanie proekologicznych sposobów ogrzewania pomieszczeń

EE 3.2 Promowanie: izolacji cieplnej budynków, wymiany okien, zmiany systemów grzewczych, alternatywne źródła energii

bdk Gmina organizacje

pozarządowe media

administratorzy budynków Działanie

koordynowane

budżet gminy, administratorzy budynków

EE 4.1. Przeprowadzenie akcji informacyjnej w zakresie prawidłowej gospodarki wodno-ściekowej w budynkach nie podłączonych do kanalizacji

bdk Gmina organizacje

pozarządowe media

Działanie koordynowane

budżet gminy EE 4. Edukacja ekologiczna nt. prawidłowej gospodarki wodno-ściekowej

EE 4.2 Przygotowanie i aktualizacja informacji o podmiotach uprawnionych do wywozu ścieków i odbioru odpadów

bdk Gmina Działanie

koordynowane

-

EE 5. Rozwój terenów zielonych w gminie

EE 5.1. Organizacja konkursu na najpiękniejszy ogród, balkon w gminie

bdk Gmina Działanie własne

gminy

budżet gminy, WFOŚiGW

EE 6.1. Organizacja konkursów plastycznych o tematyce ekologicznej

bdk Gmina budżet gminy

EE 6.2. Prenumerata czasopism o tematyce ekologicznej dla szkół (np. Aura)

bdk Gmina budżet gminy, WFOŚiGW

EE. 6.3. Konkurs na najciekawszą gazetkę szkolną o tematyce ekologicznej

bdk Gmina budżet gminy

EE 6. Współpraca Urzędu Gminy ze szkołami i przedszkolami

EE 6.4. Współpraca ze szkołami i in. jednostkami (prowadzenie edukacji ekologicznej, konkursy, wystawy przyrodnicze, zielone obozy, itp.)

bdk Gmina budżet gminy

70

Działanie główne Działanie szczegółowe Przewidywany koszt realizacji w latach 2010-2013 w złotych

Jednostki odpowiedzialne i wspomagające

Przewidywane źródła

finansowania

EE.6.5. „Zielone skrzynki” – umożliwienie mieszkańcom gminy składania uwag, wniosków i swoich pomysłów związanych z ochroną środowiska do specjalnych skrzynek oraz e-mailem

bdk Gmina

-

EE.7. Edukacja rolników

EE.7.1. Wspieranie działalności organizacji pozarządowych w dziedzinie edukacji w zakresie stosowania dobrych praktyk rolniczych i planowania środowiskowego w praktyce rolniczej wraz z organizowaniem warsztatów w zakresie pozyskiwania środków zagranicznych na tę działalność.

bdk Gmina Sołtysi Rolnicy

budżet gminy

bdk - brak danych o kosztach

71

ZAŁ ĄCZNIK NR 2 - WYBRANE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSI ĘWZI ĘĆ INWESTYCYJNYCH I POZAINWESTYCYJNYCH Z ZAKRESU OCHRO NY ŚRODOWISKA

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 02-673 Warszawa tel. (022) 459 00 00, 459 00 01, fax (022) 459 01 01 e-mail: fundusz@nfosigw.gov.pl www.nfosigw.gov.pl

dotacje, pożyczki, pożyczki płatnicze, kredyty udzielane ze środków Narodowego Funduszu przez banki, dopłaty do oprocentowania preferencyjnych kredytów i pożyczek, umorzenia. Dotacje mogą być udzielane na: • przedsięwzięcia realizowane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, lata 2004-2006 współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, • przygotowanie dokumentacji niezbędnej do wystąpienia o dofinansowanie przedsięwzięć wskazanych przez właściwe instytucje do wsparcia z funduszu Spójności oraz dokumentacji niezbędnej do przygotowania inwestycji do realizacji budowy, rozbudowy i modernizacji oczyszczalni ścieków i kanalizacji spełniających warunki określone w Krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Kształtowanie ekologicznych postaw i zachowań społeczeństwa oraz profilaktyka zdrowotna dzieci i młodzieży z obszarów, na których występują przekroczenia standardów jakości środowiska, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Wspieranie działalności pozarządowych organizacji ekologicznych, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Ochrona przyrody i krajobrazu, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Zwiększenie lesistości kraju oraz ochrona zasobówleśnych, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Zapobieganie klęskom żywiołowym i poważnym awariom oraz usuwanie ich skutków, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Program Państwowego Monitoringu Środowiska, • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Gospodarka wodna: – budowa szczególnie ważnych obiektów hydrotechnicznych –

O dofinansowanie ze środków Narodowego Funduszu mogą ubiegać się podmioty podejmujące realizację przedsięwzięć służących ochronie środowiska i gospodarce wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej w celu finansowania przedsięwzięć określonych w ustawie

Dotacje: Minimalna wysokość dotacji jest określona w kryteriach wybory przedsięwzięć. Pożyczki nie może przekroczyć 80% kosztów przedsięwzięcia, W razie finansowania przedsięwzięcia jednocześnie ze środków Narodowego Funduszu i z niepodlegających zwrotowi środków zagranicznych, wysokość dofinansowania nie może przekroczyć 80% różnicy pomiędzy planowanymi kosztami inwestycyjnymi przedsięwzięcia a dofinansowaniem ze środków zagranicznych, Wysokość dofinansowania w formie pożyczki nie może być niższa niż 300 000 pln, z wyłączeniem przedsięwzięć dofinansowanych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw.

72

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

inwestycje wskazane przez Ministra Środowiska, – wspieranie proekologicznych form transportu w żegludze śródlądowej, – wspieranie inwestycji ujętych w wojewódzkich programach małej retencji, realizowanych z udziałem środków finansowych wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, – przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Ochrona powierzchni ziemi i wód poprzez zapobieganie powstawaniu odpadów, ich zagospodarowywanie oraz rekultywację terenów zdegradowanych: rekultywacja terenów zdegradowanych przez wojsko i przemysł, w tym bioremediacja terenów zanieczyszczonych substancjami ropopochodnymi; likwidacja nieczynnych składowisk odpadów niebezpiecznych, • przedsięwzięcia określone w § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad i kryteriów gospodarowania środkami z opłat produktowych [28], • przedsięwzięcia realizowane w ramach priorytetowego programu Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniem poprzez zapobieganie i ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz oszczędzanie surowców i energii, • opracowanie programów ochrony powietrza, • zapobieganie, ograniczanie, unikanie emisji zanieczyszczeń do powietrza poprzez realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych w obiektach użyteczności publicznej, w rozumieniu art. 2 ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych [3], • przedsięwzięcia wskazane przez Ministra Środowiska, wynikające z Porozumienia z dnia 31 grudnia 2003 roku, zawartego pomiędzy Ministrem Środowiska, Narodowym Funduszem i Instytutem Ochrony Środowiska w celu realizacji zobowiązań wynikających z ratyfikowanych bądź podpisanych przez Rzeczpospolitą Polską wielostronnych umów międzynarodowych w zakresie ochrony środowiska oraz członkostwa w agendach i instytucjach powołanych przez Organizację Narodów Zjednoczonych. • przedsięwzięcia wskazane przez Ministra Środowiska związane z zadaniami realizowanymi w ramach państwowej służby hydrologiczno-meteorologicznej, do kwot określonych w planie działalności Narodowego Funduszu,

73

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

• przedsięwzięcia wskazane przez Ministra Środowiska, szczególnie ważne z punktu widzenia polityki ekologicznej państwa, uwzględnione w planie działalności Narodowego Funduszu, do kwot określonych w tym planie, w tym przedsięwzięcia wynikające z porozumień zawartych z udziałem Ministra Środowiska i Narodowego Funduszu.

WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W WARSZAWIE ul. J. S. Bacha 2 02-743 Warszawa tel. (022) 853 53 21, 645 33 80, fax 853 53 02 e-mail: poczta@wfosigw.pl www. wfosigw.pl

dotacje, preferencyjne pożyczki, częściowe umorzenie udzielonej pożyczki, dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, kredyt w bankowych liniach kredytowych. Dotacje: - proekologiczne zadania inwestycyjne i modernizacyjne (w tym również zakupy inwestycyjne) realizowane przez jednostki sfery budżetowej i jednostki samorządowe oraz inne jednostki organizacyjne prowadzące działalność w zakresie ochrony zdrowia, profilaktyki zdrowotnej, pomocy społecznej, oświaty i kultury, kompleksowej gospodarki odpadami, - edukacja ekologiczna, ochrona przyrody, monitoring środowiska, ochrona lasów i zalesienia, badania naukowe, zapobieganie i likwidacja skutków nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, inwestycje w gospodarce wodnej zgodne z zasadami ochrony środowiska, utrzymanie i rewaloryzacja zabytkowych parków oraz zieleni chronionej, profilaktyka zdrowotną dzieci z obszarów określonych w art. 406 pkt 8 ustawy Prawo ochrony środowiska [9], utrzymywanie przedstawicieli gatunków chronionych przebywających w ośrodkach rehabilitacyjnych i ogrodach zoologicznych, a także obiektów i zespołów o szczególnych walorach przyrodniczych i krajobrazowych, mających zasadnicze znaczenie z punktu widzenia ochrony przyrody w województwie mazowieckim, - opracowanie planów służących gospodarowaniu zasobami przyrodniczymi, wodnymi oraz innych – wynikających z ustaw, utworzenie katastru wodnego, - inne przedsięwzięcia o istotnym znaczeniu dla ochrony środowiska i gospodarki wodnej w województwie mazowieckim, po zatwierdzeniu przez Radę Nadzorczą. Fundusz, przeznaczając środki, kieruje się Polityką ekologiczną państwa, Strategią Województwa Mazowieckiego, Strategiądziałania WFOŚiGW w Warszawie na lata 2005-2008 oraz kryteriami wyboru przedsięwzięć i listą przedsięwzięć priorytetowych Funduszu.

dotacje; osoby fizyczne, • osoby prawne, • jednostki organizacyjne administracji publicznej, nieposiadające osobowości prawnej, na podstawie pełnomocnictw udzielonych przez właściwe organy administracji, • związki celowe. pożyczki: osoby fizyczne, • osoby prawne, • jednostki organizacyjne administracji publicznej, nieposiadające osobowości prawnej, na podstawie pełnomocnictw udzielonych przez właściwe organy administracji, • związki celowe.

dotacje: Standardowo wynoszą do 50% kosztu całkowitego przedsięwzięcia, ale w uzasadnionych przypadkach poziom ten może być wyższy. pożyczki: Pożyczka na dofinansowanie wkładu krajowego nie może przekroczyć: • 20% kosztów przedsięwzięcia realizowanego w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, SPO – Restrukturyzacja Sektora Żywnościowego oraz Rozwój Obszar Wiejskich, SPO – Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw, Inicjatywy Wspólnoty, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, • 10% kosztów przedsięwzięcia realizowanego z Funduszu Spójności. Na uzasadniony wniosek podmiotu ubiegającego się o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej Fundusz może udzielić pożyczki pomostowej, zapewniającej finansowanie inwestycji do czasu otrzymania przez wnioskodawcę środków z Unii Europejskiej (ta pożyczka nie może być umorzona). Wysokość pożyczek na opracowanie dokumentacji nie może wynosić więcej niż: • 90% kosztów opracowania – dla

74

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

dokumentacji projektowej, • 90% kosztów opracowania i nie więcej niż 100 000 pln – dla dokumentacji niezbędnej do przygotowania wniosku w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, • 90% kosztów opracowania i nie więcej niż 300 000 pln – dla dokumentacji niezbędnej do przygotowania wniosku do Funduszu Spójności.

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Warszawie Al. Jana Pawła II 70 00-175 Warszawa tel. 0 800 38 00 84, (022) 318 42 20, fax 318 53 30 e-mail: info@arimr.gov.pl www.arimr.gov.pl

dopłaty, kredyty. Dopłaty do upraw roślin energetycznych Kredyt na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych w rolnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa

Dopłaty przysługują producentom rolnym, którzy prowadzą plantacje wierzby (Salix sp.) lub róży bezkolcowej (Rosa multiphlora var.) wykorzystywanych na cele energetyczne. O dopłaty do upraw roślin energetycznych może ubiegać się producent rolny, który posiada działki rolne, na których prowadzona jest plantacja wierzby lub róży bezkolcowej, wykorzystywanych na cele energetyczne, o łącznej powierzchni nie mniejszej niż 1 ha. Za działkę rolną uważa się zwarty obszar gruntu rolnego, na którym jest prowadzona jedna uprawa, o powierzchni nie mniejszej niż 0,1 ha, wchodzący w skład gospodarstwa rolnego. Osoba ubiegająca się o wsparcie musi również posiadać nadany przez ARiMR numer identyfikacyjny. O kredyt mogą ubiegać się: • osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, z wyłączeniem emerytów i rencistów, • osoby prawne, • jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Wysokość dopłat w danym roku kalendarzowym ustala się jako iloczyn deklarowanej przez producenta rolnego powierzchni plantacji wierzby lub róży bezkolcowej wykorzystywanych na cele energetyczne i stawek dopłat do 1 ha powierzchni takiej plantacji. Stawki dopłat do 1 ha ustala corocznie Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, uwzględniając ogólną powierzchnię upraw tych roślin oraz założenia do ustawy budżetowej na dany rok. Kwota kredytu nie może przekroczyć 80% wartości nakładów inwestycyjnych składających się na działalność w zakresie agroturystyki, nie więcej jednak niż 4 mln pln. Różnica między wartością przedsięwzięcia inwestycyjnego a kwotą udzielonego kredytu stanowi udział własny kredytobiorcy. Posiadanie udziału własnego musi zostać udokumentowane przez inwestora przed podpisaniem umowy kredytu w sposób wiarygodny dla Banku.

75

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

European Commission Directorate-General XI (Environment, Nuclear Safety And Civil Protection) TRMF 01/77; Rue de la Loi 200 B-1049 Brussels fax 0032 296 95 57 Reprezentacja Komisji Europejskiej w Polsce Warszawskie Centrum Finansowe ul. Emilii Plater 53 00-113 Warszawa tel.: (022) 520 82 00, fax 520 82 82 e-mail: press-rep-poland@cec.eu.int

dotacje • zachowanie różnorodności przyrody i krajobrazu, • wspomaganie państw trzecich innowacyjne i demonstracyjne programy działania w przemyśle, promocja i wspomaganie technicznych działań lokalnych instytucji. • w zakresie przyrody – działania zaplanowane w celu ochrony przyrody, szeroko rozumianej fauny i flory.

Osoby fizyczne i prawne.

W zależności od wagi projektu od 20 tys. do 60 tys. euro. Maksymalny udział w finansowaniu: • 30% uznanych wydatków dla projektów dochodowych, • 70% uznanych wydatków dla działań priorytetowych, • 100% uznanych wydatków wsparcia technicznego, którego celem jest założenie struktur administracyjnych, koniecznych w kraju dla sektora ochrony środowiska.

Fundacja Na Rzecz Rozwoju Wsi Polskiej „Polska Wieś 2000” im. Macieja Rataja Al. W. Reymonta 12 A 01-842 Warszawa tel. (022) 663 78 00, fax 663 09 86

kredyty kredyty: Budowa i modernizacja urządzeń grzewczych zasilanych gazem lub olejem opałowym.

Kredyty: Zarządy gmin. Kredyty: Na projekt do 40 tys. pln.

Fundacja Wspomagania Wsi (Rural Development Foundation) ul. Bellottiego 1 01-022 Warszawa tel. (022) 6362575, fax 6366270 e-mail: fww@fww.org.pl www.fww.org.pl

pożyczki, kredyty.

Celem działania Fundacji jest wspieranie inicjatyw gospodarczych i społecznych mieszkańców wsi i małych miast związanych z poprawą stanu infrastruktury obszarów wiejskich. Zadania w zakresie ochrony środowiska mogą być finansowane w ramach programu Małe elektrownie wodne w Polsce. • Program Małe Elektrownie Wodne w Polsce stawia sobie za cel odtworzenie zdewastowanych jazów, zapór, młynów i innych obiektów rzecznych, • promocja ekologicznie czystej energii.

pożyczki: osoby fizyczne, spółki osób fizycznych, instytucje kościelne, gminy.

Wysokość pożyczki nie może przekroczyć 50% wartości nakładów inwestycyjnych lub 200.000 pln.

Fundusz Na Rzecz Globalnego Środowiska

dotacje

Program skierowany jest do organizacji społecznych i

SGP przyznaje dotacje do 50 tys. USD program może finansować najwyżej do

76

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

(Global Environmental Facility – GEF) Biuro programu w Polsce Program Małych Dotacji GEF United Nations Development Programme (UNDP) Al. Niepodległości 186 00-608 Warszawa (022) 825 92 45 wew. 259, 258; fax (022) 825 49 58 Adres do korespondencji: UNDP 02-514 Warszawa 12 P.O. Box 1 www.undp.org.pl

Głównym celem GEF jest ochrona globalnego środowiska naturalnego w drodze finansowania programów i przedsięwzięć w czterech dziedzinach: • ochronie różnorodności biologicznej, • przeciwdziałaniu zmianom klimatu – długoterminowe przedsięwzięcia, mające na celu redukcję lub ograniczenie emisji gazów cieplarnianych, których nadmierne uwalnianie do atmosfery powoduje zmiany klimatu; do głównych działań w tym zakresie należy m. in. usuwanie przeszkód we wdrażaniu efektywnych technologii wytwarzania i wykorzystywania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych oraz obniżanie kosztów, korzystnych dla środowiska i klimatu na naszej planecie technologii, które ze względów ekonomicznych nie mogą pomyślnie konkurować z technologiami tradycyjnymi, • ochronie wód międzynarodowych – działania wspierające rozwiązywanie najważniejszych problemów transgranicznych oraz mające na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniem, • ochronie warstwy ozonowej – działania prowadzące do eliminacji substancji zubożających tę warstwę, • w sferze przeciwdziałania degradacji powierzchni ziemi, pustynnieniu ziemi i niszczeniu lasów, ponieważ ma to ścisły związek z powyższymi dziedzinami działalności Funduszu.

pozarządowych (nie tylko ekologicznych), formalnie zarejestrowanych i posiadających własne konto bankowe.

50% wielkości zadań projektu.

Fundusz Spójności Instytucja Zarządzająca: Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Departament Koordynacji Funduszu Spójności ul. Plac Trzech Krzyży3/5 00-507 Warszawa www.funduszwspolpracy.org.pl

Z Funduszu Spójności udzielane jest wsparcie finansowe krajom członkowskim Unii Europejskiej, których Produkt Narodowy Brutto (PNB) na mieszkańca nie przekracza 90% średniej PNB dla wszystkich państw członkowskich. W ramach Funduszu Spójności w ochronie środowiska wspierane będą następujące rodzaje projektów: • poprawa jakości wód powierzchniowych, czyli budowa, rozbudowa i/lub modernizacja systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków, • polepszenie jakości i dystrybucji wody przeznaczonej do spożycia, czyli budowa nowych i modernizacja istniejących oczyszczalni ścieków komunalnych oraz unowocześnienie urządzeń uzdatniania wody pitnej, • poprawa jakości powietrza, czyli instalacje ochronne w miejskich przedsiębiorstwach ciepłowniczych i energetycznych, służące ograniczeniu emisji dwutlenku siarki i tlenków azotu, • racjonalizacja gospodarki odpadami, czyli budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów komunalnych i przemysłowych (niebezpiecznych) oraz rekultywacja składowisk

podmioty publiczne, czyli samorządy terytorialne (gminy, związki gmin), przedsiębiorstwa komunalne.

Pomoc z Funduszu Spójności na określony projekt może wynieść maksymalnie od 80% do 85%. Pozostałe co najmniej 15% musi zostać zapewnione przez beneficjenta. Środki te mogą pochodzić np. z: budżetu gminy; środków własnych przedsiębiorstw komunalnych; środków NFOŚIGW (dotacji, kredytów); budżetu państwa; innego niezależnego źródła (np. z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju).

77

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

wyłączonych z eksploatacji, wybudowanie instalacji do biologicznego i termicznego przetwarzania odpadów, wybudowanie instalacji do odzysku i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, wprowadzenie selektywnej zbiórki odpadów, w tym odpadów niebezpiecznych, komunalne systemy zbiórki, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów, • ochrona powierzchni ziemi, • zapewnienie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego.

Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) Krajowy Punkt Kontaktowy: Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej ul. Wspólna 2-4 00-526 Warszawa tel.(022) 693 58 93, 693 59 28, fax: (022) 693 40 95 e-mail: eog@mgip.gov.pl www.mgip.gov.pl Adres do korespondencji: Ministerstwo Gospodarki i Pracy Departament Programów Pomocowych i Pomocy Technicznej Plac Trzech Krzyży 3/5 00-507 Warszawa www.eog.gov.pl

• Ochrona środowiska, w tym środowiska ludzkiego, poprzez m.in. redukcję zanieczyszczeń i promowanie odnawialnych źródeł energii, • Promowanie zrównoważonego rozwoju poprzez lepsze wykorzystanie i zarządzanie zasobami, • Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast, • Rozwój zasobów ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wspierających go procesów demokratycznych

• wszystkie instytucje sektora publicznego i prywatnego, • organizacje pozarządowe utworzone w prawny sposób w Polsce i działające w interesie publicznym. W szczególności wnioskodawcami mogą być: • organy administracji rządowej i samorządowej wszystkich szczebli, • instytucje naukowe i badawcze, • instytucje branżowe i środowiskowe, • organizacje społeczne, • podmioty partnerstwa publiczno-prywatnego.

Wysokość udzielanego dofinansowania • 60% całkowitych kosztów kwalifikowalnych zadania. Wyjątki stanowią: • 85% dofinansowania; w przypadku, gdy 15% lub więcej całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu będzie współfinansowane z budżetu państwa lub budżetu jednostek samorządu terytorialnego Mechanizmy Finansowe mogą zapewnić finansowe wsparcie dla reszty kosztów kwalifikowalnych projektu; • wielkości dofinansowania 85% i więcej; w celu dofinansowania działań w ramach projektów organizacji pozarządowych (w tym partnerów społecznych) lub projektów w ramach Funduszu Kapitału Początkowego oraz funduszu stypendialnego i szkoleniowego, Mechanizm Finansowy EOG i Norweski Mechanizm Finansowy mogą zostać łączone w celu otrzymania dofinansowania wyższego niż opisane powyżej, ale generalnie nie większego niż 90%.

Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego

W programie znajdują się 4 działania, w ramach których można realizować inwestycje w zakresie ochrony środowiska: • Działanie 1.2 Infrastruktura ochrony środowiska, • Działanie 3.1 Obszary wiejskie,

Beneficjentami końcowymi pomocy są przede wszystkim samorządy województw, powiatów i gmin, stowarzyszenia oraz związki gmin i powiatów, instytucje naukowe, instytucje rynku pracy, agencje rozwoju regionalnego i

W ramach ZPORR dofinansowanie będą mogły uzyskać projekty, które ze względu na mniejszą skalę oddziaływania (wartość projektu poniżej 10 mln euro) nie kwalifikują się do Funduszu Spójności, co pozwala małym gminom korzystać

78

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

• Działanie 3.2 Obszary podlegające restrukturyzacji, • Działanie 3.3 Zdegradowane obszary miejskie, poprzemysłowe i powojskowe.

instytucje wspierania przedsiębiorczości, a za ich pośrednictwem przedsiębiorstwa.

ze środków unijnych na inwestycje służące ochronie środowiska.

Bank Gospodarstwa Krajowego Al. Jerozolimskie 7 00-955 Warszawa Infolinia: 0-801 66 76 55 tel. (022) 522 91 12, fax 627 03 78 e-mail: frik@bgk.com.pl www.bgk.com.pl

kredyty, premia termomodernizacyjna. Kredyt przeznaczony jest na częściowe sfinansowanie przygotowanych przez gminy i ich związki projektów inwestycji komunalnych przewidzianych do współfinansowania z funduszy Unii Europejskiej. Do projektów tych zalicza się studium wykonalności inwestycji, analizę kosztów i korzyści oraz pozostałą dokumentację projektową, analizy, ekspertyzy i studia niezbędne do przygotowania realizacji inwestycji. Premia termomodernizacyjna: ulepszenie, w wyniku którego następuje zmniejszenie: – rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania i budynków służących do wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań publicznych na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej: – w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, – w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%, – w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%, – co najmniej 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła, tj.: – kotłowni lub węźle cieplnym, z których nośnik ciepła jest dostarczany bezpośrednio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w budynku, – ciepłowni osiedlowej lub grupowym wymienniku ciepła wraz z siecią ciepłowniczą o mocy nominalnej do 11,6 MW, dostarczającej ciepło do budynków; • wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej o 20% w stosunku rocznym;

Kredyty: Gminy i ich związki przygotowujące projekty inwestycji komunalnych przewidzianych do współfinansowania z funduszy Unii Europejskiej. O premię termomodernizacyjną mogą ubiegać się właściciele lub zarządcy, z wyjątkiem jednostek budżetowych i zakładów budżetowych: • budynków mieszkalnych, • budynków użyteczności publicznej wykorzystywanych przez jednostki samorządu terytorialnego, • lokalnej sieci ciepłowniczej, • lokalnego źródła ciepła, • budynków zbiorowego zamieszkania, przez które rozumie się: dom opieki społecznej, hotel robotniczy, internat i bursę szkolną, dom studencki, dom dziecka, dom emeryta i rencisty, dom dla bezdomnych oraz budynki o podobnym przeznaczeniu. Realizujący przedsięwzięcie termomodernizacyjne – na podstawie zweryfikowanego audytu energetycznego. Z premii będą mogli korzystać wszyscy inwestorzy bez względu na status prawny, a więc np.: • osoby prawne (np. spółdzielnie mieszkaniowe i spółki prawa handlowego), • gminy, • osoby fizyczne, w tym właściciele

Kwota kredytu nie może przekroczyć: • 500 000 złotych na jeden projekt, • 80% zaplanowanych kosztów netto. Kredyt może być wypłacany jednorazowo lub w ratach. Udział własny kredytobiorcy stanowi nie mniej niż 20% wartości przedsięwzięcia. Premia: Premia termomodernizacyjna jest formą pomocy państwa dla inwestora realizującego przedsięwzięcie termomodernizacyjne. Jest ona przyznawana przez Bank Gospodarstwa Krajowego w wysokości 25% kwoty kredytu wykorzystanego na realizację przedsięwzięcia. Premia termomodernizacyjna stanowi spłatę części kredytu zaciągniętego przez inwestora. Oznacza to, że realizując przedsięwzięcie termomodernizacyjne, inwestor spłaca 75% kwoty wykorzystanego kredytu.

79

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

• zamiana konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne.

domów jednorodzinnych, • wspólnoty mieszkaniowe.

Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych ul. Dubois 5A 00-184 Warszawa tel. (022) 860 11 00, fax 860 11 03 e-mail: info@bise.pl www.bise.pl

Kredyt na realizację długofalowych projektów ekologicznych. Kredyt na przedsięwzięcia termomodernizacyjne

Przedsięwzięcia termomodernizacyjne mające na celu: • zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków mieszkalnych lub służących do wykonywania zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego, • zmniejszenie rocznych strat energii w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, • wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła w celu zmniejszenia kosztów ogrzewania budynków, • zamianę konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne.

Kredyt udzielany jest inwestorom – właścicielom lub zarządcom budynków mieszkalnych (od 2001 r. również właścicielom budynków użyteczności publicznej, lokalnej sieci ciepłowniczej lub lokalnego źródła ciepła) realizującym przedsięwzięcia termomodernizacyjne.

Możliwość udzielenia kredytu do 70% ogólnej sumy nakładów inwestycyjnych realizowanej inwestycji. Kredyt na termomodernizację: Kwota kredytu nie może przekroczyć 80% kosztów realizacji przedsięwzięcia.

Bank Ochrony Środowiska S.A. Al. Jana Pawła II 12 00-950 Warszawa tel. (022) 850 87 20, fax 850 88 91 infolinia 0-801-355-455 e-mail: bos@bosbank.pl www.bosbank.pl

Kredyt na zakup lub montaż urządzeń i wyrobów służących ochronie środowiska Kredyty na przedsięwzięcia z zakresu termomodernizacji Kredyty dla firm realizujących inwestycje w formule „Trzeciej strony” Kredyty na zbiorowe zaopatrzenie w wodę wsi i miast do 10 tys. mieszkańców Kredyty na instalacje gazowe w wiejskich

Przedsięwzięcia termomodernizacyjne, o których mowa w ustawie o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych, czyli ulepszenia, w wyniku których następuje zmniejszenie: • rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną na potrzeby ogrzewania i podgrzewania wody użytkowej, dostarczaną do budynków mieszkalnych i budynków służących do wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań publicznych; • co najmniej 10% – w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy; • co najmniej 15% – w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego; • co najmniej 25% – w pozostałych

właściciele lub zarządcy budynku, lokalnej sieci ciepłowniczej lub lokalnego źródła ciepła, niezależnie od statusu prawnego, z wyłączeniem jednostek budżetowych i zakładów budżetowych, • jednostki samorządu terytorialnego realizujące przedsięwzięcie termomodernizacyjne w budynku stanowiącym ich własność i wykorzystywanym do wykonywania zadań publicznych. Przedsiębiorcy, wprowadzający nową technologię w obiektach zamawiającego w celu uzyskania zysków z oszczędności lub opłat. Zarządy gmin wiejskich i wiejsko-

Maksymalna kwota kredytu – do 100% kosztów zakupu i kosztów montażu, przy czym koszty montażu mogą być kredytowane w jednym z poniższych przypadków: • gdy sprzedawca, z którym Bank podpisał porozumienie jest jednocześnie wykonawcą, • gdy wykonawca jest jednostką autoryzowaną przez sprzedawcę, z którym Bank podpisał porozumienia, • gdy Bank podpisał z wykonawcą porozumienie dotyczące montażu urządzeń i wyrobów zakupionych wyłącznie na zasadach obowiązujących dla niniejszego produktu. Termomodernizacja: Maksymalne kwota kredytu – do 80% kosztów zadania.

80

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

obiektach użyteczności publicznej Kredyty BOŚ S.A. udzielane we współpracy z wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej

budynkach; • co najmniej 25% rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, czyli: – kotłowni lub węźle cieplnym, z których nośnik ciepła jest dostarczany bezpośrednio do instalacji ogrzewania i ciepłej wody w budynku, – ciepłowni osiedlowej lub grupowym wymienniku ciepła wraz z siecią ciepłowniczą o mocy nominalnej do 11,6 MW, dostarczającej ciepło do budynku lub lokalnej sieci ciepłowniczej, jeżeli budynki, do których dostarczana jest z tych sieci energia, spełniają wymagania w zakresie oszczędności energii określone odpowiednimi przepisami lub zostały podjęte działania mające na celu zmniejszenie zużycia energii dostarczanej do tych budynków; • wykonanie przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, prowadzące do zmniejszenia kosztów ciepła dostarczanego do budynków o co najmniej 20% w stosunku rocznym; • całkowita lub częściowa zamiana źródeł energii z konwencjonalnych na niekonwencjonalne (w tym odnawialne), realizowane zgodnie z projektem budowlanym wykonanym na podstawie audytu energetycznego. Inwestycyjne przedsięwzięcia proekologiczne: • których celem jest uzyskanie oszczędności energii elektrycznej, energii cieplnej, zużycia wody lub z

miejskich będące inwestorami w zakresie zaopatrzenia wsi w wodę. Gminy

Maksymalna kwota kredytu – do 80% kosztów zadania. Maksymalna kwota kredytu – 400 000 pln, lecz nie więcej niż 70% wartości kosztorysowej zadania. Maksymalna kwota kredytu – 40.000 pln (do 50% wartości kosztorysowej zadania).

81

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

tytułu zmniejszenia opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska, • służące składowaniu lub zagospodarowywaniu odpadów, oczyszczaniu ścieków lub uzdatnianiu wody i których efekty ekologiczne w wyrazie finansowym zapewniają spłatę kredytu. Przedmiot kredytowania Urządzenia służące do ujęcia i poboru wody, jej magazynowania i rozprowadzania (budowa lub modernizacja stacji i sieci wodociągowych). Przedmiot kredytowania Budowa i modernizacja urządzeń grzewczych zasilanych gazem lub olejem w wiejskich obiektach użyteczności publicznej (szkoły, ośrodki zdrowia, remizy, kluby rolnika itp.).

Bank Współpracy Europejskiej S.A. ul. Sudecka 95/97 53-128 Wrocław tel. (071) 334 91 10, fax 334 91 09 e-mail: bwe@bwe.pl www.bwe.pl

Kredyt termomodernizacyjny

Kredyt ten może być przeznaczony na finansowanie przedsięwzięć termomodernizacyjnych realizowanych w celu: • zmniejszenia rocznego zapotrzebowania na dostarczaną energię, • zmniejszenia rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i lokalnej sieci ciepłowniczej, • zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków, • zamiany konwencjonalnych źródeł energii na niekonwencjonalne.

właściciele i zarządcy budynków, lokalnej sieci ciepłowniczej lub lokalnego źródła ciepła, • przedsiębiorcy, • samorządy terytorialne, • spółdzielnie.

wysokość kredytu jest ściśle powiązana z wielkościami wynikającymi z audytu energetycznego, jest to 80% wartości przedsięwzięcia termo, określonego w przedmiotowym audycie, • udział własny klienta musi byc zachowany na poziomie 20% przedsięwzięcia.

Europejski Bank Inwestycyjny (European Investment Bank) Dział Informacji i Komunikacji Sekretariat Generalny Europejski Bank Inwestycyjny

kredyty Przedsiębiorstwa państwowe i prywatne ze wszystkich państw członkowskich.

82

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

L-2950 Luxembourg Ffx: +352 43 79 31 91, e-mail : infopol@bei.org lub infopol@eib.org www.eib.eu.int Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju Centrala One Exchange Square London EC2A 2JN United Kingdom tel.: + 44 207 338 6000; fax. +44 207 338 6100 Przedstawicielstwo w Polsce ul. Emilii Plater 53 00-113 Warszawa tel. (022) 520 57 00; fax 520 58 00 www.ebrd.com

kredyty, • udział kapitałowy, • gwarancje.

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju poprzez autoryzowane banki krajów Europy Środkowej finansuje projekty z zakresu ochrony środowiska poprzez kredyty dla gmin, przedsiębiorstw komunalnych oraz władz lokalnych czy związków gminnych. EBOR specjalizuje się również w Partnerstwie Publiczno-Prywatnym, prowadzi Program Finansowania Inwestycji Infrastrukturalnych przeznaczony dla miast poniżej 100 tys. mieszkańców, jak również współpracuje z bankami partnerskimi. Przedmiot kredytowania • wodociągi, • kanalizacja, • odpady stałe, • transport miejski, • rewitalizacja.

Kredyty EBOR mogą być przekazane zarówno rządom, jak i podmiotom prywatnym.

Powyżej 5 milionów euro.

Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. ul. Mielżyńskiego 22 61-725 Poznań tel. (061) 852 27 30, fax 856 24 00 office@gbw.com.pl www.gbw.com.pl

Modernizacje polegające między innymi na: • ocieplaniu ścian, dachów i stropodachów oraz stropów nad nieogrzewanymi piwnicami i podłóg na gruncie, • wymianie lub remoncie okien i drzwi zewnętrznych, • modernizacji lub wymianie instalacji grzewczej w budynku, • modernizacji lub wymianie instalacji grzewczej w budynku, • modernizacji lub wymianie systemu zaopatrzenia w ciepłą wodę, użytkową i zainstalowaniu urządzeń zmniejszających zużycie wody, • usprawnieniu systemu wentylacji. Termomodernizacja obejmuje: • budynki mieszkalne wielorodzinne i jednorodzinne prywatne, spółdzielcze, wspólnot mieszkaniowych, zakładowe, miejskie i inne, z wyjątkiem budynków jednostek budżetowych, • budynki zbiorowego mieszkania o charakterze socjalnym, takie jak

spółdzielnie mieszkaniowe, • jednostki samorządu terytorialnego, • Towarzystwa Budownictwa Socjalnego, • spółki z o.o., • spółki akcyjne, • przedsiębiorstwa państwowe, • właściciele domów jednorodzinnych lub inne osoby fizyczne, • inni inwestorzy (na przykład wspólnoty mieszkaniowe).

Maksymalna kwotą kredytu jest 80% kosztów termomodernizacji. Wysokość premii to 25% kwoty kredytu, wypłacana jednorazowo po zrealizowaniu przedsięwzięcia zgodnie z audytem energetycznym; kwota premii umniejsza zadłużenie z tytułu kapitału.

83

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

dom opieki, dom studencki, internet, hotel robotniczy, dom rencisty, • budynki służące do wykonywania zadań publicznych przez jednostki samorządu terytorialnego (szkoły, budynki biurowe gmin), • lokalne źródła ciepła (osiedlowe kotłownie i ciepłownie) lub węzły cieplne i lokalne sieci ciepłownicze do 11,6 MW.

HypoVereinsbank Bank Hipoteczny S.A. Centrala ul. Chmielna 132/134 00-805 Warszawa tel. (022) 656 21 69, 656 29 29, fax 656 21 88, 656 21 67 infolinia: 0 801 801 482 www.hypovereinsbank.com.pl

• finansowanie wszelkich potrzeb inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego (JTS), • spłata kredytów lub innych zobowiązań JST

Bank indywidualnie określa wysokość wkładu własnego oraz zabezpieczenie spłaty kredytu.

ING Bank Śląski S.A. ul. Sokolska 34 40-086 Katowice tel. (032) 357 70 00 Infolinia: 0 800 65 66 66 e-mail:mampytanie@ingbank.pl www.ing.pl

Kredyt inwestycyjny na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych

Realizowanie przedsięwzięć termomodernizacyjnych polegających na: • ulepszeniu, w wyniku którego następuje zmniejszenie rocznego zapotrzebowania na energię dostarczaną do budynków mieszkalnych, budynków zbiorowego zamieszkania i budynków służących do wykonywania przez jednostki samorządu terytorialnego zadań publicznych na potrzeby ogrzewania oraz podgrzewania wody użytkowej: – w budynkach, w których modernizuje się jedynie system grzewczy – co najmniej o 10%, – w budynkach, w których w latach 1985-2001 przeprowadzono modernizację systemu grzewczego – co najmniej o 15%, – w pozostałych budynkach – co najmniej o 25%; • ulepszeniu, w wyniku którego następuje zmniejszenie rocznych strat energii pierwotnej w lokalnym źródle ciepła i w lokalnej sieci ciepłowniczej –

O premię termomodernizacyjną mogą ubiegać się właściciele, z wyłączeniem osób fizycznych, lub zarządcy: • budynków mieszkalnych, • budynków użyteczności publicznej wykorzystywanych przez jednostki samorządu terytorialnego, • lokalnej sieci ciepłowniczej, • lokalnego źródła ciepła, • budynków zbiorowego zamieszkania, przez które rozumie się dom opieki społecznej, hotel robotniczy, internat i bursę szkolną, dom studencki, dom dziecka, dom emeryta i rencisty, dom dla bezdomnych oraz budynki o podobnym przeznaczeniu • realizujący przedsięwzięcie termomodernizacyjne na podstawie zweryfikowanego audytu energetycznego.

Kredytobiorca może uzyskać tzw. premię termomodernizacyjną w wysokości 25% wykorzystanego kredytu na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, która wypłacana jest ze środków Funduszu Termomodernizacyjnego, utworzonego w BGK. Realizując przedsięwzięcie termomodernizacyjne, inwestor spłaca 75% kwoty wykorzystanego kredytu. Kredyt na realizację przedsięwzięć termomodernizacyjnych nie może przekroczyć 80% kosztów przedsięwzięcia.

84

Źródło finansowania Formy dofinansowania, warunki dofinansowania, przedmiot udzielania dotacji

Beneficjenci Wysokość dofinansowania

co najmniej o 25%; • wykonaniu przyłączy technicznych do scentralizowanego źródła ciepła, w związku z likwidacją lokalnego źródła ciepła, w celu zmniejszenia kosztów zakupu ciepła dostarczanego do budynków – co najmniej 20%; • zamianie konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne.

Kredyt Bank S.A. Centrala ul. Kasprzaka 2/8 01-211 Warszawa tel. (022) 634 54 00, fax 634 53 35 infolinia: 0 800 120 360 www.kbsa.pl

Kredyt na realizację przedsięwzięcia termomodernizacyjnego

osoby fizyczne, przedsiębiorcy.

Spis tabel Tabela 1. Położenie gminy Suchożebry w podziale fizyczno-geograficznym Polski (według J.

Kondrackiego, 2000) ...................................................................................................................... 8 Tabela 2. Baza mieszkaniowa według właścicieli mieszkań .................................................................. 8 Tabela 3. Średnie warunki klimatyczne: Polski, Mazowsza i gminy Suchożebry ................................ 11 Tabela 4. Liczba mieszkańców w zależności od ich wieku oraz okresu zamieszkania ........................ 11 Tabela 5. Ludność w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia, grup wieku i płci........... 12 Tabela 6. Główne źródło utrzymania ludności...................................................................................... 12 Tabela 7. Największe przedsiębiorstwa z terenu gminy........................................................................ 13 Tabela 8. Drogi na terenie gminy Suchożebry ...................................................................................... 16 Tabela 9. Zestawienie ocen jakości wód płynących przez rejon gminy Suchożebry objętych

monitoringiem diagnostycznym w 2007 roku .............................................................................. 26 Tabela 10. Odczyn gleb w gminie Suchożebry..................................................................................... 30 Tabela 11. Klasyfikacja strefy dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne -

ochrona zdrowia ........................................................................................................................... 39 Tabela 12. Klasyfikacja stref dla zanieczyszczeń mających określone poziomy docelowe – ochrona

zdrowia ......................................................................................................................................... 39 Tabela 13. Klasyfikacja stref dla zanieczyszczeń mających określone poziomy dopuszczalne,

docelowe i celu długoterminowego – ochrona roślin ................................................................... 39 Tabela 15. Wskaźniki efektywności Programu.................................................................................... 61 Tabela 16. Zadania z zakresu ochrony środowiska realizowane w latach 2010-2013 .......................... 65

Spis rysunków Rysunek 1. Położenie gminy Suchożebry w województwie mazowieckim (źródło: Urząd Gminy

Suchożebry).................................................................................................................................... 7 Rysunek 2. Położenie gminy Suchożebry w rejonie (źródło: http://mapa.targeo.pl/)............................ 7 Rysunek 3. Położenie gminy Suchożebry w powiecie siedleckim (źródło: Studium Uwarunkowań

i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Suchożebry)........................................... 8 Rysunek 4. Struktura przestrzenna gminy Suchożebry (źródło: ”Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy Suchożebry”) ............................................................... 9 Rysunek 5. Krajobraz gminy (źródło: Urząd Gminy Suchożebry).......................................................... 9 Rysunek 6. Układ drogowy w otoczeniu gminy Suchożebry (źródło: mazovia.pl).............................. 16 Rysunek 7. Stacje telefonii komórkowej na terenie gminy Suchożebry ...............................................52