BHTKA KOII: AJIEKCI-IHUA

Bpllll1na o6yxaar, ra Ol\CibCtba cy ce yae<Je noB)'KJ!a Ka BaKyny. TaKo cy Typi.IJ-1 rora n:ana H36Hllu npen: rnaany nunujy ane~cuna<JKHX yrap­!Jenux nono)l(aja u na ucro•moj o6anu Mopaae. Ma):(a Cau6-nawa nu nocne <Jeraopo):(neaHOt' aeJmKor 3anaratb3 caora Kopnyca HHje ycneo n:a cnoMu cpncKo ):(ecno KpHllO u 3ay:JMe craJmu Mocr na Mopasu KOJJ: AneKcunQa, KepuM-nawa je 22. asrycra 3aKJby<Juo JJ;a je ca3peno apeMe 3a OJl:'-)'l\aH nanan rnasnux cHara Ha AneKctmau, na je Hapel(Ho JJ;a ce OJJ;MaX HOJJ:HfHC nOHTOHCKH MOCf jy)l(lt0 OJJ; ByjMupa H TaKO ycnocraau <Jspwka Be3a H3Me!)y theroaux KOJtOHa Koj e j e Mopasa pa3)J;sajana, a cyrpanau, 23. aarycra, JJ;a no<Jne onwTu uana)J;.

113 patmjer u3naralba au)J;enu CMO ):(a cy no nnauy cpncKor reue­panwra6a j OW yO'IH para H3rpa!JeuH CHa)I(HH flOJIO)I(ajH KO):( AJieKCHH-1.\a 11 na .[(en11rpaA)' ):(a 611 ce AneKcuuau, Kao 3Ha<Jajua pacKpCJml(a nyresa Ha JlOMaK cpncKo-rypcKe rpatml(e, o6e36e):(HO on eaeHryanHHX rypcKHx yna)J;a 11 na 611 ce non lberosoM 3awrnTOM HecMerano H3Bp­WHna M06HnH3ai.IHja u KOHI.Ienrpal(nja aojcKe, a y cny<Jaj y rypcKe ocpaH3HBe I(OmtHOM Mopaae na 611 ce na THM nono)l(ajHMa npy)I(Hna O):(cy):(Ha 6HTKa.

On 1.1enor aneKcnHa•tKor nono)l(aja, Koju j e 6uo I13rpa!Jeu c o6e crpaHe Mopaae; on :>KnrKoaua Ha Janany AO JlecKOBHKa na HCfOK)', Haj3Ha•tajuuju u uaj6oJbe yTBp!)eun ):(eo npe):(craaibao je cpeJlHUJJMI O)J;CeK Koju ce npore3ao nntmjoM rnorona<JKa Koca - lllyMaroaau -0rp<Ju KpaK tra OKO nona qaca jy)I(IJO OJJ: napowu. Ha seney pnuwetba Ha TIIM KOcaMa, Koje 011 Mopane l\O 03peHa 3aKnatnajy AneKcnHau ca jyroucro•me crpaHe, n3rpa!JerJO j e 18 nekHX HnH MarhHX pe1:ryra. Peny­TH cy 611n11 uaopy)l(aHII ca 40 no3HUttjcKHx ronoaa pa3nor KanH6pa. I(eo nono)l(aj je HaJ~Bmuasao npenrepen n OMoryl;asao ):(o6pe ycnoae 3a OCMaTpalbe Ha }.laJbHHY TOllOBCKOr JJ;OMe'fa H OpraHII3aQHj y cppoH­TaJUle 11 ytraKpcne sarpe, TaKo )J;a cy 6pan1101.111 Mornll JJ;a erase noJJ; seoMa cacpe!Jeny sarpy nenp11jareiba Koju je MOpao 1.1a y TOKy nacry­natba npe9e npeKo JJ;ocra w11poKe 11 OTKpHsene nonHHIIJ.IC rnoro­na<JKor noroKa. Hna<Je na caMOM nono)l(ajy -rpyne cy 6Hne no6po 3aKnolbene 11 Morne cy ce y lberoaoj ynyrpawrnocr11 6e36en:Ho KpeTa­TH. Ha nnaroy PyjeBHUe, KOj11 1.1en0M nono)l(ajy ]laje ny6url)' 11 npen:c­TaBJba ocnonau ucnoKynHe 0]16paHe, 113rpa!)ena cy ]IBa penyra 3a 14 fi0311UHjCKHX TOfiOBa pa3H0f KaJIH6pa KOjH cy MOfJIH ]Ia nOTnOMOfll)' on6pauy 6uno Koje Ta<JKe Jl:Y)I( rnanHor noJio)l(aj a. Y 3aKnouy onora nnaroa uana3HJ1e cy ce 2-3 6pttra11e npuK)'nJbene y onwroj pe3epa11. ,[(ecnoKpumm OJICeK (ua 3anai(Hoj o6amt Mopase) n nenoKpHJIHH O):(CeK (ua j yro3ana1vmM o6pOHUHMa 03pena) ol(a6panH cy raKo )(a

161

6HTKE Y CPOCKO·TYPCKOM PATY 1876-1877

Mory na lliTIITe rnanmt (ueu-rpanHn) onceK on eneuzyanm!X noKywaja uenpujaren,a na o6smacKOM H>eronux Kpttna 113MaHespuwe rnasmt nojac cpnCJO!X yTBp~Ciba. 3aJII!MJLHBO je, MC~yTIIM, na lliyMaTOB3'1Kll BIIC, KOj ll je H3)\BII1113830 CDC OKOJIHC BIICOBC, y npBH Max Hltje 6110 yKJhy'leH y cucreM aneKCHHa'IKHX yrop~euwx nonolKaja, jep je Kancran Marnanetmll, Koju j e 6wo manmt <jlopru<jlttKaTop AlleKcwnua. cMaT­pao na u11je l(CJIIICXOAHO yrnp~IIIJa'rlt raj one 36or rora wro ce HaJia3HO 113 KpajH>CM JICBOM Kpl!JIY cpCIIU>Cf OIICCKa II 0)\BOjeu IIY60KOM japyrOM rnorooa'!Kor nOToKa 011 ocranor KOMnncKca 3CMJLuwra na KOMe cy 113rpa~e11a yrsp~cH>a, IICTH'JYiiH na ce nocanu, Koja 611 ce uana3ttna y yTBp~elby 113 llJyM3TOBL(y, IIC 611 MOrna 6naroBpCMCIIO ynyTIITI! nOMOii aKo je nenpnjaren, uananue BCJtllKOM CJtaroM. TMaWH>H KOMaunaur y AncKCIIHL(y, nyKOBllliK Kocra Tipontk, Kao lllllKctbcpltjCJm o<jluuup, yo'IHO je ry rpcwKy 3ana3tt8Wlt na 6ttnenpujareJb, aKo My ce npenycru llJyM3TOB3U, ca TOra llllC3 M0f30 ,CDC OCTaJIC aJICKCIIIl3'1KC 1U3H'ICBC 11a 6wje y TCMe", rc OIIMax no nonacKy "l.feptMjeoa y AneKcnnau nocnc ncnttKOil3nopcKe 6UTKC, KaKo mtwe Bna}lau 'Bop~eouli , ,crane uaoa­n,uoans na ce illyMarooau ua coaKH ua•m11 YTDPilll. CpekoM reuepan ra nocnywa 11 6par nyKootmKa ITpoTIIk3, Kane-rau )!(tmaH Tiporuk, no6uje 3anaraK na yrnpnnillYMarooau. Typu11 cy nck 61tn11 Ha cpnCKoM JCMJbiiWTY npen AllcKcuuuoM Kan je raj oalKau nocao Janpwen." Ha illyMaroouy j e 6uo tt3rpa~en peAyT neroyraouor o6mtKa. fberony noca}ly C3'111H>3Bane cy IWC 'ICTC nenCIIIl'IKOr 6araJhOH3 non KOMaunOM Majopa JeepeM3 MapKOBttlla, HaOpYlKaHe nywKaMa cnpeAH>a•taMa 11 Beorpa11cKa 'leTa r101t KOMaunoM 'leruuKa Tierpa Xat,m-Jat·bnka, 3arttM 4 noJbcKa rona u 2 MCp3epa. Ooa noca11a craoJbeua je non 3awntry no3auujciO!X 6arepnja ca Pyjeonue, a yrop~CibCM je KOMaunooao Ka­ncran )!(tman ITpomk.

Mlla'le ua Pyjconuu cc nana3uo wra6 rryKoomsKa ilpOTulla, non •utjOM je KOMaiiAOM 6una on6paHa AncKCIIIIL(3. I-13 PyjCBIIlUI ce T3KO~C llana3HO II 111Ta6 rcnepaJia "l.fcptbajeoa, KOj II jc, 1!113'1C, y TOKY 6HTKC 061lJia3liO HajyrpOlKCIIItje rlp3Bl(C na 611, 0}13LUUJb31bCM nOMOhll ll JIII'I­IIIIM cyrecrujaMa MCCIIIIM KOMannanrHM3, rl0M01'30 H>I!XOBY 0}l6pany.

Btt)lCJIH CMO J\3 cy Cp6u 011 no•tCTK3 rypcKor naAnpaH>a AOJJHHOM Mopaae nocrencuo BPLIIIIJIH nperpynucanati>C caojux cn3ra, raKo na cy ua Aan wyM3TOB3'1KC 6ttTKC na neaoj o6an11 Mopane HManH 3 11 no 6pttra}lc ca 4 non,CKe 6arep11je; tta cpero~>cM onceKy 11cnpen AneKctm-1.13 5 II DO 6p11ra]{a ca 4 nOJLCKC 6arepuje ll UCJIOKyrrHOM D0311U110110M apntJLepujoM; 11, 11aj3an, na neaoM onceK)' 113Me~y Ca. CTeoaua 11 J C3cpa, 4 63TaJLona 11 2 BOJ13 6pJICKI!X ronooa. Ha cpcAH>eM onceKy, npen AneKCHHUOM, 113 Kojn je 6uo yCMepeu rnaomt TypcKu Hanan, 6nne cy anr3lKOB3He one jeAHHttue: Eeorp3/ICK3 6p11rana I Knace, o6e CMe-

162

SMTKA KO)I AJIEKCHHI.IA

}l;CpCBCKe 6pura}:{C, illa6a'!Ka 6pura}:{a I KJJace, nynpujcKa 6pura}:{a I KJJace u IIBa ,crajaha" 6ataJbona KoMGunosaue Gpuran;e, 3atHM noJb­cKe GatepMj e illacJ>apuKa, Mnnosana flasnosulla, ,D;paroJby6a MapKo­sul\a H lJ;BCTHI\a KaO H CBa fi03HI.(HjCKa apTHJbCpHja 11011; KOMaH}:{OM Maj opa Kpem.1epa.

Te)l(el\n ]Ia aKTHBHHM }l;ejcrsoM o}:{rO}l;H TypCKH nana}l; Jl:OK Xopsa­TOiluhes KOpnyc ne 3aspwH csoj o6Hna3HH MaHesap, reHepan 'l!epaa­jes je y 3anosecru 3a 23. asrycr Hapeii;IIO }:{a tpyne na JICCHOKp»nnoM OIICeKy H3Bpwe npOTHBHanan; npeMa II;HCIT03Hl.\HJH on; nperxo.n:uor .o;ana, C THM WTO jc Tpc6ano ,l{a 6aTaJbOHH Ha KpajtbCM }l;CCHOM KpHny, 110,1{ KOMan.n:oM nyKosnHKa PajeacKor, H3Bpwe uana}:{ c cJ>pont a npOTHB -rypcKHx cnara ua CMpAany, a ByKOH>CKH O):lpen; Majopa BeJmMnpo­BHiia, Koju ce 6»o noayKao y Ben»K» illHJberoaal.(, o6»1)e typcKo neso Kp»no u nanan;ue nenpltjateiba c GoKa H c nel)a H KO.Jl: cena Kpywje ycnocraa» ue3y ca 6ataJbOHHMa Paj escKor. Tpyrre na n;ecnoj oGanH Mopaae Tpe6ano je .n:a ocrany y o.n:6pa1m cnpeMHC .n:a o.n:6ujy esenty­amm nana.o: rnasnnx typcKnx CHara.

Typ1111 cy yrnaBHOM 3a)lp)l(anu caoj no'ICTIIH pacnopen: na nesoj o6anu Caw6oa Kopnyc; y J.ICHTpy Kopnyc AxMe.n: EjyG-nawe na mumjH EyjMHpcKo 6pAO - Eyj MHpCKH 6per - flpyroaal.( ca CynejMaH­nawmtoM AJ1BH311jOM Ha neBOM KpH11Y H J.ICHTpy, a Ca6HjCBOM )IHBH3H­jOM Ha l(CCHOM Kp»ny; )IHBH3Hj a <l>a311H-113UIC, KOja je yO'IH 6HTKC opram13osana pe3epsy H craj ana ua j eiiHOM rpe6eny HCTO'IHO OA ,Uo6pyjesaua, ynyhena je npeKo CTaHal.(a H nunoa1.1a npotua ceaepo­Hcro•mux cpncKHX wan•1esa; y }:{pyroj nHHHjH 33):(p)l(aHa cy caera 3 6aTaJbOHa H3 CyJJCj MaHOBC .0:HB113Hj e H pe3epsa, KOja je WTHTHJia apt»ibep»jCKe nono)l(aje. KepuM-nawa j e, naKne, rotoao paBHOMepuo " y j en;Hoj JJHHHjll pacnopen11o caoje c11are 11a LlenOM nanan:11oM cJ>pon­Ty. TaKas 6op6enu nope}l;aK, pa3yMe ce, HHj e o}l;rosapao HaMepH na ce cJ>pOHTanHHM Hana}:{OM npo6uj e CHa:>I<HO yTJJpl)eHH H /.IOOpO flOCCAJiYTH cpnCKH 0)16paM6CIHI 6aCTHOH 11pC}:{ AJiCKCHHI.(CM. lllTaBHWC, OH je 113 )IHBII3Hje KOj a CC nana31111a Ha TC)I(HWTy Hana}:{a H3A:BOjHO HCKOJIHKO 6ataibOHa y onwTy pe3epsy. Ys»l)ajyl:\11 H caM cna6ocr TaKBor pacno-. . pe}:{a, y 110CJIC}:{Ii>CM 'laCy JC O)IJIY'IHO 113 110)3'13 11pHTIIcaK Ha KpHnHMa cpncKe 0116paue 11 TaKo npiiCIInH Cp6e .o;a ce pa3BYKY n ocna6e csojy o}:{6paey y l.(entpy. 36or tora j e Hapenuo n:a Cau6oa KOpnyc npsn OTnO<nie nanan 3axol)eaeM cpncKor }:{ecHor Kptina na 3ana}:{noj o6anu Mopaue, a <l>a311Hjeaa Jl:HllH3Hja .n:a 3ay3Me cpnCKe ncraKnyte waH'!eae na illyMaTOBJ..lY H CTp<JCM KpaKy ctapajyl\u Ce )13 WTO BllWC 06yxDaTH neso KpHno H GoK cpncKHX cnara »cnpen AneKCHHI.(a. TeK nocne Tora rpe6ano j e )1a Ejy6os Kopnyc omo•me npo6oj onwTHM npaBJ..lCM Ctanuu - rnorosa11 - Pyjeauua - AneKCHHaJ.I.

163

S>ITI<E Y CPOCKO·TYPCKOM PATY 1876- 1877

ITnan Ycp1Mjeaa na npOTHanana;n:oM na necnoM KpHny npenyxHT­pH TypKe 11 onronu no'!eTaK lbHXOaor onwTer nanaAa na AneKcuna1.1 n11je peaJm3oBan, jep je nyKoBHHK Paj eBCKH, KOjH je Tpe6ano na o6je­AHlbyje l'Y aKl(Mjy, no npMjeMy 33flOBCCTH H3nyCTHO KOMaH;n:y H apaTHO ce y AJieKcnnaQ. fenepan Yepu,ajea, KOjH je ynpaao 6110 3a ae'!epoM Kana je oaaj crMrao, H3HCHaljeu nojaaoM PajeaCKor, noJaao ra je K ce6M na 6H caJnao paJnor lberoaor ;n:onacKa, PajeacKH MY je peK30 1\3 nonaJH ca ITphunoaa'IKOr BHca " na je H3pe;n:uo na ce l.leno necHo KpHJIO flOBY'IC H3 'ByHHC 360r TOfa WTO CC Tpyne, H3BOI\HO, HHcy MOfJIC )laJbe Oll;p)I(3TH na JIOTaii3WlbHM nono)l(ajMMa. Yynum TO, Y:eplbajea ce p336ecHeO. ITpeMa BpJIO )l(}fBOM onucy TC CQCHC, KOjH j e OCT3BHO Bna11au 'BopljeaMh, Y:eplbajea je o;n: y36ylje•1.a Mcnycmo KaWHKY H3 pyKe " cKo'!uo K30 on3pen. ITowTO je peKao PajeacKoM 113 HHje cMeo ;n:a nanywra noaepeuy noJHQMjy 6e3 H3pH•LHTe 3anoaecru, Y:ep1-t.ajea My JC CKpCC30 y JIHQC:

- BH ne 3acny~jeTe )Ia nocMTe HMe PajeBCKHX. Bu cre ll;anac ocp3MOTHJIH B3wer 11e;n:y, KOjH ce OH3KO cnaano TYK30 npoTHB Hano­neona, BH cre ocpaMOTHJIH 6p3Ta, Koju je aljyT3HT focnoJ(ap3!

PajCBCKH je no611C/ICO KaO CMpT, yCTyKHyO j e)laH KOp3K KaO )Ia je crao na 3MMjy, u caMo peK30:

- To HMj e IICTHHa, Mllx3H11 fnuropM'!! - y3eo Kany 11 113awao.

ITyKOBHIIK PajeSCKH je HaMep3B30 113 jow re HCTC uohH ocraBH AneKCHH31.1 H cpncKy BOjCKy H )Ia CC Bp3TH Kyllo. 0H je TO MOrao 113 Y'IHIIH 6e3 IIK3KBIIX flOCJICI\Hl.la jep KaO HH OCTaJIH pyCKH /I06pOBOJbQH npHJIHKOM CTYfl3lb3 y cpncKy BOjCKy Hnje flOJI3f30 33KJICTBY HHTH npeyJeO 6HJIO KaKBy 06aae3y KOJIHKO 1\e OCT3TH y Cp6Hjlf, na 360f TOra Hllje 6110 J(y)I(3H 11a npH3H3jC 1\HCI.IHflJIHHCKY H3AJIC)I(H0CT HH "t{epH,3jeaa HHTH cpnCKHX CTapewMna H cyll;OBa. MeljyTHM, CBCC1'3H )Ia 611 lberoa npoTeCTHII noap3TaK y PycMjy n3a3aao nenoBOJb3H o/QeK y pyCKoM jaanoM MHCiby, nyKOBHHK KoMapoa j e ycneo )Ia ra IIOHeKJie cMupu, a renepan Yeplb3jea, Koju ce nocne rneanux ucryna 6p3o cruwaB30, jow y TOKY uollH MY ce H3BHHHO 3a naneceuy yape;n:y, 3aKHTHBUJH MY Ha rpy11u T3KOBCKH KpCT.

Y MeljyepeMeHy, nyKOBHIIK KoMapOB j e ca HCKOJIHKO Op/IOH3Hanca ucre nohu o/Qypuo Ha ;n:pyry o6aJIY Mopaae 11a no Hapeljeli>Y reHepana 'ieplbajea3 fiOHOI.!O ca BOjCKOM flOCC/IHC ilpi\HJIOB3'1KH BHC, KOjH je P3jeacKH 6110 nanycruo. Enaro11apehM eneprHjH nopy•mHKa MapKa MHJIOWCBHI\a, KOjH je KOMaHIIOBaO jCIIHHM KOM6HHOBaHIIM 6aT3JbOHOM " non.cKoj 63TepMjn Kane-rana nanlla, KoM3poa je 3aTeKao ITphMno­B3'1KH anc y cpncKHM pyK3M3. 36or rora je renepan Y:eplb3jea cyrpa­nan MHnoweanfia yn3npeAHO y 'IHH KanetaHa, a KaneT3!1a naHI\3 OJIJIHKOB30 T3KOBCKHM KpCTOM. AnM, ycne)l npOTMBpC'IHHX napeljeu,3

164

SH"TXA KOII AJlEKCHllUA

u 11opeMeliaja y KOMai!AODatby, MrumpaHu 11parusua11aA ca ITpliuno­sa•tKor BIIC3 HHjC MOraO )l3 ce 1138C)le, T3KO ).{3 cy TypQII, 110'1Hfbyl\u 113113).{ y 30py 23. aoryCTa, 33):\00IInll IIHHI~IIj3TIIOY 113 QeJIOj JIIUntjll <!lpouTa. TypQII cy y no•tCTKY OIITKe uaj11pe <Popcltprunt na11a)l 11pcKo cnor nesor Kpuna KaKo 611 3ay3enu ITphHJtona'!KII 011c 11 c 6oKa 11 113 no3a}.llme Hal1anll YTBP~Ct bB HC11pCA )KIITKOBQa. 06e CTpaHe cy ce coe ):\0 110AIIC orop'!CHO OOpHJIC OKO TOra BaJKilOf llOJIOlKaja. IIIT3BIIUJC, Majop Joa3H ITo11onuli jc ca AlteKCfilla'!KOM 6puraAOM npeUJao y ua113A ):Ia onaKllla paJsujatbe ByKot~CKor OJ:IPCAa Majopa BenuMI!pOBIIha. On je ycneo Aa J.tOHeiOie narucue TypKe npeMa ceny KpYUJje. Anu KaKo cy TypQII paJounu ByKOtbCKit onpeA AOK ce llaJtaJuo Ha MapUJy 113 BemtKor IliUJberonQa, ITo11omtli ce npanto 11a cnoj 11pno6UTHU 110-JtOlK3j. Y TOKy TC oopoe C'ntf30 je ).{CCHOM KpiiJIY y 110MOii Majop fuuj3 MapKOBIIh ca )lBB KOMOHIIOBal!a 6aTaJbOH8 CDOje ,Crajalie opllra):(e", a ca !~liM It PajCOCKII ).{3 llOI!OilO 11p11MII KOM311J(Y 113 LICJIOM ).{CCIIOM Kpwty. BIIACiilt ).Ia je CttTya1.1nja AOCTa TewKa, PajenCKu tmje 11p11MHO KOM3HAY. sell ceca MajopoM MapKosnlicM spaTtto y AneKCHHau. H3 ITphuJtOBIIl(H je oCTao Majop nonosuli, KOMC je renepan "lJ:epfbajeo ynyn10 nucMo Aa 3a Tpll Aana ne OACfYrtlt ca Tora suca, o6ehaswn My, aKo ycne, 'IIJH nOTilyxonmrKa. ITo11osuli je owooopuo Aa lie ce Tpy}.lltTII na u oeJ Te o6ehauc uarpane caqysa csojy 11031tQitjy, ann ).Ia MY TO nche 11ohu 3a pyKOM 3KO nc A0611je noMoi\. Ho, Y:eptbajcs MY je 110CJtao neT 6aTaJboua 11 IIIaMauoowlieay 110JbCKY 63TCp1tjy, anw TCK yne'!e, K3Aa j e 611TKa na necuoj o6rum neh 6una 33Bpweua.

06jeKntona curyauuja na TOM Aeny <jJponTa mtje 61ma 3a6p11tba­najyha. Bnaro)l3pehll ncmtKOM 3anaralby 11 xp36pOCTII, cpl1cKe Tpyl1e cy ycnene Aa ynopnoM OA6panoM ca'!ysajy csoje 110JJOlKaje u cnpe'!e 11POAOP TypaKa neBOM o6anOM Mopase y 11038).{llllY AneKCIIHQa. no­WTO jc KepiiM-11aUJa CMaTpaO /13 Taj 11POAOP liMa BeJIIIKit 3H3'!aj 3a ycnex QCJIC OIITKC, eyro je '!CK30 ca llO'!CTKOM 113113}13 rnaBHIIX cnara ua J.tCCHoj o6an11 Mopaee. TeK Kana je yew)lco na ce tberos nnan o npoAopy Caw6ooor Kopuyca y 1103aAHHY A.lteKCHUQa nelie MOI\11 6p3o peanHJooaTH " ):Ia <f>aJJIHjeoa ).{HilH3Hja n11je ycnen3 na 33Y3MC rnanw11 cpnCKII cenepn11 UJaHau, 11apeAitO je Aa Ejy6oo KOpnyc, ue 'ICKajyhH na KpltiiHC jC}.IIillHQC 011Ge)(lly AneKCIIHBQ, OTOO'UIC 11JI31111pamt npoooj Kp03 cpDCKU QCHTp3JIIIIt 11QnOlKaj.

IToCJte WIO'!acosue BPTII!bCpujCKe Kanoua).{e rypootx 6aTepuja, KOja je Tpajana O)l 8 /10 10 'JaCOBa, llO'ICO je <f>pOl!TaJIIUI Halla).{ -rypCKC 11CUJa)(Hje. ryCTII pC/10811 TypaKa npeKpltnll cy ByjMIIpCKO 6pAO II ByjMIIpCKit 6per cnywTajyiiH ce rrpeMa rnorooa•JKOM 110ToKy. Anu

. . noUJTO JC OI];Max QenoKymra cpncKa apT11JbCp11Ja y3opaTuna spno ctra-lKHOM II TlpCQ113HOM 03Tp0M, TyKyl\u HC!lpHjOTC1bCKC llCUJO).{IIjCKC KO-

165

SHTKI! Y CPOCKO·TYPCKO~i PATY 1876-1377

JIOIIC H 6aTepuje y )l;CjCTB)', Typl\H cy SCOMa CIIOpO nacrynanH TaKO )l;a cy CC TCK npe)l; IIOJIIIC Cll)'CTIIJIH AO fJIOrOBa'IKOI' IIOTOKa, f)l;C cy Mopanu na JacraHy na 611 1-biJXOaa apTIUbcpuja ykyrKana cpnCKe 6a­Tcp11jC. Kana cy cc OKO nonue nouanan11 na cy y ToMe ycnenn, newanu­ja je IIOIIOBO Kpenyna oanpen yCMepuowu TClKl!WTe Hana)l;a Ha Puje­muzy. Mel)yrnM, 113JIO)KCHa apno jaKoj cj:lpOIITaJJIIOj u ynaKpCHoj aa-rptt ca tlenor cpncKor nono)Kaja, uenpujaTeJbCKa newaAI!ja je, npe-rpnealWt BMHKC ry611TKC, MOpana npCKIIH)'Tit )l;aJbC uacrynaJ-bC.

Ta}~a jc Ejy6-llawa yswneo na Hehe MOIIH IIOCTHkli HIIKaKaB ycnex 8KO llaCI'aBH Hana)l; Ha WlipOKOM cj:lpomy npOTilB 11;06po )'TBpi)CHHX U DCWTO 6paH,CHilX aJ!CKCHHa'IKiiX ri0JI0)1(8ja. 36or TOra je H8pC}.lH0 <f>a3JIH-fi3UJH 11;8 1-bCI'OBa AI!BHJifja 6CJycnOIJIIO 38)'3MC lli)'M8T0ll81\ H8-)l;8jykH CC 11;8 l;c lbCI'OB na}.l H3a3B8Til 113}1 1\MOI' aJ!CKCHHa'JKOI' IIO­JI0)1(8ja. Y TO spcMe <l>aJnujesa J111BHJHja, Koja jc jow y 7,30 'lacosa pen3TIIOIIO JI3KO flOTHcna O}:lpC}.l Majopa Jooaua ne-rpomilia (6 5aTa­Jb0113 II jc)lll8 JI8Ka 68TCp11j8) ca npyrOBL\8, ynpaBO ce pa3Bitna Ja n8nM H8 lllyMaTOBal\. EyA)'Iut 11a lliyMaTooa•IKJt s11c liMa CTpMe n8-rome ua cne c-rpane, 6uno ra je TCWKO 11an8Jl8Tit c necnor Kpuna, jep 611 CC 118n8}:18'1 IIJnOlKJIO CHalKJIOj 88Tpll ca cyCC)l;tlliX IIOJIO)Kaja, KaO II c cj:lpo1rr8, jep jc c Te CTp811C wyMa 61tn8 uCKp'lena, a .n;sa cpncK8 CTpC1h8'1Ka poaa IIJrpal)eHa 11cnpcA waul\a onaKwasana cy OJJ;6pany. CaJta, nocne nan8 npyrOBL\a, TYPCKa aojcKa ce Morna naKwe npH6-JIIf)KI11'Jt lU)'M3TOB8'1KOM LUaHL\)' C TC crpaiiC, jcp jc JCMJbHWTC 611110 IICLUTO llP.OXOAIIIIjc 11 o5pacno wyMoM. 36or Tora je <l>a31111-nawa rpyn11ca0 2/3 }\HBHJHjC Ja Hana}.l Ha IICBO KpHJIO lllalllla, a 1/3 ca cj:lpOHTa, C TUM LUTO jc Ca6pHjCBa }:1111JH3Hja }:1061tJia Ja}laTBK }:18 BCkiiM )\CJIOM cHara ca}lejCToyje y Han8A)', }:Ia ocrane CHare Kopnyca naCT8Be npuTu­caK c ¢ponT8, a KOpnyCH8 apTnJbepuja }:Ia HJBpWH npunpeMy rnasHor uana}la.

He, yo'IHBLUH uaMepy nenpnjaTe1ba, cpnCKo KOMan.n;osalbe je npe­AYJMO MCpe Jl8 oja'la o11;6pa11y lliyMaTOBilB. I-Ia secr Aa je o.n;peJJ; Majopa ne-rpoa11ka nana.n;nyr na npyroscy 11 n:a nonymT8, reuepan "!cplbajea je y 8 'lacosa napenno M8jopy Hn11j11 )KJIBKOBnky .n;a ca CBOjOM llla6a•U<OM 6pitrall;OM J KJIBCC, KOja CC llaJla3ltna Ha aJ!CKC!I­Ha'IKOM MOCT06pauy, npel)e Mopaay II 11pCKO NICKCIIHL\8 IIOXIITB na npyroBal\ II ~~:a Ja 1-bOM KpCHC II 1101bCK3 6aTCpltja KaneTaHa MHnosaua nasnOBHka. 0KO 10 'JaCOBa 6p111'31\3 je CTHI'Jia y BHCHH)' lliyMaTOBL\8, rne je JaTeKna ne-rposHlies onpcl( y nosna•re'"'Y· I-Ia Mon6y KOMau­}:lanTa wyMaTOB3'1KOr W8Hl\a KaneTaua npo1'11ka, Majop )!(uBKOBIIil MY je 0}\M8X ]{30 JlllC 'leTe 11;8 oja'la 'IC1')' flCTJCIIH'IKOI' 6aT31bOHa, KOja je 6una noccna crpe1ba'IKH pos y Bllrrorpany 11a oKo 250 Kopa'laju Jtcnpe~~: W3111\3. 3aTI!M je HCT)'IIHO 1. M3'10311CKH 6aT8JbOH H8 BHC HJMc!)y npyrOBL\8 If lliyMaTOBQ8, a JICBO O}.l lbcra p33BHO ce ne-rpOBHftCB

166

SIITKA KOA AJIEKCHHI.(A

O)lpCJl . .Jiha TC JIUHHje flOCT3BJbCHa cy Tpll H no 6aTaJhOH3 Ill363'1KC 6pHf3)1C )' nopCTK}' CM3KH)'TC 6puta)IHC KOJIOHC, KaO pe3CpSa. ,UCCHO OA w3u~a nocene cy nOJJOlK3je CMeAepescK3 6pur3J13 I KJJ3ce, 3 63TaJbOH3 Eeorp3ACKe 6pura)l:e I KJJace u 2 63TaJbona KoM6HHOsane 6puraAe. T3KO je y 6op6u OKO IllyMaTos~a auralKosano OKO 20 cpn­CKHX 63TaJbOHa, npeMa 42 T)'pCKa 6aT3JhOH3 H 30 CCKa)lpOHa, ca flO)I­jC):(H3KHM 6pojeM TOflOBa.

t.Jepl-baj es je OKO 12 '13COB3 Kpeuyo 113 AneKCHH~3 113 nonolK3j. llo'!eB OA ,6eJior wan~3" na Pyjesuuu, OH je A}'lK ueJie nuHuje o6uw3o esc wau'!ese, xpa6puo noca)l:e u cny/13 AeJIHO MCA3Jhe. llpe}:{ W3H~CM H3 IllyM3TOBU}' reHepan je cjaxao H HapC/IHO ):(3 CBH KOI-bH H3 npaTH>C OCT3ny uJnan wau~a. IToCIIe npe113je panopTa, KaneTaH llpo­THh je fJI3BHOM KOM3H/13HT)' pCAOM npe):(CT3BJh30 noje):(HHC 3pTHJhep~e Koju c:y c:e noCJJC}:{l-bHX /13H3 noce6no HCT3KJJH y 6op6u. t.Jeptb3jen je C83KOMC JIH'IHO npHKa<JHQ MC)(3lb)' 33 Xp36pOCT 113 rpy):(H H CB3K0f3 non,y6uo y o6pa3. BHIICBWH .na Typ~u no•mJbY uan3JX na Ill)'MaTosau, renepan je caonwTHO 11a lie y TOKY 6op6e ocraTu y waney .na 6u CBOjHM npHcyCTBOM )'BCI\30 6op6CIIH MOpaJJ BOjHHKa.

TypCKe nana):(HC Konone najnpe cy c:e nojasune c <jJponTa. Ca unu~e w)'Me, Koja je ua oKo 300m ucnpeA wan~a 6HJia ucKp'lena paAH 60lhC npCfJIC]IHOCTH, ocyna c:e fl)'W'IaHa B3Tpa. J-h W)'MC c:e AHJaxy 'IHT3BH o6na~H 63p)'THOf AHM3, a Kp03 AHM c:e npo6ujano CBCT11)'~31-bC OJI3MH'I8K3 C BpXOB3 XHJh3A3 fl)'W'13HHX ~CBH. iloCIIe HCKOJIHKO Mll­

nyra lKecroKe nyw•1ane naJh6e H3 wyMe je Kpenyo CTpeJha'IKH CTpoj 1ypcKor HH33Ma. Jacno cy c:e pacno3nasane 1-bnxose nnaae '13KWnpe H fiyp'ICT3 HW3p3H3 ~pBCHHM H 3CJICHIIM 03HTlhHK3M3, ~pBCHH <jJCCOBH H ~pllCHC 'ICTHC 33CT3BC Ca 6CJIHM MCCC~OM na cpC):(HHH. "lJHM cy cpnCKC 6aTCpnje H CTpeJI~H OTSOpliJIH D3Tpy, Typuu cy ce 33)'CT3DIIJIH ucnpeA wyMe. Ta11a cpncKH newa~u ncKO'Inwe 113 ponona H Kpenywe nanpeA ny~3jyhll. TypcKH newa~ yCTa]lowe, na H OHH no!)owe Han­peA. ,UoK cy ce Ta .nsa crpeJha'JKa CTpoja npu6nulKaaana je)(aH .npyro­Me, jaauwe renepany t.Jeptbajesy, Koju c:e 6uo ucneo Ha HCTO'IHH rpy11o6pau onaKJJe je KaneTan llpOTHh KOMaHfiOBao o)l:6paHoM, 11a f11aBH3 Maca T)'pCKC BOCKC, 011 OKO 10.000 )1:0 14.000 BOj HHKa, npO):(HpC 011 llpyroa~a npeMa ceaepnoj crpauu wan~a. renepan t.Jepl-bajea je HapeiiHO 11a c:e Illa6a'IK3 6pHra11a noMepu wTo auwe yneao u 'I)'Ba waua~ OA o611Jl3CKa ca Te crpaue, A3 6aTepuja KaneTaua llasnoaul\a, KOja je ynpaBO CTHfJia Ha lliyMaTOBa~, OOCCJ(IIC OOJIOlKaj 113 BHcy JICBO 0/1 IllyMaTOB~a H OTBOpH BaTpy Ha T)'pCKC KOJIOHC KOje Ha):(Hpy OA llpyros~a, 11a KaneTaH llpOTHII o):(e ):(a ynp3wha aaTpOM Tonoaa H3 . . CCSCpHOJ CTp3HH wan~a, a Oil JC JIH'IHO 3a)'JCO tbCfOBO MCCTO H KOMall):(OB30 6aTCp11jOM KOja j c OA6Hjana nanaT( TypCKC OCW3T(Hje C ¢pm1Ta.

167

llliTl<E Y CPflCKO-TYPCKOM PATY 1876-1877

,O:an je 6no nencKa3ano apeo H y wanLcy je ropeno Kao y Ka3aHy. Me~yTHM, CBH cy H3BpWaBaJIII CBOj e 3a)laTKe C HeaeposaTHOM 6p3HHOM H Ta'lliowl\y. CaMo ce 'lyna KOMaH]Ia: ,KapTe'leM, cKopa aa'rpa!" ... "IlnOTyHoM, cKopa aa'rpa!" Ho, Typl{H cy ynonel\a Hose pe3epae y 6op6y H TJKylla aenHKHM 6pojeM Tonona cpnCKe newaKe Kojn cy HM I-13 HCTO'IHOf posa KpeHyJIH y cycpeT, ycnenH He caMO )Ia HX flOTHCHY y pos sell a 11a HX aCTucny H3 posa " na ce y 1-beMy yme3ne. Y Me!)yspeMeny cne TypcKe 6aTepuje on ByjMHpa no ,O:o6pyjesl{a OTBO­peH11e cy lKeCToKy saTJ)y no lleJIOM aneKcnna'!KOM nonoll<ajy na 6a cnpe'lnnl! cpnCKy no3nliHOHY apTIIJMplljy na noMa)Ke on6paHy IIIyMa­TOBl\a. B1111elln na je Teli<Jiw-re rypcKor Hana]la ycMepeuo na IIIyMaTo­Ba'-1, nyKOBHIIK KoCTa TipoTIIIl je napenno na n0311l\HOHe 6aTep11j e nyCTe TypCKe 6aTep11je C <jJpOHTa )(a TyKy KOJIHKO HM j e BOJha, a ]Ia . . CBe TOflOBe OKpell)' npOTIIB TypCKHX nellla)(I!JCKIIX KOJIOHa KOJe cy nananane IIIyMaToBal.l. lhnoll<ena CTJ)awuoj ynaKpCHOj BaTJ'H 11 aeni!­KHM ry6Hl{HMa, rypcKa nelllaAIIja je 6p3o yCTyKHyna " noayKna ce naTJ)ar y wyMy.

Y6p3o cy Typl\H npe)ly3eJIH non jypHill. Onu cy ycMepH11H Te­lKJIWTe Hana11a Ha ceaepay CTpaHy wauQa. 0Ko 37 TonoscKHX rpna cunano je caojy BaTJ)y yHaKpCT npOTHB Hanana'IKHX KonoHa. Typ11n cy nananH Kao o•onJhe. Ueo npoCTop H3Me!)y lllaHQa a HBHlle llJYMe H3 Koje cy nona3l111H y Hanan 6ewe npeKpHOeH neweaaMa. Ho, Typ1111 cy YBOAl-11111 nose pe3epse H xpa6po HlliJlll nanpen. Anu " Cp6u cy TJ)nena 036HJhHe ry6nTKe. 3a apeMe npyror TypCKOr jypallla norauyo je a KaneTan )J(Haan TipoTHil, KOMan):laHT wan1.1a. Tioro!)en y 'leno, 6p3o je 113Aaxuyo. fenepaJl '-lepl-bajea, KOjl1 je npo11 BH):Ieo ):Ia je TipoTHil noro~en, npHillaO je H KJleKnyo. Y 1-berollHM O'IHMa 3acsenmne cy ce cyJe. Kne'lelm nopen MpTBal\a, OH CKHAe llJajKa••y, nOJhy6n ra y 'leno H npowanTa:

- Tipaw'laH )J(naaH TipoTI!'I, npaw'lal1 ihy6eJnl1j ):lpyr!

,O:oK j e y wan11y npeA Ka3aMaTOM Kne'laJJa rpyna ronornas11x O<jJIIl\ltpa O]lajyliH HOCJie):ll-by HOiliTY xpa6pOM KaneTaHy TipOTnl\y, OKO lllaHQa je KHfil'ena CTpawna JbY/ICKa onyja. He ocopllyhn ce na lKpTBe, Typ1111 cy nanaAMH pewen11 Aa Jay3MY IllyMaTOBal\. HaJ:~11pyli11 oeni1-KOM MaCOM, OHH cy ycnenn ,u;a HOTHCII)' Ilia6a•1Ky 6p11ra/IY ):10 caMOfa wauQa. BaTep11j a Kane-rana Tiaanos1111a -raKo~e je Mopana na ce no­ay'le. Opy!)a cy cnawena y3 noMoll je):lnor BOAa newaKa, KOjH cy oCTaBHJIH csoje nywKe ):Ia 611 noMor1111 apTHibepl\HMa Aa npeBYKY TOflOBe npeKO japyre KOja je O):(Sajana TipyroBaQ OA IliyMaTOSl\a. Me!)yTHM, noca):la llJanaQa je OAOalKJ!o naCTaouna 6op6y c HenpHja-re­JheM Koja ce npo611o AO HCHOA rpyAo6pana. Haopylt<ana p~aBHM cnpeA-. . . 1-ba'laMa, oHa ce no):lenHna na oue KOJII nyl.laJy H one KOJII nyne nylliKe,

168

SIITKA KO):I NIEKCifHI.{A

jep ce RPYK'lHje ne 6H Morna O](pJKaTH nenpeKH](Ha BaTpa. Y Meljy­apeMeny nonoao ce cpenlfJ!a Illa6a'lKa 6pHrana, a 6aTepnja KaneTana ITaBJJOBHfia nocena nose nonoJKaj e. Enaronapehn HenpeKHAHOj Kap­Te'lnoj aaTpn ca IllyMaTOBa'tKor wanQa n aaTpH 6aTepnje ca PyjeaQa, TypQH cy ce, naKOII 10-15 MI11!yTa, nonooo Mopann noaylin.

TypQI! cy y 15 'lacoaa nonooo 11anana;m, a 3aTnM 11 y 16 'lacoaa, ann cy o6a nyTa 6nnn OA611jenH Y3 Kpaaae ry611TKC. TeK Kana je n 'leTBpTn zypcKI! jypnw caBJJaJ(an, l.JepJMj ea je 3aKJhy'lno .u;a je nenpH­j arelh HcQpnno caoj e cnare 11 na ne nocroj11 onacnoCT ](a 33YJMC Ill yMaToaaQ. Y 311aK ycnoMelle na xpa6por n ;n;apoanror rpa;n;nrelha n KOMaii;D;allra wanQa, l.JepJbajea je 11apenHo na ce y6y)IY!ie wanQ 11a IllyMaToaey Joae )J(Maanoo wa11aQ. 011 j e y ncro opeMe nao 200 nyKaTa na ce Kao aeroaa noMoli nowalhe ITpoTnlieaoj ynoaHQH.

Ho, 6op6a je nacraalbeHa 11a Qenoj aneKcMna'lKOj no3HQnjn ,110 )IY6oKo y Holi. 0Ko 20 ''acoaa Typ11n cy jow jen110M n3apwnnn jypnw 11a IllyMaTOBaQ. 0Hn cy 'laK ycnenn na 3ay3MY j e,11a11 pOB ca nCTO'lHC CTpane waHQa, ann cy HX nona caTa KaCHHje cpncKn aojnm.1n, y3 rpOMKO-·,Ypa", nCTepanH H3 poaa n naTepann ,!Ia ce OOBYKY y WYMY O,llaKne cy Tora jyTpa KpCirymt y npan jypHw.

Ta.r~a je Ha 6ojnwTy BaTpa npecrana. CpncKe Tpyne cy 3anoli11ne ua caojHM liOJIOJKajnMa )Ia 6n cyTpa,llaH Hacraanne 6op6y, ne 3Hajylin ].Ia cy aeli nJaojearum no6e)IY Ha/.1 HenpHjaTen,eM. ITo npeCTaHKY 6op6e renepan l.Jepu,ajea je ynyTno ](enewy apxooHOM KOMannanTy oaor call))lKaJa:

,IlleCTII nan je 6op6e. Cae je on yMopa nona)lano. HenpnjaTelb je csyna na.r~Molinnjn. Cyrpa liy nanaCTH ancoac Koje je HenpnjaTCJh neao 3aYJeo (ITpyroaaQ n nowyMihCHH BHC H3118JX Ji>era). JJ:anawiba 6HTKa Tpajana j e on 3 'laca n3jyTpa no 20 'lacoaa yoeqe. MHoro palbCHnX H norHHJJJHX."

OcanT 24. aarycra liOHeo je Cp6nMa aemtKo n311enaljeae: npell lllyMaTOBQOM HHje 61fJIO nenpHjaTelba. 011 ce y TOKY HOiiH liOB}'KaO H3a J1pyrOBQa OCTa811BWn 6oj HO llOibC npeKpiiBCIIO IICWCBHMa. l.JHM j e BH](CO ](a cy ce TypQH noByKnn, Majop J1eTpOBHii je ca CBOjHM OII))CAOM noHOBO noceo peAyT ua ITpyroaQy.

ITocne npeTpnlbenor nopa3a, TypQH cy ce npu6panH; Cp6n, ne 3HajyfiH )Ia cy no6e](lfJIII, II))JKanH cy ce Ha onpe3H IIW'iCKyjyfiH HOB nanan nenpujaTCJha.

ITocne neo6H'iHO TewKor 11 6ccnymor Tepena, Koju je apTMihepuja Mopana c najaeliHM nanpe3aaeM .r~a caBJialjyje, XopaaToonli je Tora .r~ana, 24. aerycra nonoro1e, cr11rao KOA PcoaQa H o6yxaarno 6oK 11 003a](nny ~a3Jin-naWHHC ](HBH3nj e na /ICCHOM KpiiHJ TJpCKOr pacno­pe);{a. O,I~Max je o6aaeCTHO renepana l.Jepaajeaa o caoM AOJJaCKy n

169

611TJ(E Y CPnCKO-TYPCKOM PATY 1876-1877

3aTpalKMO HHcrpyKI..IHje 3a nalbu pan. Alm 36or cna6ux Be3a H>eroa H3aeuJTaj Huje crurao Ha apeMe. Meljy-ruM, Typ1.1u cy aunenu nona3aK XopaaToauli.eBI.fX Tpyna, Te je c;(>a3nujeaoj nusu3uju HapeljeHo na ce pOKHpa 11 OKpeHe cj>pOHT Ka HCTOKy. fiOKpeTU Ha necHOM TypCKOM KpHny 113a3B3nll cy 3a6yHy K0/1 cpnCKHx WTa6oaa: OHM cy 33KlbY'IHJIH na cy Typ1.111 yBuJ1enu11a He MOry 3ay3eTu AneKcuHal.l ca wyMaToBa'!Ke crpane, na cy ce onnyqunu na H3Bpwe nponop npeKo 03peHCKHX aucoaa u CoKo6aJbCKe KJmcype y noJa):(uHu AneKcHHI..Ia u JJ:ennrpana. Ha OCHOBY Tora '4epli.ajeB je 0JinY'll10 ):(a CBHM pacnOJIO)!(l!BUM CHara­Ma Ha }:leCHOj o6rum Mopase Hana}:IHe HenpujaTelba, a Ha neaoj o6anu na ocraHe y OA6paHJ!, Hapenuawu nomyKOBHHKY flonosuhy Aa MY onMax nowalbe 6 6aTaJbOHa u j enuy TeWKY 6aTepujy, Koje j e npeTXOJ:I­uor }lana 3aTpali<Mo craaJbajyhu MY ua pacnonaraH>e, yMecro TUX Tpyna onpe}l Majopa BenuMupoauha.

ITowTo j e npeuohuo ua IIIyMaTOBQY, reuepan '4epH>ajes je paHo uJjyTpa 25. asrycra ca wTa6oM OTnwao ua 03peu aJuan flpyroal(a }:Ia 611 Henocpe/IHO KOMaH).\OBaO rnaBHOM KOJIOHOM, KOja je Tpe6ano ]:Ia nanaJ(ne HenpujaTelba y npaa1.1y CTaua1.1a.

011na3eli.u Ha 0 Jpeu, '4epH>ajea je cpeo Majopa CTeay BenuMHpO­suli.a Ha PyjeBHI..IH. ITowTo MY oaaj uuje Morao peli.l! r}le je H>eroa OJ(peA Koju ce pacyo nocne jyqepawfbe 6op6e, '4epH>ajeaa je o6yJeo 6ec. ,Tpunaecr 6aTa.JbOHa, rocno)(uue MOj, ja caM saM noaepHo u BJ!

aMaTe o6pa3a na MH KaJKeTe na He 3uare rAe saM je TonuKa sojcKa (H>eMY je 6una noaepeua KOMaH}la na KpajH>eM }lecnoM Kpuny)! Ca6lby none, cae ocj>ul.lupcKe 3HaKoae none!" - auKao je napenaawu A a ra BelK)' H cnposeJIY y EeorpaJ.\. Mano nol.IHHje, Ka]:la cy '4epH>ajeay o6jaCHunu na BenuMuposuh cnana Mel]y acoMa cnoco6He reHepan­UJTa6He OcPHI..IHPe, OH ce CMHpHO 11 113BilHI10 Hecpeli.HOM CTCBH, BpaTHO MY ea6lby u nocnao ra )Ia np11KYnu caoj e 6aTaJbOHe o6eli.aawu MY. aKo ycne, 'IIIH nomyKOBHHKa. BenuMupoBHh, MeljyniM, uuje MOrao ]:Ia OTpfiH yspe)(y, na je IICTOf ).\aHa noTpalKMO CMpT y M}'THHM BHpOBIIMa Mopaae, npe Hero cy CKYnlbeHu H>erosu pacy-r11 6aTaJbOHII, TaKo Aa je )(eCHO KpMno cj>poun ocrano aeoMa ocna6lbeno.

Ho, 6naronapeli.u nacuauocrl! Cau6onor Kopnyea, cpncKe cHare na nenoj o6ann Mopaae OIJJ))Kane cy caoj e nono:>t<aje, na cy cnare Ha J(ecHoj o6an» Morne }la pa3a11jy HanaAHa )(ejcraa. MeljyTMM, eaMo je }lecua KOJIOHa non KOMallnOM nyKOBIIUKa flpoTuli.a 11 Y3 IIO}lpUJKY ll03»l..HOHe apTHlbepl!j e ycnena ).\a 3ayJMe TypcKa }'TBpl}eH,a Ha rno­fOBa'IKOM suey on6al.IHBWI! TypKe npeMa ByjMHpy. KonoHa reHepana '4epJMjena naK Qeo }lan je O}l6ujana HenpujaTelba KOju je O'lajHH'IKH TIOKYUJaaao Aa noHoao JayJMe ITpyroBal.l. TypcKH nana11 je eaBJiaAaH Jaxaalbyjyllu M3y3eTHOM Janaran.y nolbcKux 6aTep11j a Kane-ra11a Moc­Tuli.a, Jly'!amma 11 l.(aeTMha 11 Ba.JbeBcKe 6purane I Knace, Koja je OKO nonue crarna 113 JlyKoaa u OAMax yae)leua y 6op6y.

170

EI1TKA KOJl AIIEKCIIHI.IA

TiyKOBHJ1K XopaaTOBHii je TaKo~e paHo H3jyrpa Hanao HenpHjaTe­Jba. Me!))'TIIM, llOUITO OOTll)'KOBHIIK na3a JoBaHOBHii, )'OpKOC OOHOB­JbeHHM Hape!)ett.HMa Koja MY j e cnao 'lJ'cptt.ajea, 1111je yn)'THO Tpyne )!;a o6C36e)l;e no3a)l;HH)' npeMa OcMaH-nawH, XopaaTODHii je Mopao )!;a OCTaBH OOJIOBHH)' CBOjHX 6aTaibOH3 y 'KH,a)f(CBl.l.)', Ha TpeC116a6H H rpaMaJ:v-1 JW 611 ce concraenHM cHaraMa o6e36e)l;no. Ka)l;a ce JaycraBHO Ha BH)l;HK)' HCHpHjaTCJba, OH je KOII ce6e HMaO 11 6aTa.lbOHa, 2 CCKa]l­pOHa, 12 TCWIOIX H 4 Jl3Ka TOOa. AJ111 HCMaj yliH 'IDpwlie BC3e ca rnammM cnaraMa, XopnaTom11i je Jl:OCTa onpe3no Hacrynao. na, HnaK, OH je 001'HCH)'O TypCKO )l;CCHO KpHJIO )1;0 H3a ):(OH>HX Kpynal{a, aJIH ce, crpaxyjylia 3a 6C36C)I.'IIOCT CBOjHX KpHJia, )'BC•Je OOByKaO Ha 00Jl33HH OOJIO)f(aj. rnaBHH pa3JIOI' 33 onpe3aH pa]l XopnaTOilHiia, npeMa rypc­KHM Ol{eHaMa, Koje cy ana'le Ta•me, jecre y TOMe WTO X opaaTosHJi.ea ,113HeHa)I.'HH 11 3anpenawliyjylia nana)l; c 6oKa a c ne!)a H11je )l;OilOJbHO OOTOOMOI'H)'T C <j>pOHTa", TaKO )1;3 cy Typl{H, OOWTO cy 6p30 oja'laJIH <Pa3JIHjeny IIHBH3Hjy Hajnpe ca nCT 6aTaibOHa 113 An11 Caa6onor Kop­nyca 11, 3aTHM, ca 1.500 '-IepKe3a, yrnamiOM ycnena 11a 3a]lp)f(e cnoje 003HUI1JC Ha )l;CCHOM KpiiJI)'.

na, anaK, nojaaa XopaaTOBHiia npeMa TypCKOM IICCHOM 6oKY 3HaTHO je )'TIIl(aJI3 ll3 KepHM-nawy )!;a OOHOBO H3MCHI1 CBOj onepaUHj­CKH MaH. ITOWTO je !{CO )l;aH 25. anrycra nponeo y peKOntOCllliP3lb)' 3CMJbHWT3 H 060CTp3HHX OOJIO)f(aja npe)l; AJ!eKCHIII.{CM, )'llH)l;eO j e )!;a je neycrreo noK)'waj npo6oja npeKo IIIyMaTOBI.{a noKaJao )!;a ce AJ!eK­cHHall He MO)I(e 3ay3eTa Hana)l;OM c ¢ponTa 11 )!;a ce, nocne nojase XopaaTOilHha KOA Pcoal{a, 11ana)l; 11e 611 Morao npe)l;YJCTH o6m1aCKOM cpOCKOI' J!CilOI' KpHJia . .1-Ia OCHO!l)' T3KBC npOQCIIC CI1Ty3l1Hje 0/VI)''IHO je 11a npe6a1.111 rnaoHe cnare ceoje apMHje Ha neay o6any Mopane 11 ]Ia Ha TOj crpan11 npeJl:Y3MC 113/IHpatbe na ceaep 3ao611na3ehH 0116pauy AJ!CKCI1HQ3.

THMC je l'JI3BHOKOM31!)l;)'jyliH T)'pCKC BOjCKC llp113HaO )1;3 cy BHWC)l;­HC!lHC 6op6e npe)l; NICKCHHL(CM 338pWCHC no6e)l;OM cpOCKC HapO)l;He aojcKe, Koja MY je npHpe)l;Hna H3Hcna!)eH>e BIICOKOM cnewliy a 6op6e­frnM MOpaJIOM, fi0Ka3aBWii CC na BHCHHH CBOI'a 33)1;3TKa. 0lliiC)'jyliH 6HTK)' KO]I AJ!CKCHf!l{3, lleTap 11CWHii je y CBOj Oj CT)')l;ftjH 0 OBOM pazy c pa3JIOI'OM HanHcao one noxnanne pe•m: ,TiocrynaK nawHX cra­pewHHa H Tpyna, OO'IellWH 0)1; rJI31lHOI' KOMaH]Iai!Ta I'CI!epana 'lJ'ept·ba­j ena na Jl:O nocne)l;IMI' nojnHKa, 6110 je 6ecnpeKopau. Enepr11j a 11 no~TBonaH>e renepana 'lJ'epH>ajena, Koj H ce H3Jiatao na HajonacHHjHM MCCtHMa 33 BpCMC 6Hl'KC, llO)l;l13aJia je MOpaJI KO)l; H3WI1X llOjiiMKa H OHH cy ce j yua•!KH 60pHJIH. YMCWUOCT H oceliaj II)')I(JJOCTH H3WHX KOMaHJJ;aHaTa, cnuj y o<j>Hl{Hpa 11 crapewnna )"IHHHJIH cy na je 611TKa ao!)eHa 6e3 HKaKnHx neliHX TaKTH'IKHX rpewaKa. A xpa6pocr HaWHX

171

SMTKE Y CPflCKO-TYPCKOM PATY 1876- 1877

aojHifKa 6HJJa je TomtKo aenHKa }(a cy jyua'IKH o}(6HnH 6ecue jyp11we Mnoro naJIMolumjcr HenpHjaTe!ba H noKa3BnH KaKo Cp6HH yMe }(a ce xpa6po 6op11 Ja cnac OTal,l6HHe 11 cnaay caora opy.)l{ja. )J,aKne, conH­J(apHoCT, floll<j)T8oBaH,e H scnHKH occl\aj J(y.)I{HOCTH KOJ( CBHjy CTa­pCWl!Jta H aojHHKa nawe aojcKe JloHeo je cjajuy no6e}(Y H cnaaoM oacuqano nawe opy.)l{je."

AJIH HC 3Uajyi\H }(a cy OJ(HCOH no6CJ(Y, Cp6H HHCy HpC/W3CflH ratbeH.e, na je wyMaToBa'!Ka 6HTKa 6HJJa caMo TpCHYTHa no6e1.1a Ha/.1 HCHpHjaTCJheM, HCHCKOpHilliiCH ycnex, 6e3 BCOHKHX pe3ynTaTa H noc­OCJIHI~a no ToK L(enora paTa, Kao wro ce Jlora~a ca CBIIM 6HTKaMa nocne Kojllx ce He apwn rou,eu,e 11 eKcnnoaTaQHja.

liiTaBHWC, BHJICI\H }(a Typl(H BpWC HCKO nperpynHcaBaH.e CHara Ha CBoM JICCHoM KpHIIY, l.{ept-LajeB je 3aKJbY'!HO }(a npHnpeMajy Hana}( ca o6HnacKoM npeKo CoKo EaH.e, H 24. asrycra yjyTpy y 8,50 qacoaa nocnao J(enewy y Beorpa}( Koja je crsopHna yTHcaK }(a je cHTyaQHja Kpajli>C KpHTH'I!Ia. 0H je naHMC, MOIIHO }(a CC yprHpa KOJ( ~Horopal(a 1.1a npei1}'3MY onepal(Hje npeMa CanvaKy KaKo 611 ce ca jaaopcKor cPPOIITa Morno UITO 8HWC BojcKe ynyTHTif Ha )J,CJmrpaJI, C THM )(a Bna}(a o}(MaX, KopHCTCI\H Ce nocpCJ(CTSOM rapaHTHHX CHIIa, o6e36CIJ:H JaK!hyqetbe npHMttpJa.

ITowTo y ToKy }(ana Typu» nHcy nanaAanH, jep cy ce nosyKnH na ITpyroBal..l, 61111o j e o•mrne)IHo 11a je Henp»jaTe!b nop3.)1{eH, TaKo )Ia je '4:epH.ajeo TCK 25. aorycra y 1,10 •tacoaa nocne noHOIIH o6aseCTHo KHeJa o no6eAH, Tpa.)l{ei\H 1.1a ce o~~:yrosna'IH ca nperosopHMa o npH­MHpjy. Y HCTo apeMe on je npenno.)I{Ho na ce 3a cjajHy no6e}(Y KoA AneKCIIHQa naj3acrJy.)I{HHjliM KoMannaHTHMa YK3.)1{y najnel\a npii3Hal·ba. On je, naHMe, npenno.)I{Ho na ce ynanpe)le y 'IHH reHepana na•tenHHK H.CfoBof WTa6a nyKoBHHK K oMapoB, Kojll je y TOKY 6HTKC HCflOJbHO BCIIHKO flo~TBoBaH.e H yMCUIHoCT, H KoMaHl(aHT ol(6paue AJieKCHHQa nyKoBHilK IlpOTMII KojH je, H3Me~y ocranor, npellJlO.)I(Ho l(a ce yTBp/lH liiyMaTonaQ, wTo je HMano npecy}.lan 3Ha•taj 3a H3Bojeoany no6e}(Y, KaO II l(a ce flOTBp)'IH ynanpe!)eH.e Majopa ITonoBHIIa H rnHW!IIIa y '!Hll flOTnyKoBHHKa, WTO HM je oH OH'!HO o6el\ao. Kne3 Mifnan je 6e3 oKneoaH.a npHXBaTHo cae npe}(nore '4epH.ajeoa. ,liiTo ce aac TH'Ie, J(pafH ~eHepane", Ka.)I{C CC y KHC.)I{CBoj '!CCTHL\11, ,KOMC ocel\aM ja, napoA 11 sojcKa J(Y6oKy npH3HaTenHoCT, To 1\y BaM nocnaTH TaKoBCKH KpCT BIIUICfa pe)'la" . l.{epti>ajeay je, y CTBapH, llO/.IC!bCH HOB, najBHWlt crenen TaKOBCKor KpCTa, KOjH je Ta)'la ycraHos!beH (Jio Ta]l;a je noc­rojao caMo je}.laH crenen Tora op}l;eua; Ta)'la cy ycranos!beua uoaa }l;Ba BHUia creneHa, ana Kpajy paTa jow naa) na 611 ce H.eMy, Kao rnaaHo­KOMaH/.Iyjyi\CM MopaBCKo-THMo'IKC Boj CKC, 0/.IBnO 3aCIIy.)l{eHO npH3Ha­H.C 3a }.I06Hjeuy 6HTKY.

172

SIITKA KOJl AJIEKCJIHUA

06e CI'p311C npeTpne.ne r:y BCJIHKC ry611TKC y 61!1.(11 KOil AJ!CKCIIU-1.13. H11K3Jl, MCijYTHM, nuje 113p3'1Y113TO KOnltKO je T3'1110 cp11CK3 BOjCKa I!MaJ13 ry611T3K3 y TOj 6op611, jep 113 CBI!X jCAJtllll[l3 IIIIC'j npncrtenl! 113BCW'f3jll Hill! r:y IICCTMII CB JlPYfOM 6op6CIIOM llOKYMCHT3lllljOM. fy6u11u y ncr 6puran3 Koje r:y ce 6opunc 113 utyM3TOB3'1KOj noont~uju u3nocunu r:y 135 norunynux, 1.436 paibCnux 11 11 necranax oojuuKa 11 cr3pewuH3. TypcKH ry6t11\lt TaKolje nHcy no3naTH, 3!111 ce 113 ocHoBy 6poja H31jemtx nonmymtx oojmtK3 H3 6ojHwTy 11 J\PYrt1X nocpenmtx

173

6~ITKE Y CPDCKO·TYPCKOM PATY 1876-1817

1!38opa MO}I(e 33KJbY'liiTII 11a cy 611n11 eenHKII. 0•1eBm~u Olflll)' 11a ce

IICOpCA ill}'M3T083'lKOr W31U~a 113 CB3KHX 10-15 XBaTII (OKO 20-30 MCTapa) MOrnO 81!/leTII 5-{i MpTBIIX TypaKa, a OOIICrAC 'l3K 15-20, KOje

IMIXOBH AJ)yroeu 1111cy MOfRH /13 O)(BYKY II caxpaue. Y TOKY C3H3UIIje

60j11WT3 cpOCKa OACJbCibB npuKynuna cy OKO 300 JICWCBa TYPCKHX

OOjiiHKB, KOjll cy O)~MBX CllaJbCI!H. Y 1131lCWT8jiiMB 0 Op11KYOJb31bY MpTBBl~a HBBOI\11 CC /18 cy y BHHOI'pB/IHMB 33.118)f(CJIC npyre 3anHilCIIC

KpBJby KYAB cy lf38113'1CIIII H3fHllyJIH BOjlllll.\11. AyCTpoyrapcKH reuc­

panwTa6uH 0¢111.111p Kapn Majepc, KOjH je KBO paTint AOnHCHJIK .,Neue Freie Presse ", y CKHaJ.IY ca TypKO<tJIIRCKOM IIORIITIIKOM cBOjc MB)(C,

epno npHCTpaCIIo u3ocwTaoao o TOKY paTm!X oncpatUJja, np•ouaje Aa

jc TYPCKJt .,uana11 ua lllyMaTooau 6uo OA6Jtjcu ocpooanto 3aro WTO

113031\B'IKC Tpyne 6cxy YIIIIWTCIIC", H380){C!Ut, MC~YTIIM, ){3 j e <I>33Rif­

jcoa ){IIBH3Hja HMana CBCra 650 JbYAH H363'lCIII1X H3 CTpOja, 0){ KOjltX

170 nonmymtx. EpuTaucKH oojHH aTawe, reuepan KeM6en, KOjH ce

T3KO\jc Hana31!0 y TypCKOM rnaBIIOM WTa6y y COOjCTBY OOCM3TpB' IB II

ca CHMOBTHjaMa IIBBI1j30 33 006C){Y TypaKa, y CllOM 113BCWTajy 0).1 24. aoryCTa HBB0/111: .,Jy•1c .QOnpantCMO 113 400 patbCIIIIX 0.[{ 1.500 Oani!X y

nocneJilbCM 6ojy." CMaTpa ce, MC\iYTllM, .rta ce TypcKu ry6HUH Kpel\y 113MC\jy 2.400 /10 3.200 JbY/111 11363'lCHIIX 113 CTpOja.

TipeMa TOMe, ueycncx TypaKa 6uo je nomyu. CpnCKa eojcKa je,

HCOOJbi!BUlll Beni!KO UO~TBOBBibC II /IBjyhu BenHKC ~TBC, 23. aery­

eTa 33/I06Hna Hajcjajuujy 006C){Y y OBOM paTy. DIITKOM Ha illyMBTOBI..\Y

O]lnY'ICH jc HCXO.[t BIIWC/IIICBIIC 6op6c 33 AJJCKCHIIB!I, KOjll CC OpCTBO­

pHO y HCC38RB/IIIBY 6ap11jepy 33 HCOpujaTCJba II KOJIOCanaH 6C)(CM 113

KOMC jc cpOCKB u ap0).\113 BOjCKB 3BTBOpHJIB OyT IICIIp~tjBTCJby y cp!IC

I bCHC OTB1,1611UC.

174