Niet-twee10 gesprekken over non-dualiteit

BewustZijnOnline

ECKHART TOLLE - PAUL SMIT - SHANTIMAYI - ERIK VAN ZUYDAM - WOUTER SCHOPMAN - JEFFFOSTER - PRAJNAPARAMITA - ANNETTE RAAIJMAKERS - PETER FENNER - HAN VAN DEN BOGAARD

Let op:

NIET GESCHIKT

VOOR HET EGO

2

Interviews door: Alex Dijk, Elvera van ‘t Klooster, Onno van Lith, Engelien Scholtes, Paul Smit & Patrick Kicken en Simone Thomasse. Eerder gepubliceerd in BewustZijn magazine in de periode 2008 - 2014.Samenstelling en vormgeving: Onno van Lith©2015 Uitgeverij Idrie, Zutphen Niets uit deze uitgave mag gereproduceerd worden zonder schriftelijke toestemming van Uitgeverij Idrie, Zaadmarkt 83, 7201 DC Zutphen.

www.bewustzijnswerk.nl | www.bewustzijnonline.nl

Niet-twee‘Wie of wat ben ik? Wat is werkelijkheid? zijn essentiële, universele vragen. Shankara geeft het voorbeeld van een stuk touw dat (in India) op een weg ligt. Als je daar loopt schrik je omdat je denkt een slang te zien. Dichterbij gekomen zie en realiseer je je dat het maar een stuk touw is, en op dat mo-ment ben je niet meer bang en kan niemand je ooit nog wijsmaken dat er een slang op de weg ligt.Wat is er nu eigenlijk gebeurd? Ons denken heeft een slang gemaakt van een stuk touw, met alle verwachtingen en angsten die daarbij horen. Zo kunnen wij ook midden in een droom zitten, wakker worden en ons plots-klaps realiseren dat ‘het maar een droom was’. In de droom was alles wat gebeurde levensecht, maar simpel wakker worden leert je dat het maar een droom was en geen realiteit. Dit ‘wakker worden’ is waar de advaita op blijft hameren.’

Wat is non-dualiteit? Dat is nog niet zo gemakkelijk uit te leggen. Het is in elk geval een persoonlijke ‘zijns-ervaring’, een eenheidsbeleving, voor ie-dereen toegankelijk, maar zeker niet toegankelijk voor iedereen. Je zou kunnen zeggen dat de mystieke kern van iedere religie non-dualis-tisch is. Voorbeelden zijn het soefisme bij de islam, zen bij het boeddhisme en de advaita vedanta bij het hindoeïsme. Wim Zonjee, de onlangs overle-den uitgever van Samsara books, was een expliciete advaita liefhebber en lever. Ooit schreef hij onderstaande tekst als kader bij een interview over advaita. Zonder poespas, helemaal Wim.

‘Advaita vedanta is een van de drie systemen in de vedanta, wat letterlijk betekent: het einde van de veda’s. De veda’s zijn de oudst bekende, heilig-ste teksten uit het hindoeïsme. Vedanta is de kennis die boven de veda’s

32

Voorwoord

4

uitstijgt. Shankara wordt als grondlegger van de advaita (non-dualiteit) ge-zien. Advaita betekent in het Sanskriet: niet twee.

Chuang Tze, een beroemde taoïstische filosoof schreef: Ik droomde dat ik een vlinder was. Nu ben ik wakker. Ben ik nu een vlinder die droomt Chu-ang Tze te zijn of was ik Chuang Tze die droomde een vlinder te zijn?Advaita gaat er vanuit dat er geen ‘jij’ en ‘een wereld’ is. Sterker nog: er kan alleen maar een ‘wereld’ bestaan dankzij jou. Jij creëert de wereld op het moment dat je ’s morgens wakker wordt. Daarvoor bestond hij niet en als jij weer gaat slapen verdwijnt die wereld weer. Dus het hele idee van een afgescheiden ‘jij’ in een wereld die losstaat van jou is een waanidee. ‘Jij’ en ‘een wereld buiten jou’ is als een droom: het lijkt zo te zijn. Maar op het mo-ment dat je wakker wordt realiseer je je dat jij die wereld zelf geschapen hebt. Datzelfde geldt voor ideeën als ‘goed en kwaad’, ‘subject en object’, ‘jij en de ander’, dat zijn allemaal creaties in je eigen hoofd. We zijn allemaal druppels in dezelfde oceaan, en dus is onze basis hetzelfde: water. We zijn ook allemaal toneelspelers in hetzelfde toneelstuk: leven. Door te denken dat we een afgescheiden individu zijn, ontstaan onze problemen. Proble-men die er nog niet zijn, maar in de toekomst geprojecteerd worden, of problemen die te maken hebben met het verleden, dat voorbij is. Feitelijk kan er ‘nu’ geen enkel probleem zijn. Problemen zijn altijd gerelateerd aan het verleden of de toekomst.Als je je dit realiseert, ben je wakker en zul je, net zoals in het verhaal van Shankara, nooit meer een slang in een stuk touw zien.’

Wim Zonjee († 2015)Uitgeverij Samsara

4 5

p. 3 Voorwoord

p. 5 Inhoud

p. 6 Interviews

1 Why shouldn’t you

be honest?

ShantiMayi p. 6

2 Ik ben een bofkont

Wouter Schopman p. 14

3 Now is the time

Eckhart Tolle p. 25

4 Het faillissement van

de zoektocht

Erik van Zuydam p. 34

5 Eenheid is alles wat er is

Jeff Foster p. 47

6 Leuk is niet meer aan de orde

Prajnaparamita p. 54

7 Ongestructureerd, inhoudsloos

en onuitspreekbaar

Peter Fenner p. 68

8 Volledig vrij

Annette Raaijmakers p. 79

9 Het leven is mooi als

het onverwachts is

Paul Smit p. 86

10 Niets staat vast, maar alles is

onvermijdelijk

Han van den Bogaard p. 96

p. 109 Verantwoording

Inhoud

Interview 1

Why shouldn’t you be honest?

ShantiMayi

Simone Thomasse maakte een aantal jaren geleden een

satsang (samenzijn in waarheid) met ShantiMayi mee. Ze werd

getroffen door de directheid van deze vrouw, vooral door één

enkele zin: Why shouldn’t you be honest? Op een zonnige

lentedag, ergens in een zomerhuisje in Noordwijk, ontmoette

ze haar. En natuurlijk ging het over eerlijkheid.

6

6

Voor mij zijn het intussen gevleugelde woorden: ‘Why shouldn’t you be honest?’ Ik vind het helemaal niet zo gemakkelijk altijd eerlijk te zijn.ShantiMayi: ‘Het is veel moeilijker om óneerlijk te zijn en jezelf daar-mee te ontkennen. Hoeveel energie kost het niet om de schijn op te houden en dat vol te houden! Ik ben daar stomverbaasd over, dat zou ik niet kunnen. Nou ja, misschien heb ik het ooit ook gedaan, maar ik kan me dat niet meer herinneren, haha!Vaak zijn mensen niet met opzet oneerlijk, ze hebben er geen idee van. Ze raken ongemerkt gevangen in hun verhalen over zichzelf, in hun ideeën over anderen en in hun gebondenheid aan het slachtoffer-schap. Daar houden ze aan vast, want dat kennen ze en dus voelt het veilig.Als je eerlijk bent, neem je juist verantwoordelijkheid voor je leven. Daardoor krijg je de kracht om te zijn wie je bent, terwijl iedereen over je heen kruipt als je oneerlijk bent. Dan voel je je zwak en kwets-baar. Als je het omdraait en kunt zien dat je reacties en je ideeën alleen met jóu te maken hebben, verandert alles. Eerlijkheid maakt jou en je leven glashelder. Door oneerlijkheid wordt alles vertroebeld en ont-zettend ingewikkeld. Het is echt een kwestie van je realiseren dat jíj degene bent die op een bepaalde manier denkt over iets: alleen jíj. Dát is interessant! Ik kan zelf mijn gedachten veranderen! Misschien is het gemakkelijk, of niet, maar je ziet in elk geval dat hóe je leven er uitziet, samenhangt met jou zelf.’

Maakt angst voor het onbekende oneerlijk?‘Zo is het. Dat kun je ook ervaren, want als je lastige knopen doorhakt ben je meestal opgelucht. Eerlijk zijn geeft je je integriteit terug. Het plaatje dat je vervolgens ziet is zonder vage vlekken, het is helder. Daar begint vrijheid, absolute vrijheid.’

Hoe zit dat dan in vriendschappen? Je doet toch af en toe iets

7

voor iemand, al heb je er niet altijd zin in? ‘Proberen om iets van een ander te krijgen, zoals waardering of liefde, door oneerlijk te zijn is iets heel raars. Laat het los, wees eerlijk – en ook fijngevoelig, omdat je tenslotte om iemand geeft – dan komt er een oplossing.’

Bij jou werkt het zo: Ik wil dat niet. Punt. Bij mij gaat het als volgt: Ik wil dat niet, komma! En die komma staat onder andere voor: ‘De ander heeft mij nodig’, ‘Dit gaat over vriendschap’, ‘Ik heb het afgesproken’, enzovoort.‘Dat is echt eerlijk! Dit is een geweldig gesprek. Ik ben het met je eens dat zulke gedachten de zaak vertroebelen. En anderen lézen dat, ze pikken het op. Wat ze lezen is de komma. Jij voelt je gemanipuleerd, terwijl je zelf niet recht door zee bent. Stel je eens voor hoe het voor jou zou zijn om in plaats van die komma een punt te zetten. Het IS zo. Ik wil dat niet. Het is belangrijk voor mij en mijn leven dat ik mezelf ben. Je weet dat ik dat in jou ook respecteer, ik zou niet willen dat jij iets anders bent dan jezelf.Kijk, ik ben feitelijk dakloos, ik slaap altijd in andermans bed. Maar ik leef mijn leven precies zoals ik het wil, want dit is het enige leven dat ik heb. Ik ben volslagen duidelijk over mijn grenzen ten opzichte van anderen en het grappige is dat ze dat respecteren. Omdat het duide-lijk is. Mét een punt! Mijn punt is weliswaar flexibel, maar het is géén komma. Hij is niet gevuld met verwachtingen van mezelf of anderen.’

Je zegt wat je voelt.‘Ik geef je een voorbeeld. Op een keer was ik in India voor een retreat. Ik heb een student die heel graag mijn aandacht wil. Ik hou veel van haar, maar dit aspect werkt als een brandbom tussen ons, ik heb er een hekel aan. Ze kwam aan mijn deur om te vragen of ze me kon helpen. Heel aardig. Ik zei: ‘Nee, ik heb niets nodig, ik wil alleen zijn.’ Ook de volgende dag vroeg ze: ‘Kan ik iets voor je doen?’ Ik dacht er over na, want tja, daar stond ze en ze was attent. ‘Nee, alles wat ik

8

wil is alleen zijn.’ De derde dag was ze overstuur: ‘Ik ben hier om je te helpen, maar je wilt niets van me!’ Mijn reactie was: ‘Nee! En tussen twee haakjes: het maakt niet uit wie er aan mijn deur klopt, dus vat het niet persoonlijk op, ik zou tegen iedereen hetzelfde zeggen. Ik wil je hulp niet. Ik hou van je met heel mijn hart. Ciao!’Ik vraag respect en ik geef respect. Maak er gebruik van of niet; je krijgt het van me. Dat is alles.’

‘Een ander voorbeeld. Sahara, mijn assistent, deed op een dag niet wat we afgesproken hadden, iets dat bijna nooit voorkomt. Daardoor voelde ik me in een hoek gedrukt. Toen we naar de auto liepen om naar satsang te gaan, draaide ik me om en zei tegen hem: ‘Waarom gaf je me verdorie niet dat extra kwartier, dat had zoveel uitgemaakt!’ Toevallig stond er een vrouw bij die zich ermee ging bemoeien. Terwijl we doorliepen vroeg ik haar: ‘Waarom meng je je erin? Je hebt er niets mee te maken, ik bemoei me ook niet met jouw zaken.’ ‘Ik zeg al niets meer,’ zei ze. Ik heb haar duidelijk gemaakt dat ik haar niet de mond wilde snoeren, maar dat ik wil zeggen wat ik op mijn hart heb. Dit is werkelijk een interessant fenomeen: je kunt iemand niet verbieden te zijn wie hij of zij is, en je moet jezelf niet verbieden te zijn wie je bent.’

Hoe zit het dan met schuld- of schaamtegevoelens?‘Je hebt mensen die erin omkomen! Op die manier verlies je ieder con-tact met jezelf en anderen, dat is duidelijk. Maar ik vind het volkomen natuurlijk om gevoelens van schuld of schaamte te hebben als je iets verkeerds hebt gedaan. Ik wil voelen wat ik maar voel. En ik wil niet dat wie dan ook – een psycholoog, een psychiater of een of andere te-levisiester – mij voorschrijft hoe ik me moet voelen! De laatste twintig, dertig jaar hoor ik niets anders dan dat je je nooit schuldig mag voelen of je niet mag schamen. Geen idee hoe dat ontstaan is. Er zijn massa’s mensen die zich hiermee uiteen moeten zetten. Waarom? Omdat ze niet op een ware manier mogen voelen. Vervolgens ontwijken ze hun gevoelens, die een eigen leven gaan leiden, of ze verzuipen erin. Maar

98

11

dan heb je het niet meer over zuivere gevoelens!De boeddhisten zeggen dat je niets bereikt zonder vertrouwen, schaamte en berouw, omdat dit weerspiegelingen van je daden zijn.’

Stel: mijn relatie loopt niet goed. Ik neem mijn verantwoordelijk-heid voor mijn aandeel daarin, maar mijn partner ontkent het zijne en legt alles bij mij neer. Hoe ga ik hier mee om?‘Dat weet ik niet precies, omdat ik zelf niet in de situatie zit. Maar vermoedelijk zou ik zeggen dat ik me ervan bewust ben dat ik deel uitmaak van onze gezamenlijke situatie. En dat ik de indruk heb dat hij zich daarvan níet bewust is en dat hij daardoor denkt dat het allemaal door mij komt. Terwijl hij er net zo goed deel van uitmaakt. Dus: ont-ken het of niet, maar jij hebt je aandeel in het geheel en daar moet je dus iets mee. Daar zou ik het bij laten. Het is verder zijn pakkie an.Mijn meester leerde mij lang geleden dat het ontzettend belangrijk is om te zeggen wat voor jóu waar is. Je hoeft geen antwoord te krijgen, je koppelt er geen eisen aan, je zegt het eenvoudig. Zo vraag ik vaak aan mensen: heb je gezegd dat je van hem of haar houdt? Ik begrijp dat het niet altijd makkelijk is, maar als je het echt voelt, is het heel krachtig om het te zeggen. Weet dat ik van je hou. En dan laat je het los.’

Kun je het snelst tot verlichting komen door zelfreflectie?‘Verlichting betekent dat je herkent wie je altijd geweest bent en wie je altijd zult zijn, dat alles en iedereen één is, en in liefde is. Daar komt het woord realisatie vandaan; je realiseert het je op een allesomvat-tende manier. Sommige mensen gaan hierin een weg van afzondering, maar ik beschouw toch het dagelijks leven als je grootste leraar, met je hart als meester. Zelfreflectie is daarbij in alle opzichten de allerbe-langrijkste vorm van eerlijkheid. Of je kunt probéren om verlichting te bewerkstelligen? Vergeet het maar. Er zijn zoveel ideeën over verlichting, ik praat er bijna nooit over, het is een concept.’

10

Jouw leven staat in dienst van anderen; je reist je een slag in de rondte, hebt altijd mensen om je heen. Is dat wat je altijd wilt?‘Ik kan me niet voorstellen dat ik iets anders doe! We spraken hier laatst over toen iemand opstond en zei: ‘Mensen stelen mijn goedheid en kracht!’ Waarom denken wij mensen toch dat wíj degenen zijn van wie iets gepikt wordt? De zon geeft zonder er iets voor terug te ver-wachten, en dat geldt ook voor de aarde, de wateren, de sterren… Ooit kreeg ik in Glastonbury, Engeland, een visioen van Maria. Ze sprak: ‘Houd altijd je handen schuin, zodat iets er met dezelfde vaart in en weer uit kan vallen, áltijd.’ Als je naar jezelf kijkt als een schenker, kun je het idee hebben dat er van je geprofiteerd wordt, maar niet als je jezelf ziet als een waterval waar het water als vanzelf in- en uitvloeit.

Ik probeer me voor te stellen hoe het is om bijna altijd zo zonder mijn familie te zijn.‘Jij bent óók familie van me! Ik houd ontzettend veel van mijn kinde-ren. Ik ben alleen vrij en moet doen wat ik doe en zij weten dat. Het is onvermijdelijk. Óf je doet wat je moet doen en je bent gelukkig, óf je verzet je ertegen en je voelt je ellendig. Het is aan jou.’

‘Ik wil graag nog iets toevoegen. Eerlijkheid opent de deur naar mo-gelijkheden. En mogelijkheden zijn onze grootste bondgenoot, omdat ze – inderdaad – ALLES mogelijk maken. ‘Mogelijkheid’ betekent dat we niets weten van wat er in de volgende minuut gebeurt en dat we allemaal op de rand van het onbekende leven. Als je het zo bekijkt ver-dwijnt alle dramatiek. Je maakt gewoon je keuzes.´

1110

ShantiMayi over schuld en schaamte‘Als ik een deur dichtgooi en ik zie dat je ervan schrikt en dat spijt me echt, dan wil ik die spijt werkelijk voelen. Ik wil voelen waar ik jou bezeerd heb, want ik wil een fijngevoelig mens zijn, nee, ik bén een fijngevoelig mens. Ik wil niet verharden, dus voel ik me een beetje schuldig. Oh jee, ik heb de deur echt keihard dichtgesmeten, omdat ik kwaad was. Dan kom ik er bij jou op terug en zeg dat het niets met jou te maken had, maar alleen met mijzelf. Dat is zuiver.Jammer genoeg zijn onze gevoelens vaak zo verdraaid. Ik schaam me terecht als ik iets gestolen heb. Dat wil ik voelen, dat is een leerpunt. Maar heeft het iets met schaamte te maken dat veel vrouwen het moeilijk vinden om hun kind in het openbaar borstvoeding te geven? Diezelfde vrouwen hebben er absoluut geen probleem mee om met hun borsten te pronken in een bloot bloesje! Hoe bloter hoe beter!’

12

13

Over ShantiMayi

De Amerikaanse ShantiMayi (1950) wordt gezien

als een wereldleraar, is moeder, grootmoeder en

overgrootmoeder. Ze heeft zich lang geleden via

haar Indiase meester Maharajji diep verbonden met

onvoorwaardelijke liefde en zegt: ‘Vanaf toen heb

ik nooit meer iemand gehaat. Soms vind ik iemand

niet aardig, dat is een oprecht gevoel, maar ik zie alle

mensen als waardevol. Voor de volle 100 procent

houd ik van iedereen, wie het ook betreft. Of ik het

met je eens ben of niet, ik geef om jou en het maakt

me niet uit of jij om mij geeft. Dit is het fundament

van mijn leven, zonder franje. Maharajji zegt: ‘Ieder-

een houdt van mij.’ Maar ik kan je wel vertellen dat

niet iedereen van míj houdt. Dat is te begrijpen, want

ik ben heel rechtstreeks en daardoor confronterend.’

ShantiMayi reist al jaren de wereld over, satsangs

gevend, mensen ontmoetend.

www.shantimayi.com

14

Interview 2

Ik ben een bofkontWouter Schopman

Precies, eigenwijs, humorvol serieus en contactueel, maar

bovenal een optimist. Een beminnelijk mens met een hoop

interesses, die met veel plezier tot concrete werkgebieden

gevormd werden. Hoe doe je dat, een hotel, een ontspannings-

en een therapeutisch centrum en een uitgeverij in de wereld

zetten? Een ontmoeting met Wouter Schopman in zijn sfeer-

volle en met kunst behangen Amsterdamse hotel.

15

14

Wouter Schopman: ‘Ik geniet van alles wat het leven te bieden heeft. Dat heb ik altijd wel gedaan, maar sinds ik tien jaar geleden de diag-nose Parkinson kreeg, is het nog sterker geworden. De eerste zeven jaar heb ik geen medicatie gebruikt, maar op termijn werd dat toch te zwaar, ik kon steeds minder. Daardoor ben ik me enorm bewust ge-worden van mijn kwetsbaarheid. Het was voor mij een uitdaging om daarmee te kunnen zijn. Eén beeld heb ik helder voor ogen: op een dag was ik in de poli van het VU ziekenhuis, ergens helemaal achteraan. Ik moest een lange gang door met allemaal open wachtkamers en ik liep heel slecht. Dat stukje lopen leek úren te duren, het ging voetje voor voetje. Ik voelde me ontzettend bekeken en ongelukkig, kwetsbaar, al ging er ergens ook door me heen: dit mag er wel zijn. Het is deel van mijn leven. Toch was het een grote confrontatie, een soort spitsroeden lopen, waarin ik alle houvast kwijt was. Ik heb gelukkig altijd nog kun-nen fietsen en autorijden, maar lopen was dus moeilijk, net als aankle-den, praten soms ook, ga zo maar door. Een louterende periode. Niet zo lang daarna ben ik met medicijnen begonnen. Ik kon weer bewegen en het voelde alsof ik mijn leven terug kreeg.’

Amsterdam‘Die Parkinson heeft mijn leven verrijkt en me veel bewuster gemaakt van het feit dat niets vanzelfsprekend is. Alles heeft veel meer inhoud, kleur en glans gekregen en dat verlaat me niet meer, het went niet. Toch is het goed dat iemand die gezond is hier niet bij stil staat, dat kan ook niet. Maar als je zoiets gebeurt, vooral als het om een chroni-sche aandoening gaat, heeft dat veel impact. Nou heb ik altijd wel veel geluk gehad, ik ben een echte bofkont. Alleen al het feit dat ik op zo’n mooi stuk van de Amsterdamse gracht mocht en mag werken. Als ik vroeger op zondag werkte, begon ik altijd om zeven uur. Die zonsopgangen, die stilte! Het feit dat ‘Au bout du monde’ (een van de eerste levensbeschouwelijke boekwinkels van Amsterdam, red.) op een steenworp afstand ligt, waar ik zoveel mooie boeken kon kopen en waar ik mijn vriendschap met Wim Zon-

15

jee (voormalig eigenaar van Au bout du monde, met wie Schopman de uitgeverij heeft, red.) aan heb overgehouden. Het feit dat je in het hotelvak mét mensen vóór mensen iets creëert wat niet primair over geld lijkt te gaan. Dat ik als hotelier niet-specialistisch werk doe, geeft me zo’n vrijheid! Natuurlijk heb ik heel veel uren gewerkt, maar ik kon ook andere activiteiten ontwikkelen. Ik ben nu in afwachting van het volgende nieuwe.’

Wouter Schopman is geboren en getogen Amsterdammer. En - niet onbelangrijk - Ajaxied. Hij bewaart geen bijzonder warme of goe-de herinneringen aan zijn ouders, ook geen expliciet vervelende. Zij waren allebei teleurgesteld, vermoedt hij, in het leven, en mogelijk ook in elkaar. Zijn moeder was kunstenaar, maar kon haar artistieke ei niet kwijt. Net als Wouter kreeg zij op negenenveertigjarige leeftijd de diagnose Parkinson. Zij is het die hem écht leerde kijken, getuige zijn uitgebreide kunstverzameling. Op zijn zestiende deed hij eindexamen HBS en daarna begon hij, geanimeerd door zijn vader, aan een stu-die economie. Hij vond er niets aan, maar het dispuutleven was leuk. Bovendien kon je voor twee gulden ’s middags naar de bioscoop en daarna lekker biljarten. Ergens gedurende het tweede jaar stopte hij ermee, hij voelde geen enkele motivatie.

OkuraOp advies van zijn vader ging Wouter vervolgens naar Nijenrode. Hij bracht er een week door en ontdekte dat hij helemaal niet wilde stu-deren. Bij toeval kreeg hij in die periode het boek ‘Hotel’ van Arthur Hailey in handen. Dit bleek een ware inspiratiebron. Wouter: ‘Vlakbij mijn studentenkamer was het Okurahotel en ineens dacht ik: weet je wat, ik ga in een hotel werken. Ik ben gaan vragen of ik in twee jaar tijd zoveel mogelijk afdelingen mocht zien. Ik had geen salariswensen en ze namen me aan. De directeur zag toevallig wat aanbevelingen die ik als roomservice-medewerker geschreven had en bood me advies aan, als ik dat ooit nodig had. Een week later kon ik als rechterhand

16 17

16

bij de toenmalige eigenaar van het Ambassade Hotel beginnen, maar ik zat net in het Okura. Dus zocht ik contact met de directeur, die me uitlegde hoe je carrière moest maken in de internationale hotellerie. Hij zei: ‘Ga je nóóit begraven in een hotelletje aan de Amsterdamse gracht.’’ Opgewekt: ‘Dat heb ik dus toch gedaan en ik heb er nooit een dag spijt van gehad. Ik was eenentwintig, al mijn vrienden studeer-den en ik liep in een net pak, dat kon eigenlijk helemaal niet. Maar het interesseerde me niet, want het was zulk plezierig werk! Ik vond het inspirerend met al die verschillende mensen om te gaan. Een hotel is een saamhorig bedrijf, waarbij de rangen door elkaar heen lopen; een cultuur waarin het besef is dat er kwaliteit voor de gasten moet zijn én voor de medewerkers. We zijn allemaal even belangrijk, zonder de ka-mermeisjes kunnen we het niet doen. Na vier jaar werd ik compagnon en vrij snel had ik een meerderheid van aandelen. Naast het werken met de gasten was ik bezig met uitbreidingen of andere plannen. In de loop van de jaren is er veel verbouwd, aangeschaft, organisatorisch veranderd, daar had ik totaal de vrije hand in. Er was een blind ver-trouwen. Het hotel bestond toen uit vijf panden, we hadden acht man personeel. Inmiddels hebben we twaalf panden en werken er rond de vijftig mensen.’

Het floatavontuurWouter Schopman had al jong interesse in lichaamswerk en intuïtieve ontwikkeling; hij deed een aantal opleidingen in die richting. Via via kwam hij in contact met het zogenaamde ‘floaten’, het gewichtloos drijven in een cabine met zeer zout water. Wouter: ‘Compleet ho-listisch en het werkt helend zonder interventies van een therapeut, arts of medicatie. Ik ging naar een grote conferentie in San Francisco, verdiepte me erin en raakte er behoorlijk door gegrepen. Daar is Koan Float uit voortgekomen. Kort daarvoor liep ik toevallig langs het pand waar nu het bedrijf zit, het stond leeg en ik kocht het. Geen idee wat ik ermee moest doen. Misschien maak ik er een galerie of een win-kel van, dacht ik. Het is gekocht in afwachting van de invulling. Dat is

17

een manier die ik heel prettig vind. Ik bemoei me niet zoveel met het leven, het leven bemoeit zich met mij. Het dient zich aan. Dat geldt ook voor de uitbreiding van de panden van het hotel.’

Koan Float was vijftien jaar geleden de eerste plek in Amsterdam waar je los van een sauna een massage kon krijgen, een nieuw concept. De technologie van de cabines werd in Amerika gekocht. Wouter: ‘Die deugde voor geen kant, dus toen hebben wij zelf, met behulp van ons heel slimme hoofd technische dienst, de cabines ontwikkeld met TNO, en zijn fabrikant geworden van floatcabines. We verkopen ze met name in Nederland en Duitsland. Er is een cabine gekomen die dermate voldoet aan alle criteria dat het predikaat ‘medisch therapeutisch hulpmiddel’ is toegekend, toe te passen in ziekenhuizen, artsenpraktijken en therapeutische centra.’Wetenschappelijk onderzoek laat zien dat het op afstand het beste antistress middel blijkt te zijn dat er is. Stress is de grootste ziekte-verwekker, dus Schopman wilde het floaten graag een grotere toepas-baarheid geven, want het bleek geweldige kwaliteiten te hebben: een waslijst aan positieve effecten die medisch bewezen zijn. Wouter: ‘Ik droomde van Arbodiensten die de apparaten zouden inzetten voor het welzijn van werknemers, maar dat is jammer genoeg nog niet gelukt. Ik ben tevreden met ons huidige float- en massagecentrum.’

ZingevingOp zoek naar zingeving stapte Wouter Schopman vaak naar binnen bij ‘Au Bout du Monde’, waar hij aanvankelijk boeken kocht over uit-tredingen, Indianenkaarten, I Tjing en Tarot. Wouter: ‘Vervolgens kwam ik terecht bij Gurdjieff en Ouspensky, hun inzichten zijn voor veel mensen van mijn generatie een opstap geweest. Totdat het voor mij misschien wel belangrijkste moment kwam, ik was een jaar of 38. Ik zou op vakantie gaan en Wim Zonjee gaf me het boekje ‘Bewust-zijn’ van Alexander Smit mee. Dit was een leraar die in Baarn bijeen-komsten hield. Ik had weleens van hem gehoord, maar had een soort

18

18

drempelvrees en heb hem nooit horen spreken. Maar goed, ik vertrok naar Bretagne, las het boek en plotseling - als een donderslag bij hel-dere hemel - wist ik: mijn vrouw is volmaakt zoals ze is. Ik dacht hoe is het mogelijk? Want dat vond ik eigenlijk helemáál niet. Het was geen intellectueel begrijpen, nee: een ervaring van binnenuit. Niet alleen het snappen, maar meteen wéten dat het zo is. Het heeft heel veel indruk op me gemaakt. Ik ontdekte dat je omgeving je altijd spiegelt, als je tenminste bereid bent ernaar te kijken, en dat iedereen goed is zoals ie is. En ik had nog een ander boek bij me, ‘Leven in neutraliteit’ van Justus Kramer Schippers. In een keer viel bij mij naar binnen dat er geen vrije wil is. Dat je niet anders kunt kiezen dan dat wat je kiest. Op basis van je conditionering, van je genetische codes, of weet ik wat allemaal nog meer. Ook dat was voor mij logisch en glashelder. Ik was overdonderd door de impact ervan.’

BewustzijnIn diezelfde periode had hij twee ervaringen op de fiets, een aantal maanden na elkaar. De eerste kreeg hij nadat hij zijn kinderen naar school had gebracht. Hij ging nog even langs huis om zijn agenda op te halen en fietste hard over het Museumplein. Wouter: ‘Plotseling bedacht ik me dat ik helemaal geen haast had. Ik vertraagde en plot-seling zag ik de wereld als door een elektronenmicroscoop. Ik zag dat er more space than matter is. Bijvoorbeeld een boom die er vanuit dat standpunt gezien eigenlijk helemaal niet is. Want je hebt hier een molecuul en daar eentje en verderop nog een. Tussendoor zag ik een vibrerende energie, denk maar aan een luchtspiegeling boven een hete weg, zoiets. Ik ervoer alsof ík dat was, maar tegelijk was ik overal. Ja, óók die boom. Nou ja. Ik kon nog gewoon fietsen. Ik herinner me dat ik een auto tegenkwam en overvallen werd door een diep gevoel van liefde voor de bestuurder.’Zo kon hij niet achter zijn bureau gaan zitten, dus liep hij urenlang buiten rond. Alles had een enorme intensiteit. ‘Om vier uur dacht ik: ik moet weer terug. Wat komt er van mij terecht als ik hier mee door-

19

ga? Meteen was die aparte staat weg en ben ik aan het werk gegaan. Hetzelfde overkwam me drie maanden later, weer op de fiets. Nou moet je dat vooral niet verwarren met verlicht zijn. Het zijn gewoon bliss-ervaringen die je niet al te serieus moet nemen. Het is geen staat van zelfrealisatie! Een boek wat me erg heeft aangesproken is ‘I am That’ van Nisargadatta. Als je dat leest, helpt zo’n duwtje in de rug als ik daar op die fiets had, want de twijfel valt weg. Omdat je van bínnen-uit ervaren hebt dat wat je ziet niet per se waar hoeft te zijn, dat het van je standpunt afhangt.Ik ben doorgegaan met lezen over non-dualiteit (oftewel a-dvaita: geen twee, red.) en bezocht een retreat van een week bij Ramesh Bal-sekar in Duitsland. Daar ontmoette ik een van zijn discipelen, Wayne Liquorman, die later een vriend werd. Vanaf die tijd nodigde ik alle advaitateachers die naar Amsterdam kwamen uit om in het hotel te overnachten, als een soort kleine sponsoring voor hun goede werk. Iets anders dan non-dualiteit kon ik niet meer lezen.’

Nobody home‘Ik neem aan: there is nobody home, al is er wél een identificatie met een persoon. Ik wéét dat die persoon eigenlijk een gedachteconstruc-tie is vanuit het ego. Het ego is een nuttig instrument, want het maakt dat we als soort overleven. Je gaat betekenis geven aan wie je bent, de ik-persoon. Als we dat niet zouden doen en we zouden constant erva-ren dat alles één is, maak je als soort veel minder de kans te overleven. Wat ons toch bijzonder goed gelukt is, er zijn inmiddels zeven miljard menselijke schepsels. Ooit begon het met een paar en nu zijn we als een soort plaag over de aarde verspreid!’

Dinosaurus‘Als je in de oertijd voor je grotje zat en er kwam een dinosaurus en je had alles als één ervaren, had je gedacht: laat die mij maar opeten. Ik ben hij en hij is ik. Maar je ego verdeelt alles permanent in goed of kwaad, in tegenstellingen. Bovendien is het ego er ook nog eens heel

20

20

erg goed in zich te laten voeden door angst. En angst is geweldige benzine voor het ego! Dus we moeten permanent op zoek naar een veiliger grot, waar we nog beter kunnen overleven. Zo verdelen we al-les in goed en kwaad, je zoekt naar de voor jou beste omstandigheden. Je gaat weg bij waar je angstig van wordt, en je gaat op zoek waar je je lekker bij voelt. We proberen te ontsnappen aan de kwetsbaarheid die we zijn. We zíjn kwetsbaarheid, dat ervaren we als kind al op een bepaalde manier. Dat voelt bedreigend, onprettig, angstig, dus willen we zorgen dat we in een situatie terechtkomen waarin die kwetsbaar-heid is overwonnen. Dat kan niet, als je er heel even bij stilstaat, kun je voelen dat controle een illusie is. Weg bij de kwetsbaarheid vereist op een bepaalde manier controle, en die controle is er niet, dus we zijn kwetsbaarheid. Op het moment dat je je dat realiseert ben je thuis. Dat is de overgave. Als alles mag zijn zoals het is, heb je vrede. Dan hoef je niet meer terug in de tijd en te piekeren dat iets anders had moeten zijn. Net zo min als je met de toekomst bezig houden, want de enige plek waar het leven raakt is in het nu. Al het andere is een gedachte. Je bent niet het denken.’

Uitgeverij‘Als ze bij ‘Au Bout du Monde’ nieuwe boeken binnenkregen, werden die gelezen door George Hulskramer en Wim Zonjee. Met name Wim kan dat razendsnel. Als ze een boekje hadden waar ze enthousiast over waren, belden ze een geschikte uitgever met het advies die ti-tel te vertalen. Zo tipte Wim Ankh-Hermes over ‘The power of now’. ‘Hartstikke leuk, echt iets voor jullie. Eckhart Tolle heet die man.’ Nou, het was de klapper van de eeuw. Ergens in 2003 kwam er weer een interessant boekje langs, toen iemand zei: ‘Waarom doe je het niet zelf? Waarom begin je geen uitgeverij?’ Toen belde Wim mij of ik mee wilde doen en het was meteen voor elkaar. We zijn begonnen met één afspraak: we moeten het over een manuscript of bijvoorbeeld een omslag voor een boek eens zijn en anders doen we het niet. En daar wordt niet over gediscussieerd. Als ik zeg dat het goed is en Wim vindt

21

er niks aan, gaat het niet door en omgekeerd. No hard feelings. Wim kwam met de naam Samsara, Sanskriet voor het aardse gedoetje, dat vond ik prachtig. Wat is een uitgeverij anders dan de exponent van samsara? Waar die boeken ook over gaan, ze kunnen natuurlijk nooit de waarheid bevatten, want de waarheid is geen concept.De doelstelling van Samsara is het uitgeven van non-dualistische boe-ken. De non-dualiteit is iets van alle grote tradities, maar vaak heb-ben die een eigen uitgeverij. Wij doen voornamelijk advaita vedanta (de oorspronkelijke tak van de Hindoefilosofie, red.), in mijn ogen de meest directe non-dualistische leer. In zen word je nog geacht te gaan zitten. Mediteren, ik weiger het. Ik hou helemaal niet van mediteren. Overigens publiceren wij wel over zen, daarnaast zou ik heel graag joods-kabbalistische literatuur doen, of soefi.’

Tony Parsons‘Soms vind ik het wel mooi geweest, ik weet het ondertussen wel. Ik heb geen behoefte meer om nog naar satsang te gaan. Wel ga ik met enige regelmaat naar Joannika Ring in Overlangel voor een één-op-één gesprek bij de open haard. Dan heb ik een heerlijke middag en er is altijd wel iets dat ik er uit mee kan nemen.Aan de satsangs van Tony Parsons heb ik trouwens veel gehad. Eens stelde iemand hem de vraag: ‘Identificeert u zich soms nog wel eens met een persoonlijk ik?’ Hij antwoordde: ‘Nothing is excluded.’ Wow, ik kan wel weggaan, dacht ik toen. Het is klaar. Wat een ruimte! Verder was er een keer iemand die het kennelijk moeilijk met zichzelf had en iedere keer een beetje zat te zieken. ‘Nou, u wilt toch beweren dat u liefde bent? Houdt u dan ook van mij?’ Toen zei Tony: ‘I love that what you are, but I don’t like you at all.’ Fantastisch.

Veel dingen vind ik leuk, maar ik kan goed zijn met wat er is, ook met verdriet of gemis.Voor de uitgeverij is het lezen nog wel functioneel, ik doe het en vind het fijn, maar ik loop eindeloos achter, tot wanhoop van Wim. Wat ik met name prettig vind, zijn de ontmoetingen met de

22

22

auteurs van Samsara. Dat spelletje van het verliezen van de voorkeuren en tegelijkertijd de verminderde behoefte aan controle, dat is heerlijk. In essentie zijn we beschikbaarheid, waarin alles, maar dan ook alles, kan ontstaan. Dat geeft zo’n gevoel van vrijheid! Dát is eigenlijk de bofkont.’

23

24

Over Wouter Schopman

Wouter Schopman (1952), vader van vier zoons en

een dochter, is eigenaar van het Ambassade Hotel,

Float & massagecentrum Koan Float en hij faciliteert

met zijn stichting PD Recovery Support het thera-

peutische Yin Tui Na centrum, alle te Amsterdam. Hij

is mede-eigenaar van de non-dualistische uitgeverij

Samsara en heeft een speciale liefde voor zijn kunst-

verzameling van de CoBrA groep, een Europese stro-

ming binnen de moderne kunst, die eind jaren veertig

van de vorige eeuw ontstond met kunstenaars als

Wolvencamp, Corneille, Appel, Jorn en vele anderen.

www.samsarabooks.com

24

Interview 3

Now is the timeEckhart Tolle

Spiritueel leraar Eckhart Tolle, wereldwijd bekend van zijn boek

‘De kracht van het nu’, was eind vorig jaar in Nederland. Patrick

Kicken en Paul Smit interviewden hem in het Ambassade Hotel

in Amsterdam voor een podcast. Het gehele interview stelden

zij voor BewustZijn Magazine beschikbaar.

25

‘Iedereen noemt mij Eckhart. Dat is de naam die mij inviel nadat ik een bewustzijnsverschuiving had meegemaakt. Ik was niet langer dege-ne die ik vroeger was en omdat deze naam een beetje beter bij mijn innerlijke realiteit paste dan de naam die ik daarvoor droeg, ben ik onder de naam Eckhart verder gegaan. Maar ook ‘Eckhart’ is slechts een naam en zegt verder niets over wie of wat ik werkelijk ben, want dat valt moeilijk te benoemen of te benamen.De Tao-Te-Tjing zegt hierover: ‘De Tao die benoemd kan worden is niet de eeuwige Tao.’ Zodra je het vormeloze een naam geeft, geef je het vorm en beperk je het tot iets dat het niet is. Dit is iets dat de Boeddha bijvoorbeeld scherp in de gaten had. Tegelijkertijd wist hij dat, wilde hij de mensen met deze boodschap bereiken, hij wél met ze moest praten. Hij loste dat op door gebruik te maken van woorden die een bepaalde openheid hadden, zoals ‘leegte’, ‘nirvana’, ‘niets-heid’, ‘het on-geborene’. Ook woorden, maar door hun aard het meest geschikt om iets over te brengen dat zich niet in woorden laat vangen. Daar bewon-der ik de Boeddha erg om.’

Wat ben ik niet?‘Het is gemakkelijk om je te vergissen in wie je bent. Veel mensen hebben te maken met een denkvermogen dat door het verleden is geconditioneerd, met een hersenpan vol mentale ruis. Ze zijn geneigd onafgebroken te denken en te doen alsof hun identiteit bestaat uit die eindeloze stroom van gedachten. Als je luistert naar je gedachten lijkt het alsof je een innerlijke stem hoort spreken. Je kunt ervan overtuigd raken dat die stem je eigen stem is; dat die stem op een belangrijke manier te maken heeft met wie je bent en vervolgens zul je alles wat je tegenkomt eerst filteren door die stem. Hij werkt als een sluier die alle indrukken vervormt, waardoor je je bijna nooit bewust bent van het huidige moment en van het leven om je heen. Je bent dan te diep weg-gezonken in de droomwereld in je hoofd die je ‘je identiteit’ noemt.Die staat van zijn brengt het leven terug tot een erg beperkte onder-neming. Het bestaan wordt zo teruggebracht tot één klein persoontje,

26 27

26

met één kleine persoonlijke geschiedenis. Dat is het ego.

Het ego maakt dankbaar gebruik van de tijd. Ten eerste van het ver-leden, want ego-identiteit wordt vormgeven door herinneringen aan vroeger. Mijn verleden, mijn persoonlijke verhalen: dat wordt mijn identiteit. Daarnaast heeft het ego de toekomst nodig, omdat een op het verleden gebaseerde identiteit niet genoeg voldoening oplevert. Het ego kijkt dus steeds naar de toekomst, naar het volgende moment, naar het moment daarna, en dáárna. Heelwording, voldoening, geluk: ooit, op een dag, als ik dat heb bereikt, dan zal het goed met me gaan. Ik hoef alleen maar even de ideale partner te vinden, wat meer geld te verzamelen, die bestseller te schrijven en dan, op een dag… Maar die dag komt natuurlijk niet. Misschien denk je dat je de ideale partner gevonden hebt, tótdat je ermee gaat samenwonen. Dan word je van-zelf gedwongen de conclusie te trekken dat die ideale partner van jou helemaal niet bestaat. Het is gewoon een ander mens, met een ego.’

Wie of wat ben ik dan wel?‘Maar als het dan niet klopt dat ik hetzelfde ben als de stroom gedach-ten in mijn hoofd, wie of wat ben ik dan wel? Als ik niet de gedachten ben die mij te binnen schieten, die mij het één of het ander duidelijk maken over anderen en mijzelf, wie of wat wordt er dan met die ge-dachten geïdentificeerd? Welnu, geen enkele gedachte kan bestaan zonder bewustzijn. Wil er een gedachte zijn, dan moet er bewustzijn zijn waar die gedachte in kan verschijnen, anders is het niet mogelijk die gedachte te hebben. Wie jij uiteindelijk bent, is het licht van het be-wustzijn dat zich als het ware achter de gedachte bevindt. Jij bent niet jouw verháál, maar het lícht dat door dat verhaal heen schijnt, oftewel: bewustzijn. Dát is het werkelijke Zelf, wat in India ‘Atman’ wordt ge-noemd: het goddelijke vanbinnen. De boeddhisten noemen het leegte omdat het vormeloos is, maar het gaat over hetzelfde. Wanneer je je dat realiseert, ontsnap je aan de illusie dat je niets anders zou zijn dan die kleine, beperkte ‘ik’ in je hoofd, die zal blijven kwekken totdat je er

27

dood bij neervalt, of tot je hem in een paar stevige borrels hebt verzopen.’

Negatieve gedachten‘De misvatting over wie wij zijn wordt versterkt als wij ons mee laten voeren door onze gedachten. Vooral negatieve gedachten kunnen het ego, het onware zelfbeeld, op die manier versterken; veel beter dan positieve gedachten. Met positieve gedachten wordt je geest minder troebel, verruim je al snel je blik, sta je meer open en daardoor lossen je eigen grenzen op. Wanneer je negatieve gedachten hebt over situ-aties, over anderen of zelfs over jezelf, dan steekt jouw zelfbedachte zelfbeeld scherp af tegen jouw beeld van de anderen. Het onbewuste egogebonden denkvermogen houdt er dus van zich te overspoelen met negatieve gedachten. Dat weet je vast wel uit eigen ervaring: als er iets positiefs gebeurt, kan jouw denkvermogen daar niet zo veel mee. Als je een mooie zonsondergang meemaakt, denk je hooguit: ‘nou, wat een mooie zonsondergang!’ Daar blijft het vaak bij. Vergelijk dat maar eens met de eindeloze stroom van gedachten die op gang komt wanneer iemand iets doet dat jou irriteert. Je kunt uren blijven nadenken over wat hij of zij deed, wat je daarop antwoordde of had moeten antwoorden, wat die ander beter anders had kunnen doen, en-zovoort. Dat versterk je in je hoofd en daar haalt het ego een heleboel voldoening uit.

Je ego beleeft er plezier aan, maar het ís natuurlijk niet plezierig. Als je kon waarnemen wat het effect van negatief denken is op je lichaam, zou je zien dat het behoorlijk schadelijk is; het ontregelt je energie-systeem. Zelfs de reguliere geneeskunde erkent nu dat er een verband is tussen het denken, de innerlijke belevingswereld en het fysieke lichaam.

Je kunt het vaak van hun gezicht aflezen als mensen in negatieve ge-dachten verzonken zijn. Er is niet veel licht meer in hun ogen, omdat

28

28

hun bewustzijn aan één stuk door wordt opgeslokt door gedachten die door de bank genomen totaal nutteloos zijn. Het leven wordt afge-stoten, de rijkdom ervan gaat aan hen voorbij en zij zijn niet langer in staat het leven in de volle breedte te ervaren, of van de oneindige overvloed ervan te genieten. Om een rijk leven te leiden hoef je niet rijk te zijn: je kunt volstaan met om je heen te kijken en al het leven te voelen dansen: de natuur, andere mensen, dieren. Of je nu in de stad bent of op het platteland, dat maakt niet uit. Het leven is overvloedig aanwezig en het is rijk. Wanneer je niet van ieder moment geniet, ben je nog in de slaapstand, nog opgesloten in je droomwereld.’

Houden van wat er is‘Wanneer je wakker bent geworden uit de slaap waarin het ego je vasthoudt, gaat er een nieuwe wereld voor je open. Zelfs het meest simpele object zul je kunnen waarderen om zijn eigen schoonheid. Soms gebruiken mensen drugs om hun gedachten uit te schakelen en als ze dan naar een theepot kijken zeggen ze vol overtuiging: ‘Wauw! Wat wonderbaarlijk mooi!’ Het kan heel goed zijn om dat eens een keer te proberen, zolang je er maar niet afhankelijk van wordt.

Hoe dan ook is het de bedoeling een liefdevolle relatie aan te gaan met de wereld. Byron Katie schreef het boek ‘Houden van wat er is’, om ons te leren houden van het ‘er-zijn’ van het leven op dit moment, van de rijkdom ervan. Inzien dat je bewustzijn bént en daarmee ontsnappen aan het beperkte, kleine ‘ik’ is het summum van wat het leven kan zijn. Je bent het vormeloze leven zelf. En als je jezelf eenmaal hebt leren kennen als het vormeloze, kun je van elke vorm van het leven genie-ten. Omdat je in de afzonderlijke vormen een tijdelijke manifestatie herkent van het ene, onderliggende, vormeloze leven dat jij bent. In alles waar je van geniet, geniet je uiteindelijk van jezelf. Ha!Jij bent dit leven, deze wereld. Je bent gewend een onderscheid te maken tussen ‘dit ben ik’ en ‘dit is de rest van het universum’, maar dat is vanuit een andere hoek bekeken weer dezelfde misvatting. Dat

29

onderscheid is een illusie. Er bestaat continuïteit tussen jou en het universum: jij bent het universum dat zichzelf op dit moment via deze vorm beleeft. En via deze vorm beleeft het weer andere vormen. Daar houdt het universum van. Als je daarop weet aan te sluiten, begin je werkelijk van het leven te genieten op een fundamenteel niveau. En het leven wordt er een stuk gemakkelijker van. Het is je niet langer tot last.’

Dieper dan taal‘Het gebruik van taal gooit gemakkelijk roet in het eten. Mensen heb-ben het vaak over ‘mijn leven’, waardoor de illusie van de dualiteit er weer gemakkelijk insluipt. Als je het over ‘jouw leven’ hebt, zeg je daarmee dat je aan de ene kant ‘jou’ hebt, en aan de andere kant ‘het leven’ dat aan jou toekomt: jij bezit het leven. Maar er is helemaal geen verschil tussen ‘jou’ en ‘leven’: jij bént het leven. Je kunt je niet van het leven afzonderen en zeggen: ‘Ik heb een leven’, want het ‘ik’ ís leven.De illusie van de tweedeling kun je alleen vermijden als je stopt met alle gedachten die steeds maar weer worden aangevoerd voor waar aan te nemen. Je kunt taal nog steeds gebruiken, je bent je er alleen van bewust dat de werkelijkheid een dimensie kent die dieper gaat dan taal. Die diepere laag heeft niets met woorden te maken: het gaat hier om de aanwezigheid die jij bent, die er altijd is; het licht dat achter deze woorden schijnt. Hier en nu. Jij voert op dit moment een gesprek met jezelf. Deze stem die je nu hoort, verschijnt in jouw bewustzijn. Dat is wat het is. Het verschijnt in dit bewustzijn, in dat bewustzijn en uiteindelijk in het Ene bewustzijn. Het is de stroom van het leven, die we met ons denkvermogen graag in woorden willen vangen door steeds maar weer te oordelen over het leven, door het te interpreteren, te bepalen ‘het zit zo’, of ‘het zou zo moeten zijn’ of ‘jij zou zo moeten zijn’, enzovoort. Dat maakt het leven nodeloos ingewik-keld. Als je daarmee stopt, als je het leven gewoon toelaat zoals het zich aanbiedt, betekent dat niet dat je tot passiviteit bent veroordeeld. Het betekent juist dat je in staat bent om actief door het leven te gaan

30

zonder nog langer te hoeven oordelen. Als je dat inziet, treedt het be-wust aanwezig-zijn op de voorgrond, in plaats van het persoontje dat uit gedachtegangen bestaat. De invulling van ons bestaan verschuift zo van het zijn van een klein persoontje, naar het aanwezig-zijn dat erachter schuilgaat. Daarmee word je een veel rustiger energieveld in deze wereld. Je zendt vrede uit en alles verandert. De manier waarop je de werkelijkheid ervaart verandert, relaties veranderen en de strijd die er anders altijd was verdwijnt. Je hebt geen vijanden meer, want je hebt ze niet meer nodig.’

Het nu‘Het nu is de opening. Realiseer je dat je hele leven altijd uit ‘nu’ be-staat. Het is nooit ‘niet-nu’ geweest en het zal ook nooit ‘niet-nu’ zijn. Het leven en het nu zijn onlosmakelijk verbonden. Vaak denken men-sen dat het ‘nu’ bestaat uit wat er in het nu gebeurt, dat er daarom verschillende soorten nu bestaan: één moment, nog een moment, weer een ander moment. De realiteit bestaat echter uit alleen maar één moment, dít moment. Het nu is dieper dan wat er in het nu ge-beurt, en als je je daarop concentreert, kun je het ook voelen. Voel je de echtheid van dit moment? En dan besef je opeens wat het nu is: het is het bewustzijn zelf. Het nu is het licht van het bewustzijn. Dat is alles.Wie je uiteindelijk bent, is dus het leven, het nu, het licht van bewust-zijn dat zich achter jouw gedachten bevindt. Dit kun je ervaren wan-neer je je bijvoorbeeld concentreert op de ruimte tussen twee gedach-ten in. De innerlijke ruimte noem ik het soms, ‘innerlijke stilte’ is een andere aanduiding ervoor. Je kunt daadwerkelijk ervaren dat er een ruimte binnenin je is die vrij is van lawaai, vrij van elke vorm. Als je je best doet, kun je je innerlijke lichaam voelen: de levendigheid van het energieveld van je lijf. De energie in je handen, je armen, je benen: het is onmiskenbaar aanwezig, maar de meeste mensen voelen het niet, want ze zijn te druk in gesprek in hun hoofd.

31

Het helpt om je hoofd vrij te maken van gedachten en niets anders te doen dan alleen maar aanwezig te zijn. Concentreer je op jouw inner-lijke energetisch lichaam. Voel je hoe het leeft, hoe het stroomt? Hoe het je helemaal omgeeft? Voel je het in je armen? Je handen? Je benen? Doe je best om gewoon hier, op dit moment, bij het lezen van deze woorden aanwezig te zijn. Niet als persoon, niet als iemand die denkt, maar gewoon als vormeloze, bewuste aanwezigheid… ... hier... nu.

Dat is de kern van mijn boodschap en daar is geen speciale methode voor. Vaak wordt een methode of techniek een obstakel tussen jou en wie je werkelijk bent omdat je denkt ‘ik heb deze methode nodig om mijzelf volledig te verwezenlijken’. Technieken of methodes vragen vaak de tijd: even een paar jaar oefenen met mediteren en je zult ach-terhalen wie je werkelijk bent. Dat is in zichzelf natuurlijk de laatste test, waardoor je gaat beseffen dat de tijd jou niet het antwoord geeft op de vraag wie je bent. Jij bent het huidige moment en dus zul je uit-eindelijk elke methode of techniek moeten loslaten. Zoals de Boeddha zegt: ‘De methode is het vlot dat je nodig hebt om de rivier over te ste-ken, maar als je eenmaal aan de overkant bent zeul je dat vlot verder niet met je mee.’ Deze lessen zijn uiteindelijk dus zonder methode; ze sturen meteen aan op de werkelijkheid van wie je bent. En als er zich in jou een opening bevindt, zal de die-jij-werkelijk-bent de waarheid hiervan herkennen. Het is, vergelijkbaar met zen, het rechtstreeks aanwijzen van de waarheid. Het is het rechtstreeks wijzen op het nu.’

32

32 33

Over Eckhart Tolle

Eckhart Tolle (1948) werd geboren in Duitsland. Na

een poos bij zijn vader in Spanje gewoond te hebben,

vertrok hij rond zijn twintigste naar Engeland om te

gaan studeren waarna hij wetenschappelijk medewer-

ker Latijns-Amerikaanse literatuur in Cambridge werd.

Tolle leed aan ernstige depressies tot hij - negenen-

twintig jaar oud - van de ene op de andere dag een

bewustzijnsverandering doormaakte, die hem totaal

nieuwe inzichten en innerlijke vrede bracht.

In 1998 schreef hij ‘The Power of Now’, dat een

bestseller werd en ook zijn latere boek ‘A New Earth’

was een groot succes.

Tolle, die inmiddels in Canada woont, ondervindt

wereldwijd veel waardering. Hij legt zijn volkomen

heldere inzichten op een voor hem typerende rusti-

ge en nuchtere manier uit en heeft inmiddels eigen

tv-uitzendingen via internet.

www.eckharttolletv.com

34

Interview 4

Het faillissement van de zoektocht

Erik van Zuydam

In zijn leven wisselden succesperiodes zich af met diepe dalen

waarin hij het niet meer zag zitten. Zijn jarenlange zoektocht

naar geluk leverde voorspoed en tegenslagen op. Totdat hij

enkele jaren geleden door de Amerikaan Samarpan de vraag

kreeg of hij bereid was te sterven en alles op te geven. Vanaf

dat moment voelt Erik van Zuydam (1959) zich gedragen door

het leven. Onno van Lith praat met hem.

35

34

Erik van Zuydam: ‘Ik kwam in mijn jonge jaren in contact met Frank Natale, een geweldige trainer en entertainer die erg gericht was op het maakbare leven. Dat sprak mij wel aan. Ik was in de war, werkloos, wist niet wat te doen en wilde graag succes, geld - iemand zijn. En zo ging het. Binnen de kortste keren had ik een goeie baan, reed met mijn cabrio over de grachten en kon doen wat ik wilde. Het leek allemaal geweldig goed te werken! Leuke tijd hoor, swingend, jonge-honderig, maar op een gegeven moment was het klaar en ging het me tegen-staan. Toen ik een espressoapparaat kocht dat drie weken later nog onuitgepakt in de kast stond, dacht ik: hier klopt iets niet. Ik heb van de ene op de andere dag mijn baan opgezegd, al had ik nog wel in mijn achterhoofd het idee dat ik in staat was alles te creëren wat ik wilde… Nou, dát viel tegen! Vijftien ambachten, dertien ongelukken. Van taxi-chauffeur tot directeur; er was geen lijn in te ontdekken.’

‘Ik was vier-, vijfentwintig en er slecht aan toe, het klassieke verhaal. Op het punt dat ik dacht: ik wil niet meer, ik stap eruit, kreeg ik bezoek van een vriendin die drie boeken van Osho voor me meebracht. Het raakte mij zo dat ik ze een paar weken lang half huilend heb zitten le-zen. Ik had al een heel traject achter me van psychologen, therapeuten en goeroes, maar dit was herkenning, al ben ik vanaf een bepaald mo-ment toch meer geïnspireerd geraakt door de onversneden boodschap van de non-dualiteit. Het ligt allemaal dicht tegen elkaar aan hoor, maar Osho heeft het over de persoonlijke verantwoordelijkheid, je persoonlijke groei en er werd van alles gedaan om daaraan te sleute-len. Ik snap dat wel, maar voor mij gaat het uiteindelijk om het inzicht dat er gewoon helemaal niemand is. Dat vond ik niet bij Osho.

Het was Samarpan die iets zei dat bij mij naar binnen knalde: ‘Dat in jou wat zo aan het vechten is, heeft niets te maken met wie jij bent.’ Het viel helemaal stil.Dat was na een periode van elf jaar ploeteren en het niet meer zien zitten. Ik had alles wat zekerheid moest bieden: een huis, een relatie,

35

concepten waarin ik geloofde, ik was trainer met een gelikt werk-boek… Maar ik kon het gewoon niet meer met droge ogen verkopen. Toen ik in Duitsland bij die grote bijeenkomst met Samarpan kwam, had ik alle hoop verloren, de timing was perfect natuurlijk. Hij zei: ‘Wees maar bereid om dood te gaan, laat je leven helemaal in de soep draaien.’’

Dat was toch al gebeurd?‘Nee! Ik had dat duwtje nodig. Er was nog een tikkeltje hoop. Ik hoop-te dat hij mij een goede tip zou geven, maar ik was dolblij omdat dit het enige was dat klopte. Het kwam binnen, omdat ik voelde dat hij het meende, hij verkocht geen praatjes. Ik had de tranen in mijn ogen en het was of ik al mijn wilskracht uit mijn lijf voelde zakken. Ik ver-trouwde hem en daardoor kon het gebeuren. Het was het grote zwarte gat waar ik altijd voor op de loop ben geweest, maar toch voelde het hartstikke veilig! Vijfhonderd kilo viel van mijn schouders: laat maar zien, leven, het is nu niet meer ‘mijn wil geschiede’. Het is klaar. De onrust of paniek die ik normaal had, bleef uit.’

Je vertelde over je suïcidale gedachten. Dan is het toch niet zo moeilijk ‘ja’ te antwoorden op de vraag of je bereid bent te sterven?‘Nee, dat is iets heel anders. Toen ik suïcidaal en depressief was, in-middels ruim vijfentwintig jaar geleden, wilde ik eigenlijk niet dood, maar het leek de enige uitweg uit mijn pijn. Ik wilde best leven, maar niet op die manier. Het was té erg. Bij Samarpan zag ik in een flits hoe ik bezig was. Al dat rennen, controleren, sturen, al mijn plannen. Ik wist dat het móest eindigen, maar had geen idee hoe. Het klinkt mis-schien fatalistisch of negatief, maar er kwam een spontane overgave, zonder hoop.’

Al het voorgaande is ook nodig geweest.‘Ik had geen stap over kunnen slaan. Het gros van de mensen in de workshops die ik nu geef zijn veertig-, vijftigplussers en rijp voor de

36 37

36

overgave omdat ze ook die weg hebben afgelegd. Ze zien het faillisse-ment van de zoektocht naderen en geloven er niet meer echt in. Die staan open voor een radicale benadering. Eerst moet je hoop gericht zijn op het idee dat je het allemaal zelf kunt doen, het in de hand hebt, kunt sturen, aan jezelf kunt sleutelen om zo je verlichting te bewerk-stelligen. Op het laatst zie je daar de hopeloosheid van in en ook dat het zoeken zélf het probleem is geweest, net als de identificatie met de zoeker.’

Maar voor je het weet denk je dus dat zoeken niet goed is…‘Goed of slecht… Het is geen van beide. Het is wat er gebeurt. Als ik terugkijk zie ik dat het niet anders had gekund. Ik wilde dat ik mijn eigen boek had kunnen lezen toen ik vijfentwintig was, maar ik denk dat ik het niet had herkend. Het is allemaal nodig geweest; eerst moest de hoop verloren zijn gegaan.’

Als je thuiskomt heb je nog dezelfde buren, je vrouw blijft hetzelf-de, niets is veranderd. Kun je spreken van een leven voor en na de verlichting?‘Het is heel paradoxaal. Aan de ene kant kan ik spreken over mijn le-ven voor en na, want er heeft een enorme ommekeer plaatsgevonden. Een groot deel van het lijden verdween, het piekeren, het worstelen, het in je hoofd zitten, het tegen de stroom in zwemmen. Ineens ging ik met de stroom méé, werd ik relaxter, minder neurotisch, minder verbeten. Maar aan de andere kant is alles precies hetzelfde als ervoor. Ik smeer nog steeds pindakaas op mijn brood. En ook de mind komt gewoon terug. Die blijft proberen om jou te laten geloven dat jij dát bent. Het is een duiveltje dat steeds probeert bezit van je te nemen, en af en toe met succes…

Alleen op het vlak van ‘je leven op orde krijgen’ is er geen strijd meer, dat gaat volkomen moeiteloos. Vanaf het eerste moment zitten mijn workshops en lezingen vol en dat is niet meer gestopt. Ik doe niets

37

meer vanuit het willen. Het is meer spelen. Alles gaat vanzelf, je wordt een figurant die danst met het leven. Ik heb geen plannen meer. Er ontstaat een orde zonder dat ik daar bewust op uit ben. Het belangrijkste wat er verandert is dat je kijkt vanuit het perspectief van stilte. Je ziet duidelijk de droomstaat, het gespartel en geknok. Het leven gaat gewoon door, maar je perspectief verandert. Ik gebruik vaak het woord druktemaker. De volumeknop van de druktemaker is terug naar stand één; dat is een groot verschil.’

Ik zou het ook wel willen, die innerlijke stilte, maar blijkbaar valt er niets te willen. Ook niet als je inziet wat Samarpan bedoelde.‘Nee, het behoort niet tot de afdwingbare processen. Het is trouwens heel makkelijk gezegd hoor, dat je het ook wel wilt. Wil je het écht? Zolang JIJ wilt blijven bestaan, wil je het niet. En daarin ligt de verwar-ring. Overigens hoeft het ook helemaal niet zo’n dramatische, radicale ommekeer te zijn als bij mij. Het leven is een voortdurende uitnodi-ging om tot overgave te komen. In allerlei alledaagse situaties, zoals een conflict met je baas, ruzie met je vrouw, zorgen om je kinderen, je gezondheid. Alles is een uitnodiging om daarmee te stoppen en tot overgave te komen.’

Er is dus een radicale en een geleidelijke weg.‘Bij de meeste mensen is het een geleidelijk proces. Ik las laatst een stukje van Jan Koehoorn in het tijdschrift ‘Inzicht’. Hij had het over het optrekken van de mist. Dat is heel mooi gezegd, zo gebeurt het bij de meesten.’

Vooralsnog ben ik eerlijk gezegd niet bereid om te sterven. Ik vind het leven veel te leuk. En ik wil ook niet alles opgeven. ‘Je hoeft helemaal niet bereid te zijn om létterlijk te sterven; daar gaat het niet om. Het gaat om een radicale verschuiving van perspectief. We zijn gehypnotiseerd door het idee dat we een afgescheiden, ge-fragmenteerd wezentje zijn en dat wezentje is op zoek naar geluk. Het

38 39

38

voelt zich nooit helemaal happy, er is altijd een soort gemis. Het zoekt heelheid en blijft daar een leven lang naar zoeken. Als alles is mislukt en niets blijkt te werken, wordt de laatste hoop van dat afgeschei-den wezentje gericht op spiritualiteit: misschien heb ik dáár iets aan, misschien vind ik dáár rust. Maar dat blijft rust voor MIJ! Waar het om gaat is dát te doorbreken; de identificatie met de zoeker. Op een gegeven moment doorzie je het: wéér een nieuw boek, wéér een nieu-we cursus, wéér een nieuwe goeroe… Ik spreek uit ervaring! Als je die zoeker kunt aanschouwen, die mentale activiteit, die neiging tot grij-pen, tot willen, tot controle, als je dat kunt zien, dan bén jij die zoeker niet meer, maar de ruimte waarin alles gebeurt.’

Is dat een continue staat bij jou?‘Nee.’

Trek je je dan terug om daar weer in terecht te komen? Ga je me-diteren?‘De mind is sluw, die kan zo weer bezit van je nemen, als een briesje, bijna ongemerkt schiet je er in terug. Je kunt dan zien; hé maar dat bén ik niet. Soms is het nuttig er even voor te gaan zitten. Kijk er maar naar, op het gevaar af dat er weer een mediteerder is die het doet met een uitkomst voor ogen, maar ook dat kan worden gezien tijdens dat zitten en daar gaat het om. Dat ‘wees bereid om dood te gaan’ klinkt veel te dramatisch. Je hebt ook leraren die zeggen: ‘Heb je er álles voor over?’ Het gaat erom dat je alleen maar helder hoeft te kijken en totaal bént. De meeste mensen zijn uiteindelijk niet wérkelijk op zoek naar vrijheid. Ze willen wel vrij zijn, maar met behoud van ego. Ja, mits… Vrijheid is vrijheid van mij, vrij van die uitslover, vrij van de ellende die dat geeft. Stel je voor dat ál dat geduw en getrek daarboven in je hoofd verdwijnt! Dan kun je pas wérkelijk naar een bloem kijken. Dan ben je pas echt hier aanwezig.’

Ben je vrij om de taak op je te nemen deze boodschap de wereld

39

in te brengen?‘Ik doe dit puur omdat het het leukste is wat ik kan bedenken. Het is een feest dit te delen en het feest wordt alleen maar groter als mensen er naar luisteren en het oppakken. Fantastisch om mensen tot helder-heid te zien komen als de pantsers wegvallen en ze gaan stralen. Dat is mijn grootste plezier. Ik heb geen enkel doel. Als ik een retraite geef met de intentie mensen te helpen of ze wil ‘fixen’, ben ik raar bezig. Dan wil ik iets van ze en ben ik niet meer vrij. Ik kan alleen maar met veel plezier mijn verhaal vertellen. Zodra ik iets tegenkom dat ik nóg leuker vind, reken maar dat ik dat dan ga doen! Het wordt allemaal heel simpel: geen missie, geen plannen. Hoe min-der ik mij bemoei met het leven, hoe beter er voor mij wordt gezorgd. Vanaf het keerpunt bij Samarpan zijn alle dingen die ik graag wilde, waar ik krampachtig achteraan rende, vanzelf gekomen. Omdat ik het niet meer zo nodig hoefde.’

Goed, dat geldt voor jou, maar komt dan álles voor iedereen ter beschikking op het moment dat hij of zij zich overgeeft?‘Dat is hypothetisch, maar ik denk het wel. Het leven vanuit het ego is bedoeld om pijnlijk te zijn en om niet echt te werken. Soms wel een tijdje, maar uiteindelijk niet. Als je vanuit dat ego leeft, ofwel vanuit het tekort, de afhankelijkheid, de afgescheidenheid, de angst, de on-zekerheid, is er nooit iets goed genoeg, moet het altijd anders en dat geeft bijgevolg altijd stress. Op het moment dat dit wegvalt, kun je op je vingers natellen wat er gebeurt. Het leven wordt moeiteloos. Ik was altijd met mijn aandacht gefocust op toekomstig geluk; niet híer maar dáár. Dit moment was alleen maar een doorgang naar een veel gewichtiger moment waarop het geluk mij ten deel zou vallen, in de toekomst. Zo miste ik voortdu-rend het echte leven.

Hoe kan het leven dan werken? Alleen híer kan ik op mijn best zijn, híer ben ik beschikbaar voor wat er voor mijn voeten ligt en kan ik

40 41

40

respons geven.’

Vertrouwen is mooi, maar het komt niet vanzelf allemaal goed.‘Zolang je denkt dat het allemaal goed komt heb je een beeld van een bepaalde uitkomst. Werkelijk vertrouwen is ‘in wat er ook gebeurt,’ ook als dat in jouw ogen níet goed is. Dat je ziet: dit is wat moet gebeu-ren, dit is hoe het leven zich kennelijk op dit moment dient te ontvou-wen. Dat is werkelijke overgave.’

Als ik berooid onder een brug kom te slapen, is dat dan vanuit een hoger plan de bedoeling voor mij, en goed voor mijn ontwik-keling?‘Dat is lastige materie, het antwoord is ja en nee. Nee, omdat een plan tijd suggereert en een dualistisch concept inhoudt. Er is ‘God’ en er is ‘jij’ en jouw plan wordt uitgestippeld. Het is een mysterie dat niet valt te snappen. Het leven ontvouwt zich continu in dit eeuwige moment. Het denken gaat fantaseren over oorzaak en gevolg en een doel be-denken. Verder kan het denken niet komen. Als je het bekijkt vanuit het perspectief van de eeuwigheid, vanuit bewustzijn zelf, dan ís er geen tijd, dan is het een droom. Maar jij moet je hypotheek betalen en vanuit het perspectief van de persoon is er wel degelijk causaliteit en is er wel degelijk een plan. Ik heb niet voor niets zoveel gezeik in mijn leven gehad. Het leven was doorlopend tegen mij aan het roepen; geef het nou op man, zie nou eens een keer wie je bent. Continu genade in actie, vierentwintig uur per dag! Zeker word je gedragen, is er bij-stand, ‘hulp bij het ontwaken’, maar dan sta je aan de andere kant van de lijn, vanuit het droompersonage, het ego, want daar is tijd. Daar is een proces van ontwikkelen, helderder worden en op een gegeven moment vrij zijn. Dus heeft het ook zin om wat te doen aan therapie, aan jezelf ont-wikkelen en als het dan allemaal helder is blijkt het een droom te zijn. Maar wel een noodzakelijke droom.’

Is het de bedoeling dat ieder mens vrij wordt?

41

‘Ik weet het niet. Hoeveel mensen zijn werkelijk geïnteresseerd in vrijheid? De meeste mensen komen niet eens tot het inzicht wat ze werkelijk willen. Ze lopen aldoor substituten van het ene verlangen van heelheid achterna. Ze zoeken het in relaties, in seks, in erkenning, in materie, in genot, maar komen nooit achter hun échte verlangen.’

Deze mensen kunnen toch op weg zijn? Ze hebben misschien nog een paar levens nodig voor ze deze helderheid krijgen.‘Dat zou heel goed kunnen, maar als je als afgescheiden identiteit na de dood doorgaat in een ander lichaam, is er dus nog steeds onbe-wustheid die reïncarneert in het volgende lichaam. Mijn focus ligt op de essentie, bij dít leven. Er zijn mensen die enorm aan het wroeten zijn in allerlei vorige levens; ‘In dat leven heb ik een zwaard in mijn buik gekregen en daarom heb ik nu zo’n last van mijn nieren…’ Heel interessant allemaal, maar waar gaat je interesse naar uit? Die hele cy-clus van geboorte en dood kan doorbroken worden. Dat wat je wezen-lijk bent is daar vrij van. Het idee van de afgescheiden ziel die een reis maakt door verschillende incarnaties betekent nog steeds dat je een afgescheiden wezen bent. En er ís geen afgescheidenheid, dat bestaat alleen maar in het denken! Denken creëert afgescheidenheid, maar is geen realiteit, want er is alleen maar eenheid. Waar gaat je interesse naar uit? Naar díe herkenning, of het hele verhaal over hoeveel levens je nog nodig hebt? Als je nu niet dat persoontje blijkt te zijn dat je al-tijd dacht te zijn, dan ben je óók niet dat persoontje uit de middeleeu-wen of de steentijd of wanneer dan ook. Het was allemáál een droom. Laat de droom de droom en ontwaak daaruit. Daar draait het om. Ik kan mij voorstellen dat gedachtevormen niet gebonden zijn aan een lichaam. Maar ik weet het niet, ik ben geen kenner op dat gebied en daar ligt mijn belangstelling ook niet zo. Die ligt bij het nu.

We verzetten ons tegen ons gevoel en onze emoties. We willen het niet voelen: waardeloos zijn, verdriet, eenzaamheid, schaamte… Al die emoties bedreigen onze ik-structuur. Als iemand je afwijst, waar blijf

42 43

42

je dan nog? Dan gaat het hele bouwsel wankelen, dat wil je niet en dus bevecht je dat. Als je jezelf identificeert met ‘die sympathieke man’, wil je dat beeld wel in stand houden en van gevoelens als ‘ik ben een huf-ter’ wil je af. Alles is gericht op het in stand houden van je identiteit. Daar is je ego de hele dag mee bezig. En hoe kun je nu meer het idee hebben dat je er bent en dat je bestaansrecht hebt dan door te knok-ken? Ik ben er! Ik vecht dus ik besta! Overgave is voor het ego de ultie-me belediging en vernedering. Letterlijk be-lediging; het leeg-worden, niet meer bestaan. Verzet en ego zijn hetzelfde, de bevestiging van het droompersonage. Daarom vinden we het zo belangrijk om onszelf tel-kens te definiëren: waar sta ik? Wat vind ik? Als je dat niet meer doet, als je zegt: ‘Dat weet ik niet’, doe je niet meer mee. Strijd en vijandig-heid zijn het voedsel van het ego.’

Overgave kan dicht aanliggen tegen onverschilligheid: het maakt mij allemaal niets uit.‘Dat is een trucje van het ego. Ik kan van mezelf niet zeggen dat ik onverschillig ben, integendeel! Dat klinkt misschien paradoxaal, want je neemt niet alles meer zo serieus, jezelf niet, en ook het drama van anderen niet. Maar niet op een onverschillige manier! Omdat je weet dat het een droom is kun je er veel begrip voor hebben en het de juiste aandacht geven en dat is niet in de vorm van er tegen strijden of men-sen willen troosten. Als de egopantsers wegvallen word je veel opener. Alles dringt veel meer binnen. Ook pijn. Dit is echt geen recept tegen pijn, wél tegen lijden, maar dat is iets anders. Weerstand is het me-chanisme dat lijden veroorzaakt, zonder weerstand kan er geen lijden zijn. Lijden heeft altijd te maken met mentaal verzet tegen wat je voelt, tegen emotie.’

Ik heb al jaren last van angsten. Ik herken het cirkel-denken waar ik in terecht kom en zie ook dat ik er niets mee opschiet. Proberen het denken tot stilte te dwingen werkt niet. Wat moet ik doen?‘Doen, dat is het probleem. Het is niet iets dat je kunt dóen. Bij doen

43

heb je het over een wordingsproces, en dit gaat over zijn. Heb je het over doen, dan ga je precies 180 graden de verkeerde richting op. Het moet gaan om de herkenning van wat er ís. Doen is gericht op wat er níet is, wat bereikt moet worden. Het gaat om het zien van dat wat er altijd is, ons allereerste gegeven: aanwezigheid, dit moment. De ruim-te van dit moment, waarin alles verschijnt: emoties, geuren, beelden, gedachten, angsten, álles. Vanuit die stilte komt een bonte stoet van gasten voorbij en wat jij werkelijk bent is de ruimte waarin dit ge-beurt. Die ruimte heeft geen moeite met angst en is beschikbaar voor alles. Op een gegeven moment denken we dan weer dat persoontje te zijn en die heeft wel degelijk bezwaar tegen die angst en wil hem weg hebben. Maar weet je wat het mooie is? Voor jou is de angst hét medium om tot helderheid te komen. Letterlijk de genade. Die is er niet om jou de stuipen op het lijf te jagen! Hij is bedoeld om te gaan herkennen wie je in essentie bent.’

Hij staat al 25 jaar op de deur te kloppen, misschien moet ik de deur open doen?‘Die deur staat al open, jij doet hem juist altijd dicht, dat is het punt. Jij weigert! Als de helderheid er nog niet is, kun je beginnen met de angst eens uit te nodigen. Wat je gewend bent te doen is piekeren, een uit-drukking van niet-willen, van verzet. Verzet is een spontaan opkomen-de neiging, een Pavlov-reactie, die niets met jou te maken heeft. Ga, als de angst voelbaar is, de ontmoeting aan en weersta de verleiding om in de bekende afweermechanismen te schieten. Dat vraagt om moed en onverschrokkenheid. En, inderdaad, om de bereidheid, zoals Sa-marpan al zei, te sterven. Niet letterlijk, maar te sterven aan je identi-teit, aan de persoon die denkt dat hij iets kan tegenhouden.’

De moed om het anders te doen dan je het altijd gedaan hebt?‘Nee, de moed om alle controle los te laten. De moed om het uit han-den te geven. Om het niet te weten. Een killer voor het ego! Dan pas

44 45

44

kun je de angst echt ontmoeten en ontdekken dat er niets is om bang voor te zijn. Het vraagt om de directe ontmoeting met de angst. De angst kan alleen gedijen als jij weigert te zeggen: angst, pak me maar! Zak er helemaal in. Ik heb mensen in hun diepste trauma’s zien duiken en met een grijns van oor tot oor zien terugkomen. Ze zien dat er niets is om echt bang voor te zijn. De mooiste uitspraak van Samarpan is: ‘To relax in hell is the way to heaven.’

Het prachtige van emoties - en voor jou is dat dan de angst - is dat het je voertuig terug naar huis is. Maar er is geen andere optie dan de pijn te voelen. Je kunt je leven lang blijven rennen; hij zal een leven lang als een trouwe hond achter je aan blijven sjokken. Het antwoord ligt dus in het moment, nu. Je hoeft niet te wroeten in het verleden. Je angst is je meester, je bondgenoot. Er gaat zó’n perfectie schuil achter die zogenaamd gemankeerde wereld; er is werkelijk níets dat anders had moeten gaan. Op het moment dat je ziet dat níets anders had moeten zijn dan het is - God heeft geen fout gemaakt! - dan lost je weerstand tegen de wereld op.’

45

46

Over Erik van Zuydam

Erik van Zuydam (1959) geeft workshops, lezingen

(NU-dialogen) en retraites in Nederland, België en

Frankrijk.

Hij schreef het boek ‘De ontdekking van het NU’. Via

de website kun je je (gratis) abonneren op zijn ‘In-

Zicht-mail’, die je dan drie keer per week ontvangt.

www.inzicht-nu.nl

46 47

Interview 5

Eenheid is alles wat er is

Jeff Foster

Jeff Foster studeerde in 2001 af in astrofysica aan de

Cambridge Universiteit. Na een periode van depressie en

ziekte begon hij een intensieve spirituele zoektocht die

verscheidene jaren duurde en tot een einde kwam met het

heldere inzicht dat er altijd alleen Eenheid is.

Jeff: ‘In Eenheid ontstaat de droom dat jij een persoon in de wereld bent, afgescheiden van alles en iedereen. In deze droom van dualiteit kan er groot lijden zijn, omdat voor een afgescheiden persoon het leven nooit compleet zal lijken. Al het gedrag zal doordrongen zijn van een diep verlangen naar Thuis.’

Hoe ben je tot deze ervaring gekomen? ‘Tot mijn vijfentwintigste, dus het grootste deel van mijn leven, heb ik me nogal ellendig gevoeld: somber, onhandig en ongelofelijk verlegen. Ik herinner me dat er zelfs als kind een soort zwaarte op me viel als ik ‘s morgens wakker werd. Waarschijnlijk was ik ernstig depressief, maar die diagnose is nooit gesteld omdat ik er met niemand over praatte. Aan de buitenkant leidde ik een normaal leven, ik had lief-hebbende ouders en was erg succesvol op school. Maar ik was altijd aan het denken, aan het analyseren en geobsedeerd door de vraag wat anderen van me vonden. Een aantal jaren geleden werkte ik bij de BBC in Londen, want ik had de ambitie om filmregisseur te worden. Intussen was ik vierentwintig en toen werd ik echt ziek. Ik stortte letterlijk in mijn badkamer in, gaf bloed op en raakte bewusteloos. Zo’n twintig minuten later kwam ik weer bij, liggend in een grote plas bloed terwijl ik mijn lichaam niet meer kon bewegen. Ik weet nog dat ik dacht: ‘Oh, mijn God ik ga dood, dit was het’. Op dat moment veranderde er iets, diep in mij. Toen ik later in het ziekenhuis lag, besefte ik diep dat het leven heel kostbaar is. Ik keek terug naar hoe ik tot dan toe geleefd had, vol tries-theid, depressie en zorgen en dacht: er moet iets veranderen! Daarna kwamen alle vragen. Wat is de zin van alles? Waarom leven we? Wie ben ik? Ik had me dat nooit eerder afgevraagd. Als je alles kwijt kunt raken, wat is dan de zin van het leven? Je kunt bezit opbou-wen of succes, maar elk moment kan de dood komen om het allemaal weg te halen. Er lag daar een bijbel en hoewel ik mijn hele leven een

48 49

48

complete atheïst ben geweest pakte ik hem op. Ik las een passage van een tekst van Jezus en die resoneerde in mij: er moet nog iets meer zijn dan dit. Dat was het begin van mijn spirituele zoektocht. Vanaf toen begon ik te lezen. Boeken over christendom, boeddhisme, judaïsme, hindoeïsme, zen, alles. Ik las elke dag en begon te medite-ren, urenlang. Ik sloot me volledig af voor de wereld. Ik raakte geobse-deerd door verlichting, geestelijk ontwaken. Heb je in die periode nooit een leraar gezocht? ‘Omdat ik zo in mezelf gekeerd was, zocht ik geen leraar. Ik had het gevoel dat ik het zelf moest vinden. In die periode begon het gevoel zich te ontwikkelen dat het hier was, nergens anders. Wat het dan ook zou mogen zijn. Ik zag het ontwaken als de ultieme oplossing van al mijn problemen. Ik nam het leven heel serieus in die tijd. Ik deed geen visualisaties, ik oefende gewoon gewaar zijn in mijn meditatie. Wat is er achter de ge-dachten, de concepten, de wereld? Wat is het dat de wereld ziet? Wat is het dat alles hoort?’ Had je ervaringen tijdens je meditaties? ‘Er gebeurde veel in die maanden. Omdat ik zoveel mediteerde werd mijn geest veel vreedzamer en verdween de depressie. Ik begon in te zien dat ik zo depressief was geweest doordat ik overtuigingen had over de wereld en hoe die zou moeten zijn, hoe anderen zouden moe-ten zijn en dat ze van me moesten houden. In mijn meditatie begon ik allerlei spirituele ervaringen te krijgen. Grote gelukzaligheid, vreugde, glimpen van Eenheid en daarnaast grote angsten: ze kwamen, maar al-les verdween ook weer. En ik had nog steeds het idee dat er iets meer was dan het komen en gaan, dat ik moest ontwaken uit het afgeschei-den-zelf-zijn.’ Het afgescheiden-zelf-zijn. Moeilijk te begrijpen! ‘Mijn idee was dat ik een afgescheiden persoon was en dat ik daar van

49

af moest. Ik zag eenheid als iets dat daarbuiten was, iets in de toe-komst, iets waar ik heen moest: een ervaring of gebeurtenis die op een dag zou plaatsvinden. Als ik genoeg mijn best zou doen en genoeg zou mediteren zou ik op een dag verlicht worden, dat was mijn idee toen. Maar steeds helderder werd: hoe kan ik, een afgescheiden zelf, ontwa-ken uit dit zijn van een afgescheiden ik? Hoe kan Jeff ontwaken uit het Jeff-zijn? Jeff was eigenlijk het probleem. Het geloof, de concepten, de oordelen, de meningen: Jeff was het probleem. Dus de oplossing was Jeff kwijt zien te raken. Dat was wat ik dacht dat de meeste leraren zeiden: raak het zelf en de geest kwijt en beweeg je naar een staat van geen geest, geen gedachte. Raak het individu kwijt. Ik werd er gek van want ik zag zo duidelijk dat ik niet kon ontwaken, maar tegelijkertijd kon ik niet ophouden met proberen verlicht te raken.Op een gegeven moment raakte ik zo uitgeput van het zoeken naar verlichting dat het me alleen nog maar frustreerde. En door die te-leurstelling en frustratie heen begon iets anders door te schemeren. Op een dag lag ik in bed en zag mijn stoel, die ik al duizenden keren gezien heb, maar ik zag ineens dat er eigenlijk geen stoel was. Er was geen stoel noch iemand die de stoel bekeek; geen subject en object. De stoel en ik waren één. De stoel was gewoon leven, het was zijn, het was éénzijn dat verscheen als stoel. Het leven vermomd als stoel. Wat er in dat moment gezien werd was: het is hier! Het is gewoon hier! Het was alsof het bijzondere vermomd was als het gewone en we het daarom niet zien. Heel gewoon en simpel, ik kan ook niet zeggen dat het een gebeurtenis was. Het was meer een herkenning van: ik weet dit, ik heb dit ook eigenlijk altijd geweten.’

Kun je dit nog iets meer verduidelijken?‘Er is altijd alleen dit Leven geweest, duidelijk in het nu verschijnend. Er is altijd DIT geweest: Levendigheid, Eenheid, Zijn, het Leven zelf, dat spéélt een ‘buitenwereld’ te zijn, dat spéélt te zijn vergeten dat het altijd alleen maar aan het spelen is geweest. Het is zo simpel en van-zelfsprekend als het tikken van regendruppels tegen het dak. Als het

50 51

50

hebben van een droom, je daarin verliezen, en dan wakker worden en je realiseren: natuurlijk, het was maar een droom! Het is geen erva-ring, want dan is er een zelf die iets ervaart.

Het verwijst naar de vrijheid en verlichting die altijd volledig aanwe-zig zijn. Juist midden in het leven. Maar die worden genegeerd door de zoekende mens die wanhopig verlangt naar ‘iets meer’. Zo is ‘Jeff ’ gewoon iets dat gebeurt in dit zien. Het is niet míjn zien of jóuw zien, het is gewoon zíen. Het is niet iets dat ik heb of heb ervaren, het is on-gelofelijk simpel. En heel moeilijk uit te leggen, omdat de geest altijd opereert vanuit dualiteit en denkt in termen van ervaring, oorzaak en gevolg, verleden en heden. Terwijl we er over praten lijkt het een grote ervaring die ‘Jeff’ heeft meegemaakt, maar op dat moment waren er tranen in mij vol compassie. Ik denk dat dit de essentie van compassie is: dat we zien dat we niet afgescheiden zijn.’ Stel dat je een meisje in Afrika op de tv ziet sterven van de hon-ger. Hoe past dat dan in jouw concept van Eenheid? Zij sterft en jij sterft niet. Eenheid lijkt dan eerder een concept om de werkelijk-heid van deze wereld te verdringen of te ontkennen. Een manier om het hoofd te bieden aan de koude werkelijkheid van het be-staan en het lijden. ‘Ja, dit is een belangrijk punt. Natuurlijk kan deze Eenheid heel gemak-kelijk worden gezien als een idee of als een gemakkelijke manier om menselijk leed te ontkennen of te verdringen. Maar het is waar dat er kinderen in Afrika en overal in de wereld sterven van honger of aan ziektes. Ik ben een weldoorvoede westerling. Je zou deze filosofie dus gemakkelijk als een filosofie van ontkenning van het leven kunnen zien. Maar natuurlijk bedoel ik dat niet. Voor mij verwijst het naar een levende werkelijkheid, niet naar gewoon een overtuiging. Hoewel het uiteindelijk natuurlijk gewoon een woord is, dat de levendigheid van Alles niet kan vangen. Voor mij is Eenheid niet een nieuw geloof of een nieuwe overtuiging waar een mens zich aan

51

kan vastklampen, maar een helder doorzien van het Leven zoals het in werkelijkheid Is. Dat gaat al onze denkbeelden daarover, onze ideolo-gie, geloof en kennis, te boven.

Een ander woord hiervoor is liefde, dus als iedereen die eenheid zou kunnen ervaren zou iedereen in liefde zijn. Niet in de betekenis die we van dat woord kennen, maar als een equivalent voor werkelijk zien. Het leven zien zoals het is, door de illusies heen kijken die ons afge-scheiden laten zijn. Ook door de illusies over mijn religie versus jouw religie, ik ben verlicht en jij bent niet verlicht. Alles kan aanleiding zijn om ons af te scheiden. Wat er weg valt is de zwaarte. Heel dat gevecht om iets of iemand te zijn, om te winnen, om een ander naar beneden te halen om je zelf beter te voelen. Dit is allemaal niet nodig als je dat doorziet.

In het zendboeddhisme zegt men: ‘Vóór verlichting hout hakken en water dragen, na verlichting hout hakken en water dragen. Als je eet, eet dan, als je drinkt, drink en als je loopt, loop.’ Het is zo ongelofelijk eenvoudig.’

52 53

52 53

Over Jeff Foster

Jeff Foster (1980)

Werd geboren in Engeland, schreef verschillende

boeken en geeft retreats, workshops en satsangs. Jeff

is regelmatig in Nederland.

www.lifewithoutacenter.com

54

Interview 6

‘Leuk’ is niet meer aan de orde

Prajnaparamita

In de auto op de terugweg, zingt Blöf ‘...en ik vraag niet om

je hand maar om je vingers, die mij wijzen op mezelf...’ Dat is

Prajnaparamita; vraag niet of ze je aan de hand wil nemen. Zij

wijst naar jou, jíj moet het doen en zij wil hierbij haar diensten

aanbieden, als spiegel. Over helpen, dienstbaarheid en op-

offering ging het gesprek dat Onno van Lith met haar voerde.

55

54

Zaterdagmiddag, een ‘optreden’ van Prajnaparamita in Zutphen. Een satsang die plaats vindt midden in een nieuwbouwwijk. In een groe-ne oase staat Het Middenhuis: schoenen bij de voordeur, een mooie ronde zaal. Er worden mantra’s gezongen. Wanneer Prajnaparamita binnenkomt neemt zij plaats voor de groep die bestaat uit mensen van alle leeftijden; van vóór in de twintig tot ver in de zestig. Er is stilte, aandacht en een respectvolle stemming. Prajnaparamita heet iedereen welkom en komt meteen ter zake: deze bijeenkomsten gaan over het leven, over waarheid, over vrede en liefde, over God en dood, deze bijeenkomsten gaan over liefde, over jou; is er iemand die iets wil vragen? Meteen is duidelijk: we moeten aan de bak, we zitten hier niet voor de gezelligheid.

Maandagmorgen, twee dagen later: Baarn, woonplaats van Prajnapa-ramita. Een hartelijk welkom bij de voordeur, enthousiasme: we gaan er samen wat moois van maken, koffie met geklopte melk en even uitwisselen. Koetjes en kalfjes. Maar als ze lacht dan LACHT ze, als ze vraagt dan LUISTERT ze en als we gaan beginnen, dan IS zij: honderd procent...

Ik was erbij zaterdag, maar wat is eigenlijk een satsang?‘Sat is zuiver, puur en sang is samenzijn. Deze bijeenkomsten zijn een samenzijn in waarheid. Zoals Jezus zei maakt waarheid vrij. Dat is nog steeds zo. Het gaat hier niet langer meer om jouw waarheid of mijn waarheid, maar om die kwaliteit van waarheid die altijd waar is en voor iedereen geldt. Dat is van een orde die in geen enkel concept gevangen kan worden, maar waar louter naar verwezen kan worden. Absolute waarheid kan niet begrepen worden, maar wel gerealiseerd, ten diepste in het hart. Deze realisatie, deze ont-dekking doet vrede in je neerdalen. Je beseft hiermee dat je vrede bént, dat je vrijheid bént, dat je liefde bént. En dat is wonderschoon.’

Tulku Lama Lobsang hoorde ik laatst zeggen: ‘Er is geen waar-

55

heid. Wat vandaag waar lijkt, is morgen níet meer waar.’ ‘Je kunt niet twee keer in dezelfde rivier stappen, alles is in constan-te verandering, veranderend in de tijd. Lama Lobsang heeft het hier over relatieve waarheid. Dat wordt gemeten vanuit een gezichtspunt en vergeleken met iets anders. Ben jij jong of oud? Is jouw tijdschrift groot of klein? Je kan het alleen maar weten door het te relateren aan iets anders. Dat is het relatieve veld van waarheid waar hij over spreekt. Waarheid die gerelateerd is aan een tweede, je moet iets an-ders hebben om het te kunnen meten. Er is een cruciaal dimensiever-schil met absolute waarheid wat in je ontwaken gerealiseerd dient te worden. Wat is dat dan, alles is immers in een voortdurende verande-ring, wat is deze constante dan, die niet in tijd gevonden kan worden?’

En die absolute waarheid, die kun je meten aan....‘Néé! Die kun je niet meten! Dat is het ’m nou juist, daar houdt het meten op. Het meten wordt altijd bepaald vanuit jezelf, vanuit het ik-besef : vanuit dit punt kun je meten, vergelijken en weten. Het gaat erom dat je je realiseert dat dit ‘ik’, dit besef van zijn, illusionair is, niet wérkelijk waar. Er wordt zo vaak beweerd dat je je moet onthechten, of dat je je ego dient te overstijgen. Je hoeft enkel te zien, met je ogen rustend in je hart, dat er nooit zoiets als een afgescheiden ‘ik’ is ge-weest. Dit ‘ik‘ is een groot misverstand, het is alleen maar een aanna-me die nooit werkelijk onderzocht is.

Waarheid is een centraal woord in alle spirituele tradities. Zoals vrij-heid, bewustzijn, vrede, liefde; deze gloedvolle woorden zijn allemaal verwijzingen naar dat wat géén concept meer is, maar een mysterie wat zich kan onthullen in de stilte van je hart. Deze onthulling, wat we ontwaken noemen, neemt het hele ik-besef mee, vernietigt het. Dat is het geheim. Je kunt het dus niet weten, want voor weten heb je twee nodig, het andere. Het gaat om de grote overgave aan niet-weten waarin het hele ik-besef verdampt, oplost of verbrandt. Bij ontwaken verdwijnt twee in het glorieuze mysterie van...’

56 57

56

Eén?‘Eén, tja, en wat is dan níet één? Welk woord je ook gebruikt, of het nou waarheid is, of God, liefde of vrede, het is altijd te krap voor het grote geheim van je ware thuis. Alle concepten zijn als springplank naar ‘dat’ waar geen concept meer in kan doordringen. Het is een dimensieverschuiving, waarbij je niet langer meer kunt relateren en waar je verdwijnt, in één, in al, in geen, in stilte...’

Breng je tijdens een satsang alles tot de kern terug om bij het gevoel te komen...Resoluut interrumpeert Prajnaparamita: ‘Ontwaken is géén gevoel. We staan erop om alles te relateren aan concepten of aan ons voelen, dat is ons kompas. Hoe voelt het dan? Wat werkelijk waar is kan natuurlijk niet soms wel en soms niet waar zijn, of voor de een wel en voor de ander niet, zoals een gevoel of een idee. Wat werkelijk waar is, is on-veranderlijk. En het hele leven, met alle ervaringen is een voortduren-de verandering, dus wat is waarheid dan werkelijk? Wees stil en zie. Het geheim van ontwaken is niet langer meer te bepalen en niet meer onder te brengen in een gevoel. Het is eerder licht dat alle gevoelens en levenservaringen verlicht.

Ik ben in de satsangs alleen maar een spiegel waarin de mensen hun patronen en denkbeelden kunnen zien. Ik spoor aan tot een zo groot mogelijke eerlijkheid, angstloosheid en moed om alles onder ogen te zien, precies zoals het is.We voelen ons over het algemeen veilig in het weten: waar ben ik aan toe; hoe zit dat dan; wat kan ik verwachten... Durf je maar eens toe te vertrouwen aan dat wat je niet meer kunt weten. Ontwaken dooft alles uit, alle positie, alle verwachtingen, hoe subtiel ook.’

Satsang is eigenlijk een heel dienstbaar gebeuren. Jij stelt jezelf... ‘Mijn leven, ik stel mijn leven ter beschikking aan het ontwaken... als mensen dat tenminste willen. Mensen komen met verschillende

57

redenen. De meesten gaan in hun bewustwording tot het punt waarop ze zich prettig voelen, dat vinden ze vaak goed genoeg. Ze voelen zich een stuk beter, ze hebben zelfvertrouwen opgedaan, genieten van het hebben van een leuke partner... Maar daar begint het eigenlijk pas. Waar ik écht voor ben, is voor die páár die dat comfortabele leven willen offeren op het altaar van ontwaken, op het altaar van waarheid. Voor hen is het je goed voelen niet goed genoeg. Zij beseffen dat er nog een dimensie ligt achter het gelukkig zijn, dit is een diep religieu-ze intuïtie. Zij nemen met niets minder genoegen dan met volkomen vrede in hun hart, ongeacht de omstandigheden. Dit zijn devotionele krijgers, moedig, angstloos en geheel alleen, bereid alles te geven en bereid alles te ontvangen.

Ontwaken is sterven, sterven aan je standpunten, sterven aan je con-clusies. Je sterft aan al het bekende, aan het weten: Advaita vedanta, wat betekent ‘het einde van de kennis, het einde van het weten’. Je sterft aan alle kennis, inclusief al je inzichten. Het hele psycho-emoti-onele geheugen wordt gewist. In een vuur van louter aanwezigheid, worden alle concepten verbrand en kan wijsheid zich openbaren, als de feniks die uit de as oprijst. Dit grote mysterie kun je nietbevatten, het brengt je op je knieën. Mystici van alle tradities wereld-wijd getuigen ook van volkomen overgave.’

Je helpt mensen door een spiegel te zijn?‘Ik bemoedig en tracht te inspireren en verwijs voortdurend naar het hart. Sommigen laven zich en ontvangen, en ontvangen hiermee ten diepste zichzelf. En anderen gaan weer. Het samenzijn is een kwestie van afstemming en resonantie. Ik ben zo dankbaar dat mijn leven nu dienstbaar kan zijn; een dienstbaarheid uit overvloed die beschikbaar kwam aan het einde van een lange innerlijke reis.

Er is een groot verschil tussen helpen en dienstbaarheid. Wij Neder-landers komen uit een helpcultuur, vaak ingegeven door het geloof.

58 59

58

Het begint te veranderen, maar kijk eens naar vele generaties vrou-wen die hun eigen leven op de tweede plaats hebben gezet om er altijd voor anderen te kunnen zijn. Zij zijn er voor hun kinderen, hun man en het huishouden. Zij helpen hun buurvrouw, hun moeder of hun zieke zus. Aldoor helpen, helpen, helpen... Zij offerden hun eigen leven, dat is nogal wat. Het werd nauwelijks gezien, noch gewaardeerd. Heel vaak leverde dat na een paar decennia iets verdrietigs op. Aan hun eigen leven waren ze niet toegekomen. Dat kan bitterheid, rancune en boos-heid geven.’

‘Heb ik het daar nu allemaal voor gedaan? Is dat mijn loon?’‘Ja, boos om het niet geleefde eigen leven, het niet geleefde hart-ver-langen. Er is een essentieel verschil met dienstbaarheid. Dienstbaar-heid is een waterval uit een vervuld hart. Dit geven kent niet langer verwachtingen en kan niet gefrustreerd worden.Ik moedig aan om éérst het eigen hart te vervullen. Ik roep de mensen op goed voor zichzelf te zorgen. Wat wil je in je leven, en hoe het is met je lief, met je kinderen, met je financiën, met je werk, maak die ba-sis en kijk wat er in jouw leven en jouw hart vervuld wil worden. Wat wil er in jóuw hart vervuld worden? Ga daar éérst voor, in de bedding van je aangegane verantwoordelijkheden, dan komt je wezen tot over-vloed. Dan zijn we in de herfst aangekomen, waarin de beukennootjes en de kastanjes en de appels rijkelijk vallen. Een overvloed waarin je beseft dat geven en ontvangen eigenlijk hetzelfde zijn. Wanneer je ten volle kunt ontvangen, kun je ook royaal geven. Je vergeet wat geven en ontvangen is en dan kán het niet anders meer dan dat jouw leven dienstbaar wordt.’

Je hoort vaak zeggen ‘ik moet goed voor mezelf zorgen, ik kan er even niet zijn voor een ander, ik moet mezelf opladen’. Ravi Shan-kar zegt: ‘Als je gezond wil worden, beoefen dienstbaarheid. Trek je niet terug in jezelf maar wees er juist voor anderen...’‘Ravi Shankar komt uit een andere cultuur, waar seva (dienstbaarheid)

59

perfect werkt. Maar in onze helpers-cultuur moedig ik diegenen aan die zich altijd maar beschikbaar stellen even een stap terug te zetten. Zorg eerst voor het vergeten stuk. Ik sprak eens een vrouw, die haar hele leven voor anderen zorgde, als kind al. Ze had een gezin met twee kinderen. Ik zei tegen haar: ‘Lieve schat, er zijn er bij jou thuis vier die aandacht moeten hebben’. Ze keek me heel wazig aan. Het duurde een poosje voor ze erachter kwam dat zíj die vierde was!

En dan zijn er mensen die zelfzuchtig zijn, die alsmaar klagen, oorde-len en het ‘arme ikke’ leven. Voor hen is dienstbaarheid een perfect medicijn. Zo stuur ik aan op een balans waarmee de grond bereid wordt waarop het zaad kan ontkiemen. Kwaliteiten als moed en eer-lijkheid worden gecultiveerd, kwaliteiten als zelfvertrouwen en trouw aan waarheid, ongeacht wat.

Dus ik benader het ontwaken van twee kanten tegelijkertijd: zie dat vrijheid onmiddellijk is en geen kenmerken noch voorwaarden heeft, en schenk tevens aandacht aan het vergeten of ontkende stuk. Erken al wat ontkend is en geef dat ruimte in je hart, laat steeds meer ruimte in je hart toe en weet alles geherbergd in jou.’

En als je denkt dat goed zorgen voor jezelf het enige belangrijke is?‘Alles wat gezegd wordt, elke wijsheid, kun je wijs en niet wijs gebrui-ken; ter bevruchting van je ontwaken of ter sabotage. Dit dus ook. Mensen neigen ernaar het onderricht te conceptualiseren en er een verhaal van te maken. Daarom is de aanwezigheid van een leermees-ter cruciaal, die kan je zo snel mogelijk het opgebouwde verhaal laten zien, opdat je weer teruggebracht wordt bij je koers, wat is waar, wat is wérkelijk waar. De reactie ‘ik moet goed voor mezelf zorgen en ik heb geen tijd voor je’ geeft aan dat er een tekort ingehaald wordt. Misschien is het nog even nodig. Maar als het je lifestyle wordt, ben je niet langer waarheid aan het eren maar je comfort en daarin koester je je angst.’

60 61

60

Als ik niet voor mezelf zorg doet niemand het.‘Onze cultuur is een beetje een graaicultuur geworden: en IK dan? Dat is scheidend, waar dienstbaarheid verbindend is. In je angst om niet te krijgen waar je behoefte aan hebt, raak je steeds meer kwijt. Je gaat nóg meer proberen goed voor jezelf te zorgen, want je dénkt dat dat het is: vergaren. Maar je tracht enkel het gevoelde tekort te bezweren en je vergroot je isolement. De leegte is nooit te vullen met graaien, wat we de afgelopen dertig jaar zo goed ontwikkeld hebben. We zijn alleen maar meer verloren: we zijn vergeten dat we ten diepste heel zijn en dat nooit iets ontbroken heeft.’

Kun je spiritueel graaien: proberen in je onuitputtelijke behoefte aan (zelf)inzichten te voorzien? ’Dat is precies hetzelfde als consumeren. Zie de tendens om alsmaar iets nieuws te willen, de zucht naar het nieuwe, het andere, het betere, in een hopeloze poging om onrust bezweren. Een bevrijdingsweg is een toevertrouwen aan jezelf, een rusten in jezelf en niet langer het najagen van nieuwe impulsen en ervaringen. Waarachtige spirituali-teit dient transformerend te zijn. Dat betekent dat je de consequenties leeft van je inzichten. Het vraagt grootse focus, inzet en volharding. Dat is niet altijd comfortabel. Ook niet altijd leuk. Beslist niet.’

Kan in plaats van een leermeester een vriend ook een spiegelen-de rol vervullen? ‘Ja natuurlijk, net zover als dat je vriend waarheid in de ogen heeft gekeken en waarheid leeft.’

Ik leg wel eens voor vrienden tarotkaarten. In dat moment van volledig afgestemd zijn op iemand en zijn vraag ervaar ik een soort neutraliteit, objectiviteit die niet aan mij is gebonden. Is dat wat er in een satsang met jou gebeurt?‘Ja, dat is een mooie vergelijking. In zo’n moment ben jij uit de weg. En dat geeft zo’n ruimte! Je ervaart bij die legging je potentie van je hele

61

zijn. Er is dan een grote objectiviteit, neutraliteit, een immense ruimte en een bijzonder soort autoriteit, die vrij is van jou. Deze kwaliteiten zijn in een satsang aanwezig: niet-persoonlijke autoriteit, objectiviteit en neutraliteit.’

Als de kaarten weer terug in het doosje zitten, komt de eigenheid weer terug. Heb jij dat ook? ‘Nee, die shift heb ik niet meer. In alle jaren dat ik aan de voeten van de meesters zat, voelde ik wel degelijk alsmaar een shift: soms was er heel veel ruimte en vrede, en dan voelde ik weer een vernauwing, weer open, weer vernauwd. Op een gegeven moment was die schom-meling eruit, het hele onderwerp verdween. Alle verschil was niet meer, alleen open, aandachtige aanwezigheid. Het is een prachtig voorbeeld wat je geeft, waarmee je uit eigen ervaring weet wat een vrijheid het geeft om niemand te zijn. Je weet dus wat het is, en dat kun je áltijd leven, laten groeien en laten rijpen.’

Het zou mooi zijn als je die beleving doorlopend ervaart!‘Je inzet voor je ontwaken geeft steeds meer toegang tot ‘al’. Je erkent dat er niets buiten je is, dat je alles bent, wat hetzelfde is als niets. Je hoeft alleen maar het basis-misverstand te doorzien, het geloof iemand te zijn. Meditatie is een opstap, satsang is een opstap waarin je wezen wordt gelouterd in de erkenning dat alle denkbeelden trans-parant zijn en voorbijgaand. Op een gegeven moment komt heelheid in je tot ontwaken.

Het einde van je innerlijke reis, het einde van onrust en lijden in een twijfelloze realisatie dat je nooit afgescheiden bent geweest van de perfectie van totaliteit. Eigenlijk leven we mentaal, met vergelijkingen, commentaren, plaatjes. Dat blijkt dan een kaartenhuis dat met het ontwaken in duigen valt.’

Er is zo veel tot onze beschikking ter ontwikkeling van onszelf:

62 63

62

cursussen, trainingen, opleidingen, therapieën... ondertussen ligt het ‘gewone leven’ stil. Is het de angst om in je kracht te gaan staan? ‘Lééf gewoon, maak niet langer een verschil tussen je ‘spirituele leven’ en je ‘gewone leven’. We zijn overgecultiveerd met cursussen, oplei-dingen en coaching. Invalideert het je of bekrachtigt het je? Je hebt nu Nordic Walking, lopen met twee stokken, kun je op cursus. Kom op! Leef je eigen kracht en vertrouw op jezelf. Het is mode om steeds van therapie naar therapie te gaan, van cursus naar cursus; meer, nieuw, anders en beter. Laat het aangebodene je niet verlammen, maar be-krachtigen en maak het je ook daadwerkelijk eigen.

Ik ben er voor mentaal stabiele mensen. Als mensen dat nog niet zijn wanneer ze komen, dan komt dat wel met wil en moed. Daarna gaan we verder. Overigens is dit allesbehalve therapie. Het is het einde van zelfverbetering en werken aan jezelf, het begin van stevig staan en diep buigen voor de wil van het bestaan. Ben je bereid de sprong te maken waarmee je je referentiekaders achter je laat van voelen en weten? Ben je bereid om telkens net voorbij je grenzen te gaan, je grenzen gemaakt van ideeën en angst, en jezelf ten diepste betreden, in grote aanvaarding en kwetsbaarheid? Wat ik vaak hoor is: ‘Maar ik vind het zo eng!’ Dan zeg ik: ‘Leuk is niet meer aan de orde. Kom op, je kúnt het!’ Dat is wat ik voortdurend tegen mensen zeg en wat jij als leraar tegen de kinderen zei.’

Ik zie dat veel ouders dat lastig vinden in de opvoeding van hun kind. Kinderen moeten het altijd fijn hebben. ‘Nee’ zeggen, of zeg-gen dat er nog even gewacht moet worden is lastig. ‘In deze tijd is alles gericht op het onmiddellijke bereik, de onmid-dellijke vervulling van alles. Het is moeilijk in deze tijd om geduld te oefenen en te accepteren dat je iets moet verwerven, dat je ergens in moet rijpen. We zijn zo op instant.’

63

Dat kan niet instant?‘Je bént al vrij, het is nú beschikbaar, maar kan je systeem het ontvan-gen? Daar zouden wel eens grote brokken van kunnen komen. Er zijn ‘zekeringen’ waardoor je systeem de grenzeloze openheid beetje bij beetje kan toelaten. Gelukkig maar, het is anders veel te groot, je dient te rijpen om volkomen te kunnen ontvangen.’

Hoe help jezelf en anderen om daarin een omslag te maken?‘Misschien is er geen groter geschenk dan het leven. Als je vrede en vreugde leeft, ontstaat er nieuwsgierigheid: hé, wat heb jij wat ik niet heb? Mijn studenten vertellen mij vaak dat zij in hun werk en vrien-denkring velen inspireren, enkel door hun helende onverdeelde aan-dacht. Het gaat niet zozeer om woorden, eerder om een kwaliteit van zijn.

Dienstbaarheid kan alle vormen aannemen. Ik ken een meisje dat niets liever wilde dan bij haar leermeester zijn, maar dat kon niet, ze moest geld verdienen. Ze werkte in een pizzeria en zij moest de pizza’s van de keuken naar de tafels brengen. Iedere pizza die zij opdiende voorzag zij onderweg van een gebed. Dat vind ik mooi; zij behoudt haar focus, geeft een subtiel geschenk en niemand hoeft het te weten. Onverdeelde aandacht is een kwaliteit waarmee je handelingen van-zelf vervuld zijn van dienstbaarheid. Het kan de wijze zijn waarop je eten bereidt. Als je dat met aandacht en enthousiasme doet, dan krijgt de maaltijd iets extra’s. Het kan alles zijn. Eer wat is, wees met wat is! Eer wat waar is en kom tot dankbaarheid. In al dat graaien waar we over spraken, is helemaal geen dankbaarheid. Het is ondermijnend, voor anderen, maar vooral voor jezelf. Alles krimpt in het graaien. Er is alleen maar het onuitputtelijke tekortbesef, dat met geen winkelen, met niets, te dempen is.

Dankbaarheid is je makkelijk eigen te maken: schrijf bijvoorbeeld ’s avonds voor je naar bed gaat in een schriftje waar je die dag dank-

64 65

64

baar voor bent geweest. Dan wordt je hart meteen warm, je vergeet je tekort en je brengt je aandacht bij die vlucht ganzen die je hebt gezien, bij de verrukking van je kopje koffie, bij de vertrouwensvolle kinder-hand in de jouwe...Wees dienstbaar aan wat je gegeven is, aan je potentie en je hartsver-langen. Dit zal je vervullen met dankbaarheid.

Echte dienstbaarheid is vrij van geven, het is een overstroming. Regen valt, rivieren vullen zich en stromen uit in de oceanen, wolken vormen zich en schenken weer regen. Echte dienstbaarheid is totaal, is niet langer verdeeld in een: hier ben ik, – en daar is de rest van de wereld. In je ontwaken zie je dat er nooit iets of iemand is geweest die afge-scheiden is van het totaal. Je ziet dat er alleen maar een misverstand was waarin je geloofd hebt. Dan valt alles op zijn plaats. Ontwaken betekent dat je natuurlijk wordt, dat je heel gewoon wordt, dat je niets meer hoeft te bewijzen of te verdedigen of aan te tonen. Dan daalt er vrede in neer.’

Kun je vanaf dat moment alleen nog maar dienstbaar zijn?‘Er is geen keuze. Het basisbesef van een vermeend tekort is helemaal weg. Er is een geloof geweest in een fundamenteel misverstand, de waan dat je afgescheiden zou zijn van een totaal, de waan iemand te zijn. Maar er is nooit iets anders geweest dan het totaal, en daar voegt je hele leven zich weer in. Zij die ontwaakt zijn, zijn twijfelloos, angst-loos, zorgeloos en speels. Ze hebben dezelfde momenten van ongeduld als ieder ander, zijn soms even niet zo aardig, dat kan allemaal, maar ze zijn niet langer meer geïdentificeerd. Dat is een gigantisch verschil, dat je niet geïdentificeerd bent met wat je ook maar ervaart. Er zijn geen verboden gedachtes en gevoelens meer. Alle gedachtes en gevoe-lens kunnen vrijuit oprijzen en weer verdwijnen. Ontwaakten hoeven niet langer meer iets te zijn, iets speciaals, zij hoeven niets meer te be-wijzen of te verdedigen. Zij hoeven niet langer meer gezien te worden, dat hebben zij zelf al gedaan. Zij zijn gewoon, heel gewoon, zó bevrij-

65

dend! Ontwaken kan alle kenmerken en vormen aannemen. Dat is nou zo prachtig. Het leven zelf met zijn talloze facetten, als een diamant.’

‘Alle aanwijzingen kunnen zowel verhelderen als opnieuw versluieren. Het gaat om wat voor jóuw wezen het meest openend en vruchtbaar is. Focus is belangrijk gereedschap, dienstbaarheid ook. Zingeving is dat ook, tot op zekere hoogte, want uiteindelijk vallen alle concepten ondersteboven. We willen graag dat het leven zin heeft. Hoezo moet het leven dan zin hebben? Opnieuw een verborgen aanname. Mis-schien heeft het leven wel helemaal geen zin. In je ontwaken vallen alle overtuigingen als een kaartenhuis in elkaar. Alles gaat onderstebo-ven. Alles. Wat overblijft is openheid, aandachtige aanwezigheid, vre-de, vreugde; het leven fris en nieuw, rustend in zichzelf. Wees bereid, en wees een licht voor de wereld.’

66 67

66

Over Prajnaparamita

Prajnaparamita: ‘Mijn grote liefde en eerste waar-

achtige voedingsbron was advaita vedanta wat mij

door mijn leer- meester Alexander Smit (discipel van

Nisargadatta) aangereikt werd in de jaren tachtig.

Alles las ik wat er op dat moment beschikbaar was

aan advaita geschriften. Met een grote intensiteit ben

ik een jaar of twaalf leerling van Alexander geweest.

Daarna ben ik een paar jaar bij Poonjaji (discipel

van Ramana Maharshi) geweest in India. Vervolgens

ben ik bij de van geboorte Amerikaanse ShantiMa-

yi terecht gekomen. Zij komt uit een eeuwenoude

Vedische traditie uit India; de Sacha Lineage. ‘Sacha’

betekent ‘waarheid in alles en allen, overal en te allen

tijden’. Van deze grote meesters heb ik gedurende

mijn bevrijdingsweg diep kunnen drinken.’

www.prajnaparamita.nl

67

68

Interview 7

Ongestructureerd, inhouds-

loos en onuitspreekbaar

Peter Fenner

De Australische Peter Fenner leefde negen jaar als Tibetaanse

monnik, om daarna zijn ervaringen met de academische

wereld te delen. Daar wordt hij inmiddels als een expert

beschouwd op het gebied van het toepassen en overbrengen

van het Aziatische non-duale denken. Hij promoveerde op de

filosofische psychologie van Mahayana Boeddhisme en werd

bekend met zijn ‘Radiant Mind’ cursus en de ‘Nondual Teacher

and Therapist Training’.

68

‘Ik heb het voorrecht nu al te doen wat ik de rest van mijn leven wil blijven doen. In grote lijnen komt het er op neer dat ik mijn eigen leed zo veel mogelijk beperk om anderen optimaal te kunnen helpen. Dat is alles. Ik moest eerst mijn vooringenomenheid met mijzelf zien kwijt te raken, door mijn eigen leven op orde te brengen. Pas daarna is de tijd en energie vrijgekomen anderen te helpen.Veertig jaar geleden werd ik voor het eerst door het boeddhisme ge-grepen. Het idee dat onze behoeften en begeerten de bron zijn van al ons leed sprak mij onmiddellijk aan. Het hebben van wat we niet wil-len, en het niet-hebben van wat we wel willen; dat is het recept voor al onze pijn, frustratie en ontevredenheid. Als we ons kunnen bevrijden van ons verlangen naar andere omstandigheden dan die waarin wij ons bevinden, ontdekken we een staat van ongeconditioneerde vrij-heid: nirvana. Dat is de staat waarin er geen verandering meer nodig is. Het pad daar naartoe bestaat uit het geleidelijk inperken en losla-ten van onze behoeften.’

Veeleisendheid‘De actualiteit van deze les wordt meteen duidelijk als we hem betrek-ken op de milieuproblematiek. Wij stellen eisen aan de aarde op grond van onze behoeften, met als gevolg dat het milieu in een hoog tempo aftakelt - en dat heeft weer tot gevolg dat de bestaande sociale en geo-politieke spanningen op de spits worden gedreven.De eisen die we stellen aan de buitenwereld zijn onder te verdelen in twee groepen: eisen aan anderen en eisen aan de planeet. De eisen die wij aan anderen stellen zijn de bron van onze onderlinge problemen en conflicten: in relaties, families en samenlevingen; tussen landen, rassen en religies. Wanneer we eisen aan anderen stellen, verwachten we van hen dat ze voldoen aan onze voorwaarden. Wij verwachten dat ze op een bepaalde manier zijn, of juist niet zijn.

Onze druk op anderen is vergelijkbaar met de onvoorstelbare druk die wij op ons milieu uitoefenen. Ook in dit geval denken we van alles

69

nodig te hebben voor onze voldoening. We zijn maar zeer beperkt in staat om gewoon bij onszelf te blijven, simpelweg te zitten en te genie-ten van het aanwezig-zijn zélf. In plaats daarvan willen wij vermaakt worden, afgeleid, geboeid. Wij gebruiken een enorme hoeveelheid natuurlijke hulpbronnen om ons op die manier marginaal tevreden te stellen. Kijk maar eens naar onze investeringen in sportevenementen, luxe auto’s, de nieuwste technologische snufjes, Hollywood-produc-ties, enzovoort. Als we de eisen die wij aan de buitenwereld stellen met slechts tien procent zouden verminderen, zouden we in een ande-re, onherkenbare wereld leven.

Op dezelfde manier zouden onze onderlinge relaties onherkenbaar veranderen wanneer de bron van onze voldoening van binnenuit komt. Het mooie is dat wij tot zo’n verandering in staat zijn, door tevreden te rusten in onszelf. We kunnen het afleren om steeds naar buiten te treden, op zoek naar emotionele voldoening en begeerlijke zinnenprikkels. Het meest volmaakte plezier is te danken aan de mo-gelijkheid volledig tevreden te zijn met alles, precies zoals het is.’

Duurzaam denken‘Er zijn voorbeelden te over van onze veeleisendheid. Ons milieu moet duur betalen voor de normen die wij hanteren voor ons lichamelijk welzijn. Wij besteden veel geld en tijd aan ons uiterlijk: we moeten de juiste kleren dragen en doen ons best er zo jong en aantrekkelijk mo-gelijk uit te zien. We willen optimaal gezond zijn, tot het moment van onze dood, en lijken er zo’n beetje alles voor over te hebben om het ouder worden tegen te werken en het leven te verlengen.Wat zou het een opluchting zijn als we vrede zouden hebben met het ouder worden, zonder ons aan een of andere illusie van eeuwige jeugd of onsterfelijkheid vast te klampen. Niemand gelooft erin en toch slok-ken die illusies zoveel van onze tijd en ons geld op. Het duurzame alternatief is in te zien dat we allang alles in huis heb-ben om tevreden te zijn, op een alomvattende manier. En dat is niet

70

zomaar een modieus idee. Vele grote spirituele meesters hebben ons door de eeuwen heen getoond hoe deze staat van zijn bereikt kan wor-den. Ze leefden die grote gelukzaligheid onder extreme leefomstan-digheden, zonder centrale verwarming of airconditioning, zonder de nieuwste gadgets en zonder toegang te hebben tot de meest geavan-ceerde medische hulp. Deze wijze mensen tonen hoe de reis van het ouder worden en sterven gemaakt kan worden zonder losgekoppeld te raken van het aanwezig-zijn in het moment. Voor hen was zelfs de dood een ‘niet-gebeuren’, zoals de zestiende Karmapa van Tibet zei op zijn sterfbed in 1981: ‘Niets gebeurt.’’

Onthechting‘Maar veel belangrijker is dat wij ons eigen experiment uit kunnen voeren, hier en nu. Want jij en ik zijn hier, op dit moment, samengeko-men. En in dit moment kunnen wij precies dezelfde realiteit ervaren als die grote geesten in hun leven. Het is hetzelfde aanwezig-zijn in het nu, dat zowel hen als ons in staat stelt gelijkmoedig te blijven als wij geconfronteerd worden met situaties die tot verwarring, obsessie, woede of angst leiden.

Het meest opmerkelijke is dat er niets voor nodig is om tot deze ont-dekking te komen. We hebben niet méér tijd nodig. We hoeven niet ergens anders te zijn, nog beter onderwezen te worden, of een specia-le cursus te volgen. Het enige wat we hoeven te doen is inzien dat we tevreden kunnen zijn, dat we in feite altijd al volkomen tevreden zijn. Om de volledigheid van dit moment te ervaren hebben we geen extra geld, andere partner of een ander lichaam nodig. Hier zijn we dan - jij en ik - in dit unieke, misschien een beetje vreem-de, maar moeiteloze gesprek. We begonnen met mijn beschouwing over boeddhisme in relatie tot het milieuvraagstuk en nu zijn we hier. Meer hebben we niet nodig.De schoonheid van dit moment is dat het moeiteloos en ongekunsteld is. De magie ervan is dat het ongrijpbaar en onuitsprekelijk is. We

71

kunnen niet zeggen wat ‘dit’ moment is. Het ontsnapt aan ons zonder een spoor achter te laten. Wanneer het opkomt, verdwijnt het tege-lijkertijd. We kunnen niet zeggen waar het vandaan komt of waar het naartoe gaat. Niet eens ‘waar’ dit is, behalve dan dat ‘dit’ is waar het is, waar dat ook moge zijn! We kunnen niet over ‘dit’ nadenken, omdat er niets is om over na te denken. Dat is precies wat de wijzen bedoelen wanneer ze zeggen dat ‘dit’ onuitspreekbaar is.

Zo kunnen we ook zien dat we geen angst zullen kennen als wij ‘hier’ zijn wanneer wij sterven. Als we ‘hier’ blijven, zal onze dood geen gebeurtenis zijn. Het sterfproces is niets meer dan een voortdurend laten gaan van alles: van ons lichaam, onze vrienden, onze bezittingen, onze herinneringen; de hele wereld zoals wij die kennen. Wanneer wij dood gaan, nemen we voorgoed afscheid van alles wat we kennen en komen nooit meer terug. Als wij dan ‘hier’ zijn - als wij vertoeven in onvoorwaardelijk aanwezig-zijn - kan alles om ons heen wegvallen; wij zullen ons niet langer aan iets hechten.’

Oefenen met niet-oefenen‘Hoe pakken wij dit aan? Hoe blijven wij verbonden met het ‘aan-wezig-zijn’, niet alleen nu, maar ook in de toekomst? Hoe cultiveren wij deze manier van zijn? Heel eenvoudig. Gewoon door ‘hier’ te zijn wanneer we maar kunnen. Op dit moment maken wij mooi van de gelegenheid gebruik. We voeren nog steeds dit gesprek met elkaar en dat heeft ons tot aanwezig-zijn in het nu gebracht. En kansen als deze zullen blijven komen.

Je bewustzijn van dit moment en erbíj blijven zorgt ervoor dat ‘dit’ op de voorgrond kan treden. Geleidelijk aan kan het zelfs ons uitgangs-punt worden. Wel moeten we goed in de gaten houden dat er geen oefeningen aan te pas komen. Jij heb de laatste paar minuten geen oefeningen gedaan, toch? En ik ook niet. Het is eerder een kwestie van herkenning dan van oefening. We herkennen wanneer er de mogelijk-

72

heid is om ‘hier’ te zijn en vervolgens herkennen we ‘dit’.

Deze kansen leren herkennen zorgt ervoor dat wij onze prioriteiten anders zullen stellen. Wij stellen onze doelen niet langer af op onze bezorgdheid over ons lichaam, onze financiën, onze relaties. We zien in dat in het nu wij geen extra nullen op onze bankrekening nodig hebben. Ons voornaamste doel wordt om door te gaan met ‘hier’ te zijn. En dan bedoel ik niet deze fysieke locatie, maar deze staat van bewustzijn waarin het niet eens mogelijk is om een gemis te voelen, of om te voelen dat er iets niet goed zit, of dat het nog beter kan.

Met de tijd wordt het contrast steeds helderder. Als we dan voor de keus gesteld worden om óf ‘hier’ te blijven voor de rest van ons leven, óf om meer spullen te vergaren, óf om onszelf jong en mooi te houden, is de keuze duidelijk. Het is een keuze tussen onvoorwaardelijke te-vredenheid en het ge-heen-en-weer dat gepaard gaat met een continu jagen op vluchtige ervaringen.’

De gedeelde beleving‘De plek die wij nu aan het verkennen zijn, is waar wij altijd zijn. Het is nooit een andere plek. Ook al word ik hier in Amsterdam geïnter-viewd, en zit jij dit weet ik veel waar te lezen, we ontmoeten elkaar ‘hier’. In een ruimte waar wij toegang krijgen tot een bewustzijn dat onze individuele omstandigheden ontstijgt, maar niet ontkent. Het is een overstijgende, transcendente staat van bewustzijn, maar niet transcendent op zo’n manier dat het ons onthecht van de realiteit van ons bestaan. We zijn volledig aanwezig ten opzichte van elkaar, hier en nu. Tegelijkertijd hebben we toegang tot een staat van bewustzijn die helemaal niets te maken heeft met ons, die tijdloos is en die niet beperkt wordt door onze geografische locatie.Het is dezelfde staat van bewustzijn waarmee alle wijzen bekend wa-ren, en van waaruit zij hun leven leidden. En wij zijn er nu ook: voor-zichtig tasten we het af, leren ons ermee te verbinden, en hoe wij het

73

kunnen uitbreiden. Er zijn mensen geweest die hun hele leven vanuit deze plek geleefd hebben, maar zelfs al zouden we het maar één keer-tje mee mogen maken, dan nog is het weten dat deze staat van zijn mogelijk is de grootste zegen die ons kan overkomen. Waarom? Omdat het ons een nieuw kader oplevert van waaruit we alles opnieuw kun-nen overzien. We zeggen: ‘Aha! Dus het gaat niet alleen maar om mijn carrière?! Het gaat er niet om de juiste partner te vinden?! Het gaat er niet alleen om mijn kinderen perfect op te voeden?!’ Sommige van die dingen zijn misschien wel onderdeel van ons leven, maar het leven houdt ook in dat we weten hoe wij het ongestructureerde tijdloze aanwezig-zijn, dat iedere cultuur en ieder individu overstijgt, kunnen betreden. Dit is de enige zijnsstaat die wij werkelijk met elkaar kunnen delen en waarin we allebei precies weten waar de ander is. Er is geen ruimte voor misverstanden. Ik hoef jou niet te vragen wat je met ‘dit’ bedoelt. Je hoeft mij ook niet te vragen wat ik bedoel, we weten dat dit voorbij-gaat aan onze persoonlijke interpretaties.’

Waar hebben we het over?‘Als lezer heb je nu twee opties. Óf je snapt waar we het over hebben, óf je volgt het niet meer. Het is niet moeilijk om ‘hier’ verdwaald te raken; dat is wat er gebeurt wanneer je continu probeert te begrijpen wat ‘dit’ is. Het willen weten, het willen begrijpen is soms als een berg die je moet beklimmen of waar je je doorheen moet bikken, voordat je ‘hier’ tot rust kunt komen. Het is je gewoonte om te willen weten, en je denkt dat wanneer je niet kunt weten wat dit is, je je er ook niet toe kunt verhouden.De voornaamste leidraad in mijn leven is dat ik alles doe wat ervoor nodig is om hier te kunnen vertoeven. Dat is niet hetzelfde als niets doen. Als je niets doet, passief blijft, dan eist de wereld je aandacht van-zelf op, toch? Die dringt zich aan je op in de vorm van mislukte relaties, problemen met je gezondheid, financiële problemen, enzovoort. Wanneer je geen aandacht besteedt aan je carrière, je verantwoorde-

74

lijkheden ten opzichte van je ouders, kinderen en je lichaam loopt het vanzelf mis. Je beleving van het pure aanwezig-zijn zorgt ervoor dat je beter afge-stemd bent op wat er in de wereld gebeurt, op een bepaald niveau. Je kunt meteen zien wat er allemaal nodig is met betrekking tot je omge-ving, je lichaam, je relaties en geld, zodat je meer tijd door zult kunnen brengen in deze ultieme staat van zijn, die buddhamind heet.’

Dit-heid‘In die ongestructureerde staat zelf vindt geen activiteit plaats. En toch gebeurt er op dit moment van alles. Er gebeurt een boel in ons ge-sprek, terwijl we tegelijkertijd rusten in het aanwezig-zijn. Bovendien is het een erg creatief gebeuren, omdat ik geen idee heb wat ik het volgende moment ga zeggen. Ik heb er ook geen idee van hoe jij op mij zult reageren, of ik op jou en dat maakt het tot een dynamisch geheel, terwijl er tegelijkertijd ‘niets’ gebeurt. Onze communicatie en de stilte van het onverstoorbaar aanwezig-zijn gebeuren tegelijkertijd. Zo zijn er dus twee verschillende dimensies waarop wij kunnen afstemmen. Er is de dimensie van beweging en activiteit, van de woorden die aan mijn lippen ontsnappen. Dat is overduidelijk. Maar we kunnen ook afstemmen op het ‘veld’ van het aanwezig-zijn, waarin dit alles zich afspeelt.

Dit aanwezig-zijn is als een spiegel: het weerspiegelt wat er allemaal gebeurt, maar verandert zelf niet door wat het weerspiegelt. De enige kanttekening bij het gebruiken van woorden als ‘veld’ of ‘spiegel’, of wat voor een woord dan ook, is dat mensen er associaties bij hebben. De kunst is om de ongestructureerde dimensie van dit moment te duiden aan de hand van woorden waaraan geen associaties kleven. Elke associatie levert iets op om over na te denken. Daarom gebruiken sommige tradities woorden als ‘zulk-heid’ of ‘dit-heid’. Het mooie van een woord als ‘dit-heid’ is dat het naar ‘dit’ wijst, en verder niets.Deze staat van zijn is ongestructureerd en inhoudsloos. Dat betekent

75

dat wij dit aanwezig-zijn nooit kunnen begrijpen. Het is niet als object beschikbaar voor onze kennis. Dat wat we kunnen begrijpen, bestude-ren, dat waarover we kunnen theoretiseren en schrijven zijn de objec-ten in ons bewustzijn: zintuiglijke fenomenen, gedachten, gevoelens. We kunnen alleen natuurkundige en psychologische theorieën be-denken over de aard van de gestructureerde werkelijkheid, maar het ongestructureerde bewustzijn zelf kan niet worden gekend.’

Prajñāpāramitā‘Er gebeurt iets bijzonders in dit gesprek. Het gedraagt zich anders dan de meeste gesprekken. We kunnen voelen hoe wij de informatie mentaal anders verwerken. We kunnen de energie in ons lijf voelen stromen. We zijn ons bewust van de verschillende fenomenen, de veranderingen die zich voltrekken op het gestructureerde niveau, de mentale, emotionele en fysieke invloed die het op ons heeft. Het on-derzoeken van het bewustzijn, zoals we dat nu aan het doen zijn, kan allerlei bijzonder plezierige gevoelens opleveren, waaronder verwon-dering en enthousiasme. Dat is geweldig, en dat kun je gewoon toe-laten. Tegelijkertijd zien we in dat ons enthousiasme niets te maken heeft met ‘dit’. Opwinding komt en gaat. Wanneer het enthousiasme wegebt, kunnen we helemaal goed afstemmen op hoe ‘dit’ ervan ver-schilt, omdat ‘dit’ niet iets is dat we kwijt kunnen raken. Er is niet iets om te verliezen. En hier zijn we weer, bezig een dimensie van ons bestaan te duiden die over het algemeen ontoegankelijk is voor de meeste mensen.Waarom doen we dit? Nou, we zijn niet echt iets aan het doen. Deze overstijgende dimensie van zijn is er gewoon. Het is niet een ‘ding’, maar toch is het er, en wijzen wij ernaar, omdat het kan. De meeste mensen missen het omdat het onzichtbaar is. We kunnen het niet horen, we kunnen het niet aanraken, of er zelfs maar over nadenken. Dat maakt het nogal gemakkelijk om te missen. En toch, niets is een-voudiger dan dit: er hoeft niets te veranderen, we hoeven geen extra werk te verrichten. Als je de woorden van de wijzen uit het verleden

76

leest, zie je dat ze ‘dit’ wisten. Zij waren hier, op exact dezelfde plek. Ze gebruikten alleen andere termen, zoals ‘primordiaal bewustzijn’, of ‘het ontwaakte denken’. In het Sanskriet heet het prajñāpāramitā en dat betekent ‘transcendente wijsheid’.Eigenlijk is alles wat we doen erop gericht om hier te zijn, omdat hier het pad stopt. Er is geen verdere weg voor ons te gaan; het werk is ge-daan. We zijn er, hier, op de plek die het ultieme doel is van al het men-selijk leven op ieder gebied. Van het voeren van oorlog tot het aangaan van een relatie of het vergaren van miljoenen euro’s, wat het ook is: het is er allemaal op gericht om hier te zijn, om tot het punt te komen waar het spel uit is: waar we oprecht kunnen zeggen dat we klaar zijn. En daar zijn we nu. We zitten op de top van de berg, er is geen hoger punt te bereiken. En wat het allermooiste is: het is niet eens een over-winning, het heeft ons geen enkele moeite gekost.’

Ongelooflijk‘Er komt een punt waarop je dit niet zult geloven. Dan zul je denken: Ja, ho eens even, er zijn allerlei belangrijke dingen die ook moeten gebeuren! Je zult ‘dit’ vergeten en er gaan allerlei dingen, waarvan je overtuigd bent dat ze je aandacht verdienen, de kop opsteken. Je zult denken dat we de staat van aanwezig-zijn verloren hebben, maar in feite is er helemaal niets om te verliezen. ‘Dit’ ontstijgt het domein van winst of verlies: je hebt niet iets erbij gekregen, en toch ook weer wel. Dat is de paradox.Er is niets om voort te laten duren, niets om aan vast te houden. Als je gaat denken in termen van het vasthouden of verlengen van ‘dit’, dan is het niet langer ‘dit’, maar iets anders. Het enige wat je nu hoeft te doen is genieten van hoe ‘dit’ zich volautomatisch voltrekt. Als je de behoefte om ‘dit’ te laten voortduren voelt, zie je meteen dat er niets is om voort te laten duren en op die manier duurt het voort.’

77

Over Peter Fenner

Peter Fenner (1949) werd geboren in Australië en

heeft zich toegelegd op het overbrengen van het

non-duale denken. Hij schreef vele boeken, houdt

retreats in Australië, USA, Europa, India en Israël.

www.radiantmind.net

78

Interview 8

Volledig vrijAnnette Raaijmakers

Na jaren als psychotherapeut te hebben gewerkt, kwam

Annette Raaijmakers in aanraking met bepaalde teksten uit de

advaita vedanta. Die ontdekking en de toepassing ervan in haar

praktijk waren voor haar de aanzet voor een bredere kijk op de

psycho- en gedragstherapie. Zij schreef een trainingsparcours

op basis van die principes en dat resulteerde in het boek

Volledig Vrij, met voorbeelden uit de praktijk en oefeningen

voor mensen op zoek naar hun kern. Annette in gesprek met

Engelien Scholtes.

79

‘Als je als kind het gevoel had dat je door je ouders niet ‘gezien’ werd, kan het zijn dat je in je leven nu steeds mensen om je heen kiest die jou ook nu niet ‘zien’. Pas op het moment dat je echt aandacht hebt voor wie jij bent en onderkent wat je wensen en verlangens zijn, kom je bij je wezenlijke kern,’ aldus Annette Raaijmakers.

Hoe ben je als psychotherapeut verbonden geraakt met de princi-pes van de advaita vedanta?‘Ik word al sinds mijn jeugd geïnspireerd door oosterse stromingen, met name door de advaita vedanta. Jarenlang werkte ik als psycho-therapeut bij het Riagg in Helmond en van 1982 tot 1992 had ik een bloeiende eigen psychotherapiepraktijk. In die tijd is bij mij de behoef-te gegroeid om een training te gaan geven die op een nog effectievere manier mensen zou kunnen helpen bij hun zoektocht naar zichzelf.Toen wilde het toeval dat ik bij mijn dierbare vriend Just Bendien op bezoek ging en ik hem op zijn terras vond, waar hij een boek zat te le-zen met de titel: ‘Ik Ben’. Ik bladerde het door en werd bevangen door een vreemde opwinding. Daarna ben ik er ogenblikkelijk naar op zoek gegaan. Ik heb stad en land af moeten reizen om dat boek van Sri Nis-argadatta Maharaj te vinden. Toen ik het uiteindelijk in mijn handen had, voelde het alsof ik een schat had gevonden.

De kern van de advaita vedanta - want daarom draait het in dat boek - richt zich op diegene die je in wezen bent. Dat is precies wat ik met mijn cliënten in psychotherapeutische zin wilde bereiken. Het boek raakte mij diep in mijn hart en met een dreun realiseerde ik me dat ‘ik’ nooit geboren was en nooit zou sterven. Het gaf mij een eerste besef van mijn oneindigheid. Waarom zou ik me nog ergens tegen verzetten? Ik ervoer een innerlijke rust die me nooit meer heeft verlaten. En terwijl mijn praktijk bloeide, en mijn wachtlijst gestaag langer werd, ontstond in mij langzaam maar zeker de Core Management Training.Het uitgangspunt voor deze training waren de woorden van Sri Nis-argadatta Maharaj en mijn eigen ervaringen als psychotherapeut. Het

80

moest een individuele ervaringstraining worden, waarbij je kon leren je vrijwíllig te identificeren. Door mijn contacten met mensen die geïn-teresseerd waren in spiritualiteit, ging ik inzien dat psychische proble-matiek een belemmering kan zijn bij onze spirituele zoektocht. Deze ontdekking heeft mij geïnspireerd een training te ontwikkelen waarbij de elementen van psychologie en spiritualiteit samenkwamen. Zestien jaar geleden begonnen we deze vijfdaagse training te geven en inmid-dels hebben er meer dan duizend cursisten aan deelgenomen.’

Wat doe je in de training?‘In dit vijfdaagse traject leren de cursisten zichzelf kennen en krijgen zij handvatten om te leren omgaan met hun gedachten, oordelen, gevoelens en identificaties. De uitgangspunten zijn voor een deel ge-baseerd op de advaita vedanta en voor een deel op de uitgangspunten van de westerse filosofie en psychologie. Je leert hoe je getuige kunt zijn – een waarnemer – van alles wat zich voordoet. Doel hiervan is dat je jezelf met behulp van oefeningen kunt losmaken van je ‘oude’ verhaal, zodat je gaat zien wie je werkelijk bent.’

Heb je een voorbeeld uit je praktijk?‘Het is een tijd in de mode geweest mensen aan te moedigen hun emo-ties te uiten. Dit idee werd vaak kracht bijgezet door cliënten tijdens be-paalde therapieën op kussens te laten slaan of hard te laten schreeuwen. De gedachte daarachter was dat mensen door het uiten van hun oude, onverwerkte emoties deze emoties achter zich konden laten. Deze aanname berust echter op een misverstand. Expressie van een emotie staat niet automatisch gelijk aan het ervaren van een emotie. In een bepaald opzicht lijken expressie en onderdrukking zelfs op elkaar, omdat beide er juist voor zorgen dat een emotie niet ervaren wordt. Gevoelens zullen er altijd zijn. Soms is het goed om ze te uiten en soms niet.Naast onderdrukking en expressie is er een derde manier om met emoties om te gaan. Daarbij gaat het er vooral om dat je een emotie

81

83

ervaart zonder dat die met je op de loop gaat. Op het moment dat je een emotie kunt waarnemen zonder je er volledig mee te identifice-ren, ben jij degene die bepaalt wat je met die emotie doet.Vaak beoordeel je emoties en bestraf je jezelf voor emoties die bij je opkomen. De oordelen tuimelen over elkaar heen. Zij variëren van ‘stel je niet aan, er is niets om bang voor te zijn’, tot ‘ik mag niet huilen, want wat zullen anderen van mij denken.’Voor sommige mensen betekent deze training een bevrijding van oude beperkende patronen en een leerschool hoe om te gaan met hun gedachten en emoties. Zij worden ‘zichzelf ’ en gaan keuzes maken die bij hen passen. Voor anderen is het een spirituele ervaring, waarbij zij door ‘leegte en volheid’ te ervaren kunnen komen tot non-dualiteit. Doordat de training individueel is, is de ervaring voor iedereen anders.’

Waarom heb je dit boek geschreven?‘Mijn cursisten vroegen steeds naar een boek waarin ze het nog eens konden nalezen. En mijn trainers zeiden: ‘Schrijf nu eens op wat je allemaal weet’. Het kwam er niet van. Ik dwing mezelf nooit dingen te doen. Ik wacht tot het juiste moment er is en dat moment komt altijd. Als het niet komt is het kennelijk niet nodig en dan is dat ook goed.Anderhalf jaar geleden dacht ik ineens dat het leuk zou zijn om een gids te maken. Ik hoorde mensen zeggen dat ze allerlei boeken lazen over spiritualiteit, maar dat ze dan vaak met een onbevredigd gevoel bleven zitten. Dit inspireerde mij en daarom wilde ik een gids schrij-ven waarbij mensen ook de mogelijkheid hadden om oefeningen te doen. Om datgene waarover ze net gelezen hadden te kunnen ervaren in oefeningen. Tegelijkertijd wilde ik hen de mogelijkheid bieden in een workshop de oefeningen te doen. Dus ik begon en schreef drie hoofdstukken. En legde het weer weg. Ongeveer negen maanden later stond ik op een dag op, liep naar de computer en maakte het boek in drie maanden tijd af. Het was klaar. Het boek gaat over Vrijheid. Ieder-een wil vrij zijn, maar betekent vrijheid verlost zijn van een relatie,

82

van werk veranderen, met pensioen gaan of doen waar je zin in hebt? De vrijheid waar ik over spreek is niet gebonden aan omstandighe-den. Vrij zijn betekent voor mij: vrij zijn van onvrijwillige identificatie, hetgeen in het boek uitgebreid aan de orde komt. De subtitel is ‘Een gids voor bewust zijn’. Door bewust te zijn zullen de gebeurtenissen in het leven niet veranderen. Dezelfde dingen blijven gebeuren, maar de wijze waarop deze ervaren worden, zal anders zijn.’

Is je boek een neerslag van je praktijkervaringen?‘Het bevat aspecten van de training en van ervaringen met mijn cliën-ten en cursisten. Ik pretendeer niet de waarheid in pacht te hebben. In mijn boek zul je lezen dat de waarheid niet bestaat. De waarheid ligt altijd in de ogen van de waarnemer. Mijn doel is geweest een gids te schrijven waarmee ik mensen op weg help bij de zoektocht naar wie je werkelijk bent. Op het moment dat het licht niet meer wordt vertroe-beld en het helder kan schijnen, zul je in staat zijn een leven in vrijheid te leiden. Ik weet dat het kan.

Je kunt steeds een hoofdstuk lezen en daarna de oefening doen die erbij hoort. Of het na ieder hoofdstuk even wegleggen en de inzichten tot je door laten dringen. In het boek geef ik beschrijvingen van veel voorkomende problemen van en tussen mensen. De inzichten die de voorbeelden en de oefeningen je geven, zullen je helpen om je eigen leven onder de loep te nemen. Je leert aspecten van jezelf kennen die je zullen verrassen, verbazen of soms zullen tegenvallen.’

Is het genoeg om alleen het boek te lezen?‘Hoe vaak komt het niet voor dat je na het lezen van een boek inzich-ten krijgt, en je je direct daarna afvraagt: ‘Wat nu?’ Ik heb het vertrou-wen dat het dit keer anders kan gaan. Misschien ervaar je een drempel om aan de oefeningen in dit boek te beginnen, maar juist door de oefeningen te doen kan er daadwerkelijk iets veranderen in je leven. Je kunt daardoor leren hoe je op een andere manier om kunt gaan met

83

wat zich in je leven voordoet. Wanneer je de lessen uit het boek goed tot je door laat dringen en de oefeningen doet, zal dat je helpen een leven te leiden in vrede met jezelf. Uiteindelijk is dat waar het om gaat. Een leven in vrijheid, waarbij je net als ik kunt zeggen: het licht is aan. Jezelf niet zo te bekritiseren. Je-zelf goed te vinden zoals je bent. Het universum waarvan we allemaal deel uitmaken zorgt dat de dingen vanzelf op je pad komen. Hoe stiller en rustiger je bent, hoe minder overtuigingen je hebt. Als je zonder oordeel bent, komen de dingen op het juiste moment in je leven.’

84

85

Over Annette Raaijmakers

Annette Raaijmakers (1949) is psychotherapeut

(NVVP) en directeur van Instituut Core, dat zij samen

met Fokko Ketel oprichtte. Haar jarenlange ervaring

met coaching en psychotherapeutische consulten

alsook haar verbondenheid met de advaita vedanta

vormen het uitgangspunt van de specifieke wijze

waarop zij trainingen geeft.

www.instituutcore.nl

86

Interview 9

Het leven is zo mooi als het onverwachts is

Paul Smit

Cabaret en advaita. Niet echt een voor de hand liggende

combinatie. Bij cabaret draait het vaak vooral om ego’s, terwijl

advaita daar niets mee heeft. Toch weet Paul Smit (1976) deze

twee heel goed te combineren. Elvera van ‘t Klooster sprak

met hem over cabaret, bewustzijn, schuldgevoelens en de 7

supercompetenties.

Van beroepsmilitair naar non-dualistische cabaretier, dat ligt niet zo voor de hand. Hoe ben je gekomen waar je nu bent? ‘Daar is veel aan vooraf gegaan. Ik heb de havo gedaan; de rationele informatie die ik daar kreeg vond ik niet zo boeiend. Daarna ben ik twee jaar beroepsmilitair geweest bij de Lucht Mobiele Brigade. Ik kon naar de commando’s overstappen, maar dat voelde niet goed. Het leger verhardde me en na die twee jaar had ik het wel gezien. Ik weet niet eens precies meer hoe het idee ontstond, maar ineens zat ik in de schoolbanken om Culturele en Maatschappelijke Vorming te studeren. Dat was een enorme verandering. De ene week lag ik nog met allemaal mannen op oefening te schieten, een week later zat ik in een klas met vijfentwintig vrouwen. Een cultuurschok! In het leger was ik gewend dat iedereen altijd keurig op tijd was, dus ik zat vijf minuten voor de les met mijn pen en boek klaar. Hier kwam zelfs de leraar te laat. Dat was voor mij echt ondenkbaar! Uiteindelijk ben ik afgestudeerd op de evolutie van het menselijk bewustzijn. Mijn scriptie ging over de ontwikkeling van het bewustzijn van de mens en hoe karma en reïn-carnatie hierin een rol spelen. Dit kwam al heel dichtbij de non-dua-liteit, ook wel advaita genoemd, terwijl ik er toen nog nooit van had gehoord. Dat kwam pas later.

Na mijn studie ben ik festivalorganisator geweest en heb ik een IT-be-drijf gehad. Dat bedrijf liep heel goed, maar ik kwam in contact met cabaretier Guido Weijers, en dacht: wat hij doet, is veel leuker. Ik heb mijn bedrijf verkocht en hoopte van dat geld een jaar te kunnen leven. In dat jaar moest het gaan lukken met cabaret. En dat gebeurde. Eerst heb ik twee jaar in het undergroundcircuit opgetreden, waar ik het vak leerde. Toen kon ik naar Mojo-theater en heb ik drie jaar getoerd. Inmiddels heb ik dat ook wel weer gezien. Wat ik nu doe is het mixen van filosofie met cabaret. Soms is dat een show van een uur, soms een training van een halve of een hele dag. Dat verschilt.’

8786

Hoe ben je in aanraking gekomen met advaita? ‘Zes jaar geleden ging ik op een dag naar de stad om een spijkerbroek te kopen. Ik fietste langs een boekwinkel, ineens voelde ik de drang daar naar binnen te gaan. Het eerste boek dat ik oppakte was ‘Wie zoekt, zal niet vinden’ van Ram Tzu. Ik las een stukje en het raakte me. Ik kocht het en ben thuis meteen in bad gegaan, met het boek. Ik raak-te geëmotioneerd, moest zelfs huilen om wat ik las. Al kon ik er nog niet helemaal bij, ik voelde een bepaalde trigger en herkenning. Daar-na ben ik me verder gaan verdiepen in wat Ram Tzu zei en zo ontdekte ik de boeken van Tony Parsons, Ramana Maharshi en Ramesh Balse-kar. Ik slurpte die informatie op. Rationeel begreep ik het heel snel, maar het meteen integreren in mijn leven, dat ging niet. Langzaamaan ontwaakte ik. Zo noemen ze het proces dat je de illusie gaat doorzien en inziet dat je geen individu bent die het leven stuurt, maar dat het leven jou stuurt. Een grote overgang; mijn ego moest er echt aan wen-nen. Die had zijn leven lang gedacht dat ie alles onder controle moest houden, dat ie overal aan moest trekken om te krijgen wat ie wilde. En dan opeens blijkt het allemaal een grap. Ik heb anderhalf jaar nodig gehad om mijn oude overtuigingen geleidelijk aan los te laten. Tijdens dat proces kwamen oude pijntjes naar boven, onverwerkte dingen. Na die periode zat de non-dualiteit in mijn systeem. Niet dat alles daarna compleet veranderde, het leven gaat gewoon door. Maar de beleving is anders, meer ontspannen, en het leven is lichter.’

Wat is non-dualiteit?‘Wij denken dat er miljarden individuen zijn met een eigen wil. Vol-gens de non-dualiteit is er één bewustzijn dat alles aanstuurt. We zijn allemaal acteurs in een film. In die film lijkt het dat ik ik ben en jij jij. Dat líjkt zo. Het verschil tussen jou en mij is een idee, een gedachte. Dat is voor veel mensen lastig te bevatten. Je leven lang geloof je dat je een individu bent dat alles maar in de hand moet houden. Einstein zei ook al dat onze individualiteit optisch bedrog van ons bewustzijn is. Ik leg het vaak uit aan de hand van de zon en de aarde. Als ik jou vraag:

88

hoe zit het met de zon en de aarde? Dan antwoord je waarschijnlijk dat de zon om de aarde draait. Ik zie het zelf, ik kan het aanwijzen. Honderd procent zeker. Als je uitzoomt, en van bovenaf kijkt, zie je het precies andersom. Dat is met de non-dualiteit ook. Het lijkt alsof jij een individu bent, maar als je uitzoomt, zie je dat niet jij het leven stuurt, het leven stuurt jou. En als je beseft: alles gaat zoals het moet gaan, valt alle verzet weg.

De kwantumfysica ontdekte overigens al dat er slechts één energie is, die alles aanstuurt. Ook onze hersenen. Eerst is er de handeling, pas daarna volgt ons zelfbewustzijn. Neem bijvoorbeeld autorijden. Je bent vol automatisch aan het rijden en opeens denk je: huh, ben ik hier al? Je ademt de hele dag in en uit, en als je erover gaat nadenken, zeg je opeens: ‘Ik adem in en uit.’ Maar alles gebeurt vanzelf, je spijs-vertering, je bloedsomloop, het in- en uitademen. Gedachten komen op, gevoelens komen en gaan en handelingen vinden vanzelf plaats. En je bent je van slechts vijf procent van die handelingen bewust.’

Wat betekent advaita voor jou? ‘Vroeger deed ik als individu alles om pijn te vermijden en plezier te verkrijgen. En als het anders liep, raakte ik gefrustreerd. Die controle-zucht, bang zijn dat je de verkeerde keuzes maakt, spijt hebben van wat je vroeger hebt gedaan, dat is wat er allemaal ontstaat vanuit de overtuiging dat jij als individu het leven in de hand hebt. Op het mo-ment dat ik er achterkwam dat je als mens eigenlijk acteur bent in een film, dat alles is bepaald en je precies je rol speelt, kwam de ruis, die chaos in mijn hoofd, te vervallen. De Muppets in m’n hoofd, want zo zie ik het; iedereen heeft Muppets in zijn hoofd, stemmetjes die zeggen wat je wel of niet moet doen, die overal een mening over hebben, die zich overal mee bemoeien en zich steeds afvragen wat andere mensen ervan vinden, zijn weg.

Ik leef in het nu en weet dat alles automatisch plaatsvindt. Mijn focus

8988

is helemaal gericht op waar ik ben. Er is geen stem die zegt: ik moet nog bellen, e-mails beantwoorden, anders wordt er iemand boos, stel dat… Die mentale ruis is niet meer aanwezig, terwijl ik daar vroeger extreem veel last van had. Er is niets dan dit moment. Dat maakt het leven voller, rijker. Wat er over een minuut gebeurt, doet er nu niet toe. Ik heb geen verwachtingen, zo simpel is het.’

Lukt het je altijd zo te denken?‘De Muppets in m’n hoofd kunnen nog wel allerlei ideeën creëren, alleen geloof ik ze niet meer. Het is mij bijvoorbeeld van jongs af aan met de paplepel ingegoten dat ik productief moest zijn. Als ik nu in de tuin op een stoel zit en niets doe, gaat zo’n Muppet roepen: ‘Je moet wél iets nuttigs doen’. Vroeger geloofde ik die gedachte en zoomde ik in, ofwel ging ik piekeren, en ontstond er frustratie. Tegenwoordig zie ik de gedachten opkomen en laat ze voor wat ze zijn. Of nog beter gezegd, het is niet ‘ik’ die dat doet, het gebeurt gewoon.

Als je volledig geïdentificeerd bent, heb je veel piekerverstand. Dan wil je alles controleren, waardoor je in de stress kunt schieten. Als je uitzoomt, gebruik maakt van het intuïtieve verstand, kijk je van een afstand en kun je op een andere manier de situatie benaderen. Uit-zoomen is totale overgave. Tijdens het proces van ontwaken heb ik gemerkt dat je in het begin extreem aan het in- en uitzoomen bent, dat fluctueert erg, maar naarmate het uitzoomen meer is geïntegreerd, merk je: ik zoom in, en dan knal je er meteen weer uit. Omdat dat inzicht er altijd is, start automatisch het uitzoomen weer. Het is zoals Boeddha zegt: ‘Voor de verlichting is er houthakken en water halen. Na de verlichting is er houthakken en water halen.’ In het laatste geval alleen zonder gehechtheid en verzet.’ Je hebt een zoontje van zes, betrek je hem ook bij advaita?‘Nee, ik val hem er niet mee lastig. Een kind mag eerst zijn eigen ego opbouwen. Dat hoort bij het leven. Ik ben niet meer samen met zijn

90

moeder, maar mijn ex kan gelukkig ook heel gemakkelijk accepteren dat dingen gaan zoals ze gaan. Mijn zoontje ziet hoe ik leef, daar krijgt hij natuurlijk iets van mee. Maar ik heb het echt niet met hem over theorieën. Opvoeden vind ik heel interessant. Ik geef grenzen aan en leg mijn zoon daarnaast uit dat er nooit iemand schuldig is. Ik kan wel zeggen: ‘Wat ben je voor lulhannes, dat had je anders moeten doen. Kijk nou wat je hebt aangericht!’ Maar dat klopt voor mij niet. Ik leg hem uit dat als je het van een andere kant bekijkt en aanpakt, som-mige dingen misschien een betere uitwerking hebben. Hij mag fouten maken én ik gids hem in hoe het ook anders kan. Waarbij mijn ‘anders’ natuurlijk mijn subjectieve kijk op het leven is.’

Hoe vindt je omgeving het dat je bezig bent met non-dualiteit? ‘Mensen met wie ik werk vinden het fijn dat ik zo denk. Gisteren ben ik nog voor een bespreking op en neer naar Frankrijk gereden. Als mijn manager dan belt en zegt dat die opdracht niet doorgaat, zeg ik: ‘Oké.’ Terwijl ik me vroeger enorm kwaad zou maken: ‘Heb ik een dag voor niets naar Frankrijk gereden, dat kunnen ze niet maken! Ben ik niet goed genoeg?’ Die ellende in mijn hoofd, die is er niet meer. Dat is heerlijk! Als ik ergens zit voor een bespreking ben ik volledig ont-spannen. Ik ben niet geforceerd bezig die opdracht binnen te halen, om mensen te overtuigen. Er is wat er gebeurt. Soms zegt iemand wel eens tegen me: ‘Als je zo leeft, kun je net zo goed op de bank gaan liggen.’ Dat is niet waar. Jij als mens wordt gewoon bestuurd door de energie, door het bewustzijn. Je hebt helemaal geen keus. Dat is voor anderen heel lastig te begrijpen.

Ook binnen relaties kan mijn overtuiging moeilijk zijn. Ik heb geen verwachtingen, maar als degene met wie ik omga ze wel heeft en een bepaalde zekerheid zoekt - die ik niet kan geven - wordt het ingewik-keld. Bijvoorbeeld: over twee jaar gaan we trouwen. Het ego bouwt alvast zekerheden in. Alleen weet niemand wat er gaat gebeuren. Het leven is niet vast te leggen. Er komen in je leven zoveel mensen op je

91

pad. Met de een loop je een lang stuk, met de ander wat korter. Iedere vorm van relatie is weer anders. Gemiddeld wisselen we om de veer-tien jaar van partner en om de zeven jaar van vriendengroep. Dat is prima. Het is natuurlijk maar een idee dat je het je leven lang met een partner moet uithouden. Gebeurt dat wel, is dat ook goed. Gelukkig heb ik vrienden die net zoals ik zijn, zoals Veronica-dj Patrick Kicken. Er is geen enkele verwachting. We zien elkaar wel weer. Of niet. Door-dat het zo ongedwongen is merk je dat je elkaar automatisch vaak op gaat zoeken. Die verwachtingsloosheid, die spontaniteit - hij kan gewoon opbellen: ik kom zo langs - dat vind ik heel leuk. Daar hou ik van. Het leven is zo mooi als het onverwachts is.’

Wat wil je bereiken?‘Niets, alles gebeurt gewoon. Ik ben bezig met van alles, zoals het schrijven van een boek. Ik vind het heel leuk dat Samsara ‘Praten over bewustzijn’ wil uitgeven, maar als het uiteindelijk niet in de winkel was komen te liggen? Ook goed. Dat geldt net zo voor de radio-uitzen-dingen via internet, de podcasts, die ik samen met Patrick opneem. We hadden er totaal geen intentie mee en dat het dan toch iets wordt is geweldig. Op een gegeven moment stonden we op nummer 1, boven Oprah Winfrey, in de top 10 van de meest beluisterde podcasts. Bin-nenkort gaan we weer een paar bijeenkomsten houden naar aanlei-ding van die gesprekken.

Dat wat ik doe is mijn passie. Daar word ik blij van. Waar ik ook vreug-de van krijg, is wanneer mensen ontwaken, dat ik zie dat het leven voor hen fijner wordt. Het is geen gehechtheid in de zin van dat het moet gebeuren of dat ik erin wil slagen, maar ik kan er wel van genie-ten. Straks heb ik weer een individuele coaching. Ik laat mensen ken-nismaken met advaita, dat is voor de meesten een ander geluid. Ooit sprak ik met iemand die aan de drugs was, waardoor zijn relatie stuk ging. Hij hoorde steeds maar dat hij het anders had moeten doen. Tij-dens ons gesprek ontdekte hij dat het er allemaal mag zijn. Er is niets

92

misgegaan in zijn leven. Hij had zijn leven nooit anders kunnen leiden. Dat hele schuldgevoel, die hele lading verdampt gewoon. Het maakt het leven makkelijker. Van tevoren heb ik geen verwachtingen van zo’n coaching, we zien wel wat het wordt. Dat maakt het leven spannend.’

Heb je nooit last van schuldgevoelens?‘Nee, nooit. Maar ik heb óók nooit meer verwijten naar anderen toe. Als ik vroeger een optreden had en het liep niet, gaf ik het geluid of het publiek de schuld. ‘Ze snappen niet wat ik doe. Weten ze wel voor hoeveel volle zalen ik sta?’ Poppenkast om het ego te laten overleven. Dan zou ik nog twee dagen een rotgevoel hebben gehad en nadenken over wat er fout was gegaan. En nog steeds geeft een leuke avond een fijner gevoel. Al weet ik: het is niemands schuld; niet van mij, niet van het publiek. Het kan gebeuren. Dan rij ik naar huis en ga over tot wat er is.’

Cabaret draait om ego’s, hoe combineer je dat met advaita? ‘Veel artiesten hebben een bepaald zelfbeeld dat ze in stand willen houden. Je ziet BN’ers overal schreeuwen om aandacht en om beves-tiging. Het is het ego dat continu opvulling zoekt. Ook dat is uiteraard prima. Al houd ik zelf meer van artiesten die bezig zijn met hun vak, creativiteit en passie in plaats van met hun ego. Iemand als de come-dian Bill Hicks vond ik fantastisch. Hij was op het podium honderd procent zichzelf, bracht echt iets inhoudelijks, ook over non-dualiteit, met veel humor. En nul procent gemaakt gedrag.

Cabaretiers hebben vaak een soort masker voor, ik heb dat vroeger ook gedaan hoor, vanuit onzekerheid zo grof en zo snel mogelijk de grappen eruit gooien. Alsjeblieft, lach om mij! Vind mij de beste! Daar-van krijg ik tegenwoordig pijn in mijn buik. Dat is te geforceerd. Naar iemand als Theo Maassen kan ik dan wel kijken. Van hem heb ik het idee dat hij zichzelf is op het podium. Net als Hans Teeuwen. Of ik nu met jou praat of op het podium sta, dit is wie ik ben. Ik ben

9392

niet bezig grappen te maken, ze ontstáán. Het wordt een natuurlijker iets. Dat is het verschil tussen grappig zijn en grappig doen.’

94

Over Paul Smit

Paul Smit (1976) geeft cabareteske trainingen aan be-

drijven, schrijft boeken, maakte een film over advaita

en doet individuele coaching. Zoals hij zelf zegt: ‘Wie

ik lijk te zijn, is dit wezen dat de naam Paul heeft. Wat

ik echt ben, is bewustzijn.’

www.paul-smit.nl

9594

96

Interview 10

Niets staat vast, maar alles is onvermijdelijk

Han van den Bogaard

Het verhaal van een man die in 1956 in Brabant geboren werd,

zijn jeugd op verschillende plekken in Nederland doorbracht

en in Tilburg psychologie studeerde. Na zijn studie maakte hij

met een vriend een reis naar India die zijn leven veranderde.

De argeloze waarnemer zou denken dat hij zich ontwikkelde.

Maar nee. De man gelooft niet in ontwikkeling. En ofschoon hij

zelf graag een verhaal vertelt, ook niet in verhalen. Er is alleen

hier. Nu. Dit.

Op je site staat dat je in 1980 naar India ging en dat die reis je leven sterk beïnvloed heeft. ‘Ik had ooit een avonturenboek gelezen over een man die een reis maakte van Vuurland naar Amerika, te paard. Fantastisch, dat wilde ik ook. Toen ik op het punt stond te gaan, leerde ik iemand kennen die trouwens nog steeds een heel goede vriend is, en hij zou in diezelfde tijd ook alleen op reis gaan. Het zou toch leuk zijn om met z’n tweeën te reizen. Maar hij ging naar India en Nepal. Denk er eens over na, zei hij. Ik werd midden in de nacht wakker en dacht: dat is toch helemaal geen vraag, natuurlijk doe ik het! Nou ja, ik had het met dat andere plan zeker niet gered. Ik kende geen Spaans, had totaal geen reiserva-ring en was best onzeker in die tijd. Het was een ramp geworden. We zijn zes maanden weggeweest en plakten er nog een maandje Isra-el aan. Toen we terugkwamen, heb ik een half jaar lang voor me uit zit-ten staren op de bank. Ik was niet depressief hoor, maar zó veranderd. Nooit meer in mijn leven heb ik zo’n verandering meegemaakt. Moei-lijk te zeggen wat het was. Ik had heel veel last van mijn jeugd denk ik. Mijn vader was autistisch zonder dat iemand dat wist, mijn moeder was heel theatraal en ik heb een ingewikkelde broer, bij wie achteraf borderline is vastgesteld. Dus dan heb je een combinatie van mensen die erg moeilijk met elkaar kunnen. In India was ik helemaal vrij, én ik had het grote geluk dat die vriend eindeloos veel geduld met me had. Ik heb avond aan avond mijn hele levensgeschiedenis zitten vertellen. Het leek wel of ik een psychiater had zonder dat het was afgesproken. Daar ben ik hem altijd dankbaar voor gebleven.’

Maakten jullie een trektocht? ‘Ja, maar eerst gingen we naar Poona. Ooit zaten we met een paar vrienden in een huisje in Friesland rond de kerst en we hoorden op de radio Jan Foudraine iets over Osho vertellen. Ik dacht: WAT?!?! De rest hoorde het helemaal niet, maar ik wist: dit is iets belangrijks. Het viel in vruchtbare aarde. Ik ben een boekje van Jan Foudraine gaan lezen, die in die tijd veel over hem schreef, en daarna van Osho zelf. Ik kwam

9796

in Nijmegen terecht waar een Osho meditatiecentrum was, mijn zus ging ermee bezig en andere vrienden, en één van hen trok de stoute schoenen aan en ging als eerste naar Poona. Hij stuurde vanuit Delhi een kaartje waar op stond: poehh, ik ga maar meteen door naar de ashram, want het is veel te warm hier. Daar is hij nooit aangekomen. Vermoedelijk is hij op weg naar Poona in de trein overleden aan acute cholera. Mijn vriend en ik hebben in Poona nog bij de politie proberen te achterhalen wat er was gebeurd, maar daar werden we niet wijzer van. De dood van onze vriend raakte ons natuurlijk zeer, maar het heeft ons niet belet om de reis te maken die hij zelf misschien wel had willen maken. In die tijd had ik het idee dat er maar één persoon verlicht was, en dat was Osho. Geen benul van wat er nog meer zou kunnen zijn, ik ben jarenlang alleen met zijn boeken bezig geweest. Ik was alleen in zijn ashram geweest, hij was de enige goeroe die ik kende. Ik wist niet eens dat er andere ashrams wáren. Daarna zijn we gaan reizen. Het andere aspect dat mij zo veranderd heeft was dat wij heel veel tempels bezochten, we doken er helemaal in. Dat sprak me enorm aan, ik werd er sterk door geëmotioneerd. Ik had niks met het katholieke geloof waarin ik ben opgevoed; vanaf een jaar of dertien, veertien wist ik dat er geen fluit van klopte. Ze houden me voor de gek, dacht ik.Maar het was ook India zelf. Ik had geen idee dat er zo’n totaal ande-re wereld op planeet aarde zou kunnen bestaan. Daar was ik vooral door gefascineerd. Dat je anders kunt denken, dat je anders kunt doen, anders kunt zijn.’

En hoe ging het verder in Nederland?‘Ik identificeerde me er zo mee, dat ik nog een jaar later in een knal-blauw zijden pak liep. Ik ben lang werkeloos geweest en mijn hele stu-die boeide me niets meer. Maar goed, ik heb hier en daar wat baantjes gehad, een tijdje als freelance journalist gewerkt en ontwikkelingspro-jecten in Noord-Jemen met een vriend bezocht en daar artikelen over geschreven.

98

Ik leerde mijn vrouw Lucy kennen en we besloten in 1987 een kindje te nemen, terwijl we allebei nog in een studentenhuis woonden. Toen dat kindje eraan kwam, zochten we een huis en vervolgens besefte ik dat ik ook een baan moest hebben. Ik kwam in het onderwijs terecht en ben psychologielessen gaan geven, eerst op het mbo en later op het hbo. Nooit eerder gedaan, maar ik bleek het te kunnen. In de loop van de tijd heb ik opgemerkt dat mensen iets vanzelfsprekends hebben met het beroep of werk dat ze van thuis uit kennen. Mijn ouders zaten in het onderwijs, dus voor mij was het: dat doe je zó. Als je de zaken-wereld als achtergrond hebt, weet je hoe je geld moet verdienen. Het waren maar kleine baantjes, daar konden we niet van leven. Ooit was mij voorspeld dat ik iets met mijn handen moest gaan doen. Maar ik heb twee linkerhanden, hoe kon dat nou? Op een dag dacht ik: acu-punctuur! En dat ben ik gaan studeren, ik heb een master degree in acupunctuur. Er kwam nog een tweede kindje en ik begon een eigen praktijk hier beneden in het souterrain. Maar geld en boekhouden, daar ben ik niet erg handig in. Reclame maken, dat soort dingen, ik kon het gewoon niet.

Op een gegeven moment heb ik de kans aangegrepen op een school in Eindhoven te gaan werken. Ik heb mijn praktijk laten vallen, tot mijn grote leedwezen mag ik wel zeggen. Als ik handiger met geld was geweest, had ik nu misschien wel een bloeiende praktijk gehad. Ik vergelijk acupunctuur met schaken. Je krijgt een complexe stand voor je neus, namelijk de patiënt met zijn beeld, en jij moet de beste zet bedenken. Daarvoor moet je over heel veel theorie beschikken en heel veel geschaakt hebben, mogelijkheden uitzoeken. Maar als je tien jaar lang niet meer schaakt, doe je niet meer de beste zet. Wel jammer. Het heeft mijn kijk op gezondheid en het lichaam radicaal veranderd. Het feit dat je tegen het lichaam aankijkt als een energetisch systeem is na-tuurlijk heel anders dan de invalshoek van de reguliere geneeskunde. Daarmee botste ik dan ook wel met artsen met wie ik moest werken in het verleden. Ik zie verbanden tussen bepaalde verschijnselen binnen

99

het lichaam en gemoedstoestanden. Het is fijn is dat ik mensen ook nog op een andere manier kan inschatten.’

Wanneer maakte je kennis met non-dualiteit?‘Begin negentiger jaren ben ik veel over zen gaan lezen. Als ik iets in-teressant vind, ben ik een fanatieke lezer en wil ik er alles over weten. Toen ik er naar mijn gevoel genoeg over had gelezen, dacht ik: ik heb altijd al een boek willen schrijven. Ik ga een roman schrijven waarin ik zoveel mogelijk verwerk van wat ik over zen heb meegekregen. Elke dag ging ik in de universiteitsbibliotheek zitten en daar schreef ik met de hand dat boek. Ik stuurde het manuscript naar Ankh-Hermes op en tot mijn verbazing kreeg ik een briefje terug: we gaan het uitgeven. ‘Als weerlicht aan een heldere hemel’ werd de titel.

Rond 2000 ben ik naar Barry Long gegaan. Ik was erg weg van zijn dagboeken en schreef hem een brief. Het leek hem goed als ik eens een van zijn retraites bijwoonde, maar hij kwam niet meer naar Euro-pa. Nou wilde ik altijd al graag een keer naar Australië. Alleen: ik had een gezin te onderhouden; ik had geen geld om naar Australië te gaan. Toch was het binnen een half jaar geregeld. Mijn werkgever subsidi-eerde de reis voor een deel, ze zagen het als een soort studiereis. Dat heeft ook weer een behoorlijke impact gehad. Barry gaf twee keer per dag een lezing in een grote tent, een uitermate krachtige man. Klein van postuur, maar als hij op het podium stond had je het gevoel dat er een leeuw stond. Op een avond, nadat ik naar een van zijn lezingen had geluisterd, wist ik in één keer zeker: dit is waar ik de rest van mijn leven mee bezig wil zijn. Niet zozeer met Barry, maar met waar hij het over had. Op een bepaalde manier was zijn leer non-dualistisch, al was het misschien niet echt heel uitgesproken. Ik heb me verder niet meer in hem verdiept, het was ineens klaar. Ik wist dat ik nooit meer los kon laten wat ik ervaren had.’

Hoe ging het ondertussen met je eigen schrijverij?

100

‘Rond 2002 stuitte ik op een verzameling teksten van Ramana Mahar-shi, ‘Be as you are’ van David Godman. Hier staat zo iets belangrijks, voelde ik, maar ik snapte het niet. Je hoort iemand spreken, en je weet niet wat ie zegt, zoiets. Toen ik het een jaar later nog een keer oppakte, begreep ik het ineens en ik ben als een razende naar ‘Au Bout du Mon-de’ in Amsterdam (één van de eerste esoterische boekwinkels, red.) gegaan en heb alles wat ze hadden over Ramana Maharshi gekocht.Ik had mijn eerste boek in 1996 geschreven en daarna was er niks fatsoenlijks uit mijn handen gekomen. Als ik mezelf nog serieus wilde nemen moest ik nu wel een boek gaan schrijven dat echt goed was. Ik besloot Ramana’s biografie te schrijven. Ik wist van het begin af aan hoe ik het moest doen, het was een kwestie van uitwerken. Dat boek heeft in zoverre impact gehad, dat ik naar aanleiding ervan een artikel heb geschreven voor het tijdschrift ‘InZicht’. Daarna schreef ik vaker artikelen en een paar jaar later werd ik gevraagd in de redactie te komen. ‘InZicht’ ’ heeft een kleine redactie, wat ik prettig en overzich-telijk vind. Meinhard van de Reep geeft het blad uit en zoekt de kunst uit die de vormgeving van elk nummer bepaalt; de rest van de redac-tie houdt zich bezig met de inhoud.

‘InZicht’ gaat over non-dualiteit, en de advaita vedanta is daarvan het meest duidelijke voorbeeld. Maar ook het zenboeddhisme en dzog-chen boeddhisme, het soefisme; feitelijk is de esoterische kern van alle godsdiensten non-dualistisch. Alleen is de advaita vedanta de enige die er heel expliciet in is, terwijl dat in andere culturen onmogelijk was omdat men het als een bedreiging zag van de bestaande orde.’

Ik vind dat advaitaleraren vaak van die stomme harde grapjes maken…‘Grappig, dat zegt mijn vrouw precies zo. Ik word zelf het meest ge-raakt door mensen als Alexander Smit, Tony Parsons, Rupert Spira, Jeff Foster en Richard Sylvester, met hen voel ik me verwant. Maar Lucy zegt: hèhè, altijd die grapjes, het gaat nooit over de liefde. Ik denk dat

101

vrouwen misschien meer behoefte hebben aan dat hart-en-liefde stuk, hoewel uiteindelijk natuurlijk, als het over de kern gaat, inzicht en lief-de naadloos in elkaar overlopen. Welke weg je gaat en tot welke leraar je je aangetrokken voelt is puur een kwestie van temperament, van hoe je in elkaar zit. Er is een enorm verschil tussen de leraren. Iemand als Rupert Spira, die het meest fantastische boek over advaita geschreven heeft dat ik ooit gelezen heb, ‘De helderheid der dingen’, heeft het net zo goed altijd over liefde. En Tony Parsons spreekt over de ‘Beloved’ als hij verwijst naar het ene ondeelbare dat we allemaal zijn. Ik ben er achter gekomen dat leraren iets ‘zien’ wat ze vervolgens onder woor-den proberen te brengen. De essentie is voor allen gelijk, maar de vorm die dat zien aanneemt is anders. Dat heeft te maken met de bedrading van de leraar en dat geldt ook voor de manier waarop de leraar er ver-volgens over spreekt. Het hangt er net vanaf in welke persoon, in welk lichaam dit een uitweg zoekt, hoe het eruit komt en hoe het gehoord wordt. Bij sommige mensen komt het aan, rechtstreeks, en bij anderen botst het op: ik hoor wel wat je zegt, maar ik versta je niet.

Waarom op het moment de advaita vedanta zo vooraanstaand is… Dat is niet toevallig. Ideeën reizen over de wereld, daar is veel we-tenschappelijk onderzoek naar gedaan. Om eens wat te noemen: er was een groep Makaken in Japan die hadden ontdekt dat ze een noot uit de grond konden halen als ze op een bepaalde manier een stok-je hanteerden. In dezelfde periode begonnen de Makaken in Afrika spontaan hetzelfde te doen. In de tijd dat ik psychologie studeerde heb ik daar studie van gemaakt. Er bleek een Nederlandse psycholoog uit de jaren vijftig te zijn, Van den Berg, die dat fenomeen onderzocht en als eerste in de wereld ontdekte dat heel veel belangrijke dingen in de mensheid tegelijkertijd op verschillende plekken ontstaan. Bijvoor-beeld de boekdrukkunst, die dook in Engeland, Nederland en Duits-land op in een tijdsbestek van vijf jaar, zonder dat er contact was. Hij heeft allerlei historische studies doorgeploegd en is tientallen, zo niet honderden van dat soort dingen tegengekomen. Hij gaf dat de naam

102

‘Metabletica’ ofwel ‘de leer der veranderingen’. Zijn conclusie is: ken-nelijk hebben mensen - en Jung zou dat het collectief onderbewustzijn noemen - onderling contact zonder dat ze dat zelf weten. Ik denk dat op die manier de advaita op de een of andere manier is gaan stromen.’

Je werkt ook nog in een doofblindeninstituut, als psycholoog. ‘Ja, bij ons op het instituut hebben veel mensen psychische klachten en word je geacht als psycholoog heel methodisch te werk te gaan. In het begin ben ik daarin meegegaan, maar op een gegeven moment heb ik het helemaal losgelaten. Wat ik doe is puur aanwezig zijn voor de mensen, als mezelf. Daar begin en eindig ik mee. Ik weet van tevoren niet wat ik ga zeggen en dus ook niet wat er gaat gebeuren. Als ik in de loop van zo’n gesprek iets kan zeggen wat iemand aan het denken zet of waar hij houvast aan heeft, is dat meegenomen. Maar eerst en vooral gaat het erom er voor die persoon te zijn. Het punt is wel dat onze cliënten met uiterst concrete en onoplosbare problemen gecon-fronteerd worden. Een non-dualistische insteek is dan meestal niet de meest wenselijke benadering . Ik heb het er meermaals met Jan Foudraine over gehad. Toen ik mijn boek over Ramana Maharshi geschreven had, viel er een maand later een brief van hem op de mat. Hij vond het fantastisch en wilde me spreken. We hebben een interview gedaan voor ‘InZicht’. Later spra-ken we ook over therapie en dan ging het altijd over dit soort dingen. Hij werkt als psychiater ongeveer op dezelfde manier als ik, is totaal niet methodisch en als het kan verwerkt hij een beetje non-dualiteit in zijn gesprekken. Alleen als mensen daar ontvankelijk voor zijn, anders niet. Het gaat erom er te zijn voor iemand en oprecht te luisteren.’

Wat betekent non-dualiteit voor jou?‘Non-dualiteit is alles en gaat over alles. Over wie je bent en wat de wereld is. Over wat werkelijk is en wat illusie. Er is niks anders. Je bent de oceaan, al lijk je een druppel te zijn. Voor mij heel belangrijk om te verwoorden is: er is alleen maar Nu.

103

Dat is één van de dingen die ik al lang geleden zag. Zo helder als wat, nooit meer aan getwijfeld. Maar het heeft heel veel consequenties, en de meeste mensen beseffen niet wat dat betekent. Namelijk dat wat er nu concreet ervaren wordt, het énige is. En dan niet zozeer wát er ervaren wordt, maar het ervaren zélf. Je moet dus door de vorm die het ervaren aanneemt heen leren kijken. Er is alleen ervaren, dat kun je ook Nu noemen. De woorden Hier, Nu, Dit verwijzen allemaal naar hetzelfde, naar het enige dat er is. Ongedeeld, dat is één ding.Als mens worden ons verhalen over Dit aangeleerd, doordat onze ou-ders en andere mensen om ons heen dat ook allemaal doen. Die verha-len vormen overigens een onderdeel van Dit. Niet meer dan dat. Met andere woorden, er is nooit iets anders dan Dit, en dat betekent dat alle verhalen niet meer zijn dan verhalen. Dus ook verhalen over reïn-carnatie, zelfs het verhaal over wat ik gister heb gegeten, er is alleen Dit. Dat is voor mij zo helder als glas.

Het punt is natuurlijk dat je er niet aan ontkomt af en toe in een ver-haal te vervallen. Mijn bewustzijn vernauwt zich soms en dan ga ik toch in een verhaal. Als ik het in de gaten heb, is het meteen weer weg. Jan van Delden noemt dat ‘sneller schieten dan je schaduw’. Als je be-grijpt dat het zo is, dat alle verhalen over Dit alleen maar een verhaal zijn, kun je er heel gemakkelijk weer uit. Wat Jan zegt, en ik denk dat hij gelijk heeft, is: je kunt het leren al die verhalen weg te schieten, net als dat Lucky Luke sneller dan zijn schaduw moet schieten. Om al die verhalen te ontdoen van de werkelijkheidskracht die ze lijken te hebben, maar die er niet is. Ik ontkom soms ook niet aan het persoonlijke verhaal. Op het moment dat iemand mij op de snelweg afsnijdt, word ik boos. Dat is ook Nu. Het is niet zo dat bepaalde dingen van het Nu er wel mogen zijn en andere niet. Volslagen onzin. Wat er is, dat is er. Het valt ook niet te sturen. Ik heb een artikel geschreven met een motto dat vaak terug komt sinds die tijd: niets staat vast, maar alles is onvermijdelijk. Ra-mana Maharshi heeft gezegd dat het enige dat een mens kan doen is

104

de aandacht vestigen op bewustzijn, op de eenheid, óf in de verhalen gaan. Verder kun je niks. Datgene dat zich presenteert is wat je bent.’

Hoe opmerkelijk dat je zelf zo goed kunt vertellen en bovendien als psycholoog werkt, waarbij het uitsluitend om verhalen gaat!‘Soms moet je je conformeren om met mensen om te kunnen gaan. Maar je moet beter weten. Je leeft eigenlijk in twee werelden. Ik kan heel goed meedraaien in de verhalenwereld waarin mensen leven en ben toevallig zelf iemand die graag verhalen vertelt, dus dat komt mooi uit. Ik vertel vaak verhalen, dat vind ik leuk. Tegelijkertijd weet ik dat elk verhaal vervangbaar is door een ander verhaal. Er bestaan geen zekerheden. Voor mij wringt dat niet. Verhalen zijn de smeerolie van het leven. We leven in een heel luxe situatie die volkomen geba-seerd is op het uitwisselen van verhalen met elkaar. Ik zal niet zeggen dat we ermee moeten stoppen, want als we dat zouden doen, stort onze welvaartsmaatschappij binnen de kortste keren in en zouden we omkomen van de honger. Ik lees ook graag een roman, ook al weet ik dat het verhaal dat verteld wordt niet waar is.

Ik heb onlangs een boek over zelfrealisatie geschreven, dat is uitgeko-men bij Non Duality Press. Het is opgebouwd uit een aantal herinne-ringen aan momenten waarop het heel duidelijk werd dat ons bestaan als individu niet werkelijk is en heet ‘Memories of Now’. In het najaar komt het in het Nederlands uit bij uitgeverij Juwelenschip. Herinnerin-gen hebben op zichzelf geen waarde, want het zijn ook maar verhalen, maar deze herinneringen hebben wel iets gemeenschappelijks omdat ze verwijzen naar datgene dat onveranderlijk is en geen verhaal. Mijn helderheid is er steeds vaker, er is nooit meer twijfel. Gelukkig maar. Toch wordt mijn leven er niet makkelijker op, want alle ver-halen waar iedereen zo enthousiast van wordt doorzie ik gelijk als verhaal. Hoewel ik erg van voetballen houd, zegt het me niks meer of Nederland wereldkampioen wordt. Ik vind niets meer echt belangrijk. Tegelijk kan ik erg genieten van details, bijvoorbeeld in de natuur. Ik

105

zie zoveel dingen die ik prachtig vind. Dat is er wel. Alleen, ik zie niet meer dat iets belangrijker is dan iets anders, omdat alle dingen uitein-delijk alleen maar een tijdelijke vorm zijn van wat ze allemaal gemeen hebben. Het onderscheid valt weg, omdat ik er niet meer in geloof.Veel mensen in de zorg werken met hun hart, vooral vrouwen. Mij wordt weleens gezegd: het lijkt net of jij niks voelt of geen gevoel hebt voor die mensen, alsof je helemaal vanuit je ratio werkt. Maar dat is niet zo. Ik voel heel veel voor ze. Ik werk niet alleen in het doofblin-deninstituut, maar ook in het verpleeghuis dat eraan vastzit. Daar verblijven mensen die in coma liggen, in rolstoelen zitten, met CVA’s, dementerenden. De ellende die een mens kan overkomen zie ik elke dag. Dan moet je die gevoelens op een bepaalde manier een beetje afsluiten, anders houd je het niet vol. Tegelijk weet ik dat ook dit dra-ma een droom is. Daarom kan ik het makkelijker relativeren. Pijn en verdriet doen zich voor, maar daar is niemand verantwoordelijk voor.’

Je bedoelt dat je geen vrije wil hebt?‘Wat ik ook denk dat ik kies, heeft niets met mij te maken. In de jaren vijftig werd al vastgesteld dat je lichaam iets besluit te doen voordat je zelf een besluit genomen hebt. Al heel jong wist ik dat de vrije wil niet bestaat. Het kan wel lijken dat ik ervoor kies op te staan en de deur uit te lopen - of niet - maar dat is weer zo’n verhaaltje. Alles gebéurt, spontaan, zonder dat daar een besluit aan voorafgaat.Je moet wel afspraken maken. Ramesh Balsekar heeft eens gezegd: ‘Vrije wil bestaat niet, maar laten we met z’n allen maar doen alsof.’ Meer valt er volgens mij niet over te zeggen. Je ligt te dromen en je wordt tijdens die droom wakker en je denkt: verrek, het is een droom. Ik loop helemaal niet achter een kar aan met een zware juten zak op mijn rug! Op het moment dat mensen ontwa-ken, denken een heleboel mensen dat de droom ophoudt. Maar dat is niet zo. Je wordt wakker in een droom, alleen stop je dan daar iets van te vinden. Want je weet dat alles zich onvermijdelijk op een bepaalde manier ontrolt. Als ik wakker word uit een droom is het toch onzinnig

106

me druk te maken over wat me in die droom is overkomen? De sjeu van het leven is weten dat wat we zijn onveranderlijk is. Dat we allang thuis zijn. Heel veel mensen zijn aan het zoeken, zo van: ik ben een druppeltje en ik wil de oceaan worden. Ik weet allang dat ik de oceaan bén. Ik ben al thuis.’

107

Over Han van den Bogaard

Han van den Boogaard (1956) is hoofdredacteur van

het mooi vormgegeven ‘InZicht’, een non-dualistisch

tijdschrift. Daarnaast werkt hij als psycholoog in een

doofblindeninstituut in de buurt van Nijmegen en

schrijft hij boeken. Han is auteur van een zenroman,

de biografie van Ramana Maharshi, diverse boeken

met interviews met spirituele leraren en onlangs

verscheen een verzameling essays over non-dualiteit:

‘Memories of Now’. Meer informatie:

www.hanvandenboogaard.nl

www.inzicht.org

108

1 Why shouldn’t you be honest? - 2010 ShantiMayi | interview door Simone Thomasse | Foto uit eigen bezit ShantiMayi

2 Ik ben een bofkont - 2012 Wouter Schopman | interview door Simone Thomasse | Foto Simone Thomasse

3 Now is the time - 2011 Eckhart Tolle | interview door Paul Smit en Patrick Kicken, tekst Alex Dijk | Foto Fred Fraser

4 Het faillissement van de zoektocht - 2011 Erik van Zuydam | interview door Onno van Lith | Foto Charlotte Goudsblom

5 Eenheid is alles wat er is - 2010 Jeff Foster | interview door Engelien Scholtes | Foto uit eigen bezit Jeff Foster

6 Leuk is niet meer aan de orde - 2008 Prajnaparamita | interview door Onno van Lith | Foto uit eigen bezit Prajnaparamita

7 Ongestructureerd, inhoudsloos en onuitspreekbaar - 2011 Peter Fenner | interview door Alex Dijk | Foto Alex Dijk

8 Volledig vrij - 2009 Annette Raaijmakers | interview door Engelien Scholtes | Foto uit eigen bezit Raaijmakers

9 Het leven is mooi als het onverwachts is - 2010 Paul Smit | interview door Elvera van ‘t Klooster | Foto uit eigen bezit Paul Smit

10 Niets staat vast, maar alles is onvermijdelijk - 2013 Han van den Bogaard | interview door Simone Thomasse | Foto Simone Thomasse

Verantwoording

109

Bewustzijn Online het gratis internetmagazine in je mailbox.

Geef je op: bewustzijnonline@gmail.com

of ga naar www.bewustzijnonline.nl