Beter in Nederlands - Boom hoger onderwijs · ze nu mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn) ook het...

+ O N L I N E TO E T S E N

Beter inNederlandsEric Tiggeler

Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij:Sdu KlantenservicePostbus 200142500 ea Den Haagtel.: (070) 378 98 80www.sdu.nl/service

De Nederlandse Taalunie verklaart dat in dit product de regels en principes van de offi ciële spelling, zoals die door de Nederlandse Taalunie zijn vastgesteld, zijn toegepast en dat bij controle geen afwijkingen zijn gevonden. Voor meer informatie, zie: www.taalunieversum.org/keurmerk. Het keurmerk ‘offi ciële spelling’ heeft uitsluitend betrekking op onderwerpen die worden behandeld in de Leidraad van het Groene Boekje. Tekst die betrekking heeft op woordvorming of leestekengebruik is – bij gebrek aan offi ciële regels – niet op juistheid getoetst.

Activeringscode voor academicx.nl

© 2013 Eric TiggelerAcademic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv.

Omslagontwerp: Studio Bassa, CulemborgOntwerp binnenwerk: Holland Graphics, Amsterdam

isbn 978 90 3952 725 2nur 624

Alle rechten voorbehouden. Alle intellectuele eigendomsrechten, zoals auteurs- en databankrechten, ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv en de auteur.Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.Voor zover het maken van reprografi sche verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 kb Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewer-ken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting pro (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 kb Hoofddorp, www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorko-mende fouten en onvolledigheden.

Nederlands-4.indd 2 13-05-13 09:19

3

Hoe gebruik je dit boek?

Beter in Nederlands helpt je om je kennis van de Nederlands taalregels op te frissen. In acht hoofdstukken komen alle belangrijke taalkwesties aan bod, zoals hun/hen, dat/wat, jou/jouw, hij wil/hij wilt, 50% van de mensen vindt/vinden. Daarnaast leer je hoe je zinnen schrijft in duidelijk en eigentijds Nederlands.

Doe eerst de begintoets op academicx.nlAcademicx.nl is de toetsportal van Academic Service. De portal hoort bij de boekenreeks Beter in … Je start op de portal academicx.nl met een begintoets. De feedback op je toetsresultaten geeft aan welke onderdelen uit het boek je aandacht nodig hebben. Met de extra oefeningen per hoofdstuk train je deze onderdelen totdat je de stof voldoende beheerst.

InloggenOm je te registreren en in te loggen op academicx.nl heb je een activerings-code nodig. Je vindt die code op de pagina hiernaast.

Persoonlijke voortgangDe toetsportal houdt je score bij, ook als je even stopt met de toets. Je kunt ook vragen overslaan, of teruggaan naar eerdere vragen. Dat is prettig, want soms verwerf je een bepaald inzicht als je wat meer vragen beantwoord hebt. Per toets zie je de score en de voortgang. Hierdoor kun je zelfstandig werken.

Woordenlijst achterinIn Beter in Nederlands gebruiken we zo min mogelijk vaktaal. Maar om woorden als werkwoord en persoonsvorm kunnen we natuurlijk niet heen. Achter in het boek vind je daarom een lijst met uitleg bij zulke termen. De woorden die achterin verklaard worden, herken je aan deze onderstreping.

C Tips en waarschuwingen herken je aan deze opmaak.

Een *sterretje voor een woord geeft aan dat het woord een fout bevat.

Kijk op academicx.nl voor oefenmateriaal en extra uitleg.


4

De serie Beter in …

Meer inzicht in de regels van de taalDe serie Beter in … onderscheidt zich door een laagdrempelige opzet, met een minimum aan theorie en een maximum aan direct toepasbare regels en voorbeelden. Alle regels én voorbeelden worden helder en systematisch gepresenteerd in overzichtelijke tabellen. Zo leer je sneller en doorzie je gemakkelijker hoe de Nederlandse taal werkt.Op de portal academicx.nl vind je informatie over bestaande en nieuwe titels in deze reeks, zoals Beter in spelling, Beter in corresponderen en Beter rapporteren.

Voor wie?Beter in Nederlands richt zich op hbo-studenten. Door de systematische en laagdrempelige opzet is het zeer geschikt voor gebruik tijdens de les én voor zelfstudie. Het is een echte praktijkhulp, gebaseerd op de vragen en behoeften in het onderwijs.

Waarom?Hbo-studenten van nu leren anders dan hbo-studenten van tien jaar geleden. Beter in … speelt daarop in. Overzichtelijke korte teksten, altijd een praktijkgericht voorbeeld, en de portal academicx.nl met oefeningen en heldere feedback op onjuiste antwoorden.

Oefeningen: in het boek en onlinePer onderwerp test je je kennis in korte oefeningen; elk hoofdstuk sluit af met een heldere puntsgewijze samenvatting en afsluitende oefeningen. Op de portal academicx.nl vind je een begintoets bij het boek en extra oefenin-gen bij elk hoofdstuk.


5

Inhoud

1 Woordgeslacht en lidwoorden 91.1 Inhoud van dit hoofdstuk 91.2 Lidwoord en woordgeslacht | de auto, een voertuig, het wagentje 91.3 Lidwoord bij Engelse woorden | het copyright 121.4 Lidwoord bij afk ortingen | de VU 131.5 Samenvatting 141.6 Afsluitende oefeningen 14

2 Verwijswoorden 172.1 Inhoud van dit hoofdstuk 172.2 Verwijswoorden en woordgeslacht | hij, zij, zijn huis, haar besluit 172.2.1 Verwijzen naar personen | het meisje en haar fi ets 182.2.2 Verwijzen naar landen en organisaties | Brussel en zijn bestuurders 192.3 Verschillende soorten verwijswoorden 202.3.1 dit/dat of deze/die | dit boek, die factuur 212.3.2 die of dat, dat of wat | het boek dat daar ligt 212.3.3 die of welke? | een zaak die camera’s verkoopt 222.3.4 waaraan of aan wie | de vrouw aan wie ik de vraag stelde 222.3.5 hun, hen | ik gaf hun geen aandacht 232.3.6 me/mijn, u/uw, jou/jouw | mijn vader zag me lopen 242.4 Valkuilen | Dubbelzinnige of vage verwijzingen 252.5 Samenvatting 252.6 Afsluitende oefeningen 26

3 Woorden die vaak verward worden 273.1 Inhoud van dit hoofdstuk 273.2 als/dan | groter dan ik 273.3 omdat/doordat | ik kwam te laat doordat het regende 283.4 mits/tenzij | ik kom mits ik tijd heb 293.5 Meer verwarwoorden 303.6 Samenvatting 313.7 Afsluitende oefeningen 32

4 Kiezen tussen twee werkwoordsvormen 334.1 Inhoud van dit hoofdstuk 334.2 kennen/kunnen | hij kan goed schrijven 344.3 wil/wilt, wilde/wou | zij wil zich aanmelden 354.4 liggen/leggen | zij legt haar jas neer 354.5 hebben/zijn | ik heb/ben vergeten 354.6 overleggen | hij legde over/hij overlegde 36


Beter in Nederlands

6

4.7 Samenvatting 374.8 Afsluitende oefeningen 37

5 Bijvoeglijke naamwoorden 395.1 In dit hoofdstuk 395.2 Basisregel | het grote huis, een groot huis 395.3 Combinaties zonder -e | de algemeen directeur 405.4 Bijvoeglijke naamwoorden op -n | een zilveren ring 415.5 De trappen van vergelijking | groot, groter, grootst 425.6 Samenvatting 445.7 Afsluitende oefeningen 44

6 Werkwoord: enkelvoud of meervoud? 476.1 In dit hoofdstuk 476.2 Basisregel | ik loop, wij lopen 476.3 aantal, heleboel, paar enz. | een aantal mensen is afwezig 486.4 Namen van landen en organisaties | de VS hebben besloten 506.5 zowel ... als, en, of, noch ... noch | zowel jij als ik besluit ... 506.6 verzoeken, vragen | de reizigers wordt verzocht 526.7 Percentages en hoeveelheden | 50% van de mensen vindt ... 536.8 Samenvatting 546.9 Afsluitende oefeningen 55

7 Correcte zinsbouw en formulering 577.1 Inhoud van dit hoofdstuk 577.2 Verkeerde samentrekking | *hier zet men koffi e en over 577.3 Verkeerde beknopte bijzin | *ingesloten vindt u het formulier 607.4 Pleonasme en tautologie | *blijven handhaven 617.5 Contaminatie | *zich irriteren 627.6 Dubbele ontkenningen | *een niet onduidelijk antwoord 637.7 Opsommende zinnen 647.8 Samenvatting 667.9 Afsluitende oefeningen 67

8 Helder en eenvoudig taalgebruik 718.1 Inhoud van dit hoofdstuk 718.2 Ingewikkelde zinsbouw | Tangconstructie en lange aanloop 718.3 Lijdende vorm en naamwoordstijl | er wordt een inschatting gemaakt 748.4 Voorzetseluitdrukkingen | ten aanzien van deze kwestie 778.5 Geschikte woordkeus | een reactie op uw brief 788.6 Samenvatting 798.7 Afsluitende oefeningen 80


Inhoud

7

9 Antwoorden bij de oefeningen 83

10 Belangrijke begrippen 97

Bijlage | Ouderwetse woorden en hun vervangers 103

Bijlage | Werkwoorden: met hen of hun? 107


9

1 Woordgeslacht en lidwoorden

In dit hoofdstuk leer je wat de regels zijn voor het woordgeslacht en het gebruik van lidwoorden: gebruik je het of de?

1.1 Inhoud van dit hoofdstuk1.2 Lidwoord en woordgeslacht | de auto, een voertuig, het wagentje1.3 Lidwoord bij Engelse woorden | het copyright1.4 Lidwoord bij afkortingen | de vu

1.2 Lidwoord en woordgeslacht | de auto, een voertuig, het wagentjeHet woordgeslacht (mannelijk, vrouwelijk of onzijdig) heeft meestal niets te maken met de vraag of het om een man of vrouw gaat. Het woordgeslacht bepaalt welk lidwoord je gebruikt.

Wanneer de, het, een? Voorbeelden

Bij mannelijke en vrouwelijke woorden gebruik je de.

de auto, de bloem

Bij onzijdige woorden gebruik je het. het cadeau, het meisje

Je kunt voor vrijwel alle woorden (of ze nu mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn) ook het onbepaalde lidwoord een zetten.

een auto, een bloem, een cadeau, een meisje

Aan het lidwoord de kun je dus niet zien of het een mannelijk of vrouwelijk woord is. Misschien vind je het moeilijk om te bepalen of je de of het moet gebruiken. In dit hoofdstuk vind je enkele oefeningen, maar ga zeker ook naar de oefensite bij dit boek: academicx.nl. Daar kun je uitgebreid oefenen met de keuze van het lidwoord.

Bepaald of onbepaald lidwoordJe kunt het onbepaalde lidwoord gebruiken in plaats van een van de bepaalde lidwoorden de en het. Wat is het verschil tussen het bepaalde en het onbepaalde lidwoord? Met het bepaalde lidwoord geef je aan dat je


Beter in Nederlands

10

iets unieks bedoelt: bij de auto en het huis heb je een specifi eke auto of een specifi ek huis op het oog. Met het onbepaald lidwoord geef je aan dat het om iets willekeurigs gaat: een auto, een huis (een auto of huis in het algemeen). Je kunt dus een zetten voor een de-woord en voor een het-woord :

■ de auto → een auto ■ het huis → een huis

Maar let op, er is dan wel verschil als je een bijvoeglijk naamwoord toevoegt. Kijk maar:

■ een grote auto: het bijvoeglijk naamwoord groot verandert in grote ■ een groot huis: het bijvoeglijk naamwoord groot blijft onveranderd

Bij een + bijvoeglijk naamwoord + mannelijk/vrouwelijk woord wordt het bijvoeglijk naamwoord dus verbogen: groot wordt grote. Bij een + bijvoeglijk naamwoord + onzijdig woord blijft het bijvoeglijk naamwoord onverbogen: groot. Nog een paar voorbeelden:

■ een lange autorit ■ een lang ritje ■ een luie stoel ■ een lui leven

Mannelijk, vrouwelijk of onzijdig?Hoe bepaal je of je de gebruikt (bij mannelijke/vrouwelijke woorden) of het (bij onzijdige woorden)? Vaak is het een kwestie van weten. Weet je het niet, dan kun je het opzoeken in het woordenboek of in de offi ciële woordenlijst van het Groene Boekje, ook te vinden op www.woordenlijst.org. Als je daar bijvoorbeeld zoekt naar discussie, vind je:

■ discussie [dis•cus•sie], de [v.], discussies [dis•cus•sies]

Hier staat dat discussie een de-woord is, de toevoeging [v.] geeft aan dat het een vrouwelijk woord is.Maar let op: niet bij elk de-woord staat of het een vrouwelijk of mannelijk woord is. Als die toevoeging [v.] of [m.] ontbreekt, wordt het woord én als vrouwelijk én als mannelijk gebruikt.Hieronder vind je enkele algemene regels die je kunt gebruiken als hulp-middel. Maar ze zijn niet compleet.

Welke woorden zijn mannelijk? Voorbeelden

mannelijke personen en dieren secretariszakenmanneefhengsthaan



11

Welke woorden zijn mannelijk? Voorbeelden

woorden die zijn afgeleid van een werkwoord zonder -en

bloeidankgroeischrikverhuurdwang

Welke woorden zijn vrouwelijk? Voorbeelden

vrouwelijke personen en dieren secretaressetantenichtombudsvrouwmerrie

woorden die eindigen op -heid, -ie, -ing, -schap, -teit, -theek

snelheidcommissieregelingeigenschapelektriciteitbibliotheek

Welke woorden zijn onzijdig? Voorbeelden

verkleinwoorden huisjemannetjevrouwtje

landen, plaatsen, talen NederlandAmerikaAntwerpenNederlandsDuits

woorden op -isme, -ment, -sel of -eum marxismeinstrumentkapselmausoleum

COf een woord mannelijk of vrouwelijk is maakt niet uit voor het lidwoord: je gebruikt in beide gevallen de. Maar het maakt wel uit voor het verwijswoord:

■ De raad voert zijn taken uit. ■ De commissie voert haar taken uit.


Beter in Nederlands

12

Over dat verschil in verwijzing lees je meer in hoofdstuk 2.

Soms de én hetEr zijn veel woorden die zowel de als het kunnen krijgen: aanrecht, affi che, deksel, doolhof, eigendom, idee, intermediair, soort, vuilnis. Soms is er betekenis-verschil: het blik is een soort metaal, de blik is een oogopslag.

Oefening 1Kies het juiste lidwoord: de of het.1. de/het school2. de/het leven3. de/het huis4. de/het zuiden5. de/het meisje6. de/het uur

1.3 Lidwoord bij Engelse woorden | het copyrightIn het Engels krijgen zelfstandige naamwoorden altijd het lidwoord the, het Nederlands maakt onderscheid in de- en het-woorden. Welk lidwoord krijgt een Engels woord dat gebruikt wordt in het Nederlands? Meestal levert die vraag geen problemen op: het is duidelijk dat het de computer is en het management. Maar is het de paper of het paper?In veel gevallen heb je het woordenboek nodig om de knoop door te hakken: daar staat de paper. Daarnaast zijn er algemene regels:

Welk lidwoord bij Engelse woorden? Voorbeelden

Kijk of het Engelse woord lijkt op een Nederlands woord, Nederlandse klank of betekenis. Kies hetzelfde lidwoord.

het copyright (het recht)het whiteboard (het bord)het design (het ontwerp)de shock (de schok)

Bij veel woorden zijn beide lidwoorden goed.

het/de attachmentde/het display de/het modem de/het account de/het weblog

De regels die je hierboven leest, geven houvast bij twijfelgevallen. Maar soms is er geen regel en moet je het gewoon weten of even opzoeken. Kijk in zo’n geval in het woordenboek of op www.woordenlijst.org.



13

Oefening 2Kies het juiste lidwoord. Als je het niet weet, zoek het dan op in het woor-denboek of via www.woordenlijst.org.1. de/het agreement2. de/het panel3. de/het management4. de/het e-mail5. de/het shirt6. de/het plastic

1.4 Lidwoord bij afk ortingen | de VUKomt er de of het voor een afkorting? Daarvoor moet je kijken naar de volledige woorden: bij cbs moet je dus kijken naar Centraal Bureau voor de Statistiek. Daarin is bureau het belangrijkste woord, het hoofdwoord. In dit geval is het het cbs, want het is het bureau. Hieronder lees je de regels.

Welk lidwoord bij een afk orting? Voorbeelden

Is het hoofdwoord uit de afk orting een de-woord? Dan is het lidwoord de.

de KLM (de luchtvaartmaatschappij)de VU (de universiteit)

Is het hoofdwoord uit de afk orting een het-woord? Dan is het lidwoord het.

het CBS (het bureau)

Gebruik het als het om een onderwijsvorm gaat. Het hoofdwoord is onderwijs.

het vmbohet meaoMaar: zij zit op de havo.

Sommige Nederlanders hebben het over de nrc (de Nieuwe Rotterdamsche Courant), terwijl anderen kiezen voor het nrc (het nrc Handelsblad). Kortom, in enkele gevallen kun je beide kanten op.

Oefening 3Kies het juiste lidwoord.1. de/het Duits2. de/het abn (Algemeen Beschaafd Nederlands)3. de/het kro 4. de/het pc5. de/het anp6. de/het bv (besloten vennootschap)


Beter in Nederlands

14

1.5 SamenvattingWoordgeslacht en lidwoorden

■ Het woordgeslacht (mannelijk/vrouwelijk, of onzijdig) bepaalt welk lidwoord je gebruikt.

■ Bij mannelijke en vrouwelijke woorden gebruik je de, bij onzijdige woorden gebruik je het.

■ Je kunt voor vrijwel alle woorden ook het onbepaalde lidwoord een zetten.

■ Hoe kom je achter het woordgeslacht? Dat is een kwestie van weten of opzoeken. Er zijn wel enkele algemene regels, maar die zijn niet compleet. Een voorbeeld van die regels is dat woorden op -heid, -ie, -ing, -schap, -teit en -theek altijd vrouwelijk zijn.

■ Er zijn ook woorden die zowel de als het kunnen krijgen.

Engelse woorden ■ Bij zelfstandige naamwoorden uit het Engels heb je in veel gevallen het

woordenboek nodig om zeker te weten wat het gebruikelijke Neder-landse lidwoord is.

Afk ortingen ■ Kijk naar het hoofdwoord van de afkorting. Het lidwoord van dat

hoofdwoord bepaalt welk lidwoord je gebruikt voor de afkorting, de of het (de klm).

1.6 Afsluitende oefeningena Vul het juiste lidwoord in: de of het.1. nieuwe stoel2. op vensterbank3. een lid van vvd4. bv5. jongetje6. jongen 7. shock8. avondeten9. commitment

10. hashtag



15

b Is het lidwoord in de volgende gevallen goed gebruikt of niet?1. de meisje2. de lunch3. de ontbijt4. de leven5. het dingetje6. het website7. het logo8. de aanzicht9. de instrument

10. het grote talent


17

2 Verwijswoorden

In het vorige hoofdstuk las je over het woordgeslacht van zelfstandige naamwoorden. Het verschil tussen mannelijk en vrouwelijk woordgeslacht is ook belangrijk bij verwijzen: het is de raad en zijn leden, maar de unie en haar achterban. Je moet dus het verwijswoord gebruiken dat past bij het woord-geslacht. Hoe gebruik je verwijswoorden zoals zijn, haar, deze, die goed? Hieronder komen verschillende soorten verwijswoorden aan bod.

CHet onderscheid in woordgeslacht is trouwens wel aan het slijten; veel mensen weten niet meer of een woord mannelijk of vrouwelijk is en gebruiken standaard hij en zijn, ook al is het woord vrouwelijk. Maar in geschreven taal gelden de regels uit dit hoofdstuk nog steeds.

2.1 Inhoud van dit hoofdstuk2.2 Verwijswoorden en woordgeslacht | hij, zij, zijn huis, haar besluit2.3 Verschillende soorten verwijswoorden2.4 Valkuilen | Dubbelzinnige of vage verwijswoorden

2.2 Verwijswoorden en woordgeslacht | hij, zij, zijn huis, haar besluitDe keuze van het verwijswoord (hij, zij, het, zijn, haar enzovoort) hangt af van het woordgeslacht. Daarom is het bijvoorbeeld het bestuur en zijn taken: bij een het-woord hoort een verwijzing met zijn. Dit zijn de regels.

Kies het verwijswoord dat past bij het woordgeslacht

Voorbeelden

Verwijs naar onzijdige woorden (het-woorden) met zijn en het.

Het bestuur beslist over zijn takenpakket.Het (= het bestuur) heeft een beslissing genomen.

Verwijs naar vrouwelijke de-woorden met haar en zij.

De directie en haar bevoegdheden.Zij (= de directie) komt bijeen.

Verwijs naar mannelijke de-woorden met zijn en hij.

De ondernemingsraad en zijn leden.Hij (= de raad) heeft zijn leden bijeengeroepen.


Beter in Nederlands

18

Kies het verwijswoord dat past bij het aantal (enkelvoud/meervoud)

Voorbeelden

Verwijs naar woorden in het meervoud met zij/hen/hun.

De politieke partijen en hun programma’s.Zij (= de partijen) hebben hun programma’s bekendgemaakt.

Je kijkt dus naar het woordgeslacht (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig) en naar het aantal (enkelvoud/meervoud). Kies het verwijswoord dat daarbij past:

Woord Geslacht en aantal Voorbeelden

afdeling vrouwelijk enkelvoud De afdeling Household Appliances presenteerde haar jaarcijfers.

bedrijf onzijdig enkelvoud Het bedrijf verdubbelde zijn omzet.

commissie vrouwelijk enkelvoud De commissie wees het verzoek af. Zij vond dat het slecht was onderbouwd.

diensten meervoud De personeelsdiensten herzien hun beleid.

In het vorige hoofdstuk zag je dat er ook de-woorden zijn die mannelijk én vrouwelijk zijn. In het Groene Boekje herken je die doordat na die woorden alleen het lidwoord de vermeld staat, zonder de toevoeging [v.] of [m.]. Maak bij zulke woorden een consequente keuze tussen verwijzing met hij/zijn en zij/haar.

CIn gesproken taal verwijzen veel mensen naar zowel mannelijke als vrouwe-lijke woorden vaak met hij en zijn: de directie en *zijn bevoegdheden. Maar in geschreven taal moet je je houden aan de regels.

2.2.1 Verwijzen naar personen | het meisje en haar fi etsVerwijs je naar een woord dat een mens aanduidt, bijvoorbeeld meisje, jongen, jongetje, ventje, man, vrouw? Dan kijk je niet alleen naar het woordgeslacht, maar ook naar het biologische geslacht.


2 Verwijswoorden

19

Verwijzen naar personen Voorbeelden

Biologisch geslacht gaat vóór woordgeslacht. Ook al is meisje/vrouwtje een het-woord, je gebruikt toch ze/zij/haar.

Het meisje vernieuwde haar profi elfoto.Het oude vrouwtje ging zitten. Ze was moe.

Gebruik wel het betrekkelijk voornaamwoord dat na bijvoorbeeld meisje/jongetje. Het zijn onzijdige woorden (het-woorden), en daarnaar verwijs je met dat (zie ook 2.3.2). Het woordgeslacht gaat hier dus vóór het biologisch geslacht (man of vrouw).

Het meisje dat daar looptHet jongetje dat ik ken.

Sommige woorden (beroepen) kunnen zowel op een man als op een vrouw slaan. Het hangt van de bedoelde persoon af of je hij of zij gebruikt.

De verpleegkundige kwam op voor zijn recht.De getuige legde haar verklaring af.De zieke luchtte haar hart.

2.2.2 Verwijzen naar landen en organisaties | Brussel en zijn bestuurdersHoe verwijs je naar namen van landen en organisaties?

Verwijzen naar namen Voorbeelden

Namen van landen en steden zijn onzijdig .

het Europa van de jaren 20het Brussel van vandaagNederland en zijn regering

Verwijs naar namen van bedrijven en instellingen met zijn.

Dixons geeft zijn personeel een bonus.Sony verdubbelt zijn omzet.

Verwijs met haar als de naam een duidelijk vrouwelijk hoofdwoord heeft (het woord vereniging is bijvoorbeeld vrouwelijk).

Vereniging Eigen Huis en haar leden

Verwijs naar een afgekorte naam met zijn. Verwijs met haar als het hoofdwoord uit de afk orting vrouwelijk is.

H&M presenteert zijn nieuwe kledinglijn.VEH (= Vereniging Eigen Huis) en haar leden

Valkuilen: haar en hunPas op voor de ‘haar-ziekte’. Veel taalgebruikers gebruiken altijd haar om te verwijzen naar organisaties of ‘abstracte groepen’: Sony en *haar producten,


Beter in Nederlands

20

het management en *haar beslissingen. Volgens de regels die je hierboven las, is het in beide gevallen zijn.Pas ook op voor verwijzing in het meervoud (zij/hun) naar een woord in het enkelvoud. Al komen dit soort verwijzingen veel voor, ze zijn niet goed:

■ Bel gerust met de servicedesk. *Zij beantwoorden al uw vragen. ■ bnn maakt in *hun persbericht bekend dat ...

Het woord servicedesk en de naam bnn zijn enkelvoud, ook al zit in hun betekenis iets meervoudigs: ‘de mensen die samen de servicedesk vormen’, ‘de mensen van bnn’. Maar de regel is dat je naar een woord in het enkelvoud verwijst met een enkelvoudig verwijswoord. Dus:

■ Bel gerust met de servicedesk. Die beantwoordt al uw vragen. ■ bnn maakt in zijn persbericht bekend dat ...

Oefening 1Kies het juiste verwijswoord.1. Het bestuur vergadert over haar/zijn jaarplanning.2. De politie meldt in zijn/haar/hun persbericht een toename van auto-

diefstal.3. Ik kreeg een mailtje van de jongen die/dat ik gisteren ontmoette.4. Philips heeft zijn/haar/hun productaanbod uitgebreid.5. De leerlingenraad maakte zijn/haar/hun bezwaren kenbaar.6. Engeland overweegt zijn/haar steun aan het beleid in te trekken.7. Het meisje die/dat haar agenda vergeten was, kreeg een laag cijfer.8. Hij was op weg naar zijn nieuwe huis. Die/deze/het stond in een buiten-

wijk.9. Mijn zus heeft een hondje gekocht. Hij/het is een poedel.

10. De commissie komt vandaag bijeen. Hij/zij vergadert eens per jaar.

2.3 Verschillende soorten verwijswoordenEr zijn verschillende verwijswoorden: aanwijzende voornaamwoorden (zoals dit en dat), betrekkelijke voornaamwoorden (het probleem dat ik bespreek) en persoonlijke voornaamwoorden (hun, hen). Hieronder komen de regels voor die verschillende soorten verwijswoorden aan bod.


2 Verwijswoorden

21

2.3.1 dit/dat of deze/die | dit boek, die factuur

Wanneer deze/dit, wanneer die/dat? Voorbeelden

Met de aanwijzende voornaamwoorden dit en dat verwijs je naar onzijdige woorden (het-woorden).

Dit/dat (boek) heb ik al gelezen.Dat (salaris) vinden veel mensen te laag.

Met deze en die verwijs je naar de-woorden.

Daar ligt de factuur. Deze/die heb ik betaald.

Woorden als deze, die, dit, dat heten aanwijzende voornaamwoorden. Wat is het verschil tussen deze/dit en die/dat? Vaak is het verschil subtiel; met deze/dit verwijs je wat nadrukkelijker. Deze/dit verwijst vaak naar iets wat dichtbij is, die/dat naar iets wat verder weg is: dit bedrijf heeft een goede service, maar dat staat minder goed bekend.

Valkuil: *deze rijbewijsGebruik deze niet om naar een het-woord te verwijzen. Fouten als de volgende komen veel voor: Als uw rijbewijs klaar is, dan kunt u *deze ophalen. Dat moet zijn: dan kunt u dit afhalen. Want het is niet: *deze rijbewijs.

2.3.2 die of dat, dat of wat | het boek dat daar ligt

die, dat of wat? Voorbeelden

Gebruik die als het terugslaat op een de-woord.

de auto die daar staat

Gebruik dat als het terugslaat op een het-woord.

het boek dat daar ligthet onderzoek dat wij verrichttenhet meisje dat daar loopt (zie ook 2.2.1)

Gebruik wat als het terugslaat op een hele zin.

Hij stapte op, wat tot veel commotie leidde.

Gebruik wat als het terugslaat op een overtreff ende trap.

het beste wat ik daar zag

Gebruik wat in gevallen als alles wat , niets wat, iets wat, dat wat en het enige wat.

Er is niets wat mij tegenhoudt.

Het onderscheid tussen dat en wat is in gesproken taal aan het verdwijnen (het probleem *wat we nu bespreken, het product *wat u bestelde), maar op papier gelden nog altijd de regels die hiervoor genoemd zijn.


Beter in Nederlands

22

Een voorbeeld van het verschil tussen dat en wat: ■ De pers schreef negatief over het besluit dat aanleiding was tot een

discussie. ■ De pers schreef negatief over het besluit, wat aanleiding was tot een

discussie.

In de eerste zin slaat dat terug op het besluit. In de tweede zin slaat wat terug op de hele voorafgaande zin, de mededeling over negatieve berichtgeving.

2.3.3 die of welke? | een zaak die camera’s verkoopt

die of welke? Voorbeelden

Naar de-woorden kun je verwijzen met die en welke. Beide zijn goed, maar welke is ouderwetser. Gebruik dus liever die.

een zaak welke camera’s verkoopt (ouderwets)een zaak die camera’s verkoopt

Als je welke toch gebruikt, doe het dan goed. Je kunt welke niet gebruiken in plaats van dat. Dus niet: het product *welke u bestelde. Dat moet zijn: het product dat u bestelde.

2.3.4 waaraan of aan wie | de vrouw aan wie ik de vraag stelde

waaraan of aan wie, waarmee of met wie?

Voorbeelden

Verwijs met waarmee en waaronder alleen naar dieren en dingen, niet naar personen. Gebruik een voorzetsel (zoals met, onder, aan) plus wie, wanneer je naar mensen verwijst.

de collega’s met wie ik omgingEr kwamen veel bezoekers, onder wie ook enkele collega’s.de man aan wie ik dat vroeg

In gesproken taal is het heel gewoon om naar personen te verwijzen met waarmee, waaronder e.d.:

■ De collega’s waarmee ik omging … ■ Er kwamen veel bezoekers, waaronder ook enkele collega’s.

Maar in geschreven taal gebruik je: ■ De collega’s met wie ik omging … ■ Er kwamen veel bezoekers, onder wie ook enkele collega’s.


789039 5272529

113

978 90 395 2725 2

Beter in Nederlands

Beter in Nederlands helpt je om je kennis van de Nederlandse taalregels op te frissen. In zeven hoofdstukken komen alle belangrijke taalkwesties aan bod, zoals hun/hen, dat/wat, jou/jouw, hij wil/hij wilt, 50% van de mensen vindt/vinden. Daarnaast leer je hoe je zinnen schrijft in duidelijk en eigentijds Nederlands.

Meer inzicht in de regels van de taalDe serie Beter in ... onderscheidt zich door een laagdrempelige opzet, met een minimum aan theorie en een maximum aan direct toepasbare regels en voorbeelden. De regels en voorbeelden worden helder en systematisch gepresenteerd in overzichtelijke tabellen. Zo leer je sneller en doorzie je gemakkelijker hoe de Nederlandse taal werkt.

Direct oefenenJe start op de toetsportal AcademicX.nl met een begintoets. Met de feedback op deze toets kun je aan de slag met het boek. Elk hoofdstuk in het boek sluit af met een heldere puntsgewijze samenvatting en afsluitende oefeningen. Op AcademicX.nl vind je meer oefeningen bij elk hoofdstuk.

Een echte praktijkhulpBeter in Nederlands richt zich op hbo-studenten en is door de systematische opzet zeer geschikt voor gebruik tijdens de les én voor zelfstudie. De combinatie van boek en portal maken dit product tot een echte praktijkhulp, gebaseerd op de vragen die leven in het onderwijs van nu.

Eric Tiggeler is tekstschrijver en ontwikkelt communicatie-trainingen voor het Taalcentrum-VU. Hij schreef eerder onder andere Vraagbaak Nederlands, Check je tekst, Check je beleidstekst en Check je brief.

WoordenlijstNederlandse Taal


Het Groene Boekje, de Woordenlijst Nederlandse Taal,neemt alle twijfel weg over de correcte spelling van het Nederlands. Dit naslagwerk is samengesteld inopdracht van de Nederlandse Taalunie en is geheel in overeenstemming met de officiële spellingregels.

In het Groene Boekje is een woordenlijst opgenomenvan meer dan 100.000 trefwoorden. Deze woorden-lijst bevat vooral woorden met spellingproblemen. Een helder overzicht van de spellingregels, de Leidraad,gaat aan de woordenlijst vooraf. Ook hier ligt de nadruk op lastige spellingkwesties, zoals het gebruikvan hoofdletters, koppeltekens, de schrijfwijze vanafkortingen en de vervoeging van Engelse werkwoorden.Een uitgebreid trefwoordenregister maakt deze tekstzeer toegankelijk.

Het Groene Boekje is onmisbaar voor iedereen dieschrijft in de Nederlandse taal.

GrBo_omslagdef_introv3 05-08-2005 11:24 Pagina 1







SDU_het groene boekje_2010.indd 1 4-5-10 9:59


































































































































SDU_het groene boekje_2010.indd 1 4-5-10 9:59SDU_GROENE_BOEKJE.indd 1 25-01-13 12:57

Van de uitgevers van

Tig

ge

ler

Beter in Nederlands

+ O N L I N E TO E T S E N

Beter inNederlandsEric Tiggeler

ISBN 9789039527252_cv_4.0.indd Alle pagina's 08-05-13 16:03

Beter in Nederlands - Boom hoger onderwijs · ze nu mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn) ook het...

Documents

Transcript of Beter in Nederlands - Boom hoger onderwijs · ze nu mannelijk, vrouwelijk of onzijdig zijn) ook het...