Bakı D övlət Universiteti

K itab x an a fo n d u və k a ta lo q la rm təşkili kafed rası

Sənubər Mustafayeva

Biblioqrafık təsvirin tərtibi qaydaları

DƏRS VƏSAİTİ

2-Cİ NƏŞRİ

E lm i red ak to r: Dos. Ə .M . R üstəm ov

Rəyçilər: D os. A .M .Ə liyevD os. M .Ə . M əm m ədov

_ 042 - 2007M - 658(07) -042

©Bakı Universiteti nəşriyyatı, 200

Ö N S Ö Z

Kataloqlaşdırma işi kitabxana kataloqlannın

yaradılmasını və istifadəsini təm in edən proseslərin

məcmıısudur. Kataloqlaşdırma işinə sənədlerin analitik-

siııtetik işlənməsi, kataloqlarm təşkili, tərtibi, redaktə və idarə

edilm əsi prosesləri daxildir.

Kataloqlaşdırma işinin əsas proseslərindən birini

biblioqrafık təsvirlərin tərtibi, sənədlərin sistemləşdirilməsi və

predmetləşdirilm əsi təşkil edir.

Biblioqrafık təsvir - sətıədə dair biblioqrafik

m əlum atlarm məcmusunu özündə əks etdiıir. Biblioqrafik

təsvir kataloqların təşkili prosesində formalaşdırılan

biblioqrafik yazınm əsasını təşkil edir.

Biblioqrafik təsvirlərin tərtibi metodikası son 50 ildo

dövlət standartlarına osaslanmışdır. 1960-cı illərdən başlayaraq

Rusiyada sənədlərin təsvirinə dair dövlət standartları

hazırlam b çap edilmişdir (DÖST 7.1-69, DÖST 7.1-76, DÖST

7.1-84 və s.). Hər bir yeni standartm tərtibinin məqsədi

biblioqrafık təsvirin Beynəlxalq Biblioqıafik təsvir qaydalarına

uyğunlaşdırılmasmdan ibarət olmuşdur. DÖST 7.1-69

"Biblioqrafiya və İnformasiya nəşrləri üçün çap əsərlərinin

təsviri" adlı standartı 7 il, DÖST 7.1-76 "Çap əsərlərinin

biblioqrafık təsviri" standartm 8 il, 7.1-84 "Sənədlərin

biblioqrafık təsviri. Ümumi təleblər və tərtibi qaydaları" adlı

3

dövlət standartı 2 0 ilə yaxın kitabxanalarda tetbiq cdiSmişdir.

Lakin hər bir standart Beynəlxalq biblioqrafik təsvir

qaydalarma yaxmlaşdırılsa da, ondan miioyyən qədər

fərqlənmişdir.

Son dövrdə Rusiyada Standartlaşdırma, M etrologiya və

Sertifikatlaşdırma Komitəsi tərəfmdən 7.1.-2003

"Biblioqrafik yazı. Biblioqrafik təsvir" adlı Beynəlxalq

Dövlətlərarası Standartı yaradılmışdır ki, bıınun da əsas

məqsədi biblioqraifk yazıların ənənəvi formada mübadilosi

üçün Rusiya və Beynəlxalq kataloqlaşdırma qaydalarmı bir-

birinə yaxınlaşdırmaqdan ibarətdir. Bu m əqsədlə DÖST 7.80-

2000 "Biblioqrafik yazı. Təsvirin başlığı. Ümumi tələblər və

tərtibi qaydası" adlı müstəqil standart yaradılmışdır ki, burada

biblioqrafik təsvirin başhğmın təsvirdə tətbiq edilməsinə

xüsusi yer verilmişdir.

Yeni DÖST 7.1-2003 standartı həcmco böyükdür və

onun dəqiq öyrənilməsi xeyli vaxt tələb edir. Qeyd etmək

lazımdır ki, 7.1.-84 dövlət standartma dair bir neçə vəsait çap

edilmişdir ki, bunlardan biri 1996-cı ildə "Biblioqrafik

təsvirin tərtibi qaydaları" adlı dərs vəsaiti idi.

Hazırkı vəsaitin məqsədi DÖST 7.1.-2003

"Biblioqrafık yazı. Biblioqrafik təsvir. Ümumi tələbler və

tərtibi qaydaları" standartma əsaslanaraq biblioqrafik

4

təsvirdoki yeniliklər və onların Beynəlxalq təsvir qaydalanna

əsaslanm asım şərh etm əkdən ibarətdir.

Vəsaitdə dörd bölm ə verilmişdir.

Birinci bölmədə biblioqrafik təsvirin ümumi qaydaları

işıqlandırılmışdır. Burada təsvirin əsas qaydalarmın şərhinə

xiisusi yer verilmişdir.

İkinci bölmədə birsəviyyəli biblioqrafik təsvirlər

haqqında məlumat verilmişdir. Burada fərdi müəllifli (bir, iki,

üç, dörd, beş və daha artıq), kollektiv müəllifli sənədlərin

təsviri mctodikasından bəhs edilmiş və m üxtəlif növ

sənədlərin təsviri xüsusiyyətlərinə diqqət yetirilmişdir.

Üçüncü bölmədə çoxsəviyyəli biblioqrafik təsvirlorın

tərtib i şorlı edilmişdir. Bu bölm ədə çoxcildli, seriyah və digər

ardı davam edən informasiya resurslarmm təsvirine ycr

verilm işdir.

Dördüncü bölmədə sənədlərin tərkib hissələrinin

təsv irindən (analitik biblioqrafik təsvirlər) bəhs edilir və ayrı-

ayrı nəşr növlərinin tərkib hissələrinin təsvirinə dair

nüm unəlorə yer verilmişdir.

Ü m um iyyətlə, vəsaitdə kifayət qədər təsvir nümunələri

vardır.

Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsinin I və II

kurslarında (oyani və qiyabi şöbədə) "Kitabxana kataloqları

(təsvir)" fəııninin tədris edildiyini və bu fənnə dair 7.1-2003

5

dövlət standartı əsasmda heç bir vəsaitin olmadığım nozərə

alsaq, hazırkı dors vəsaiti xüsusi əhəmiyyotl i vosait kimi qeyd

oluna bilər. Vəsait əsasən BDU-nun Kitabxanaçılıq-

informasiya fakültəsinin tələbələri, kitabxana işçiləri iiçün

nəzordə tutulmuşdur. Lakin bu vəsaitdəıı kitabxanalar,

nəşriyyatlar, biblioqrafık fəaliyyətlə məşğul olan digər idaro

və təşkilatlar da istifado edə bilərlər.

6

Bölməl. BİBLtOQRAFİK TƏSVİRİN

TƏRTİBİNƏ DAİR ÜMUMİ QAYDALAR

Biblioqrafik təsvir sənəd haqqmda biblioqrafık

məlumatları əks etdirir. Bu molumatlar sahə və ünsiirlərin

tamlığmı və ardıcıllığım təyin edən, sənədlərin ümumi

əlamətlərinin eyniləşdirilməsi üçiin nəzərdə tutulan müəyyən

qaydalar üzrə göstərilir.

Biblioqrafık təsvir biblioqrafık yazmın əsas hissəsini

təşkil edir. Biblioqrafık yazıya həmçinin təsvirin başlığı,

indeksloşdirmə terminləri (təsnifləşdirmə indeksi və predmet

rubrikaları), annotasiya (referat), sənədin mühafızə şifrosi,

əlavə biblioqrafik yazılar haqqında məlumatlar, sənədin

emalmm sonuncu tarixi, xidməti xarakterli məlumatlar aid

edilə bilər.

Biblioqrafik yazının başlığının nizama salınması DÖST

7.80-ə, təsnifloşdirmo indekslərinin və predmet rubrikalannm

formalaşması DÖST 7.59-a, annotasiya və referatm tərtib

edilməsi DÖST 7. 9-a əsaslanır.

Biblioqrafık təsvirin tərtib edilməsinin obyektini bütün

dərc edilən sənəd növləri (həmçinin deponizə edilmiş noşrlər)

və m üxtəlif daşıyıcılarda dərc edilməmiş sənədlər - kitablar,

seriyah və digər nəşri davam edən resurslar, not, kartoqrafik,

audiovizual, təsviri incəsənət, normativ-texniki sənədlər,

7

mikrofılmlər, elektron informasiya resıırslan, digər üçölçülü

siini və təbii obyektlər; sənədlərin tərkib hissəsi, eyni tipli və

m üxtolif tipli sənədlər qrupu təşkil edir.

Təsvir obyektinə görə bir hıssədən (bir hissəli

obyektlər), iki və daha artıq hissədən (çox hissəli obyektlər)

ibarət ola bilər.

Birhissəli obyekt - bir sənəd və ya bir fıziki daşıyicıda

çoxhissəli səııədin ayrıca fızikı vahıdi: bircildlı sonəd və ya

çoxcildli sənodin ayrıca cildi (buraxılışı), scriyalı və digər ardı

davam edən resursun komplekt sənədinin ayrıca komponenti

(tərkib hissəsi).

Çoxhissəli obyekt - eyni tipli və ya m üxtolif fizilci

daşıyıcılarda ayrıca fıziki vahidlərin ümumi məcmuundan

ıbarət olan sənəd, çoxcildli sənəd, komplekt sənəd, seriyah və

ya digər ardı davam edən resurs.

Obyekt həmçinin bir hissəli sənədin tərkib hissəsi və ya

çoxhissəli sənədin vahidi ola bilər. Təsvirin quruiuşundan ası’ıi

olaraq birsəviyyəli və çoxsoviyyəli biblioqrafik təsvirlər

müəyyən edilir.

B irsəviyyəli təsvir bir səviyyədon ibarətdir. Bu təsvir bir

hissəli sənədə, tamamlanmış çoxhissəli sənədə, iimumilikdə,

ayrıca fiziki vahidə, homçinin də çoxhissəli sənədin bir qrup

fiziki vahidinə tərtib edilə bilər.

8

Çoxsəviyyəli təsvir iki vo daha artıq səviyyədən

ibarətdir. Bu tosvir çoxhissəli sənədə (çoxcildli və ya

komplekt sənədə ümumilikdə, seriyalı və ya digər ardı davam

edən resurs ümumilikdə), yaxud ayrıca fıziki vahidə, həm çinin

çoxhissəli sənədin bir qrup fiziki vahidinə, çoxciidli sənədin

bir və yaxud bir neço cildinə (buraxılış, nömrə, hisso),

komplekt sənədo, seriyalı və ya ardı davam edən resursa tərtib

edilə bilər.

Biblioqrafik tosvirin tərkibinə aşağıdakı sahələr daxildir:

1 -Sərlövhə və məsuJ şəxslər haqqmda məlumat sahəsi;

2 -Nəşr sahəsi;

3 -Xüsusi məlumatlar sahəsi;

4 -Buraxılış məlumatları sahəsi;

5 -Fiziki xarakteristika sahosi;

6 -Seriya sahəsi;

7 -Qeyd sahəsi;

8 -Standart nönırə sahəsi (və ya onun alternativi) və

axtarış şərti

Təsvirin sahəlori məcburi və fakultativ ünsiirlərdən

ibarotdir. Təsvirdo yalnız məcburi ünsürlər yaxud məcburi və

fakultativ ünsürlor tətbiq edilə bilər. Məcburi ünsürlər sonəd

haqqında əsas molumatları əks etdirir. Onlar istənilən təsvirdə

tətb iq edilir.

9

Fakullativ ünsürlor kitab haqqmda əlavə məlumatlan

oks etdirir. Fakultativ ünsürlər toplusunu biblioqraFık tosviri

tərtib cdən müəssisə müəyyən edir. O, miiəyyon informasiya

məkanı üçiin dəyişm əz qaimalıdır.

Fakultativ ünsüriər dalıa tamlıqla dövlət biblioqrafık

göstəricilcırinin tosvirlərində, kitabxana kataloqlarmda

(kartoçka və elektron formada), iri universal elmi.

kitabxanalarm baza məlıımatiarmda və dövlət biblıoqrafiya

mərkəzlərində tətbiq edilir.

Biblioqrafik ünsürlər toplusunun tamlığmdan asjlı oiaraq,

müxtəsər, tam və genişləndirilmiş biblioqrafık tosvır tətbiq

edilir.

M iixtəsər biblioqrafık təsvir yalmz məcburi ünsürlərdən

ibarət olur.

Genişləndirilmiş təsvir əsasən mocburi ünsürlordon və

bir neçə fakultativ ünsürlərdən ibarət olur.

Tam təsvir məcburi ünsürlordən və bütün fakultativ

ünsürlərdərı ibarət olur.

Əlifba kataloqunda hər bir nəşr bir vo ya bir neçə

bıblioqrafik təsvirlə əks etdirilir. Bu təsvirlorin bin əsas,

digərləri isə əlavə təsvirlər hesab edilirlər.

Əsas təsvirdə noşr haqqmda tam molumatlar,

Əlavə təsvirlərdə nəşr haqqmda müxtəsər məlumatlar

verilir. Bu təsvir vasitəsilo mövcud nəşr əsas təsvirdən

10

fərqlenən ünsürlərə görə əlifba kataloqunda (sərlövhəsinə

göre, m əsul şəxslərə görə vo s.) axtarılır.

Əlifba kataloqunda həmçinin məlumat və isnad

kartoçkaları da tətbiq edilir.

Biblioqrafik yazıda (təsvirdə) salıə və ünsürlər müəyyən

ediimiş ardıcıllıq üzrə əks etdirilir. Ayrı-ayrı sahə və ünsürlər

təkrarlana bilər. Sənədin növündən və informasiyanm hansı

daşıyıcıda yerləşdirilməsindən asılı olmayaraq biblioqrafik

təsvirin sahə və ünsürlərinin tamlığı onlar arasmda tətbiq

edilən durğu işarələri (punktuasiya), biblioqrafik təsvirin bütün

obyektləri üçün ümumi qaydalara əsaslanır.

M üəyyən sonəd növlərinin təsviri üçün (təsviri

incəsənət, audiovizual materiallar, kartoqrafik sənədlor, not

nəşrləri, seriyalı və digər ardı davam edən resurslar,

norm ativ vo texniki sənədlərin ayrı-ayrı növləri, elcktron

inform asiya resursları və s.) xüsusi ünsürlər vo spesifik

m əlum atlar sahosi müəyyənloşdirilmişdir. Burada müəyyən

səııəd növü üçün xarakterik olan informasiyanm

xüsusiyyətləri, onun fıziki daşıyıcısı, nəşrin tipi və s.

m əlum atlar əks etdirilir.

B iblioqrafik tosvirdə punktuasiya iki funksiyanı ycrinə

yetirir - adi qrammatik durğu işarələri və biblioqrafık təsvirin

sahə və ünsürlərinin fərqləndirilməsi üçün tətbiq edilən durğu

işarələri. N əzərdə tutulmuş punktuasiya (şərti bölgü işarələri)

11

rnüxtəlif dillərdə və formalardakı təsvirin ünsürlərinin

tapılması məqsədilə tətbiq edilir-yazılarda, çap

kartoçkalarmda, bibJioqrafik göstəricüərdə, siyahılarda,

kompüterin monitomnun ekranında. N əzərdə tutulan

punktuasiya sahə və ünsürlərin əvvəlmdə veriSir və yaxud

onları tamamlayır.

Şərti işarələr riyazi-bölgü işarələri vasitəsilə göstoriİir.

Təsvirdə aşağıdakı bölgü işarələrindon istifadə olunur:

. - nöqtə və tire

nöqtə

vergül

: qoşa nöqtə

; nöqtəli vergiil

... nöqtələr (və yaxud iiç nöqtə)

/ yan xətt

// iki yan xətt

( ) kiçik mötərizə

[ ] kvadrat mötərizə

+ üstəgəl işarəsi

= bərabərlik işarəsi

Biblioqrafık təsvirin sonunda nöqtə (.) işarəsi tətbiq

edilir. Biblioqrafik təsvirin hər bir sahəsinin qarşısmda (birinei

sahə istisna olmaqla) nöqtə-tire /.-/ işarəsi yazıhr ki, bu da

sahələrin biri-birindən fərqlondirilməsi iiçün imkan yaradır.

12

Əgər təsvirin müəyyən sahəsinin birinci ünsürii

verilməyibsə, bu zaman nöqtə vo tire işarəsi növbəti ünsüriin

əvvəlində göstərilir. Kiçik mötərizə və kvadrat mötərizə

işarələri istisna edilir, onlar sahənin işarəsindən sonra da

saxlanıhr.

Xiisusi məlumatlar sahəsi, qeyd sahəsi və beynəlxalq

standart nöm rə sahəsi təkrar cdilərso sahonin işarəsi də təkrar

edilir-noqtə və tire, lakin seriya sahəsi təkrar edildikdə hər bir

seriya haqqında molumat ayrıca ldçik mötərizə içərisində

göstərilərək onların arasmda nöqtə və tire işarəsi tətbiq

edilmir.

Sahələr m üxtəüf şriftlərio göstorilə bilər və yaxud yeni

xəttdon yazıla bilor. Belə hallarda əvvəlki sahənin əvvolindo

nöqtə və tire işarəsi nöqtə ilə əvəz edilir.

Saho və ünsürlərin daha aydm göstərilməsi həmçinın də

qramm atik durğu işarəlorinin fərqlondirilməsi m əqsədilə

işarəlorin arasında bir işarə həcmində boş yer saxlamlır. Nöqtn

vo tire işarəsi istisna olmaqla-boş yer yalnız həmin işarəlordən

soıua saxlanıhr.

K içik m ötərizə vahid işaro kimi nəzərə alınır. Burada

işarənin əvvolindo (yənı mötərizə bağlandıqda) boş yer

saxlanıhr.

H ər bir ünsür özündən ovvəl gələn durğu işərəsindən

sonra yazılır. Əgər ünsür (sahənin birinci ünsürü istısna

13

olmaqla) təkrarlanırsa, bu zaman ona aid edilən durğu işarəsi

də (yan xəit istisna edilərək) təkrar edilir. Əgər m üəyyən

ünsür təsvirdə göstərilmirsə, onda ona aid edilən işarə də

göstərilmir.

Cümlə daxilində bir-biri ilə qrammatik cəhətdən bağlı

olan ünsürləri onlara məxsus olan durğu işarələri ilə

ayırtnırlar.

Lazım gəldikdə ünsiirün müəyyən hıssəsi ixtisar edilə

bilər. İxtisar edilmiş ünsürün müəyyən hissəsi üç ııöqtə işarəsi

ilə əvəz edilir, nöqtələrdən əvvəl və sonra boş yer saxlanılır.

M üəyyən sahə və ünsür sənəddə ümumiyyətlo olmadıqda isə

onlarm əvəzinə üç nöqtə işarə tətbiq edilmir.

Bir sahə daxilində verilmiş qonşu iinsürlərin kvadrat

mötərizə içərisində göstərilməsi lazım gələrsə, onda onların

hamısı ümumi kvadrat m ötərizə içərisində yazılır. Burada

materialın ümumi əlaməti istisnalıq toşkil edir, çünki bu ünsür

həmişə ayrıca kvadrat mötərizə içərisində göstorilir. Əgər biri-

birinə yaxın olan ünsürlər m üxtəlif sahələrə aiddirsə, onda hər

bir ünsiir ayrıca kvadrat mötərizə içərisində verilir.

Ünsürlərin daxilində biblioqrafık təsvir tortib edilən dilın

normalarına uyğun durğu işarəlori saxlanılır. Əgər iinsür bitmiş

fikri ifadə edən bir neçə söz və cümlədən ibarət olarsa, onda

onlar sənəddə verilmiş durğu işarələri ilə birlikdo təsvirdə əks

etdirilir. Əgər sənəddə verilmiş söz vo cümlələr arasmda

14

durğu işarələri yoxdursa, onda onlar biblioqrafık təsvirin

konkret ünsürlərinə, həmçinin də qrammatik qaydalara uyğun

göstərilir.

Qrammatik işarələrlə təyin ediimiş durğu işarelərinın

uzlaşması nəticəsində təsvirdə hər iki işarə göstərilir. Əgər

iinsürün ixtisar edilmiş sözü iiç nöqtə ilə bitirsə, növbəti

iinsürün təyin edilmiş durğu işarəsi nöqtə yaxud nöqtə tiredən

ibarətdirsə, onda növbəti ünsür iiçün nəzərdə tutulan nöqtə

işarəsi yazılmır. Təsvirdə riyazi, kimyəvi və digər işarolər

təkrar edilir.

Biblioqrafik təsvirin tərtibi üçün əsas m ənbə

üm um ilikdə sənədin özü hesab edilir. Lazım goldikdə təsvir

iiçün d igər m ənbəiərdən də məlumat ə!də edilə bilər.

Informasiya mənbələri tək və çox ola bilor.

İnformasiyamn başlıca mənbəyi əsas buraxılış

m əlum atları və ona analoji olan məlumatları özündo oks

etdirən sənədin ünsiirii hesab edilir. Bunlara titul vərəqi,

ekranda göstəriiən titul, etiket (malın üstünə yapışdırılan

yarlıq) və s. aiddir. Hər bir sənəd növü üçün əsas informasiya

m ənbəyi m üəyyən edilmişdir.

Ə sas informasiya mənbəyi olmadıqda (məsəlon,

audiovizual sənədin etiketi) yaxud ondan istifadə etm ək qeyri-

mümkün olduqda (məsələn, elektron resursun titul ekranı),

onda əsas informasiya mənbəyinə alternativ olan mənbə

15

ğötüriilür. Bu zaman ilk növbədə sənədin müəyyən hissəsinin

mənbəyindən, sonra isə qoşma sənədin m ənbələrindən

istifadə edilir: konteynerdə yerləşdirilmiş məlumatlar; naşir,

sənədi hazırlayan, sənədi yayan, qoşma materiallar və s.

Bir neçə mənbədən istifadə edildikdə, onlarm

kombinasiyasınm birləşməsinə mühüm vahid m ənbə kimi

baxılır.

Lazımi informasiyam qoşma sənədin m ənbələrindən

almaq mümkün olmadıqda, onda sonəddən əlavə m ənbələrə

müraciət edilir. M əlumatlar sənədə dair çap edilmiş

biblioqrafık yazılardan (kitabxanaların, muzeylərin

kataloqlarından, biblioqraflk göstəricilərdən və s.); sənəddən

əlavə digər m ənbələrdən (məsələn, məlumat noşriəri. avtoritet

faylları və s.) əldə edilə bilər.

Təsvirdə biblioqrafık məlumatlar informasiya

mənbəyində verildiyi kimi göstərilir. Digor dəqiqləşdirici,

həm çinin təsvir üçün vacib hesab edilon molumatlar sənədin

təhlili nəticəsində çap məlısulları üçiin itirilmiş titul vərəqləri,

(adsız coğrafı xəritələr, işlənmomiş səs yazıları və s.) əldə

edilir.

Sənədin təhlili nəticəsində əldə edilon məlumatlar,

eləcə də digər mənbolərdən əldə edilmiş molumatlar

biblioqrafik təsvirin bütiin saholərində (qeyd sahəsindən

başqa) kvadrat mötərizə içərisində göstorilir.

16

Müeyyən sənəd növünün biblioqrafık təsvirinin sahəsi

üçün bir və ya bir neçə əsas informasiya m ənbəyi

müəyyənləşdirilmişdir. M əsolən, sərlövhə və məsul şəxslər

haqqmda məlumat sahosi üçün kitablarda-titul vərəqi,

qəzetlərdə-birinci və sonuncu sütun informasiya mənbəyi

hesab edilir.

M üxtəlif mənbəlordən götürülmüş eyni tipli məlumatlar

arasmda fərqlər olduqda üstiinlük nəzərdə tutulan informasiya

mənbələrindən götüıülmüş biblioqrafık məlumatlara verilir.

Nəzərdə tutulan informasiya mənbəyi olmadıqda, o daha

tam informasiyanı özündə əks etdirən mənbə ilə əvəz edilir.

Nəzərdə tutulmayan (və ya digər) informasiya

m ənbələıindən toplanan məlumatlar kvadrat mötərizə

içərisində göstərilir.

Biblioqrafık təsvirin dili bir qayda olaraq, sənədin buraxılış

molumatlarına uyğun olmalıdır.

Biblioqrafık təsvir ümumilikdə və ya onun ayıı-ayrı

ünsürləri transkripsiya (tələffıisü düzgün vermək üçiin işarolər

sistemi), transliterasiya (bir yazı sistemindəki hərflərin başqa

yazı sisteminin hərfləri ilə verilməsi) şoklində verilə bilər.

Transliterasiya beynəlxalq və milli standartların traıısliterasiya

dilinə uyğun verilməlidir.

Əgər informasiya mənbəyinin mətnlori və buraxılış

məlumatları içorisində biblioqrafık təsviri tərtib edən

17

müəssisənin ölkəsinin rəsmi dilində mətıı vo buraxılış

məlumatları varsa, onda biblioqrafik təsvirin tərtibinin həmin

dildə aparılmasına üstünlük verilir.

Biblioqrafik təsvirin yığcamlığını təmin etmək

məqsədilə söz və söz birləşmələrinin, ünsürlərin müəyyon

hissəsinin, m üxtəlif biblioqrafik yazılann bir yazı daxiiində

birloşməsinə və digər ixtisarlann qəbul edilməsinə yol vermək

olar.

Əgər biblioqrafik təsviri tərtib edən müəssisə avrı-ayrı

sözləri və söz birləşmələrini ixtisar etmək üçiin qərar qəbul

edibsə, onda həmin ixtisarlar DÖST 7.11 və DÖST 7.12

standartlarma uyğun aparılmahdır.

Sözlərin ixtisarımn əsas şərti onların birmənalı anlaşıqlı

olmasıdır. Sözlər təhrif edildikdə, anlaşıqlı olmadıqda onlann

ixtisar edilməsinə yol vermək olmaz.

İxtisarlar biblioqrafik təsvirin bütün sahələrində tətbiq

edilir. Biblioqrafik təsvırin istənilən sahəsində istənilən

sərlövhənin (informasiya mənbosinin öziindo istisna olmaqla)

və materialm ümumi əlamətinin ixtisarma yol verilmir.

,\nalitik biblioqrafik təsvir istisnalıq təşkil edir.

Əgər informasiya mənbəyində DÖST 7.12-də nəzərdə

tutulmuş ixtisardan daha yığcam ixtisar verilibsə, onda təsvir

üçün informasiya mənbəyində verilmiş ixtisar əsas götürülür.

18

İxtisarlann qəbul edilmiş unifıkasiya (vahid şəklə

sahnmış) formaları azərbaycan, rus və latın dilində aşağıdakı

kimi qəbul edilmişdir.

Azərb. Rus latın

Və başqaları-və başq. M npyrne - h ,ap. (et.

al);

Və sairə - və s. H TaK Äanee - h t .ä. (etc);

Yəııi - To ecTb - T .e . (İ. e.);

Nəşr yeri yoxdur- n.y.y. Bes MecTa - 6 .m . (S.L);

N əşriyyatsız - n.y. B c 3 H3^aTejıa - ö.h. (S.n.);

Lazım gələrso onların ekvivalenti (eyni monaya malik

sözlər) digər dillərdo verilə bilər.

Bozi hallarda hoddindon artıq uzun sərlövhənin yazılışı

zamanı ayrı-ayrı sözlərin ixtisarma (sorlövhənin mənasını

təhrif etm əm ək şortilə) yol verilə bilər.

Biblioqrafik təsvirdə informasiya m ənbəyində olan bəzi

m əlum atları göstərm əmək olar. M əsələn, ordenlərin adı, fəxri

adlar, hərbi və elmi dərəcolər, terminlər, sənədin nəşrə

h az ırlan m asm d a iştirak edən təşkilatm hüquqi staUısu,

tə r ifn a m ə lə r , sonədin çapa icazə verilməsi haqqmda məlumat

vo s.

19

Biblioqrafık təsvirin tərtibində müasir orfoqrafiya

qaydalarına riayət olunur. Lakin qədim (XVI-XVIII əsr)

sənədlərin orfoqrafıyasmda həmin dövrün dil xiisusiyyətləri

əks etdirilən nəşrlərdə bu normalar istisnalıq təşkil edir.

Biblioqrafik təsvirin hər sahəsiııin ilk sözü, homçinin

digər ünsiirlərin ilk sözü böyük hərflə yazılır. D igər ünsürlər

kiçik hərflə yazılır.

İnformasiya mənbəində səhvlər olduqda və bu səhvlər

mətnin mənasmı dəyişmədikdə biblioqrafik təsvir həmüı

səhvlər nəzərə almaraq tərtib edilir. Bu səhvlər haqqında

biblioqrafik təsvirdə əlavə məlumat verilmir.

Mətnin mənasmı dəyişm ək səhvlərdə, həmçinin senədin

nəşrə hazırlanmasmda iştirak edən tnüəlliflərin soyadlarında,

insiallarmda yol verilmiş səhvlər biblioqrafık tosvirdə olduğu

kimi saxlamlır. Bundan sonra isə kvadrat mötərizo içərisində

onların düzgün yazılışı göstərilir.

Şübhə doğuran məlumatlar sual işarəsi ilə birlikdə

kvadrat mötərizə içərisində verilir.

Biblioqrafık təsvirdə miqdar sayını bildirən rəqəm lər

aşağıdakı qaydalara riayət edilməklə nəşrdo verildiyi kimi

(rum və ərəb rəqəm ləri, sözlə ifadə edilənlər) göstərilir:

Səhnələşdirilm iş əsərlorin horəkət aktmın miqdarmm

işarəsində: tədris müəssisələrinin sin ifvə kursunun işarəsindo;

turist marşrutlarımn nömrəsinin işarəsində; nəşrlorin sıra

20

nömrəsinin işarəsində; musiqi əsərlərinin sıra nömrəsində;

musiqi alətlərinin sayının, səslərin sayınm işarəsində;

Nəşrin buraxıhş ilinin nömrəsinin işarəsində, çoxeildli

sənədlərin buraxıhş ilinin işarosmdə, seriyalı və digər nəşri

davam edən resursların işarəsində totbiq edilən rum rəqəm ləri

və sözlə ifadə edilən saylar ərəb rəqəm ləri ilə əvəz edilir.

Ərəb rəqəm ləri ilə işarə edilən miqdar sayları şəkilçi

əlavə edilmədən göstərilir. M əsələn, Bur. 5, c.3, Fəsil 5, 450

səh. və s. Sıra sayları isə bir qayda olaraq qrammatik dilə

uyğun şokilçi artırılmaqla yazılır. M əsələn, 8 -ci sinif üçün

dərslik, 3-cü nəşri və s.

Biblioqrafik tosviri tərtib etm əzdən əvvəl müəyyən

etmək lazımdır ki, biblioqrafik yazı hansı ünsür üzrə

aparılmahdır /təsvirin başhğı, sərlövhə/.

İik ünsür biblioqrafik təsvirin əlifba kataloqunda,

məlumat nəşrlərində, həmçinin biblioqrafık vosaitlərdə yerini

müəyyənləşdirir.

Əsas təsvir üçün ilk ünsiirün seçilməsi hər bir konkret

nəşr üçün əsas axtanş ünsiirünün seçilməsi deməkdir.

Əlavə biblioqrafık təsvir iiçün ilk ünsürün seçilməsi

nəşrin əlavə axtarışlarımn təm in edilməsi deməkdir.

Biblioqrafik təsvirin ilk ünsürünün m üəyyənləşdirilm əsi

bir qayda olaraq noşrin analizindən, onun növündən, həmçinin

do buraxıhş məlumatlarmın mövcudluğundan asılıdır. Nəşrin

21

növü sənəddə verilmiş konkret məlumatlarla

müəyyənləşdirilir.

7.1 -2003 Dövlət standartma əsasən əsas təsvirin iki növü

vardır: M üəllif üzro, sorlövhə üzrə.

M üəllif üzrə biblioqrafık yazıda təsvirin başlığmda ilk

iinsür kimi fərdi və kollektiv müəlliflər əsas götürülür.

Nəşri müstəqil və yaxud da digər şəxslərlə birlikdə çapa

hazırlayan şəxs fərdi m üəllif hesab edilir.

Kitabxana kataloqlarında, dövlət bibh'oqrafıya

göstəricilərində, mərkəzləşdirilmiş kataloqlaşdırma

kartoçkalarında fərdi m üəllif üzrə biblioqrafık təsvirin tətbiqi

məcburidir.

Fərdi m üəllif üzrə aşağıdakı sənodlərə biblioqrafık

təsvir verilir:

M üəllif üzrə nəşr olunmuş əsvərlər /bədii, publisistik,

elmi əsərlər, dərsliklər, mühazirələr vo s./

Bir, iki, üç müəllifli kitablar m üəllif iizrə təsvir edilir.

Nəşrdə dörd və daha artıq m üəllif göstoriidikdə nəşrə sərlövhə

üzrə əsas təsvir veviliv.

Nəşrdə bir neçə m üəllif göstərildikdə və bunlardan biri

əsas m üəllif kimi verildikdə homin müəllifın familiyası üzrə

nəşrə əsas təsvir verilir.

İdarə və müəssisələrin adından çap olunmuş nəşrlər

kollektiv müəllifli kitablar hesab edilir.

22

Aşağıdakı rəsmi nəşrlər kəllektiv m üəllif üzrə təsvir

edilirlər: fərmanlar, qərar və m üraciətlər, stenoqrafık

hesabatlar, proqram və nizam nam ələr və s.

Sərlövhə üzrə aşağıdakı sənədlərə biblioqrafik təsvir

verilir:

Müəllifı müəyyən edilməyən nəşrlər; dörd və daha artıq

müəllif tərəfindən çapa hazırlanan kitablar;

M üxtəlif müəlliflər tərəfindən çapa hazırlanmış çoxcildli

nəşrlər;

Anonim klassik əsərlər;

Xalq yaradıcılığından bəhs edilən ayrı-ayrı nəşrlər

/göstəricilər, icmallar, siyahılar, yaddaşlar və s ./

Soraq-məlumat nəşrlərinin m üxtəlif növləri;

Lüğotlər;

Dərs vəsaitləri /o cüm lədən müntəxabatlar, oxu üçün

nəzərdə tutulmuş kitablar və s ./

H ər hansi bir müəssisə və idarənin rəsm i sənədlərinin

məcmuələri;

Qanun və qanunverici nəşrlər, kodekslər, beynəlxalq

müqaviiələr;

Elmi əsərlərin məcmuəsi, elmi əsərlər;

Adları qeyd olunmamış digər nəşrlər.

23

Böimo 2. BİRSƏVİYYƏLİ BİBLİOQRAFİK

TƏSVİRLƏRBirsəviyyəli biblioqrafık təsvir aşağıda qeyd olunan

məcburi vo fakultativ ünsürlərin və onların totbiqində işlədilən

durğu işarolərinin siyahısmdan ibarətdir. Siyahıda fakultativ

ünsürlər kursiv hərflərlə göstərilmişdir.

Təsvirin başlığı

1. Sərlövhə və məsul şəxslər iıaqqında məlunıat sahəsi

Əsas sərlövhə

[ ] M aterialın ümumi əlaməti

~ Paralel sərlövhə

: Sərlövhəyə dair məhımatlar

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlar

/ İlkin məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

2. Nəşr sahəsi

Nəşr haqqında məlumat

= Nəşr haqqında paralel məlumatlar

Nəşro dair məsul şəxslor haqqında molumatlar

/ İlkin məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

Nəşr haqqmda əlavə məlumatlar

Nəşr haqqmda əlavə məlumatlara dair məsul şoxslər

haqqında məlumatlar

24

/ İlkiıı məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

3. Xüsusi məlumatlar sahəsi

4. Buraxılış məlumatlar sahəsi

Nəşr yeri və nəşrin yayıldığı yer

İlkin nəşr ycri

; Sonrakı nəşr yeri

Naşir və ya nəşri yayanın adı

[] Naşir və noşri yayanm funksiyaları haqqında məlumatlar

, Noşr və nəşrin yayılması tarixi

( Hazırlanma yeri

: Nəşri hazırlayanın adı

,) Hazırlanma tarixi

5. Fiziki xarakteristika sahəsi

Materialın spesifık işarəsi və həcmi

: Fiziki xarakteristika haqqında digər məlumatlar

Ölçülor

+ Qosma material haqqında məlumatlar

6. Seriya sahəsi

( Seriyanm vo altseriyanm əsas sərlövhəsi

= Seriyanın və altseriyanınparalel sərlövhəsi

: Seriyanm və altseriyanm sərlövhəsinə dair məlumatlar

Seriyanın və altseriyamn m əsul şəxsləri haqqında

məlumatlar

25

/ İlkin məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

, Konkret seriya və ya altseriyaya aid edilən seriyalı nəşrin

Beynəlxalq standart nömrəsi (İSSN)

;) Seriyanm və ya altseriyamn buraxılış nömrəsi

7. Qeyd sahəsi

8. Standart nömrəsi (və ya onun alternativi) sahəsı və

axtarış şərti

Standart nömrə (və ya onun alternativi)

= Açar (köməkçi) sərlövhə

: Axtarış şərti vo (vəyaxud) qiymət

( ) Sahənin ünsürlərinə dair əlavə məlumatlar

Biblioqrafik təsvirin sahə və ünsürlərinin hər birinin

özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Onlarm dəqiqləşdirilməsi

xüsusi əhəm iyyət kəsb edir.

l.Təsvirin başlığı

Təsvirin başlığı əsas ünsüılərdən biridir. Təsvirin

başlığı üzrə əsas və əlavə təsvirin obyektini sənodin özü, onun

torkib hissəsi və yaxud sonədlərin mocmuu təşkil edir.

Iəsvirin başhğmın tərtibi "7.80-2000. Biblioqraflk yazı.

Təsvirin başlığı" dövlət standartına əsaslamr.

Təsvirin başlığı üçün əsas mənbə biblioqrafik yazı

(təsvir) tərtib edilən sənədin özü hesab edilir. Daha

dəqiqləşdiıici ınəlumatlar soraq-məlumat noşrlərinden,

26

biblioqrafik nəşrlərdən, kitabxana kataloqlarmdan və digor

mənbələrdən əldə edilo bilər.

Əlifba kataloqunda təsvirin başlığı həm əsas, həm də

əlavə təsvirlərdə tətbiq edilir. Təsvirin başlığının əsas

mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bir şəxsin və yaxud müəyyən bir

idarə və toşkilatın biitün nəşrləri bir yerdə toplanır.

Təsvirin başlığmda şəxsin adı, idarə və təşkilatm adı,

sənədin işarəsi, coğrafi adlar göstorilə bilər. Bundan başqa,

təsvirin başlığmda tarixler, ixtisaslar, titullar, nömrələr, yerin

adı və digər dəqiqloşdirici məlumatlar verilə bilər.

Doqiqləşdirici məlumatiar kiçik mötorizə içorisindo

göstərilir. Nöınrə və tarixlər ərəb rəqəm ləri ilə verilir.

Təsvirin başlığımn yazılışında şərti bölgü işarələrindən

istifadə edilir.

" . " nöqto

" , " vergül

" ; " nöqtəli vergül

" ( ) " kiçik mötorizə

" / " yan xott

Təsvirin başhğınm tərtibindo orfoqrafıyanm müasir

qaydalarına riayot olunur.

Kataloq kartoçkaları iiçün nəzərdə tutulmuş biblioqrafik

təsvirlərdo təsvirin başlığı ınətndən ayrılaraq ayrıca xəttdə

27

yazılır. Biblioqrafık nəşrlər iiçün nəzərdə tutulmuş tosvirlərdə

tosvirin başlığı abzasdan xüsusi şriftlərlə qeyd olımur.

Sənəd və ya onuıı tərkib hissəsi haqqmda molunıatm

xarakterindən asılı olaraq biblioqrafık yazınm başlığımn əsas

növləri aşağıdakılardan ibarətdir:

- şəxsin adım əks etdirən təsvirin başlığı

- idarə və təşkilatm adını bildiron tosvirin başlığı

- unifıkasiya olunmuş (vahid şəklə salınmış) sərlövhəni

əks etdirən təsvirin başhğı

- sənədin əlamətini əks etdirən təsvirin başhğı

- coğrafi adı əks etdirən təsvirin başhğı

Şəxsin adım əks etdirən təsvirin başhğı

Təsvirin başlığında müolliflorin, tərtib edənlərin, nəşri

yenidən işləyənlərin, ön söz yazanların, redaktorlarm,

torcümoçilərin, rəssamlarm və digərlərinin adları göstərilə

bilər.

Əsas təsvirin başlığmda bir müollifm familiyası

göstərilir. İki və üç müəllifli kitabların təsvirindo tosvirin

başhğmda birinci müəllifm familiyası göstərilir.

Əlavə təsvirin başlığında bir şəxsin familiyası göstərilir:

ikinci və üçüncü m üəllif (əgər sonod iki və ya üç

müolliflidirsə); birinci m üəllif (əgər sənəd dörd və daha artıq

müəlliflidirsə), və yaxud istonilon fordi şəxsin adı (redaktor,

toplayan, tərtib edən vo s.)

28

Təsvirin başhğmda fərdi şəxsin adı daha çox məşhur

olan adla göstərilir. Burada:

- Soyadı

- Soyad və inisialları

- soyad və inisiallarm tam şəkildə yazıhşı

- təxəllüs

- şəxsi ad

- şəxsin adı və atasınm adı və s. göstərilə bilər.

Müəllifm soyadı təsvirin başlığmm əvvəlindo

göstərilərək bir qayda olaraq adı və atasmm admdan vergiil (,)

işarəsi ilə ayrılır. M əsələn:

Axundov, Mirzə Fotəli

M əmmədquluzadə, Cəlil

Ordubadi, M.S.

Təsvirixı başlığında göstərilən soyadlar sado və

mürəkkəb halda, tərkib hissəlorilə birlikdə verilə bilor.

M əsələn,

Sabir, M irzə Əlokbər

Mir Cəlal

Seyid Hiiseyn

İbn-Sina

Əbu Nəvai

Eyni soyadh müəllifləri biri-birindən fərqləndirmok

məqsədilə təsvirin başlığında onların soyadlarımn ardınca

29

yaşadığı dövrləri (tarixlər), ixtisaslarım, tədqiqat sahələrini,

qohumluq əlaqələrini (ata, oğul, baba, nəvə) göstərm ək olar.

Fərqləndirici məlumatlar şəxsin admdan sonra kiçik mötorizo

içərisindo göstərilir. M üxtəlif fərqləndirici məlumatlar biri-

birindən nöqtəli vergül (;) işarəsi ilə ayrılır. M əsələn,

Maqomayev, Müslüm (baba; bəstəkar)

Maqomayev, Müslüm (nevə; müğənni)

Dyuma, A. (ata)

Dyuma, A. (oğul)

Şəxs haqqında digər fərqləndirici məlumatlar əldə

edilmədikdə təsvirin başlığında müəllifın elmi dərəcəsi, fəxri

adı, iş yeri və s. göstərilə bilər.

Şubert, Frans (1797-1828)

Şubert, Frans (1808-1878)

İdarə və təşküatııı adını əks etdirən təsviriıı başlığı.

Təsvirin başlığmda dövlət hakımiyyəti və idarəetm ənin

ah və yerli təşkilatları, ictimai təşkilatlar, siyasi partiyalar, dini

təşkilatlar, hərbi idarələr və horbi hissolər, beynəlxalq və s.

təşkilatların adları göstərilə bilər. M əsolen,

Azərbaycan Respublikası. Konstitusiya (1995)

Azərbaycan Xalq Çalğı Alətləri Ansamblı

30

Unifikasiya olunmuş sərlövhəni özündə əks etdirən

təsvirin başlığı.

Unifikasiya olunmuş təsvirin başlığı müxtolif

sərlövhələrlə çap edilmiş anonim klassik əsərlərə, əhdi-ətiq

yazılara, (dini kitablar) XVI-XVII esrlərdə çap edilən və

m üxtəlif mürəkkeb sərlövheloro malik olan dini ayinləre həsr

edilmiş kitablara tərtib edilə bilər.

Sənədin işarəsini özündə əks etdirən təsvirin başlığı.

Normativ sənodlər üçiin tərtib edilmiş təsvirin başlığında

sənədin kateqoriyası (DÖST, SST, TS və s.), sənodin rəqom

və hərfı işarəsi, sənədin tosdiq edilmə ili göstərilir. Təsvirin

başlığmda həm çinin sənədin ixracat məhsulunu bildirən "E"

və ”3 ” hərfləri göstərilir. M əsələn,

DÖST 8 . 107-81

QOST 25 593-83 E

TŞ 11 - 85

Coğrafi adı özündə əks etdirən təsvirin başlığı

Təsvirin başlığınm əsas hissəsini coğrafı obyektin adı və

ya ixtisar edilmiş adı təşkil edir. M əsələn:

Moskva, şehər

Moskva, çay

2. Sərlövhə məsul şəxslər haqqında m əlum at sahəsi

Sahə tosvirin obyektinin əsas serlövhəsini, materialın

ümumi olamətini, digor sərlövhələri (altemativ, paralel, digər),

31

təsvirin obyektinin nəşri üçün məsuliyyət daşıyan məsııl

şəxslər və (və yaxud) təşkilatlar haqqında məlumatları özündo

əks etdirir.

Əsas sərlövhə. Əsas sərlövhə biblioqrafik təsvirin

ünsürü hesab edilərək kitabm titul vərəqində verilir. Əsas

sərlövhə öz quruluşu, tərkibi və xarakteri etibarilə m üxtəlif ola

bilər. Öz quraluşu etibarilə əsas sərlövhə sadə, yəni bir

cümlədən, mürəkkəb yəni bir neçə cümlədən ibarət ola bilər.

Əsas sərlövhə bir əsərin admdan, yaxud da bir neçə

əsərin ümumiləşdirilmiş admdan /ümumi sərlövhəli m əcm uə/

ibarət ola bilər.

Əsas sərlövhənin tərkibinə m üəllif və yaxud digər

şəxsin adı, müəssisənin adı, əsərin janrı və növü və s. daxil ola

bilər. M əsələn:

Doxsan üçüncü il

XX əsrin əvvəllərində Fransız musiqisı

Novellalar. Miniatürlər. Hekayələr

Öz xarakteri etibarilə əsas sərlövhə tematik /nəşrin

məzmununu izah edən/, tipik (yəni yalmz sənədin növünii

bildirən) məlumatlardan ibarət oia bilər. M əsələn:

Daş dövrünə səyahət

Əsərlər

Seçilmiş əsərlər

32

Stenoqrafik hesabat

Xəritə

Yaddaş

Elektron jum al

Əgər titul vərəqində bir neçə sərlövhə olarsa biblioqrafik

təsvirdə əsas sərlövhə aşağıdakı qayda üzxə verilir:

Əgər nəşr iki və daha çox sərlövhəyə malik olarsa,

biblioqrafık təsvirdə bütün sərlövhələrin verilməsi

məqsədəuyğundur. SərJövhələrin arasında nöqtə işarəsi

qoyulur.

Əgər nəşrdə əsas sərlövhə kimi müəllifm və yaxud da

idarənin adı verilərsə biblioqrafık təsvirdə həm in ünsürlər əsas

sərlövhə kimi nəzərə alınır: M əsələn:

M əm m əd Rahim

Azərbaycan musiqi alətləri

Azərbaycan tarixi muzeyi

Tofıq Quliyevin mahnıları

Əsas sərlövhə nəşrdə hansı qayda Ü2xə verilməsindən

asılı olmayaraq biblioqrafik təsvirdə həm işə böyük hərflə

yazılır. Əgər əsas sərlövhə həddindən artıq uzun olarsa onun

ixtisanna yol verilir.

33

Materialm ümumi əlaməti

Materialm ümumi əlaməti təsvirin obyektiııə aid edilən

materialm sinfini (növünü) bildirir.

Burada aşağıdakı terminlərdən istifadə edilə bilər:

- Videoyazı

- Səsyazısı

- İzomaterial

- X əritələr

- Komplekt

- Kinofilmi

- Mikroforma

- Multimediya

- Notlar

- Əşya

- Əlyazması

- M ətn

- Brayl şrifti

- Elektron resursu

Yuxarıda göstərilən terminlərdən yalmz biri seçilir,

Materialm ümumi əlaməti əsas sərlövhədən spnra böyiik

hərflə kvadrat mötərizə içərisində yazılır.

Avropa dövlətləri [xəritə]

Kamera musiqisi [səsyazısı]

Ümumtəhsil məktəblərinin 1-3 sinifləri üçiin

34

Ritmika və rəqslər [notlar]

Rus ədəbiyyatı Azərbaycan dilində [mətn]

Əgər əsər m üxtəlif kateqoriyalara aid edilən bir neçə

daşıyıcıda yerləşərsə bu zaman təsvir üçün əsas obyekt hesab

edilən materiahn ümumi əlaməti nəzərə alımr. Digər

daşıyıcılar haqqmda məlumat isə fiziki xarakteristika

sahəsində vo yaxud qeyd sahəsiııdə göstərilə bilər. M əsələn:

Hüquq m əsləhətçisi [elektron resursu]...- 1 elektron. disk.

(CD-ROM).

M üxtəlif daşıyıcılarda yerləşən bərabər obyektlərin

içərisindən əsas obyekti seçmək mümkün olmadıqda material

[Multimediya] və ya [komplekt] sözləri ilə ifadə edilir.

Şimah Afrika [komplekt]

Paralel sərlövhə. Paralel sərlövhə biblioqrafık təsvirin

ünsürlərindən biri olaraq kitabın başqa dildə olan sərlövhəsi

hesab edilir.

Paralel sərlövhə fakultativ ünsiirdür. Paralel sorlövhə

təsvirdə əsas sərlövhədon sonra verilir və onlar biri-birindən

bərabərlik (=) işarəsi ilə ayrılırlar.

Nəşrdə bir və yaxud bir neçə paralel sərlövhə verilə

bilər. Bir qayda olaraq təsvirdə bütün paralel sərlövhələr

göstərilir. Lazım goldikdə paralel sərlövhələr ixtisar olunaraq

təsvirdo yainız birinci paralel sərlövhə verilir, digər paralel

sorlövhələr təsvirin qeyd sahəsində göstərilir. M əsələn, Orta

35

əsr əczaçılıq terminləri lüğəti [Mətn] = Slovarğ srednevekovıx

formaüevtiçeskix terminov; Atalar sözü [Mətn] =

Azerbaydjanskie posloviüı

Sərlövhəyə dair məlumatlar. Sərlövhəyə dair

məlumatlar əsas sərlövhəni, həmçinin digər sərlövhəni

aydmlaşdıran və izah edən məlumatları, əsərin təyinatmı

(oxucu istiqamətini), növü, janrı, sənədin digər diidən

tərcüməsi haqqında məlumatları əks etdirır.

Sərlövhəyə dair məlumatdan əvvəl qoşa nöqtə (:) işarəsi

tətbiq edilir. Məsələn:

Azərbaycan yazıçıları [Mətn]: Ensiklopediya.

Loğman [Mətn]: Hekayələr

Sərlövhəyə dair məlumatlar təsvirdo paralel sərlövhədən

sonra verilir. Əgər nəşrdə sərlövhəyə dair bir neçə məlumat

olarsa, təsvirdə hamısı göstərilir və onlar arasmda qoşa nöqtə

(:) işarəsi yazılır.

Dərslik və dərs vəsaitlərinin biblioqrafık təsvirində

nəşrin yalnız oxucu istiqamətini bildirən molumatlar verilir,

digər məlumatlar isə /əsərin nəşrə təsdiqi haqqmda,

əlyazmasmın bəyənilməsi haqqmda vo s./ verilmir. M əsələn:

Əliyev Z.

Ümumi biblioqrafiyaşünaslıq [Mətn]:

Dərs vəsaiti

36

Əsas sərlövhənin aydmlaşdırılması və izahı üçün

məlumatlar sənədin təhlili nəticəsində də əldə edilə bilər.

Belə olduqda həmin məlumatlar kvadrat mötərizə içərisində

göstərilir.

Hüseyn Cavid [Mətn]:[Hüseyn Cavidin anadan

olmasmın 1 2 0 illik yubileyi miinasibətilə]

Bəzi nəşrlərin təsvirində dövlət qeydiyyat nömrəsinin

göstərilməsi məcburidir (əgər bu məlumatlar təsvirin

başlığında öz əksini tapmamışdırsa)

BH6jiHorpa4)HHecKaa 3anHct. BH6/iHorpa({)H4ecKoe

oımcaıiHe: oömne rpeöoBaHHa h npaBHJia cocTaBjıeıiHa

[TeKcx]: TOCT 7.1-2003

Sürtkü kompozisiyası [Mətn]:Pat. 950017 Az:BIT 4 S 10

M 135/10

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlar.

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlarda biblioqrafik

təsvirin obyektini təşkil edən intellektual, bədii və digər

xarakterli əsərlərin yaradılmasında iştirak edən şəxslər və

təşkilatlar haqqında məlumat əks etdirilir.

Məsul şəxslər haqqında məlumatlar informasiya

mənbəyində göstərilən qayda üzrə əks etdirilir. Məsul şəxslər

37

haqqmda məlumatlar təsvirdə aşağıdakı ardıcıllıqla qeyd

olunur:

- müəlliflər haqqmda məlumatlar

-d igər şəxslər haqqmda məlumatlar (tərtibatçılar,

redaktorlar, tercüməçilər və s.)

- nəşrin çapa hazırlanmasında iştirak edən idarə və

təşkilatlar haqqınaa məiumatlar.

Ədəbi proses - 79 [Mətn]:/ Rcd. heyəti: M. Cəfər, K.

Tahbzadə, T. Qasımov.

Kəndli və tamahkar pan [Mətn]: Kiçik yaşlı

uşaqlar üçün nağıl / Tərc. ed. P. Xəlilov; Rəs.İ. Məmmədov;

Red. Z. Şahsevənli.

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlar informasiyam

özündə əks etdirən sözlərdon, cüm lələrdən də ibarət ola bilər.

/M üəllif tərəfındən redaktə edilmişdir/

/İllüstrasiyalar rəssamlar qrupu tərəfm dən verilmişdir/

İlkin məsul şəxslərdən haqqmda mohımatlardan əvvəl

yan xətt yazılır, soıırakı məlumatlar qrupu biri-birindən nöqtəli

vegül (;) işarəsi ilə ayrılır.

38

Hacıyev Z.

Fəlsəfə [Mətn]: Ali m əktəblər üçün

dərslik / Elmi red. H. R. İmanov; Rəyçiler:

A.M. Şükürov, A.A.Rəhimov

M əsul şəxslər haqqmda məlumatlar aşağıdakı qayda

üzrə verilir: müəllif, digər şəxslər, idarə və təşkilatlar. Əgər

nəşrdə m üəllif göstərilməyibsə bu zaman əvvəlcə idarə və

təşkilat, sonra isə digər şəxslər haqqında məlumat verilir.

M əsul şəxslər haqqmda məlumat sahəsində aşağıdakı bölgü

işarələrindən istifadə edilir:

; - nöqtəli vergül - məsul şəxslər haqqmda m üxtəlif

məlumatları biri-birindən ayırmaq üçün /m əsələn: məsul

şəxslər haqqında məlumatlar, redaktorlar, kollektivlər

haqqmda m əlum atlarvə s./

, - vergül - məsul şəxslər haqqmda eyni məlumatları

biri-birindən ayırmaq üçün /m əsələn: bir neçə müəllifin

familiyası olarsa, bir neçə redaktorun, kollektivin adı olarsa/.

. - nöqtə - kollektivin adını digər bölgülərdən ayırmaq

m əqsədilə verilir.

M üəllifsiz kitablarm təsvirilə məsul şəxslər haqqmda

məlumatda əvvəlcə idarə və təşkilat, sonra isə digər şəxslər

haqqında m əlum at verilir. Məsələn:

Cənubi Azərbaycan tarixi m əsələləri /

Azərb. M illi EA, Şərqş. İn-tu; Ş.Ə. Tağıyev.

39

M əsul şəxslər haqqmda məlumatda bütün müəlliflərin

soyadı (familiyası) və inisialları göstərilir. (Əgər onlar üçdən

artıq deyilsə).* , f

/ X.I.Ismayılov

/ F.S.Əmirova, M.B. Hüseynov

/F.A.Axundov, M .N.Məmmədov, N.Ə. İmanquliyev

N əşrdə dörd, beş və daha artıq məsul şəxsin familiyası

verilərsə (ilkin məsul şəxslər, sonrakı məsul şəxslər)

biblioqrafık təsviri tərtib edən müəssisənin rəyindən asılı

olaraq təsvirdə ya müəlliflerin hamısı, ya da birinci müellifm

soyadı göstərilərək kvadrat mötərizə içərisində [və başq.]

sözü əlavə edilir.

/ V. M. Abbasov [və başq.];

/ nep. c. 4>paH.: B. BaJit̂ MaH, J\. JİHBineu, K.KcaHHHa; Xy/jo)K.: H.ParHMOB [h Ap.]

Red. heyəti: M .Cəfər [və başq.]

Titul vərəqindən götürülmüş məlumatlar aşağıdakı

qayda üzrə verilir:

tərtibatçılar haqqında məlumatlar;

redaktorlar haqqında məlumatlar;

tərcüm əçiler haqqmda məlumatlar;

giriş, ilk söz, son sözün müəllifləri haqqmda məlumatlar;

rəssam lar haqqmda məlumatlar;

40

mətnin m üəllifləri haqqmda məlumatlar.

Diger məsul şəxslər haqqmda məlumatda bütün

müəlliflərin soyadı göstərilir /əgər her bir qrup daxilində

müəlliflərin sayı üçdən artıq deyilse/. Əgər onlarm sayı

dörddən artıq olarsa, birinci müəllifln soyadı göstərilərək [və

başq.] sözü əlavə edilir. M əsələn:

Rus ədəbiyyatı Azərbaycan dilində: Biblioqrafik

göstərici / M.F. Axundov ad. Azərb. Dövl. Kitabxanası;

Tərt. edənlər: B. Hüseynov, S. Şəmsizadə

Bolqar çələngi: Bolqar ədəbiyyatmdan seçm elər/

Tərt. edənlər: S.Rüstəm, S. M emmədzade; Tərc. C.

Həsenbəyov [və başq.]; Rəs. F. Fərəcov.

Biblioqrafik təsvirdə digər məsul şəxslər haqqında

məlumatlar aşağıdakı qayda üzrə verilir:

Əgər nəşrin m üəllifi haqqmda senəddə məlumat

verilməzsə və nəşr rəsm i sənəd olmazsa o zaman biblioqrafik

təsvirdə tərtib edənin soyadı göstərilir. M əsələn:

Linqivistik təhlil üçün mətnler və

Qeydler / Tərt. ed. A.M.Qurbanov

41

Redaktorun titul vəreqində "Məsul red.", "Red.", "Red.

altmda" sözləri ilə ifadə edildikdə biblioqrafık təsvirde onlar

haqqmda məlumat verilir.

Titul vərəqində redaksiya heyəti göstərildikdə

biblioqrafık təsvirdə birinci redaktorun familiyası qeyd olunur.

Məsələn:

Kənd əməkçisinin təqvimi / Red. heyəti:

M.Babayev [və başq.]; Rəs. Ə.Həsənov

Tercümə edənin familiyası titul vəreqindən ve eləce də

titul vəreqinin arxasmdan götürülərek biblioqrafik təsvirde

göstərilir. M əsələn:

Azerbaycan xalq dastanları / Terc. ve ön söz:

A.Vəfalı

Nəşrin rəssamı haqqında melumat titul vərəqindən

götürülə biler.

Dövlət ali orqanlarımn birgə qərarlarınm təsvirində

məsul şəxslər haqqmda məlumatda bütün kollektivlərin adı

göstərilir.

42

Ümumi sərlövhəyə malik olmayan məcmuələrin

təsvirlndə məsul şəxslər haqqmda məlumatlarm

yerləşdirilməsi qaydaları.

Ümumi serlövhəsi olmayan, lakin ayrı-ayrı müstəqil

serlövheye malik olan əsərlərin məcmuələrinin təsviri

qaydalanm aşağıdakı qruplara ayırmaq olar:

-B ir daşıyıcıda yerləşdirilən esərlerin m əcmuələri

-M üxtəlif ve eyniməzmunlu senədlərin m üxtəlif

daşıyıcılarda yerləşdirilen əsərlərin məcm uələri.

Ümumi sərlövheyə malik olmayan məcmuələrin

təsvirində serlövhə sahəsinde ayrı-ayn əsərlərin sərlövhesi və

oııların hər birinə aid olan melumatlar verilir, məlumatların

hər bir qrupu biri-birindən nöqtəli vergül işarəsi ilə ayrılır

(əgər əsərin bir müəllifı varsa). Ə sərlər m üxtəlif m üəllflərə

məxsus olduqda məlumatların hər bir qrupu biri-birindən

nöqtə işarəsi ilə ayrılır.

KoHnepx JVfe 1 [3ByKoaanHCb]: Tapa c opK ecxpoM

ııapa/iHbix HHCTpyMeHTOB / HcnoJiH. OpK. nap. HHCTpyMCHTOB TB H pajı,HO A3 ep6 aHii'/KaHa, OTp.

H.A3hmob; KoHnepT JVb2: Tapa c CHM(j). OpK./Hcn.

Chm<J). OpK. TP. H pa^Ho A3ep6 aHfla(aHa, m V - P. MeJiHK-

AcnaHOB.

43

Dəstgah [Səsyazma]: Azərbaycan muğamları / İfa edir

Alim Qasımov, Canəli Əkbərov, Yaqub Məmmodov;

M üşayət edir: Azərbaycan Xalq Çalğı Alotləri Ansamblı.

3. Nəşr sahəsi.

Bu sahədə konkret nəşri digər nəşrlərdən (əvvəlki

nəşrdən) fərqləndirən xüsusiyyətləri haqqmda m əlumatlar əks

etdirilir. N əşr haqqında məlumatlar müəyyən qayda üzrə

ardıcıllıqla göstərilir. Bu məlumatlar "nəşr", "versiya",

"variant", "buraxılış", "redaksiya", sözləri ilə göstərilir.

. - Yeni versiya

. - Əlavə ed. variant

. - Yeni nəşr

. - Təkmil. nəşr

Nəşrin sıra nömrəsi kitabda hansı qaydada yazılmasından

asılı olmayaraq biblioqrafık təsvirdə ərəb rəqərni ilə göstərilir.

M əsələn;

Nəşrdə

2 -ci nəşri

4-cü tamamlanmış nəşri

3-cü ixtisar cdilmiş nəşr

Beşinci nəşri

Təsvirdə

2 -ci nəşri

4-cü tamam. nəşr.

3-cii nəşr. ixtisar.

5-ci nəşri

44

Məsul şəxslər haqqında məlumatda konkret kitabm

təkrar nəşrində iştirak edən müolliflərin, həmçinin də idarə və

təşkiiatların adı qeyd olunur.

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlardan əvvəl yan xətt /

işarəsi yazılır. M əsələn:

2- ci təkmil. nəşr / R.Ə. Kazımovun red. ilə

4. Xüsusi nıəlumatJar sahəsi

Bu sahə xüsusi daşıyıcılarda çap edilən obyektlərin

təsvirində tətbıq edilir. Bunlara kartoqraflk, not sənədləri,

seriyah və digər ardı davam edən resurslar normativ-texniki

sənədlərin ayrı-ayrı növləri, mikroformalar aiddir.

Kartoqrafık sənədlərin təsvirində xüsusi məlumatlar

sahəsini riyazi əsaslar təşkil edir. Bu sahədə say miqyası

(masştab), kartoqrafık proyeksiya, xəritənin koordiııatları və s.

göstərilir.

Not nəşrlərin təsvirində xüsusi məlumatlar sahosində not

motninin hansı formada icra edilməsi haqqmda məlumat

verilir. Partitura, ayrı-ayrı səslərin ifası formasmda vo s.

M əsələn: Partitura

Xor səsləri

Sonin bircə təbəssümün [Notlar]: Fortepiano ilə

oxumaq üçün mahnüar / R. Mirişli.-Partitura.

45

Seriyalı və digər ardı davam resurslann təsvirində

xüsusi məlumatlarda nəşrin nömrələri haqqmda məlumat

verilir.

Standartlaşdırma üzrə normativ-texniki sənədlərin

təsvirində (standart və texniki şərtlər) spesifık məlumatlar

sahəsində biblioqrafık təsvir tərtib edilən sənədin hansı

sənədin əvəzinə tətbiq edilməsi haqqında, həm çinin də

sənədin qüvvədəolma müddəti haqqmda məlumat verilir.

Trikotaj məmulatlan. Fərdi sifarişlə əl toxunma

maşmlarında, aparatlarda və əllə hazırlanması [Mətn]:

Texniki şərt,- Qüvvədəolma müddəti. 01.01. - 8 8 -dən

01.01. 93 qədər.

Patent sənədlərinin təsvirində xüsusi məlumatlar

sahəsində sifarişin dövlət qeydiyyat nömrəsi və tarixi,

sənədin nəşri və birincilik haqqmda məlumat, milli təsnifat

indeksi verilir.

Asfaltqatran və parafın çökməsinin təm izlənm ə üsulu

[Mətn] / L.S. Məlik-Aslanov [və başq.]; Azərb. Dövl. Neft

Sənayesi Elmi-Tədqiqat və Layihə İns.tu.-N9 17582 A 1;

Sifariş ed. 24.05.84; Dərc ed. 12.07.86, Bül. N92.

46

Elektron resurslarmm təsvirində xüsusi məlumatlar

sahəsində resursun növü və həcmi göstərilir.

Sənaye kataloqlarının, elmi-tədqiqat işi haqqında dərc

edimeyən hesabatlarm və dissertasiyalarm təsviri zamanı

xüsusi m əlum atlar sahəsi tətbiq edilmir.

5. Buraxılış məlumatlan sahəsi. Bu sahədə təsvirin

obyektini təşkil edən sənədin nəşr yeri, nəşr tarixi, sənədin

hazırlanma yeri həm çinm də nəşriyyatçı, nəşri yayan və

hazırlayan haqqm da məlumat verilir.

N əşr yerində sənədin nəşr edildiyi yerin adı yazılır.

Nəşr yeri, yəni sənədin nəşr edildiyi şəhərlər /Moskva və

Sankt-Peterburqdan başqa bir qayda olaraq təsvirdə adlıq

halında verilir. M oskva və Sankt-Peterburq şəhərlərinin adları

isə qısaldılmış şəkildə göstərilir. M esələn:

M oskva - M.

Sankt-Peterburq - S. Pb.

D övlet standartma əsasən respublikalarm paytaxtlarınm

adlarmın ixtisarma yol verilir. M əsələn:

Bakı - B .

Əgər sənəddə iki nəşr yeri verilibsə, biblioqrafik

təsvirdə hər ikisi göstərilir. M əsələn:

M.; Kiyev

Əger sənəddə üç və daha artıq nəşr yeri göstərilibsə,

biblioqrafik təsvirdə ya xüsusi şriftlərlə qeyd olunmuş neşr

47

yeri, ya da birinci göstərilmiş nəşr yerinin adı verilir. D igər

nəşr yerlərinin adı ixtisar edilərək [və başq.] sözü əlavə edilir.

Lazım gələrsə nəşr yerinin üçü də göstərilə bilər. Onlar

biri-birindən nöqtəli vergül (;) işarəsi ilə ayrılır. M əsələn:

M.; Riqa; Tallin

Əgər sənədin nəşr yeri göstərilməyibsə onun nəşr yerini

müəyyənləşdirib biblioqrafik təsvirdə yazmaq lazımdır. N əşr

yerini m üəyyənləşdirm ək mümkün olmadıqda [N. yox.] /

Nəşriyyat yoxdur/ sözü əlavə edilir.

Buraxılış məlumatları sahəsində nəşr yerindən sonra

nəşriyyat və yaxud da sənədi nəşr edən idarənin adı yazılır.

Nəşriyyat və yaxud da idarənin adı qısa formada, adlıq halmda

verilir.

Nəşriyyatm xarakterik adx tesvirdə dımaqsız / " " / yazılır.

Nəşriyyat sözü ixtisar edilir. M əsələn:

Nəşrdə Təsvirdə

"Elm" nəşriyyatı Elm

"M aarif' nəşriyyatı M aarif

H.3;ıaTejıı>CTBo "KHHFa" KHHra

Əgər nəşriyyat xarakterik ada malik deyilsə, təsvirdə

onun adı nəşrdə olduğu kimi verilir. M əsələn:

Nəşrdə Təsvirdə

Bakı DövIətUniversitetinin BDU-nun nəşr-tı

nəşriyyatı

48

Informasiya məııbəyində iki nəşrivyatm adı verildiyi

haida biblioqrafık təsvirdə hər iki nəşriyyatın adı titul

vərəqində göstərilmiş ardıcılhq üzrə qeyd olunur. Nəşriyyatlar

biri-birindən qoşa nöqtə (:) işarəsi ilə ayrıhr.

Əgər informasiya mənbəində üç nəşriyyatm adı

göstərilibsə biblioqrafik təsvirdə ya poliqrafık üsulla xüsusi

qeyd olunmuş nəşriyyatm adı, ya da nəşrdə birinci verilmiş

nəşriyyatm adı göstəriləcək. Məsəlon:

N əşrdə Təsvirdə

B.: Elm: Maarif: Azərnoşr B.: Elm [və başq.]

N əşr tarixində sənədin nəşr ili yazıhr. Nəşr ili

biblioqrafık təsvirdə ərəb rəqəm i ilə verilir. "İI" sözü yazılmır.

N əşr ilindon əvvəl vergül (,) işarəsi yazıhr. M əsələn:

B.: Azornoşr, 1993.

Əgər sənəddə iki m üxtəlif nəşr ili verilərsə bu zarnan

titul vərəqindo verilmiş nəşr ili əsas hesab edilir. Məsələn:

B.: Maarif, 1993.

/ Sənədin cildindo 1992. /

6 . Fiziki xarakteristika sahəsi. Fiziki xarakteristika

sahəsi təsvirin obyektinin fiziki forması, sənədin ölçüsü,

illüstrasiya və qoşma materialı haqqmda məlumatları əks

etdirir. Fiziki xarakteristika sahəsində fıziki valıidlər (ərob

rəqəm ləri ilə) və matcriahn xüsusi əlaməti haqqmda məlumat

verilir. moselon:

49

Ii

- 1 k.

- 2 elektron opt. disk

- 3 qrv.

Fiziki xarakteristikaya dair melumatlar ixtisar ediimış

şəkildə yazılır. Sənədin həcrni haqqmda məlumatda

səhifələrin miqdarı göstərilir. Səhifələrin sənəddə

nömrələnməsi verilmiş nöm rələnm ə qaydasından asılı oiaraq

ərəb və yaxud rum rəqəm ləri ile göstərilir. M əsəlon:

530 s.

XXXV s.

Senedde bir neçe nömrələnm e qaydasmdan istifadə

edilərsə tesvirde onlar nəşrde olduğu kimi saxlanılır və

m üxtelif nömrelənme qaydaları biri-birinden vergül (,) işarəsi

ilə ayrılır.

M əsələn:

60, VII s.

XXV, 15 s.

Nömrəlenmiş illüstrasiya verəqləri haqqında melumat

səhifelerin miqdarımn ardınca göstərilir. Bu rəqəm kvadrat

möterizə [ ] içərisindo yazılır. M əselən:

250 s„ [ 15 ] v. il.

Sehifələr ümumiyyətle, nömrələnməmiş olarsa onlar

hesablanaraq kvadrat mötərizə içərisinde verilir. M əsələn:

[50 S. ]

50

Sənədin ölçüsü haqqmda məlumatdan əvvel nöqtəli

vergiil (;) işarəsi yazılır.

210 s.: il.; 30x20

Sahənin sonuncu iinsürünün qoşma material haqqında

məlumat təşkil edir. Ərəb rəqem ləri ilə vahidlərin sayı

göstərilir, qoşma materialm adı, həmçinin də onun həcmi və

ölçüsü haqqında məlumat verilir.

Kitab, kitabça, albom, atlas, xeritə, qrammafon valları,

maqnitofon lentləri və s. qoşma material hesab edile bilər.

Qoşma material haqqmda məlumatdan əvvəl üstəgəl (+)

işaresi tətbiq edilir.

. - 2 2 1 s.; il + 1 qrv.

. - 110 s. + olavə (50 s.)

. - 64 s.: şek.+2 elcktron opt. disk

.-1 elektron opt. disk (SD-ROM); 2sm+istifadəçi üçün

təlim at ( 1 2 s.)

. - 350 s.: rəng. şək., xəritələr + 1 kitabça (52 s.)

7. Seriya sahəsi. Bu sahə konkret kitabın ayrı-ayrı

buraxılışlarla seriyalar üzre nəşrinə dair məlumatları özündə

əks etdirir. Seriya sahəsi çoxhissəli sənəd və ayrıca buraxılış

haqqında melumatları cəmleşdirir. Seriya sahəsinə aid olan

məlumatlar ancaq kitabda verilən məlumatlara əsaslanır, diger

m ənbəlerə müraciet olunmur.

51

Seriya sahəsində tesvirin obyekti hesab edilən və seriya

sahosinə daxil olan sərlövhə və məsul şəxslər haqqında

məlumatlar sahəsinin ünsürləri əks etdirilir. Burada həmçinin

seriyalı nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrəsi (İSSN) və

konkret seriyanm obyektinin nömrəsi göstərilir.

Seriyamn əsas sərlövhəsi obyektin əsas sərlövhəsinin

əks etdirilməsi qaydalarına əsaslanır. Məsələıı:

. - (M əktəb kitabxanası)

. - (Nağıllar aləmi)

Seriya sahəsində bəzi sözlərin ixtisarma yol verilir. Əgər

kitab iki və daha artıq seriyanm buraxıhşıdırsa onda seriya

sahəsi təkrar edilə bilər. Her iki seriyanın arasında heç bir

işarə tətbiq edilmir, ancaq boş yer saxlamlır. M əsələn:

(Dünya ədəb. kitabx.) (Şairin kitabx.)

Seriyanm əsas sərlövhəsi kimi seriyalı nəşrlərin, ardı

davam edən nəşrlərin və seriyalar üzrə nəşr olxrnan kitabların

sərlövhəsi verilir. Biblioqrafik təsvirdə seriyanm sərlövhəsi

kitabda olduğu kimi yazılır /tam şəkildə və yaxud ixtisarla/.

Əgər seriyanm sərlövhəsinə "Kitabxana", "Seriya" və s.

bu kimi sözlər, nömrə və s. daxildirsə, onda bu sözlər

seriyanın sərlövhəsinin esas tərkib hissəsi kimi qəbul edilirlər.

M əsələn:

"Ədəbiyyatşünaslıq və dilçilik" ser.

52

Seriyanın paralel sərlövhəsinin biblioqrafık tesvirdə əks

etdirilməsi ümumi qaydalara əsaslanır.

Seriyanın sərlövhesinə dair məlumatda seriyamn

sərlövhəsini izah edən məlumatlar verilir. Bu məlumatlara

nəşrin formasım xarakterizə edən, nəşrin oxucu istiqametini

bildirən, həm çinin də seriyanm təkrar nəşri ilə bağlı olan

m əlum atlar verilir.

Seriyaya dair məsul şəxslər haqqında məlumatlarda

seriyalı osərlərin nəşrinə məsul olan şəxslərin, idarə və

təşkilatların adı göstərilir. Burada müəlliflərin, tərtib

edənlərin, redaktorların soyadı verilir. Seriyanın buraxılış

nömrəsi ərəb rəqəm i ilə göstərilir. M əsələn:

(Kənd təsərrüfatınm kimyalaşdırılması. Bur. 5)

(Dünya uşaq ədəb. kitabx.: 50 c-də: C. 23)

Əgər təsvirin obyektinə seriya ilə birlikdə seriyaaltı

m elum atlar da daxil edilərsə, onda əsas sərlövhə seriyanm

sərlövhəsindən (ümumi sərlövhə) və seriyaaltının

sərlövhəsindən (asılı sərlövhə) ibarət olur. Bunlar biri-

birindən nöqtə işarə ilə ayrıhrlar.

İSSN (İNTERNATİONAL SERİAL STANDART

NUMBER) - seriyalı nəşrin Beynəlxalq standart nömrəsi

yalnız informasiya m ənbəyində gösterildiyi zaman

biblioqrafık təsvirdə yazılır. Nömrə səneddə verildiyi qaydada

53

biblioqrafık təsvirdə eks etdirilir və ondan əvvol vergül işarəsi

tətbiq edilir.

, İSSN 0201 -7 6 3 6

, İSSN 020 4 -3 3 3 5

Əgər seriya sahəsində çoxcildli nəşr haqqmda məlumat

verilərsə onda İSSN-nin əvəzinə, ümumiyyətlə çoxcildli

nəşrlərə aid edilən İSSN göstərilir. Seriyamn buraxılış

nörnrəsindən əvvəl nöqtəli vergiil (;) işarəsi tətbiq edilir.

; bur. 2

; C. 3, bur. 1

; C 25/2002

8. Qeyd salıəsi. Qeyd sahəsində kitab haqqmda təsvirin

digər sahələrində verilməyən əlavə məlumatlar əhatə olıtnur.

Bu sahədə bütün ünsiirlər fakultativdir. Biblioqrafık. təsvir

üçün əsas mənbə kitab və digər məlumat m ənbələri hesab

edilir. Bu məlumatlar kvadrat mötərizə içərisində göstərilmir.

Biblioqrafık təsvirdo qeyd sahəsi təkrar edilə bilər, hər

bir qeyddən sonra nöqtə və tirc (.-) işarəsi tətbiq edilir və

yaxud hər bir qeyd yeni sətrdən yazıhr. Qeyd sahəsinə daxil

edilmiş izahedici sözlər qeyddən qoşa nöqtə (:) ışarəsi ilo

ayrılır.

Qeydlər biblioqrafik təsvirdə müəyyən ardrcılhqla

verilir. Əvvəlcə təsvirin sahə və ünsürlərinə aid olan qeydlər,

sotıra iso bütünlükdo nəşrə aid olan qeydlər verilir. Sahə

54

daxilində qeydlər ixtisarla göstərilir. Qeydlər aşağıdakı şəkildə

verilir:

Əsas sərlövho haqqmda qeydlər

Orijinal sərlövhə /və müəlliflər haqqında/ qeydlər

Paralel sərlövhə haqqında qeydlər

Buraxüış məlumatlarına dair qeydlər

Fiziki xarakteristikaya dair qeydlər

K itabın mətn dili, rezyume və s. haqqmda qeydlər

K itabda biblioqrafık göstərici və siyahılarm mövcudluğu

haqqmda qeydlər

Kitabm məzmunu haqqmda qeydlər və s.

M əsələn:

M üollif titul vər. arx. göst.

Paralel sərl. gürcü, ing., fran.

Kitabın cild. Nəşr yeri: M.; Novosibirsk

Biblioqr.: s. 79-95, 101-103, 161 və s.

9. Beynəlxalq Standart Nömrəsi (və ya onun

alternativi) sahəsi və axtarış şərti təsvirin sonuncu sahəsi

hesab cdilir. Sahə kitab mübadiləsi, kitab ticarəti və noşriyyat

statistikası, həmçinin də digər m əqsədlər üçün zəruri

məlum atlan əks etdirir.

Tosvirin bu sahəsi üçün əsas mənbə bütünlükdə kitab

özü hesab edilir. Əgər kitabda sahə üçün lazım olan bütün

55

məlumatlar olmazsa, digər m ənbələrdən məlumat əldə

edilmir. Sahə məcburi və fakultativ ünsürlərdon ibarətdir.

Standart nömrə sahəsində təsvirin obyektinə aid edilən

beynəlxalq standart nömrələr göstərilir. Kitabın Beynəlxalq

Standart Nömrəsi (İSBN - İnternational Standart BOOK

Nxımber) beynəlxalq və milli agentlik tərəfındən təyin

edilərək kitabı digər nəşrlordən fərqləndirən əsas

əiam ətlərdən biri hesab edilir. Seriyalı nəşrin Beynəlxalq

Standart nömrəsi İSSN (İnternational Serial Standart Number)

və ya digər beynəlxalq nömrələr qəbul edilmiş qaydalara

əsasən biblioqrafik təsvirdə əks etdirilir.

İSBN nəşriyyat tərəfindən /nəşr edon təşkilat/ verilərək,

titul vərəqinin arxa hissəsində, kitabın eildində göstərilir.

Nömrə beynəlxalq ıniqyasda totbiq edilon

abbereviaturadan - (sözlərin baş hərfləri ilə m üxtəsər yazılışı).

- İSBN 5-7975 - 0063 - 9 vo rəqəm lərdən ibarətdir.

Sənoddə bir neço nömrə verildikdə biblioqrafık təsvirdə

tosvirin obyektine aid edilən nömrə göstərilir. Bəzən sənəddə

ümumilikdə çoxcildli noşrin standart nömrəsi, ayrıca ciidin

nömrəsi, həmçinin do qoşma sənədin nömrosi göstərilə bilər.

Belə hallarda kiçik mötərizə içorisində izahedici məlumatlar

verilə bilər. M əsələn:

. - İSBN 5 - 02 - 011752 -- 8 . - İSBN 5 - 02 - 011751 -

C (C 1.)

56

Sənəddə Beynəlxalq Standart Nömrəsi göstərilmədikdə

onun altemativi kinıi dövlət qeydiyyat nömrəsinin, nəşriyyat,

musiqi əsərinin lövhəsinin nömrosinin və digər nömrələrələrin

göstərilm əsinə icazə verilir. M əsələn:

. - D övlət qeydiyyat Ne-si 1034

. -N o ş rN g 2536., L.N. 3642

Açar sərlövhə - seriyah nəşrlərə İSSN təyin edilmosi

prosesində onların identifikasiyası və qeydiyyatı üçün verilən

sərlövhədir. Bu sərlövhə İSSN-dən sonra özündən əvvəl

bərabərlik işarəsi (=) yazılmaqla göstərilir.

. - İSSN 0304 - 0352 = İFLA youmal

Axtarış şərti haqqmda məlumatda sənədin qiyməti və

obyekti əldə etmolc moqsədilə digər informasiyalar haqqmda

m əlum at verilir. Bu molumatlardan əvvəl qoşa nöqtə (:) işarəsi

yazıhr.

: 25 000 m.

: Pulsuz

: M üqavilə yolu ilə

Sahənin ünsürüno aid edilən digər izahedici məlumatlar

kiçik mötərizo içorisində göstərilir.

. - İSBN 5-89600-114-2 (cildli)

,- İS B N 9952-24-001-5 (Az)

57

a) FƏRDİ M ÜƏLLİFLİ KİTABLARIN TƏSVİRİ

Sonədlərin hər bir çap vahidinə /kitab, jurnal, staııdart,

patent və s./ bir qayda olaraq əsas təsvir tərtib cdilir. Əsas

təsvir çap əsərini digər sənəd növlərindon fərqləndirorək kitab

haqqmda ən zəruri məlumatları əks etdirir, kitabın

məzmununu, oxucu istiqamətini aşkara çıxarır.

Əsas təsvir hər hansı bir kataloq üçiin baza rolunu

oynayaraq hərn əlifba, həm də digor kataloq növlərində gcniş

tətbiq edilir.

Əlifba kataloqunda əsas təsvir xüsusi rol oynayır. Əlifba

kataloqunun kartoçkalarında aparılan qeydlər vasitəsilə

/köməkçi kartoçkalar haqqmda, sistemli kataloqun indcksləri

haqqında, inventar nömrəsi vo s./ digər kataloqlarla və

kitabxananm fondu ilə əlaqə yaratmaq mümkündür.

Əsas təsvirlər m üəllif və sərlövhə üzrə aparıhr.

Kitabxana fondlarmm mühüm tərkib hissəsini fərdi

müəllifli kitablar təşkil edir. Fərdi müollifli kitablar dedikdə

ayrı-ayrı şoxslər tərəfındən yazılan kitablar nəzərdə tutulur.

M üəllif üzrə nəşr olunan kitablarm əksəriyyəti onların soyadı

iizro tosvir edilir.

Müollifm soyadmın təsvirin başlığında verilməsi

prinsipial əhəm iyyətə malikdir. Belə ki, təsvirin başhğmın

köməyi ilo miiəyyərı bir müəllifın biitün osərləri olifba

kataloqunda bir yerdo toplamhr. Oxucu onu maraqlandıran

58

kitabı kataloqdan məhz ınüollifın familiyası üzrə axtara bilir.

Təsvirin başlığmda müəllifın familiyasmm

müəyyənləşdirilmosi və onun ön plana çəkilməsi kitab

tosvirinin əsas mahiyyətini təşkil edir. Kitab tosviri

təcriibəsində tosvirin başlığınm müəyyənloşdirilməsi daima

müzakirə edilmiş və bir sıra çətinliklərlə qarşılaşmışdır.

Hazırda 7.1-2003 dövlət standartına görə fordi müəllifli

kitabların təsvirini 2 qrupa ayırmaq olar: M üəllif üzrə təsvir,

sərlövhə üzro təsvir.

Müəllif üzrə tosvir dedikdə bir, iki, üç müollifli

sonədlərin təsviri nəzordə tutulur.

Sorlövhə üzrə təsvir dedikdə isə dörd, beş və daha artıq

müollifli sonədlorin təsviri nəzordə tutulur.

Birsəviyyəli sənədləriıı əsas təsvirinin sxemi

Təsvirin başlığı

Əsas sərlövhə [Materiahn ümumi əlaməti] =

Paralel sərlövho: Sərlövhəyə dair məlumatlar / Məsul

şəxslər haqqında ilkin məlumatlar; Sonrakı molumatlar. -

Nəşri haqqında məlumat = Nəşr haqqında paralel

məlumatlar / Nəşrə dair mosul şoxslər haqqmda ilkin

məlumatlar; Sonrakı məlumatlar, Nəşr haqqmda əlavə

məlumatlar / Nəşr haqqında əlavə məlumatlara dair

məsul şəxslər haqqmda ilkin məlumatlar; Sonrakı

59

məlumatlar. - Xüsusi məlumatlar. - İlkin nəşr yeri;

Sonrakı nəşr yeri: Naşir və nəşri yayanm adı [Naşir və

nəşri yayanm fimksiyalan haqqmda məlumatlarj, N əşr

və nəşrin yayılması tarixi (Hazırlanma yeri: Nəşri

hazırlayanm adı, Hazırlanma tarixi). - Materialm spesifik

işarəsi və həcmi: Fiziki xarakteristika haqqında digər

məlumatlar; Ölçülər +Qoşma material lıaqqmda

məlumatlar.-(Serıyamn və altseriyanın əsas sərlövhəsi =

Seriyanın və altseriyamn paralel sərlövhəsi: Seriyanın və

altseriyanm sərlövhəsino dair məlumatlar / Seriyanm və

altseriyanm məsul şəxslori haqqmda ilkin məlumatlar;

Sonrakı məlumatlar, Konkret seriya və altseriyaya aid

edilən seriyalı nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrəsi

(İSSN); Seriyanın və altseriyanm buraxılış nömrəsi).-

Qeyd. - Standart nömrə (vo ya onurı alternativı) = Açar

sərlövhə: Axtarış şərti və (və yaxud) qiym ət (Sahonin

ünsürlərinə dair əlavo məlumatlar)

Bir müəllifli kitabların təsvirindo təbii olaraq təsvirin

başlığında müəllifın soyadı vo inisialları göstorilir. Nəzoro

almaq lazımdır ki, iri kitabxanalarda cyni soyadlı müəlliflərin

əsərləri çoxluq təşkil edir. Buna görə də həmin kitabxanalarm

kataloqları üçün biblioqrafık tosvirin tərtibində motndə (məsul

şəxslər haqqında ınəlumat sahəsində) müəllifın adı vo atasmm

60

adı tam yazıla bilər. Bir, iki, üç müollifli sənədlərin təsvirində

təsvirin başlığında yalnız bir m üəllif göstərilir. Mətndə isə

müolliflər (məsul şəxslər haqqında molumat sahəsindo)

lıaqqında məlumat verilir. Məsələn:

Xələfov, A.A.

Hcydər Əliycv vo Azorbaycanda kitabxana işi

[Mətn]/Abıızər Xələfov; Elırıi red. T.F. Musaycva; Red.

K.İ. Aslan, L.A. Məmmədova; Rəyçilər: X.İ. İsmayılov,

N.İ. İsmayılov.-B.:Azəməşr, 2006.-312 s.

İsmayılov, X.İ.

Azorbaycan Respublikasında kitabxana işinin

metodik sisteminin inkişaf tarixi (1918 - 2000-ci illər)

[Motn]: Monoqrafıya / Xəlil İsmayılov; Elmi red.:

A.A.Xələfov; Red.: K. Aslan; Rəyçilər: Ə. Muxtarova

[və başq.].- B.: BDU noşr-tı, 2000 - 450 s.; 20 sm. -1000

nüs,- (cildli)

Rüstəmov, Ə.M.

Patentlor və əm təo nişanları: tortibi, mühafızəsi,

axtanşı [Motn]/' ƏIi Rüstəmov; Elmi red. Z.İ.

Baxşoliyev; Rəyçilər: A.B. Allahverdiyev, N.İ.

61

İsmayılov.-B.: İqtisad Universiteti noşr-tı, 2004.-443 s.;

20 sm.-500 nüs.- (cildli).

Mustafayeva, S.M .

Normativ-texniki sənədlorin tosviri vo

tosnifləşdirilməsi [Motnj: Dors vəsaiti / Sonubər

Mustafayeva / Elmi red. Ə.Rüstəmov; Red.: T. F.

Quliyev; Rəyçiior: Z.İ.Baxşəliyev, M. Əfondiyeva,- B.:

BDU nəşr-tı, 2001 .-214 s.; 20sm.-500 nüs.

Məmmədov, M .M .

Kiçik biznes [Mətn]: Problemlər vo imkanlar /M.M.Məmmədov.-B.:Elm, 2004.-164 s.; 20 sm,- 300

nüs.-İSB N 8066-1691-6-5

HidayətÖmriimün səhifələri [Motn] / Hidayət.-B.:

Azərb. Milli Ensiklopediyası nəşr-tı, 2002.-480 s.;20 sm.-300 nüs.-İSBN 89600-347-1: 20.000 m.

İki və üç miiəllifli kitabların tesvirində təsvirin

başlığında yalnız birinci müoilifin soyadı və inisialları

göstərilir. İkinci və üçüncü müolliflor haqqında isə motndə

məlumat verilir. M əsələn:

62

Əmirova, F.S.

Sitologiya [M ətn]: Dərs vəsaiti / F.S.Əmirova,

M.V.Hüseynov; Elmi red. N. A. Qasımova; Rəyçilər:

R.Ə. Quliyev, M.S. Babayev,- B.: N ovruz - 94, 1999,-

160 s.; 20 sm. - 400 nüs.

Bayramov, B.

Corc Vaşinqtoıı [Mətn] / B. Bayramov, R.

İsmayılov.-B.: Yeni nəsil, 2002.-16 s.; 20 sm.-200 nüs. -

İSBN 9952-24- 007-4: 3000 m.

Abbasbəyii, A.

Diplomatiya terminləri lüğəti [Mətn] /

Abbasbəyli, A.B. Cəfərov, Qafarov; Red.: S.R.

Zeynalov, Z. Ömərova; Rəyçilər: R.F.Məmmədov, B.İ.

Abdullayev.-B.: Q ism ət, 2000.-162 s.; 20 sm. -500 nüs.

Əfəndiyev, R.İ.

Naxçıvan Muxtar Respublikasının mineral suları

[Motn] / R. İ. Əfondiyev, M. M. İsmayılov,

A.R.Əfondiyev,- B.: Mütərcim, 2002.-22.4s.; 20 sm.-500

nüs. - (cildli).

63

Mebdiyev, A.

Yeni büdcə prosesində ictimai iştirak [M ətn] /

A.Mehdiyev, R. Ağayev, S. Əliyev.- B.: İqtisadi

Tədqiqatlar Mərkəzi, 2004,- 120 s.; 20sm. - 1000 nüs. -

İSBN 9952-80-57-0-5

Dörd, beş və daha artıq m üəllif tərofm dən nəşr

edilmış sənədlər m üəllif üzrə deyil, sərlövho ü /rə təsvir edilir.

M ətndə biblioqrafik tosviri tərtib edən müəssisənin royindən

asıh olaraq müəlliflərin hamısı, ya da birinci m üəllif göstərilir.

Digər m üəlliflər isə ixtisar edilərək onların ovəzinə kvadrat

mötərizə içərisində [və başq.] sözü yazılır. M əsələn:

Abbasov, B.M.

Qeyri - üzvü kimya [Mətn]: Universitetlorin kimya

fakültələri üçün dərslik / A.M.Mohorrəmov [vo başq.];

Elmi red. T.M. İlyasov; Royçilər: Ə. T. Əzizov, F. M.

Sadıqov.-B.: Azərb. Mılli Ensiklopediya nəşr-tı, 2001.-

560 s.; 20 sm .-1.000 nüs,- İSBN 5 - 89600 - 293 - 8

(cildli)

Rele mühafizəsindən laboratoriya işləri

[Mətn] / B. İ. Abdullayev [vo başq.].- B.: Mütərcim,

2003,- 200 s.; 20 sm. - İSBN 9952-28-006-8: 13000 m.

(cildli)

64

Və yaxud

Əsas üzvü ve neft-kimya sintezi

[Mətn] / M.İ. Rüstəmov, B.M. Abbasov, A.M.

Məhərrəmov, N.Ə.Səlimova, Z.S.Seyidov,

M.M.Abbasov.-B.: Elm, 2003,- 10.000 m.: (cildli)

Əlifba kataloqundan oxucuların istifadəsini

asanlaşdırmaq məqsədilə əsas təsvirlərlə yanaşı, köməkçi

təsvirlər də tətbiq edilir. Əlavə təsvirlərin tətbiqinin həcmi

kitabxananm profilindən, oxucu tərkibi və oxucu sorğusunun

xarakterindən asxlıdır. Geniş informasiya aparatına malik olan

iri elmi kitabxanalarda əlavə təsvirlər geniş tətbiq edilir. Kiçik

kitabxanalarda isə ən vacib hesab edilən nəşrlərə əlavə

biblioqrafık təsvirlər tərtib edilir.

7.1-2003-cü il dövlət standartına əsasən əlavə təsvirleri

aşağıdakı şəkildə qruplaşdxrmaq olar:

1. M üəllifə görə əlavə təsvirlər

2. Məsul şəxslərə görə əlavə təsvirlər

3. Sərlövhəyə görə əlavə təsvirlər

Müəllifə görə əlavə təsvir iki və üç müəllifli sənədlərin

2-ci və 3-cü müəllifmə, dörd, beş və daha artıq müellifli

sənədlərin isə birinci müəllifmə əlavə təsvir tərtib edilir.

65

M üəllif üzrə əlavə təsvirin sxemi:

Əlavə təsvirin başlığı

Əsas təsvirin başlığı

Əsas sərlövhə [Materialın ümumi əlam əti] =

Paralel sərlövhə: Sərlövhəyə dair məlumatlar / Məsul

şəxslər haqqmda ilkin məlumatlar; Sonrakı məlumatlar,-

Nəşri haqqmda məlumat = Nəşr haqqında paralel

məlumatlar / N eşrə dair məsul şəxslər haqqında ilkin

məlumatlar; Sonrakı məlumatlar, Nəşr haqqında əlavə

məlumatlar/ N əşr haqqında əlavə məlumatlara dair

məsul şəxslər haqqında ilkin molumatlar; Sonrakı

məlumatlar,- Xüsusi məlumatlar.-İlkin nəşr yeri;

Sonrakı nəşr yeri: Naşir və nəşri yayanın adı [Naşir və

nəşri yayanm funksiyaları haqqmda molumatlar], Nəşr

və nəşrin yayılması tarixi (Hazırlanma yeri: Noşri

hazırlayanm adı, Hazırlanma tarixi). - Materialın spesifik

işarəsi və həcmi.

Hüseynov, M.V.

Əmirova, F.S.

Sitologiya [Mətn]: Dərs vosaiti / F. S. Əmirova,

M.V. Hüseynov; Elmi rcd. N.A.Qasımova; Rəyçilər:

F.Ə. Quliyev, M.S.Babayev.-B.: Novruz - 94, 1999 -160

s.:

66

Cəfərov, V.

Abbasbəyli, A.

Diplomatıya terminləri lüğəti [Mətn] / A.

Abbasbəyli, V. Cəfərov, Z. Qafarov; Red. S.R.

Zeynalov, M. Ömərova; Rəyçilər: R. F. M əmmədov, V.

t Abdullayev.-B.: Qismət, 2000,- 162 s.

Qafarov, Z.

Abba$bəyli, A.

Diplomatiya tcrminləri lüğəti [Mətn] /

A. Abbasbəyli, V. Cəfərov, Z. Qafarov; Red.

'S.R. Zeynalov, M. Ömərova; Rəyçilər: R.F.

iMəmmədov, V.İ.Abdullayev.-B.:Qismət, 2000.-

162 s.

Dörd, beş və daha artıq müəllifli sənədlərin yalnız

birinci müəllifınə əlavə təsvir verilir.

Abdullayev, V .l.

Rele mühafizəsindən laboratoriya işləri [Mətn] /

V.İ. Abdullayev [və başq.].-B.: Mütərcim, 2003.-200 s.

Mosul şoxslərə görə əlavə təsvirlər redaktorlara,

tərtibatçılara, tərcüm əçilərə, rəssamlara və digər şəxslərə

67

verilir. Sənədin nəşrə hazurlanmasmda iştirak edən şəxslərin

vəzifəsi əlavə təsvirin başlığmda miiəllifm soyadmdan sonra

yazılır. M əsələn: red., tərc. ed., rəs., tərt. ed. və s.

Zeynalov, S. R., red.

Diplomatiya terminlori lüğəti [Mətn] /

A. Abbasbəyli, V. Cəfərov, Z. Qafarov; Red.:

S.R. Zeynalov, M. Ömərova; Rəyçilər:

R.F.Mommədov, V.İ. Abdullayev.-B.: Qismət,

2000.-162 s.

Dövlət standartmda sərlövhə üzrə əlavə təsvirlərin tərtib

edilməsi də nəzərdo tutulmuşdur. Sərlövho üzrə əlavə

təsvirlər əsasən bir, iki və üç müəllifli sənədlərin sərlövhəsinə

görə tərtib edilir.

Sərlövhə üzrə əlavə təsvirin sxemi

Əsas sərlövhə [Materialın ümumi əlamoti] =Paralel

sərlövhə: Sərlövhəyə dair molumatlar / Məsul

şəxslər haqqmda ilkin məlumatlar; Sonrakı

m əlum atlar.- Nəşri haqqında məlumat = Nəşr

haqqında paralel məlumatlar / Nəşro dair məsul

şəxslər haqqında ilkin molumatlar; Sonrakı

məlumatlar, Nəşr haqqmda əlavə məlumatlar /

68

Nəşr haqqında əlavə məlumatlara dair məsul

şəxslor haqqında ilkin məlumatlar; Sonrakı

məlumatlar.- Xüsusi məlumatlar. - İlkin nəşr yeri;

Sonrakı nəşr yeri: Naşir və nəşri yayanm adı

[Naşir və nəşri yayanm funksiyaları haqqmda

məlumatlar], Nəşr və noşrin yayılması tarixi

(Hazırlanma yeri: Nəşri hazırlayanın adı,

Hazırlanma tarixi). - Materialm spesifık işarəsi və

hocmi.

Əsas təsvirin başlığı

Təsvirlərə nümunə:

Normativ-texniki sənədlərin təsviri və

təsnifloşdirilməsi [Mətn]: Dərs vəsaiti /

S.M.Mustafayeva; Elmi red.: Ə.M. Rüstəmov; Rcd.

T.F. Quliyev; Rəyçilər: Z. Baxşəliyev, H. S.

Əfəndiyeva.-B.: BDU nəşr-tı, 2001.-214 s.

Mustafayeva, S.M .

Sitologiya [Mətn]: Dərs vəsaiti/F.S. Əmirova,

M.V. Hüseynov; Elmi red.: N.A. Qasımova;

Rəyçilər R.Ə. Quliyev, M.S. Babayev,- B.: Novruz

- 9 4 , 1999.- 160 s.

69

Əmirova, F.S.

Diplomatiya terminləri lüğəti [Mətn] /

A. Abbasbəyli, V. Cəfərov, Z. Qafarov;

Red.: S.R. Zeynalov, M. Ömərova; Rəyçilər: R.F.

Məmmədov, V. 1. Abdullayev.-B.: Qismət, 2000.-

162 s.

Abbasbəyli, A.

B) KOLLEKTİV MÜƏLLİFLİ NƏŞRLƏRİN

TƏSVİRİ

Kollektiv müəllifli nəşrlərin təsviri rosmi vo idarə

nəşrləri ilə əlaqədar olan idarə və təşkilatlarm sənədlərinin

təsvirinə əsaslanır.

Kataloqlaşdırma nəzəriyyəsi və təcriibəsində kollektiv

m üəllif anlayışı altında hüquqi cəhətdən əsaslandırılan və ya

osaslandırılmayan hər bir dövlət, ictimai və xüsusi təşkiiatlar,

habelə fəaliyyət dairəsindən, yaranma dövründən,

nəşriyyatçıhq işinin yerinə yetirilxnəsindən asılı olmayaraq

ölkənin siyasi, tosərrüfat, elmi, m ədəni həyatmda iştirak edən

hər bir müəssisə və ya təşkilat nəzerdə tutulur.

Kollektiv müəllifli nəşrlorin təsvirindo təsvirin

başlığında sənədin nəşrində mosul hcsab edilən idarə və

təşkilatın adı m üəllifkim i əsas götürülür.

70

"Kollektiv m üəllif' anlayışmı aşağıdakı şəkildə

qruplaşdırmaq olar:

a) dövlət hakimiyyəti və idarəetmənin ali orqanları;

Milli məclis, xalq iclasları, parlament, konqress,

nazirliklər, komitələr, departamentlər və s.

b) dövlət hakimiyyəti və yerli idarəetmə orqanları:

Xalq deputatları soveti, bələdiyyo orqanları, prefektura

və s.

c) siyasi partiyalar və ictimai təşkilatlar: gənclər

təşkilatı, qadmlar təşkilatı, assosasiyalar; m üxtəlif tip

cəmiyyətlər və toşkilatlar: elmi, texniki, ticarət, idman və s.

ç) təşkilatlar: maliyyə və kredit idarələri (banklar,

omanət kassalarz və s.)

d) Təsərrüfat, istehsalat, nəqliyyat təşkilatları; kooperativ

təşkilatlar, fabrik, zavod, aksioner cəmiyyətlor, birjalar,

nəşriyyatlar, kitab ticarəti müəssisələri və s.

e) clmi idarəlor və tədris m üəssisələri (akademiyalar,

clmi-todqiqat institutları, laboratoriyalar, arxivlor, klinikalar,

rəsədxanalar, ali və orta təhsil müəssisələri vo s.)

ə) m ədəni-m aarif müəssisələri (kitabxanalar,

qalereyalar, teatrlar, m ədəniyyət evlori, muzeylər və s.)

f) beynəlxalq təşkılatlar: BMT və onun ixtisaslaşdırılmış

müossisəlori (IOHECKO və s.), Ümumdünya sülh şurası və

71

digər beynəlxalq təşkilatlar (liqalar, birliklər, komissiyalar,

cəmiyyətlər)

g) müvəqqəti təşkilatlar (milli və beynəlxalq):

konqreslər, qurultaylar, müşavirələr, konfranslar, sessiyalar,

simpoziumlar, ekspedisiyalar, sərgilər, spartakiadalar,

olimpiadalar və s.

ğ) dini müəssisələr: məscidlər, kilsələr, dini

cəmiyyətlər, monastırlar və s.

Kollektiv müəllifli nəşrlərin təsviri birsəviyyəli nəşrlərin

təsviri sxeminə əsaslanır.

Kollektiv müəllifli nəşrlərin təsvirində biblioqrafık

təsvirin əsas ünsürlərindən birini təsvirin başlığı təşkil edir.

Biblioqrafık təsvirin başlığmda kollektivin adı (təşkilat

və idarələr) adi qaydaya əsasən rəsm i formada, adlıq halında

verilir.

Kollektiv müəllifli əsərlərin təsvirində təsvirin başlığı

sadə və ya mürəkkəb ola bilər. Təsvirin başlığı sadə olarsa

burada təkcə kollektiv müəllifin adı göstərilir. Təsvirin

başhğmı aydmlaşdıran elavə heç bir məlumat verilmir.

M əsələn:

Bakı Dövlət Universiteti

Azərb. M illi EA. Ədəbiyyat ins-tu. Nizami ad.

72

Əgər tesvirin başlığmda hem kollektiv müəllifın adı,

hem də onu aydmlaşdıran melumatlar verilərsə bu zaman

təsvirin başhğı mürəkkeb hesab edilir. M əselən, kollektiv

müəllifli nəşrlerin tesviri içərisində müəssisə və idarə neşrləri

xüsusi yer tutur. Bu nəşrler elm və texnikanm yeniliklərini

özündə əks etdirərək oxucularm elmi, siyasi ve dünya mədəni

görüşlərinin zənginləşməsində böyük rol oynayırlar. Müəssisə

və idarə nəşrlərinin əksəriyyəti elmi-tədqiqat xarakteri

daşıdığmdan bu nəşrlərden müəyyən oxucu qrupu istifadə

edir. Lakin bu o demək deyildir ki, bu nəşrlerdən digər oxucu

qrupları istifadə edə bilməz.

M üəssise və idarə nəşrləri kitab, kitabça və dövri nəşrlər

şəklində çap edilir (məsələn: "Əserler", "Bülletenlər",

"Xəberler" və s.). Bu neşrlər m üxtelif tərtibatla çap edilir.

Bezen də eyni tipdən olan materiallar m üxtelif illərdə,

m üxtəlif başhqlar altında çap edilir.

M üəyyən idarə və müessisə nəşrlərinin axtarılması üçün

kitabxanaçılar biblioqrafık təsvirin tərtib edilməsinde və

onlarm kataloqlarda düzülüşündə m üxtəlif üsullardan istifadə

edirler.

Bu qaydalar ilden-ile tekmilləşmiş və 7.1-2003 dövlet

standartında özünəməxsus yer tapmışdur. Standartda aşağıdakı

nəşrlərin təsvirinə yer verilmişdir:

a) akademiyalarm nəşrləri;

73

b) elmi sovetlər, komissiyalar, komitolər və elmi

mərkəzlərin nəşrlərinin təsviri;

c) elmi-tədqiqat institutları, layihə-konstruktor institutları

və büroların nəşrləri;

ç) laboratoriyalann, rəsədxanaların və s. idarolərin

nəşrləri;

d) elmi-tədqiqat və elmi tocrübi ııəşrlər;

e) ali və orta ixtisas təhsili müəssisələrinin nəşrləri

f) mədəni-maarif müəssisələrinin noşrləri;

g) hərbi idarə və hərbi hissələrin nəşrlori;

Elmi idarə nəşrlərinin təsviri içərisində akademiya

nəşrlərinin təsviri miihüm yer tutur.

Təsvirin başlığında akademiyanın rəsmi adı (tam •■və

yaxud ixtisarla) göstərilir. M əsələn:

Azərb. Milli EA.

M üəllimlərin və həkimlərin təkmilloşdirmə

institutlarmın nəşrlərinin təsvirində təsvirin başlığında

institutun yerloşdiyi şəhər, diyar və s. göstorilir. M əsələn:

Azərb. Resp. M üəllimlərin Təkmilləşdirilməsi İns-tu

(Bakı)

Standartda tədris müəssisələrinin noşrino do yer

verilmişdir. Bu nəşrlər əsas etibarilə müollimior, ali məktəb,

texnikum, kollec təloboləri üçün nəzərdə tutulmuşdur.

74

Təsvirin başhğında universitet, institut, ali məktəb, texnikum

vo digər müəssisənin adı göstərilir. M əsələn:

Bakı Dövlət Universiteti

Bakı Slavyan Universiteti

Azərb. Dövlət İqtisad Universiteti

Azərb. Dövlət Pedaqoji Universiteti. Şamaxı fil-lı.

Bakı Dövlət Universiteti"Kitabi-Dədə Qorqud" dastanmm Bakı Dövlət

Unisitetindo tədqiqi [Mətn]: Biblioqrafik göstorici /

Tərtibçilər: Ş.T.Quliyeva, S.A. Sadıqova; Elmi red. Z. N.

Əliyev, Rəyçilor: N.Q. Cəfərov, N.N. İsmayılov.-B.:

BDU nəşr-tı, 1999.-74 s.; 21 sm.-500 nüs.

Bakı Dövlət Universiteti

Azərbaycan dilçiliyi m əsələləri [Mətn]: (Elmi

əsərlərin tematik məcmuəsi) / Red. heyəti: Ə.Z.

Abduliaycv [və başq.].- B.: ADU nəşr-tı, 1981 - 129 s.;

21 sm.- 100 nüs.- 10 m. 35 q. (cildli)

Elmi sovctlorin, fakültolərin, kafedraların, kabinetlərin,

laboratoriyaların adları tesvirin başlığında tədris və

müəssisəsinin adından sonra verilir:

Standartda mədəni-maarif müəssisəlorinin nəşrinə də

yer verilmişdir. Milli, Dövlət, respublika, şəhər və digər

75

kitabxanalarm nəşrlərinin təsvirində təsvirin başhğında həmin

kitabxananın adı m üəllif kimi göstərilir. M əsələn:

Azərb. Milli EA. Mərkəzi elmi kitabxana

Azorb. Milli kitabxanası. M.F.Axundov ad.

Azərb. Resp. Elmi-Pedaqoji Kitabxana

Prezidiumun, bölmənin, şöbənin və fılialın adı isə

akademiyanın admdan sonra verilir. Mosələn:

Azərb. Milli EA. Prezidium

Elmlər akademiyası sisteminə daxil olan elmi sovetlərin,

komissiyalarm, komitələrin, institutların adı təsvirin başlığında

akademiyanm adından sonra verilir. Məsələn:

Azərb M illi EA. Əlyazmalar institutu. Füzuli ad.

Xacə Nosirəddin Tusi [Mətn]: Biblioqrafıya: Tusi-

800 / Tərt. ed. A. Xəlilov, A.Musayeva; Elmi red. M.M.

Adilov.-B.: XXI-Yeni Nəşrlər, 2004.-168 s.; 21 sm,- 100

nüs.

Azərb. Milli EA. Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi tədqiqatlar

institutu

Sosial-siyasi problcmlor [Motn] / Elmi red.:

Ə.M.Tağıyev, A.N. Həmidov,- B., 2004.-294 s.; 21 sm.-

500 nüs.

76

Azərb. Milli EA. Mərkəzi Elmi Kitabxana.

M ərkəzi Elmi Kitabxanaya 2004-cü ildə yeni daxil

olan kitablar [Mətn]: Biblioqrafık informasiya bülleteni:

3-4 bur. / Elmi red. A.İ.Əliycva,- Kəngərli; Tərtibçilər:

E. Zeynalova [və başq.]; Burax. məsul İ. Cəfərov.-B.,

2004.-76 s.;21sm .-500 nüs.

Azərb. Resp. Elmi-Pedaqoji Kitabxana

Dərsdonkənar (sinifdənxaric vo

m əktəbdənkənar) tərbiyə işlərinin təşkili [Mətıı]

= O p raH H 3a n n a BHeyneSH OÄ, B neK JiacH ofi h

BHemKOJThHOH B ocnH xaxejibH O H paoo'rw / Tərt. ed.M.

Əliyeva; Red. S. Zeynalova. - B., 1991.- 24 s.; 21sm,-

(M üəllimo kömək).- 200 nüs.

Azərb. Dövlət Kitabxanası. M .F. Axundov adına

İkiroqomli m üəllif işarəsi cədvoli [Mətn] /

Tərt.ed.G.İ.LsmayıIova; İxtisas rcd. K.M. Tahirov; Red.

S. M əsidi.-B., 2001 .-24 s.; 21 sm.

77

Kollektiv müəilifli nəşrlərin müəyyən hissəsini rəsmi

nəşrlər təşkil edir. Rəsmi nəşrlər m üəllif (kollektiv müəllif) və

sərlövhə üzrə təsvir edilir.

Qurultay, konfrans, plenum sessiya, konstitusiya,

qanunlar təsvirin başlığı üzrə təsvir edilirlər. M əsələn:

Azərb. Respublikası. Konstitusiya (1995)

Azərbaycan Respublikasımn Konstitusiyası [Mətn]:

1995-ci il noyabrın 12-də keçirilon Azərbaycan

Respublikası referendumunda qobul olunmuşdur.-B.,

1996.-124 s.

Azərb. Respublikası. Qanun.

Azərbaycan Respublikasmm insan hiiquqları üzrə

müvəkkili (Ombudsman) haqqmda Azərbaycan

Respublikasınm Konstitusiya qanunu [Mətn].-B., 2001.-

74 s.; 21 sm.

AIi məktəb tələbələrinin Respublika konfransı (17;

2000; Bakı)

Ali məktəb tələbəlorinin XVII Respublika elmi

konfransının materialları(28 dekabr 2000-ci il) [Mətn] /

Red. A.Zamanov.-B.:Biznes Un-ti, 2001.-280 s.; 21 sm.

78

Respublika elmi - praktiki konfransı (Bakı; 2000)

Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası - 80 "Enerji

ehtiyatlarından rasional istifadə olunması və elektrik

avadanhğımn etibarlılığı" "[Mətn]: Respublika elmi-

praktiki konfransı, 7-9 iyun 2000-ci il: Məruzələr.-B.:

ADNA nəşr-tı, 2000.-323 S.-200 nüs.

Tolimatlar, məcəllələr, məcmuələr, kodekslər və digor

sənədlor sərlövhə üzrə təsvir edilirlər.

Azərbaycan Respublikasmın Cinayət M əcəlləsi

[Mətn].-B.: Hüquq ədəbiyyatı, 2003.-368 s.; 21 sm.-lOOO

nüs.-10.000 m. (cıldli)

Azərbaycan Respublikası Ali Məhkəməsi

Plenumunun qərarlar məcmuosi.-B.:Hüquq ədəbiyyatı,

2003.-500 nüs.-50.000 m. (cildli)

Notariat haqqında [Motn]: Sənədlər toplusu.-B.:

Qanun, 2002.-264 s,- 500 nüs,- 25.000 m. (cildli).

79

BÖLM Ə 3.

ÇOXSƏVtYYƏLİ NƏŞRLƏRİN TƏSVİRİ

Çoxsəviyyəli biblioqrafık təsvirlər ilk növbədə çoxcildli,

seriyah və digər ardı davam edən nəşrlərə tərtib edilir.

Çoxsəviyyəli təsvirin birinci səviyyəsində (ümumi hissədə)

çoxhissəli sənədin tərkibinə daxil edilən və fıziki vahidlərin

əksəriyyəti üçün xas olan ümumi məlumatlar əks etdirilir -

cildlər (buraxılış, nömrə).

Çoxsəviyyəli təsvirin ikinci səviyyəsində (xüsusi

hissədə) çoxhissəli sənədin tərkibinə daxil edilən ayrıca fıziki

vahidlər haqqında (buraxılış, nömrə) məlumat verilir.

Birinci səviyyənin məlumatlarından sonra digər

səviyyənin məlumatları yeni sətirdən yazılır. Hər səviyyənin

məlumatmdan sonra nöqtə işarəsi tətbiq edilir.

A) ÇOXCİLDLİ SƏNƏDLƏ RİN BİBLİOQRAFİK

TƏSVİRİ

1. Çoxcildli sənədlərin biblioqrafık təsvirinin obyektini

öz forma və məzmununa görə vahidlik teşkil edən ve

əw əlcəd ən sayı müəyyənləşdirilmiş cildlərlə nəşr edilən

sənədlər təşkil edir.

2. Çoxcildli sənədlərin bütün cildlərinə və ya bir qrup

cildlərə toplu təsvir tərtib edilir. Ayrıca bir cildə ya

monoqrafik ya da toplu təsvir tərtib edilə bilər. Cild dedikdə

çoxhissəli sənedin terkibinə daxil olan ayrıca fıziki vahid

80

(cild, hissə, buraxılış, məcmuə, albom, dəftor ve s.) nezerdə

tutulur.

3. Toplu tesvir müeyyon nəşr haqqmda ve yaxud bir

qrup cildlər haqqmda məlumatları özündə əks etdirir. Bu təsvir

ümumi ve xüsusi hissədən, ya da ümumi hissədən ibarət ola

bilər. Ümumi hissədə - bütün nəşrin, xüsusi hissədə isə -

ayrı-ayrı cildlərin xarakteristikası verilir.

4. Toplu təsvirin tərtibi üçün əsas m ənbə çoxeildli

nəşrlər bütünlükdo ve ya bir neçə cild hesab edilir. Ümumi

hissənin məlumatları birinci cildo görə verilir.

5. Titul vərəqi əsas məlumat mənbəyi hesab edilir. Əgər

nəşrdə qoşa titul vərəqi verilərsə sol titul vərəqində çoxcildli

nəşr haqqmda bütün məlumatlar, sağ titul vərəqində isə

konkret cild haqqm da məlumatlar əks etdirilir. Xüsusi hissə

üçün lazım olan ən zəruri məlumatlar sağ titul vərəqindən

götürülür.

Çoxcildli sənədlərin biblioqrafık təsviri aşağıdakı sxem

əsasmda tərtib edilir:

81

ÇOXCİLDLİ NƏŞRLƏRİN TƏSVİRİ SXEMİ

ÜMUMİ HİSSƏ

Təsvirin başlığı

Əsas sərlövhə [Materialın ümumi olaməti] =

Paralel sərlövhə: Sərlövhəyə dair m əlumatlar/M əsul

şəxslər haqqında ilkin məlumatlar; Sonrakı məlumatlar,-

Nəşri haqqında məlumat = Nəşr haqqm da

paralelməlumatlar / Nəşrə dair məsul şəxslor haqqm da

ilkin məlumatlar; Sonrakı məlumatlar, Nəşr haqqmda

əlavə məlumatlar/ Nəşr haqqmda əlavə məlumatlara dair

məsul şəxslər haqqmda ilkin məlumatlar; Sonrakı

məlumatlar.-Xüsusi məlumatlar,- İlkin nəşr yeri; Sonrakı

nəşr yeri: Naşir və nəşri yayanın adı [Naşir və nəşri

yayanın funksiyaları haqqmda məlumatlar], N əşr və

nəşrin yayılması tarixi (Hazırlanma yeri: Nəşri

hazırlayanın adı, Hazırlanma tarixi).- Materialın spesifık

işarəsi və həcmi: Fiziki xarakteristika haqqmda digər

məlumatlar; Ölçülər + Qoşma material haqqmda

məlumatlar,- (Seriyanm və altscriyanm əsas sərlövhəsi =

Seriyanın və altseriyanm paralel sərlövhəsi: Seriyanın və

altseriyanın sərlövhəsinə dair məlumatlar/Seriyanm və

altseriyamn məsul şəxsləri haqqmda ilkin məlumatlar;

Konkret seriya və altseriyaya aid edilən seriyalı nəşrin

Beynəlxalq standart nömrosi (İSSN); Seriyanm və

82

altseriyanın buraxılış nömrosi).-Qeyd.-Standart nömrə

(və ya onun altemativi) = Açar sərlövhə: Axtarış şərti və

(və yaxud) qiymət (Sahənin ünsürlərinə dair əlavə

molumatlar).

XÜSUSİ H İSSƏ

Cildin nömrəsi: Əsas sərlövho = Paralel sərlövhə:

Sərlövhəyə dair məlumatlar / Məsul şexslər haqqında

məlumatlar.-Nəşri haqqında məlumat / Konkret nəşrə

dair mosul şəxslər haqqında ilkin məlumatlar; Sonrakı

məlumatlar, Nəşri haqqında əlavə məlumatlar.-Nəşr

yeri: Naşir vo ya nəşr edən təşkilat, Noşr tarixi,-

Materialm spesifık işarəsi və həemi: Fiziki xarakteristika

haqqmda digər molumatlar; Ölçiilər + Qoşma material

haqqında məlumatlar,- (Seriyanın və altseriyanm əsas

sərlövhəsi = Seriyanııı vo altseriyanın paralel sərlövhəsi:

Seriyanın və altseriyanın sorlövhəsino aid məlumatlar /

Seriyanın və altseriyanın mosul şəxslori haqqında

molumatlar, Seriya və altseriyanın İSSN-ni; Seriya və

altseriyanm buraxılış nömrəsi).- Qeyd. - Standart nömrə:

Qiymot (Sahənin ünsürlorinə dair olavə məlumatlar)

83

ÜM UM İ H İSSƏ N İN SA H Ə VƏ

ÜNSÜRLƏRİNİN TƏSVİRİ QAYDALARI

1. Əsas sərlövhədə çoxcildli sənədlərin ümumi

sərlövhəsi göstərilir. Hər bir cildin sərlövhəsi isə xüsusi

hissədə yazılır.

Əsərləri

Seçilmiş əsərləri

Əgər birinci cildin sərlövhəsi digər cildlərin

sərlövhəsindən fərqlənirsə bu zaman əsas sərlövhə kimi ya

birinci cildin sərlövhəsi, ya da çoxluq təşkil edən digər

cildlərin sərlövhəsi əsas sərlövho kimi götürülə bilər. Əsas

sərlövhədən fərqlənən sərlövhə haqqında m əlum at xüsusi

hissənin qeyd sahəsində verilir.

2. Əgər sərlövhə və ya sərlövhəyə dair m əlum ata cildin

sıra nömrəsi daxildirsə, sxra nömrəsi xüsusi hissədə göstərilir.

Umumi hissədə nömrənin əvəzinə üç nöqtə işarosi yazılır.

3. Sərlövhəyə dair məlumatda sənodin janrı, növü,

oxucu təyinatmdan başqa sənədin neçə cilddə, hissədə və s.

çap edilməsi haqqında da məlumat verilir/əgər sənəddə

göstərilibsə/. M əsələn,

Şerlər [Mətn]: Şerlər, poemalar, tərcümələr,

publisistika: 4 c-də

Qızılgül [Notlar]: 2 c-də.

84

4. Ümumi hissənin məsul şəxsləri haqqmda məlumat

sahosində bütün cildlərin nəşrə hazırlanmasında iştirak edən

müolliflərin, redaktorların, digər şəxslərin, idaro və

təşkilatlarm adları göstərilir. M əsələn:

Seçilmiş əsərləri: 6 c-də / Red.: C. Zeynal;

Rəs. Ə. Məmmədov

5.Buraxılış məlumatları sahəsində ünsürlər aşağıdakı

qayda üzrə göstərilir:

a) əgər bütün cildlər eyni şəhərdə, eyni nəşriyyat

tərəfındən çap edilmişdirsə bu zaman nəşr yeri və nəşriyyatm

adı göstərilir.

b) əgor cildlər m üxtelif iilərdə çap edilibsə birinci cildin

və sonuncu ciidin nəşr ili verilir. Əgər bütün cildlər bir il

orzində çap edilmişdirsə təsvirdə yalnız bir il göstərilir.

M əsələn:

B.: Nurlan, 2002-2005

B.: Gonclik, 2005.

c) əgər nəşr tamamlanmamışdırsa, birinci cildin nəşr ili

göstərilir, tire işarəsindən sonra sonuncu cildin nəşr ili üçün

dörd rəqəm həcm ində intervalla yer saxlamhr. Məsəlon:

B.: Elm, 2000 - .

85

Füzuli, M.

Əsərləri [Mətn]: 6 c-də/M. Füzuli; Tərt. ed.

H. Araslı; Red.T.Kərimli.-B.:Şərq-Qərb, 2005.-

.- (Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı).-22 sm.-(cildli)

C. l:Qəzəllər.-2005.-400 s.-İSBN 9952-418-50 - 4

C. 2: Leyli və Məcnun. - 2005. - 396 s,- İSBN

9952-418-51-2

C. 3: Qəzəllər. - 2005. - 472 s. - İSBN 9952-418-

59-8

ç) biblioqrafık vəsaitlərə tamamlanmamış nəşrin

təsvirini daxil etmək lazım gəldikdə, buraxıhş məlumatları

sahəsində birinci cildin və sonuncu çap edilmiş cildin nəşr ili

göstərilir.

d) əgor çoxcildli nəşrlərin cildlərinin əksəriyyəti eyni

şəhordə, eyni noşriyyat tərəfindən çap edilmişdirsə vo yalnız

bir neçə cild başqa şəhər və başqa nəşriyyatlar tərəfindən çap

edilibsə, bu zaman çoxluq təşkil edən cildlər haqqında

məlumat ümumi hissədə, digər cildlər lıaqqında molumatlar

isə xüsusi hissədə verilir.

6. Əgər bütün cildlər eyni ölçüyo malik olarsa, bu haqda

molumat ümumi hissədə verilir. Ayrı-ayrı cildlər qeyri-bərabər

ölçiiyə malik olarsa, onda xüsusi hissodə hər bir cildin ölçiisü

göstərilir. Əgər cildlərin ölçüləri arasmda qeyri-bərabərlik

86

azdırsa, onda ümumi hissədə kiçik ölçü ilə böyük ölçü

göstorilərək onlarm arasmda tire işarəsi qoyulur.

2 1 - 2 3 sm.

7. Ümumilikdə çoxcildli nəşrlərin qoşma sənədi ayrıca

bir cild kimi nəzorə ahnır. Qoşma sənod haqqmda m elum at

xüsusi hissənin əvvəlində və yaxud da axınncı göstərilə bilər.

8. Əgər bütün cildlər və yaxud cildlərin əksəriyyəti

seriyalı nəşrlərin tərkibinə daxildirsə, onda ümumi hissənin

seriya sahəsində seriya haqqında məlumat verilir.

Əyyubov, Ə.

Doğma yurdumuzun zəngin təbiəti [Motn]: 2 c-do /

Ə. Əyyubov; Azorb. Təbiəti Mühafizə Cəm-ti.- B.:

Azərnəşr, 1982-1984.-15 sm.-(Təbiəti sevənlərin

kitabxanası)

9. Əgor seriyah nəşrlərin tərkibinə bir neçə cild

daxildirsə bu zaman seriya haqqında məlumat müvafiq

cildlərin xüsusi hissəsində göstərilir.

Bütiin seriyah nəşr üçün bir buraxılış nömrəsi verildikdə

bu nömrə ümumi hissedə göstərilir. Əgər hər bir cild scriyanm

müstəqil buraxılışı kimi çap edilərsə, onda seriyanın buraxılış

nömrəsi xüsusi hissədə göstorilir. Ümumi hissodə isə

nömrənin ovəzinə ( ...) üçnöştəyazılır.

87

10. Ümumi hissonin qeyd sahəsində bütünlükdə çoxcildli

nəşrlərə aid olan qeydlər göstərilir. Xüsusi hallarda ümumi

hissədə ayrı-ayrı cildlərə dair qeydlər verilə bilər (M əsələn,

xüsusi hissə ixtisar şəklində təsvir edildikdə). Qeydlər

aşağıdakı halarda verilə bilər:

a) kitabın üz qabığı ilə titul vərəqində sərlövhə fərqli

olduqda;

b) cildlər m üxtəlif dillərdə çap edildikdə xüsusi hissədə

motnin dili haqqında məlumat verilir;

c) hor bir cilddə biblioqrafık siyahı verildikdə.

M əsələn: "Biblioqr. mətnin sonun."

ç) nəşrin çap tarixi haqqmda qeydlər. M əsələn:

nəşr 12 c-də dayandırılmışdır.

11. Kitabın Beynəlxalq Standart Nömrəsi ümumi hissədə

o vaxt göstərilir ki, onlar bütün nəşr iiçün ümumi hesab

edilsin. Ümumi hissədə nəşrin ümumi qiyməti göstərilmir.

X Ü SU Sİ H İSSƏ NİN SAHƏ VƏ ÜNSÜRLƏ RİNİN

TƏSVİRİ QAYDALARI

1. Xüsusi hissə ümumi hissodon sonra aşağıdakı qayda üzrə yazılır:

- yeni sətirdən (belə halda ünıutni hissənin sonunda

nöqtə qoyulur).

-- ümumi hissənin ardınca (ümumi hissə ilə xüsusi

hissənin arasında nöqtə və tire /.- / işarəsi yazılır).

88

- əgər xüsusi hissə ixtisar olunmuş şəkildə təsvir

edilərsə, onda timumi hissənin ardmca yazıla bilər.

- kataloq kartoçkalarında xüsusi hissə ayrıca kartoçkada

yazıla bilər.

2. Xüsusi hissədə hər bir cild haqqında məlumat sahə və

ünsürlərin ardıcıllığı üzrə yazılır. M üxtəlif sahələrin ünsürləri

bir-birindən nöqtə və tire /.- / işarəsi ilə ayrılır.

3. Cild haqqında məlumat cildin əlam əti ilə başlanır.

Cildin nöm rəsi ərəb rəqəm i ilə yazılır. M əsələn:

Bur. 5, böl. 2

C .3 .

C.2, kb. 1.

Nəşrin əlam əti göstərilmədikdə yalnız cildin sıra

nömrəsi yazılır.

Bur. 1

Bur. 2

Nəşrin bir neçə cildi eyni nömrəyə malik olduqda, cildin

nöm rəsinin yanmda kvadrat mötərizə içərisində hərfı işarələr

əlavə edilə bilər.

C.10 [a]

C. 10 [b]

C. 10 [c]

89

Əgər cild hissələrə, buraxılışlara bölünürsə bu zaman

təsvirdə nömrələnmə nəşrdə olduğu kimi saxlamlır və onlar

biri-birindən vergül işarəsi ilə ayrılırlar.

Kb. 5, böl. 2

C. 8, h. I

Əgər bir cilddə iki və daha artıq buraxıhş birləşdirilərək

çap edilibsə, onlar tire işarəsi vasitəsilə yazılırlar. Çap

edilməyən nömrələrin əvəzinə isə vergül işarəsi yazılır.

M əsələn:

H. 5-6

Bur. 20-23

Bur. 14, 16-18

Titul vərəqində cildin xüsusi sərlövhəsi

göstərilmədikdə, digər m ənbələr vasitəsilə, həmçinin nəşrin

təhlili vasitəsilə xüsusi sərlövhəni müəyyənləşdirib təsvirdə

qeyd etmək məqsədəuyğundur.

C. 3: [Qəzəllər]

Əgər nəşrdə ümumiyyətlə, xüsusi sərlövhə verilməzsə,

ondan sonrakı ünsür özünəmüvafıq işarə ilə yazılır. M əsələn:

C .l / Red. C. Zeynal; Rəs. Ə. M əmmədov,

Ön söz Y. Qarayevindir.

4. M əsul şəxslər haqqmda məlumatlar ümumi qayda

üzrə yan xətdən sonra yazılır. Əgər cildlər m üxtəlif müəlliflər

90

tərəfindən yazılmışdırsa, onda xüsusi hissədə onlar haqqında

məlumat verilir. H ər bir cildin məsul şəxsləri haqqında

məlumat xüsusi hissədə gösterilir.

5. Fiziki xarakteristikası sahəsində cildin səhifələrinin

miqdarı, eilddə verilmiş şəkillər və qoşma materiallar

haqqmda məlumat verilir.

C. 5. - 1985,- 60 s.: il. + X əritələr (20 s.)

Əgər səhifələr birbaşa nömrələnmişdirsə onda sonuncu

səhifələrin nömrəsi göstərilir.

C. 3.-390 s.

6. Əgər bütün cildlər bir seriya daxilində çap

edilmişdirsə, seriya sahosində seriyanın buraxılış nömrəsi

göstərilir. Seriyamn nömrəsindən əvvəl üç nöqtə və nöqtəli

vergül işarəsi qoyulur.

Bur. 2. - 2 0 0 0 .-3 0 4 s.: şək. - ( . . . ; N924)

7. Qeyd sahəsində cildlər haqqmda təsvirin digər

salıələrinə daxil edilməyən əlavə məlumatlar verilir (

sorlövhənin adımn dəyişməsi haqqında, cildin məzmunu

haqqında, cildin məlumat aparatı haqqmda və s.).

C. I. - 1985. - 450 s.: şək. - Məzm.: M üxtəlif

illərin şerləri; İthaflar; Belə də var.

91

C. 2: Povest; hekayələr; Oçerklər. - 1987.-550 s. -

Biblioq.: S.520-549

C. 3: 1987.-540 s. - Qeyddə biblioqr. - Əsərlərin

olifba göstəricisi: s. 520-539

8. Cildin Beynəlxalq Standart Nömrəsi və qiyməti

təsvirin sonunda göstərilir.

İSBN 5 -2 3 .5 -0 1 0 6 4 -7

İSBN 5 - 89349 - 245 - 5: 25.000 m. (cildli)

9. Nəşr sahəsində ünsürlər o vaxt göstərilir ki, onlar

yalnız həmin cildə aid edilmiş olsun.

C.I: Fonetika, Morfologiya: 5-6 siniflər

üçün.-2-ci nəşr.

10. Xüsusi hissənin buraxıhş məlumatları sahəsində

ünsürlər aşağıdakı ardıcıllıqla verilir:

Xüsusi hissədə bir qayda olaraq cildin yalnız nəşr ili

göstərilir.

C.3: Sinir sistemi daxili sekresiya və

duyğu üzvləri.-1982.

Əgər bütün cildlər eyni ildə çap edilmişdirsə xüsusi

hissədə nəşr ili göstərilmir. Belə hallarda nəşr ili ümumi

hissədə yazılır.

92

Xəzri, N.

Seçilmiş əsərləri [Mətn]: 2 c-də / N. Xəzri.-B.:

Lider, 2004.-22 sm.-(Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).-

25.000 nüs.-(cildli).

C. 1: Şerlər.-248 s.-İSBN 9952-417-19-3

C. 2: Şerlər və poemalar.-264 s.-İSBN 9952-417-

20-7.

Cildlər m üxtəlif şəhərlərdə, m üxtəlif nəşriyyatlar

tərəfındən çap edildikdə xüsusi hissədə nəşr yeri, nəşriyyatın

adı göstərilir.

Xələfov, A.A.

Kitabxanaşünaslığa giriş [Mətn]: Dərslik: (3 his-də)

/Abuzər Alı oğlu Xələfov.-B.:BDU nəşr-tı, 2001-2003,-

21 sm .-1000nüs.-(cildli).

H. 1-2: Kitabxanaşünaslığm nəzəri əsasları.

Kitabxana haqqmda təlim .-2001.-398 s.; 1 v. port. şək.

H. 3: Kitabxana işi haqqmda təlim.-2003.-314 s.

Cavid, H.

Əsərləri [Mətn]: 4 c-də / H. Cavid; Müq. əv. müəl.

M. Cəfər; Tərt. ed.T.Cavid; Red., izahlarm və qeydlərin

müəllifı Ə.Cəfər.-B.: Azərnəşr, 1982-1984.-21 sm,-

30.000 nüs.-(cildli).

93

C. I: 1982.-321 s., 1 v. şək.-lm .50 q.

C. 2: 1982.-394 s.-lm. 40 q.

C. 3: 1984.-377 s.-lm .30q.

C.4:Pyeslər, məqalələr və m əktublar.-l985.-320 s., 1

v. port. - İzahlar və lüğətlər s. 295-319.-1 m. 30 q.

Ən... ilk... ensiklopediya [Mətn]:

10 c-də: Dünyada ilk dəfə / Baş red.B.Babayev;

Baş red. heyəti: A. M əhərrəmov [və başq.].-B.: Ulu

nəşr-tı, 1998.- .- 12 sm. - 3000 nüs.- (cildli)

C. I. 1998.-168 s.

C. 2. 1999.-174 s.

C. 3. 2001.-174 s.

C .4 . 2001.-174 s.

Farsca-Azərbaycanca lüğət [Mətn]:

2 c-də / Tərt. ed. N. Sədəfı (Hatəmi). - Tehran: Naşer,

1999.-30 sm.-10.000 nüs,- (cildli).

C. 1. - 500s. - İSBN 964-91329-0-2 (Vol 1)

C. 2. - 550 s. - İSBN 964-91329-1-0 (Vol 2)

94

Çəmənzəminli, Y. V.

Əsərləri [Mətn]: 3c-də / Y.V. Çəm ənzəm inli. - B.:

Avrasiya-press, 2005.-22 sm. - (Klassik Azərbaycan

ədəbiyyatı).-25.000 nüs. - (cildli).

C. 1: Hekayolər / Tərt. ed.: M. Axundova, T.

Hüseynoğlu; Red. T. Hüseynoğlu. - 360 s. - İSBN 9952

-4 2 1 - 0 9 -0 3 .

C. 2: Romanlar / Tərt. ed. M. Axundova; Red. T.

Hüseynoğlu.- 664 s. - İSBN 9952-421-08-05.

C. 2 / Tort. ed. T. Hüseynoğlu.- 440 s. - İSBN

9952-421-07-7.

Əfəndiycv, İ.

Seçilmiş əsərləri [Motn]: 3 c-də / İ. Əfəndiyev;

Tərt. ed. Elçin; Red. V. Bəhmənli, İ. Rəhimoğlu.-B.:

Avrasiya-press, 2005.-22 sm,- (Müasir Azərbaycan

ədəbiyyatı). - 25 000 nüs. - (cildli).

C. 1: Hekayələr / Ön söz. B. Nəbiyev.-380 s. -

İSBN 9952-421- 0 4 -2

C. 2: Pycslor.-336 s. - İSBN 9952-421-05-0.

C. 3: Romanlar,- 448 s. - İSBN 9952-421-06-09

95

ÇOXCİLDLİ NƏŞRLƏRİN TƏK BİR CİLDİNİN

BİBLİOQRAFİK TƏSVİRİ

Ayrı-ayrı cildlər aşağıdakı qayda üzrə təsvir oluna bilər:

1. Ayrıca bir cildə toplu təsvir qaydası təsvir tərtib oluna

bilər, lakin ümumi hissədə buraxılış məlumatları sahəsində

konkret cildə aid olan məlumatlar yerloşdirilə bilər.

Balakişiyev, K.

İnsanın normal anatomiyası [Mətn]: 3 c-də: Tibb

İnstitutu üçün dərslik / K. Balakişiyev,-2-ci nəşri.-B.:

Maarif, 1980.-1982.-21 sm.

C.3: Sinir sistemi, daxili sekresiya duyğu üzvləri,-

1982. - 352 s,- 28.000 nüs.-lm . 25 q. (cildli).

Rüstəm, S.

Seçilmiş əsərlori [Mətn]: 3 c - də / S. Rüstəm;

Tərt. ed. A. Rüstəmzadə.-B.:Şərq-Qərb, 2005.-22 sm,-

(Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).-25.000 nüs. - (cildli).

C. 2: Cənub şerləri.-320 s.- İSBN 9952 - 418 - 57

- 1.

2. Ayrıca bir cildə monoqrafık təsvir tərtib olunur.

Burada əsas sərlövhə əvəzinə çoxcildli nəşrin ümumi

sərlövhəsi göstərilir, cildin nömrəsi və onun xüsusi sərlövhəsi

96

verilir (əgər onlar nəşrdə verilibsə). Bütün bu məlumatlar biri-

birindən nöqtələrlə ayrılır.

Rüstəm, S.

Seçilmiş əsərləri [Mətn]. 3 c-də.

C.2. Cənub şerləri / S.Rüstəm.-B.: Qərb-Şərq, 2005.-320

s.; 21 sm. - (Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı).-25.000

nüs.-İSBN 9952-418-57-1 (cildli).

SER İY A LIV Ə DİGƏR A R D ID A V A M ED Ə N

İNFORM ASİYA EHTİYATLARININ TƏSVİRİ

Seriyalı və digər ardı davam edən informasiya

ehtiyatlarınm təsviri altında müəyyən dövr ərzində nəşr

edilon, noşr müddəti əvvəlcədən m üəyyənləşdirilməyən vo

bir qayda olaraq eyni sərlövhələrə malik olaraq buraxılış və

seriyalarla çap edilon (homçinin elektron nəşrlər) qəzetlərin,

jumalların, məcmuələrin, bülletenlorin, seriyalı və digər

sənədlərin təsviri nəzərdə tutulur. Standartın mətnində belə

sənədlər şərti olaraq seriyalı nəşrler adlandırıhr.

Bütünlükdə çap edilmiş seriyah nəşrlərə və yaxud

onların bir qrupuna ümumi vo xüsusi hissədən ibarət

çoxsoviyyoli tosvir tərtib edilir. Seriyah nəşrin ayrıca

buraxılışma birsəviyyoli təsvir tərtib edilə bilər.

97

Çoxsəviyyəli təsvir kitabxanada olan sonuncu noşrə

əsasən tərtib edilə bilər. Burada verilmiş məlumatlar digər

nəşrlərə əsasən təkmilləşdirilir.

Seriyah nəşrlərə adətən sərlövhə üzrə təsvir tərtib edilir.

Seriyalı nəşrlərin çoxsəviyyəli biblioqraflk təsvirinin sahə və

ünsürləri aşağıdakmdan ibarətdir:

Birinci səviyyə (Ümumi hissə)

Səriövhə və ınəsul şəxslər haqqmda məluıııat sahəsi

Əsas sərlövhə

[ ] Materialın ümumi əlaməti

= Paralel sərlövhə

: Sərlövhəyə dair məlumatlar

Məsul şəxslər haqqmda məlumatlar

/ İlkin məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

Nəşr sahəsi

N əşr haqqında məlumat

= N əşr haqqında paralel məlumatlar

N əşrə dair məsul şəxslər haqqında məlumatlar

/ İlkin molumatlar

; Sonrakı məlumatlar

, N oşr haqqmda əlavə məlumatlar

98

Xiisusi məlumatlar sahəsi

Buraxılş nıəlumatları sahəsi

Nəşr yeri və nəşrin yayıldığı yer

İlkin nəşr yeri

; Sonrakı nəşryeri

: Naşir və nəşri yayanm adı

[ ] Naşir və nəşri yayanm funksiyaları haqqında

məlumatlar

, Noşr və nəşrin yayılması tarixi

( N əşryeri

: Nəşri hazuiayanın adı

,) Hazırlanma tarixi

Fiziki xarakteristika sahəsi

Materialm spesifık işarəsi və hocmi

: Fiziki xarakteristika haqqında digor məlumatlar

; Olçülər

+ Qoşnıa material haqqında məlumatlar

Seriya sahəsi

( Seriyanın və altseriyanın əsas sərlövhosi

= Seriyamn və altseriyanın paralel sorlövhəsi

Seriyanm və altseriyanın sərlövhəsinə aid

məlıımatlar

Seriyanm və altseriyamn məsul şəxsləri haqqında

məlumatlar

99

/ İlkin məlumatlar

; Sonrakı məlumatlar

, Konkret seriya və ya altseriyaya aid edilən seriyalı

nəşrin Beynəlxalq standart nömrəsi (İSSN)

;) Seriyamn və altseriyanın buraxılış nömrəsi

Qeyd sahəsi

Standart nömrəsi (və ya onun alternativ) sahəsi və

axtarış şərti

Seriyalı nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrosi (İSSN)

= Açar sərlövhə

: Axtarış şərti və (və yaxud) qiymət

( ) Sahənirı ünsürlərinə dair əlavə məlumatlar

İkinci səviyyə (xüsusi hissə)

Sərlövhə və məsul şəxslər haqqmda məlumat sahəsi

Buraxıhş nömrəsi

: Əsas sərlövhə

[ ] Materiahn ümumi əlaməti

: Sərlövhəyə dair məlumatlar

/ Məsul şəxslər haqqında məlumatlar

Nəşr sahəsi

N əşri haqqmda məlumatlar

/ Konkret nəşrə dair məsul şəxslər haqda məlumatlar

Xüsusi məlumatlar sahəsi

100

Buraxılış məlumatları sahəsi

Nəşr yeri

: Nəşr ili

, Nəşr tarixi

Fiziki xarakteristika sahəsi

Materialm spesifik işarəsi və həcmi

; Ölçülər

+ Qoşma materiallar haqqında məlumatlar

Seriya sahəsi

Seriyamn və altseriyanın əsas sərlövhəsi

= Seriyanm və altseriyanm paralel sərlövhəsi

/ Seriyamn və altseriyamn məsul şəxsləri haqqmda

məlumatlar

, Konkret seriya və ya altseriyaya aid edilən seriyah

nəşrin Bcynəlxalq Standart Nömrəsi (İSSN)

; Seriyanm buraxılış nömrəsi

Qeyd sahəsi

Seriyah sənədlərin əsas sərlövhəsi kimi aşağıdakılar

hesab cdilə bilər:

a) bütün altseriyalar üçün əsas hesab edilən ve seriyanın

osas sərlövhəsi ilə əlaqədar olan "seriya", "bölmə" vo s.

sözlərlə yazılan əsas sərlövhə. Əsas sərlövho asılı sərlövhədən

nöqtə ilə, altseriyanm nömrəsi isə vergüllə ayrılır. Seriya

101

sözündən sonra qoşa nöqtə (:) işarəsi yazılır. (Əgər bu

sərlövhə qrammatik cəhətdən sərlövhə ilə bağlı deyilsə).

Azərbayean Milli EA-nın xəbərləri

b)Ümumi sərlövhədən asılı olmayan altseriyanın

müstəqil sərlövhəsi. Ümumi sərlövhə seriya sahəsində

göstərilir.

Əgər əsas səriövhənin tərkibinə tarix və nömrə daxil

cdilərsə, onda həmin tarix və nömrələr üç nöqtə ilə əvəz

cdilir.

Tarix və nömrələr ikinci ve sonrakı səviyyələrdə,

homçinin də nömrələnmə sahəsində göstərilir.

Materialm ümumi əlamətində təsvirin obyektinə aid

edilən materiahn növü (sinfi) göstəriiir. M əsəlon: videoyazı,

səsyazısı, kinofıhn, mətn, əlyazma və s.

XX əsrin arxitektur ensiklopediyası [Elektron ehtiyatlar].

Paralel sərlövhə ümumi və asılı sərlövhədən ibarət

olaraq əsas sərlövhədən sonra yazıhr.

Sərlövhəyə dair molumatlarda əsas sərlövhəni

aydınlaşdıran, izah edən məlumatlar verilir. Məsəlon:

Maliyyə və uçot [Mətn]: Aylıq nəzəri və elmi-praktiki

jurnal

Gömrükçü [Mətn]: Gömrükçü aylıq jum alı

Spektr [Mətn]: Aylıq ictimai-siyasi dərgi

102

EyxraJiTep npejınpmjMS [EneKTpoHHWH p ecy p c ]: 611:

n p a K . ® y p H .

Əgər sərlövhəyə dair məlumatlara tarixlər və nömrələr

daxil edilərsə və bunlar hər bir nömrədə dəyişərsə onda həmin

məlumatlar üç nöqtə ilə əvəz edilirlər.

CyA O C TpoeH H e [Te K C T]:6 H Ö JiH o rp . aHHOT. >'Ka3. 3a. . .

Tarix və nömrələr sonrakı səviyyələrdə əks etdirilir.

Məsul şəxslor haqqında məlumatda nəşri çapa hazırlayan

idarə vo toşkilatın adı mütləq göstərilir.

Əsərlər/Azərb. Miili EA-nın kitabxanası

Maliyyo və uçot [Mətn]: Aylıq nəzəri və elmi-praktiki

jum al / Azərb. Resp. Maliyyə və Uçot Redaksiyasmın əmək

kollektivi.

Seriyalı sənədlərin xüsusi məlumatlar sahəsində

nömrolonmə sahəsi verilir. Bu sahədə seriyalı noşrin çap

edilməsinin ilk və sonrakı nömrələri, həmçinin də seriyah

nəşrin birinci və nəşri dayandırıldıqdan sonra sonuncu

nömrəsi göstərilir. Sahə daxilində həmçinin sənədin

fasilələrlə çap edilməsi haqqında, sənədin çapınm yenidən

bərpası haqqmda molumat verilir.

103

M üəyyən ad altında çap edilən seriyalı sənədin bir

hissəsinə biblioqrafik təsvir tərtib edildikdə sahədə ilk və

sonuncu nömrə göstərilir.

Nömrələnmə sahəsində aşağıdakı qaydalar nəzərə alınır:

- birinci və sonuncu nömrələr və yaxud sənədin birinci

və sonuncu nəşr tarixi (əgər nəşr dayandırılmışdırsa), bunlar

tire (-) işarəsi ilə birləşdirilirlər.

- nəşri davam edən sənədlərin təsvirində ilk nəşr ili

göstərilir, sonuncu nəşrin ili üçün 4 rəqəm həcm ində intervalla

yer saxlanılır.

Seriyalı nəşrin nömrələnməsi üsulundan asılı olaraq

biblioqrafik təsvirdə nömrələnmə hərf və roqəm işarəsindən

və yaxud ilin xronoloji işarəsindən ibarət ola bilər. M əsəiən:

No 1 (2 0 0 1 )-

2001, N9 1 A2000, bur 1/2

2001, mart

2003, 24 fevral

Nömrələnmədə fasilə olduqda və nəşr bərpa edildikdə

hər iki nömrələnmə üsulu göstərilir. Onlarm arasında nöqtəli-

vergül işarəsi tətbiq edilir:

Bur. 1 (1990) - 12 (1995); C. 1 (1996) - 5 (2000)

1930-1941; 1945-1956; 1 9 9 9 -

104

Xüsusi məlumatlar sahəsi təkrar olunduqda ə w ə lc ə

informasiyanı xarakterizə edən məlumatlar, sonra isə

nömrələnmə sahəsi göstərilir.

Buraxılış məlumatları sahəsində seriyalı sənədin nəşr

edildiyi və yayıldığı şəhərin adı göstərilir.

Əgər nəşr davam edirsə ilk nəşrin buraxılış ili göstərilir

və ondan sonra tire işarəsi qoyularaq intervalla yer saxlamlır.

1 9 8 5 - .

Nəşr dayandırldıqda ilk və sonuncu nəşr ili göstərilir.

Məsələn: 1980-2001.

Fiziki xarakteristika sahəsində seriyah nəşrlərin həcmi,

illüstrasiyası, ölçüsü haqqında məlumat verilir. M əsələn: 50 s.

4 sütun

Seriya sahəsində elmi-texniki informasiya mübadiləsi,

kitab mübadiləsi, kitab ticarəti, həmçinin seriyalı nəşrlərə

abunə üçün lazımi məlumatlar əks etdirilir. Burada mövcud

seriyaya daxil olan nəşrin btitün buraxıhşları və ya bir qrup

buraxılışı haqqında məlumat verilir. Seriyalı nəşr bir neço

seriyanın tərkibinə daxil edildikdə seriya sahəsi təkrar edilir.

Qeyd sahəsində təsvirin digər sahələrində əks

etdirilməyən, lakin təsvirin sahə və ünsürlərinə aid olan,

seriyalı nəşrlərin quruluşu və xüsusiyyətləri haqqında, seriyah

nəşrin tarixi haqqında məlumatlar verilir.

105

Qeyd sahəsində məlumatlar müəyyən ardıcıllıqla verilir.

Əvvəlcə nəşrin dövriliyi, sonra nəşrin yaranma tarixi,

sənədin noşrinin fasilələrlə çap edilməsi və çapınm

dayandırılması haqqmda məlumatlar əks etdirilir. Sonra isə

tosvirin digər sahə və ünsürlərinə aid oian qeydlər verilir.

Burada təsvirin sahə və ünsürlərinin ardıcıllığı nəzərə almır.

Bundan sonra isə digər qeydlər haqqmda: mətnin dili

haqqında, buraxılış məlumatları haqqmda, sənədin digər

dillərdə paralel nəşri haqqmda, seriyah noşrin digər

xüsıısiyyətləri haqqmda məlumat verilir.

Standart nömrə və axtarış şərti sahəsində biblioqrafık-

təsvirin obyektinin növündən asılı olaraq standart nömrələr

verilir. Burada seriyah nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrosi

(İSSN), elektron-informasiya ehtiyatlarmın dövlət qeydiyyat

nömrəsi yaxud digər standart nöm rə göstərilir.

İSSN və onun altemativi seriyalı sənəddə göstərildiyi

qayda üzrə təsvirdə əks etdirilir.

İSSN 0201 -9 9 3 0

Açar sərlövhə seriyalı sənədə İSSN təyin edilməsi

prosesində seriyah nəşrin eyniləşdirilməsi və qeydiyyatı üçün

verilən sərlövhədir. Bu sərlövhə mövcud sahə daxilində İSSN-

dən sonra bərabərlik işarəsi ilə göstorilir. Açar sərlövhənin

əsasını nəşrdəki sərlövhə təşkil edir.

106

Axtarış şərti və ya seriyalı nəşrin ayrıca fıziki vahidinin

qiymeti mövcud sahədə o vaxt göstərilir ki, bu məlumatlar

seriyah nəşrin bütün nömrələrinə və ya əksər nöm rələrinə aid

edilmiş olsun. Əgər ayrıca nömrənin və m üəyyən dövr ərzində

çap edilən nömrələrin komplektinin qiyməti sənəddə

göstərilərsə, biblioqrafik təsvirdə hər iki qiymət verilir. Hər

bir qiymət göstəricisinden əvvəl qoşa nöqtə işarəsi tətbiq

edilir.

Biblioqrafık tosvirin ikinci və sonrakı səviyyələrində

verilən informasiyalar ayrıca buraxılışa, nöm rəyə, cildə, fıziki

vahidə aid edilən məlumatlardan ibarətdir.

İkinci və sonrakı səviyyələrdə verilən məlumatlar

fakultativ xarakter daşıyır. İkinci və üçüncü səviyyələrdə

verilən ünsürler toplusunun həcmini biblioqrafik təsviri tərtib

edon müossiso m üəyyən edir. Sonrakı səviyyələrdə verilmiş

on qısa melumatlar sıra nömrelərindən ibarət olur. Burada il,

cild, nömrə və s. haqqmda məlumat verilir.

İkinci səviyyə haqqmda məlumatlar yeni sətirdən yazılır.

Hor bir soviyyədən sonra (.) nöqtə-işarəsi tətbiq edilir.

Ayrı-ayrı fıziki vahidlər haqqmda melumatlar da yeni

sətirdən yazılır. Fiziki vahidler haqqmda məlumatlardan sonra

nöqtə işarəsi tətbiq edilir.

Cildin, buraxıhşın işaresi, ilin müvafıq ayımn adı ixtisar

şəklindo yazılır. M əsələn: "C", "bur.", "yanv." və s.

107

İllər və sıra nömrələri ərəb rəqəm ləri ilə göstərilir.

M əsələn:

C .l, W9 3

2001, 2 bur., N° 1-4

2001, sent.

2000, JN‘o 1-12, göst.

Materialın ümumi əlaməti çoxsəviyyəli təsvirin birinci

səviyyəsindən fərqləndikdə göstərilir.

Bur. 2 .- 2000,- 1 elekt. opt. disk. (C D -R O M ): rəng.

Sıra nömrələri xırda bölgülərdən ibarət olan ənənəvi

kağız daşıyıcılannın qəzet, jurnal, dövri bülletenlərin vo qeyri -

ənənəvi daşıyıcılarının təsvirində materiahn həcmi, ölçüsü,

nüsxəsi və s. haqqmda məlumatlar hər nömrənin yanmda

deyil, ümumilikdə əsas srra vahidlərinin yanmda göstərilir.

C. 5, bur. 1-6. - 2003. - 155 s. - 500 nüs.

Seriyah nəşrlərin təsvirin ikinci və sonrakı

səviyyələrinin təsvirində hər nömrənin yanmda nəşr ili

göstərilir.

2001, 1-12.-1380-1420 nüs.

2000, Nöl-(20012) - 1 5 / 16 (2026 / 2027).-25 790 nüs.

Seriyalı nəşrlərdə əlavə olaraq çap edilmiş göstəricilər,

xüsusi nöm rələr və s. haqqında məlumatlar çoxsəviyyəli

biblioqrafik təsvirin ikinci və digər səviyyələrində verilir.

108

Xiis. bur.: Professor A. Xələfovun 75 illik yubileyinə

həsr edilir.-2006.

Xüsusi sərlövheyə və ayrıca nömrəyə malik olmayan

göstəricilər, əlavə materiallar haqqmda məlumatlar isə

ümumiləşdirilmiş formada verilir.

Hər bir cildə dair göstərici

Hər bir nöm rəyə dair əlavə

SERİYALI NƏŞRLƏRİN TƏSYİRİ SXEM İ

Birinci səviyyə (ümumi hissə)

Əsas sərlövhə [Materialın ümumi əlaməti] =

Paralel sərlövhə: Sərlövhəyə dair məlumatlar / Məsul

şəxslər haqqında ilkin məlumatlar; Sonrakı məlumatlar. -

Nəşri haqqında məlumat =Nəşr haqqında paralel

məlumatlar / N əşrə dair məsul şəxslər haqqmda ilkin

məlumatlar; Sonrakı məlumatlar, Nəşr haqqmda olavə

məlumatlar.-Xüsusi məlumatlar. - İlkin nəşr yeri və

nəşrin yayıldığı yer; Sonrakı nəşr ycri: Naşir və nəşri

yayanın adı [Naşir və nəşri yayanm funksiyaları

haqqında məlumatlar], Nəşr və nəşrin yayılması tarixi

(Hazırlanma yeri: Nəşri hazırlayanm adı, Hazırlanma

tarixi). - M aterialm spesifik işarəsi və həcmi: Fiziki

xarakteristika haqqında digər məlumatlar; Ölçülər +

Qoşma matcrial haqqında məlumatlar,- (Seriya və

109

altseriyanm əsas sərlövhəsi - Seriyanm və altseriyanın

paralel sərlövhəsi: Seriyanın və altseriyanın

sərlövhəsinə aid məlumatlar/ Seriyanm və altseriyanm

məsul şəxsləri haqqmda ilkin məlumatlar; Sonrakı

məlumatlar, Konkret seriya və altseriyaya aid edilən

seriyalı nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrəsi (İSSN);

Seriyanm və altseriyanm buraxılış nönırəsi).-Qeyd,-

Seriyah nəşrin Beynəlxalq Standart Nömrəsi (İSSN) =

Açar sərlövhə: Axtarış şərti və (və yaxud) qiymət

(sahənin ünsürlərinə dair əlavə məlumatlar).

İkinci səviyyə (xüsusi hissə)

Buraxılışın nömrəsi: Əsas sərlövhə [Materiyamn

ümumi əlaməti] = Paralel sərlövhə: Sərlövhəyə dair

məlumatlar.- / Məsul şəxslər haqqında məlumatlar.-

Nəşri haqqmda məlumatlar/Konkret nəşrə dair məsul

şəxslər haqqında məlumatlar.- Xüsusi məlumatlar.-

Nəşr yeri, nəşr ili, nəşr tarixi. - Materialın spesifık

işarəsi və həcmi; Ölçülər + Qoşma material haqqında

məlumatlar,- (Seriyanm və altseriyamn əsas sərlövhəsi =

Seriyanm və altseriyanm paralel sərlövhəsi/ Seriyanm və

altseriyanın məsul şəxsləri haqqmda məlumatlar,

Konkret seriya və altseriyaya aid edilən seriyalı nəşrin

Beynolxalq Standart Nömrəsi (İSSN); Seriyanın buraxıhş

nömrəsi).-Qeyd.

110

a) Dövri nəşrlərin təsviri

Dövri noşrlor müəyyən vaxt ərzində çap edilən

buraxılışlardan (nömrələrdən) ibarətdir. Dövri nəşrlərin

buraxılışları ümumi qayda üzrə tərtib edilir, vahid həcm ə və

formata malik olur, nömrə və buraxıhşm tarixindən ibarət

olur. DÖvri nəşrlərə qəzet, jurnal, salnam ələr və digər nəşrlər

aid edilir.

LQƏZETl.Q əzetlərin təsviri üçün əsas m ənbə qəzetin ilk və

sonuncu sütunu hesab edilir.

Qəzetlərin tosvirinin ümumi hissəsi aşağıdakı

məlumatlardan ibarətdir.

Əsas sərlövho (qəzetin adı)

Sərlövhəyə dair məlumatlar (nəşrin xarakteri və məqsəd

istiqaməti, qozetin hansı orqanın nəşri olması haqqında

məlumatlar).

Nəşr yeri.

Buraxıhş məlumatları (neçənci ildon qəzetin

komplektləri kitabxanada vardır) yaxud illəri (əgər qəzet

müəyyən vaxt ərzində çap edilmişdir).

Bütün nəşrə aid olan qeydlər.

111

Azərbaycan müəHimi [Mətn] / Azərb.Resp.

Təhsil Nazirliyinin orqanı.-1934, yanv.- .- B.,

1990,- .- 4 sütun. - həftəlik.

2001, N2 1- 48.-10.000 nüs.; 2002, N91(49)-24 .-

(72).- 10.000 nüs.-2003, N° 1 (73) - 24 (96).- 10.000

nüs. -2004, 1 (97) .- 24 (120)......

Xüsusi hissədə kitabxanada olan qəzetlərin

komplektlərinin illəri və nüsxələıi göstərilir.

Jurnalın adı dəyişdirildikdə jum alın hər bir adma

müstəqil təsvir tərtib edilir, hər bir təsvirin ümumi hissəsində

müvafiq qeydlər aparılır.

JJJRNAL

Titul vərəqi əsas məlumat mənbəyi hesab edilir. Titul

vərəqi olmadıqda jurnalm cildi əsas məlumat m ənbəyi kimi

nəzərə alınır.

Jumallarm çoxsəviyyəli təsvirinin birinci səviyyəsində

aşağıdakı məlumatlar verilir:

Əsas sərlövhə (jumalın sərlövhəsi)

Sərlövhəyə dair məlumatlar (nəşrin xarakteri və

məqsədi, məzmunu, jum alm hansı orqanm nəşri olması

haqqmda məlumat)

N əşr yeri

112

Nəşr tarixi (kitabxanada olan jurnahn komplektinin ilk

nəşr ili)

Bütün nəşrə dair qeydlər

Maliyyə və uçot [Mətn] : Aylıq nəzəri və

elmi-praktiki jum al / Azərb. Resp. M aliyyə və

Uçot Redaksiyasınm əmək kollektivi,- 1993,

yanv.- .- B.: Maarif, 1993 - .- Aylıq. - İSSN 76351.

Xüsusi hissədə nəşr illəri göstərilir, vergül işarəsindən

sonra isə hər ilin daxilində çap edilmiş nömrələr haqqında

məlumat verilir.

1993, N° 1-12.- 10.000 nüs

1994, N q 1-12.-10.000 nüs.

1995, N<> 1-12.- 12.000 nüs. vo s.

Azərbaycan [M ətn]/Azərb. Yazıçılar birliyinin

ayhq ədobi - bodii orqanı,- 1923, yanv,- ,-B.,

1995 - Aylıq.- İSSN 0134 - 3408: N9 800 m.

1995, N° 1-12.- 5000 nüs.

1996, N° 1-12.-5000 nüs.

1997, Nq 1-12.- 6000 nüs.....

113

Gömrükçü [Mətn] /Azərb. Resp. Dövlət

Gömrük komitəsi.-2004, apr.- .-B., 2004- .-Aylıq.

2004, Nq 1-12.- 1500 nüs.

2005, Nq 1-12,- 1500 nüs.

Spektr [Mətn]: Ayhq ictimai-siyasi dərgi /

Dövran qəzetinin xüsusi nəşri.-2002, may,-

B., 2002- .-Aylıq.

2002, N? 1-12,-2000 nüs.2003, N° 1-12.-2000 nüs.2004, Ne 1-12.- 2000 nüs.2005, N9 1-12,- 2000 nüs.

Əgər jum ahn nəşri dayandırılmışdırsa ümumi hissədə ilk

və sonuncu nəşr illəri göstərilir.

Jumalın adı dəyişdirildikdo, jurnahn hər bir adına

müstəqil təsvir tərtib edilir və hər bir təsvirin ümumi

hissəsində müvafıq qeydlər apanlır.

Azərbaycan təbiəti [Mətn] : Elmi-metodik jum al/

Azərb. Resp. Dövl. Təbiəti M ühafızə Komitəsi və

Azərb. Təbiəti Mühafizə cəmiyyətinin orqam.-1975,

yanv.- .-B.:Azərbaycan, 1975- .- İki ayda bir dəfə

çap olunur,— İSSN 01 35 - 7700

1975, Ng 1-6.-5000 nüs.

114

1976, No 1-6.-5000 nüs.

1977, Nq 1-6.-5000 nüs. və s.

Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya [Mətn]: Elmi -

nəzəri və təcrübi jumal / Bakı Dövlət Universiteti.

Kitabxanaçılıq-informasiya fakültəsi.-1977, mart. -

.- B.: BDU nəşr-tı, 1977,- .- Yarım illik.

1997, No 1,- 200 nüs.

1998, No 1-2.- 200 nüs.

1999, No 1-2.-200 nüs.

2000, Ng 1-2.-200 nüs.

2001, No 1-2.-200 niis. və s.

b) Ardı davanı edən nəşrlər

Ardı davam edən nəşrlər - materialların toplanması ilə

əlaqədar olaraq qeyri-müəyyən vaxt ərzində ümumi sərlövhə

altında nöm rələrlə və yaxud buraxılışlarla ("Əsərlər", "Elmi

əsorlər", "M əruzələr") eyni formatla çap olunan nəşrlərdir.

Ardı davam edən nəşrin ayrıca buraxıhşı monoqrafıya,

yaxud m əqalolər məcmuəsi şəklində olur, ümumi

sərlövhədən başqa xüsusi sərlövhəyə də malikdir.

115

Əgər bütün buraxılışlar xüsusi sərlövhəyə malik olarsa,

onlara toplu təsvir tətbiq etmək məsləhət görülmür. Belə

nəşrlərin hər bir buraxılışma ayrıca monoqrafık təsvir tərtib

edilir,

Xüsusi sərlövhəyə malik olmayan ardı davam edən

nəşrlərə çoxsəviyyəli təsvir tərtib edilir.

Təsvirin birinci səviyyəsi aşağıdakı məlumatlara

malikdir;

- ardı davam edən nəşrin osas səriövhəsi: tematik və

yaxud tipik (seriya və altseriya ilə);

- sərlövhəyə dair məlumatlar (janrı haqqında, nəşrin

növü haqqmda, oxucu təyinatı haqqmda)

- məsul şəxslər haqqında - sənədi çap edən idarənin adı.

Biblioqrafık təsvirdə onlardan ikisi göstərilir. Kollektivlərin

daxil olduğu idarə və nazirliyin adı biblioqrafık təsvirdə

verilmir.

nəşr yeri

buraxıhş məlumatları - mövcud buraxılışların ilk nəşr ili

İSSN

Xüsusi hissədə buraxılışlarla nəşr illəri göstərilir.

Bur. 4.- 2000,- 140 S.-500 nüs.

Bur. 5,- 2001.-150 s,- 650 nüs.

Bur. 6,-2002.-140 s. -450 s.

116

B o n p o c b l HH/KHIICpHOH TeXH HK H [TeKCT]: c6.

Hayn.Tp./Poc. aKan- HayK, H h-t (J)H3HKH 3eM;m.- Btın. 1

(1958)- .- M.: HayKa, 2001- HCCH 0203- 94-

78.

Bbin. 34.-2001,- 137 c.- 500 3K3.

B un. 3 5,: np0rH03Hp0BaHHe 3eMJiHTpaceHHH,-

2001.-192 c,- 650 3K3.

c) Seriya üzrə nəşr edilmiş kitablarm təsviri

1. Seriya üzrə nəşrlər - ümumi sərlövhə üzrə eyni tipli

tərtibatla çap edilən nəşrlərdir.

2. Seriya üzro nəşrlər kitab, kitabça şəklində müstəqil

sərlövhə ilə nəşr olunur. Seriyalı nəşrlər buraxılışlarla və ya

buraxıhşsız çap edilə bilər.

Hər bir buraxılışa ayrıca müstəqil birsəviyyəli təsvir

tərtib edilir. Seriyalı nəşr haqqında məlumat seriya sahəsində

göstərilir.

Koroğlu [Mətn]/Mətni hazırlayıb tərt. ed. İ.

Abbaslı; Rcd. İ. Abbaslı,- B.:Lider, 2005.-552 s.; 21 sm.-

(Azərbaycan xalq ədəbiyyatı).-İSBN 9952- 417-45-02

(cildli)

117

Hacıyev, A.

Tiflis Azərbaycan teatrı [Mətn]. - B.:

İşıq, 1984.-160 s., şək.; 21 sm.- (Azərbaycan

teatr sənəti).- 3000 nüs.-l m.

Xalq ədəbiyyatı [Mətn] : 20 c-də / Red. heyəti: M.

İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed.: T. Fərzəliyev, İ.

Abbasov; Red. H. Arash.-B.:EIm, 1982.-510 s.; 22 sm.-

(Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası. C. 1.).-

30.000 nüs.- 3 m. 50 q. (cildli)

Məhəmməd Füzuli [Mətn]: 20 c-de / Red. heyəti:

M.İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed.: Ə. M irəhmədov, E.

Qasımova; Red. R.Azadə.-B.:Elm, 1986.-484 s.; 22 sm.-

(Azərbayean klassik ədəbiyyatı kitabxanası. C. 7.).-

30.000 nüs.- 2 m. 40 q. (cildli)

Nizami Gəncəvi [Mətn]: 20 c-də / Red. heyəti: M.

İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed.: L. Əlizadə, H. Araslı;

Red. A. Rüstəmova,- B.:Elm, 1985.- 638 s.; 22 sm,-

(Azorbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası. C. 4.).-

30.000 nüs,- 4 m. (cildli)

118

Əgər bütün seriya başlığı altmda nəşr olunan kitabları bir

yerə toplamaq lazım gələrsə onda çoxsəviyyəli təsvir tərtib

edilir. Çoxsəviyyəli təsvirin birinci səviyyəsində aşağıdakı

məlumatlar yerləşdirilir:

Seriyanın osas sərlövhəsi. Əgər seriyanın tematik

sorlövhosinə "Kitabxana”, "Seriya" və digər sözlər daxil

edilərsə, onlar biblioqrafık təsvirdə heç bir inversiyaya yol

vermədon olduğu kimi göstərilir.

Fizika müolliminin kitabxanası

Riyaziyyat müəlliminin kitabxanası

Müasir Azərbaycan ədəbiyyatı

Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı

Sərlövhəyə dair məlumatlar

Nəşri haqqında məluınatlar

Nəşr yeri

Nəşr tarixi (mövcud nəşrlərin ilk. buraxıhş ili)

M əsələn:

Kənd təsorrüfatının kimyalaşdırılması ser.-B.,

1990. -

3. İkinci səviyyədə aşağıdakı məlumatlar verilir:

Buraxılışm əlaməti vənönuəsi

119

Buraxılışm əsas sərlövhəsi

M əsul şəxsiər haqqında məlumatlar /müəllifm adı1

Buraxılışm nəşr ili

İkinci səviyyə yeni sətrdən yazılır.

M əsələn:

Azərbaycan klassik ədəbiyyatı kitabxanası ser.

[Metn]:20 c-də.-B.: Elm, 1982-1990.-22 sm.-30.000

nüs.-(cildli).

C .l: Xalq ədəbiyyatı / Red. heyəti: M. İbrabimov

[və başq.]: Tərt. ed.: T. Fərzəliyev, İ. Abbasov;

Red.H.Araslı.-1982.-510 s.- 3 m. 50 q.

C.2: VII-XII əsrlər Azərbaycan şeri / Red. heyəti:

M.İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed.: Ə.Mirəhmədov,

S.Xanbabayeva; Red. R.Azadə; Tərc.ed. X.Rza.-1989. -

406 s,- 2 m.

C. 3: XIII - XVI əsrlər Azərbaycan şcri / Red.

heyəti: M. İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed. C.

Qəhrəmanov; Red. K. Allahyarov.-1984.-544 s,- 90 q.

Bax sonr. kart.

120

C. 4: Nizami Gəncəvi / Red. heyəti: M. İbrahimov

[və başq.]; Tərt. ed. L.Əlizadə, H.Araslı; Red.

A.Rüstəmova.-1985.-540 s.-5m.

C. 5: İmadəddin Nəsimi / Red. heyəti:

M.İbrahimov [və başq.]; Tərt. ed. H. Arasalı; Rcd.

T.Kərimov,- 1985.- 464 s.-2 m.

C.6: XVII - XVIII əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı /

Red. heyəti: M. İbrahimov[və başq.]; Tərt. ed. C.

Qəhrəmanov; Red. A. Dadaşzadə.- 1988.- 518 s. - 3 m.

C.7: Məhəmməd Füzuli / Red. heyəti: M.

İbrahimov [və başq]; Tərt. ed. Ə. Mirəhmədov, E.

Qasımova; Red. R. Azadə.-1986- 484s.-2 m. 40 q.

121

Bölmə 4. Analitik biblioqrafık təsvirlər

ƏSAS QAYDALAR

Analitik-biblioqrafık təsvirin obyektini sənədin tərkib

hissəsi təşkil edir. Bu onun yerləşdiyi sənədin identifikasiyası

və axtarışı üçün zəruri olan məlumatlardan ibarətdir.

Tərkib hissəyə aşağıdakılar daxildir:

M üstəqil əsər /məqalə, məruzə, hekayə, resenziya,

povest və s./

Müstəqil sərlövhəyə malik olan əsərin m üəyyən hissəsi

/bölmə, fəsil, paraqraf və s./

M üstəqil sərlövhəyə malik olmayan əsərin müəyyən

hissəsi, lakin biblioqrafik identifikasiya üçün xüsusi

əhəm iyyətə malik olan əsər.

M üstəqil sənəd kimi çap olunan tərkib hissəyə

birsəviyyəli biblioqrafik təsvir tərtib edilir.

Sənədin tərkib hissəsi haqqmda məlumatlar biblioqrafik

təsvirin qeyd sahəsində nəşrin məzmununu açmaqla verilə

bilər.

Tərkib hisso haqqında daha tam məlumatları əks

etdirnıok m əqsədilə analitik biblioqrafik təsvir tərtib edilir.

Analitik biblitoqrafık təsvirin tərtibində təsvirin

başlığınm həm tərkib hissə üçün, həm də identifıkasiya üçün

təbiq edilməsi biblioqrafik təsviri tərtib edən müəssisə

122

müəyyən edir. Bir qayda olaraq identifıkasiya edən sənədin

tosvirində tosvirin başlığı tətbiq edilmir.

Analitik biblioqrafik təsvir analitik biblioqrafik yazının

əsas ünsürüdür və aşağıdakılardan ibarətdir:

a) tərkib hissəni identifıkasiya edən

b) birləşdirici ünsür

c)identifıkasiya edən sənəd haqqında məlumatlar

ç)tərkib hissənin sonəddə yerləşdirilməsi haqqında

molumatlar

d) qeydlər

Nəşrin tərkib hissəsi üçün məlumatlar tərkib hissənin

ilk, sonuncu və digər səhifələrindən (vərəqlər, sütunlar və s.),

başlıqdan, qoşma materiallardan və s. götürülə bilər.

Analitik təsvirdə əvvəlcə tərkib hisso haqqında, sonra

isə tərkib hissə yerləşən sənəd haqqmda məlumat verilir.

Tərkib hissə yerləşən sənəd haqqında məlumatdan əvvəl

hər iki tərofdən interval gözloməklə qoşa yan xott / / işarəsi

tətbiq edilir.

Analitik təsvirdə bəzi sözlərin ixtisarma yol verilir:

seriyah nəşrlərin əsas sərlövhəsi (EA-mn xəbərləri, FJmi

əsər., bül.)

123

Analitik biblioqraflk təsvirin sxemi

Sənədin tərkib hissəsi haqqında məlumatlar//

İdentifıkasiya edən sənəd haqqında məlumatlar,- Sənəddə

tərkib hissənin yeri haqqmda məlumatlar.- Qeydlər.

Analitik biblioqrafık təsvirdə sahələr arasında nöqtə-tire

(.-) işarəsi tətbiq edilir.

Sənədin tərkib hissəsi haqqında məlumatlar

Tərkib hissənin sərlövhəsi sadə və yaxud

mürəkkəbliyindən asılı olaraq aşağıdakılardan ibarət ola bilər:

a) bir neçə cümlə

b) tərkib hissənin ümumi sərlövhəsi və ondan asılı olan

komponentlərin sərlövhəsi:

M əsəiən:

Bəşir Səfəroğlu. Həzin ömrün nağılı

Nəşrin tərkib hissəsinin məlumatlan aşağıdakı sahə və

ünsürlərdən ibarətdir:

Sərlövhə və məsul şəxslər haqqmda məlumat sahəsi

Əsas sərlövhə

[ ] Materiahn ümumi əlaməti

= Paralel sərlövhə

Sərlövhəyə dair məlumatlar

/ Məsul şəxslər haqqında məlumatlar

124

NsşKJS&lmi

Nəşri haqqında məlumatt

/ Konkret nəşrə dair məsul şəxslər haqqında

məlumatlaır

Nəşr haqqında əlavə məlumatlar

Təsvirin başhğında bir müəllifm soyadı yazılır, m ətndə

isə bir, iki, üç müəllifin adı göstərilir.

Sərlövhəyə dair məlumatda nəşrin növü haqqında

məlumat verilir. Məsələn: Müzakirə, məlumat, qərarm təhlili

və s.

M əsul şəxslər haqqmda məlumatda müəlliflərin soyadı

nəşrin çapa hazırlanmasında iştirak edən idarə və təşkilatın adı

göstərilir. M üəlliflər dörd, beş və daha artıq olduqda ancaq

birinci müəllifm soyadı göstərilir. D igər m üəlliflər [və başq.]

sözü ilə ixtisar edilir.

Əliyeva, S.

Azərbaycan məhkəmə sənədlərinin

dıli / S. Əliycva.

Azərbaycan bələdiyyələri: tlk təcrübə,

əsas problemlor və inkişaf perspektivlori /

E. Azadov [ və başq.]

125

Nəşri haqqmda məlumatda konkret tərkib hissənin təkrar

noşri haqqmda məlumat veriiir.

İdentifikasiyaedici sənəd haqqında məlumatiar

1. Tərkib hissə yerləşən identifıkasiyaedici sənəd

haqqında məlumat (kitab haqqında bircildli və çoxcildli nəşriər

— dövri, ardı davam edən, seriya üzrə çap oiunan) ümumi

qaydaiara əsasiamr.

Əgər identifikasiyaedici sənədin əsas səriövhəsi

tematik deyilsə, onda söziərin ixtisarına yol verilmir.

Həddindən artıq uzun sərlövhənin ixtisanna yol verilir və

bunun əvəzinə üç nöqtə işarəsi ( ...) tətbiq edilir.

İdentifıkasiyaedici sənədin esas sərlövhəsi aşağıdakı

hallarda ixtisar edilə bilər:

a) çoxciidii və ardı davam edən sənəd tipik sərlövhəyə

maiik oiduqda:

Əsəri. tam. kül.

Seç. əsərl.

Milli EA-nm xəbərləri

b) Dövri sənədlərin sorlövhələri:

Ədəb. və inc.

Azərb. gəncləri

İdentifikasiyaedici sənəd haqqmda məiumatda

materialın ümumi əlam əti göstərilmir. Bu məlumat tərkib

126

hissənin materialın ümumi əlaməti haqquıda məlumatmdan

fərqləndikdə göstərile bilər.

İdentifikasiyaedici sənədin təsvirində mesul şəxslər

haqqında ilkin məlumatlar verilir. Digər məsul şəxslər

haqqmda məlumatlar biblioqrafık təsvirdə göstərilməyə bilər.

Anar

Ötən ilin son gecəsi [Mətn] / Anar //

Şəhərin yay günləri.

Təkrar nəşr haqqında məlumatın biblioqrafık təsvirdə

verilməsı məcburidir.

M əsolən:

Səfərəliyev, S.

Dərsdə şifahi hesablama m əşğələlerinin növləri

[M ətn] / S. Səfərəliyev // Riyaziyyatdan ibtidai sinif

m üəllim lərinə kömək: (Metodik vəsait) / S. Səfərəliyev,

Z. M əmm ədov.-2-ci nəşri.-B., 2003.-S. 5-10.

Xüsusi məlumatlar sahəsinin ünsüriəri kartoqrafık, not,

seriyah sonodlorin, elektron ehtiyatlarınm təsvirində tətbı'q

edilir.Buraxılış məlumatları sahəsində nəşr yeri və nəşr tarixi

haqqında m əlum at verilir. Analitik biblioqrafik təsvirdə

127

nəşriyyat və nəşri yayan, naşir haqqmda molumat verilmir.

Lakin xüsusi hallarda həmin ünsürlər haqqmda məlumatlara

yer verilə bilər.

Əgər tərkib hissə yerləşən sənəd dövri noşr olarsa,

(qəzet, jum al) nəşr yeri göstərilmir. Xiisusi hallarda nəşr

yeriııin göstərilməsinə icazə veriiir. M əsolən, Milli EA-nın

xəbərlərində, Elmi əsərlərdə və s.

// Kitabxanaşünaslıq və biblioqrafiya.-2004.-N2l.-S. 7-16

/ / Mədəni-maarif.-2000.-N96.-S. 20-25

Analitik biblioqrafık təsvirdə idcntikləşdirici sənədin

həcmi haqqında məlumat verilmir.

İdentikləşdirici sənədin Beyııəlxalq Standart Nömrəsi

olduqda təsvirdə göstərilir. Açar sərlövhə və axtarış şərti

haqqında məlumat verilmir.

İdentifikasäyaediä wnzdfe tdrJkih imsdnin yeri hgqqmda məlumat

Tərkib hissənin yerləşdiyi haqda səhifələrin miqdarı

göstərilir. Burada sənəddə göstərilən qaydadan asılı olaraq

ərəb və rum rəqəm ləri ilo tərkib hissənin birinci və sonuncu

səhifəsi yazıhr. Birinci və sonuncu sohifənin arasında tire (-)

işarəsi tətbiq edilir. Əgər sənəddə tərkib hissənin səhifələri

128

nömrələnməmişdirsə, səhifələr kvadrat mötərizə içərisində

yazılır. Səhifənin nömrələrindən əvvəl ixtisar şəklində böyük

"S". hərfılə yazıhr.

S. 17-28

S. [1-18]

S. 1-XXX, 1-12.

tdentiflkasiyaedici sənədlərin təsviri qaydaları

Əgər tərkib hissə çoxcildli sənədin cildində,

buraxıhşmda yerləşdirilmişdirsə, onda identifıkasiyaedici

sənədin sahə və ünsürləri çoxcildli təsvirin sahə və

ünsürlərinə uyğun (bəzi ünsürlər istisna olunmaqla) yazılır.

BunJar tərkib hissənin yerləşdiyi nəşr yeri (nəşrin yayılması),

nəşr tarixi (nəşrin yayılması), cildin, nömrənin, buraxıhşm

işarəsi və onun sıra nömrəsi, xüsusi sərlövhəsi, cildi, buraxılış

nömrəsindən ibarətdir.

Əgər cildin nömrəsi daha xırda bölgülərdən ibarət

olarsa, onda bu bölgülər vergül işarəsindən sonra yazılır.

Cildin və buraxılışm birgə nömrələri yan xətt işarəsi ilə

göstərilir.

C. 12, bur. 3.

Vol. 18, Nfi 1

Nq 1 / 2

129

Cildin və ya buraxılışm xüsusi sərlövhəsi qoşa nöqtə

işarəsindən sonra yazılır.

Hacıyev, R.

XXI əsrin Üzeyiri [Mətn]: [E.Məmmədov

haqqmda] / R.Hacıyev // Mədəni-maarif.-2001 .-Nel/2.-

S. 20-21.

Əgər tərkib hissə çoxcildli və seriyalı sənədin cildində

(buraxılışda, nömrədə) yerləşibsə. onda identifıkasiyaedici

sənədin əsas sərlövhosi kimi çoxcildli va seriyalı sənədin

ümumi sərlövhosi və ya cildin (buraxılışm, nömrənin) xüsusi

sərlövhəsi göstərilə bilər. Bu zaman çoxcildli və seriyalı

sənədin ümumi sərlövhəsi, cildin nömrəsi və işarəsi seriya

sahəsində göstərilir.

Əgor tərkib hissə iki və daha artıq cilddə (buraxılışda,

nömrodə) yerləşərsə, sənodin yerləşdirilməsi haqqmda

məlumatda biitün cildlər (buraxıhşlar, nömrələr) göstərilir və

bu məlumatlar biri-birindən nöqtəli vergül (;) işarəsi ilə ayrılır.

M əsələn:

N sl.-s. 132-172;

N92.-S. 140-189;C.4.-S. 41-60;

C.5.-S. 18-38.

130

Əgər tərkib hissə cilddə, əsərlər külliyatmda, seçilmiş

əsərlərdə yerləşibsə, onda identifikasiyaedici sənəd haqqmda

məlumatda müəllifın soyadı təkrar edilmir.

Anar

Beşmərtoboli evin altıncı mərtəbəsi

[M ətn ]: Roman / Anar // Seç. əsər.-B.,

2004.-S. 143-324.

Tərkib hissənin təsvirinə nümunələr

Abdullayev, Ə.

Cümlə üzvlərinin iştirakma görə sadə cümlənin

növləri [Mətn] / Ə. Abdullayev// Müasir Azorbaycan

dili: Sintaksis: Ali məktəblər iiçün dərslik.-B., 1972.-S.

239-250.

Elçin

Ağ dəvə [M ətn ]: Roman / Elçin // Seç. əsər.:

2 c-do.-B., 1987.-C. 2.-S. 209-442.

131

Kazımov, R.

Kitabxana işinin iqtisadi amiliəri /

R. Kazımov. - Kitabxanaşünaslıq və bibiioqrafıya. -

2003. - N92. - S. 27-34.

Cəfəroğlu, İ.

Dünyada yaşayan bütün soydaşlarımız

Azərbaycan ideyalan ətrafmda sıx birləşməlidir/

İ.Cəfəroğlu // Azərbaycan.-2006.-6 yanv.

Yunusov, A.R.

Müasir Türk ədəbı diiində özləşmenin

mahiyyəti, bu işdə türk dii

qurumunun rolu/A.R.Yunusov //Dil və ədəbiyyat.-2000.-

N«2 (27).-S. 12-13.

132

Bölmə, fəsil, paraqraf

Bölmə. fəsil və paraqraflann təsvirində ilk ünsür kimi

sənədin tərkib hissəsinin təsviri verilir. sonra isə tərkib hisse

yerləşən mənbə haqqında məlumat verilir.

Bölmə, fəsil, paraqrafın nömrəsi biblioqrafik təsvirdə

səhifədən əv\'əl yazılaraq ondan nöqtə və tire (.-) işarəsi ilə

ayrılır.

Abbasov, A.N.

Ailə münasibətlərinin ahəngi [Metn] /

A.N.Abbasov // Ailə həyatımn etika və psixologiyası

üzrə müntexəbat: Dərs vəsaiti / Ə.Ə. Əlizadə,

A.N.Abbasov.-B., 1989.-B.5.-S. 112-167.

Lamayev, R.T.

Turba-paskal dili [Mətn] / R.T.Lamayev //

Elektron hesablama maşınları və proqramlaşdırma: (Ali

m əktəb iiçün (Dərs vəsaiti)) / R.H.Fərəcov,

R.T.Lamayev, C.K. Kazımov.-B., 1992.-F. 3.-S. 116-

196.

133

Xəlilov, P.

Ədəbi metod və ədəbi məktəb [Mətn]

/ P.Xolilov // Ədəbiyyatşünaslığın əsaslarr.

Ali məktəblər üçün dərslik / Mir Cəlal, P.Xəlilov.-B.,

] 972.-C.4.-S. 188-256.

Çoxcildli və seriyalı nəşrlərin bölmə, fəsil və

paraqraflarmm təsvirində əsas sərlövhə kimi nəşrin adı

göstərilir, sonra isə bölmə, fəsil, paraqrafm sıra nömrəsi və

sərlövhəsi verilir. Təsvirin ikinci hissəsində ünsürlər çoxcildli

nəşrlərin tərkib hissələrinin təsviri üzrə yerləşdirilir.

Reseziyalara m üəllif və yaxud sərlövhə üzrə analitik

təsvir tərtib oluna bilər.

Resenziya yazılmış kitab haqqında m əlum at qeyddə

"Mər. res.", "Kb. res.» sözlərindən sonra məlumat verilir.

İlkin, Q.

M əşəl yanır [Mətn] / Q.llkin // Ədəb. və

inc.-1986.-30 may,- Kb. res.: Dağlı, S. M əşəl

yamr.-B.:Yazıçı, 1985.-200 s.

Əgər resenziya ayrıca sərlövhəyə malik olmazsa onda

əsas sərlövhə kimi "Resenziya" sözü kvadrat mötərizə

içərisində göstərilir.

134

M Ü N D Ə R İ C A T

Ön söz................................................................................ 3 - 6

Bölmə 1

Biblioqrafık təsvirin tərtibinə dair ümumi qaydalar... 7 - 23

Bölmə 2Birsəviyyəli biblioqrafık təsvirlər................................ 24 - 57

a)Fərdi müəllifli kitablann təsviri................................. 5 8 - 7 0

b)Kollektiv müəllifli nəşrlərin təsviri....................... 70 - 79

Bölmə 3

Çoxsəviyyəli biblioqrafık təsvirlər................................ 80 - 97

a)Çoxcildli nəşrlərin təsviri............................................ 80 - 97

b)Seriyah vo digər ardı davam eden informasiyaehtiyatlarmm təsviri......................................................... 9 7 - 1 2 1

Bölmə 4

Analitik biblioqrafik təsvirlər......................................... 122-134

135

Çapa imzalanmışdır: 11.06.2007. Form atı 60x84 1/16.

Həcmi 8,5 ç.v. Sayı 200.

Bakı Universiteti nəşriyyatı,Bakı ş., A Z 1148, Z.Xəlilov küçəsi, 23.