DIssERTATIONIs,DE

BIBLIOTH E CARI IsACADEMIAE ABOENsIs,

PARTICULA DUODECIMA,

QUAM,

Ann. Ampl, Philos. Ord. Auraico,publico examini ,

in Auditorio jurid. die xxv Maji a. mdcccxxvii,h. p. m. s.

PRAEsIDE

Mag.FREDR. WILH. PIPPING,Hi[i, Eitter. Pros. Pubi . Ord. tty Bihlioth. Acad. Praesero,

Imp. Ord. de sido VPladimiro in iV.a Ciasse Equite ,PRO sUMMIs IN PHILOsOPHIA HONORIBUs,

madesio Jubjicit

sVENO NICOLAUs HOUGBERG,Wiburgensis.

ABOiE, typis Frenckellianis.

THEsEs.

siInter infinitas inexbausii ingenii humani inventiones suramutn lo-

cum, si ab arte seriptoria discesseris, sine dubio obtinet Typographia,Fuere scilicet & adhuc sunt hujus artis fructus tot tamque multisarii,ut vix animo concipi omnes, multo minus satis sellimari posGns,

11.Idem forte inventio htecce experta esset satum ac multae aliae, quae

inde ab incunabulis aut in odium aut in contemtionem hominum pro-pter novitatem venerant, nisi in illa incidisset tempora, quibus tenebrasignoranti* spississimas ex plurima orbis occidentalis parte novum litte-rarum lumen jam sugaverat.

III.Plurimum adaeque debet Typographia studio, eodem tempore sla-

grantissimo, opera veterum Graecorum & Romanorum in lucem proseren-di, colligendi atque explicandi, quo servente periculum cum non essetne prelum materia desiceret, in maxima parte Europae radices cito fixituberrimosque tulit fructus.

IV.Quemadmodum autem studio huic litterarum antiquarum, quod homi-

nes illius xtatis ceperat, tribuendi sunt progressus Typographiae primitam celeres, ita facile ab altera parte esl perspectu, haud diu potuissevigere illud , niti eidem nutriendo materiam haec prxbuisset. Quod sideserbuisset, tenebras ignoranti* & supersiitionis prorsus discutiendi &impedimenta cultur® omnia removendi spes Cmul abiisset.

V,Conjunctis igitur viribus contulerunt & Typographia & studium an-

tiquitatis recreatum ad promovendas scientias & ad animum • humanumomnino colendum, Nec altera alterius subsdio deflituta generi humano«onduccte satis valuisset,

119

suspicione autem orta id agi, ut stOdio Pastoris ordinariiquoque jure succederet, non tantum monitus est a ConsistorioEcclesiastico ne in fraudem Facultatis Theologicae, cujus quip-pe propria putabatur ea ecclesia, speraret talia, sed sidemetiam clare coactus, vocationem legitimam probe se oppeti-turum ijll), Attamen, aut tali promisso standum non esse,aut summam ejus completam existimans, dummodo negatamaperte non appeteret provinciam, etsl votis eorum cedens,quorum esset Paflorem vocare, ultro oblatam neque recusa»ret, ab eodem tempore spem successionis illius aluisse vide-tur, multorum errorum acerrimaeque discordias semen fructuo-sissimura, Non enim tantum stodio Nondalensibusque op-tantibus, quantum Petraeo auctore, mox concoqui ccepta suc-cedendi veniam spectantia consilia, & tabella d, lojul, a, 1674

Q

lll) Ecclesiasten Gratise Vallensem ipse, in operculo libri d, i Aug. a.I5?3 a se comparati, ut baptizatorum, connubia ineuntium atqueexstinctorura in ecclesia ea inserendis quotannis inserviret indicibus,nomen ac titulum suum memoriae mandans, se appellavit, & in Pro-tocollo Consistorii Ecclesiaflici Aboensis a, 1673 exstat, 4 Jun.W M. Andreas Petrcsus begiarte ordineras a11 blisva sio svatsadetsVicarius i Nondala «tbi hans svagheet; Rs. Ordinatiori vardt ho-nora bevilliat och sade R.ds Dn. Episicopus honom derjempte, atticke han matte tankia pa succession i Nondala , ester den sorsambl,under Theologiska Faculteten ar anslagen”, nec non d. 7 ejusd, men-sis; nPros, M, Andreas Petrcsus blees ordinerat, och losvadehan gierna asbjda en laglig kallelse”, Quae eadem e Protocolloa Notario Consistorii Gabrielb Laureo postea descripta his red-dit schedula ♦ ”A;o 1673 d. 7 Jun, ordinerades Phyjices Pro-sessor M. Andt Petrcsus, ta st5reh51ts honom, at han icke tkullehasva nagre tanckar pl succession as Nondala Pajlorat , alden-itund det under Theologiae Faculteten hctrer, hvar till hem;te Pro •sessior svarade sigh det icke g5ra, uthan viliia altiidh en laglighkallelse sdrbijda”. Quibus vero rationibus usus Celeberrimus Es.Mich. Eant , Hisiloriolce Litteratura Graea in svecia specim, IV.pag, 106, slasuit stodium d, ii jul. d. a, curam ecclesia: generoluo per manus tradidissc, haud conslat,

120

exarata, qua IlluPrissimus Cancellarius Episcopum DiceceseosAboeulis, Procancellarium Academiae, Dod. s. s. Tbeol. Jo-HANNEM Gezelium, seniorem , rogavit, ut optatis membro-rum ecclesiae in Nondaia qua par esset benignitate annuens,auxiliatiicem ratione officii Fetr/eo, prout de ecclesia illa op-time merito, manum porrigeret & diploma Regium,

mnttn) Dubii haerentes an in recessu quid habeant loca tabellae hujusminus perspicua quaedam, unde, Petreo interprete, plenas Cancellariiassensus petitioni suae ardenlissimae flueret, ex Archivo Academicodepromtam_ eam lectorum judicio subjiciendam duximus totidemverbis; ”AhrevArdige Her Biskop synnerlige godhe Wsn. Wijhasve sArnummit medh hvadh Anlkan och godh behag Borgerlkapetoch sorsamblingen i Nandaal hasva emostagit Prosesforen vyrdigeoch boglarde M. Andream Fetrceum till ait sArcsla deras Guds-tiensl och Kyrkiones uprattelse nu i hans svsrsaders WArdige ochHAglarde NI. Murtini stadij hAga alders och sjukdoms tijdh, hvil-ket han mecth siijt ester sorsamblingenes sampt bernae Pa/loris svis-saders begiaran, begynt har att varkstelliga. jlmpte deras anmo-dan, att han tili vijdare giordt sArandring och succession ma derridh handhasder blisva. Altsl kunne vij inlhet underlata, as derassk ia liga ansAkning , hir med till E;s Ahrevyrdiighet at inkomma ,stijtvenligen begiarandes, E;s Ahrevyrdigheet ville ratione offici j,sa och pa sArsamblingenes och astabemeite svirsadrens astundan , ho-nom vilbemelte NI. Petrceo lillbAriigen villsahra och handen racka shelst emedan vij sArnimme, han later sig Kyrkiones basta ochGudstienst, derstades heelt angelagne vara. Och hvad vij E;s Ah-revArdigheet der emoot till villies vara, giAre vij gerna. Besallan-des sAr det Afriga E;s AhrevArdighcet med hvad kiart under Gudsmildrijka beskiarm, med sArbiisvande” &c. — Gratiam autem Epi-scopi Petrceo , ut Palloris Vicario, conciliandi animo lanium exara-tam esse tabulam contendentibus forte magnopere non refragabi-mur, reputantes, magislralu ecclesiastico nunquam usum suisse satisbenigno Noliruro, ne in minutioribus quidem J quod ProtocollorumCapituli sequentia , praeter alia, probant loca; A. 1674 d. g Apr.M Oplasles Pros. M. Petrcei bres, deruthinnan han — — — 3i°beemflaller under Dn, Ep:i belanckiande om icke han sAr en ochantian ting kunde btukas i Conjijiorio som andte ordiueradt Pro-

121

quo in confirmationem successionis biennio serius munitus esl:hic, infra exhibendum, extra omne dubium ponunt. Quascum Capitulo, prohibente ne detrimenti quid Facultas Theolo-gica caperet, quas Praebenda illa ut sua antiquo possidendijure hucusque usa erat, invito agitarentur, & initio quidemminus provenerunt, & prospere tandem decedentia Episcopumtotum a Petreo alienarunt, adeo ut, nova deinde materia sas-pius subjecta, in slammam, Academiae quoque sunestissimam,mox erumpentium inter eos inimicitiarum aeternarum origohinc repetenda sit.

Considentis autem & dissicultatum magnitudine ipsa adaudaciam excitati animi servore agitatum Nostrum sinistra nul-la terruerunt omina, quominus stodio e vivis erepto palamprositeretur, quod tacite propositum jamdudum erat. Annoigitur 1676 d. 21 Jan, scripto libello eidemque appensis tumtabella nuper commemorata Cancellarii, cum votis beati soceriatque paroeciae de successione optata conceptis, ConsifloriumAcademicum supplex adiit, rogans ut paroecia haec sibi, jampridem designato Paflori, nunc concederetur (nnn)\ quod, ad

Q 2

sersores. R. Detsa omaket kan honom admitteras esler han ir Dn.Ep:i Petrosi son ; och kan ffrordnas ti 11 ett prob pa ransakningeni Loimjoki om H;r Thoma Capian esler Ptobsten ar svag”, — A.1(575 d. 3 Jul. ”Proponcrades att Pros. M. Andreae Petrosusbegiarar blisva Hcrdags Prast ssir Lojd, Wdnd och Tammela Prob-slerijer? R. Emedan det sr hvarcken nyttigt ssir honom eller be.derligl , och kan handa Cancellario oth D:no Epi/copo misshageli-gitj altsa astades han hir ifrin’’.

KKM) Libello ipso rationes petili, jusiiiia non vacare visi, illnltrare li-ceat, ”H6ghvyrdige H, Procancellarie, Magnifice T)\ne Rector &c.sasom Gudh den Aldrahsgsle hasver genoro den timeliga d6denuti een saligh stundh ifra denne uste iemmerdahlen och till sighkalladt rain K. svarsader, den sordom Abrevyrdige och H

122

pleniorem senatum d. 16 Febr, delatum, jusso Petraeo inter-ea cum Theologis conserre, oppido quidem heic nondumnegatum, sed postea tamen a Conlistorio Ecclesiastico, Prae-bendam eandem Theologiae Prosessori atque Doctor! PetroBang d, 19 Apr. decernente (ooo), plane praecisum ess. Ec-clesiarum autem Prosessionibus Academicis annexarum arbitri-um jure nullo competere ratus Petraeus Conditorio Eccleila-flico, successumque sperans prosperum factorum interea Hol-miae apud Illustrissimum Academiae Cancellarium atque s. Re*

des sln hdga alders svagheet att tillbdrligen sdresta 3 Kyrkiot med«) stadigt Gudstienst, d) nsdvendige reparationer , och y) andra dicvid multipliccrade hesvir, ulas migh s

123

giam Majestatem conatuum, potiundi vel munere ipso velsaltem usu anni gratiae, nomine & jure uxoris petito, & re& verbis Bangium aditu ad officium bonaque & emolumentaquaevis Palloris prohibere conatus est, adversarios actu atquesubdolis artibus variis saepe lacessens & ad vim denique libiinserendam compellens. Fello enim ascensionis s. salvatoris die,quo esset ab Episcopo in minillerium sacrum ecclesiae Nonda-lensis solenni actu introducendus Bang, a die 1 Maji a. ejus-dem 1676» decreto Capituli litterisque Gubernatoris ditionisAboenlis Haraldi Oxe, in sidem occupationis jullae d. 30Apr. datis, in eam transscriptus, decantato & ante & poli con-cionem admodum circumcisam psalmo unico, brevissimo.sacra publica ad inflar rituum precationis quotidianosdecurtata quam citistime ante adventum Praesulis absolvens,& obserato deinde suggellu clausoque templo, impedire stu-duit ne inauguralia illa peragerentur, nec non domestici sBangii villa Palloris plane interdixit. Quamobrem ad Conli-llorium Ecclesiasticum citatus. sed causas dictionem ibi, tan-quam in alieno judicio, detrectans, ab officia aliquamdiu re-motus esl sacerdotali, & Considi senatoribusque civitatis Non-dala edicto Gubernatoris simul injunctum est, ut viam Bangioad sacrorum administrationem atque plenum commodorum in-de fluentium usum patesacerent, vi revulsis clauitris, si cla-ves tradere Petreus reeusaverit (.ppp). Bonis praemature sibi

ppp) Vid. Prosocc, Consist. Ecclest dd, io & 1E Maji a. 1676, quorumprototypi tantum supersunt. In posteriori haec leguntur; ,rM. Pe-traeus inskickade en exception att han icke vili cowparera till D:niE:pi citation s6r athskilliga orsaker skuld, villiandes s5rK. M;t ochAc. Cantzl. gerna villig och ikyldig vara att svara. — — ResoL —En, Prosess. Petraeus priveres , och sicrisves sili sisrsamblingen attdhet som gordt ar, skall sirsvaras, och om Exeention anlijtes Ht”— (etet. desunt). Qus in schedula Laor-eI supra commemorata huncin modum explicata sunt; ”Wedh soresatte termin fragades om Fro-sessor M, Petrceus hads compaverat , roen h6tdes icke a£ bonam

124

sumtis itaque cedere hic coactus est, frustra quidem reluctans,sed eadem quamprimum recuperandi spe minime frustratus.Dum enim haec his locis gererentur, collatum jam erat in Pe-

Fartoris in Nddhendahl , Reso & Merimasko n unus di-plomate Regio d. 3 Apr, a. 1676 dato cujus quidem

siels, uthan opskickade genom Acad. Cursorem en skrist , der j hanligh ssirklarar, at han icke vili comperera sili R:ssmi D'.ni E;picitatiori; och ta blees han mhi Conjl/torio mcdh alie D:rm Consijlo•vialium lluth (;undantagandes H;s Hdgh Ehrev6rd;t H;r D. Ene-vald svenon, sotu horto var:) ifran sitt Prssta-emhete /uspende-rat— Edictum Gubernatoris, eodem hoc die editum, inter ActaCunsistotii Ecclcs. varia exslat,

qqq) In collectione majori litterarum Regiarum & Cancellariorum Aca-demiae ita delcriptum exemplar superest: ”Wij Cari medh Gud»Nadhe &c, G5re vitterligit, att estersom oss uppa framledne Kyrc-kioherdens och Probitens i Nadhendahl Magiri Martini stadi] , ochProsesforens vidh var Academia i Abo Magiri Andrece Petrceivagnar i undherdanigheet ihr soredragit huruledes bemtte Kyrckio.herde och Probst sir sijn h5ga alder eij sfirmatte ssirsamblingen ochProbsterijet sAresta , och ssirdenlkuldh honom Magitro Petrceo sa-som sio magh, dess sArvaltning i sitt slalle updraga ville; bvilcketoch sa medh sArsamblingens goda minne Ikedt ahr, och han Pe •treens der ester tArsamblingen i nagra ahr, vahl och medh sijnesochne mens godha n6ije sArestadt has;r, och dee bagges ssirden-skuldh icke allenast om var nadiga stadhsesielse deruppa hasva an-hallit, uthan att vij och honom Petrcemn till sulle succesjionenester hans svsrsadhers Magltri Martini stadij dfldeliga fransalleiladbsasta ville. sa emedan osvanbemUe Magir stadius nu seder-mehra igenom dddben ahr asgangen , och sArsamblingen saledes iMagiri Petrcei hender lembnadh; ait sa hasve vij i nldher goltsunnit, icke allenast i anseende till detta osvantahlte ordenteligeProcedere och sArsatr.blingens Eenhelliga samtycke, uthan och badheProsesforens MAg. Andreae Petraei egne godhe tiensier, Ikickelighetoch vahlsArballande, sa vahl som hans Fadhers sordom Bilkopens iAbo Eossioris Aischilli Petraei bcrAmlige Meriter och benstnbdehans svarsaders langlige tiensler, icke mindre 5n att vij derhoosi nadigt betrachtande tagit hasvoro, att detta gialdh och si till sor-

125

exemplar aliquod, ex originali deseriptum, per uxorem suamHolmia apportatum, die 1 Aug. Consistorio Academico exhi-buit, sidem autem rei sacere adeo non valuit, ut, chirographoRegis ipso nondum prodito, quod, per procuratorem quen-dam asserendum, diutius est exspectatum, novo Gubernatorisinterdicto prohiberetur, ne ulla ratione rebus Nondalensiumecclesiasticis se iramiseeret (rrr).

Episcopus contra, quo magis praeter opinionem his rebusimpeditus, eo acrius jam bellum movit. Pace eorum, quinaturae humanae veniam magnis viris facillime dandam putent,non postumus non testari, animo mortalium pectorum motibusjusto vehementioribus agitato tantum hac in re agenda dedisseGezelium, ut haud sciamus an notam diuturnitate non eva-neseentem ita libi imprimens, de laudibus nominis sui aliquidderuerit. Videmur enim nobis videre & proprii commodi a-more incensum communis utilitatis studium, & vindictae cupi-dinem servidiorem, longarum irarum causas primarias invidiae-que ilimulos perpetuos. Paroeciam scilicet Randamaki, quae as;ta Maria quoque nomen habet, hodie vulgatum, & cui eo

ende Academiens betiente och Prosessorer hasver varit vidh hengdt,och dedt sullcr vidh een Theologice Prosestion, roen dee sammesom den nu beklsdha, medb andre gtaldh ahre ssirsedde, sa attvij icke nagon skaligh gensago , i nagon mitto see och sinna, somdenne Magctro Petroso i vagen vara kan eller b53r, och sdrdea-skuldh sorordne och sladhsesle vij honom Mag:m Andream Petrce-utn Phystces Vrosessorem vedh vae Academia i Abo , hir medhoch i krast as detta var! 5ppna bres, att iampte Proses/ionen varaKyrckioherde i Nadhendahl och Reso geldh [ampt Annexen Merima-tko, medh all dess tillhdrigh- och rittigheter, sasom haris Aateces-sor s(5r honom nutit hastr.” &c.

rrr) Acta Consistorii Eccleliastici varia, Nondalenses res tangentia,petliistsantes in interdictum hoc, d. 5 Aug. datum, incidimus.

126

tempore prcesuit Prosessor BAng, silio suo, Johanni Geze-lio juniori, Theologiae tum Prosessori Extraordinario ad Aca-demiam Auraicam, epistola ad Cancellarium d, 9 Maji a. 1676scripta (j-jx) petentem in Episcopum suspicio non injuria caditpatrocinii Facultatis Theologicae haud meliore side gesti, quampromiflo non ita pridem dato, de salario reditus Academico-rum imminuente eidem silio suo nunquam .quaerendo (ttt) ,stetit, & veritatis desertae senatum inique accusans Academi-cum, quem in suam de Nondalensi causa sententiam contraPtTRiEUM trahere frustra conatus suerat, altius animo reliden-tis simultatis vi paruisse videtur {uuu).

Dissidia namque, parum laudis atque fructus contendenti-'Tus conciliatura & per se indigna, compolita optantes, Consi-storii utriusque auctoritati consulturi, Academici caeteri (juvv),

sss) In collectione Brabeaoa occurrit episiola h?ec, unacura alia d. ioJun. e. a, conlignata, unde Cancellarii assensu neque caruisse peti-tum cogitur,

Ut) Gsr. Protor, ConCst, Acad, dd, 24 Nov. a. 1675 & 7 Maji atque1/ jun. a. sequ. nec non Biropen i Abo stist gsohan Gezdii denAldres Minne, as Joh, Jac. Tengstrsm, pag, 154 sqq.

mu) Ab ipso ad Academiam adventu sere cum ConCflorio dissentiensProcancellarius , ad intcmpestivas increpitationes natura praeceps &omnia ad suum reserens arbitrium, in controversias incurrit pluri,mas, unde ortae sunt simultatcs perpetuae, bonum publicum baudparum impedientes. Csr. J. J, Tekgstri5m 1. c, pag. 140 sqq.

vvv) Protoc. Consist, Eccles. d, 5 Maji a. 1676; D, Enev.Talte att om M. Pctrceus kunde sorsakras anten om Renn5m3ki,cller ock om Du. Tunander ville slyttia di j t och Petraeus sili Lun-da, och saledes kunde heela saaken slammas: Men Dn> E:ps kla-gade att han 5r girig och lath att sfrestaa sio prosession”, Csr, Pro-toc, Cons, Acad. dd. VJ Jun. & 1 Aug, e. a, — Compositionis etiamconamina innuere videtur, plurimum lucis in causam universam prae.