AKADEMI KREYÒL AYISYEN

www.akademikreyol.net

Bilten

• Editoryal

• PatisipasyonAKAnan50èmanivèsèJounalBonNouvèl

• VizitMinisKiltiakKominikasyonannanAkademiKreyòlAyisyen

• Premyerezolisyonsouòtograf langkreyòl

• Selebrasyonmwalangakkiltikreyòl2016

• 3èmAsanbleJeneralòdinèAkademisyenyo

• Selebrasyonmwalangmatènèl2017

• OchanpouPwofesèIvDejannanokazyon90èmanivèsèli

• Selebrasyon100èmanivèsènesansAkademisyenOdetteRoyFombrun

• PwotokòlakòantAkademiKreyòlAyisyenavèkRadyoNasyonalAyiti

• Premyeansiklopedinanlangkreyòlayisyen

• DevlòpmandirabanAyiti:noutoutkonsène

• VeyeomajpouAkademisyenClaudeC.Pierre

• Preparasyonselebrasyonmwalangakkiltikreyòl2017

• Espaslektèyo

p.2

p.2

p.3

p.3

p.7

p.7

p.8

p.8

p.9

p.10

p.10

p.10

p.11

p.11

p.12

Bilten #4, oktòb 2017

Piblikasyon premye rezolisyon sou òtograf lang kreyòl, 1e jen 2017

2

Editoryal

Fason anpil mounkonsidere langkreyòl la,ki se lang tout Ayisyen,

se alafwa yon konstriksyonsosyal ak yon pwa senkantistorik. Pèsepsyon sa areprezanteyonbaryèpousètengwoup nan sosyete a. Konsa,Akademi Kreyòl Ayisyen kigenmanda pou li defann dwalengwistiktoutAyisyenbezwentan mwayen ak patisipasyontout moun pou lang kreyòl lajwetoutwòllidwejwenanlavisitwayenyo,kòmlangofisyèl.AkademiKreyòlAyisyensètenbaboukèt langpèplaapsibia,genpoulitonbenètgrasakgwokapasite pèp ayisyen an pou lirezisteepiranpòtelaviktwa.Wi,rezilta sa yo gen pou vini yonjoukoujodia,lèdevanTribinalyochakAyisyenkapabjijenanlang li, lè timoun yo kapabaprann nan lang manman yo,lèpalmananrespektemanman

lwapeyiakidilwayodwevotenan 2 lang ofisyèl yo, lè toutAyisyen kapab jwenn sèvis yobezwenankreyòlnantoutbiwopiblikkouprive.Akademi Kreyòl Ayisyen dejamobilize tout fòs li akenèji lipou li kapab atenn objektif kifikse nan lwa ki kreye li a. Sefòsakenèjisayokifèlipibliyenan dat premye jen 2017 yonpremyerezolisyonsouòtograf kreyòl ayisyen an.Akademi anremèsye tout enstitisyon akpatnè ki te pèmèt li reyalizepremye travay sa a, tankouMinistè Edikasyon Nasyonalak Fòmasyon Pwofesyonèl akFakilteLengwistikAplike.Akademi Kreyòl Ayisyenkontantoupoudivèsreyaksyon,piblikasyon rezolisyon sa a tepwovoke nan mitan lengwisak lòt pwofesyonèl ki matonnan lang kreyòl la epi pamidivès sitwayen nan sosyete a.

Reyaksyon sa yo se prèv kimontre sosyete a ap swiv sa kap fèt sou lang kreyòl li palea e li pa fèmen je l sou travayAkademianapfè.Piti piti,Akademi an kòmanseapafime tèt linanpeyi akòmantite Leta k ap travay pouvalorize lang kreyòl la, ki seprensipal mak idantite pèp la.Avèk karavàn Akademi an apreyalizenandivèszònnanpeyia,lidejaviziteplizyèkominelikonprann chalè ki genyen nanakèysitwayenyotoujourezèvepouekipla,chakkotelpase.Pouane2017 la,klotimwa langakkiltikreyòllaapfètnankominMilo,seyonfasonpouAkademiandibatay l apmennenan sebatay tout sitwayen e li envitetoutmounpouyoanbakenangwomouvmansaa,pourespèdwalengwistiktoutAyisyen!

Patisipasyon AKA nan 50èm anivèsè Jounal Bon Nouvèl

Dimanch30avril2017la,JounalBonNouvèlselebre 50 lane egzistans li. Jounal la te

òganizeyonmès jibilenanCollègeMarie-Anne(Kriswa)akyonespozisyontoutjounallipibliyedepi egzistans li. Akademi Kreyòl Ayisyen tepatisipenanfètsaaelitepwofitepouliespozelivakdokimankreyòl.Fòknoupwofitesouliyeenpòtans Jounal Bon Nouvèl genyen nan jeAkademi an. Se youn nan bon patnè li genyenkitoujousoutnilnantoutaktivitelapòganize

e jounal la se youn nan enstitisyon ki genreprezantanlinankonsèyakademisyenan.

Espozisyon liv / dokiman kreyòl nan Collège Marie-Anne

3

Vizit Minis Kilti ak Kominikasyon an nan Akademi Kreyòl Ayisyen

Minis Kilti ak Kominikasyon an, MesyeLimondToussaint,teviziteAkademiKreyòl

Ayisyenjedi22jen2017la.Objektif vizit sa a se te pou Ministè Kilti akKominikasyonantabliyonakòavèkAkademian,yonfasonpoude(2)enstitisyonletasayotravayansanmpoupwomosyon lang ak kilti kreyòl lanantoutpeyia.MinisToussainttepwofitefelisite

Akademianpoutouttravaylapfènansosyetea,espesyalmanpoupremyerezolisyonsouòtograf langkreyòlla,Akademiantepibliye1ejen2017la.PrezidanAkademian,AkademisyenPaurisJean-Baptiste,tekontanresevwaMinislaepiliswetepougenyenyonbonjanpatenaryakitabliantde(2)enstitisyonyopouvansmanbataypourespèlangakkiltikreyòllatoupatounanpeyia.

Premye rezolisyon sou òtograf lang kreyòl

Jedi 1e jen 2017 la,AkademiKreyòlAyisyenansanm ak Ministè Edikasyon Nasyonal ak

FòmasyonPwofesyonèl(MENFP)epiakkonkouFakilte Lengwistik Aplike (FLA), prezante,premye rezolisyon sou revizyon òtograf langkreyòlayisyenan.

I- KONTÈKSNan mwa jen 2015, Akademi Kreyòl Ayisyen(AKA)tanmenyondemachpatenaryaakMinistèEdikasyonNasyonalakFòmasyonPwofesyonèl(MENFP)soubazmisyontoudeenstitisyonyoki

kwazesoukesyonpolitikespesyalmannansistèmedikatif ayisyenan.Konsa,nandat7 jiyè2015,MENFPakAKAfòmalizedemachlaavèksiyatiyonPwotokòlAkòkitablibazpouyokolabore.DepinanrefòmMinisJosephC.Bernard(RefòmBèna),enpòtanslangkreyòllatoujouprezannankèlkeswarefleksyonkapfètsouedikasyonnanpeyia.SeaklesprirefòmsaaMENFPakAKApranangajmanpouyotravaymennanmenpouyoamelyorekaliteansèymannansistèmedikatif ayisyenan.

Foto souvni vizit Minis Kilti ak Kominikasyon an nan AKA

4

Apre siyati Pwotokòl Akò a, premye aksyonde (2) enstitisyon yo poze se lansman demachestandadizasyonòtograf kreyòllakiseyounnanaktivite ki enskri nan plan travay Akademi an,paske òtograf 1979 ki te nan esperimantasyonpou 4 lane a, gen tan pase pase 36 lane sanpiblikasyonokennrezilta.Akademi Kreyòl Ayisyen an, nan tèt kole akMENFP ak kolaborasyon Fakilte LengwistikAplike òganize 7 jounen atelye ak reprezantandivèssektènanpopilasyonankiaptravaysoulangkreyòltankou:teknisyennanMENFP,teknisyennanSEA,PwofesènanFLA,teknisyennanJounalBonNouvèl, ekriven, pwofesè akdirektè lekòl,pwofesènaninivèsitea,pwofesèkreyòl,konseptèliv kreyòl, lengwis, tradiktè, editè, eksetera.Objektif atelyesayosetefèenvantèdifikiltenanitilizasyon sistèm nan, ranmase refleksyon souyoepi analizeyo soubaz teyorik syantifik.Sotidesanm2015 riveme 2016, komisyon syantifikAkademi an te evalye pwopozisyon ki te sotinan atelye yo. SenanAsanble JeneralAkademian,nandat3-5jen2016la,Akademisyenyoteadoptedispozisyonsayo.

II- KONSIDERASYON LEGALDapreatik35Konstitisyon1957la;Dapreatik35Konstitisyon1964la;Dapreatik35,atik184Konstitisyon1971amandea;Dapreatik62Konstitisyon1983a;Dapreatik5,atik24-3a,40,213,215akatik216Konstitisyon1987laPaskegenLwa18septanm1979lakientwoduiKreyòlAyisyenankòmlangansèymanepikòmmatyènanansèyman;Paskeatik3menmLwa18septanm1979labayDepatman Edikayon Nayonal misyon pou liesperimante grafiofisyèl la pandan kat (4) laneanvanadopsyon li si reziltaesperimantasyonanpozitif ;Paske gen yon lèt sikilè Depatman EdikasyonNasyonalmetedeyònandat31janvye1980soufasonpouyoekriKreyòlAyisyenan;

Paske gen Lwa 7 avril 2014 ki kreye AkademiKreyòlAyisyenanepiatik4,5akatik12bmenmlwasaafiksemisyonAkademianaktravayli;Paske gen yonPwotokòlAkòAkademiKreyòlAyisyensiyenavèkMinistèEdikasyonNasyonalakFòmasyonPwofesyonèlnandat8jiyè2015;Poutoutrezonsayo,AkademiKreyòlAyisyenantreprannetidakanalizsistèmòtograf 1979-1980kapaplikenanpeyia.Apre divès konsiltasyon ak diskisyon,AkademiannantètkoleakMinistèEdikasyonNasyonalakFòmasyonPwofesyonèlakkolaborasyonFakilteLengwistikAplikeprannouvodispozisyonsayokinandokimansaa:

III- DISPOZISYONDispozisyon # 1 : Alfabè kreyòl laAkademi an rekondui alfabè1979 laki rekonètlangkreyòlayisyenangenyentrannde(32)son(syanslengwistikrelesonyo«fonèm»).Alfabè a reprezante son sa yo avèk 32 senbòlkote chak senbòl reprezante yon fonèm (syanslengwistikrelesenbòlsayo«grafèm»).Pami32grafèmsayo,genyenki fètakyon (1)

32 grafèm alfabè kreyòl ayisyen an.

5

grennlètoubyenyon(1)graf,genyenkifètakde(2)lèt(lengwisyorelegrafèmsayo«digraf »)epigenyounkifètaktwa(3)lèt(lengwisyoreleli«trigraf »).Mengrafèmkireprezantesonyo:a,an,b,ch,d,e,è,en,f ,g,h,i,j,k,l,m,n,ng,o,ò,on,ou,oun,p,r,s,t,ui,v,w,y,z.

Kategori vwayèl : Vwayèl oral (son sa yo sòti nan bouch sèlman)

a: ale,naje,matla e: elèv,plezi,melanje è: èd,malèt,oslè i: imite,limit,peyi o: ochan,solèy,rido ò: ògàn,pòt,gadò ou: ouvriye,goud,kalalou ui: (Vwayèl espesyal)uit,kuit,pwoduiVwayèl nazal(son sa yo pase nan bouch ak nan nen) an: anvayi,manje,ban en: enfimyè,pentad,lapen on: onz,ponp,pantalon oun: oungan,mazounbèl, kanndjanhounKategori konsòn :Konsòn oral b: bak,anbake,kapab ch: chat,rache,wòch d: dodin,radote,pèd f: fèmen,lafanmi,chèf g: gato,ragou,bag h: hap,hihan,enhen j: jako,aji,garaj k: kaye,rekòlte,kòk l: limyè,aliyen,pil p: pale,rapòte,tap r: rakonte,arete,sèr(nanNò) s: sak,resi,rès t: tas,retay,dèt v: valiz,revòlte,rèv z: zanmi,razwa,wòz

Konsòn nazal m: matla,remèd,lam n: nap,analiz,pàn ng: ling,touhing,hinghangKategori demi vwayèl/demi konsòn : w: wa,wowoli,kaw y: yanm,ayewopò,kayTrannde (32) grafèm yo divize an 3 kategori:vwayèl,konsòn,demivwayèl.

Dispozisyon #2 : Fòm long ak fòm kout i)Genmonanlangnankigen2fòm,yokaparètswasouyon fòmlong,swasouyonfòmkout.Egzanp:Nan pwonon ak detèminan: 1)MwenakM:mwenvini/mvini. 2)OuakW:ouannikmonteeskalyea/ wannikmonteeskalyea. 3)LiakL:liantre/lantre. 4)NouakN:nouaptravay/Naptravay. 5)YoakY:yoaptravaydi/yaptravay di. 6)KiakK:mounkiappalea/moun kappale.Nan kèk vèb : 7)KonnenakKonn:likonnenlesonan /likonnlesonan. 8)ViniakVin:liviniaktoutfouniti/li vinaktoutfouniti. 9)Aleakal:lialeJakmèl/lialJakmèl 10)Genlòtvèbankòtankou:genyen, gade,soti,eksetera.

ii)Mo«w»(fòmkout)toujoumandepouligenyonvwayèlnanvwazinajli(swadevan,swadèyè),kitsenankòmansmanyonboutfraz,kitsenanmitan2mo.Depikondisyonsayopa reyini,sefòmlongnan«ou»kisèvi.Egzanp: 11)Chemizoupranan. 12)Oumanjemanjea. 13)Pititoufèdètsoutètou.

6

iii)Gen kote «w » pa kapab ranplase « ou »paskeyoparemètmenmsans,yopapjwemenmfonksyon.Egzanp: 14)Sepaw(kivledi:sepouou). 15)Sepaou(kivledi:sepaoumenm).

Dispozisyon #3: Apostwòf - tirèApostwòf: Lipanesesèpounousèviniakapostwòf niaktirèpounoukoleyonmoakyonlòtmo.Lèmo tankou «mwen,ou, li, nou, yo » parètsoufòmkout(m,w,l,n,y),noupadwekoleyoniakmokivinianvanyoa,niakmokiviniapreyoa.Annikkiteyonespaspounousepareyoaklòtmo.Egzanp: 16)Mapvini. 17)Napdòmi. 18)Yappranl. 19)Seradpam. 20)Alpranlivpaw. 21)Anitafrapepyel. 22)Branprannanmoulen.N.B. Semenmkonsiderasyon anpou tout fòmkoutkinansitiyasyonsaa.Tirè : Noukapabsèviaktirèpounousepareyonmonan finisman yon liy, epi lè n ap separe pawòldiferanpèsonajnanyondyalòg.Noukapabitilizeli pou noumake yon dire, yon entèval oubyenpounouòdoneyonlis.Egzanp: 23)9è–10è; 24)2010–2015; 25)paj22–26. 26)1-a,1-an,1-b,eksetera

Dispozisyon #4 : Òtograf non mounNonmounyofètpouyoekriyojanyoyenandokimanlegalakdokimanadministratif yo.Poufasilitepwononsyasyonnonyo,yapekriyoantparantèz,nanòtograf kreyòlla.

27)PaulMagloire(PòlMaglwa)seyon ansyenprezidanAyiti.

Dispozisyon #5 : Non pwòp vil yo ak non ri yoYo dwe ekri non vil ayisyen yo nan 2 langofisyèlpeyia(kreyòlakfranse),annatandanyonamenajmanlengwistik.Sinonvil,nonlokaliteaknonriyopokoegzisteankreyòl,napekriyonanòtograf orijinalyoepinoumeteòtograf kreyòllaantparantèz.Egzanp: 28)AvniJohnBrown(DjonnBrawonn)

Dispozisyon #6: Jan pou nou itilize grafèm ‘‘r’’ oubyen ‘‘w’’Devan vwayèl wonDevanvwayèlwon(o,ò,on,ou)nanyonmo,se«w»pounouitilize,«r»paparèt.Egzanp: 29)Wobè,wobo,wòch,wòwòt,pewon, wont,wout.‘‘r’’ak‘‘w’’‘‘r’’ak‘‘w’’pajanmmachekolenanyonmo.

Dispozisyon #7: AksanAksan gravSistèm òtograf kreyòl ayisyen an sèvi ak yonsèlaksan,aksangrav.Yokonnrele liaksanfòs.Aksangravlagen2fonksyon:i)Lisèvipoulifèdiferansant2grafèm:eakè;oakò.Egzanp: 30)«e»epi«è»:oupebouchou,ou pèpale; 31)«o»epi«ò»:Wozitaachteyonlo mango,Ànyaachteyonchennlòii)Lianpecheyokonfonngrafèm“a”devan“n”akgrafèm“an”.Savledilianpechenoupwononse‘‘an’’[ã]nanplas“a-n”[an]kireprezante2grafèm.Egzanp: 32)«an»epi«àn»:Panmiantonbe,otoaanpàn;

7

Aksan sou majiskilToujou mete aksan sou lèt majiskil, lè son anmandel.Egzanp: 33)ÀnKatrin,KREYÒL,

Dispozisyon #8: Lang kreyòl la itilize tout senbòl entènasyonalansanmaktoutlètkisòtinanlòtsistèmalfabetikkisèvinandomènsyantifik.Egzanp:δ(dèlta),λ(lanmda),C,Q,U,X,eks.

Dispozisyon #9 : Non diferan siy ponktyas-yon . => pwen: => 2pwen, => vigil; => pwenvigil? => pwenentèwogasyon! => pwenesklamasyon«» => gimè() => parantèz… => pwensispansyon

Selebrasyon mwa lang ak kilti kreyòl 2016

Akademi Kreyòl Ayisyen selebre mwa langakkiltikreyòl soti30septanmpourive30

oktòb2016,soutèm«Mwaoktòb,mwalangak

kiltikreyòl; anesaa,medam,annoupotekolepounouvanseaklangnou!».PouAkademianmake evènman sa a, li te reyalize divès aktivitepandan tout mwa a tankou konferans-deba,espozisyonlivaktout lòtkalitedokimankreyòlnanlekòlyo,naninivèsiteyo,nanbibliyotèkyoak nan sant kiltirèl yo.KaravànAkademi an tepase nan Pòtoprens, Kafou, Petyonvil, Laplèn,Gonayiv,MachanDesalin,MiragwànakTomond.Akademiantepatisipenanplizyèemisyonradyoaktelevizyonpoulisansiblizepopilasyonansouenpòtans lang ak kilti kreyòl nan devlòpmansosyetea.

3èm Asanble Jeneral òdinè Akademisyen yo

Konsèy Akademisyen an òganize twazyèmAsanbleJeneralòdinèli,sòti15pourive18

desanm2016,nanotèlKalikoBeach,Monwi.Sete okazyon pou Akademisyen yo evalye travayakfonksyònmandivèsenstansnanAkademian,yon fason pou yo bay Sekretarya Egzekitif laoryantasyon sou travay li genpou l fèpou ane2017la.Pandan twazyèm Asanble Jeneral òdinè sa a,

Akademisyen yo te òganize eleksyon pou yorenouvlemanmKonsèyAdministrasyonankite

Akademi Kreyòl Ayisyen nan Tomond (oktòb 2016)

Manm Konsèy Administrasyon Akademi Kreyòl Ayisyen (2016 - 2018)

8

nanfenmanda2laneli.Konsa,AkademiangenyonnouvoKonsèyAdministrasyon, ligenyen7manm:Michel-AngeHyppolite(Konseye),MarieRodny Laurent Estéus (Visprezidan), Gérard

Marie Tardieu (Konseye), Pauris Jean-Baptiste(Prezidan), Pierre André Pierre (Konseye),Adeline Magloire Chancy (Konseye), Pierre-MichelChéry(SekretèJeneral).

Selebrasyon mwa lang matènèl 2017

Chak21fevriye,sejounenentènasyonallangmatènèl. Sòti 1e pou rive 21 fevriye 2017,

AkademiKreyòlAyisyenreyalizeyonmwalangmatènèl,soutèm«Langnousemotèdevlòpmannou.Annoupotekolepounoupwoduinanlang

nou!».AprèAkademiantefinlanseaktiviteyonanlokallinanTurgeau,liteòganizeplizyèlòtaktivitenanPòtoprens,nanGonayiv,nanTigwavak nan Pòdpè, tankou espozisyon liv avèk lòtdokimankreyòlepikonferans-deba.

Ane sa a, Akademi an techwazi vil Jeremi pou liselebrejounenentènasyonallangmatènèlla.Nansanssaa, yondelegasyonAkademiantalJeremiepiliteanimeplizyè konferans-deba nanDam Mari, nan Koray aknanvilJeremi.PouAkademianklotireaktivitemwaa, litereyalizeyonkokennchennaktivitekiltirèljou21fevriye2017 la sou plas Goman,Jeremi an prezans otoritelokalyo.

Ochan pou Pwofesè Iv Dejan nan okazyon 90èm anivèsè li

Madi16me2017tefèPwofesèIvDEJAN90lane.Konsa,nanlokalPòsgradyeInivèsite

LetaAyitiananPako,AkademiKreyòlAyisyenmete avèk Fakilte Lengwistik Aplike, SekreteriLetapouAlfabetizasyon,EdisyonInivèsiteLetaa,fanmiakzanmiPwofesèDejan,teòganizeyonjounenaktivitenanokazyon90èmanivèsènesansPwofesèa.Depi10ènanmaten,Akademian teespoze livPwofesèDejanekriyoakplakonèliteresevwa 90èm anivèsè pwofesè Dejan

Akademi Kreyòl Ayisyen nan Jeremi (fevriye 2017)

9

yo. Edisyon Inivèsite Leta Ayiti a, li menm, temetetabpouvanntoutlivPwofesèDejanyo.Nanapremidi,toutenstitisyonyotemeteansanmpouyoòganizeyonseremoniOCHANpoupwofesèa,yonfasonpouyomontrekòmanyoapresyeliepikòmanyorekonètenpòtanstravaylifèpoupèmètlangkreyòllarivekoteliyejounenjodia.PwofesèLemèteZéphir tefèyonprezantasyonsoulivakatikPwofesèDejanekrikotelimontre

enpòtans dokiman sa yo pou devlòpman langkreyòl ayisyen an. Se te yonprezantasyon ki tepwovokeanpilrefleksyonsoulaviPwofesèDejanak sou zèv li yo. Rektè inivèsite Leta a, FritzDeshommes, te montre wòl pwofesè Dejan tejwenankomitepou tabliAkademian.DwayenFLAa,RenaudGovain,bòkotepali,tefelisitetravaypwofesèatereyalizenanfakiltea.

Selebrasyon 100èm anivèsè Akademisyen Odette Roy Fombrun

Joumadi13jen2017la,nanokazyonanivèsènesansAkademisyenOdetteRoyFOMBRUN,

te genyen yon mès nan maten nan Legliz senPyè(Petyonvil)epinanapremidi tegenyenyonanimasyon kiltirèl nan otèl Karibe ConventionCenter (Jivena). Nan okazyon an, Akademi antepwofiteofriAkademisyenFombrunyonplakonè ak merit pou tout travay li fè nan kesyonpwomosyonlangakkiltikreyòlla.

Madam Fombrun travay anpil nan kesyonedikasyone liekrianpil livsouedikasyonsivik,istwapeyinouakplizyèkontpoutimoun.Nanlane 2015, li te lanse Konbit pou Ayiti pwòp.Akademi Kreyòl Ayisyen bat bravo pou fanmvanyansaa,yonpatriyòtkitoujouaptravaypourespèdwalengwistikakdwakiltirèltoutAyisyen.

Foto souvni 100èm anivèsè Akademisyen Fombrun

10

Pwotokòl akò ant Akademi Kreyòl Ayisyen avèk Radyo Nasyonal Ayiti

Akademi Kreyòl Ayisyen kòmanse yondemach pou yon patenarya avèk Radyo

Nasyonal Ayiti, nan lide pou de (2) enstitisyonsayometeansanmpouyofèpwomosyon langakkiltikreyòllaakdefansdwalengwistikakdwa

kiltirèltoutAyisyen.Nan kad patenarya sa a, Akademi an genyenyonemisyon lipral fè sou radyonasyonalk apkòmansenanmwaoktòb2017 la,nanokazyonselebrasyonmwalangakkiltikreyòlla.

Premye ansiklopedi nan lang kreyòl ayisyen

Nan30dènyeanesayo(1987-2017)peyiamakeyonmomanfònanevolisyonlangkreyòlayisyenan,kit nannivopwodiksyonekri,kitnannivo

jefòpoufèlangkreyòllaokipeplaslimeritenansosyetea.Anpillivankreyòlvinrannpatrimwànliterati kreyòl la pi rich. Pami zèv ki kontribyenan chanjman sa a, nou ka site jodi a Premyeansiklopedinanlangkreyòlayisyenkigen10tòm:Lavimoun;Lavi animal; Lavi plant; Syans latè;Chimi;Fizik;Astwonomi ak lespas;Matematik;Teknoloji;EndèksakGlosè.Seyontravaykiprezanteakanpilswen,kotepajchak tòm ansiklopedi a prezante ilistrasyon ankoulèkappèmètlektèyopibyenkonprannsijèkitretea.Seyongrantravay,seyonprèvanpliskimontrenanpwen limit pou langkreyòl la, kiseprensipalmwayenpèpayisyenangenyenpoulvansesouwout lakonesans.Konsa, siAyisyenkigenfòmasyonnansosyoloji,nanjounalis,nanlamedsin,nanantwopolojiaknanlòtdisiplin,prandesizyonmetekonesansyogenyen,disponibnanlangkreyòlla,sesètensosyeteapapbezwenyonletènitepoulangmatènèlnouangayenanlivkianvayidivèskaltebranchlakonesans.AnsiklopedisaaseinisyativAkademisyenFéquièreVilsaint.

Devlòpman dirab an Ayiti: nou tout konsène

Akademi Kreyòl Ayisyen mete ansanm akUNESCO pou reyalize yon dokiman ki

vize sansibilizasyon popilasyon an sou kesyondevlòpmandirab.Objektif dokimansaasepèmètchaksitwayenayisyenprankonsyanssouenpòtansnosyondirabilitea.Akademianankourajepwojèsilaapaskelappèmètpopilasyonanrivejwidwa

ligenyenpoulijwennbonjanenfòmasyonkiitillinanlangli.Dokimansaatrete2pwenenpòtan:1) Aksyon yon sitwayen nan nouvo kontèks mondyal la.2) Aksyon yon sitwayen ayisyen nan kontèks nasyonal la.

Foto tout tòm ansiklopedi a (sous foto: Educa Vision)

11

Veye omaj pou Akademisyen Claude C. Pierre

Nan mwajen 2017 la,

Akademi KreyòlAyisyenpèdiyonnnan manm li yo,Claude C. Pierre.Akademisyen an,ki te malad depikèktantapsoufriavèk anpil kouraj

anvanmaladiatepotelialesamdi24jen2017la.AkademiantemeteansanmakMinistèKiltipouyoòganizeyonveyeomajpougranpèsonalitesaa,jouvandredi7jiyè2017lananjadenMUPANAH,a5ènanapremidi.Fanmi,zanmi,kolaboratèaketidyanAkademisyenantetemwayesoubonjankaliteliaksipòlibaylangakkiltikreyòllaatravèzèvli.Claude Pierre te reprezante Ministè Kilti akJounalBonNouvèlnanAkademian.

Preparasyon selebrasyon mwa lang ak kilti kreyòl 2017

Akademi Kreyòl Ayisyen kwè tout gwoupkonsène nan batay l ap mennen pou fè

respekte langkreyòl la.Aprè fanmyoan2016,ane 2017 la se jèn yo li envite antre nanwonnnan.Nansanssaa,Akademiannantètkoleakpatnè li yo ap selebremwa lang ak kilti kreyòllasoutèm«Jèn yo, an nou sèvi ak lang nou tout kote san baboukèt ! ».SeyonmannyèklèpouAkademi anmoutrewòl ak enpòtans toutkategorisosyalyonanpozebonjanaksyonpoulangkisimantenouyonnaklòtlakontinyevansesouchimendevlòpman.Chakane,Akademiantoujouchwaziyonvilnanpeyiapouliselebremwalangakkiltikreyòlla.Pou2017la,sevilMilokinandepatmanNòkapresevwaselebrasyonan.Komitekapòganizemwaselebrasyonsaagenyenladanlidivèsenstitisyonletaakprivetankou:•MinistèKiltiakKominikasyon•Ministè Edikasyon Nasyonal ak FòmasyonPwofesyonèl•MinistèJenès,EspòakAksyonSivik•MinistèKondisyonFanmakDwaFanm•SekreteriLetapouAlfabetizasyon•FakilteLengwistikAplike•SosyeteAnimasyonakKominikasyonSosyal

•BiwoNasyonalEtnoloji•JounalBonNouvèl•DireksyonNasyonalLiv•FondasyonMorisSiksto•KonfederasyonNasyonalVodouyizanAyisyen•TeyatNasyonalGenyenkomiterejyonalNòakaptravaypouliresevwaseremoniklotimwaa(28oktòb).Komiteakontereyalizeyonansanmaktivitekapdewoulesoti2pourive28oktòb.Pamiaktivitesayonougenyenprezantasyonpyèsteyat;konkousoulangkreyòl;konferans-deba;espozisyonliv/dokimankreyòl;reyalizasyonyonjounenetidkreyòlkapmeteaksansoutravaytwa(3)potorikkreyoliskise : FélixMorisseau-Leroy, Pradel Pompilus akPierreVernet.Divèsenstitisyonnandyasporaaap òganize aktivite bò kote pa yo tankou: SantN A RIVE, Asosyasyon Nouyòk ak SosyeteKoukouy.Akademianankourajeasosyasyonekrivenakatis,enstitisyon Leta kou prive, medya, asosyasyonjèn,toutmounalawonnbadèpotekolepounouselebrelangnouakkiltinou.AkademianenvitetoutAyisyen,kityoanAyitioubyenaletranjepouyokontinyesèviaklangyosanbaboukèt.

Akademisyen Claude C. Pierre (Sous foto: entènèt)

12

AKADEMI KREYÒL AYISYEN#6, Ri des Marguerites, Turgeau, Pòtoprens, Ayiti

(509) 3333-0816 / 2817-5964enfomasyon@akademikreyol.net

www.akademikreyol.net

Ekip Bilten an

PwodiksyonDireksyonkominikasyonAKA

RedaksyonMidelineDragonJules-SaintEmmanuelLafalaiseAnivinceJeanBaptiste

KoreksyonLunaGourgueJeanRonyBeaucicault

RevizyonKomisyonKominikasyonAKA

KonsepsyonHeroldJoseph

PiblikasyonSekretaryaEgzekitif AKA

Espas lektè yoOubezwenbaylidewsoutravayAkademiKreyòlAyisyenfèdejaaklòttravaylitadwefè!OubezwenenfòmasyonsouAkademiKreyòlAyisyenan!Ekri Akademi an sou: direksyonkominikasyon@akademikreyol.netoubyenoukavizitepajfacebookAkademian:facebook/akademikreyolaksitentènètli:www.akademikreyol.net

Pwovèb kreyòl(liv: 303 pwovèb Ayiti - otè: Pauris Jean-Baptiste)

Ak pasyans w ap jwenn trip foumi kivlediyonmounpadwedekourajenanlavisaamalgretoutdifikilte,toutpwoblèm li kapab rankontre sou chimen li. Se pou likontinyetravay,kontinyeliteepiyonjoukanmèmlaprive,lapjwennrekonpansli.

Rayi chen, men pa di l fimen tabakkivledisepapaskeoupazanmiyonmounpouwapfèmantisouli,pouwappalelimal,pouwapdilifèsalpafèoubyenlidisalpadi.