BIAŁYSTOK

wczoraj i dziś

HISTORIA• 1514 – pierwsza wzmianka o Białymstoku w źródłach

pisanych;

• 1547-1645 – Białystok własnością rodziny Wiesiołowskich.

Powstaje gotycki zamek obronny. W roku 1617 marszałek

wielki Krzysztof Wiesiołowski finansuje budowę murowanego

kościoła katolickiego (obecnie tzw. Biały Kościół);

• 1645 – Białystok wchodzi w skład starostwa tykocińskiego i

staje się własnością Rzeczypospolitej;

• 1659 – hetman Stefan Czarniecki za zasługi oddane w wojnie ze

Szwedami otrzymuje starostwo tykocińskie wraz z Białymstokiem na

dziedziczną własność. Jego córka – Aleksandra Katarzyna – wnosi

starostwo tykocińskie oraz Białystok w wianie Janowi Klemensowi

Branickiemu. Białystok jest wówczas wsią liczącą nie więcej niż 40

zabudowań, które stoją wzdłuż trzech dróg, prowadzących z:

Choroszczy, Wasilkowa i Suraża;

• lata 90. XVII wieku – na podwalinach zamku obronnego

Wiesiołowskich Stefan Mikołaj Branicki (syn Jana Klemensa) buduje

swoją nową rezydencję. Autorem projektu jest wybitny architekt

Tylman z Gameren;

• 1692 – Białystok uzyskuje prawa miejskie od króla Jana III

Sobieskiego;

• 1726 – początek przebudowy białostockiego pałacu (architekt: Jan

Zygmunt Deybel);

• luty 1749 – prawa magdeburskie nadaje miastu August III

Sas;

• wiek XVIII – rozbudowa białostockiej rezydencji przez Jana

Klemensa Branickiego – hetmana wielkiego koronnego,

pierwszego świeckiego senatora Rzeczypospolitej i

kontrkandydata St. A. Poniatowskiego do tronu; ponadto

m.in. budowa szpitala, cekhauzu, ratusza, zajazdu, poczty,

pałacyku gościnnego oraz klasztoru Sióstr Miłosierdzia. Pałac

i otaczające go tereny ogrodowe zyskują swój ostateczny

kształt, dzięki któremu rezydencja Branickich zyskuje sobie

miano „Wersalu Polskiego". Dwór Branickich dzięki

mecenatowi hetmana i jego małżonki Izabeli staje się

znaczącym ośrodkiem kultury. W latach 1750–1771 działa tu

teatr dworski, w którym gościnnie występują największe

gwiazdy operowe ówczesnych czasów;

• 1862 – otwarcie linii kolei warszawsko-

petersburskiej, dzięki czemu następuje szybki rozwój

miasta i jego fabryk włókienniczych;

• przełom XIX i XX wieku – pierwsze telefony,

wodociągi i tramwaje konne, w Białymstoku mieszka

około 70 tysięcy ludzi;

• luty 1919 – po odzyskaniu niepodległości Białystok

zostaje stolicą nowo utworzonego Województwa

Białostockiego;

• 1939-1944 – II wojna światowa - represje wobec

ludności i zniszczenie 75% białostockiej zabudowy;

• 27 lipca 1944 – wyzwolenie Białegostoku spod

okupacji niemieckiej;

• 1992 - Białystok staje się metropolitalną stolicą

arcybiskupią

• 1 stycznia 1999 – dawne miasto Branickich zostaje

stolicą nowo utworzonego Województwa Podlaskiego.

LEGENDA O POWSTANIU BIAŁEGOSTOKU

Pewnego dnia książę litewski Gedymin polując w Puszczy Bielskiej

zapędził się za turem na jej północno-zachodni skraj, aż w pobliże

granicy z Mazowszem. Wieczór już zapadł, gdy wreszcie dopadł

zwierza nad bezimiennym strumieniem. Do najbliższego zamku w

Surażu był spory szmat drogi, a w tej bezludnej okolicy nie było nawet

dworu łowieckiego, jakie książęta zwykli zakładać ku swej wygodzie.

Nic dziwnego zresztą, ziemie te od niedawna należały do Litwy, a choć

możnowładcy domagali się, by je na zawsze zatrzymać, książę nie był

pewien, czy za parę lat znów nie wrócą pod władanie Mazowsza.

Ościeżnicy szybko na jednym z piaszczystych pagórków

postawili książęcy namiot. Podczas gdy strzelcy zajęci

byli ćwiartowaniem ubitej zwierzyny, książę odpoczywał

nad strumieniem. Był dosyć wartki i w przeciwieństwie

do innych rzek i strumieni w tej części puszczy - czysty.

Pewnie dlatego, że dno miał piaszczyste i nie płynął, jak

inne rzeki, wśród torfów.

- Czysty, biały stok - powiedział książę. – Można by nad

nim zbudować dwór myśliwski albo i wieś założyć...

Wkrótce nad strumieniem wybudowano dwór, potem zaś

i wieś, którą nazwano Biały Stok.

ZABYTKI

W Białymstoku, wbrew panującej powszechnie opinii

jest wiele zabytków, które warto poznać.

PAŁAC BRANICKICHNajcenniejszym zabytkiem Białegostoku jest niewątpliwie

wybudowany w XVIII wieku i odbudowany po zniszczeniach

wojennych Pałac Branickich - dzieło wybitnych architektów doby

baroku, działających na ziemiach polskich. Jego obecny kształt

pochodzi z czasów Jana Klemensa Branickiego i odzwierciedla

ambicje królewskie hetmana. Zbudował on rezydencję, która jako

jedna z nielicznych spełniała wymagania etykiety przyjmowania

koronowanych gości. Nawiązywała swoim przepychem do

barokowych pałaców królów francuskich, stąd nazwy: "Wersal

Polski", "Wersal Podlaski", "Wersal Północy".

Pałac odwiedził August II Mocny, August III Sas, Stanisław

August Poniatowski, car Paweł I oraz cesarz Józef II. Od 1950 r.

zabytek jest siedzibą Uniwersytetu Medycznego i jest

udostępniony do zwiedzania.

DWORZEC PKPBudynek dworca został wybudowany podczas powstania linii

warszawsko - petersburskiej w 1861 w stylu klasycystycznym.

Podczas II wojny światowej zbombardowany. W 1989 roku PKP

zaczęło go modernizować; remont trwał 14 lat. Został

oficjalnie otwarty 28 listopada 2003.

Według rankingu Gazety Wyborczej z 2008 r. dworzec PKP w

Białymstoku został uznany za najpiękniejszy dworzec w Polsce.

KOŚCIÓŁ ŚW. ROCHAKościół został zbudowany został w stylu modernistyczno-

ekspresjonistycznym na planie ośmioboku i składa się z trzech

stopniowo narastających brył. Pierwotnym wezwaniem miała

być Gwiazda Zaranna, która miała symbolizować jutrzenkę

Niepodległości. Kościół na wzgórzu św. Rocha pełni w pejzażu

Białegostoku rolę szczególną, ze względu na wyjątkową rangę

artystyczną. Ma on szansę stać się pomnikiem historii, trwają

przygotowania dokumentacji, która wraz z wnioskiem będzie

przedstawiona do oceny prezydentowi Polski, który na

wniosek ministra kultury nadaje obiektom ten status.

CERKIEW ŚW. MIKOŁAJA

Obiekt został wzniesiony w latach 1843-1846 na miejscu

starszej świątyni unickiej powstałej najprawdopodobniej

w I poł. XVIII w. Była to największa z prawosławnych

świątyń Białegostoku. W dwudziestoleciu

międzywojennym jedna z dwóch czynnych cerkwi w

mieście. Od 1951 jest katedrą diecezji białostocko-

gdańskiej. Budowla reprezentuje styl klasycystyczny.

RATUSZ

Budowla późnobarokowa usytuowana na Rynku Kościuszki w

Białymstoku, zbudowana w latach 1745-1761 z wieżą zegarową z

fundacji Jana Klemensa Branickiego. Rozebrana w czasie II wojny

światowej, zrekonstruowana w latach 1954-1958. Budynek nigdy

nie był siedzibą władz miasta. Pierwotnie pełnił funkcje handlowe

- mieściły się tu kramy, wnętrze ratusza było wykorzystywane

jako hala targowa. W pobliżu stał budynek wagi miejskiej. Wieża

była wykorzystywana przez strażaków, którzy obserwowali z niej

teren miasta. Obecnie ratusz jest siedzibą Muzeum Podlaskiego.

BAZYLIKA ARCHIKATEDRALNA WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY

Zespół świątynny w Białymstoku, złożony z dwóch połączonych

ze sobą budynków kościelnych: starego (z pocz. XVII w.) oraz

nowego (z pocz. XX w.). Kościół późnorenesansowy zbudowany

w latach 1617-1626, murowany, wzniesiony z fundacji Piotra

Wiesiołowskiego. Wewnątrz późnobarokowe wyposażenie

fundowane przez Jana Klemensa Branickiego. Pierwotnie

świątynia miała charakter późnogotycki z elementami

renesansu mazowiecko-litewskiego. Obok Starego Kościoła

Farnego znajduje się o wiele większy kościół neogotycki,

wzniesiony w latach 1900-1905 wg projektu Józefa Piusa

Dziekońskiego w stylu neogotyku nadwiślańskiego.

PAŁAC HASBACHARezydencja białostockiego fabrykanta Ervina Hasbacha,

właściciela pobliskiej tkalni, przebranżowionej po I wojnie

światowej na fabrykę dykty. Pałacyk znajduje się w dzielnicy

Dojlidy. Rezydencja zbudowana została w latach 80. XIX w.,

rozbudowana w latach 1905-1907 w stylu neorenesansu

francuskiego, niderlandzkiego i toskańskiego. Wewnątrz

zachowane oryginalne piece i kominki. Nieopodal pałacyku

znajdowały się zabudowania fabryki, w większości spalone

przez Niemców w 1944 r.

KONIECdziękujemy za obejrzenie prezentacji