Bestuurlijke sanctioneringsmechanismen.pdf

1

Onderzoeksrapport

Woninginbraken: diefstalpraktijk &preventiebeleidIn opdracht van de FOD Binnenlandse ZakenJanuari 2007

Verwee Isabel – Wetenschappelijk medewerkerPonsaers Paul - PromotorEnhus Els - Co-promotor

Interuniversitaire OnderzoeksgroepSociale Veiligheidsanalyse [SVA]

Http://www.sva.ugent.be

Directie:

Prof. dr. Paul PonsaersUniversiteit Gent (UGent)

Faculteit RechtsgeleerdheidVakgroep Strafrecht & Criminologie

Universiteitstraat 4, 9000 Gent, BelgiëTel.: +32 (0) 9 264 69 59Fax: +32 (0) 9 264 69 [email protected]

Prof. dr. Els EnhusVrije Universiteit Brussel (VUB)

Faculteit RechtsgeleerdheidVakgroep Criminologie

Campus EtterbeekPleinlaan 2, 1050 Brussel, België

Tel.: +32 (0) 2 629 13 92Fax: +32 (0) 2 629 26 37

[email protected]

Staff

F. Laurentplein 1, 9000 Gent, BelgiëTel. 1: +32 (0) 9 264 84 22Tel. 2: +32 (0) 9 264 84 24Fax: +32 (0)9 264 84 98

Stijn Andries

Filip Cammaert

Sofie De Kimpe

Wim Hardeyns

Lieven Pauwels

Nathalie Roegiers

Lotte Smets

Katrien Van Altert

Evelien Van den Herrewegen

Natascha Vandevoorde

Gudrun Vande Walle

Antoinette Verhage

Isabel Verwee

2

1. Inhoudsopgave1. Inhoudsopgave.................................................................................................... 22. Tabellen en figuren.............................................................................................. 43. Inleiding ............................................................................................................... 54. Conceptueel kader .............................................................................................. 8

4.1. Het interpreteren van criminologische theorieën.............................................. 84.1. Rationeel versus niet rationeel....................................................................... 11

4.1.1. Inleiding............................................................................................... 114.1.2. De rationele keuze .............................................................................. 114.1.3. Toch niet zo rationeel?........................................................................ 134.1.4. Hedendaagse stromingen ................................................................... 154.1.5. Relevant onderzoek ............................................................................ 15

5. Onderzoeksvragen ............................................................................................ 186. Methodologie..................................................................................................... 19

6.1. Definiëring van het begrip ‘woninginbraken’............................................... 196.1.1. Inleiding............................................................................................... 196.1.2. De politionele registratie van de criminele figuur ‘woninginbraken’ ..... 196.1.3. De stroom in de strafrechtsketen: de kwalificatie en de registratie...... 22

6.2. Kwantitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk.............................. 236.2.1. Inleiding ................................................................................................... 236.2.1. Analyse van de politionele gegevens ...................................................... 23

6.3. Kwalitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk................................ 266.3.1. Selectie respondenten............................................................................. 266.3.2. Respondentenpopulatie ...................................................................... 276.3.3. Selectie gevangenissen ...................................................................... 31

7. Beschrijvende analyse van de onderzoeksresultaten........................................ 417.1. Inleiding...................................................................................................... 417.2. De inbreker .................................................................................................... 42

7.2.1. Inleiding............................................................................................... 427.2.2. Motief .................................................................................................. 427.2.3. De criminele academie........................................................................ 547.2.4. De relatie gedetineerde - omgeving .................................................... 617.2.5. De toekomst ........................................................................................ 667.2.6. De deontologische inbrekerscode ....................................................... 67

7.3. Algemene beschouwingen aangaande de inbreker.................................... 707.3.1. Inleiding............................................................................................... 707.3.2. Differentiële associatie ........................................................................ 707.3.3. Neutralisering ...................................................................................... 71

7.4. De inbraak.................................................................................................. 757.4.1. Inleiding............................................................................................... 757.4.2. De voorbereiding is essentieel ............................................................ 757.4.3. Het belang van de plaats..................................................................... 777.4.4. De modus operandi............................................................................. 807.4.5. Braak, inklimming of valse sleutels ..................................................... 837.4.6. De kledij .............................................................................................. 907.4.7. Samen of alleen plegen ...................................................................... 917.4.8. Informatie ............................................................................................ 937.4.9. Een aantal specifieke aspecten te maken met de inbraak .................. 957.4.10. De buit................................................................................................. 99

3

7.4.11. Situationele factoren ......................................................................... 1017.4.12. Afschrikking....................................................................................... 1057.4.13. En wat na de inbraak? ...................................................................... 1107.4.14. Het onderzoeksmateriaal .................................................................. 112

7.5. Algemene beschouwingen aangaande de inbraak................................... 1167.5.1. De rationele keuze : theoretisch luik ................................................. 1167.5.2. De rationele keuze : empirisch luik.................................................... 122

8. Inconsistente onderzoeksbevindingen............................................................. 1279. Terugkoppeling van kwantitatief naar kwalitatief luik....................................... 12710. Conclusie en aanbevelingen: Wat leert een daderbevraging ons voorpreventie?............................................................................................................... 129

10.1. Inleidende beschouwingen ................................................................... 12910.2. De inbreker ........................................................................................... 13010.3. De inbraak ............................................................................................ 137

11. Kritische beschouwingen ............................................................................. 14211.1. Naar een Integrale Veiligheidsfilosofie.................................................. 142

11.1.1. Integrale veiligheid ............................................................................ 14211.1.2. Federale en lokale aanbevelingen inzake diefstal met braak............ 142

11.2. De rationele keuze onder vuur.............................................................. 14411.3. Het continuüm rationeel-irrationeel ....................................................... 14511.4. Ideaaltypes of toch maar beter niet?..................................................... 14611.5. Voor verder onderzoek ......................................................................... 150

12. Bibliografie ................................................................................................... 15212.1. Boeken ................................................................................................. 15212.2. Tijdschriften .......................................................................................... 15312.3. Verzamelreeksen.................................................................................. 15412.4. Andere bronnen.................................................................................... 155

4

2. Tabellen en figuren

Tabel 1: Geslacht ..................................................................................................... 23Tabel 2: Penitentiaire bevolking van veroordeelde gedetineerden voor diefstal(18/01/2006) ............................................................................................................. 27Tabel 3: Geboorteland respondenten ....................................................................... 29Tabel 4: Nationaliteit van de respondenten .............................................................. 29Tabel 5: Nationaliteit ........................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Figuur 1: Geboortedatum van onderzochte populatie............................................... 28Figuur 2 : Burgerlijke staat van de respondenten ..................................................... 29Figuur 3 : Motieven om in te breken ......................................................................... 43Figuur 4 : Is inbreken een beroep?........................................................................... 58Figuur 5 : Pleegplaats ten aanzien van woonplaats ................................................. 78Figuur 6 : Gebruik van geweld?................................................................................ 81Figuur 7 : Hoe gaat men binnen? ............................................................................ 83Figuur 8 : Samen of alleen plegen............................................................................ 91Figuur 9 : Het krijgen van 'tips' van anderen............................................................. 94Figuur 10: Populaire plaats om de buit te vinden...................................................... 96Figuur 11 : Beste tijdstip om in te breken.................................................................. 98Figuur 12 : Favoriete buit.......................................................................................... 99Figuur 13 : Afschrikkende werking van politie en gevangenis ................................ 107Figuur 14 : Aangeduide foto's................................................................................. 113Figuur 15 : Aangeduide situationele factoren ......................................................... 115Figuur 16: De positionering van drie respondenten ............................................... 149

5

3. Inleiding

Zoals de Kadernota Integrale Veiligheid opwerpt, wijzen analyses van de federale politieop een ernstige problematiek van eigendomsmisdrijven in het algemeen en woninginbrakenin het bijzonder. Hieruit blijkt bovendien een toenemend fenomeen van rondtrekkendedadergroepen die afkomstig zijn uit Oost- en Centraal-Europa. In het huidige federaleveiligheidsplan, alsook in het nationale veiligheidsplan worden eigendomsmisdrijven dan ookals prioriteit aangeduid. Op basis van lokale analyses, nemen veel zonale veiligheidsplannenmeer concreet woninginbraak als prioriteit op. De integrale veiligheidsfilosofie impliceerthierbij zowel preventie, repressie als nazorg.

De Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004,werd uitgewerkt door de Federale Overheidsdiensten Justitie en Binnenlandse Zaken1. Dezenota wil bijdragen tot de uitbouw van een integraal en geïntegreerd veiligheidsbeleid envormt de basis voor een federaal veiligheidsbeleid.Er wordt in voorliggende kadernota gewezen op de verantwoordelijkheid inzake veiligheidvan de federale overheid naar de lokale overheid toe. De nadruk komt enerzijds op eencoherent veiligheidsbeleid te liggen en anderzijds op een adequate ondersteuning en hetgeven van de nodige impulsen.

De kadernota wordt gereflecteerd in operationele plannen, zo wordt dit ook vertaald in hetNationale Veiligheidsplan. Dit plan kreeg een geldigheidsduur van vier jaar en dient om eenobjectieve analyse te verrichten van het geheel van het nationale en lokale veiligheidsbeleid,dit voor de éénheidspolitie gestructureerd op twee niveaus.

Het Nationale Veiligheidsplan, dat geldt voor de cyclus 2004-2007, tracht het algemenepolitiebeleid inhoud te geven en het te coördineren2. Net zoals in de Kadernota IntegraleVeiligheid, staat een integrale en geïntegreerde aanpak voorop. Er wordt tevens rekeninggehouden met de prioriteiten uit het Regeerakkoord van 12 juli 20033 betreffende veiligheid.Het Nationale Veiligheidsplan kan beschouwd worden als een politieplan: het is aan defederale en lokale diensten van de politie om er rekening mee te houden in het opstellen vanhun plannen en de uitvoering ervan.

Elke politiezone moet een zonaal actieplan ontwikkelen dat rekening houdt met deprioriteiten uit het nationale politionele veiligheidsplan. Eveneens is er dus een link met deKadernota Integrale Veiligheid. Deze zonale veiligheidsplannen zullen gebaseerd zijn op eenoverkoepelend gemeentelijk beleid aangaande veiligheid en worden een lokaal integraalveiligheidsplan. Evenzeer gelden deze plannen voor een duur van vier jaar.

Aangehaalde plannen baseren zich zowel in voorbereidende zin als ter evaluatieessentieel op statistische informatie. Vermogensdelinquentie kenmerkt zich door een relatieflaag ophelderingspercentage, waardoor geregistreerde cijfers ontoereikend zijn. De lageaangiftebereidheid, het beleid van bepaalde instanties (cfr. verzekeringsmaatschappijen),niet-uniforme registratie aan politionele zijde, veranderingen in het federale en lokaleveiligheidsbeleid (als woninginbraak een prioriteit is, zal het met de grootstewaarschijnlijkheid meer geregistreerd worden), wijzigingen in de nomenclatuur (bijvoorbeeldhet invoeren van nieuwe criminaliteitsfenomenen),… verklaren het ontoereikende karakter

1 Kadernota Integrale Veiligheid, 30-31 maart 2004. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart2004. 119p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}2 Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004. 38 p.http://www.vsp.fgov.be/ {12/12/2005}3 Regeerakkoord van 12 juli 2003. Een creatief en solidair België, zuurstof voor het land.

6

van geregistreerde cijfers. Dergelijke lacunes kunnen onder meer opgevuld worden door deburger te stimuleren betere en snellere aangifte te doen of door het organiseren vanslachtofferenquêtes en self-report studies.

Naast het aanzienlijke aantal onbekende daders, of het dark number, zijn veel feitenonderhevig aan het sepot, ook al vond een registratie plaats aan politionele zijde. Ditimpliceert dat een behoorlijk aandeel van de feiten de strafrechtelijke keten nauwelijks ofnooit doorloopt. Bovendien zijn het vooral recidivisten die een grotere kans hebben om dezeketen te doorlopen, net omwille van het herhalende feitelijke karakter. De kans datrecidivisten in de gevangenis terecht komen is dus veel hoger in vergelijking met deoccasionele dief of de frequenterende inbreker die nooit gevat wordt.

Niettemin de confrontatie met de lage ophelderinggraad, het hoge sepot, het feit datrecidivisten voornamelijk de strafrechtelijke keten doorlopen, wijzen politioneelgeregistreerde cijfers op een stijging van woninginbraken.Een opmerkelijke evolutie binnen de politionele aanpak is de toename van rondtrekkendedadergroepen die verantwoordelijk zijn voor talrijke eigendomsdelicten. De reden hiervoorligt voornamelijk in het feit dat zij een groot aantal feiten plegen op eenzelfde avond, invergelijking met een doorsnee-inbreker. Op die manier zijn zij goed vertegenwoordigd inpolitionele geregistreerde cijfers.

Niettegenstaande de verschillende initiatieven die reeds genomen werden metbetrekking tot de preventie van woningdiefstal, blijft de vraag naar toenemendepreventieprojecten en –maatregelen groot. Binnen dit kader is het interessant eenonderzoek op te starten waarin de daders van een woninginbraak worden bevraagd, met alsdoel inzicht te krijgen in de actuele diefstalpraktijk teneinde het huidige preventiebeleid hieraan te toetsen en eventueel aan te passen.

In onderhavig onderzoek concentreren we ons op het misdrijf ‘woninginbraken’ en wensenwe de theoretische assumpties, geformuleerd in de literatuurstudie, die aan de basis liggenvan de preventiestrategieën aangaande dit misdrijf te valideren en te concretiseren op basisvan de verhalen van de daders. Het doel van het onderzoek bestaat er met andere woordenuit het perspectief van de dader te introduceren in het preventiedebat en op basis daarvanaanbevelingen te formuleren naar het preventiebeleid toe.

Binnen het theoretische luik wordt ervoor geopteerd om de belangrijkste theorieën diedelinquent gedrag verklaren, te beschrijven. Er zal geen voorkeur gegeven worden aan eenbepaald perspectief gezien ieder perspectief wel een aantal ‘blinde vlekken’ kent. Onsvertrekpunt is dus een breed amalgaam van theoretische perspectieven, dit biedt demogelijkheid om vanuit een zo breed mogelijke visie de dader en zijn criminele daad teaanschouwen. De belangrijkste variabelen uit de perspectieven zullen het hypothetischekader vormen. Daarbij heeft ieder theoretisch perspectief evenveel kans om getoetst teworden. Uiteraard zullen we met een aantal onoverkomelijke moeilijkheden geconfronteerdworden: zo is er de biologische verklaring die stelt dat afwijkende gedragingen biologischbepaald zijn4, dit kan bewezen worden door adoptie - en tweelingenonderzoek. Het hoeftgeen betoog, dat dergelijke hypothesen onmogelijk gesteld en getoetst kunnen worden in hetlicht van dit onderzoek.

Na een afbakening van het begrip ‘woninginbraak’, het leggen van de nodige contacten enhet verzamelen van de vereiste toelatingen, nodig om een onderzoek efficiënt te latenverlopen, vonden semi-gestructureerde interviews plaats met de daders van woninginbraak.Uit de totale populatie van de daders van woninginbraak, konden noodgedwongen enkeldaders worden opgenomen die bij justitie gekend zijn en meer bepaald wegens dergelijke

4 Infra

7

inbreuk werden veroordeeld. Verder beperkte de selectie van de respondenten zich totmeerderjarigen. We richtten ons hiervoor rechtstreeks tot een aantal gevangenissen.Er werd geopteerd voor semi-gestructureerde interviews waarbij een lijst met onderwerpenwordt bevraagd (cfr. hypothetische kader).

De resultaten worden teruggekoppeld naar de criminaliteitstheorieën en het preventie -beleid en de praktijk, onder meer door het formuleren van beleidsaanbevelingen.

Vervolgens, en als laatste doelstelling, wordt geflecteerd over de vragen: welk inzicht kunnenwij verwerven voor een bepaald fenomeen door het bevragen van daders? Wat leert hetbeeld van de inbreker en de inbraak ons? En wat zijn de markantste conclusies van ditonderzoek?

8

4. Conceptueel kader

4.1. Het interpreteren van criminologische theorieën

Elke theorie maakt een aantal vooronderstellingen 5 . Deze vooronderstellingen zijn deaannames die elke sociale wetenschapper maakt over de aard van het sociale handelen enover de wijze waarop de handelende actoren met elkaar verbonden zijn. Deze aannamesgaan met andere woorden over de problemen van het handelen en orde6. Bijvoorbeeld invoorliggend onderzoek naar woninginbraak kunnen we aan verschillende daders hun visievragen over woninginbraak, hoeveel, wanneer en waarom ze een woninginbraak plegen. Opbasis van hun antwoorden verwerft men inzicht in het handelen van de respondenten, in dedingen die ze doen, de motivatie, enz.… Er wordt dus een eerste basis gelegd voor eentheorie over woninginbraak. Maar door enkel deze vragen te stellen, kunnen we moeilijkbegrijpen waarom bepaalde groepen meer aangetrokken zijn tot woninginbraak, anderen totfietsdiefstal. Het is namelijk zo dat woninginbraak niet enkel een individuele keuze betreft;het heeft ook te maken met de groepen waarin we functioneren, met de plaats waar wewonen, met de visie binnen de samenleving enz. Dergelijke visies zijn divers; ouderenhebben een andere visie dan jongeren, geschoolden een andere dan niet-geschoolden,enz.…Om tot een bruikbare theorie te komen en één die zoveel mogelijk aspecten van hetmaatschappelijke leven kan verklaren, moeten we niet alleen begrijpen hoe en waaromiemand een bepaalde handeling stelt maar ook kunnen verklaren waarom er verschillen zijntussen bepaalde groepen. Onze theorie moet met andere woorden ook kunnen verklarenhoe orde tot stand komt. Dit ordeprobleem hangt (empirisch) samen met het handelen maarkan er niettemin analytisch van onderscheiden worden. Deze twee aannames kunnen niet totelkaar gereduceerd worden; elke theorie heeft noodzakelijkerwijs een impliciete of explicieteaanname rond beide problemen7 8. De vaak impliciete of soms expliciete keuzen die socialewetenschappers maken rond deze twee problemen komt meestal neer op een keuze vaneen dichotomie.

Voor het handelingsprobleem kiest men tussen een rationeel handelende of een niet-rationele handelende actor. Het ordeprobleem kan men benaderen als het resultaat vanindividuele onderhandelingen of anderzijds als collectieve structuren die een eigen dynamiekhebben.

5 Enhus, E. (2006). Een epistemologisch model voor het evalueren van criminologische theorieën.Vrije Universiteit Brussel: Syllabus Criminologie en Victimologie, Academiejaar 2005-2006.6 Deze aannames zijn niet enkel van academisch belang. Aan de positie die men inneemt zijn

fundamentele waarden verbonden. De studie van de samenleving draait rond de vraag naar vrijheiden orde, en elke theorie wordt tussen deze twee polen geslingerd. In een moderne samenleving ishet geloof in de vrije wil van de mens geïnstitutionaliseerd, de mens evolueerde doorheen degeschiedenis tot een aparte speciale entiteit. Dit ging gepaard met het uitbouwen van wetten diehem moesten beschermen voor de dwang van de groep, de staat, de kerk. Deze differentiatie vanhet individu maakt echter tegelijk “orde” problematisch. Sociale wetenschappers erkennen dat erpatronen zijn in deze moderne orde er dat het dagelijkse leven van individuen een sterkgestructureerd karakter heeft. Dit is juist hetgeen “vrijheid” en “individualiteit” zo precair maakt.

7 Alexander, J. C. (1982). Positivism, Presuppositions, and currentControversies. Theoretical Logic in Sociology, Volume One. London: Routledge &Kegan Paul.8 Wanneer de twee vragen niet als autonome onderscheiden problemen worden behandeld, ontwikkelt

zich meestal een eendimensioneel denken. In veel theorieën wordt het handelingsprobleemondergeschikt gemaakt aan het ordeprobleem (Alexander, 1982: 117).

9

De keuzen binnen beide dichotomieën is verder bepalend voor de wijze waarop een theoriewordt uitgewerkt, voor de wijze waarop bepaalde elementen worden benaderd, voor deinterne logica van de gekozen oriëntatie en voor het opblazen van bepaalde elementen ineen theorie om de inherente zwakte van een bepaalde oriëntatie te verhullen. Ze leidenonherroepelijk tot een bepaalde vorm van eenzijdigheid, tot het automatische verwaarlozenvan bepaalde sociale fenomenen.

Het handelen kan gedefinieerd worden op een rationele, instrumentele9 wijze ofgezien worden als bestaande uit niet-rationele, (subjectieve) normatieve of affectieveelementen. In het eerste geval gaat men er in de theorie expliciet maar vaak ook meerimpliciet van uit dat de elementen die het handelen beïnvloeden objectief zijn, “materieel” of“conditioneel”. Ze zijn enkel gericht op de externe, empirische omgeving en op de idee datmensen zoveel mogelijk, binnen de opgelegde structurele limieten, doelen na streven die hetmaximaliseren van hun eigenbelang inhouden. Mensen zullen dan calculeren wat hun hetbeste uitkomt binnen de gegeven mogelijkheden en die doelen nastreven. Dit standpunt leidttot een voorstelling van het handelen als een eenvoudigweg aanpassen aan materiëlecondities (de condities zijn de structurele beperkingen van de situatie waarbinnen hethandelen zich afspeelt). Deze condities zijn bepalend voor de situatie van de actor en vallenbuiten zijn controle. Ze zijn objectief omdat ze buiten de actor liggen en tegen zijn wil ingaan,ze beperken zijn handelen. Het handelen wordt m.a.w. gedetermineerd door de materiëlecondities waarbinnen het plaatsvindt.Men zal bijvoorbeeld als verklaring voor het plegen van een woninginbraak stellen dat menervoor kiest omdat men de gelegenheid ertoe wordt aangeboden (cfr. De situationele ofgelegenheidstheorieën).

Indien men anderzijds de elementen die het handelen beïnvloeden als hoofdzakelijksubjectief benadert, als ideëel of normatief, wordt het handelen niet gezien alsgedetermineerd door de objectieve omgeving maar als vrijwillig gekozen door de individueleactor. Actoren handelen dan niet op een puur technische wijze, maar worden in hunhandelen gestuurd door normen. Deze vooronderstelling is belangrijk omdat hierdoor deintentionaliteit (of nog de vrije wil) van de actor in de theorie wordt ingebouwd. Indien niet-rationaliteit wordt voorondersteld kan men dus op het niveau van de algemene theoretischelogica het voluntarisme (de vrije keuze) formuleren. Of een handeling ook voluntaristisch is inde substantiële contingente betekenis hangt af van de aard van de empirische beperkingenop het handelen in een bepaalde historische situatie.Op basis van bijvoorbeeld deze vooronderstelling geeft men andere verklaringen voorwoninginbraak: men kiest voor woninginbraak omdat het binnen de groep waartoe menbehoort normaal is dit te doen, om bij de groep te blijven horen, omdat men zich tegen zijnouders wil afzetten, enz… (cfr. bepaalde culturele transmissietheorieën)

De keuze tussen één van beide polen plaatst de wetenschapper steeds voor een dilemma.De theorie gebouwd op deze keuze leidt onherroepelijk tot eenzijdigheid waarbij een aantalelementen buiten de waarneming vallen. Uitgaan van een rationeel handelende actor houdtin dat men normen en motivatie niet kan bestuderen. Door deze bril op te zetten zien we zegewoon niet, ze zijn niet voorzien in de theorie. Anderzijds leidt de aanname van een niet-rationele actor tot het verwaarlozen van de materiële context waarbinnen dit handelenplaatsgrijpt. Theorieën die uitgaan van de eerste benadering gaan de materialistische wegop, de tweede visie leidt tot idealisme.

9 Dit houdt in dat men ervan uitgaat dat actoren handelen om hun doelen op een berekende enrationele manier te bereiken, mensen streven naar wat zij nuttig achten voor het maximaliseren vanplezier en het minimaliseren van pijn. Nu kan men op basis van alleen deze stelling niet veel zeggenover wat mensen dan concreet zullen doen. Daartoe is een tweede veronderstelling nodig. Menmoet ervan uitgaan dat mensen op een rationele wijze streven naar het maximaliseren van plezieren het minimaliseren van pijn.

10

Wanneer we antwoorden formuleren op het probleem van het handelen neemt menhet individu als analyse-eenheid. Omdat de sociale wetenschappen moeten omgaan met desociale relaties van een veelvoud van individuen, ontstaat naast het handelingsprobleem ookhet ordeprobleem. Het oplossen van het ordeprobleem, niet als empirische maar als neutrale,wetenschappelijke, analytische categorie, vraagt naar een antwoord op de vraag hoeindividuele actoren met zeer uiteenlopende motivaties, zich organiseren in niet-toevalligesociale patronen. Wanneer we orde op dit analytische niveau benaderen, als een neutraalprobleem van ‘patronen’, wordt het duidelijk dat elke sociale theorie dit probleem moetbehandelen.

Hierbij kan orde worden gezien als het resultaat van individuele onderhandelingen ofanderzijds als collectieve structuren die een eigen dynamiek hebben. De benaderingen vansociale orde die op individueel niveau blijven, ontkennen het bestaan van supra-individuelecontextuele interactiepatronen niet, maar verklaren ze als opgebouwd doorheen het samenhandelen van individuen in een bepaalde situatie. Doordat de actoren dezelfde betekenisgeven aan een bepaalde handeling of integendeel deze volledig anders interpreteren,ontstaan patronen in het ene geval, verandering in het andere. Aangezien hier steeds eensterke nadruk ligt op de vrije wil van individuen is het vanuit deze positie moeilijk om orde tebeschrijven en leidt dit eerder tot een beschrijving van chaos. De individualistischebenaderingen leveren vaak belangrijke elementen op voor het begrijpen van de empirischeinteractie maar verwaarlozen de onzichtbare maar vaak sterk bepalende parameterswaarbinnen dergelijke interactie plaatsgrijpt. Zo wordt de interactie van individuen in debestaande structuren ook vaak mede bepaald door deze structuur. Men dient regeltjes tevolgen, zich aan afspraken te houden, zich ondergeschikt te maken aan een de strafwetten,een taakomschrijving, de heersende groepsdynamiek. Individuen hebben hierin keuzen maardie worden toch gedeeltelijk gelimiteerd.

Wanneer men een collectieve benadering hanteert blijft het handelen van vitaal belangomdat de aannames over het handelen bepalend zullen zijn voor de wijze waarop dergelijkecollectieve orde zal worden beschreven. Vaak krijgt dergelijke orde een normatieve tint. Zozal men het in stand houden van de collectieve orde vooral verklaren vanuit het commitmentdat de leden maken tav deze orde. In dergelijke benadering wordt opnieuw een zekerekeuze aan het individu overgelaten (zich wel of niet in te schrijven in de regels van decollectieve orde). Dit heeft als voordeel dat collectieve structuren kunnen gecombineerdworden met voluntair individueel handelen omdat de normatieve orde steunt op interne,subjectieve verbintenissen.

Wanneer we theorieën op basis van hun aannames rangschikken en nagaan hoe de theoriewordt uitgewerkt dan leidt de keuze voor een bepaalde combinatie van vooraannames tot het(over)belichten van bepaalde problemen, systemen, vormen van criminaliteit en manierenom hierop te reageren. Deze keuze leidt altijd tot eenzijdigheid en vormt meteen ook debasis voor kritiek op een theorie.

In de meest ideale situatie zou men een keuze tussen de extreme posities moeten vermijden.Het is net omwille van deze reden dat in onderhavig onderzoek de literatuurstudie bestaat uitdiverse en zeer wijde-uiteenlopende perspectieven omtrent het denken over crimineelgedrag. De ontwikkelde ideeën over afwijkend gedrag hebben hun consequenties op dewijze waarop men tot theorieën komt en een onderzoek opzet. De huidige inzichten zijn vaakeenzijdig en partieel. Het is belangrijk bij het bestuderen van een wetenschappelijke bijdrage,een empirische studie of een puur theoretische bijdrage, na te gaan welke de expliciete ensoms impliciete vooraannames zijn. Want wanneer we dit weten kunnen we vrij preciesvoorspellen wat de zwakte zal zijn van de bijdrage. Zo zullen bv. de theorieën uitgaande vaneen rationele actor geen aandacht of rol in de theorie voorzien voor waarden, normen, visies,verhalen, mythen en rituelen. Deze vaststelling vormt dan de kritiek op de theorie; een

11

theorie moet een bril aanleveren waarmee we zo accuraat mogelijk ons samenleven kunnenbekijken, bestuderen en inzicht in krijgen. Ze moet dit overigens doen voor zoveel mogelijksituaties van dit samenleven. Hoe meer gevallen of situaties die niet verklaarbaar zijn doorde theorie, hoe minder bruikbaar en krachtig hij is.

We verbeteren de bruikbaarheid en kracht van theorieën door geen eenzijdige keuze in devooraannames te maken. We gaan dan uit van een niet-rationele actor zonder uit het oog teverliezen dat deze actor wel degelijk bepaalde handelingen stelt die rationeel zijn. De ordekunnen we beter omschrijven wanneer we cultuur, structuur en individu beschouwen als driesystemen die in onderlinge en permanente wisselwerking staan.

We moeten ons verder ook realiseren dat dergelijke complexe wijze van denken in theorieënaartsmoeilijk is. Vaak slaagt men hier ook niet volledig in en vervalt na verloop van tijd in deeenzijdigheid die men bij aanvang wou vermijden. Ook deze vaststelling is belangrijk bij hetbeoordelen van theorieën. Zelfs indien men tracht eenzijdige keuzen te vermijden en naareen integratie streeft, lukt dit niet steeds.

4.1. Rationeel versus niet rationeel

4.1.1. Inleiding

De inductieve werkwijze die centraal staat in voorliggend empirisch onderzoek laat zichinspireren door de theorieën die voorhanden zijn. Gezien de diversiteit wordt geopteerd omde perspectieven te situeren op een continuüm waarbij het individuele het ene uiteindebetreft en het collectieve het andere uiteinde.

4.1.2. De rationele keuze

Door een expansie, in de 18de eeuw, zowel op het economische als demografische vlakstaken enorme sociale problemen op, met als gevolg een ware explosie vaneigendomsdelicten. Het Ancien regime werd omvergeworpen door het ‘klassieke denken’ dathet ontoereikende karakter van de strafrechtshandhaving bekritiseerde. Centraal binnen ditgedachtegoed was de vrije wil die de mens tot het plegen van feiten zal brengen. Dadersplegen daden als de baten hoger zijn dan de kosten; het zijn calculerende individuen.

Gedurende de 20ste eeuw kenden theorieën die aandacht besteedden aan de directe ofsituationele omstandigheden een ware opgang, met als centrale mensbeeld de rationelekeuze10.Onder meer Clarke en Cornish11 en Clarke en Felson12 zullen vanuit de ‘Nothing Works’-gedachte 13 zich niet louter focussen op de dader en zijn criminele motivatie maar degebeurtenis wordt bestudeerd en de context waarin deze plaatsvindt. Op preventief vlak ishet niet zozeer noodzakelijk veranderingen in de dader of de maatschappij aan te brengenmaar betreft het de gelegenheden die moeten gereduceerd worden.

10 Kleemans, E. (2001). Rationele keuzebenaderingen. In: E. Lissenberg, S. Van Ruller & R. VanSwaaningen (eds), Tegen de regels IV. Een inleiding in de criminologie. Nijmegen: Ars Aequi Libri,153-167.11 Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal. Rational Choice Perspectives onOffending. New York: Springer-Verloag.12 Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In: Advances inCriminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.13 Beleidsmakers en criminologen gingen in toenemende mate twijfelen aan de effectiviteit vantraditionele interventiestrategieën.

12

Steeds meer criminologen maakten zich het ‘rational-choice’ idee eigen in de loop van de20ste eeuw, mits een bredere toepassing. Het gedachtegoed kende een sterke verwantschapmet preventie en beleid, meer zelfs, het werd deels ontwikkeld voor beleidsdoeleinden.Dit strookt niet met datgene wat de Klassieke School centraal stelde, namelijkrechtsbescherming en niet zozeer instrumentaliteit en effectiviteit. Deze ruimere toepassing,gelieerd met het beleid, vormen onder meer de rationele keuzebenadering, degelegenheidstheorie, de situationele benadering, de routine activiteitentheorie en depatroontheorie.

Mensen zullen niet zozeer kiezen omwille van hun voorkeur maar omwille vangedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen, de zogenaamde kosten en baten, stelt derationele keuzebenadering voorop. Kenmerkend voor dit theoretisch perspectief is de bredetoepassingsmogelijkheid; het krijgt empirische inhoud door de keuzesituaties nader tespecificeren waarmee de dader wordt geconfronteerd. In essentie betreft de rationelekeuzebenadering een delictspecifieke theorievorming.

Op basis van rationele keuze-ideeën werd een afschrikkingperspectief gecreëerd, dit steldedat criminele gedragingen niet tot stand komen omwille van de gevolgen die dit met zich meekan brengen. Heuse consequenties kunnen gesteld worden door het strafrechtsapparaatwaarbij drie eigenschappen fundamenteel zijn voor de straf: de snelheid waarmee ze wordentoegepast, de zekerheid dat men gestraft wordt en de zwaarte van de straf. Dezeeigenschappen kunnen een invloed hebben op de keuze om crimineel gedrag te plegen,aldus Moerland14. Dit perspectief heeft slechts kans op slagen als het afschrikwekkendeeffect als dusdanig gepercipieerd wordt door de dader. Het betreft dus een individueelbeslissingsproces in hoofde van de dader: er wordt een afweging gemaakt.

In het licht van de situationele perspectieven, is de sociaalecologische benaderingvermeldenswaardig. Dit werd ontwikkeld onder impuls van de toenmalige Fransemilieuschool en de Italiaanse Antropologische School, waarin de bestudering van criminaliteitals een sociaal fenomeen centraal stond en er aandacht was voor de relatie geografischespreiding en criminaliteit. Aanhangers van de ecologische benadering stellen tweeuitgangspunten voorop; enerzijds wordt het gedrag van mensen en hun interacties bepaalddoor de fysische omgevingsconditie waarin men leeft. Anderzijds creëerde Burgess eentheorie over stedelijke ontwikkeling waarin vijf concentrische zones worden beschreven15.Sociaalecologen geloven sterk in het verval van de buurt, tevens hun verklaring voorcriminaliteit, zij zijn er sterk van overtuigd dat er “geboren delinquentiegebieden” zijn. Dit idee,ontstaan in Chicago, kwam overgewaaid naar West-Europa en stelde aanpassingen vansociale woningbouw centraal.

De situationele benadering en de gelegenheidstheorie zullen evenzeer de omgeving waarincriminele gebeurtenissen plaatsvinden, bestuderen. De vraag of er een preventieve werkinguitgaat van fysieke omgevingsveranderingen werd gesteld. De gelegenheidstheorie stelt dathet afhankelijk is van de situatie of men al dan niet de gelegenheid krijgt tot het plegen vancrimineel gedrag.

Felson16 17 stelt dat een criminele gebeurtenis het resultaat is van de aanwezigheid van eengemotiveerde dader, een aantrekkelijk doelwit, het feit dat beiden op hetzelfde moment en

14 Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ? Arnhem: Gouda Quint.15 Burgess, E.W. (1925). The Growth of the City’. In: E.R. Park, W.E. Burgess & R.D. McKenzie, TheCity. Chicago: University of Chicago Press, 47-62.16 Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.Criminology, 25, 911-931.17 Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. Tousand Oaks:Pine Forge Press.

13

dezelfde plaats aanwezig zijn en een afwezigheid van een adequaat controlemechanisme(routine-activiteitentheorie). In het licht van preventie dient men daar beleidsmatig iets teveranderen in de omgeving (situationeel) van de dader. Bovendien doet er zich een patroonvoor, het distance decay patroon, waarbij de dader zich niet sterk verplaatst (ten opzichtevan de eigen woonplaats) om een misdrijf te plegen. Het grootste probleem waarbovenliggende theorieën mee geconfronteerd worden, is dat men ingrijpt op een plaats maarde criminaliteit zich verplaatst (verplaatsingseffect).

4.1.3. Toch niet zo rationeel?

Als reactie op het Klassieke denken van de 18de eeuw, kwam het positivisme; men twijfeldeaan de rationaliteit en stelde fysiologische, persoonlijke en milieufactoren voorop. Het wasniet zozeer de daad die centraal stond maar de dader, begrippen zoals ‘behandeling’ en‘resocialisering’ waren dan ook rijkelijk aanwezig. In de loop van de 19de (en medegestimuleerd door strafrechtshervormingen) tot en met de 20ste eeuw ontplooiden zich, in hetverlengde van het positivisme, biologische, psychologische, multifactoriële, marxistische ensociologische perspectieven18 19.Het conceptueel kader waarin deze perspectieven worden geplaatst zal evenzeer enonderscheid maken op basis van het continuüm individueel - collectief.

Binnen de biologische onderzoekstraditie werden diverse theorieën gecreëerd dieuitgingen van de persoon van de dader: biologische kenmerken bepalen of iemand afwijkendgedrag pleegt. Vooraanstaande vertegenwoordigers van deze onderzoekstraditie zijn ondermeer Lombroso 20 en Ferri in de negentiende eeuw en Kretchner en Sheldon 21 in detwintigste eeuw.

In de psychologische onderzoektraditie worden twee soorten theorieënonderscheiden, met name de intrapersonele en de interpersonele theorieën. Bij deintrapersonele theorieën wordt de verklaring gezocht in een statische of dynamischeeigenschap of een proces dat zich voordoet binnen het individu. De interpersonele modellenhebben het vooral over de invloeden van de sociale omgeving, wat meer aanleunt bij hetcollectieve aspect op het continuüm.

Ter aanvulling op het biologische en psychologische perspectief was er eenverklaring die zich in de loop van de 20ste eeuw ontwikkelde waarin verschillende factoren deaanleiding vormen voor het plegen van crimineel gedrag. Er bestaat volgens deze theorieniet één verklaring maar een samengaan van bepaalde psychologische en biologischefactoren zullen een misdrijf vormen.

Alvorens aandacht te besteden aan de sociologische perspectieven, dient gewezente worden op perspectieven die zich voornamelijk situeren op het collectieve uiteinde van hetcontinuüm. In de loop van de 19de eeuw ontwikkelden zich een aantal socialistische,anarchistische en communistische geschriften: het criminele gedrag wordt hierbij verklaardvanuit een kapitalistische productiewijze en relevante economische factoren.

18 Ponsaers, P. & Vandewalle, G. (2006). Etiologische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus,Academiejaar 2005-2006.19 Hebberecht, P. (2006). Theoretische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus, Academiejaar 2005-2006.20 Lombroso, C. (1911). Crime, its causes and remedies. Boston: Little Brown.21 Sheldon, W.H., Hastl, E.L. & McDermott, E. (1949). Varieties of Delinquent Youth. New York:Harpere Brothers.

14

Als laatste wordt ingegaan op een aantal sociologische theorieën die crimineelgedrag verklaren vanuit de sociale structuren waarbinnen het individu zich situeert. Dezeverklaringen kunnen gesitueerd worden op twee niveaus, namelijk een micro- en eenmacroniveau.

De microbenadering heeft een groter sociaalpsychologisch karakter en wordt onder meerbeschreven in diverse socialisatietheorieën. Aan de hand van Chic Conwell zijn verhaal in“The Professional Thief” wenst Sutherland differentiële associatie toe te lichten22. In een laterwerk poogt hij alle criminele gedragingen te verklaren aan de hand van differentiëleassociatie. Binnen dit theoretisch perspectief speelt er zich een proces af waarbij eenindividu een misdadiger wordt23.

Binnen dezelfde sociologische onderzoekstraditie vindt men Miller, Sykes en Matza terug.Terwijl Miller een subcultuurtheorie ontwikkelde 24 werkten Sykes en Matza deneutraliseringstechnieken theorie uit 25 . Miller beschrijft in zijn subcultuurtheorie dat deverklaring van misdadig gedrag van jeugdbendes kan gevonden worden in hetcultuurpatroon van de lagere klasse. Naast zes culturele elementen (de zogenaamde focalconcerns) die kenmerkend zijn voor de lagere klasse, zijn er ook sociaalstructureleelementen die het lage klasse interactiepatroon typeren. Sykes en Matza zullen Sutherland’sstelling “Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan metcrimineel gedrag zijn onderdeel van het leerproces”26 bekritiseren. Ze zijn ervan overtuigd datjonge delinquenten hun dadergedrag zullen rechtvaardigen. De zogenaamdeneutralisatietechnieken “gaan vooraf iemand vrij maken (a moral holiday) om crimineelgedrag te plegen en achteraf bieden deze technieken bescherming tegen debeschuldigingen van anderen en zelfverwijt”. Sykes en Matza beschrijven vijfneutralisatietechnieken die worden aangeleerd (differentiële associatie).Concluderend stellen zij dat er aan de grondslag van jeugddelinquentie ondergrondsewaarden liggen die heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt.

Naast Sykes en Matza bestudeerden ook Cohen en Cloward en Ohlin delinquente subcultuur.Cohen wijst op op ‘gangs’ van jongens (Delinquent boys) die er een bepaalde levenswijze opnahouden en die leven in delinquente Noord-Amerikaanse buurten27. Terwijl Cloward enOhlin bespreken de ongelijke mogelijkheden waarmee men geconfronteerd wordt om zich inde legale structuur te nestelen28. Door hen wordt een vrij nauwe definiëring gehanteerd vande delinquente subcultuur; er staan namelijk delinquente activiteiten in deze subcultuurcentraal die dwingend worden voorgeschreven aan de leden er van.

In een macrobenadering wordt naar een samenhang gezocht tussen de misdaad en debevolkingsdichtheid, de verdeling van inkomen, de mobiliteit en de gelaagdheid. Onder meerperspectieven die als verklaring ‘anomie’ aanhalen, situeren zich binnen dit geheel.Misdadigheid wordt verklaard door het niet bereiken van vooropgestelde doelstellingen viade legale kanalen. Dit creëert een frustrerend gevoel aan de zijde van de dader waardoormen zijn toevlucht zoekt in de misdaad. Durkheim29 30 en Merton31 worden beschouwd als de

22 Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: The University ofChicago Press.23 Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4th ed.,1924.24 Miller, W.B. (1958). Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency’. Journal ofSocial Issues, 14, 5-19.25 Sykes, G.M., & Matza, D. (1957). Techniques of Neutralization: A theory of Delinquency. AmericanSociological Review 22, 664-670.26 Infra27 Cohen, A.K. (1955). Delinquent boys: the culture of gang. New York: Free Press.28 Cloward, R.A. & Ohlin, L.E. (1960). Delinquency and opportunity: a theory of delinquent gangs.New York: Free Press.29 Durkheim, E. (1893). De la division du travail social. Paris : Alcan, Sixième Edition, 1932.

15

grondleggers van de spanning/strain theorie. Het ‘anomie’begrip werd echter in de loop derjaren vervangen door strain of spanning. Dit ging gepaard met een verschuivende aandachtvan het macroniveau (de analyse van de sociale systemen) naar het microniveau(individueel gericht onderzoek). Belangrijk binnen dergelijke criminologiebeoefening is dathet niet zozeer individuele tekortkomingen zijn die centraal staan maar dingen die gebeurenin de sociale omgeving. Er doet zich namelijk een zekere spanning voor binnen het systeem.In Nederland en België zullen Walgrave32 en Jongman33 wijzen op de spanning/straintheoriein hun onderzoek.

4.1.4. Hedendaagse stromingen

Als laatste kan gewezen worden op enkele theorieën die een opgang kenden in delaatste decennia van de 20ste eeuw. Het betreffen theorieën die minder de focus zullenleggen op wat de criminaliteit veroorzaakt maar zij zullen eerder een poging ondernemen omop een meer diepgaande manier beleidsantwoorden te formuleren op de oorzaken vancriminaliteit in vergelijking met de voorgaande theoretici. Sedert de jaren 1980 ontwikkeldenzich bijzonder veel perspectieven, waaronder de kritische criminologie, de feministischecriminologie, de postmodernistische en constitutieve criminologie,… Evenzeervermeldenswaardig is geïntegreerde benadering die zich baseert op de traditioneleperspectieven: variabelen uit diverse traditionele perspectieven worden gecombineerd.

4.1.5. Relevant onderzoek

Gelijkaardig buitenlands onderzoek werd voornamelijk in de jaren 1980 verricht.In Groot-Brittannië zijn Bennet en Wright de pioniers34: binnen hun onderzoek werd de focusgelegd op ‘burglary’, de bedoeling was het daderperspectief te introduceren in hettoekomstige preventiedebat. Tevens opteerden zij ervoor om een bijdrage te leveren aan dehuidige kennissenstaat over de dader zijn perceptie en zijn beslissingsproces.Bennet en Wright hun vertrekpunt was situationele preventie waarbij een aantal assumptieswerden getest;

- de beslissing om crimineel gedrag te plegen is in zekere mate situationeelgedetermineerd;

- veroorzakers kiezen vrijwillig om misdadig gedrag te plegen;- veroorzakers zijn niet flexibel in hun tijd en hun geselecteerde doel;- de motivatie om afwijkend gedrag te plegen is niet voortdurend en onbedwingbaar;- ‘gepreventeerde’ criminaliteit zal zich niet verplaatsen.

Bovendien werden een aantal assumpties getest aangaande het afschrikkingsperspectief.

Recenter bestudeerden Meenaghan en Nee de cognitieve processen die aan de basis liggenvan het kiezen van targets bij een woninginbraak. Ze interviewden 50 inbrekers in de UK enhun resultaten hebben voornamelijk betrekking op de initiële beslissing om in te breken en

30 Durheim, E. (1887). Le suicide, Etude sociologique. Paris : Presses Universitaires de France, 1960.31 Merton, R. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3, 672-682.32 Walgrave, L. (1993). Systematische jeugddelinquentie en maatschappelijke kwetsbaarheid. In: J.A.Nijboer, e.a. (red.), Criminaliteit als een politiek probleem. Arnhem: Gouda Quint, 35-44.33 Jongman, R.W. & Timmerman, H. (1993). Criminaliteit in een ongelijke samenleving. Over hetsamenspel van motivaties en bindingen. In: R.W. Jongman (red.), De armen van vrouwe justitia.Nijmegen: Ars Aequi Libri, 97-112.34 Bennet, T. & Wright, R. (1984). Burglars on burglary. Prevention and the Offender. Gower:University of Cambridge.

16

de selectie van de target, gevolgd door en dit voor de eerste maal in de UK, eengedetailleerde discussie over de zoekstrategieën binnen het huis35.

In Nederland werd een onderzoek opgezet “Woninginbraak: Motieven en werkwijzen vanuitdaderperspectief” 36. Twee doelen stonden voorop bij aanvang van het onderzoek, namelijkde kennis over het delict woninginbraken verhogen en methoden en technieken ontwikkelen,waarmee politiefunctionarissen zelf desbetreffend fenomeen kunnen onderzoeken. Hetonderzoek is vanuit dit opzicht eerder verwant te noemen dan gelijkaardig met voorliggendonderzoeksopzet. Bovendien werden verdachten van een woninginbraak geïnterviewd ophet politiekantoor wat fundamenteel verschilt van onze methodologie, namelijk definitiefveroordeelden in de gevangenis. In het Nederlandse onderzoek werd gebruik gemaakt vaneen inzoommodel, dat gebaseerd werd op het onderzoek van Bennet en Wright.

Een recenter Nederlands project bestudeerde verschillende criminaliteitsfenomenen,waaronder woninginbraken, en inventariseerde de ter beschikbare informatie vanverschillende studies naar deze fenomenen. Betreffende woninginbraken was dit deaandacht voor de aard en de omvang, gelegenheidsdaders of professionele daders,dadertype naargelang de stad/platteland, slachtoffers, situaties, schade en overige feiten diewerden gepleegd. WODC 37 , de uitvoerder van het onderzoek, wenste op die maniercriminologische kennis en de praktijkervaring over de aanpak van criminaliteitsproblemen tebundelen. Er werden vragen gesteld zoals: dient men voor een strafrechtelijke aanpak tekiezen of een preventie-aanpak of beter een mix van beiden? Wie zijn de daders en deslachtoffers? Welke zijn de omstandigheden en kunnen we hier op inwerken?Op basis van geregistreerde cijfers, slachtofferenquêtes en twee onderzoeken werdenantwoorden geformuleerd op bovenstaande vragen. De onderzoeken betroffen hogervermeld Nederlands onderzoek en het in 1994 verrichte onderzoek bij bekende daders inEnschede38 door Kleemans.

In België is gelijkaardig onderzoek schaars, zelfs nihil, wat het unieke karakter van ditonderzoek onderschrijft. Vermeldenswaardig in deze context is het project van de federalepolitie dat een specifieke groep van daders bevroeg, namelijk rondtrekkendedadergroeperingen39. Het doel was komen tot een daderprofielanalyse van de rondtrekkendedader.

Een paar interviewsessies met daders van een inbraak, maakten deel uit van een geringaantal buitenlandse onderzoeken. Aangaande methodologie loopt het onderzoek van Benneten Wright enigszins gelijkaardig met voorliggend project, gezien semi-gestructureerdeinterviews worden afgenomen in de strafinrichting. Bovendien wordt onderzoeksmateriaalgebruikt, net zoals bij de Britse onderzoekers40 41. Andere onderzoeken, zoals dat van Van

35 Nee C., Meenaghan A. (2006). Expert Decision Making in Burglars. British Journal Criminology, 46,935-949.36 Van Dijk, Van Soomeren & Partners (1991). Motieven en werkwijzen vanuit daderperspectief. Inopdracht van DCP/LBVM.37 WODC is de afkorting van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentum inNederland.38 Kleemans, E.R. (1996). Strategische misdaadanalyse en stedelijke criminaliteit. Een toepassingvan de rationele keuzebenadering op stedelijke criminaliteitspatronen en het gedrag van daders,toegespitst op het delict woninginbraak. Enschede: IPIT, Proefschrift Universiteit Twente.

39 De Federale Politie kreeg ondersteuning van Professor Vervaeke, buitengewoon hoogleraar aan deKatholieke Universiteit Leuven, Faculteit Rechtsgeleerdheid, Onderzoekseenheid Strafrecht,Strafvordering en Criminologie.40 Supra41 Maguire, M. & Bennet, T. (1982). Burglary in a dwelling. The offence, the offender and the victim.London: Heinemann.

17

Dijk, Van Soomeren & Partners kunnen eerder als verwant beschouwd worden, hoewel dealgemene vertrekbasis van de studies zeer eenzijdig was, namelijk dominant situationeel.plegen, opteert men voornamelijk om individuele, gemeenschapsgerichte ofomgevingsgerichte aanpassingen uit te voeren op preventief vlak.

Ons vertrekpunt distantieert zich van de overige onderzoeken daar wij niet vertrekken vaneen allesomvattende theorie, geen beperkte visie op dader of daad maar op een inductievewijze een breed amalgaam van theoretische perspectieven in beschouwing nemen: iederetheorie kent immers een aantal ‘blinde vlekken’.

18

5. Onderzoeksvragen

Het project “Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid”, stelt als doel de introductievan het daderperspectief in het beleid van preventie. Twee belangrijke onderzoeksvragenworden gecreëerd en getoetst aan de variabelen uit de verschillende theoretischeperspectieven (de hypothesen):

1) Hoe komt men tot het plegen van een woninginbraak? Wat is de levensloop vande dader? Wat zijn de push en pull factoren? Wat is de invloed van anderen? Wat isde invloed van de omgeving? Wat zijn de motieven?...

2) Als men tot het plegen van een woninginbraak komt, hoe loopt dit verder of hoegebeurt dit concreet? Waarom pleegt men een woninginbraak? Hoe handeleninbrekers? Wat is het concrete motief? Hoe gebeurt de selectie? Onder welkeomstandigheden gebeurt het? Op welke wijze? Wanneer gaat men inbreken? Hoepercipieert men de dingen? Is er een invloed van anderen? Is er sprake van eennetwerk? …

Beide onderzoeksvragen zijn analytisch te onderscheiden maar staan wel in permanentewisselwerking met elkaar. Ze zullen dan ook verder uitgebouwd en ontwikkeld worden. Viahet bevragen van de plegers van woninginbraak zal een uitgebreid antwoord geformuleerdworden op deze vragen. Er dienen twee soorten kennis te worden verzameld van het delictwoninginbraak:

- Kwantitatieve kennis over de feitelijke zaken zoals kenmerken van de daders: depleegplaats, het type woning, de wijze waarop men inbreekt, of er verzwarendeomstandigheden waren (geweld, zonder geweld, bij nacht, valse sleutels…). Dezekwantitatieve kennis wordt verzameld aan de hand van de beschikbare politionele gegevensdie op federaal niveau aanwezig zijn met betrekking tot woninginbraken.

- Kwalitatieve kennis over het keuzeproces van de woninginbraken.Aan de hand van daderinterviews proberen we inzicht te verwerven in hun perspectieven ende concrete werkwijze.

Dit onderzoek poogt een antwoord te bieden op de manier waarop een inbreker te werk gaat(bijvoorbeeld door de kwantitatieve kennis en het implementeren van vragen in het interviewover modus operandi) en probeert een inzicht te verwerven in het waarom van de inbraak.Met andere woorden zal in dit laatste geval gekeken worden naar de dader, terwijl in heteerste geval de daad centraal staat. Door een bevraging bij daders van een woninginbraakte organiseren worden antwoord gezocht op verschillende vragen, bovendien is het doordeze methode mogelijk een inzicht te verwerven in de reactie van het sociale milieu op hetcriminele gedrag van de inbreker.

19

6. Methodologie

6.1. Definiëring van het begrip ‘woninginbraken’

6.1.1. Inleiding

Bij de afbakening van het begrip ‘woninginbraak’ is de definiëring in termen van de strafwetaangewezen gezien deze de basis vormt voor de nomenclatuur bij de straftoemeting enstrafuitvoering waartoe we ons bij de selectie van de respondenten dienen te wenden.‘Woninginbraak’ betreft een criminele figuur die op zich niet in de strafwet is opgenomen,maar die wel is samengesteld op basis van elementen die in de strafwet zijn omschreven.Er zal geopteerd worden voor de criminele figuur ‘woninginbraken’, zoals bij politioneleinstanties duidelijk omschreven. Dit betreft diefstal in een ‘woning met verzwarendeomstandigheden’.

6.1.2. De politionele registratie van de criminele figuur ‘woninginbraken’

Gezien in diverse actieplannen ‘woninginbraken’ als een prioriteit wordt aangeduid, is hetbelangrijk om ‘woninginbraken’ als criminele figuur te belichten. Er wordt tevens ingegaan opde politionele registratie van dit fenomeen42.

Indien men hoort spreken van ‘criminele figuren’ dan betreffen dit termen die door politie enjustitie worden gehanteerd maar als dusdanig niet voorkomen in het strafwetboek. Deze zichin de strafrechtsketen – ontwikkelde termen, sluiten nauw aan bij wat men op het terrein zietals ‘woninginbraak’ en bij de strafrechtelijke realiteit. In de meeste gevallen gaat het over eenverfijning van een juridische categorie, door deze aan te vullen met een modus operandi,een pleegplaats en een object. Deze criminele figuren worden weliswaar geregistreerd in depolitionele databanken, toch kunnen ze belangrijke problemen met zich meebrengen. Zobestaat er bijvoorbeeld een risico op dubbeltellingen en zijn er geen uniforme regels metbetrekking tot de reconstructie van criminele figuren.

Het hoeft geen betoog dat bij de reflectie over een efficiënt meet- en opvolgingssysteem inde strafrechtelijke keten het cruciaal is dat er op een uniforme wijze geregistreerd wordt. Zois het van fundamenteel belang dat op het niveau van de politie op een gedetailleerde wijzealle variabelen geregistreerd worden, zoals pleegplaats, object, modus operandus,enzoverder. In het registratiesysteem van de parketten wordt dit echter niet zo nauwkeurigweergegeven wat een beperkt zicht weergeeft op de instroom en de genomen beslissingen.

Zowel het niveau van de politie zelf, als het niveau van het parket, zijn onderhevig aanmaatschappelijke veranderingen. Zo is het momenteel perfect mogelijk dat een lokaalmisdrijf heel wat bovenlokale aangelegenheden treft. Daarnaast kunnen er zich op hetniveau van het parket wetswijzigingen voordoen die een gevolg zijn van maatschappelijkeveranderingen.

We zoomen in op de politionele registratie van woninginbraken omdat het deze definitie isdie is we in ons onderzoek hanteren.

42 Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N. (2006). Meet- enopvolgingsinstrument voor de strafrechtelijke keten. Brussel: Politeia.

20

Binnen het politionele registratiesysteem is het overkoepelende geheel de nomenclatuur. Ditis een geheel van feiten waarvoor de politiediensten bevoegd zijn om een proces-verbaal opte maken. De verschillende feiten kunnen ingedeeld worden in hoofdrubrieken en vervolgensin subrubrieken. Op een lager niveau situeren zich de categorieën. Het fenomeen‘Woninginbraken’ staat niet in de nomenclatuur, men kan dit vinden onder ‘diefstal in woning,met verzwarende omstandigheden’, een subrubriek van de hoofdrubriek ‘diefstal’.Diefstal wordt enerzijds onderverdeeld in verschillende subrubrieken aangaande hetvoorwerp (auto, motorfiets, bromfiets, fiets, handtas) dat gestolen wordt; naargelang deplaats (winkel, haven, diefstal in woning, met verzwarende omstandigheden), (uit voertuig)en er zijn er ook nog andere (afpersing, hold-up, vervaardiging van valse sleutels, anderewaaronder zakkenrollerij, gebruiksdiefstal, huisdiefstal, ...).

De subrubriek ‘diefstal in woning, met verzwarende omstandigheden’ heeft als basismisdrijfdiefstal wat in het strafwetboek als volgt omschreven staat:

Art.461.- Hij die een zaak die hem niet toebehoort, bedrieglijk wegneemt, is schuldig aandiefstal.Met diefstal wordt gelijkgesteld het bedrieglijk wegnemen van andermans goed voorkortstondig gebruik.

Dit artikel wordt dus gecombineerd met een specifieke plaats en een specifieke modusoperandi. Met betrekking tot plaats dient evenwel te worden bepaald of hieronder enkel eenwoning of bewoond huis -

Art. 479.- Als bewoond huis wordt beschouwd elk gebouw, appartement, verblijf, loods, elkezelfs verplaatsbare hut of elke andere gelegenheid die tot woning dient

- dan wel een aanhorigheid wordt begrepen

Art. 480.- Als aanhorigheden van een bewoond huis worden beschouwd de binnenplaatsen,neerhoven, tuinen en alle andere besloten ervan, alsook de schuren, stallen en alle anderebouwwerken die zich daarin bevinden, onverschillig waarvoor zij gebruikt worden, zelfswanneer zij een afzonderlijke ruimte vormen binnen de algemene omheining.

Met betrekking tot de modus operandus dient te worden bepaald of hieronder enkel deverzwarende omstandigheid braak -

Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijnambtsbediening;Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaaraannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.

Art. 484.- Braak bestaat in het openbreken, stukbreken, beschadigen, afbreken ofwegnemen van om het even welke in- of uitwendige sluiting van enig huis, gebouw ofaanhorigheden, van een vaartuig, een wagen, een voertuig; in het openbreken van gestolenkasten of meubels, bestemd om ter plaatse te blijven en om de daarin besloten voorwerpente beveiligen.

- dan wel ook de verzwarende omstandigheid inklimming en -

Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;

21

Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijnambtsbediening;Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaaraannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.

Art.486.- Inklimming wordt genoemd:Het binnenkomen over muren, deuren, daken of om het even welke andere afsluiting, inhuizen, gebouwen, binnenplaatsen, neerhoven, bouwwerken van welke aard ook, tuinen,parken, besloten erven;Het binnenkomen door een ondergrondse opening die niet gemaakt is om tot toegang tedienen.

- de verzwarende omstandigheid valse sleutels worden begrepen.

Art. 467.- Diefstal wordt gestraft met opsluiting van vijf tot tien jaar:Indien hij gepleegd wordt door middel van braak, inklimming of valse sleutels;Indien hij gepleegd wordt door een openbaar ambtenaar door middel van zijnambtsbediening;Indien de schuldigen of een van hen de titel of de kentekens van een openbaar ambtenaaraannemen of een vals bevel van het openbaar gezag inroepen.

Art 487.- Valse sleutels worden genoemd:Alle haken, opstekers, lopers, nagebootste, nagemaakte of vervalste sleutels;Sleutels die door de eigenaar, huurder, logementhouder, of kamerverhuurder niet bestemdzijn voor de sloten, hangsloten of voor welk sluitwerk ook waartoe de schuldige ze gebruikt;Verloren, zoekgeraakte of weggenomen sleutels die tot het plegen van de diefstal dienen.Evenwel is het gebruik van valse sleutels alleen dan een verzwarende omstandigheid,wanneer zij dienen om voorwerpen te openen, waarvan de braak een verzwaring van straften gevolge zou hebben.

Betreffende voorgaande verzwarende omstandigheden dient vermeld te worden dat er ookeen combinatie kan zijn. De subrubriek zelf is onderverdeeld in drie delen: zonder geweld ofbedreiging of met geweld of bedreiging;

Art. 483.- Onder geweld verstaat de wet daden van fysieke dwang gepleegd op personen.Onder bedreiging verstaat de wet alle middelen van morele dwang door het verwekken vanvrees van een dreigend kwaad.

En waarbij wapens werden getoond of gebruikt:

Art. 482.- Onder het woord wapens worden begrepen de voorwerpen, bedoeld in artikel 135van dit wetboek.

Art.- 135 Onder het woord ‘wapens’ worden begrepen alle toestellen, werktuigen,gereedschappen of andere snijdende, stekende of kneuzende voorwerpen die men heeft terhand genomen om te doden, te wonden of te slaan, zelfs indien men geen gebruik ervangemaakt heeft.

Belangrijk is dat deze elementen zijn opgenomen in het strafwetboek maar ‘woninginbraak’op zich niet onder één artikel te vinden is.

Er kunnen enkele bemerkingen geformuleerd worden betreffende de constructie van decriminele figuur ‘woninginbraken’. Binnen de politionele registratie ziet men dat er geenonderscheid gemaakt wordt tussen diefstal met of zonder verzwarende omstandigheden. Hetis nochtans perfect mogelijk dat een diefstal gepleegd wordt in een woning zonder braak,

22

inklimming of valse sleutels. De tweede opmerking is het feit dat men ergens kan inbrekenzonder de intentie te hebben iets te stelen. In derde instantie is het niet altijd even duidelijkwat met een ‘woning’ bedoeld wordt. Wat wel in de strafwet wordt opgenomen is ‘bewoondhuis’ en ‘aanhorigheden van een woning’. Een laatste opmerking en tevens de moeilijksteom te verhelpen is de combinatie van een aantal misdrijven, bijvoorbeeld ‘homejacking’: is ditnu een inbraak in een woning of is dit diefstal van een auto?

Belangrijk is dat ‘woninginbraken’ misdrijven zijn met een lage ophelderinggraad. Het is eennoodzaak om meer informatie te verzamelen, nauwkeuriger te registeren en op regelmatigebasis analyses te verrichten. Dit opdat men een beter inzicht zou krijgen in de criminelefiguur woninginbraken, zowel voor politie als beleid, om zodoende patronen te gaanidentificeren en een betere aanpak kunnen realiseren van het delict.

6.1.3. De stroom in de strafrechtsketen: de kwalificatie en de registratie43

Zoals reeds aangehaald, wordt op politioneel niveau ‘woninginbraken’ geregistreerd. Eendelict op dit niveau krijgt, kort samengevat, een notitienummer en een pv-nummer. Indien weeen niveau verder gaan, namelijk dat van het parket wordt gebruik gemaakt vanparketpreventiecodes. De preventiecode impliceert een code die een nauw verband kent methet PV nummer dat op politioneel niveau vastgelegd werden. Deze parketpreventiecode isiets nauwer gespecificeerd (met een letter). Deze code kan door het parket wordenaangepast; dit ofwel naar aanleiding van het aanvankelijke pv of in de loop van de verdereafhandeling. Omdat er bijvoorbeeld na afsluiting van een onderzoek meer informatie zal zijn,aanwezig in het parket, dan in het begin bij de opmaak van de pv door politie. Bovendien kanmen ervan uitgaan dat parketmagistraten beter juridisch geschoold dan sommigepolitiemensen. Dit levert dan ook concretere kwalificaties op. Het is echter belangrijk op temerken dat de nomenclatuur van het parket ontwikkeld wordt door een administratieforganisatorisch referentiekader waardoor strafrechtelijke referenties vaak ontbreken.Daarnaast wordt men geconfronteerd met het feit dat de nomenclatuur op politioneel niveauveel ruimer is en wat men registreert bij politie, men niet noodzakelijkerwijs zo zalterugvinden bij parket. Zo dient in dit geval gewezen te worden op het delict ‘woninginbraken’,dat een criminele figuur is bij politie, echter niet als dergelijk feit wordt opgenomen in deparketstatistieken, gezien dit niet als dusdanig in de strafwet staat omschreven. Daarnaastworden statistisch analisten ook geconfronteerd met het feit dat de parketnomenclatuur weleens verschilt tussen de parketten onderling.Dus in principe kan men ten gevolge van een ruimere juridische scholing en volledigerinformatie van het feit komen tot een correctere kwalificatie, maar de nomenclatuur van hetparket laat het niet toe specifieker te kwalificeren.

Als we een niveau verder gaan, dat van de correctionele rechtbank, worden deze in deAlgemene Rol op persoonsniveau geregistreerd. De basis van deze kwalificaties is het vrijlijvige boek der kwalificaties. In vergelijking met de parketpreventiecodes zijn zijgedetailleerder en worden ze gekwalificeerd op het einde van de procedure. Dit situeert zichin een systeem dat fungeert als basis voor de vonnisuittreksels.

Het registreren van pleegplaats op het correctionele rechtbank niveau is vergelijkbaar methet parketniveau, namelijk het niveau van de gemeenten. Dit brengt een aantal problemenmet zich mee voor dit onderzoek. Wij willen immers de populatie van de ‘woninginbrekers’bevragen. Waar ‘woning’ als pleegplaats bij politie staat geregistreerd, is dit niet het geval opparketniveau en het niveau van de rechtbank.

Het is aangewezen om de politionele en justitiële nomenclatuur op elkaar af te stemmen.Naast de homogenisering, wordt ook vereenvoudiging aangeraden, zeker voor een aantal

43 Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N., o.c.

23

punten zou dit bijzonder interessant zijn. Zo zal bijvoorbeeld een kruising met anderevariabelen, zoals ‘bestemming plaats’, ‘voorwerp’ en ‘modus operandus’ nuttig zijn opdatmen bepaalde specifieke informatie kan verzamelen van criminele figuren.

6.2. Kwantitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk

6.2.1. Inleiding

Om de diefstalpraktijk in kaart te brengen, is het van fundamenteel belang een globaal zichtte krijgen op de dader: wie maakt zich schuldig aan een woninginbraak?

Op basis van SAS – data, een kwantitatief softwareprogramma van de federale politie werdna omzetting in SPPS44, een analyse uitgevoerd. De geregistreerde politionele data betreffengegevens over diefstal met braak, inklimming of valse sleutels van 2003 – 2004 in eenwoning. Een analyse van de politionele statistieken geeft ons een zicht op de diefstalpraktijk,hoewel deze niet volledig zijn gezien het dark number45.

6.2.1. Analyse van de politionele gegevens

6.2.1.1. Daders

Gedurende de periode 2003 – 2004 maakten meer mannen zich schuldig (namelijk 87,38%)aan een woninginbraak dan vrouwen (12, 08%). De overige percentages zijn onbekend(0,54%). Inbreken is dus voornamelijk een mannelijke aangelegenheid.

Frequency Percent Valid Percent Cumulative PercentValid

Mannelijk 17699 77,26% 87,38% 87,38%Vrouwelijk 2446 10,68% 12,08% 99,46%Onbekend 110 0,48% 0,54% 100,00%

Valid Total 20255 88,42% 100,00%Missing 2652 11,58%Total 22907 100,00%

Tabel 1: Geslacht

Een tweede tabel, die te vinden is in de annex46, geeft de variabele nationaliteit weerdwaarbij de Belgische nationaliteit in het oog springt, met name 64, 55%. Een behoorlijkaantal data is niet gekend (met name 30,57%). De meest voorkomende nationaliteiten zijndeze van de voormalige Oostbloklanden, namelijk Joegoslavische (Servië-Montenegro)(5,76%), Roemeense (4,75%) en ex-Joegoslavische47 (3,55%). Als vijfde treedt de Franse

44 Gezien de universiteit Gent niet over een SAS - licentiecode beschikt45 Supra46 Infra47 Het is niet duidelijk wat onder ex-Joegoslavische nationaliteit wordt verstaan. Gezien ex-Joegoslavische landen ook apart staan vermeld, zoals bijvoorbeeld Sloveense, Kroatische,Macedonische,….

24

(2,96%) nationaliteit, als zesde de Marokkaanse (respectievelijk 2, 75%) en de Italiaansenationaliteit (1, 99%) naar voor.

Tevens werden gegevens verstrekt met betrekking tot de woonplaats van de daders. In degrootsteden of vrij grote steden wonen de meeste daders: Antwerpen (5, 1%), Gent (4,3%),Charleroi (3,0%), Luik (2,4%), Namen (1,9%), Seraing (1,9%), Bergen (1,7%) en Brussel(1,5%).

6.2.1.2. Feiten

Aangaande de kwalificatie van alle gepleegde woninginbraken in 2003-2004 zagen we datdiefstal in woning, zonder bedreiging of geweld, met als verzwarende omstandigheid braak(60,5%) domineert. De tweede frequentst naar voor tredende kwalificatie, met 18,3%, isdiefstal in woning, zonder geweld of bedreiging, met als verzwarende omstandigheden braaken/of inklimming en/of valse sleutels. In derde instantie betreft dit diefstal in woning, zondergeweld of bedreiging, met als verzwarende omstandigheid inklimming (9,0%) en de laatste inhet oog springende kwalificatie betreft diefstal in woning, zonder geweld of bedreiging, metals verzwarende omstandigheid valse sleutels (6,8%). Het gebruik van geweld of bedreigingkomt bij een woninginbraak weinig of nauwelijks voor. Indien er een verzwarendeomstandigheid is, betreft dit doorgaans ‘braak’.

6.2.1.3. Modus operandi

Er werden gegevens ter beschikking gesteld met betrekking tot de modus operandi. Hoeweler gewezen moet worden op de niet-uniforme registratie van de verschillende politiediensten,zijn de deur of de poort de toegangen die frequentst worden gebruikt. In tweede instantiebetreft dit het deurslot en de grendel (2,3%). In derde instantie zal men binnengaan via hetraam (4,0%) of het raamdeur/schuifraam (1,3%). 5,1% neemt de voorkant, 3,1% deachterkant terwijl 1,6% de zijkant neemt van het huis.De manier waarop men binnengaat, is doorgaans via het ‘openbreken/openwringen/plooien’,dit in 10,1% van de gevallen, 1,9% maakt zich schuldig aan duwen/inslaan/trekken en 1%breekt het cilinderslot af.

5% ging binnen als de bewoner afwezig was, terwijl 2,5% binnengaat als de bewoneraanwezig is. 2,1% neemt de vlucht voor een persoon. Omtrent de verzwarendeomstandigheid ‘braak’ zijn geen duidelijke opvallendheden: 2,6% klimt in en 1,3% maaktgebruik van valse sleutels.

Het meest gebruikte vervoermiddel dat geregistreerd werd is in 1,9% van de gevallen deauto (personen-, bestel-, vrachtwagen). Opvallend is dat de meerderheid te voet gaat (3,2%).Bij 3,2% werd vastgesteld dat er niet alleen gehandeld werd.

Nog andere opmerkelijk zaken zijn dat 2,1% methodisch de plaats doorzoekt, 1,7%deuren/vensters/toegangen opent; 1,3% zet alles overhoop en 2,3% houdt het voorwerp vanhet misdrijf in zijn bezit.

6.2.1.4. Besluit

Op basis van gegevens, daterend van 2003-2004, vond een kleinschalige analyse plaats aande hand van de geregistreerde data van de criminele figuur ‘woninginbraak’. Opmerkelijk isdat inbreken in een woning voornamelijk een mannelijke aangelegenheid is. Aangaande

25

nationaliteit kwam naar voor dat in eerste instantie diegenen van Belgische nationaliteitverantwoordelijk zijn voor de feiten, in tweede instantie betreft dit nationaliteiten van devoormalige Oostbloklanden.Inbraken worden hoofdzakelijk gepleegd met als verzwarende omstandigheid ‘braak’, zondergeweld of bedreiging en met als meest frequent gebruikte toegangsmogelijkheid de deur.

Het wordt benadrukt dat deze analyse gebaseerd is op de gekende daders bij politie. Wedienen dus rekening te houden met de ongekende dader alvorens allesomvattendeuitspraken te formuleren over wie de inbreker is en/of hoe een inbraak verloopt.

26

6.3. Kwalitatieve informatie betreffende de diefstalpraktijk

6.3.1. Selectie respondenten

6.3.1.1. Werkwijze

Uit de totale populatie daders van woninginbraak, kunnen noodgedwongen enkel dadersworden opgenomen die bij justitie gekend zijn en meer bepaald wegens dergelijke inbreukwerden veroordeeld. Verder kunnen enkel meerderjarige daders worden bevraagd, gezienvoor een bevraging van minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit pleegden deouderlijke toestemming is vereist, wat binnen het bestek van onderhavig onderzoek tetijdrovend zou zijn. Onder meer om deze redenen richten we ons rechtstreeks tot een aantalgevangenissen. Deze werkwijze is niet alleen efficiënter waardoor meer interviews kunnenworden afgenomen; ze laat bovendien een aantal voorzorgen van betrouwbaarheid, naar deresultaten toe, in te bouwen.

Binnen de populatie van de geselecteerde gevangenissen beogen we een zo diversmogelijke respondentengroep. Dit impliceert onder meer dat we ons niet alleen beperken totde Belgische gevangenen, maar ook enige aandacht besteden aan daders van allochtoneafkomst. Indien noodzakelijk, wordt een beroep gedaan op tolken.

Tevens was het de intentie een aantal daders te bevragen onder elektronisch toezicht (E.T.).Hierbij werd beroep gedaan op het Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht, waarbijmaatschappelijk assistenten instaan voor de begeleiding. Hiervoor werd echter geentoelating gegeven door het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen, eendepartement van de Federale Overheidsdienst Justitie. Ondanks de meerwaarde van hetbevragen van deze respondentengroep, stelde het gebrek aan toelating geennoemenswaardige problemen. Er zijn immers geen redenen om aan te nemen dat dadersbuiten de gevangenis en deze onder E.T., op de bevraagde punten significant afwijken vandeze binnen de gevangenis.

6.3.1.2. Representativiteit binnen een kwalitatieveonderzoeksmethodologie

Binnen dit project, een weerspiegeling van kwalitatief onderzoek, dient het begriprepresentativiteit te worden belicht en verduidelijkt. Indien we vanuit een kwantitatieveonderzoeksmethodologie, een positivistische opvatting redeneren, dan kunnen we kritiekformuleren op de representativiteit van de steekproef. Representativiteit betekent dat iederelement in de populatie evenveel kans heeft om tot de steekproef te behoren. De populatie isechter niet af te bakenen onder andere door het groot dark number waardoor het onmogelijkis om na te gaan of de steekproef een afspiegeling is van de populatie.

Het probleem van de representativiteit stelt zich echter niet gezien we te maken hebben meteen kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Vertrekpunt is de populatie veroordeelden voordiefstal met braak die in de gevangenis verblijven, op het moment van de bevraging. In dezedoelgroep, zullen we een zo groot mogelijke diversiteit nastreven aan types van daders.

27

Binnen de kwalitatieve onderzoeksmethodologie is het saturatiepunt een belangrijk criteriumom te bepalen of men een voldoende aantal heeft van een bepaald type dader 48. Vermeldprincipe houdt in dat het aantal geïnterviewde respondenten niet wordt uitgebreid wanneernieuw verworven informatie de reeds verworven gegevens bevestigt zonder er iets nieuwsaan toe te voegen. Dit is een punt waarop alles een soort van ‘déjà vu’ lijkt of men heeft hetgevoel dat men alles reeds hoorde.

Gezien er slechts een beperkte respondentenpopulatie is, namelijk de gevatte daderopgesloten in de gevangenis, is de kans reëel dat niet alle types van daders wordengeïnterviewd. Mogelijk worden bepaalde soorten inbrekers veel minder opgesloten dananderen, het effect van saturatie zullen we niet bereiken bij alle dadertypes.

6.3.2. Respondentenpopulatie

6.3.2.1. Inleiding

Het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen gaf een overzicht van allegedetineerden die op 18 januari 2006 in de gevangenis zaten en veroordeeld waren voordiefstal met of zonder braak, al dan niet met geweld.

Type van diefstal Alle inrichtingen

Met braak en geweld 427

Met braak, zonder geweld 1.914

Zonder braak, met geweld 1.047

Zonder braak, zonder geweld 310

Totaal 3.698

Tabel 2: Penitentiaire bevolking van veroordeelde gedetineerden voor diefstal(18/01/2006)

Belangrijk is dat het gaat over de populatie veroordeelden in alle penitentiaire inrichtingen,inclusief EDS Mons en EDS Tournai. Het betreft ook alle mogelijke penitentiaire regimeszoals Elektronisch Toezicht, halve vrijheid,…. Indien de veroordeelde voor verschillendediefstallen gedetineerd werd, werd voorrang gegeven volgens de orde van de tabel (dusbraak en geweld, braak en zonder geweld enzoverder). Indien de diefstallen met braakvergeleken worden, merken we op dat er veel meer gedetineerden opgesloten zitten die eeninbraak pleegden zonder geweld in vergelijking met deze met geweld.

56 veroordeelden voor diefstal met braak werden bevraagd in vier verschillendegevangenissen. In de gevangenis van Gent vonden het hoogst aantal gesprekken plaats,namelijk 38%, in Oudenaarde 21%, in Doornik 25% en in Lantin 16%, wat in het laatste geval9 interviews impliceert.

48 Denscombe, M. (1998). The good research guide for small scale social research projects.Buckingham: Open University Press.

28

Op basis van een dossierstudie op de griffie, werd gedurende de participerende observatie inde gevangenis, een bestand opgemaakt met een aantal individuele kenmerken van debevraagde respondenten: naam, voornaam, geboortedatum, nationaliteit, taal, geslacht,beroep, burgerlijke staat, woning of niet, andere diefstallen (auto, fiets, winkel…), gerechtelijkverleden en de eventuele bijzondere omstandigheden (zoals internering) werden genoteerd.Deze variabelen waren in de meeste gevallen duidelijk voorhanden. Een aantalinconsistenties werden vastgesteld, vooral bij het beroep en de burgerlijke staat. Soms vindtmen in bepaalde verslagen ‘lasser’ als beroep terug, op andere momenten vindt men inhetzelfde dossier terug dat deze werkloos is. Deze inconsistenties zijn begrijpelijk in het lichtvan een gevangeniscontext, gezien na enige jaren gevangenis, het beroep ‘zonder’ zal zijn.

In de onderzochte populatie was 7,14% van het vrouwelijke geslacht. Vrouwen werdenalleen gesproken in Gent. 42,86 % is geboren tussen 1970 – 1980 (tussen 26 en 36 jaar), deoverigen ofwel tussen 1960 – 1970 (23%) (tussen 36 of 46 jaar) of 1980-1985 (23%) (tussen21 of 26 jaar), slechts enkelen personen (namelijk 8%) waren geboren voor 1960 (dus ouderdan 46 jaar).

Geboortedatum

1965 - 197014%

1970 - 197520%

1975 - 198022%

1980 - 198523%

< 19504%

1985 - 19902%

1955 - 19602%

1950 - 19554%

1960 - 19659%

Figuur 1: Geboortedatum van onderzochte populatie

Wat betreft geboorteland zien we dan 91, 07% van de bevraagden geboren is in België. Deoverige respondenten zijn geboren in Albanië, Brazilië en Algerije.

29

Tabel 3: Geboorteland respondenten

80,36% van de respondenten heeft de Belgische nationaliteit. De tweede meestvoorkomende vreemde nationaliteit, die werd geïnterviewd, was de Marokkaanse met 7, 14%.

NationaliteitBelg 45 80,36%Albanees 2 3,57%Algerijn 1 1,79%Braziliaanse 1 1,79%Frans 1 1,79%Italiaan 2 3,57%Marokkaan 4 7,14%

Totaal 100,00%

Tabel 4: Nationaliteit van de respondenten

Een aantal bijkomende kenmerken werden genoteerd zoals burgerlijke staat en het beroep.Met betrekking tot de burgerlijke staat, werd vastgesteld dat de meerderheid ongehuwd is.Slechts enkelen waren of zijn getrouwd.

Figuur 2 : Burgerlijke staat van de respondenten

België 51 91,07%Marokko 1 1,79%Brazilië 1 1,79%Albanië 2 3,57%Algerije 1 1,79%

Totaal 100,00%

Burgelijke staat

Gehuwd9%

Gescheiden14%

Ongehuwd77%

30

22 Geïnterviewden of 39,3% oefenen een beroep uit. De meest voorkomende beroepen zijnarbeider of explicieter schilder, lasser, elektricien, chauffeur, horeca,… Terwijl 60,7% geenberoep heeft.

6.3.2.2. Gerechtelijke verleden

Een eerste opmerkelijke vaststelling met betrekking tot het gerechtelijke verleden, is dat degeïnterviewde gedetineerden meerdere feiten op hun kerfstok hebben49. Bovendien warenveel gedetineerden niet aan hun proefstuk toe wat betreft gevangenisstraf.

Bij aanvang van het gesprek werden enkele introducerende vragen gesteld die hetgerechtelijke verleden in kaart dienden te brengen: Voor welke feiten zit men in degevangenis? Bracht men meerdere malen een bezoek aan de gevangenis?De hoge recidivegraad kwam niet alleen duidelijk tot uiting in het dossier maar evenzeer inhet gesprek met de gedetineerden. Omwille van het recidiverende karakter was het voor debevraagden doorgaans moeilijk een onderscheid te maken tussen hun voorgaandegerechtelijke antecedenten en de feiten waarvoor men op het moment van het gesprek in degevangenis zit. Deze verwarring heeft niet alleen te maken met het hoge recidivegehaltemaar mede met het wantrouwige karakter ten aanzien van de onderzoeker. Bepaaldepersonen voelden zich ‘geviseerd’ omdat net zij het voorwerp waren van een gesprek.Tevens werden bepaalde feiten ontkend, dit vormde echter voor de onderzoeker geenaanleiding om het gesprek af te ronden: het was immers mogelijk dat het wantrouwigkarakter gedurende het gesprek afslonk, wat frequent het geval was.Verder vonden een aantal gesprekken plaats met gedetineerden die niet zozeer inbraken inhuizen maar eerder in bedrijven, winkels, automaten, containers, …. De redenen hiervoorkomen in een later hoofdstuk aan bod. Deze personen vonden het doorgaans moeilijk omeen antwoord te formuleren op een specifieke woninginbraak-vraag.

Opvallend is het aantal keer dat respondenten in de gevangenis zaten; dit varieerde van nulkeer (wat nauwelijks aan bod kwam) tot acht, negen of tien keer: ofwel liggen nieuwe feitenaan de basis van deze terugkeer ofwel het ‘verbreken van de conditiebreuk’: dit impliceerthet niet naleven van de voorwaarden (kunnen ook nieuwe feiten zijn).

De respondenten veroordeeld voor diefstal met braak, maakten zich in de meeste gevallenschuldig aan volgende feiten. Naast de verkeersmisdrijven betrof dit:

- Poging tot diefstal- Gewone diefstal- Diefstal met braak in woningen- Diefstal met braak in pompstations, winkels (kledij, sport, warenhuizen, speelgoed,

kranten,…), gemeentelijke administratie, scholen, bedrijven, fabrieken, postkantoren,horeca, musea, containers, opslagruimtes, openbare gebouwen, 24 uren shops,automaten en dergelijke meer.

- Diefstal met geweld en/of gewapenderhand: roofmoord, homejacking,tijgerkidnapping, gewapende overval, hold-up, ramkraken,… dit in banken,postkantoren, bedrijven, huizen, … Ook zeer specifieke sectoren kwamen aan bod:bijvoorbeeld de diamantsector, met bijkomende verzwarende omstandigheden zoalsin bende, bij nacht,….

- Diefstal van auto’s, diefstal in auto’s (nummerplaten, radio’s,…), autozwendel; al danniet met verzwarende omstandigheden (bijvoorbeeld geweld)

49 Frequent zijn verkeersmisdrijven verantwoordelijk voor de ellenlange lijsten van het gerechtelijkedossier. Bijvoorbeeld geen verplichte aansprakelijkheidsverzekering inzake motorrijtuigen, deschuldige zijnde de eigenaar; geen inschrijving van het voertuig; geen technische controle,…

31

- Een aantal zeer specifieke diefstallen zoals stelen van voorschriften bij de dokter,pikpocket, joyriding,….

- Heling

Naast diefstal, waren er ook volgende feiten:- Wapens: verboden wapendracht, wapenhandel, wapensmokkel- Drugs: druggebruik, drugbezit, drughandel- Slagen en verwondingen (al dan niet met de doodslag tot gevolg)- Doodslag- Oplichting- Valsmunterij- Valsheid in geschriften- Brandstichting- Openbare dronkenschap- Aanzetten van minderjarigen tot ontucht- Andere: hooliganisme, stropen, piramidespelen

Langdurige gestraften, die op het moment van de bevraging niet zozeer aanwezig zijn in degevangenis omwille van een woninginbraak, vertellen doorgaans dat het zeer lang geleden isdat inbraken werden gepleegd, wat een belangrijke vaststelling is voor preventie; concretesituationele preventiemaatregelen zijn immers moeilijker te formuleren op basis van modusoperandi van 20 jaar geleden.Bovendien blijkt dat doorgaans heel wat inbraken op vrij jonge leeftijd werden gepleegd ”Ikheb veel inbraken in huizen gepleegd toen ik jonger was” of “Ik was 13 of 14 jaar”.Het aantal inbraken varieerde sterk van inbreker tot inbreker; sommigen spreken over 200inbraken ‘alsof het een fluitje van een cent was’, anderen spreken eerder over enkeleinbraken. Vooral de laatste respondenten ondervinden enige moeilijkheden bij hetbeantwoorden van bepaalde vragen, dit in vergelijking met de ‘geoefende’ inbrekers. Dievendie veelvuldig op pad gaan, zullen op een meer consistente en strakke manier antwoordenterwijl de ’occasionele’ dief minder rechtlijnige antwoorden geeft.

6.3.3. Selectie gevangenissen

6.3.3.1. De gevangenissen

Na een goedkeuring van het Directoraat Uitvoering van Straffen en Maatregelen, eendepartement van de Federale Overheidsdienst, werden volgende Vlaamse en Waalsegevangenissen als onderzoekssetting gekozen; Gent, Oudenaarde, Doornik en Lantin. Devier geselecteerde strafinrichtingen verschillen naargelang capaciteit en aard van bestraffingbijvoorbeeld sluit de strafinrichting van Oudenaarde voornamelijk lang gestraften op.Gedurende één maand werd iedere strafinrichting onderworpen aan verschillendemethodieken van dataverzameling: participerende observatie, dossierstudie en semi-gestructureerd interviewen.

6.3.3.1.1. De Nieuwe Wandeling te Gent

De gevangenis te Gent, “De Nieuwe Wandeling”, is een stervormige gevangenis, naar hetDucpétiaux-model. De gevangenis bestaat uit een volwassen mannen- en eenvrouwenafdeling en heeft meerdere bestemmingen: arresthuis, strafhuis, psychiatrischeannex voor bepaalde categorieën van personen en ook andere personen zoalskortgestraften of vreemdelingen die wachten op een beslissing van de DienstVreemdelingenzaken (nadat ze voor justitie hebben voldaan) worden daar opgesloten.

32

Het betreft een gesloten type van gevangenis, dit wil zeggen dat het een inrichting is met eenuitgebreide veiligheidsvoorziening (zoals hoge muren, tralies, prikkeldraad,detectieapparatuur,…). Op 1 januari 2005 zaten er 283 mensen opgesloten in Gent, daarvanwaren er 39 vrouwen50.

6.3.3.1.2. De gevangenis van Oudenaarde

Zowel beklaagden als veroordeelden(voornamelijk lang gestraften) vindt men terug in destrafinrichting van Oudenaarde. Deze gevangenis is van het gesloten type.De gevangenis van Oudenaarde had een totale capaciteit van 132 gedetineerden op 1januari 2005. Op het moment van de bevraging bedroeg dit 145 mannelijke gedetineerden51.

6.3.3.1.3. De gevangenis van Doornik

De gevangenis van Doornik dateert van 1868 en bevat drie vleugels waar zowel beklaagdenals veroordeelden worden vastgehouden. Ook deze gevangenis fungeert als arrest- enstrafhuis. De gevangeniscapaciteit bedraagt een 200-tal gedetineerden. Op 1 januari 2005waren er 202 mannen opgesloten, in deze gevangenis zitten geen vrouwen.

6.3.3.1.4. De gevangenis van Lantin

De gevangenis van Lantin groepeert een arresthuis, een psychiatrische annex (sedert tweejaar gesloten) en een strafhuis (met een deel halve vrijheden). In het strafhuis geldenverschillende regimes. Dit is het grootste penitentiaire complex van België. Naast hetbijzonder hoge aantal mannen, worden ook hier een aantal vrouwen opgesloten. De totalecapaciteit op 1/01/2005 betrof 694 mannen en 61 vrouwen. In de onderzoeksperiode betrofdit 838 mannen en 65 vrouwen52.

6.3.3.2. Participerende observatie

Slechts een beperkt aantal gevangenissen werden geselecteerd, dit om volgende redenen.Naar betrouwbaarheid toe biedt de concentratie op een beperkt aantal gevangenissen demogelijkheid om enkele weken in iedere instelling door te brengen wat het voordeel biedt dataandacht kan besteed worden aan het uitbouwen van relaties. Enerzijds doelen we hier ophet uitbouwen van relaties met personeelsleden die op basis van hun ervaringen,aanwijzingen kunnen geven over de meest adequate manier om individuele daders vanwoninginbraak in een interview te benaderen. Daarnaast dienen relaties met derespondenten zelf uitgebouwd te worden, opdat er een vertrouwen groeit in de onderzoekerwat tot een zekere openheid kan leiden. Bovendien brengt een langer verblijf in degevangenis ook met zich mee dat de onderzoeker zich er meer ontspannen zal voelen wateveneens een positieve invloed heeft op de geïnterviewde en op het interview.Deze participerende observatie, in voorliggend onderzoek gehanteerd als intredestrategie,werd toegepast in het reeds aangehaalde onderzoek van Bennet en Wright53, wat zij als heelwaardevol hadden ervaren en achteraf kan beaamd worden door onze onderzoeksequipe.

6.3.3.3. Dossierstudie

50 Justitie in cijfers 2005, FOD Justitie (Brochure)51 Populatie Strafinrichting Oudenaarde op 02/05/200652 Populatie Strafrinrichting Lantin op 26/07/200653 Supra

33

Gezien in de statistieken van de strafuitvoering ‘pleegplaats’ niet opgenomen is, dit integenstelling tot politionele statistieken, drong de noodzaak zich op om in het individueledossier, aanwezig in de strafinrichtingen, op zoek te gaan naar de pleegplaats. Op basis vanlijsten aangereikt in de strafinrichting met de namen van gedetineerden die veroordeeldwerden voor diefstal met braak, werden de dossiers geraadpleegd. Aan de hand van dezeindividuele dossierstudie, tevens een zeer tijdrovende aangelegenheid, werd opgezocht ofhet een diefstal met braak in een woning betrof of een andere aanhorigheid.

Het opsluitingdossier bestaat uit twee delen; het zedelijkheidsdossier en een dossierdetentiebeheer. Voornamelijk in het groene zedelijkheidsdossier werd belangrijke informatiegevonden. Dit dossier bestond uit verschillende mappen, onder meer de map ‘Bulletins nr 63A en B’. Het Bulletin nr 63 A en B bevat doorgaans een vonnisafschrift(en) en dikwijls eenuiteenzetting van de feiten. Uit het vonnisafschrift kon men soms afleiden of het een woningbetrof, dit was evenwel niet altijd duidelijk. Indien een document met de ‘uiteenzetting van defeiten’ aanwezig was, kon de gezochte informatie gevonden worden. Een anderemogelijkheid was het document ‘Staat 78 – Burgerlijke partijen’, met de vermelding van deburgerlijke partij. Op die manier werd achterhaald of persoon X een bedrijf is of iets andersdan een woning om bijvoorbeeld een bedrijfs- of winkeldiefstal uit te sluiten. Daarnaast bevatzowel het zedelijkheidsdossier als het dossier detentiebeheer een map met ‘varia’; dat washet laatste hulpmiddel maar in de meeste gevallen werd daar geen relevante informatie interug gevonden.

De dossiers varieerden, uitgedrukt in centimeter, van 1 centimeter tot 30 centimeter. Er werdeen lijst opgemaakt met potentiële respondenten, er werden tevens een aantal personen als‘reserve’ aangeduid, meestal omdat er geen garantie van zekerheid was met betrekking totpleegplaats. Indien in het dossier geen concrete informatie (cfr. woning) over de diefstal metbraak voorhanden was, werden de gedetineerden niet geselecteerd. Bij geïnterneerden wasde informatie zeer karig en was het moeilijk om de pleegplaats ‘woning’ terug te vinden.

6.3.3.4. Kiezen voor een semi-gestructureerd interview

Eén van de meest klassieke technieken in het kwalitatief onderzoek is deze van hetinterviewen. Kwalitatief onderzoek is geschikt om een beleving te achterhalen, indien hetonderwerp complex of gevoelig ligt of als de ‘onderzochten’ mogelijk achterdochtig kunnenzijn. Een interview heeft tot doel informatie te verzamelen uit de mededelingen van een ofmeerdere personen met het oog op het beantwoorden van een of meerdereonderzoeksvragen. Objectiviteit staat hierbij centraal, dit impliceert het beperken van zoveelmogelijk foutenbronnen, zowel aan de kant van de respondent als de interviewer als foutente maken met de interviewsituatie54.

Er werd gekozen voor semi-gestructureerd interviewen, gezien flexibiliteit bij hetonderzoeksonderwerp van belang is. De keuze voor het gebruik van een bepaalde methode,zal een invloed uitoefenen op het gehele onderzoek. Kiezen voor een interview houdtrekening met een aantal methodologische voorwaarden55.- De methode van interviewen wordt in de wetenschappelijke literatuur geprezen als ‘hetmeest adequate instrument om systemen van representatie, van waarden en van normen teonderzoeken’.

54 Decorte, T. (2005). Interviewen. Universiteit Gent: Syllabus “Kwalitatieve criminologische methodenen technieken”, Academiejaar 2005-2006.55 Ponsaers, P. (2001). Kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Universiteit Gent: syllabus “Methodenen technieken” Academiejaar 2000-2001.

34

- Een face-to-face interview is de rijkste bron van informatie (in vergelijking met eentelefonisch, schriftelijk of elektronisch interview), want men gaart niet alleen verbaleinformatie, men krijgt tevens een zicht op de non-verbale informatie.- Een semi-gestructureerd interview heeft als voordeel dat de verschillende respondenten demogelijkheid wordt geboden om hun aandacht op die punten te vestigen waar zij meest vanafweten. De geïnterviewde krijgt met andere woorden alle ruimte om te antwoorden en wordtniet gedwongen om in bepaalde antwoordcategorieën te antwoorden. Op die manier werdgestreefd naar informatie met een hoog kwalitatief gehalte.- Er is een direct contact tussen de geïnterviewde en de interviewer. Als respondent staatmen onder een zekere druk omdat de interviewer en de geïnterviewde face-to-face zitten. Ditmaakt dat men niet altijd in de comfortabelste positie zit en dat men vaak gaat antwoordenom toch maar een antwoord te geven. Ook de interviewer oefent, vaak zonder het tebeseffen, heel wat invloed uit op de geïnterviewde; dit kan door gesproken taal maar vooraldoor lichaamstaal.- Het interview wordt uitgelokt dus er is in zekere zin sprake van enige kunstmatigheid.- Het interview is onderhevig aan talrijke invloeden (bijvoorbeeld interpersonele en socialeomstandigheden) die men niet in de hand heeft. Het is de taak van de interviewer om op zijnhoede te zijn en dit zo goed mogelijk te implementeren.

De vraag hoeveel respondenten worden geïnterviewd, kan moeilijk concreet op voorhandworden beantwoord. Bij het uiteindelijke aantal zal een balans worden nagestreefd tussenhet principe van saturatie en de ter beschikking gestelde onderzoekstijd.

Wanneer de respondent daarmee instemt, worden de interviews opgenomen op mini-discwaarna ze letterlijk worden uitgetikt. Wanneer de respondent de opname weigert, neem deonderzoeker notities tijdens het interview die hij naderhand eveneens uittikt. De uitgetikteinterviews worden verwerkt aan de hand van het softwareprogramma MaxQDA

35

6.3.3.5. Deontologische beschouwingen

Gezien een gevoelige materie bevraagd wordt, wenst de onderzoeker enkele uitgangspunteninzake vrijwilligheid en deontologie uitdrukkelijk te formuleren en voorop te stellen. Het is vangroot belang dat de dader vrijwillig instemt met een interview, dat deze zich op generlei wijzegedwongen voelt om te praten. Dit zou het interview en ook de onderzoeksresultaten niet tengoede komen. Het onderzoek zal tevens uitgevoerd worden met inachtname van devoorschriften van het wetenschappelijk onderzoek, de garantie van anonimiteit van dedeelnemende gedetineerde en de naleving van de regels inzake beroepsgeheim.

Het zal uitdrukkelijk gepreciseerd worden, ten aanzien van de gevangenisdirectie als tenaanzien van de respondent, dat de onderzoeker geen (para)justitiële actor is. De verzameldeinformatie uit het interview kan op generlei wijze worden doorgegeven aan degevangenisdirectie of andere justitiële actoren. De informatie gegeven tijdens een interviewzal dan ook strikt vertrouwelijk verwerkt worden. De vraag zal aan de gedetineerde gesteldworden of het interview kan geregistreerd worden. Indien dit het geval is, is deze informatiestrikt eigendom van de Universiteit Gent, meer bepaald van de onderzoeksploeg die hetonderzoek voert. Met andere woorden kan de informatie niet afgedwongen worden.

Ook de attitude en de vraagformulering van de onderzoeker zullen van respect en normaliteitgetuigen. De betrouwbaarheid van de informatie kan worden nagegaan door het controlerenen het bevragen van inconsistenties.

6.3.3.6. Checklist en onderzoeksmateriaal

Het reeds kort beschreven conceptuele kader is de basis van het kwalitatieve onderzoek.De checklist is geïnspireerd op een diversiteit aan theoretische perspectieven. Eengeïntegreerde benadering staat centraal waarbij de exclusieve toetsing van een theorieachterwege blijft. Er zal een antwoord gezocht worden op de vraag; wat zijn de noties, dieherkenbaar zijn uit een theoretisch verklaringsmodel, die men in de realiteit terugvindt?

Bij het semi-gestructureerde interview beschikt de onderzoeker over een duidelijke lijstonderwerpen die dienen te worden bevraagd. Enige flexibiliteit is echter toegelaten in die zindat de volgorde waarin de onderwerpen aan bod komen niet vastliggen en bovendien bij derespondent toelaten ideeën te ontwikkelen en meer uitgebreid over een aantal thema’s tereflecteren. Met andere woorden kan de respondent op een vrijere manier antwoorden dandit het geval is in een gestructureerd interview. Hierdoor voelt hij zich veelal meerontspannen en kan hij zich bovendien duidelijk en zo volledig mogelijk uitdrukken(Denscombe, 1998; May, 1997) 56. Deze vorm van interview is heel geschikt voor complexeen gevoelige thema’s zoals in voorliggend onderzoek.

Naast het bevragen van de topics uit de checklist wordt aan de hand vanonderzoeksmateriaal (namelijk foto’s) nagegaan welke factoren belangrijk zijn in hetkeuzeproces van een potentieel doelwit. Er worden een vijftal foto’s, prototypes vanverschillende huizen, getoond aan de inbrekers en er wordt hen gevraagd in welke woningze zouden inbreken en waarom.Eveneens worden hen zeven situationele factoren voorgelegd, waarbij de geïnterviewden dedrie meest afschrikwekkende factoren dienden te selecteren. Er wordt niet geopteerd om delijst in volgorde te zetten (van 1 tot 7 te nummeren), omdat dit te veel tijd in beslag neemt enmogelijk verveling kan opwekken.

56 May, T. (1997). Social research: issues, methods and process. Buckingham: Open UniversityPress.

36

Er werd informatie gegeven over:1) Er zijn bepaalde tekenen dat iemand aanwezig is in het huis2) Er is een alarm3) Buren kunnen het huis goed zien en gluren af en toe door het raam4) Er staat een gebouw recht tegenover dit huis waaruit men kan kijken5) Er zijn voorbijgangers6) Er is een slot aan de deur of het raam7) Er zit een hond in het huis of de tuin

6.3.3.7. Methodologische consequenties

6.3.3.7.1. De gevangenis als onderzoekssetting

De gesprekken met gevangenisdirectie- en personeel dienden enerzijds als leidraad voor deverdere onderzoeksfase en anderzijds voor de uitbouw van relaties. In deze verkennendegesprekken kwamen de heikele punten waarmee de onderzoeker geconfronteerd zal wordengedurende het onderzoek naar voor.

In eerste instantie worden bepaalde geselecteerde gevangenissen als arresthuisgeconfronteerd met een enorme doorstroom. Een doorstroom impliceert dat gedetineerdenzeer veel verhuizen van gevangenis naar gevangenis (de gedetineerden transfers). Concreetbetekende dit voor het onderzoek dat de geselecteerde onderzoekspopulatie bij aanvangvan het onderzoek doorgaans erg veranderde in de loop van een maand.

De overbevolking is een tweede probleem van diverse, zoniet alle strafinrichtingen. Zowerden bijvoorbeeld op het moment van het eerste verkennende gesprek in de NieuweWandeling te Gent 35 mensen te slapen gelegd op de grond. De overbevolking zal eeninvloed uitoefenen op directie, personeel en evenzeer op de gedetineerden.

De diversiteit aan nationaliteiten in de Belgische gevangenis kan een taalprobleem vormenvoor de vorser. Naast de Franse taal zijn ook de Engelse, Italiaanse en bepaalde Arabischeof Slavische talen een must, aldus de gevangenisdirectie. Gezien er onderzoeksbudgetvoorzien was voor tolken, stelde dit geen concreet probleem, men dient er echter welrekening mee te houden in de verwerking van de resultaten.

Naast bovenliggende kwesties, aangekaart door de gevangenisdirectie, ondervond deonderzoeker evenzeer een behoorlijk aantal problemen met betrekking tot de gevangenis alsonderzoekssetting.

Er werden bepaalde afspraken gemaakt met de gevangenisdirectie die de uniformewerkwijze in de vier gevangenissen in het gedrang bracht. De afspraken varieerden sterknaargelang de plaats. In de Vlaamse strafinrichtingen werden geen interviews op bandopgenomen, terwijl dit in de Waalse gevangenissen wel het geval was. Beide werden incomplementariteit, met oog voor de verschillende registratiewijze, verwerkt in het programmaMaxqda 257.

Bij aanvang van het interview werd de onderzoeker in één strafinrichting, op aanraden vande gevangenisdirectie, als een studente voorgesteld die een scriptie schreef. In de anderegevangenissen echter stelde de directie zeer duidelijk dat dit niet kon en diende deonderzoeker aan te geven wie de onderzoeker was en wat zij daar kwam doen. De notie

57 Software voor kwalitatieve data analyse

37

‘informed consent’ tuurt om de hoek; namelijk als gedetineerden toestemmen met eeninterview, is het dan wel wenselijk dat er een ander finaal opzet wordt voorgelegd danwerkelijk het geval is? De onderzoeker ondervond hier duidelijk een belemmering; uiteindelijkwil een onderzoeker datgene wat hij pretendeert te doen; namelijk op een objectieve wijzeinformatie verzamelen met een reëel inschattingsvermogen van alle mogelijke scenario’s.Een belemmerende factor was in dit geval de onderzoekssetting en de daarin hiërarchischeverhoudingen. Fundamentele gevolgen aangaande de onderzoeksresultaten heeft dit nietgehad: de respondenten verwarden immers de onderzoeker heel vaak met een student en/ofmeende men dat zij een scriptie aan het schrijven was. Bovendien werden, in tegenstellingtot wat men misschien zou denken, geen punten van verschil aangetroffen tussen deonderzoeksresultaten van deze ene gevangenis met de drie andere gevangenissen.

Twee van de vier directieleden stelden voor een brief op te stellen met de uitleg van hetonderzoek en de garantie van anonimiteit. De gedetineerden dienden dit te ondertekenen omte vermijden dat zowel gevangenisdirectie als –personeel in een later stadium problemenzou krijgen. Het vragen naar een handtekening, vooraleer het interview aan te vangen, wektedikwijls argwaan aan de zijde van de respondent.

Verschillen waren er ook aangaande de onderzoeksruimte. In twee gevangenissen vond hetinterview plaats in een bezoekersruimte, een leslokaal, een bureau of een lege cel, gelegenin het cellulaire gedeelte. In de andere twee gevangenissen werden gedetineerdengeïnterviewd in de advocatenruimte, wat meestal niet direct gelegen is bij het cellulair regime.Het voordeel aan het bevragen in het cellulair regime was de vertrouwdheid met de anderegedetineerden (ze zagen immers de onderzoeker zitten) en de penitentiair beambten. Derespondenten voelden zich op deze wijze minder geviseerd, ze zagen althans dat deonderzoeker niet alleen hen interviewde. In de advocatenruimte werden onderzoeker enrespondent niet afgeleid door bijvoorbeeld hetgeen wat zich in de gang afspeelde, wat welhet geval was bij een bevraging in het cellulaire deel. De advocatenruimte was in die zin eenidealere interviewomgeving.

De capaciteit van de gevangenis had evenzeer invloed op het gesprek. In een kleinschaligegevangenis zullen zowel cipier als directie vlug vertrouwd geraken met de aanwezigheid vande onderzoeker. Het ontstaan van een vertrouwensband gebeurde frequent in eengevangenis met geen al te grote capaciteit. Nadelig was dat na verloop van tijd, penitentiairbeambten interfereerden in het onderzoek. Zij gaven bijvoorbeeld aan bij gedetineerde X dathet een bizarre persoon was of dat het beter was gedetineerde Y niet te bevragen. In eengrote gevangenis werd de vorser verplicht zowel identiteit als onderzoeksopzet voortdurendaan te geven. Het vertrouwen was er in veel mindere mate (cfr. veelvuldigeidentiteitscontroles) met als gevolg dat interviews gestoord werden zonder schroom.

De gevangenis als setting op zich, liet (zeker in de eerste maand) een behoorlijke indruk naop de onderzoeker. Men weet immers niet waar men terecht komt en nog minder met wiemen te maken krijgt. Naast enige bezorgdheid en nieuwsgierigheid stond er aan de zijde vande onderzoeker een grote uitdaging te wachten, gezien het unieke karakter van dergelijkonderzoek in België.

6.3.3.7.2. Diverse aspecten met betrekking tot het interview

- Tijdstip

De geselecteerde populatie van gedetineerden slankte af door hoger vermelde doorstroom:gedetineerden gaan vaak op ‘transfer’. Daarnaast werden er een aantal vrijgelaten (‘eindestraf’), voorwaardelijk in vrijheid gesteld of onder Elektronisch Toezicht geplaatst.

38

Om op een efficiënte manier de bevraging te laten verlopen, werd zoveel mogelijk rekeninggehouden met de handelingen van de gedetineerden. De meerderheid van de gedetineerdenkent een vrij druk dagschema; werken, wandelen, eten, bezoek en ontspanning. Eenminderheid werkt niet of zit op cel omdat er een tuchtmaatregel uitgevaardigd werd. Omwillevan hun drukke bezigheden, was het niet evident om als vorser een uitgewezen tijdstip tebepalen voor het gesprek.In overleg met de kwartierchef of penitentiair beambte, werd telkens een respondent gehaalddie vrij was (niet wandelen of werken en die geen bezoek had). Aan de basis lag het idee dathet bereidwillige karakter om deel te nemen kon verhoogd worden door gedetineerden tebevragen op het moment dat ze geen activiteit aan het doen waren. Voor het bereiken vaneen zo divers mogelijk publiek (dat wil zeggen niet alleen de niet-werkers) opteerde deonderzoeker ervoor om op verschillende tijdstippen van de dag te gedetineerden te bevragen;in de morgen, kort na de middag en/of meestal ’s avonds vonden gesprekken plaats.

- Weigeringen

Gezien een penitentiaire beambte (PB) de gedetineerden haalde voor een gesprek, was hetsoms onduidelijk wat er aan de potentiële respondent werd verteld: “het is een interview”,“het is een gesprek met een meisje”, “Allee, dan ben je er even uit”, “het is een onderzoeknaar diefstal”,… . Als onderzoeker werd er zoveel mogelijk op aangedrongen bij de PB omde potentiële respondent uit de cel te halen zonder het onderzoeksdoel te toe te lichten; devorser meende dat het beter was om het onderzoeksdoel zelf uit te leggen.

Niet alle gedetineerden waren bereid om mee te werken, verschillende redenen lagen hieraan de basis. Personen onder een tuchtmaatregel worden alle contact geweigerd met deanderen en indien zij geroepen werden, hadden zij omwille van een eerder revolterendkarakter, geen zin om te spreken. Naast deze groep weigeraars waren er, voornamelijkjongeren, die het eerder belachelijk vonden om aan dergelijk gesprek deel te nemen. In degevangenis van Oudenaarde weigerden vier potentiële respondenten voornamelijk uit 1vleugel na een halve maand onderzoekstijd; misschien had deze specifieke vleugel gehoordvan anderen dat het niet interessant was om mee te werken of betrof het louter toeval.Enkelingen wensten niet geïnterviewd te worden omdat hun gerechtelijk verleden zeer zwaarwas en ze het liever voor zich hielden. Anderen vonden een inbraak veel te banaal om erover te spreken, waardoor ook zij weigerden.

- Taal

Interviews werden afgenomen in het Nederlands en het Frans, slechts bij twee gesprekkenwerd gebruik gemaakt van een tolk, meer bepaald voor de Albanese taal. Bij hetinterpreteren van de onderzoeksresultaten dient men rekening te houden met hetverschillend taalgebruik. Interpretatieproblemen stelden zich tevens aan de zijde van degedetineerde, het bleek dat bepaalde woorden zoals het ervaren van een kick, niet tevertalen zijn.

6.3.3.7.3. Relatie geïnterviewde-interviewer

- Bereidwillig karakter

In een kunstmatige setting brengt men twee partijen samen waarbij men als onderzoeker,sterk afhankelijk is van de bereidwilligheid, de ‘goodwill’ van de gedetineerde. Als deze

39

bereidwilligheid er niet is, kan er nauwelijks sprake zijn van een geslaagd onderzoeksproject.Dit verhoogt niet alleen de druk aan de zijde van de interviewer, bijvoorbeeld door hetaandringen op een interview bij een gedetineerde, het bevordert de relatie tussen intervieweren geïnterviewde evenmin. Vaak was enige overtuigingskracht noodzakelijk. Indien flagrantgeweigerd werd, diende alle respect te worden opgebracht. Indien na overredingskracht derespondent toch wenste mee te werken, was de motivatie in het begin doorgaans vrij laag,bovendien kwam het voor dat de respondent nauwelijks moeite deed om een accuraatantwoord te geven. Naarmate het gesprek vorderde, werd de gedetineerde vaak ‘opener’waardoor afdoende antwoorden werden gegeven. De bereidwilligheid van de respondent isdus bijzonder belangrijk en heeft een grote invloed op manier van antwoorden.

- Intervieweffect

Bepaalde kenmerken van de interviewer (geslacht of leeftijd) kunnen bewust of onbewust deantwoorden van de respondenten beïnvloeden. Hoewel de meerderheid van de bevraagdenmannelijk waren en men kan concluderen dat inbreken ‘a man’s world’ is, werden eveneenseen aantal vrouwen bevraagd.

Vermeldenswaardig aangaande de relatie geïnterviewde-interviewer, is dat een vrouwelijkevorser van 26 jaar de interviews afnam. Onvermijdelijk, en met in acht name dat debevraging plaatsvond in een gevangenissetting (geïsoleerd van de buitenwereld), zal zij eeninvloed hebben uitgeoefend op het gesprek. Naast het verwerven van inzicht in het waaromiemand een inbraak pleegt, werd ingegaan op de wijze waarop iemand inbreekt. De mannenvonden het bij deze vraag vaak interessant om hun technische kennis en de manier waaropze inbreken, te verduidelijken aan een vrouw die er daarbovenop geïnteresseerd in was. Hetzou weliswaar verkeerd zijn om te concluderen dat deze studie gebaseerd is op enkel‘opscheppende’ uitspraken; de consistentie van de uitspraken werd doorgaans nagegaan viade dossiers. Sommige gedetineerden wensten bovendien hun geheim niet prijs te gevenomwille van volgende reden; “Je weet maar nooit dat je in een benarde situatie terecht komt”of omdat men dit liever niet deed.

De mannen waren dikwijls tevreden dat er in hun eenzame leventje een vrouw een gesprekmet hen aanging. Opmerkelijk was dat veel gedetineerden er nood aan hadden, het was nietvreemd dat aan het eind van het interview gezegd werd; “u bent bedankt, het deed deugdom er eens over te spreken”. Een opluchting ruimde soms plaats voor een ware martelingvoor de gedetineerde. Er vond een gesprek plaats waarin iemand vier maal begon te wenen,dit bemoeilijkt niet alleen het interview wat betreft objectieve gegevensverzameling, het leidter ook toe dat een interview niet meer loopt zoals gepland.

Zeer diverse levensverhalen werden aangehaald, waarbij het maar zeer de vraag was/is inhoeverre deze verhalen ‘waarheden’ zijn. Een oordeel vellen over iemand die liegt of niet, isbinnen voorliggend onderzoek minder op zijn plaats, wel werden een aantal inconsistentiesvastgesteld.

- De mening van de respondenten ten aanzien van het onderzoek

“Wat kom je hier eigenlijk doen? Ik heb dat nog nooit gehoord, ook niet van anderegedetineerden dat jij van die vragen komt stellen? Ik heb dat nog nooit geweten…”

In het begin van het gesprek waren veel respondenten achterdochtig, waarvoor verschillendeoorzaken aangegeven worden: men had geen zin om feiten uit het verleden te vertellen, menvond de inbraak een eerder banaal feit (in vergelijking met andere feiten), men vond zichzelfniet geplaatst om op de vragen te antwoorden (anderen zouden dit beter kunnen) menvertrouwde de onderzoeker niet. Vooral in dit laatste geval, was er veel overtuigingskracht

40

nodig. Het kleinschalige vertrouwen had enerzijds te maken met het feit dat delinquentennooit onderwerp van onderzoek waren in het verleden. Anderzijds dacht men dat deonderzoeker iets te maken had met politie. Enkelen voelden zich sterk geviseerd, bovendienvroegen een aantal personen of dit een gunstig of ongunstig effect kon hebben op de straf.Respondenten, met een hangende zaak, waren doorgaans achterdochtiger dan anderen.

Niet alleen bij aanvang van het gesprek maar evenzeer tijdens het gesprek werdenveelvuldig vragen gesteld met betrekking tot de garantie van anonimiteit. Meermaals diendede onderzoeker te beklemtonen dat niets zou worden doorgegeven aan gevangenisdirectie-en personeel. In de Franstalige strafinrichtingen werden de interviews, op twee na,opgenomen op band. Als vertrouwelijke informatie werd vermeld, vroeg men soms om deband af te zetten. Tevens waren er personen die duidelijk de grenzen afbakenden enfrequent geen antwoord wensten te geven op bepaalde vragen.

Naast wantrouwen, waren enkelingen beschaamd om over de feiten te spreken:“Mevrouw, eigenlijk ben ik beschaamd om daarover te praten, dat was ik niet, weet je…”

Naast de eerder negatieve mening van de gedetineerden ten aanzien van het onderzoekwerd er evenzeer interesse en appreciatie uitgedrukt: onder meer werden bepaalde vragengesteld aan de interviewer over het onderzoek. Ook het feit dat de onderzoeker eencriminologe was intrigeerde bepaalde respondenten en voornamelijk bij jongeren fungeerdede studie als aanleiding om de eigen ambities (aangaande studies of werk) aan te halen.

Bepaalde respondenten waren ‘graag’ bereid de onderzoeker te woord te staan:“Als je mij nodig hebt, kan je me altijd roepen”

Zes respondenten apprecieerden het ten zeerste om met iemand te praten. Doorgaansvoeren zij geen gesprekken met gedetineerden over hun feiten en ze vinden het eenopluchting, bovendien krijgen ze op die manier inzicht in de situatie:“Daarom ben ik blij dat ik eens met u kan spreken. Indien je spreekt over de zaken, dan krijgje inzicht in jezelf en wat je gedaan hebt.- Spreek je er dan nooit over?Nee, het is de eerste keer dat ik er zo open over spreek, dat is wel goed. Hier in degevangenis is het altijd maar ‘gebluf’ en daar doe ik niet aan mee.”

41

7. Beschrijvende analyse van de onderzoeksresultaten

7.1. Inleiding

56 gevatte veroordeelden voor diefstal met braak werden bevraagd gedurende eenonderzoekstermijn van 5 maanden. De bevraging vond plaats na een participerendeobservatie. Het is belangrijk voor de lezer waakzaam te zijn en in gedachte te houden dat ditverhalen van daders zijn. Het betreft personen die veroordeeld werden voor diefstal metbraak, bevraagd in de gevangenis. De onderzoekssetting zal niet alleen invloed uitoefenenop het gesprek maar onmiskenbaar ook op de gedetineerden hun mening en perceptie.

Voorliggend werk beschrijft 56 unieke daderverhalen waarbij geen sinecure was om de rodedraad uit het gehele inbrekersverhaal te halen. Als consequentie, zijn we genoodzaakt debelangrijkste thema’s uit de gesprekken te extraheren. Gezien bepaalde citaten uit decontext worden gehaald, kan dit een vertekend beeld veroorzaken bij de lezer. Het opzetwas dit tot een minimum te beperken in voorliggende beschrijvende analyse.

Het waarheidsgetrouwe gehalte kan een punt van discussie vormen, zowel aan lezerzijde alsaan onderzoekerzijde. Dit boek beschrijft verhalen van daders en wenst niet te achterhalenof er waarheidsgetrouw of niet werd geantwoord.

De belangrijkste thema’s werden geëxtraheerd aan de hand van het softwareprogrammaMaxqda 2. Dit programma is gericht op kwalitatieve data-analyse: meer bepaald worden datagecodeerd en op die manier verwerkt. Tevens was het mogelijk om 51 van de 56 interviewskwantitatief uit te drukken. Bij 5 interviews slaagden we hier niet in, dit betroffen interviewsmet respondenten die zich schuldig maakten aan andere feiten, die zeer emotioneel waren,die illegaal in het land verbleven of die stelden valselijk beschuldigd te zijn. Zij geven vaakgeen duidelijk antwoord op de onderzoeksvragen. In de beschrijvende analyse werden dezewel betrokken echter cijfermatig baseren we ons op 51 interviews (cfr. percentages, tabellenen figuren).

42

7.2. De inbreker

7.2.1. Inleiding

Het luik ‘de inbreker’ beschrijft de voornaamste onderzoeksresultaten die betrekking hebbenop de persoon van de dader en niet zozeer de daad. Er wordt aandacht besteed aan hetmotief, aan het waarom van een inbraak, om vervolgens in te gaan op de dader zijncriminele carrière, op de dader zijn leergedrag, hoe de dader de omgeving en hetgevangenisleven percipieert, wat hij verwacht van de toekomst en welke principes hijvooropstelt bij het inbreken. Nadat er op een beschrijvende manier wordt ingegaan op deonderzoeksresultaten, wordt er in een tweede deel op een eerder beschouwende wijzeingegaan op de criminologische perspectieven die enigszins naar voor komen in dedaderverhalen.

7.2.2. Motief

7.2.2.1. Inleiding

Hoe komt men tot het plegen van een woninginbraak? Wat is de levensloop van dedader? Wat zijn de push en pull factoren? Wat is de invloed van anderen? Wat is de invloedvan de omgeving? Wat zijn de motieven?

Bij het stellen van de vraag naar het waarom van het plegen van crimineel gedrag, vindt menhet vanzelfsprekend dat er gestolen wordt voor financiële doeleinden. Deze vraag vinden zevrij bizar en ze wensen vaak niet op hun motief in te gaan: ”Het is altijd een verhaal vangeld… geld, geld….”. Enkelingen reageren vrij geïrriteerd en stellen dat het absoluut nietvoor het plezier is.

Financiële doeleinden is de hoofdoorzaak waarom bevraagde respondenten stelen. Geldfungeert niet altijd als doel op zich maar het is een middel om een ander doel te verwerven,dit is het geval bij een verslavingsproblematiek, aanwezig bij een groot aantalgeïnterviewden. Onder de verslaafde respondenten zijn er ook personen die stellen nietzozeer verslaafd te zijn maar wel stelen voor genotsmiddelen (bijvoorbeeld eerder recreatiefgebruik). Verscheidene soorten genotsmiddelen worden aangehaald; in het bijzonder drugs(hard en softdrugs) en alcohol. Slechts enkelen halen een gokverslaving aan. Verschillendevormen van verslaving kunnen met elkaar gepaard gaan. Opmerkelijk is het verslavendeeffect van geld, aldus de bevraagden: “Eenmaal men gewoon is van geld te hebben, kanmen niet meer zonder en wil men alsmaar meer”.

Geld als doel op zich komt eerder tot uiting bij het stelen om te ‘overleven, leven en luxeleven’, hoewel het bij ‘overleven’ doorgaans de basisbehoeften zijn die centraal staan. Hetmeest aangehaalde motief, doorgaans in samengaan met andere motieven, is de verwijzingnaar het verleden: bepaalde vroegere gebeurtenissen hebben een dermate grote invloedgehad op het individu dat deze mede oorzaak zijn van het crimineel gedrag.Ook de leeftijd blijkt een grote rol te spelen, vooral tijdens de minderjarigheid zal men zichschuldig maken aan zijn eerste feiten. Het minimaliseren van de feiten door degedetineerden en het straffeloze karakter van de minderjarige komt bij deze beweegredenter sprake. Er kan ook ingebroken worden voor anderen, maar evenzeer door anderen.Enkele motieven die op een kleinschalige basis werden aangehaald betreffen de verveling,

43

het beleven van plezier, het uiten van een noodkreet of het gevoel te hebben dat jouw wereldstil stond maar die van de anderen niet (‘daar sta je dan’).

Motief

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

Verled

en

Drugs

Ander

en

Luxe

leven

Geldals

versl

aving

Leeft

ijd

Overle

ven

Leve

n

Verve

ling

Alcoho

l

Gokke

n

Plezier

Figuur 3 : Motieven om in te breken

7.2.2.2. Afhankelijkheid van genotsmiddelen

7.2.2.2.1. Drugs

Eén van de beweegredenen die er met kop en schouders uitsteekt, is de drang naar degenotsmiddelen, voornamelijk hard- en softdrugs: “Mevrouw, ik ben een ‘gelegenheidsdief’,ik deed dat om aan de cocaïne te geraken hé. Als ik wat nodig had, dan ging ik op pad.”

Inbreken kan in dit geval beschouwd worden als een vorm van verwervingscriminaliteit; erwordt geld gestolen maar geld is duidelijk het doel niet, geld is een middel om zijn drugs teverwerven. Er is een dwangmatige en onweerstaanbare drang die de afhankelijke drijft toteen inbraak of andere criminele feiten:“Je leeft in een wereld, je eigen wereld… Het was echtde verslaving… die mij er toe bracht… ik ging niet gaan inbreken om mij te verrijken hoor,dat was het niet… ik zat op het point zéro…”

Een behoorlijk aantal inbrekers erkennen hun verslavingsproblematiek: op een zeer diversewijze worden beschrijvingen gegeven over hoe de respondenten hun verslaving percipiërenen hoe het voelt om op dergelijke manier afhankelijk te zijn van de ‘dope’: ideeën zoals hetleven in een droom, over niets controle hebben, zich niets meer aantrekken,…wordenopgeworpen. Bovendien wijzen enkelen op het onmenselijke, het immorele karakter dat kanontstaan: “Als je verslaafd bent, besef je niet wat je doet, je legt je emoties stil. Je zit metniemand in, je denkt alleen maar aan jezelf. Zelf je familie laat je links liggen…” of “Als ik niet

44

gebruik en niet drink ben ik een goed mens, ook al zeg ik het zelf. Maar als de drugs erbijkomt, heb ik geen manieren meer.”

Er werd reeds gesteld dat verslaafden doorgaans hun probleem erkennen, bovendien zijn zezich bewust van het risico op herval, wat een gevoel van angst teweegbrengt.

Terwijl de ‘afhankelijke’ inbrekers een diefstal plegen, rekenen ze frequent de buit om in hetaantal gram drugs, waarbij een grote buit een aantal dagen niet ‘werken’ of niet stelenimpliceert. De meerderheid heeft geen dagtaak (geen werk), slechts een enkeling werkte‘legaal’ om drugs te kopen, wat hij niet lang volhield.

De opbrengst van de diefstal wordt frequent geruild tegen drugs. Indien er geen ruil is,worden de goederen zo snel mogelijk verkocht en de winst wordt gespendeerd aan drugs.Zowel dealer als heler lijken nauw betrokken te zijn bij de verkoop van gestolen goederen(zelfde milieu). Naast drugs wordt het ‘verdiende’ geld ook uitgegeven aan eten, drinken,huur, rekeningen van water of gas of elektriciteit, kledij,…. Ook in luxueuze zaken wordtgeïnvesteerd, bijvoorbeeld het kopen van een chique wagen of in ‘business’-plannen zoalshet opzetten van een cannabisplantage.

Het gegeven dat een verslaving een destructief effect kan teweegbrengen, brengt eenschaamtegevoel aan de zijde van bepaalde inbrekers teweeg: “Als het gaat over de redenwaarom ik ging inbreken, is dat vooral omwille van de problemen met de heroïne. Dat wasde enige reden, ik had geen enkele reden om dat voor het geld te doen. Ik vind dit welgênant hoor om dit allemaal te vertellen…”.Het schaamtegevoel ruimt soms plaats voor een gevoel van schuld, voornamelijk wanneerde inbreker beseft dat hij iemand onrecht aandeed. De inbreker realiseert zich dat eenverslaving niet alleen zeer vernietigend werkt voor het slachtoffer maar dit ook het geval isvoor zichzelf. Herhaaldelijk worden enkele gezondheidsklachten aangehaald, bijvoorbeeldvertelde een vrouw dat de verslaving haar twee miskramen bezorgde. Niet alleen de fysischegezondheid lijdt er onder maar ook relaties met vrienden en familie komen in eenspanningsveld terecht. De verslaving wordt dikwijls als oorzaak aangeduid voor het plegenvan nieuwe inbraken of zwaardere feiten: het verleggen van de grenzen, het gebruik van(meer) geweld, duidt op een escalerend effect:“-Waarom pleegde je bepaalde feiten?

Ik was 20 jaar, reeds drugsverslaafd en ik had geld nodig. En dan pleegde ik een paar feitjesen had ik meer geld nodig. Ik wou echt cash geld voor mijn dope te betalen, dat begint bijkleine diefstallen en dat gaat naar grote zaken hé.-Wat bedoel je met kleine diefstallen?Bah, een moto, pikpockets, iemand zijn geld afpakken,… je kent dat hé. Ik nam vanaf mijnvijftiende drugs, dat begon met een aantal joints te roken en op mijn achttiende was ikverslaafd aan de cocaïne. Zo gaat dat hé… En ik had ook een relatie; mijn vriendin was ookverslaafd en zo geraak je er niet uit natuurlijk.-En wat waren die zware feiten dan?Gewapende overvallen; dat betroffen warenhuizen en ramkraken… Ik heb straffen bij elkaargesprokkeld en iedere keer kwam er natuurlijk wel iets bij en zo kreeg ik uiteindelijk 22 jaareffectief.”

De experimenteerfase met drugs in de jeugdige jaren mondt af en toe uit in verslaving, aldusbepaalde respondenten. Net zoals het plegen van ergere feiten, is ook hier sprake van eenenigszins escalerend effect. Aanrakingen met justitie (al dan niet in de bijzondere jeugdzorg)of politie, werken dit gebruik in de hand, suggereert volgende respondent: “En ja, in die TG(Therapeutische Gemeenschap) daar leerde ik veel mensen kennen. En daar zitten geenmensen die pillen slikken hoor maar dat zijn mensen die aan de heroïne of de cocaïne zittenen dat is het probleem. Ik leerde daar een meisje kennen en zij zat ook aan de drugs, zo ben

45

ik verslaafd geraakt aan die slechte dingen… Ja, je komt beter binnen dan dat je buitengaat.”

Men is als verslaafde onderhevig aan omstandigheden waar men nauwelijks de controle lijktover te hebben. In die zin kunnen bepaalde omstandigheden op een negatieve wijze eenbijdrage leveren waardoor nieuwe feiten worden gepleegd: “Je doet veel domme dingen(‘conneries’) en probeert te stoppen met drugs, maar als je dan een tegenval had in hetleven, herbegin je weer met van die dingen…”

Er stelt iemand, een dealer, dat er zeer grote verschillen zijn tussen drugs en dat er eenduidelijk verband is tussen het soort drugs en de doelgroep: “ Ik had mijn vaste cliënteel. Datis het grote voordeel aan coke gebruiken. Dat is de drugs voor de rijken. Die mensen hebbeneen chique baan en breken niet in omdat ze geld nodig hebben. Nee, die gaan gewoon inhet weekend gebruiken en daarmee uit.”

Enkele ‘verslaafden’ werden gevraagd of zij inbraken onder invloed, wat meestal niet hetgeval was. Indien feiten werden gepleegd onder invloed was men zich daar in de meestegevallen niet bewust van. Enkelen stellen dat een dosis noodzakelijk is als men ophuizenjacht gaat, één iemand beleefde er duidelijk meer plezier aan als hij genotsmiddelengenomen had:”-Homejackings?Dat was altijd onder invloed, dat compenseert de stress.”

Onder invloed van drugs inbreken, is niet voor iedereen aan de orde: in de meeste gevallenworden geen drugs of alcohol genomen. Men weet immers nooit wat er kan gebeuren,bijvoorbeeld is het gebruik van geweld reëel, het is beter controle te hebben over de situatie,aldus de gedetineerden:“-Dus twee roofmoorden?Ja, die gast was onder invloed, je ziet wat ervan komt.”

Controle hebben over de situatie, het vermijden van geweld, het gebrek aan geld om drugste kopen en het feit dat men beter geen drugs bij heeft als men op inbrekerspad is (stel datmen betrapt zou worden), doen de verslaafde beslissen om niet in te breken na het nemenvan drugs.

7.2.2.2.2. Alcohol

Men pleegt ofwel feiten als men in een staat van dronkenschap verkeert of men breekt in,net zoals bij drugs, omwille van de drankzucht, zijn de twee belangrijkste vaststellingen bijhet gebruik of misbruik van alcohol.

Een aantal individuen vertelden een zeer specifiek verhaal met betrekking tot dealcoholverslaving: een man gaf aan dat hij opgroeide in een café en de fles altijd voor hetgrijpen stond. Deze persoon ziet ‘vrijkomen’ niet rooskleurig in, het opnieuw grijpen naar defles is zijn vooruitzicht:“- Voor wat was dat geld?Nee, toen nam ik geen drugs, het was voor te drinken. Het was voor de alcohol, ik heb mijnleven geleefd in een café dus… Ik begon zeer jong met drinken en ik ging iedere dag op cafédus ja… maar dat kost geld, veel geld hé…En nochtans ik wil niet meer drinken maar ik weet niet wat er zal gebeuren als ik vrijkom. Ikmag vrij in december maar … ik heb geen domicilie meer, ik weet niet waarheen, ik kenniemand, ik ben alleen…. ook de opvanghuizen; dat interesseert me niet…Dus, wat moet ikdoen? Leven zoals ik heb geleefd, dat is op de straat. Leven op de straat, dat is koud, watdoe je om u op te warmen? Een glas gaan drinken op café om u wat op te warmen. Ik drinker één, nog één en ik denk niet na. Ik wil niemand pijn doen maar als ik gedronken heb… het

46

stelen, dat is sterker dan mezelf. Als ik hier buitenkom, en ik heb een goede oplossinggevonden, dan raak ik geen alcohol meer aan.”

7.2.2.2.3. Gokverslaving

Een vijftal respondenten haalden hun gokverslaving aan in de loop van het gesprek: ‘Slots’58

in een café, een lunapark, een casino,… elke plaats waar gegokt of gespeeld kon wordenwas goed, ook het kleinste muntstuk moest er in de meeste gevallen aan geloven. Naastklassieke spelen, zijn er bepaalde streekgebonden gokspelen, bijvoorbeeld ‘banken’ in deKempen.“Als ik een klein beetje geld had, een klein biljet of enkele stukken, dat was al voor te spelen.- Ja?Ja, iedere keer als ik dingen stal, dan verkocht ik het materiaal en het geld was voor tespelen... Maar bon, ik won en ik ging door en de volgende week… de week erna ook… Iknam dan mijn werkloosheidsuitkering en verspeelde ik die ook helemaal. Na één maandzonder geld, ik had een vriendin en die kon niet eten, we konden de huur niet meerbetalen… dan ben ik beginnen stelen om wat geld te hebben, ik ben er in gevallen…”.

7.2.2.2.4. Verslaafd aan geld

Bijzonder opmerkelijk is de verslaving aan het geld; eenmaal men geld ‘gewoon’ is, is hetmoeilijk om nog zonder te kunnen en wil men alsmaar meer. Onderstaande citaten bewijzendit:1) “En voor welke reden?Voor het geld hé. Dat is het probleem; hoe meer geld je hebt, hoe meer geld je wilt hebben…dat is het probleem”2) “-Waarom bleef je feiten plegen?Verslaving… het lukt en dan blijf je het doen, dus dat is makkelijk… En het werkt verslavendhoor, het geld. Eenmaal geproefd, is het moeilijk om het achter te laten…”

7.2.2.3. Overleven, leven en in luxe leven

Dit motief definieert het stelen van geld als noodzakelijk om te overleven, te leven of luxueuste leven, of in luxe leven noodzakelijk is, blijft buiten beschouwing. Om de antwoordenenigszins te categoriseren wordt een onderscheid gemaakt tussen ‘overleven’, ‘leven’ en ‘inluxe leven’. De eerste twee categorieën zijn dikwijls moeilijk van elkaar te onderscheiden, opbepaalde momenten vloeien ze zelf in elkaar over. Bovendien zijn deze begrippensubjectieve gegevens en worden zij ingevuld naargelang de persoonlijkelevensomstandigheden van ieder individu wat op een allesbehalve eenduidige definitie duidt.

Indien er gestolen wordt uit overlevingsdrang, is er sprake van een dwangmatig effect: mensteelt omdat er niets is. Dit motief is aanwezig bij personen die niets hebben, hun gestolengeld wordt uitgegeven aan eten, drinken, huur van het appartement, gas-, water-, enelektriciteitsrekening,… dus om te overleven: “Ik neem de dingen voor de huur, de gas, hetwater, de elektriciteit en zo van die dingen… Ik ga niet zomaar stelen hoor. Ik stal wat ikdiende te stelen”.

‘Overleven’ is een reden om te stelen maar wat is de reden om te ‘overleven’?, is een meerdiepgaande vraag. Als eerste reden wordt de voortdurende bewegingsstroom van instellingnaar instelling aangekaart gedurende de minderjarigheid naar aanleiding van het plegen vaneen als misdrijf omschreven feit of omdat men in de steek werd gelaten door naasten. Hetvluchten uit of verlaten van de instelling, de afwezigheid van een sociaal opvangnet (denk in

58 Spel waar men muntstukken in dient te werpen

47

de eerste plaats aan ouders), creëert een overlevingsdrang aan de zijde van deminderjarigen. Op dat moment is het aan de minderjarige om voor eten en drinken te zorgenwat desastreuze gevolgen teweeg kan brengen.

Dit is niet alleen het verhaal van enkele respondenten die op minderjarige leeftijd in deproblemen terecht kwamen, een gelijkaardig verhaal kwam ter sprake bij ex-gedetineerdenmet een onbestaand of nihil sociaal opvangnet. Bepaalde wantoestanden bevorderendiverse gevoelens variërend van trots (niet bedelen) tot schaamte: “Het was gênant voor mij.Bon, er zijn oplossingen maar wat waren die…? Ik vond geen oplossingen toen ikbuitenkwam. Ik vond er geen, ik ga niet met een gitaar op een straat staan, dat doe ik niet.”

Naast minderjarigen en meerderjarigen die in aanraking kwamen met politionele of justitiëleinstanties in het verleden, kan ook het verlies van een baan bepalend zijn in hetbeslissingsproces om al dan niet crimineel gedrag te plegen. Er vond een gesprek plaats meteen ex-zwartwerker uit de diamantsector die door een fabrieksluiting zijn inkomen verloor engeen recht had op een werkloosheidsuitkering. Het verliezen van werk kan aanleiding geventot het plegen van afwijkende gedragingen, dit is evenzeer het geval voor het niet vinden vande juiste job. Personen met gerechtelijke antecedenten hebben daar uiteraard nog meermoeilijkheden mee59.

Een paar van de ‘overlevers’ verloren het recht op een werkloosheidsuitkering, zij voelenzich uitgesloten uit de maatschappij, zijn verbitterd en net omwille van die redenen wordt ergestolen. De rijken zijn het mikpunt van hun inbraken, het luidt veelvuldig: “ze hebben er tochgenoeg”. Een arbeider of werkloze zal in geen geval worden bestolen: “men wil hen nietaandoen wat men zelf werd aangedaan”. Vaak dient de inbreker in te staan voor hetonderhoud van zijn gezin en wordt inbreken als noodzakelijk gepercipieerd om te overleven.

Een probleem van een geheel andere, echter zeer prangende orde, is de illegaliteit. Tussende respondentenpopulatie waren er een paar personen die illegaal verblijven in België. Ookpersonen die al enkele jaren in België verblijven en van allochtone afkomst zijn, vertellen datze het vervelend vinden om geld te lenen van anderen of geen geld te hebben: geld stelenlijkt voor hen de enige uitweg. Een illegaal vertelde dat hij naar België gekomen is om testelen om vervolgens de opbrengst naar het thuisland op te sturen. Een gesprek met eenBraziliaan, die opgroeide in de “Favelas”60, wees op het feit dat hij nooit iets anders gekendheeft dan stelen. Gezien deze ‘gewoonte’ en zijn moeilijke positie in België, doet hij wat hem‘aangeleerd’ werd in zijn kinderjaren. De afwezigheid van een sociaal vangnet werkt dit‘overlevingsgedrag’ hoogstwaarschijnlijk in de hand.

Ook gezondheidsproblemen kunnen een bron van frustratie vormen of een drijfveer om testelen, dit blijkt uit volgend verhaal: “Maar niemand wou mij aanvaarden omdat ik diabetesheb. De dokter had ook gezegd dat ik dat moest zeggen want mocht er iets gebeuren, dewerkgevers dienen daarvan op de hoogte te zijn. Dat is een groot risico hé. En ja, zo geraakje zonder geld op straat en kwam ik terecht bij die mensen. Ik kwam bij die gasten, die daaral een tijd mee bezig waren, ze stalen bij de post PC’s en zo, dus die gasten wisten hoe hetmoest. Ik had geen geld meer en dat leek de oplossing. Alles wat op dat moment geldopleverde, leek de oplossing.”

Het motief ‘overleven’ leunt dicht aan bij ‘leven’ en beiden kruisen elkaar frequent.Doorgaans worden ook gelijkaardige redenen aangehaald als bij ‘overleven’; zoalswerkloosheid, het niet ontvangen van een werkloosheidsuitkering, arbeidsongeschiktheid,….Doch werd het motief ‘leven’ voornamelijk gevonden bij personen die reeds over een zekerebron van inkomsten beschikken maar dit onvoldoende vinden. Voortdurend de touwtjes aan

59 Infra60 Dit zijn de sloppenwijken in Brazilië.

48

elkaar knopen is frustrerend waardoor een diefstal soelaas biedt. Het hebben van centen,impliceert een verbreding van de keuzemogelijkheden; hoe meer geld, hoe meer men kankiezen en kopen wat men wil. Het verbreden van het keuzeperspectief is zowel bij ‘leven’ enzeker bij ‘luxueus leven’ aan de orde.

Leeftijd speelt een belangrijke rol in deze categorie, bepaalde jongeren pakken immersgraag uit met tekenen van ‘rijkdom’. De druk of invloed van vrienden creëert een hoog‘hebberigheidgehalte’ waardoor een mooie auto of een dure GSM een statussymbool wordtin bepaalde subculturen. Schoolmoeheid en het ontbreken van een diploma kunnenstimulerende factoren zijn in dit proces.Het kopen van een duurdere GSM of een mooi paar schoenen wordt onder ‘leven’gecategoriseerd omdat een mooi paar schoenen niet het rijden met een jaguar impliceert.Iedereen koopt wel eens iets met een duur prijskaartje zonder daarvoor in ware luxe te leven.Een deel van deze respondenten die stelen om te ‘leven’, stellen ook genotsmiddelen met degestolen centen te kopen.

Gemakzucht is een andere reden, meermaals opgegeven door de respondenten: inbrekenkent geen hoge moeilijkheidsgraad61 waardoor de slaagkans vrij hoog is om binnen tegeraken. De gemakzuchtige manier om geld te verdienen en de lage moeilijkheid bevorderende beslissing van de inbreker om te stelen: “c’est de l’argent facile et rapide”.

Een aantal respondenten hebben een vrij apart doel voor ogen, namelijk een gigantischesom geld bij elkaar sprokkelen opdat men of naar het buitenland kan verhuizen of nooit meerhoeft te werken. Enkelen, voornamelijk personen van allochtone afkomst, menen dat ze dejackpot zullen winnen: het rijke westen zal een antwoord bieden op het probleem van hetarmere oosten of zuiden. Deze personen stelen geld om naar huis op te sturen, verduidelijkteen Albanees: ”Geld, er ging wel wat geld naar huis.-En kocht je er niets zelf mee?Nee, toch niet”.

Naast ‘overleven’ en ‘leven’, werd ‘luxueus leven’ als motief onderscheiden. Wat verstaanwordt onder ‘in luxe’ leven, is datgene wat een doorsnee burger doorgaans niet heeft,bijvoorbeeld waanzinnig dure schoenen van 600 euro. Zowel luxe als geld hebben eenverslavend effect: “eens men de smaak te pakken heeft …”. De smaak varieert naargelangleeftijd, blijkt uit de gesprekken: op jonge leeftijd is dit uitgaan, genotsmiddelen, dure kledij engadgets. Eenmaal men ouder is, wordt geld gespendeerd aan de ‘geneugten des levens’;een seksuele dienst, genotsmiddelen, een dure wagen, een snoepreisje of het kunnenverleiden van anderen door middel van de weelderige rijkdom die men uitstraalt.

De buit dient in een aantal gevallen als investering: cannabisplantage, een zaak in PC’s ofharddrugs:“Gewoon je geld ergens insteken en dan winst maken.-Ik snap niet wat je bedoelt hoor, zoiets zoals aandelen of wat?Ja, zoiets, je kunt het misschien zien als aandelen in het criminele milieu. Dat is dom hé wanthet is altijd beter als je zaken doet en tegelijkertijd ook echt gaat werken. Ik deed alleen vandie zaken en dat begon op te vallen op de duur. Ik had wel geen vast adres, dat wisselde weleens.”

7.2.2.4. Verleden als alibi

Tijdens de gesprekken spraken gedetineerden dikwijls over hun verleden, wat in bepaaldegevallen zelfs zeer centraal kwam te staan, meestal indien het verleden als oorzaak aanzienwerd van alle onheil. In dit geval haalt men het verleden aan als verantwoording, ter

61 Infra

49

rationalisering, om zijn gedrag aannemelijk te maken. Het verleden wordt gebruikt als alibi.Het verhaal van respondenten die jonger zijn dan 25, focust zich op de minderjarigheid,terwijl bij respondenten ouder dan 25 een problematische relatie of de gevangenis als redenwordt aangekaart.

Als het verleden niet spontaan werd aangehaald, probeerde de onderzoeker in de loop vanhet gesprek de geschiedenis ter sprake te brengen. Personen die er niet over spraken,hadden doorgaans ‘een zeer goede jeugd’ of wensen niet op hun jeugdjaren in te gaan watop een al dan niet problematische jeugd kan de duiden.

Er wordt ingegaan op problemen aangereikt uit het verleden. Vooreerst zijn er dezogenaamde ‘kopzorgen’ die jongeren aan de ouders bezorgen en vice versa. Een conflictmet de ouders of met de omgeving kan een relatiebreuk veroorzaken met als gevolg dat menwegloopt of ergens anders zijn toevlucht in neemt (bijvoorbeeld genotsmiddelen).Opmerkelijk is dat inbrekers, die doorgaans dergelijke problemen ondervonden, de draadinmiddels terug oppikten en opnieuw contact hebben met de familie. Net zoals er heusemeningsverschillen kunnen zijn in de relatie jongeren - ouders, kan dit evenzeer omgekeerdhet geval zijn. Schoolmoeheid, vertonen van spijbelgedrag of het plegen van feiten werkenop die leeftijd conflicten in de hand.Situaties zoals problemen in de relatie jongeren - ouders, gepaard gaande met eeninstellingsverleden, kunnen de basis vormen voor afwijkend gedrag: men pleegt feitenomwille van het revolterende karakter, omdat men schoolmoe is, zich verveelt of omwille vande ‘slechte’ vrienden. Daarnaast kan een thuissituatie op zich zo problematisch zijn dat hetaanleiding geeft voor het plegen van feiten: “Ik voelde mij verdomd alleen, ik had geen steunvan mijn ouders, ik kon niet op mijn familie rekenen. Het is de grond die plotseling onder jevoeten verdwijnt...”

Een verslavingsproblematiek van de ouders wordt aangekaart als een oorzaak, een enkelingzette zich af tegen de activiteiten van de ouders: “Ik heb veel miserie gehad met mijnvader… mijn ouders waren Jehova; maar… jehova dit, jehova dat… en zo een kostuumdragen de zondag… De maten van school zeiden: kijk, naar die pipo daar… Tot mijnzeventiende heb ik dat gedragen en dan ben ik naar buiten gegaan.”

Mishandeling door ouders, familieleden of andere personen komt sporadisch aan bod. Eenlastige thuissituatie kan de aanleiding, maar evengoed het gevolg zijn van afwijkend gedrag.

Het verschijnen voor de jeugdrechter of onderworpen worden aan bepaaldeopvoedingsmaatregelen uit de bijzondere jeugdzorg wordt door de gedetineerden frequentals reden aangehaald voor het plegen van bepaalde feiten. Dit is tevens het geval voorpersonen die recidiveren en veelvuldig opgesloten worden in de gevangenis. Derespondenten stellen dat ze, al dan niet bewust, leren van elkaar in instellingen. Bovendien ishet lotgenotengevoel opvallend groot; dezelfde problemen en gevoelens creëren een sterkeverbondenheid, men zit in hetzelfde ‘schuitje’: “want toen waren we met twee of drie om tevluchten… vaak hebben de jongeren die in die IPPJ62 zitten geen familiale cel rondom hen.En dan zoeken ze steun bij elkaar en voila…”

Het repetitieve karakter van een instelling- of gevangenisverleden, leidt frequent tot hetvicieuze cirkel idee: ”-Hoe ben je ooit tot de keuze gekomen om te gaan inbreken in een huis?-Ik heb dat altijd gedaan. Ik doe dat sinds dat ik 18 ben. Ik was eerst in een home, als ik zesjaar was ben ik geplaatst in een home, tot ik 18 was. Op een dag diende ik voor de rechter teverschijnen en ze zei dat ik het nu alleen ging moeten redden.

62 Institution Publique de Protection de laJeunesse

50

Toen ik klein was heb ik een brand veroorzaakt op een school. Daarna had de jeugdrechtermijn ouders geroepen om te vragen wat er met mij diende te gebeuren. En mijn oudershebben gezegd: doe maar wat je wilt. Ik heb 12 jaar, van mijn zesde tot mijn 18de, in eenhome gezeten… en ik heb van home naar home gegaan en ik had ook geen zin meer omnaar huis te gaan want ik had rancunes tegen mijn ouders. En wat heb ik gedaan? Ikwoonde…ik vond vrienden aan het Noordstation van Brussel en ik ben daar gebleven. Ik benbeginnen stelen met hen, de gevangenis kwam er aan, dan ben ik vrijgekomen en ik benteruggekeerd naar het station, want waar moest ik anders naar toe?”

Een behoorlijk aantal respondenten stellen verzeild te raken in een vicieuze cirkel: overdagslapen, ’s nachts inbreken, veel geld verdienen en het moeilijk hebben om uit deze routine tegeraken, ondersteunt het cirkel-idee. Inbreken wordt een ‘gewoonte’, een ‘normaliteit’:“-Was er een verschillend motief waarom je ging inbreken of een overval pleegde?Nee, het was puur geldgewin voor de dope. Het is, hoe zou ik het zeggen, een vicieuze cirkelhé… dat zijn al van die rare woorden, maar het is wel zo.”

Een drang naar genotsmiddelen kan zich evenzeer in het verleden hebben voorgedaan. Alsaan bepaalde problemen het hoofd niet kon geboden worden, zocht men zijn toevlucht ingenotsmiddelen (alcohol of drugs). Het gebruik op zich kan in gelijke mate problematisch zijn,zowel voor omgeving als respondent, bijvoorbeeld niet (meer) opstaan om te werken.

Meestal is het niet of het één of het ander, maar betreft het én het één én het ander; eensamenloop van omstandigheden: “Ik had problemen in mijn jeugd, veel problemen. Ikgeraakte aan de cannabis en dan aan de harddrugs. Ik werd verslaafd aan heroïne en kwamin de problemen met geld. Ik verliet het ouderlijke huis want ik had problemen met mijn vader.Dan moest ik naar het opvangtehuis waar ik zelfstandig leefde.”

Een problematisch verleden heeft consequenties ten opzichte van de houding van degedetineerde: iemand vertelde bijvoorbeeld dat hij gedurende zijn jeugd gescheiden werdvan broers en zussen, nadat ze samen in de steek gelaten werden door de ouders. Zijnkinderen stellen problematisch gedrag; hij voelt zich machteloos en dringt er op aan dat hetabsoluut vermeden moet worden dat zij geplaatst worden.“-U zat in een instelling?Ja, en dat is niet bepaald aangenaam. Je wordt verstoken en verstoken, dus dientvoortdurend te verhuizen van de ene naar de andere instelling. Dat is echt wel vervelend enin het begin zag je nog je eigen broers en zussen maar na al dat verhuizen schieten er ookniet veel meer over hoor…”

De manier waarop men behandeld werd door bepaalde justitiële actoren, creëert een wrangenasmaak bij een aantal bevraagde individuen. Naast het onbegrip (men weet niet waarombepaalde beslissingen worden genomen) en het misnoegen, is er frequent sprake van haatten aanzien van justitie: “Ik heb veel haat tegen de justitie omdat ik nooit echt geweten hebwat er gebeurde…. waarom ben ik hier zo gekomen, hoe komt dat allemaal, waarom toch…”

De haat ten opzichte van justitie wordt in de hand gewerkt door het ongenoegen over destraf. Zowel recidivisten als personen van allochtone afkomst, voelen zich in zeer sterkemate geviseerd. Ze voelen zich onrecht aangedaan, omwille van hun huidskleur ofgerechtelijke antecedenten, ze voelen zich gestigmatiseerd omdat ze een zwaardere strafkregen: “Je wordt op zeer jonge leeftijd opgesloten en ja, je mist als jonge gast van alles; hetuitgaan, een vriendin… Je komt buiten met een haatgevoel. Een haatgevoel tegenover demaatschappij. Mocht ik misschien Christof of Jan genoemd hebben, ging ik waarschijnlijk zolang niet gekregen hebben… Ik kreeg echt wel een veel te lange straf. Ik ben hier geboren, ikkom uit een goed gezin en dan nog. Mensen maken fouten en daaruit moet je leren… Dereden waarom ik nog zwaardere feiten ging plegen, zijn een gevolg van die zware straf die iktoen kreeg voor de feiten op zo een jonge leeftijd.”

51

Bovendien zijn er enkelen die aanhalen nieuwe feiten te plegen, vanuit een gevoel vanfrustratie en haat: “En dan door die zware straf, krijg je haat hé? Haat en dan ga jezwaardere feiten plegen”.

Vrijkomen uit de gevangenis of het verlaten van de instelling is, in tegenstelling tot wat menzou denken, niet voor alle bevraagde respondenten een moment van geluk. Dikwijls staatmen op alleen op straat zonder familie, woonplaats, werk, schoolmogelijkheid of geld. In dezoektocht naar een baan wordt men de deur gewezen omwille van de leeftijd of omwille vande gerechtelijke antecedenten. Gedetineerden voelen zich op dat moment gedwongen om inte breken om te ‘overleven’ of te ‘leven’. Dergelijke opeenvolging van omstandigheden, en degebrekkige begeleiding vanuit de gevangenis komt ter sprake in verschillende interviews.“-Begeleid Zelfstandig Wonen?Ja, en zonder ook maar één reden vloog ik plotseling op straat. Er was geen enkele redentoe, ik had niets misdaan, ik snap het nog niet. Maar daar stond ik, ik had geen geld, ik hadniets meer en dat was de reden waarom ik dan uiteindelijk ben gaan inbreken. Ik kraakte eenpaar panden. Ik belandde op een appartement waar zo een 7 of 8 mensen woonden. Ik hadgeen geld om huur te betalen en had eigenlijk niets. Geen eten, in Genk kreeg ik geenvoedselpakketten. In Gent kreeg ik dit wel en dat was dan weer beter maar het was slechtleven op die manier… Het is de maatschappij die mij zover heeft gebracht”.

7.2.2.5. Leeftijd als alibi

Sommige individuen pleegden op zeer jonge leeftijd hun eerste inbraak, het begrip ‘jong’varieerde tussen zeven, acht, negen, tien jaar en dertien, veertien, vijftien, zestien jaar. Debevraagden wijzen op de afwezigheid van het morele normbesef op die leeftijd; er wordt nietstilgestaan bij de schade dat men aan een slachtoffer kan berokkenen: “Je realiseert je nietdat die persoon ervoor moet werken.”

Naast het gebrekkige morele normbesef geven respondenten veelvuldig aan dat er geensprake was van kwaad opzet maar het eerder een kwajongensstreek betrof. Men relativeertde feiten, hun gedragingen worden aannemelijk gemaakt, met andere woorden leeftijd wordtgebruikt als alibi: “het is de jeugd, l’inconscience (onverantwoordelijkheid), la connerie dejeunesse, ik weet niet wat er gebeurde… maar ja…”

De schoolplicht was een hekel punt voor bepaalde respondenten: schoolmoeheid of eenproblematische thuissituatie had in sommige gevallen spijbelgedrag tot gevolg. Het nietverwerven van een diploma, een drastischere consequentie, in combinatie met anderefactoren kunnen leiden tot crimineel gedrag, zo blijkt uit de uitspraak van volgenderespondent: “Ja, ik heb de school verlaten op mijn vijftiende en ik had geen diploma. Ik benmet bepaalde vrienden meer beginnen omgaan en het is zo dat ik aan de inbraken in huizenben begonnen om geld te verdienen. We zagen dat dit goed opbracht en gingen daaromdoor en door… tot het moment van nu…”

De puberale gedragingen van jongeren kenmerken zich vaak door een rebels of revolterendkarakter, ook ten aanzien van bepaalde gezagsinstanties, zoals de politie. De perceptie vanpolitie en de lage politiepakkans is een stimulans: “In het begin, als je jong bent, kan je ernog eens met lachen en de politie die je op de hielen zit… je vlucht weg en dan kan je eensgoed lachen …”.

Het straffeloze karakter van een minderjarige, wordt niet alleen bekritiseerd in sociale,politionele en justitiële kringen maar is evenzeer gekend onder de inbrekers. Niet alleen is ereen lage pakkans, de kans dat men gestraft wordt, is nihil: zowel minderjarigen alsmeerderjarigen zijn hiervan op de hoogte en maken er op een slinkse manier gebruik van.Onderstaand citaat van een minderjarige toont aan dat er nauwelijks sprake is van een

52

afschrikkende werking: “als ze ons tegenhielden van justitie, dan konden ze ons toch nietveel maken natuurlijk. Dat was toch niet erg: een diefstal in een woning voor justitie.”

Minderjarigen zijn op de hoogte van deze ‘straffeloosheid’, maar dit is evenzeer het gevalvoor de meerderjarigen. Zij maken handig gebruik van deze straffeloosheid; jongeren wordenimmers meegenomen op pad om de ‘vuile klusjes’ op te knappen of omwille van een aantalbijzondere eigenschappen (ze zijn klein en raken overal tussen of hebben de snelheid omweg te lopen als er gevaar dreigt).

Een ‘kwajongensstreek’ in de minderjarigheid wordt onderscheiden van een ‘later feit’ doorde geïnterviewden. Gedurende de minderjarigheid liggen bevorderende factoren zoalsleeftijd en groepsdruk aan de basis van crimineel gedrag terwijl men vanaf zijn 18de – 20ste

levensjaar meer doelgerichte redenen heeft om in te breken. Op jonge leeftijd wordt het geldgespendeerd aan dure kledij, schoenen, GSM, technologische snufjes, gadgets, eenbrommer of een eerste auto. Het ervaren van een kick, staat in bepaalde gevallen centraal63.Bij diegenen zonder familie is ‘overleven’ aan de orde (citaat 1), terwijl het bij de anderen‘leven’ of in ‘luxe leven’ (citaat 2) betreft.1)”Op mijn zestiende ben ik dan mijn plan beginnen trekken. Ik geraakte ook in het milieuvan de krakers enzo… ik zwierf wat rond”2) ”- En waarom deed je dat dan?Wel, je krijgt geld van je vader, eens van je boma en zo… maar dat is niet genoeg. Je komter niet toe en dan zoek je het ergens anders… We waren ook met een groepje, ik hadverschillende kameraden en ja, je wilt toch niet onderdoen hé. Ik zei al dat ik eenvechtersbaaske was hé.”

Volgende respondent haalt aan dat er een verschil is wat betreft leeftijd om de betekenis vande straf te begrijpen: “Pff, als ik daar aan terugdenk maar … X zei het laatst nog: die speeden die bollen, we waren tussen de 16 en de 20; we pakten dat en dat is allemaal zo geestigen plezant. Als je binnenkomt, dan begin je te denken hé. Eerst zat ik hier voor een aantaldagen, maanden en het was een spelletje maar op de duur was dat geen spelletje meer…Ze spreken nu wel al over 6 of 7 jaar en dat begint al te tellen hé.”

7.2.2.6. Anderen als alibi of groepsdruk?

‘De anderen’ wordt als drijfveer aangehaald om in te breken, wat op verschillende wijze kangeïnterpreteerd worden: inbreken voor anderen of inbreken door anderen. Inbreken vooranderen betekent doorgaans het stelen van geld voor het gezin, de familie of vrienden. Doorde verwijzing naar de ander probeert de gedetineerde zijn gedrag enigszins aanvaardbaar temaken:1)” Ik nam het geld dan voor de boetes van mijn broers af te betalen. Mijn ouders warenkapot aan het gaan en ik kon dat niet meer zien. Ik heb die boetes dan ook op mij genomenzodat ze zich daar geen zorgen meer over hoefden te maken.”2) “Maar ik stal nooit voor mezelf, ik stal voor de anderen, voor de vrienden. Het waszeldzaam dat ik voor mij stal, het was altijd voor vrienden die geld nodig hadden… en ikdeed dat voor hen. Als iemand iets nodig had, dan deed ik dat voor hen.”Meermaals halen de gedetineerden hun karakter als zwakke schakel aan: ze vinden zichzelfzeer beïnvloedbaar: “Tja, X (familienaam) was gekend natuurlijk Ik was een echt straatjochievan de wijk, ik was gekend als een echt vechtersbaasje hé. Weet je wat mijn grote zwakte is?Ik wil altijd iedereen helpen, ik ben zeer sociaal en ik wil iedereen uit de ‘shit’ halen. Zelf toenik junk was, ging ik nog zoveel mensen helpen. Ik hielp ze met geld, met dit en met dat…ikben veel te zwak op dat vlak, als men mij iets vraagt… ik ben zeer beïnvloedbaar en zal hetvlug doen.”

63 Infra

53

Stelen voor anderen wordt echter niet altijd in dank afgenomen, zo blijkt uit volgendevaststelling; “ je denkt misschien van een bedanking te krijgen maar ik kreeg nooit een dankje wel.”

Inbreken hoeft niet alleen voor anderen te zijn, het is best mogelijk dat anderen een invloeduitoefenen op een persoon zodat die gaat stelen. Het fenomeen van de jeugdbende wordt indit verband vaak aangehaald: verveling, schoolmoeheid, groepsdruk, het samentroepen vanjongeren op straat,… kunnen beweegredenen zijn om zich te groeperen in een jeugdbende.”- En hoe oud was je toen?Het was in 1997 de eerste keer. Ik was toen 19 jaar en ik kwam terecht in die bende, ik weetniet hoe het kwam dat ik daar eigenlijk in terecht was gekomen. Ja, dat waren gasten vanmijn leeftijd, jongens hé. We werkten niet, we gingen rondhangen en we stalen af en toe weliets. Maar dat was toch zo dom hé, het waren uiteindelijk wel kwajongensstreken. Ik weet het,ik mag het zo niet noemen maar als ik zie waarvoor de mensen allemaal zitten.”

Een sterk groepsgevoel kan een bendevorming als resultaat hebben, waarbij men zichverschanst achter de groep. Ook ouderen zullen zich schuldig maken aan dergelijke feiten.De ‘ander’ wordt ingedeeld in ‘goede’ en ‘slechte’ vrienden waar een contact met slechtevrienden meestal aan de orde is. Bovendien ontstaat frequent een lotgenotengevoel; men zitin hetzelfde schuitje, ontmoet elkaar en komt in de verleiding om op een ‘flexibele’ maniergeld te verdienen: “Vaak gebeurt dat door een opwelling, tussen enkele vrienden hadden wehetzelfde probleem… de ouders die gescheiden zijn en al van die dingen… en danbegonnen we te spijbelen en gingen we niet meer naar school en dan gingen we eensbinnen in een huis, de mensen waren niet thuis…”.

Een aantal bevraagden verwierven, al dan niet bewust, van ouderen, lotgenoten,leeftijdsgenoten, … de praktische kennis voor het plegen van een inbraak. Bij een constantcontact tussen beide partijen, is de kans groot dat men opeenvolgend blijft inbreken.Tevens een belangrijk gegeven met betrekking tot de naasten is dat zij frequent de redenvormen van hun gevangenisverblijf, aldus de gedetineerden. Gevoelens van frustratie enwraak komen in voorliggend geval meermaals tot uiting: “Voor dronkenschap… ik heb deschuld op mij genomen voor een oude. Ik doe dat altijd: de schuld op mij nemen maar dat ishelemaal niet goed want zie mij hier nu zitten… ik heb helemaal niets gedaan en toch zit ik inde gevangenis.”

De verwijzing naar het principe ‘horen, zien en zwijgen’ is dikwijls aan de orde. Verlinktworden is absoluut taboe, doch menen veel ouderen dat jongeren dit niet meer als regelhanteren.

7.2.2.7. De verveling

Verveling is dikwijls gerelateerd aan de leeftijd, meer bepaald minderjarigheid en anderefactoren (bijvoorbeeld generatiearmoede, spijbelgedrag, werkloosheid). Omwille van deverveling breekt men in, het is evident dat hier nauwelijks sprake is van enige voorbereiding;“Het was bezigheidstherapie”.

7.2.2.8. Het beleven van plezier

Het beleven van plezier of zich amuseren is evenzeer voor bepaalde respondenten eenbeweegreden om inbraken te plegen; “Voor de lol en voor het geld.”

Daarenboven brengt het voor deze mensen een ware kick teweeg. Een ‘gezonde’ dosisadrenaline, binnensluipen zonder gevat te worden, … domineert af en toe op het geldgewin:

54

” Voor mij is het wel af en toe kicken want ik hou van de zenuwen, het is raar hoor. Dat geldinteresseerde me in het begin niet want mijn pleegouders hadden veel geld.”

Eén respondent geeft aan dat hij dit beschouwt als een hobby, als een sport.

7.2.2.9. Een noodkreet

“ Ik doe zulke dingen niet vanuit een hulpkreet om dan in de gevangenis te belanden en hulpte krijgen, zo is het niet bij mij. Dat is mijn truc niet”: deze persoon steelt niet zozeer ombetrapt te worden maar ‘voor de poen’. Bepaalde individuen duiden echter op het positievekarakter van de gevangenis: soms was de aanraking met justitie een redding:“Na drie jaar ben ik dan beginnen gebruiken. Dan zijn al mijn problemen echt wel begonnen.In ‘98 heroïnegebruik, in ‘99 diefstal met braak, in 2004 ook diefstal met braak…. Ik kreegproblemen met justitie… Het is hard (weent en kijkt me aan). En dan die justitie, eigenlijk ishet goed, die justitie. Dat was wel een hulp om mijn verslaving te redden… De diefstal aande ene kant was dat goed”

7.2.2.10. Daar sta je dan

Het gegeven dat er volgens de gevangenen weinig aan rehabilitatie wordt gedaan, zalmeermaals beschreven worden. De knelpunten met betrekking tot begeleiding bij verslavingof het vinden van werk worden aangekaart. Een gevoel van frustratie ruimt de weg voor alleandere gevoelens, evenzeer voor onderstaande jongere: “Met gemengde gevoelens kom jedan buiten; je bent dan ‘gerehabilitiseerd’ zoals ze zo mooi zeggen maar in de gevangenis iszelfs geen sprake van rehabilitatie. Toen stond echt wel de wereld stil, ik kwam buiten enmijn vrienden waren al getrouwd, hadden een goede baan, studeerden verder… en daar staje dan”.

7.2.3. De criminele academie

7.2.3.1. Oefening baart kunst

Sutherland64 verwees naar crimineel gedrag als aangeleerd gedrag in interactie met anderen.De definitie en de interpretatie die gegeven wordt aan ‘leren’, zoals het aanleren op school ofin een academie, komt in dit onderzoek in mindere mate ter sprake, sommigen weigeren omhet verwerven van crimineel gedrag als ‘leren’ te beschouwen:1)”Het is geen academie hé?”2)”-Leer je dat?Nee, ik denk niet dat je daar leraars voor hebt, ik denk dat het een automatisme wordt”

Niet alleen de betekenis van ‘leren’ op zich stelt een probleem, evenzeer de interactie (dievolgens sommigen noodzakelijk is) zorgt voor interpretatieverschillen. Enkelen stellen zeerduidelijk dat ze dit niet van een persoon leerden of helemaal niet leerden: ”Ik zou het nietwillen leren, weet je dat.”

Daarbovenop zorgt de geringe moeilijkheidsgraad ervoor dat men crimineel gedrag nietzozeer hoeft te leren, geven bepaalde inbrekers aan. Een kleine dosis inzicht volstaat, eeninbraak aanleren is helemaal niet noodzakelijk: “Daar leer je niet veel aan hé, veel les heb jedaar niet voor nodig om dat te kunnen”.

64 Supra en Infra

55

Bovendien is het praktisch niet altijd haalbaar om een inbraak aan te leren: “Leren, nee dat isniet leren. Het moet ook allemaal vlug gaan op het moment en je hebt geen tijd om te leren.Bij een auto, kan je dat makkelijk tonen wat de verschillende trucjes zijn om binnen tegeraken maar je kunt dat toch moeilijk tonen bij allerlei verschillende soorten deuren… bijhouten, stenen, metalen,… dat is niet mogelijk.”

Opmerkelijk is het feit dat de gewoonte en de ervaring bepalend zijn in het ‘leerproces’:oefening baart kunst. Iedere voltooide of onvoltooide inbraak draagt bij aan het leerproces,telkens zal men rekening houden met voorgaande ‘inbrekersbevindingen’. De gedetineerdenstellen steeds bedachtzamer te werk te gaan: “Leren… nee, dat is niet leren. Ik heb nogmaar misschien… 6 of 8 keer ingebroken in een woning. En ik ken wel de knepen van hetvak… Als men zich daar in specialiseert, dan lukt dat wel natuurlijk en dan ga je denken; devolgende keer let ik daar op en daar op…”

Het ervaren karakter kan ontstaan door de eigen praktijk of door de ander die je observeertof die je het expliciet aanleert. Het zijn voornamelijk de jeugdjaren die als dominant tijdstipworden aangehaald waarop de eerste inbraak werd gepleegd. Indien er samen met andereningebroken werd, was de eerste keer doorgaans een meeloopfunctie of de wacht houden.Na verloop van tijd experimenteert men en door veelvuldig oefenen leert men de knepen vanhet vak. In de loop der jaren mondt oefening uit in gewoonte: “Ik heb leren inbreken als ikjong was. We woonden toen in dezelfde wijk en daar waren 3 à 4 gasten die ons dat toonden.Zij gingen inbreken en wij gingen met hen mee. We deden niets en keken gewoon. Ik zattoen nog op school. Na verloop van tijd ging ik dan zelf inbreken”.

Gedurende de minderjarigheid worden de knepen van het vak doorgegeven door meestal,een oudere (doorgaans 1 à 2 jaar ouder) persoon. Op deze leeftijd kunnen verschillendedrijfveren aan de basis liggen voor het plegen van feiten. Bijvoorbeeld de verveling diegepaard gaat met de invloed van anderen (groepsdruk); deze druk kan worden uitgeoefenddoor leeftijdsgenoten waarbij het woord ‘kwajongensstreek’ gesuggereerd wordt, of doorouderen. Ouderen kunnen personen zijn waar men naar opkijkt (men wil eerder indrukmaken) of het betreffen goede of slechte vrienden (van dezelfde leeftijd);“-Leer je dat?Ja, als je met slechte mensen omgaat, dan word je ook slecht hé en als je met goedemensen omgaat, is het omgekeerde ook het geval. Het is zoals in de Koran hé. Dat staatdaar ook in opgeschreven.-Wat bedoel je met slechte mensen?Wel onstabiele mensen en zo. Ik had nooit een joint gerookt op mijn 16de en na een jaar hadik al een joint gerookt. Het hangt echt wel af van met wie je rondloopt. Je doet dat ook weleens uit verveling.”

De zigeuners worden frequent aangehaald als de leermeesters bij uitstek, gespecialiseerd inhet inbreken. Oudere leraars kunnen personen zijn die op een sluwe manier gebruik makenvan minderjarigen: “Ik was 13 of 14 jaar de eerste keer en ging mee met een aantal gastenvan 17-18-19 jaar. Vaak gingen we via keldergaten en daar geraakte ik als magere jongenzeer makkelijk tussen. Ik kroop daar tussen en deed dan vlug de voordeur open.”

Ouderen nemen niet alleen jongeren mee omwille van hun fysieke capaciteiten, maarevenzeer omdat jongeren niet strafbaar zijn. Niet alleen laten jongeren zich door sommigeouderen misbruiken, de -18-jarigen zijn zich bewust dat ze niet strafbaar zijn als er feitenworden gepleegd. Er is nauwelijks sprake van afschrikking.

Enkele respondenten hebben een opleiding gevolgd die van pas kwam in de inbraakpraktijk:technici, mechanici, lassers,… maken gebruik van hun kennis om kluizen open te krijgen,alarmtoestellen te ontmantelen en dergelijke meer: “Ik had veel dingen op school geleerd. Ik

56

leerde lassen, elektriciteit,… dat komt neer op “afbreken en herstellen”, wat heb je nog meernodig als je wil inbreken. Ik leerde dat toen ik 14 was.”

Sommigen gingen op leercontract in een beveiligingsonderneming, anderen verwiervenkennis van familie of personen, die over de nodige technische know how beschikken:“ Die gast waarmee ik mee was, die gast was 17 en zijn vader was technicus en hij moest afen toe van die dingen gaan repareren. En die gast leerde dat van zijn vader hoe dat danprecies werkte.”

7.2.3.2. De universiteit van de criminaliteit

De straat of de wijk worden in eerste instantie opgenoemd als de leerscholen van decriminaliteit, in tweede instantie de jeugdinstelling of de gevangenis. Voornamelijk dezelaatsten worden frequent beschouwd als de leerschool bij uitstek;1)”Je moet wel een paar keer oefenen hé. Ik zat van 98 tot 2003 in de gevangenis enbehalve Spaanse en Franse les heb ik ook wel nog wat anders geleerd hoor.”2) Ja, maar je leert er heel veel en ja je zit daar, je zit plotseling zonder geld, je probeert in tebreken in een woning en het mislukte, natuurlijk de eerste keer… Je leert het wel inRuiselede of in Mol en dan kom je in de gevangenis en dat is de ‘Beste Universiteit terwereld om criminaliteit te plegen’.”

De manier waarop de kennis over een inbraak wordt doorgegeven, lijkt sterk te variëren:terwijl de één het bij een ‘koffieklets’ houdt, iets ervan opsteekt of onthoudt’, spreekt deander over het illustreren met tekeningen waarbij gedemonstreerd wordt hoe men precieswelk slot kan open krijgen.Bij aanvang van de detentie worden gedetineerden doorgaans gevraagd waarom zij in degevangenis verblijven waarop medegedetineerden dadelijk repliceren dat de inbraak beterzus of zo werd uitgevoerd. Bovendien is het reëel dat na de detentie, een (ex)-gedetineerdewordt gevraagd om een klus buiten op te knappen.

In deze leerscholen zitten alle ervaringsdeskundigen samen en de ervaring wordt zorgvuldiguitgewisseld. Een behoorlijk aantal personen vinden het niet eigenaardig dat als mencriminelen van ‘verschillende pluimage’ samentroept, ze ‘betere’ feiten kunnen plegen.Bovendien is het aannemelijk dat gedetineerden slechter uit de gevangenis komen, dan mener uiteindelijk is ingegaan: ”Er zijn heel veel trucjes, de trucjes die je hier leert in degevangenis (lacht). Ik ben de eerste in een instelling beland, in een home en ik had nog nooiteen bromfiets gestolen. Ik ging daar buiten en wist hoe ik een auto moest stelen. Ik was toenjong en ik probeerde dat natuurlijk uit. De gevangenis, is niet altijd de goede oplossing hoor”.

Wat vooral doorgegeven wordt, is de informatie over hoe men binnen kan gaan, hoe eenalarm te omzeilen en wat je binnen moet doen: zo weinig mogelijk schade maken, oplettenvan afdrukken of sporen, hoe observeren,…. Het betreft dus niet alleen informatie overpraktische aspecten zoals de toegankelijkheid maar waarden, normen en technieken wordenevengoed meegegeven. Het aanleren van feiten in de gevangenis heeft zo zijnconsequenties: “Het is moeilijk om dat te leren in de gevangenis want men heeft geenmateriaal ter plaatse om het te leren. Dus de types die je dat leren, moeten u echt heelprecies uitleggen wat er gebeurt, met tekeningen en alles… en je moet allemaal kunnenonthouden natuurlijk”.

Het (soms) opscheppen en doorgeven van informatie over de feiten is niet aan iedereenbesteed. Sommige inbrekers walgen van dit soort opschepgedrag en wensen er helemaalniet aan deel te nemen. Deze personen vertellen niet hoe ze inbreken, omdat ze dit teneerste immoreel vinden en ten tweede geeft een deel te kennen dat men de daders aan wiemen informatie ter beschikking stelt, in gevaar zou brengen: “Ik wil niet de jongeren leren hoe

57

ze moeten stelen. Want ik zou ze vandaag in gevaar brengen. Ik heb een ervaring die zij niethebben.”

Inbreken blijkt uit de daderverhalen niet buitengewoon complex te zijn. Dit beweert lang nietiedereen: een inbraak vergt toch enige durf en is helemaal niet evident, aldus volgenderespondent: “Je moet niet denken dat inbreken een makkelijke job is hoor.”

Als dader moet men vertrouwd geraken met een inbraak en enige oefening is hierbijnoodzakelijk. De eerste keer was voor iedereen een bijzonder stressvolle onderneming:“Toen ik alleen ging inbreken, de eerste keren, was het schudden en beven hoor. Echt vande schrik. Ook al ging ik binnen en zag ik alles liggen, ik ging naar buiten en stal niets.”

Na de eerste inbraak, stimuleert de geringe moeilijkheidsgraad de dader om opnieuw eeninbraak te plegen: een minimale kans op betrapping, die als dusdanig wordt gepercipieerd,en een grote kans op succes zijn bevorderende factoren. Het plegen van feiten, samen metanderen, zou volgens sommigen eenvoudiger zijn dan alleen feiten te plegen. Naargelangmen ouder wordt, heeft men meer ervaring; door de gewoonte leert de dader efficiënt in tebreken, maakt hij minder fouten en levert hij efficiënter werk af.

Het bevragen van de moeilijkheidsgraad is niet altijd even evident. Iemand reageerde alsvolgt; “Maar het is moeilijk want het is puur uit miserie dat je dat doet hoor, wat denk je nu?”Zelfs al deed men veel ervaring op gedurende jaren, voor sommigen blijft het een stressvolleonderneming; “het is niet evident hoor. De stress, altijd de angst om betrapt te worden. Jeweet nooit wat er kan gebeuren in een huis hé. Het kan zijn dat de man of de vrouw boven isen dat ze iets horen, je weet niet wat er op dat moment kan gebeuren…”.

Slechts in enkele gevallen wordt de rol van de media als onderwijzende factor aangehaald.”- Ook als je kijkt naar films, documentaires, …. Daar doe je veel kennis van op.”Bepaalde Tv-series of films worden opgenoemd waarin criminele gedragingen wordengetoond. Bepaalde respondenten stellen er iets van op te steken, zaken die bruikbaar zijn inde diefstalpraktijk, anderen bekritiseren dit soort van media omdat ze boordevol fictie zit. Hetjackpotfenomeen is één van deze fictieve zaken “In de films wint men altijd de jackpot, in derealiteit is dit echter nooit zo”. Een tweede belangrijke bron van informatie is Internet; zowelhet kraken van sloten als het vervaardigen van bommen staat op Internet vermeld, luidt het.

7.2.3.3. De criminele carrière

7.2.3.3.1. Inleiding

Gezien we ons niet van de indruk ontdeden dat de respondentenpopulatie hoofdzakelijk uitrecidiverende daders bestond, werden een aantal vragen gesteld aangaande criminelecarrière en/of er überhaupt sprake is of kan zijn van een carrière. Het bevragen van ditaspect werd mogelijk gemaakt door enkele zeer concrete vragen als; is het een beroepinbreken? Bent u gespecialiseerd in een specifieke materie? Kan er sprake zijn van eencriminele carrière? Dacht u nooit aan stoppen?

7.2.3.3.2. De ‘stiel’

Hoewel 39,22% deze vraag niet werd gesteld, meende men doorgaans dat inbreken geen‘beroep’ is maar een gewoonte, waarin de ervaring een grote rol speelt. Een betrekkelijkbeschaamde reactie kwam naar voor waarbij het eigen crimineel gedrag sterk werdafgekeurd. Onder de bevraagden zijn er een aantal die dit vroeger weliswaar als een beroepzagen maar momenteel was dit niet meer het geval;” Inbreken is werken maar eigenlijk is depure criminaliteit. Toen beschouwde ik dat als werken maar nu zie ik dat wel als criminaliteit”.

58

De respondenten zullen zich distantiëren van de andere inbrekers en delen mee datvoornamelijk jongeren dit momenteel als een beroep zouden beschouwen.

ja; 23,53%

nee; 37,25%

Missing value;39,22%

Figuur 4 : Is inbreken een beroep?

Een beroep is legaal, eerlijk werken, dagwerk,… terwijl een inbraak het omgekeerde is meteen aantal onvoorziene omstandigheden op de koop toe, beweert de meerderheid. Hethoudt een risico in wat bij een normale job niet het geval is. Desondanks en medegestimuleerd door de geringe moeilijkheidsgraad, komen velen in de verleiding om inbrakente plegen: “Het is niet echt een beroep, het is gewoon uit pure noodzaak”

Een minderheid beschouwt een inbraak daarentegen wel als een beroep, een stiel: men steltdit zeer expliciet of er wordt gebruik gemaakt van woorden die verwijzen naar een job, zoalsinkomen, job, beroep, stiel, risicoberoep, werk,…“Ik heb daar veel verdiend… maar was datnu veel of weinig, alles ging naar de cocaïne. Bijvoorbeeld waren er dagen dat ik stal, ik hadtwee à drie duizend euro en de dag erna moest ik niet gaan werken hé. Want ik zag dat zo;de dag erna moest ik niet werken. Voor mij is dat als een werk, ik heb dat mijn hele levengedaan dus voor mij is dat als een werk.”

Een enkeling stelt dat inbreken een ‘drogue de vie’ is, terwijl een ander het heeft over eenhobby of een sport. Gezien de geringe opbrengst, kan dit evenmin als een beroepbeschouwd worden; geeft iemand aan.

7.2.3.3.3. De expertise

Gespecialiseerd zijn of expert zijn in inbreken betreft enerzijds het plegen van alleeninbraken en geen andere feiten, anderzijds betekent dit alle knepen van het vak kennen: allemogelijke systemen kunnen omzeilen, een goede observatie, efficiënt en doordacht te werkgaan, goede timing,… kortom alles wat te maken heeft met een perfecte inbraak. De

59

respondenten sluiten zich aan bij één van de twee definiëringen en stellen dat inbreken eenspecialisatie vergt.

Niet iedere dief is een gespecialiseerde dief, bovendien reageren sommigen eerderbeschaamd, anderen pleegden voornamelijk andere of verschillende feiten. Het verwijzennaar ‘anderen’ als specialisten gebeurt vaak: “Ja, die rondtrekkende dadergroepen hé. Ik wilniets zeggen over die Oost-Europese maar dat zijn toch wel de ‘dievenbenden’ hoor.”Naast de Oost-Europeanen, worden ook zigeuners als expertinbrekers aangeduid.Opmerkelijk is dat de verslaafden niet beschouwd worden als kenners.

Een paar respondenten tonen op basis van het aantal inbraken aan dat ze gespecialiseerdzijn; “Meer dan 1000 huizen, als ik dan geen specialist ben”.

De mate van betrapping kan eveneens gerelateerd worden aan het gespecialiseerdekarakter. Velen antwoorden dat ze niet gespecialiseerd zijn omdat ze terechtkwamen in degevangenis; “Nee, want ik zit in de bak hé. Een goede dief laat hem niet pakken.”

Anderen vinden het niet zozeer een specialisatie maar eerder een ‘gewoonte’;”Bent u gespecialiseerd?Nee (lacht), de gewoonte, dat is alles”

7.2.3.3.4. De carrière

Opvallend is dat de inbrekers, ouder dan 40 jaar, teruggrijpen naar vroeger wat betreft hetplegen van inbraken; op het moment van de bevraging worden ze doorgaans beschuldigdvan zwaardere of recidiverende feiten. Ze veronderstellen dat het momenteel veel moeilijkermoet zijn om in te breken omwille van de toenemende beveiligingsmaatregelen en detoenemende aandacht van de burger voor verdachte gedragingen.

In de loop der jaren bouwden een aantal inbrekers een reputatie op: zij worden vaakgevraagd om ‘zaken’ te doen. Voordelig aan het hebben van een reputatie is het vertrouwendat men stelt in de dief en de hoge opbrengst. Nadelig is dat een reputatie de inbreker blijftachterna hollen, ook al wil hij geen feiten meer plegen: “Het is moeilijk afscheid te nemenvan het milieu”.

Om de criminele carrière te verantwoorden, te rationaliseren, wordt de schuld frequent bij hetslachtoffer gelegd: de slachtoffers van een woninginbraak zijn zelf verantwoordelijk voor dediefstal:“- Veel mensen zoeken het soms.- Hoe bedoel je?- Als ze alles afsluiten en geen licht laten branden, dan weet je direct dat ze niet thuis zijn.”Gezien de onoplettendheid, de onvoorzichtigheid en het voorspelbare karakter van deinwoner wordt er een zekere mate van fragiliteit vastgesteld aan slachtofferzijde waarvan deinbreker misbruik maakt: ”De mensen zijn nonchalant hé. Ze leggen gewoon de weg open.”

Het is mogelijk dat daders zich positioneren in een slachtofferrol of dat men medelijdenopwekt: “Ik ben dief, dat is mijn enige gebrek. Ik heb kinderen. Dief zijn is mijn enige gebrek.Ik drink niet. Ik steel wel en ik gebruik cocaïne. Anders ben ik proper, ik kuis iedere week.”

De eigen feiten worden doorgaans vergeleken met die van anderen, waarbij de eigen dadengerelativeerd worden: “Ik zeg dan… als ik die dingen zie van vandaag op de TV, een moordvoor een MP3, de jongen die dood is, dat vind ik zeer ongelukkig. Er zijn toch van die trucjes,zo van die dingen als een zak stelen van een dame, wat doen ze daar toch mee en zehebben bijna niets en ze laten misschien die vrouw vallen van haar fiets … terwijl in een huis,

60

het enige wat je kunt doen als je iemand tegenkomt is weglopen. Als er je iemand betrapt,dan is het zo natuurlijk…”

Tevens werd door de geïnterviewden gewezen op een escalatie-effect, wat op tweemanieren kan geïnterpreteerd worden: enerzijds brengt meer beveiliging meer gewelddadigevormen van criminaliteit teweeg en anderzijds worden steeds zwaardere delicten gepleegd.Vooral dit laatste gegeven kwam meermaals naar voor in de gesprekken, met als reden debuit: gezien een inbraak geen hoge winst oplevert, opteren inbrekers voor een meerwinstgevende aangelegenheid, bijvoorbeeld een gewapende overval of een diefstal metgeweld. Een hold-up is daarenboven zeer vlug gepleegd: “Dat is vlugger verdiend hé. Op 30seconden”.

Het vergt niet alleen snelheid om bovenstaande ‘zwaardere’ delicten te plegen, het vereisteen goede en efficiënte voorbereiding wat voor sommigen (onder meer verslaafden) een tezware inspanning is. Andere verslaafden hadden meer geld nodig om hun dosis te kopen enpleegden omwille van deze reden zwaardere feiten.

Eén van de zwaardere delicten betreft dus een gewapende overval, deze impliceert meerrisico’s: er wordt geweld ten aanzien van personen gebruikt, echter in vergelijking met debuit kan dit de moeite waard zijn:“Bankoverval: dat is makkelijker dan een woninginbraak maar wel risicovoller….- Is dat makkelijker, met het alarm enzo…?Ja, het is makkelijker maar het grote probleem is dat ze daar met meer kunnen zijn en als eriemand is die u wilt tegenhouden, dat het dan al moeilijk wordt. Dat is het gevaarlijkste bijeen overval.”De pakkans, bij zo’n overval, door de politie ligt uiteraard veel hoger en de vervolging wordtin veel gevallen ingezet. Indien men gezocht wordt door de politie, maakt het niet meer uit ofmen voor één feit of tien feiten moet zitten:“Wel, je begint met een overval en dan zit je in de shit hé en dan denk je; ik kan er evengoedvijf plegen. Je staat dan toch geseind en iedereen zoekt je… dan kan je er evengoed nogeen aantal meer plegen. Ik wist toch dat ik vroeg of laat ging gepakt worden.”

De inbreker wordt geconfronteerd met allerhande nieuwe soorten beveiliging. Een inbraakwordt door de gedetineerden vaak afgewogen ten opzichte van een gewapende overval. Bijeen inbraak heeft men minder controle in vergelijking met een diefstal gewapenderhand. Dekosten worden duidelijk ten opzichte van de baten afgewogen in voorliggend geval.Bepaalde respondenten beschouwen een inbraak als ‘lachwekkend’ of ‘marginaal’;“Waarom niet in woningen?Je moet toch een beetje stijl hebben.”

Omgekeerd zullen inbrekers zwaardere feiten veroordelen en heerst er onbegrip ten aanzienvan personen die zich schuldig maken aan dergelijke feiten. Het gebruik van geweld is nietalleen immoreel volgens hen, een zwaardere straf zien ze eveneens niet zitten.

In verhouding met de totale respondentenpopulatie was het aantal gewapende overvallersonder de bevraagde gedetineerden zeer hoog. Andere feiten hadden te maken met drugs enook autozwendel blijkt een zeer winstgevende aangelegenheid te zijn. Gedurende degesprekken kwam de lage status van het delict woninginbraak duidelijk naar voor.

De inbreker realiseert dat hij bepaalde risico’s neemt om een woninginbraak te plegen, wateen reden vormt om zoveel mogelijk deze risico’s te minimaliseren. Toch is niet iedereenzich bewust van de risico’s op het moment van de feiten: men denkt alleen maar aan degegarandeerde buit. Er is met andere woorden sprake over een kosten-batenanalyse.

61

7.2.3.3.5. Stop

Ondanks het feit dat de meerderheid van de geïnterviewden verschillende veroordelingenheeft, blijven velen doorgaan met het plegen van delicten: gewenst (een droom om naar hetbuitenland te verhuizen) of ongewenst (gezin onderhouden, werkloos, geenwerkloosheiduitkering) of omdat men geen andere uitweg (verslaving) voor ogen heeft. Hetstoppen of het aanhouden van het plegen van feiten staat in nauw verband met het motiefvan een inbraak: “Verslaving… het lukt en dan blijf je het doen, dus dat is makkelijk… En hetwerkt verslavend hoor, het geld. Eenmaal geproefd, is het moeilijk om het achter te laten…”

Bovendien blijkt het, aldus bepaalde respondenten, moeilijk te zijn om het circuit te verlateneenmaal men er in terecht kwam. Het niet vinden van een geschikte baan of eenpersoonlijke ramp bij bepaalde ex-gedetineerden draagt hier niet toe bij: van een vicieuzecirkel gesproken: Jaja, iedere keer als ik vertrok wou ik stoppen. Maar men geeft je er geenmogelijkheid toe. De mensen die uit de gevangenis komen, krijgen niet de mogelijkheid omte stoppen met stelen. Of je wordt clochard of je gaat stelen.”

Opmerkelijk was dat op het moment van de bevraging, iedereen wenste te stoppen omwillevan ethische redenen of om zijn gezin te onderhouden.

7.2.4. De relatie gedetineerde - omgeving

7.2.4.1. Gedetineerde - externe omgeving

Gezien het individu onlosmakelijk verbonden is met naasten en de maatschappij, kwam derelatie met naasten aan bod in het gesprek. Bovendien stelde de interviewer enkele vragenmet betrekking tot de maatschappij.

De persoonlijke levensgeschiedenis komt in een behoorlijk aantal interviews ter sprake,hoewel er respondenten zijn die daar liever niet op in wensen te gaan. Anderen vinden hetde moeite niet waard om op hun verleden in te gaan: zij stellen een zeer goede jeugd gehadte hebben. Het verleden ligt soms aan de basis van crimineel gedrag65, wat reeds bij hetmotief uitvoerig werd toegelicht.

Of het een problematisch verleden of niet betreft, de meerderheid van de gedetineerdengeraakte in conflict met de naasten in de periode van of net na de feiten. Voornamelijk hetcontact met de ouders en de familie liep niet goed. Opmerkelijk is dat op het moment van debevraging, dit wil zeggen in de gevangenis, circa 71% contact heeft met familie, vrienden ofkennissen via het schrijven van brieven, het telefoneren of het op bezoek komen in degevangenis. Deze steun reikt doorgaans verder dan het louter contacteren, soms zullenpartners of ouders de zorg voor de kinderen opnemen of bieden ze ondersteuning opfinancieel vlak met het afbetalen van de burgerlijke partij, de hypotheek, de kinderen, ….De relatie tussen de gedetineerden en de naasten verloopt dikwijls beter dan voorheen: hetkrijgen van steun betekent zeer veel voor de gedetineerde: het is niet alleen het enigecontact met de buitenwereld, het is bovendien een hoopgevende troost. Indien eenoverplaatsing naar een andere gevangenis dreigt, komen de bezoekersmogelijkheden in hetgedrang waarover de gedetineerde zich bekommert. Als er een sanctie gegeven wordt in degevangenis, heeft dit vaak te maken met het bezoek (bijvoorbeeld enkel glasbezoek), netomwille van het belang dat de gedetineerde hier aan hecht.

Het besef dat men niet alleen zichzelf onrecht aandeed, maar evenzeer de eigen kinderen,partners, ouders of vrienden, is groot. Dit brengt voor de gedetineerde veel zorgen teweeg,

65 Supra

62

bijvoorbeeld ten aanzien van de kinderen: gedetineerden weten vaak niet hoe ze hunkinderen moeten zeggen waar ze zijn en voelen zich evenmin gemachtigd om hen op foutente wijzen: “Ik moet boos zijn maar ja… mijn kleine zou zeggen; die heeft mooi praten…”

Het gegeven dat ze hun kinderen niet zien opgroeien, frustreert hen en plaatst hen in eenzeer machteloze en, op bepaalde momenten, meelijwekkende positie. Respondenten dieeen partner hebben voelen zich schuldig dat zij er niet zijn voor hun partner en indien ergeen partner is, bekommert men zich over hoe men ooit een geliefde zal vinden met eengevangenisverleden.Ook ten aanzien van de ouders wordt een zorg uitgedrukt: een aantal individuen stellen dathun ouders zorgbehoevend worden en zij deze zorg willen opnemen: ze willen niet meer tenlaste zijn van de ouders, de ouders mogen nu ten laste van hen zijn.

Het zou geen correcte weerspiegeling van de realiteit zijn te stellen dat iedereen bezoekkrijgt. Ongeveer 30% heeft geen contact meer wat het soms moeilijk maakt om met hen inhet gesprek te treden over de naasten. Dit kan immers zeer pijnlijk zijn, bijvoorbeeld steldeeen Albanees nooit bezoek te krijgen en zijn familie hard te missen.

Niet alleen familie maar ook vrienden zijn belangrijk; vrienden blijken dikwijls op de hoogte tezijn van de criminele feiten. Soms worden feiten gepleegd samen met vrienden of voorvrienden, maar een gelijkaardig aantal keer hebben vrienden er niets mee te maken.Problematisch aan ‘criminele’ vrienden, is dat niemand hen aanmoedigt om te stoppen methet plegen van feiten: “Echter houdt niemand je tegen in dit milieu en ook jezelf hou je niettegen om te gaan stelen.”

Een bezoek ontvangen van vrienden is doorgaans een ander paar mouwen: menigrespondent stelt geen bezoek meer te krijgen van vrienden, men voelt zich in de steekgelaten door hen: “Nee, niemand vertrouw ik, buiten mijn familie… ik heb geen maten meer.Als je in de bak zit, leer je wel je maten kennen hoor.”

Enkelen ervaren het als een geluk om niemand te hebben; niemand kan je dan ook verlinken(‘horen, zien en zwijgen’-principe). Een paar bevraagden stellen alles in het werk om hunvrienden niet te verlinken als ze op pad gaan, anderen vertellen in de gevangenis te zitten,omdat er gepraat werd.

Er werd aan de gedetineerden gevraagd of de omgeving (familie, vrienden, kennissen,naasten) op de hoogte was van de feiten. Indien er contact was met de omgeving wist dezein de meeste gevallen niet dat er feiten gepleegd werden. Enkelen geven aan dat de familiemisschien een vermoeden had, bij anderen was de familie op de hoogte: zij deelden somsmee in de buit (cfr. motief ‘overleven’). Twee individuen reageren een beetje geïrriteerd opdeze vraag en wensen te benadrukken dat zij de verantwoordelijkheid dragen voor de feitenen niet hun familie.

De naasten hadden vaak een vermoeden: een waarschuwing voor de mogelijke gevolgen,gericht aan de dader gebeurde frequent, doch men had er geen oor naar. Sommigerespondenten gaven aan hier helemaal geen rekening mee te houden omdat ze weinigcontact hadden met de familie, dat hun vrienden toch op de hoogte waren van de feiten, datmen in een stad woont en dit niet opvalt… Anderen sprongen hier voorzichtig mee om enkochten geen al te luxueuze dingen of hadden een legale job zodat het minder opviel als zeiets uitgaven. Nog anderen investeerden dit criminele geld in ‘zaken’. Een aantalgedetineerden beseften pas achteraf dat overdreven uitgaven argwaan wekt bij politie:“Ik heb gezegd dat we ons nooit laten betrappen hebben op inbraken, dat de politie iederekeer als ze me tegenhielden voor een wegcontole of zo, dat de politie vroeg hoe dat kwamdat ik met een BMW reed. Ik was werkloos en zat op CPS en ze vroegen zich af hoe we eenmooie auto konden kopen. Hoe doen jullie dat om met een BMW cabrio te rijden, vol met

63

goud en zo goed gekleed? Dan hadden ze twijfels; ze zijn ons beginnen volgen, onssurveilleren en dan zagen ze dat we inbraken, ze hebben ons dan ook betrapt.”

Een behoorlijk aantal individuen voelen zich zeer misnoegd en ontgoocheld in familie,vrienden, kennissen, samenleving,…: Er waren individuen die zich op een bepaald momentdermate uitgesloten voelen uit de samenleving, bijvoorbeeld door geen enkel recht tehebben op een uitkering, dat zij zich als het ware wreken op die samenleving. Demaatschappij en niet zijzelf, is verantwoordelijk voor het criminele gedrag: de maatschappijals alibi?1) “De maatschappij heeft mij zover gebracht”.2) “De maatschappij draagt niets bij voor mij, dus ik wil ook niet bijdragen voor haar.”Soms wordt duidelijk gesteld dat men zelf de schuld treft;“De maatschappij? Wel, eigen schuld is dikke bult, natuurlijk…Het is niet de maatschappij die mij zover gebracht heeft…”

Een enkeling vindt het zeer hard om uit de gevangenis te komen terwijl ‘het leven gewoondoorging’: “Mijn wereld staat stil, maar de jouwe niet”.

Ex-gedetineerden voelen zich sterk geviseerd, dit is eveneens het geval bij personen vanallochtone afkomst. Net omwille van de stigmatisering, voelt men zich misnoegd over demaatschappij. De ex-gedetineerden hebben het zeer moeilijk om werk te vinden enallochtonen stellen dat zij doorgaans een strengere straf krijgen omdat zij allochtoon zijn.Tevens voelen zij zich beiden heel sterk geviseerd door politionele en justitiële instanties.

7.2.4.2. Gedetineerde - interne omgeving

Hoe de respondenten de gevangeniswereld ervaren, stond in verschillende gesprekkencentraal, bovendien komen de levensgeschiedenis van de gedetineerde en zijntoekomstplannen aan bod.

Het resultaat van een detentieperiode is ofwel ‘tot inkeer’ komen of, zo werd verscheidenekeren aangehaald, dient de gevangenis tot niets. Voornamelijk dit laatste werd veelvuldigverteld, waarbij tevens hevige kritiek geuit werd op diverse aspecten van hetgevangeniswezen. In eerste instantie worden gedetineerden niet op de hoogte gebrachtwaarom bepaalde beslissingen worden genomen. In tweede instantie komen bepaaldeinstanties zoals de directie, psychosociale dienst, de beslissende instanties over VI of ET,zwaar onder vuur te liggen omwille van hun gebrek aan een efficiënte vorm van begeleiding:“Maar als je na 7 of 8 jaar opgesloten te zitten, niet weet wat je misdaan hebt, dan zal je hetwel nooit weten… Het is ook wel jammer want de eerste keer dat ik over mijn feiten moestpraten was 11 jaar erna. Dan was er de psycholoog en de PSD die eens langskwamenomdat er commissie was en dat was de eerste keer…”

Naast het onbegrip en de gebrekkige begeleiding is er een beperkt vertrouwen in dediensten: zij kunnen immers beslissingen nemen op basis van de gesprekken met degedetineerden. Agressie- drugbegeleiding en andere vormen van begeleiding worden lieverniet gevolgd door de gedetineerden. Men drijft niet alleen de spot met dergelijkehulpverlening, tevens zou de kans groot zijn om daar ‘oude drugsvrienden’ tegen te komen:“Ze willen u dan in die ambulante drugbegeleiding duwen maar wie kom je daar dan tegen?Al je oude vrienden hé, ze duwen je eigenlijk gewoon weer in het milieu.”

De nood aan begeleiding eenmaal buiten de gevangenis, wordt evenzeer aangeklaagd;“Iemand die buitengaat van de gevangenis, het is gedaan hoor. Vroeger waren er als jebuitenging mensen die zich ontfermden over de gedetineerden die uit de gevangeniskwamen: helpen bij het zoeken van een job, een logeerplaats, de mutualiteiten in ordebrengen en zo maar nu…is dat iets anders.”

64

In bovenstaand citaat komt de meest uitgedrukte zorg ter sprake, namelijk het vinden vanwerk. De begeleiding in een zoektocht naar een geschikte job, bovendien een frequentopgelegde conditie en deel uitmakend van het reclasseringsplan, zou ondermaats zijn.Respondenten van alle leeftijden piekeren en praten op een trieste manier over dit probleem,de vrees dat hun gerechtelijke verleden deze zoektocht zal bemoeilijken is aanwezig.Bovendien worden ‘oudere’ inbrekers geconfronteerd met hun leeftijd en beschouwen ze eenaanvaarding op de arbeidsmarkt als irreëel: “Je wordt van het kastje naar de muur gestuurdhier. Ze zeggen dat je moet werk zoeken en dit en dat maar daar sta je dan als je buitenkomt; je moet werk zoeken maar dat is allemaal niet zo evident hoor. Ik ben echt een hardewerker, ik deed van alles: fotolassen, ‘chauffagist’, automechanica, ruitenwasser,… Maar numoet ik nog twee jaar zitten en als ik buitenkom ben ik 41 jaar en wat moet ik dan doen?Waar moet ik nu werk beginnen zoeken, vertel me dat eens. Je hebt overal een attest vangoed gedrag en zeden nodig en niemand wil je aanvaarden. Je kunt wel via justitie in eenproject zitten maar weet je wat dat verdient? Dat verdient 900 euro in de maand en wat doeje daarmee? Weet je wel hoeveel dat is? Ik moet 350 euro huur betalen, ik moet eten,drinken, ik moet dan nog mijn burgerlijke partij afbetalen…. Ik kan toch niet altijdboterhammen met confituur eten zeker? Ik kan dat misschien in de middag doen maar als ikzwaar werk doe, kasseien leg of zo dan red ik het niet met een boterham met confituurhoor…”

Niet alleen de gebrekkige begeleiding is frustrerend, bovendien zijn er bepaalde aspecten,inherent aan het gevangeniswezen die de gedetineerde niet weet te appreciëren. Ondermeer brengt een overbevolking een constante doorstoom van gedetineerden met zich mee:een voortdurende over- en verplaatsing van gedetineerden is hiervan een gevolg. Degevangene moet niet alleen beschikken over een bijzonder groot aanpassingsvermogen,deze moet bovendien voortdurend in staat zijn om relaties op te bouwen. Een bijkomendenegatieve consequentie is de kans dat een overplaatsing minder bezoek betekent,bijvoorbeeld omwille van beperkte transportmiddelen. Gezien dergelijke gigantischedoorstroom worden de gevangenisregimes met elkaar vergeleken; Gent impliceert luxe,Oudenaarde is het paradijs, Brugge de hel,…: “Ik zat in Libramont, in Saint-Hubert, dat isdichtbij Rochefort… maar het was daar niet zo goed hoor.”

Het tijdstip waarop de bevraging plaatsvond, was lente - zomer 2006 waar juni een piekkende van temperaturen. De kleinschalige verluchting en het gebrek aan gordijnen werkt detoenemende hitte in de hand, wat meermaals ter sprake kwam.

Positieve kritiek wordt voornamelijk gegeven aan de wandelingen (en andere ontspannendeactiviteiten) en het werk dat men verricht in de gevangenis. Wat betreft werk kan menboeken samenbinden, mappen plooien, solderen, beveiliging aanbrengen op producten, inde keuken staan, schoonmaken,… Over het hebben van een vertrouwenspost is mendoorgaans fier“Ik heb hier een vertrouwenspost- Wat is dat?Ik mag overal gaan en staan waar ik wil. Ik ruim de bureaus op en doe de huishoudelijketaken en ik mag overal zijn, in alle secties en dat is wel leuk. Maar dat krijg je zomaar niethoor, in het begin was het wel wat anders, maar in de loop der jaren heb ik dat opgebouwd.”Over het werk in de keuken wordt wel eens gediscussieerd; voor de enen is dit het bestewerk, voor de anderen het werk op de laagste rangorde. Wel staat vast dat het krijgen vanwerk een gunst is en als dusdanig wordt beschouwd. Het is immers de enige bron vaninkomsten. Het krijgen van werk in de gevangenis blijkt wel een problematisch gebeuren tezijn voor kortgestraften omdat er met wachtlijsten wordt gewerkt, die zeer lang zijn. Slechtsenkelen stellen niet te willen werken.

Bepaalde initiatieven zoals ‘slachtoffer in beeld’ worden als bijzonder positief ervaren;

65

“Ze geven veel lezingen, zo heb ik mij ingeschreven in een lezing rond slachtoffers. Dat isinteressant want ik breek in bij de mensen en ik misdoe ze niets, door geweld of zo maar zoweet ik wat ik werkelijk slecht doe bij hen? Hoe voelen ze zich? Dat is interessant en dat wilik wel eens weten. Misschien zullen ze nu bang zijn om de deur open te doen, of gaan zeeen alarm of zo plaatsen, dat weet ik allemaal niet hé.”

Naast het uiten van positieve en negatieve kritiek op het gevangeniswezen, komenverschillende persoonlijke zorgen ter sprake, bijvoorbeeld relatieproblemen. Een relatieonderhouden als men in de gevangenis verblijft, is geen sinecure: men piekert hierover. Hetgebeurt dat er een einde komt aan de relatie terwijl men in de gevangenis verblijft.Sommigen vragen zich af of ze nog een partner zullen ontmoeten in de toekomst, ondankshun gerechtelijk verleden. Naast de partner, staat ook het gemis van de kinderen prioritair ophet zorgenlijstje, meer bepaald de machteloosheid of het gevoel niets te kunnen doen.Gezondheidsproblemen komen eveneens ter sprake; er vonden gesprekken plaats met eenhartpatiënt, een epilepsiepatiënt, verschillende personen die moesten geopereerd worden,…ook verslavingof afkickproblemen maken hier deel van uit.

Er wordt gesuggereerd dat er drugs aanwezig is in de gevangenis wat een aantalbekommernissen creëert in hoofde van de gedetineerden aangaande de eigen verslaving ofdie van een ander. De aanwezigheid van drugs veroorzaakt een zekere mate van angst omte hervallen, zeker indien men net afgekickt is. Een paar respondenten verwijten degevangenis als oorzaak van de verslaving: “Je komt binnen in de beste Universiteit en jegaat verslaafd buiten. Je weet niets als je binnenkomt en je weet alles als je buiten gaat. Jekomt hier bijvoorbeeld binnen voor een vechtpartij en je gaat verslaafd buiten. De heroïne diehier zit, dat is niet normaal hoor. Hoeveel gasten komen hier niet buiten en gaan direct naarTemse om daar methadon te halen.”Een aantal van de geïnterviewden stellen regelmatig drugs te gebruiken in de gevangenis.De drugs in de gevangenis blijkt zelfs van een betere kwaliteit te zijn. Het binnensmokkelenvan drugs blijkt geen probleem (ongestoord bezoek, kinderbezoek,…).

Een probleem, aangekaart door illegalen, is dat zij niet kunnen communiceren. Men begrijptde taal niet en weet niet wat anderen bedoelen, zelfs iemand die enkele woordenNederlands kan, geeft aan dat de verschillende dialecten de verstaanbaarheid ergbemoeilijken.

Financiële zorgen zijn evenzeer een bekommernis; het onderhouden van een gezin, hetafbetalen van de burgerlijke partij,… meestal weet men niet hoe dergelijke afbetaling dient tegebeuren.Als laatste, zal men doorgaans naar aanleiding van een zelfmoord (wat een aantal keervoorkomt op een jaar) in de gevangenis nadenken over de zin van het leven66. Een aantalmensen begrijpen dat men zelfmoord pleegt, anderen begrijpen dit helemaal niet. Enkelingendrukten uit dat ze reeds een poging achter de rug hadden en iemand stelde zeer uitdrukkelijkdit te willen doen.

Bepaalde inlichtingen werden aan de onderzoeker gevraagd met betrekking tot persoonlijkezorgen: bijvoorbeeld omtrent zwangerschap, wat de onderzoeker vindt van eenzelfmoord, … maar evenzeer werden dingen gevraagd met betrekking tot hygiëne: “Er zittenluizen in de bak, weet jij of die kunnen springen? En wat moet ik daar aan doen?”

Veelvuldig zullen gedetineerden verwijzen naar anderen. Een aantal onder hen stellen dat deonderzoeker beter X en Y zou interviewen in plaats van hen. Het opscheppen onder degedetineerden wordt ervaren als een storende factor.

66 In de gevangenis van Doornik was er gedurende de periode van de bevraging een zelfmoord, ditkan een reden zijn waarom dit veelvuldig aan bod komt.

66

Bepaalde groepen, zoals geïnterneerden en seksueel delinquenten zijn het mikpunt vankritiek. Geïnterneerden worden gezien als ‘de zotten’ en ten aanzien van seksueeldelinquenten is veel onbegrip; hun straf wordt dikwijls als maatstaf gehanteerd.De gevangenispopulatie zou in de loop der jaren ook sterk veranderd zijn; niet alleen wordenmeer delicten gepleegd omwille van de verslaving aan drugs, tevens nemen allochtonen dezaak over, aldus enige geïnterviewde: “Ja, die vreemdelingen, die Oostblokkers nemen hetecht wel over. De cipiers ‘schijten hier in hun broek’ van die gasten. Hier is er één Belg enals er iets gaande is, loopt de rest weg en als er iets gaande is met een Marokkaan of Turk,dan staan er plotseling dertig van die Marokkanen. Die gaan elkaar verdedigen hé en wijBelgen…We staan er altijd alleen voor.”Er is sprake van een polarisering tussen allochtonen en autochtonen, het niet kennen vanelkaars taal draagt hier zeker toe bij. Een tweetal gedetineerden vindt het jammer niet tekunnen converseren met hun celgenoot omdat ze elkaar niet begrijpen.Als gedetineerde ziet men zeer veel zaken gebeuren zoals handel in drugs, goud,… het isbeter om in dit geval te zwijgen; luidt het. Ook bepaalde vormen van afpersing doen zichvoor;“-RIP?Ja, beetje bedreigen, iemand iets vragen onder dwang en zo…- Afpersing?Ja, zoiets. Ik heb geleerd en dat is het principe dat ik hanteer in de gevangenis; ‘horen, zienen zwijgen’. Maar ik zeg het, die jonge generatie, die kent dat niet meer... dat horen, zien enzwijgen-gedoe.”

Naast conflicten, kunnen er ook hechte vriendschappen tot stand komen, het smeden vanplannen behoort eveneens tot deze vriendschappen:“Je spreekt met de criminelen hé, je spreekt alleen tegen de chefs voor WC papier of voor temogen bellen, maar voor de rest… heb je alleen maar de criminelen. Er wordt ook veelopgeschept over de straf; ik heb zoveel en jij, maar zoveel. Ze komen buiten en doen eenoverval, zo gaat het hier.”

Een gevangenisstraf, waarbij het opmerkelijk is hoe goed men op de hoogte is van de ‘uit tezitten straf’, wordt op diverse manieren ervaren. De meerderheid vindt het zeer erg om in degevangenis te zitten, een aantal vinden dit beter dan het leven op straat. Het proces vanaanvaarding is belangrijk als men in de gevangenis aankomt waarbij men de strafinrichtingdoorgaans niet beschouwt als de plaats om tot inkeer te komen. Anderen stellen dat het eenplaats is waar men zichzelf ontmoet; “Het is geen leven. In het begin, als je jong bent, kan jeer nog eens met lachen … maar als je dan hier terecht komt, opgesloten zit, ga je nadenkenover de essentiële dingen in het leven. De familie en zo… Het is zoals ze het voorzien dat jejezelf ontmoet …”Als men de eerste keer binnenkomt, staan velen versteld van de luxe in de gevangenis, luidthet. Het binnenkomen in de gevangenis voor de tweede keer wordt doorgaans als veelharder ervaren in vergelijking met de eerste keer.

7.2.5. De toekomst

De toekomst biedt een ‘normaal’ leven voor de gedetineerden hoewel de meerderheid hetniet rooskleurig inziet (verslavingsproblematiek, financiële problemen, geen vooruitzichten opwerk, geen relatie, geen woonplaats,…). Het maken van plannen is een deel van hetgevangenisleven: studeren, buitenland, investeren in een zaak, werken, therapie (al dan nietgewild),… waarbij het verlaten van het milieu dikwijls op het lijstje staat doch dit nieteenvoudig zal zijn.Een paar gedetineerden stellen zeer duidelijk opnieuw te stelen als ze vrijkomen ofsommigen erkennen het risico op herval: “…Dus ze steunen mij echt wel hoor… Alles gaatzelfs beter dan tevoren. Ze beseffen wel het risico op herval en ik ook wel. Als ik hierbuitenkom weet ik niet wat me te wachten staat en dat is de vraag: zal alles wel goed lopen?

67

Mocht ik geen familie hebben, dan had ik niets. Maar ik heb er zelf niet veel vertrouwen indat alles wel zal goed lopen, we zullen wel zien zeker?”

7.2.6. De deontologische inbrekerscode

7.2.6.1. Voorwaarden of regels

Hanteert men als inbreker bepaalde waarden en normen? Indien dit het geval is, welke zijndit? Is er sprake van een deontologische inbrekerscode?

“Ik ga alleen maar binnen als ze niet thuis zijn”: is de absolute voorwaarde voor de meesterespondenten. De voornaamste reden is de vrees voor confrontatie: om dit te vermijden,bereidt men zich voor, observeert men grondig (uiterlijke kenmerken, slachtoffer,…), breektmen in op bepaalde tijdstippen (bijvoorbeeld vakantie), belt men aan,…. Een afwezigheidvan inwoners betekent dat er geen geweld moet gebruikt worden, wat evenzeer tot hetamalgaam van inbrekersprincipes behoort: “Ik wil vermijden dat ik geen geweld op mensenpleeg. Je gaat niet voor de mensen maar je gaat voor het geld hé.”

Een andere voorwaarde, die op regelmatige basis wordt aangehaald, is een zo geringmogelijke schade maken: schade aanrichten is taboe, niets vernielen is de boodschap: “Erwaren bepaalde principes die ik hanteerde, namelijk geen geweld, niets kapot maken,…”De reden waarom men geen schade wenst aan te richten is drievoudig; ten eerste wil mendit zelf niet mee maken (het is immoreel), ten tweede is het doel geld stelen en geenvandalisme plegen: “langs de voordeur wil je zo weinig mogelijk schade; wat niet nodig is, isniet nodig hé. Je wil daar wel geen vandalisme plegen hoor” en in derde instantie redeneertde inbreker vanuit een ‘ni vu, ni connu’-principe: wanneer het slachtoffer niet onmiddellijkopmerkt dat er zaken gestolen zijn, heeft de inbreker tijd om te ontkomen en om degoederen te verkopen.

Inbreken doet men nauwelijks tot nooit bij familie, vrienden of goede kennissen: stelen bijfamilie is uit den boze, sommigen stellen zelf niet in te breken in de eigen buurt. Derespondenten hebben nauwgezette principes over wie het slachtoffer mag worden van hunfeiten. Na dit luik met algemene voorwaarden en regels wordt uitvoerig aandacht besteedaan hun morele slachtoffercode.

Een gouden regel is het niet verlinken van anderen: elkaar verraden wordt niet in dankafgenomen en komt meermaals voor. Het principe is voornamelijk van belang als men feitensamen zal plegen: “Ja, niets verraden hé, dat was een belangrijk principe. En elkaar nietsdoen… Maar die gasten van nu, die gaan elkaar verraden en die houden daar allemaal geenrekening meer mee.”

De kalmte bewaren is noodzakelijk bij een goede inbraak: “Het is vooral niet panikeren engeen angst hebben. Ik had eens een vriend en die begon te panikeren en tja…”

Verder worden sporadisch een aantal principes opgesomd in de loop van het gesprek:bijvoorbeeld het beperken van geluid wat eerder te maken heeft met het verlagen van dekans op betrapping dan met moraliteit. Ook het achterlaten van zo weinig mogelijk afdrukkenis een zorg voor menig inbreker. Onder de inbrekers leeft het idee dat als men de politie ziet:men het ofwel op een lopen moet zetten ofwel men zich dient over te geven. Inbreken bij deontvangst van een goede tip, is een regel voor slechts enkele gedetineerden. Bovendien ishet een must dat men na de inbraak zo snel mogelijk weg moet zijn: “Wat ook zeer belangrijkis, is dat je zo vlug mogelijk weg moet zijn. Je gaat binnen en dan vlug weer naar buiten.”Gepaard gaande met de snelheid is het belang van de vluchtroute: enerzijds wordt in hethuis een vluchtroute voorzien om bij betrapping zo vlug mogelijk het huis te kunnen verlaten

68

en anderzijds is het wegennetwerk van belang om te voorkomen dat bepaaldepolitiepatrouilles de inbreker doen stoppen.

Bepaalde individuen maken een onderscheid tussen een inbraak en zwaardere vormen vandiefstal (bijvoorbeeld met geweld): “Het is beter in te breken”, althans de inbreker, “omdat hetgebruik van geweld moeilijk ligt en het impliceert bovendien minder risico’s”. Er wordt opgeweld en bedreiging navolgend uitvoerig ingegaan.

7.2.6.2. De deontologische code met betrekking tot het slachtoffer

Een behoorlijk aantal gedetineerden hebben principes aangaande het slachtofferschap: metandere woorden mogen bepaalde personen wel of en anderen geen slachtoffer worden vanhun feiten.

In eerste instantie zijn er inbrekers die vermijden in te breken in huizen omdat ze vrezen vooreen confrontatie met de inwoner: zij opteren voor bedrijven, winkels, publieke plaatsen,scholen: “Als er mensen bij waren, dan deed ik het niet. Die bedrijven, die hebben eenverzekering voor het gestolen geld maar als je in huizen gaat, of bij oudere mensen, die zijnniet verzekerd. Ze verliezen misschien hun hele leven als je daar binnengaat. Daar zou ikgeen plezier aan hebben.”

Indien men andere plaatsen neemt dan huizen, geeft men het gevoel dat men deverzekeringen treft en niet zozeer de mensen. Doordat de inbreker geen destructieve directegevolgen teweegbrengt bij het slachtoffer, ontstaan minder gewetensproblemen bij de dieven.Stelen van de verzekeringen is, volgens hen, onpersoonlijk wat de verzekeringen eenaantrekkelijker doelwit maakt: ”We gingen niet zozeer naar huizen maar ik ging mee naar deschool, die hebben toch een verzekering en dat is minder erg. We stalen daar een cameraen 40000 frank”.De optie om bedrijven of andere private of publieke plaatsen te nemen, wordt eveneensgestimuleerd door het idee dat er in huizen een eerder schrale opbrengst is. Bovendienblijken niet veel bedrijven gesloten te zijn of is het eenvoudig om iets te nemen: “Wij noemende zondag in een bedrijf ‘opendeurdag’ want dan ligt alles voor het grijpen.”“Indien de diefstal binnen de perken blijft”; aldus de gedetineerde, “is het mogelijk dat defirma de diefstal niet opmerkt”. Pas in een latere fase stelt het slachtoffer de diefstal vast,intussen is de dief al lang weg. Tevens zullen eerder werknemers verdacht worden van eendiefstal in plaats van externen. Enkele gedetineerden laten zich hierover bijzonder goedinformeren, dit komt aan bod in het luik rond ‘informatie’67.

Als het doelwit huizen zijn, prefereren sommige inbrekers bij bepaalde categorieën vanmensen in te breken: meer bepaald de rijken of bepaalde beroepen van hoge standing (zoalsdokters, notarissen,…). Aan de hand van observatie (voorbereiding) zal men kijken of ze‘tegen een stootje kunnen’; zoals iemand het uitdrukt. Rijke of residentiële buurten wordenoverwegend als een aantrekkelijk doelwit beschouwd.1)“Maar dat stelen deed ik niet graag hoor. De mensen moeten er tenslotte ook voor werkenhé, juist bij de rijken, dat vind ik niet erg om daar te stelen. Maar dan ben ik beginnendenken…”2)”Ja, maar ik ga niet in eender welk huis hoor. Ik ga niet… ik ga bij mensen die geld hebben,ik ga eerder bij de rijken… dokters enzo, mensen die geld hebben… ik ga niet bij mensen diewerkloos zijn-Waarom niet?Omdat je toch niet iemand gaat bestelen die werkloos is hé. Dat is iemand in de miserie,daar ga ik niet stelen, ik doe die geen pijn, dat is iets wat ik niet doe…”.

67 Infra

69

Veel geïnterviewden halen aan dat ze niet bij een ‘gewone’ burger wensen in te breken: watonder een ‘gewone mens’ wordt verstaan is vaak verschillend: een arbeider, een bediende ofeen werkloze. Waarom men liever niet bij deze mensen gaat, heeft verschillende redenen: ineerste instantie betreffen het werkloze personen die in de problemen zitten en vindt men hetethisch niet verantwoord om hen te bestelen. In veel gevallen identificeert de inbreker zichmet het slachtoffer. In tweede instantie redeneert men dat men dat zelf niet graag zouoverkomen en in derde instantie stelt men dat arbeiders ‘eerlijk’ geld verdienen en het zouoneerlijk zijn om bij hen te bestelen. Een vierde, en zeker doorslaggevende reden, is dat inhuizen van ‘gewone’ burgers er hoogstwaarschijnlijk nauwelijks iets te rapen valt:”Bij wie ga je stelen?Bij wie ik ga stelen, ik stap alleszins niet zomaar een huis binnen, ik ga niet zomaar een doeluitkiezen hoor. Bijvoorbeeld een OCMW-trekker, daar ga ik niet binnen hé. Dat is niet eerlijk,het is toch ook maar een arm mens. Je zorgt ervoor dat je niet binnengaat bij mensen die inhetzelfde schuitje zitten als jezelf.”

Naast de arbeiders en de werklozen, is er nog een groep van mensen waarbij het vermedenwordt in te breken, namelijk de bejaarden. Men denkt meermaals aan de eigen grootoudersen vindt het opnieuw ethisch niet verantwoord om deze mensen te bestelen. Bovendienimpliceert stelen bij ouderen een gevaar: indien men betrapt wordt en geweld gebruikt,brengt dit hoogstwaarschijnlijk destructievere gevolgen (blijvende letsels tot gevolg of zelfsroofmoord) teweeg bij een bejaarde in vergelijking met een veertiger: “Omdat… dehartinfarcten en zo… als ik bij iemand ga stelen die daarna dood gaat, dat is niet zo goed hé.Dat is ook niet zo goed voor mij.”Daarentegen beweren anderen dat bejaarden net zeer veel geld in huis hebben: ouderemensen zouden hun geld liever bij zich houden in plaats van het naar een financiëleinstelling te brengen. Net zoals vermeden wordt om te stelen bij de ouderen, geeft eenenkeling aan dat hij niet inbreekt bij jongeren met als reden dat de jeugd niet veel geld bezit.Enkele inbrekers uiten kritiek op personen die gewelddadige delicten plegen of stelen vanoudere mensen: bijvoorbeeld het pikken van handtassen van oudere dames wordtoverwegend afgekeurd.

Een laatste groep waarbij men niet wenst in te breken is de familie, de vrienden en dekennissen. Ook de buren (van een inbreker) worden doorgaans geen slachtoffer.”-Weet je bij wie je inbreekt?Nee, ik zoek geen… de familie niet… maar als je informatie krijgt dan weet je soms wel eensbij wie je inbreekt.”Als men informatie verwerft, is dit vaak van familie of vrienden van het slachtoffer. Aan dezijde van de inbreker doet zich op dat moment geen gewetensprobleem voor.

Opmerkelijk is dat inbrekers dergelijke principes niet zozeer hanteren op jonge leeftijd maareerder in de loop der jaren.“Je bent 15 jaar en je steelt heel makkelijk geld van iemand. Je realiseert je niet dat diepersoon er moet voor werken.”

Verkeerdelijk kan worden aangenomen dat alle inbrekers bovenstaande principes alsdeontologische code hanteren: inbreken gebeurt evenzeer zonder oog te hebben voor hetslachtoffer. Men treedt binnen omdat iets open staat, men is van mening dat overal iets terapen valt,… dit omdat men dringend zijn dosis moet hebben (cfr.verslaving) of omdat dekinderen of zijzelf geen eten hebben (cfr.overleven). Doch, in beperkte mate, is er sprakevan een relatie slachtoffer-motief.Sommigen beseffen pas in de gevangenis wat ze aanrichtten bij het slachtoffer, meestal doorlezingen die gegeven worden in de gevangenis over slachtofferschap.

Schuldbesef ruimt meermaals plaats voor frustratie, voornamelijk ten aanzien van deslachtoffers die de verzekeringen oplichten; “want er zijn veel mensen, en dat is wel jammer,

70

er zijn veel mensen waar je bij gaat stelen… Het is waar dat ik bij hen ga stelen maar zeverklaren aan de politie veel dingen die ik niet heb genomen. Begrijp je wat ik bedoel?”

Een paar gesprekken zullen aandacht besteden aan de vraag of men meermaals hetzelfdeslachtoffer neemt. De meerderheid meent dat het beter is om dit niet te doen omwille vanmorele overwegingen enerzijds en anderzijds is de kans groot dat bepaaldebeveiligingsmaatregelen werden getroffen.”-Ging je soms bij dezelfde personen inbreken?Nee, dat is een kat en muis spelletje hé, het is beter om dat niet te doen. Dat is erg voor diemensen en als er iets is gebeurd, gaan de mensen veel meer opletten. Ze gaan ook hun geldop de bank zetten en dan zal je niets meer vinden.”

Slechts een klein aantal dieven keren terug naar hetzelfde slachtoffers: dit kocht immersalles opnieuw aan. De omgeving is tevens beter bekend en het slachtoffer verwacht geentwee maal slachtoffer te worden.

7.3. Algemene beschouwingen aangaande de inbreker

7.3.1. Inleiding

In de algemene beschouwingen worden bepaalde (theoretische) variabelen uit de realiteitgeanalyseerd die herkenbaar zijn en voorkomen in een theoretisch perspectief. Zoals reedsaangegeven, was binnen het bestek van dit onderzoek onmogelijk om bijvoorbeeldbiologisch deterministische factoren in vraag te stellen. Evenzeer was dit het geval bijbepaalde psychologische of sociologische verklaringsmodellen. In voorliggend onderzoekging de aandacht voornamelijk uit naar sociologische benaderingen waarbij een onderscheidwordt gemaakt tussen een micro- en een macrosociologische benadering. Demicrosociologische benadering heeft een groter sociaalpsychologisch karakter en bevat deverschillende socialisatietheorieën. Onder meer behoren de ‘culturele transmissietheorie’ ende ‘differentiële associatietheorie‘ tot deze microbenadering. In een macrosociologischebenadering wordt naar een samenhang gezocht tussen de misdaad en debevolkingsdichtheid, de verdeling van inkomen, de mobiliteit en de gelaagdheid. Onder meertheorieën die als verklaring ‘anomie’ aanhalen, situeren zich binnen dit geheel.Een aantal theorieën worden geëxtraheerd die van belang zijn voor dit onderzoek, metandere woorden werden bepaalde theoretische variabelen vastgesteld bij de bevraging vandaders. Vooreerst wordt een perspectief op theoretisch wijze toegelicht om vervolgens hetempirische luik te beschrijven.

7.3.2. Differentiële associatie

7.3.2.1. Theoretisch luik

Het is de Amerikaanse socioloog Edwin Sutherland die met zijn differentiëleassociatietheorie alle omstandigheden probeert aan te geven die men kan terugvinden bijmisdadig gedrag. Tevens spelen historische en genetische factoren een rol doorheen hetleven van een misdadiger.De term ‘differential association’ duikt op in het boek ‘The professional thief, by aprofessional thief’68. Dit boek beschrijft het verhaal van Chic Conwell die het reilen en zeilenvan het dievenleven uiteenzet aan de hand van het beantwoorden van vragen geformuleerddoor Sutherland. Sutherland zelf, interpreteert en concludeert.

68 Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: The University ofChicago Press.

71

Pas in een later werk, de vierde uitgave van de ‘Principles of Criminology’69, zal hij niet alleenmeer systematisch crimineel gedrag verklaren, wat hij voorheen wel deed, maar zal hij allecriminele gedragingen verklaren aan de hand van de differentiële associatie. Binnen dittheoretisch perspectief speelt er zich een proces af waarbij een individu een misdadigerwordt. In dit proces staan een aantal gegevens centraal:1) Het misdadige gedrag is aangeleerd gedrag;2) Het proces van leren gebeurt in interactie met derden;3) Het leerproces vindt vooral plaats in primaire groepen;4) Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan metcrimineel gedrag zijn onderdeel van het leerproces;5) Als individu wordt men geconfronteerd met negatieve en positieve attitudes ten opzichtevan rechtsnormen;6) De misdadigheid is het gevolg van een dominantie van negatieve attitudes. In dezedominantie zit de differentiële associatie want de misdadiger zal zich positioneren in eenproces waarin hij voornamelijk met negatieve attitudes wordt geconfronteerd;7) De differentiële associaties kunnen verschillen in frequentie, duur, prioriteit en intensiteit;8) De mechanismen voor het leren van crimineel gedrag zijn dezelfde als in eender welkleerproces;9) Zowel misdadig gedrag als niet misdadig gedrag zijn een uiting van gelijkaardigebehoeften en algemene waarden.

7.3.2.2. Empirisch luik

De onderzoeksresultaten tonen aan dat een inbraak geen intens leerproces vergt. Devoornaamste reden hiervoor is de lage moeilijkheidsgraad. Aangezien inbreken vrijeenvoudig blijkt te zijn, is er allesbehalve sprake van een complex leerproces. Bij hetverwerven van crimineel gedrag, in dit geval een inbraak, is het de gewoonte en de ervaringdie een rol speelt: men houdt bij iedere inbraak rekening met voorgaande‘inbrekersbevindingen’.Ervaring ontstaat niet alleen door de eigen gewoonte maar evenzeer door observaties vananderen. Het is mogelijk dat anderen ware leermeesters zijn die iemand zorgvuldig deknepen van het vak aanleren. Dit is echter meer de uitzondering dan de regel.

De eerste inbraak werd doorgaans gepleegd in de jeugdige jaren. Na enkelen oefensessiesverwierf men de ‘kunst’. Bovendien, en zeer opmerkelijk, is dat er veel ‘gepraat’ wordt overcriminaliteit tussen de gedetineerden onderling. Deze gesprekken dragen bij tot hetleerproces. Een praatje slaan met de anderen, in de gevangenis of de jeugdinstelling, overhoe een goede inbraak verloopt, is dagelijkse koek. De jeugdinstelling of de gevangenissenworden meermaals beschouwd door de gedetineerden als dé universiteit van de criminaliteit.Niet iedereen neemt deel aan deze gesprekken. Een klein aandeel van de respondentenvinden dit eerder ‘opschepgedrag’ en weigeren aan deze gesprekken deel te nemen.

7.3.3. Neutralisering

7.3.3.1. Theoretisch luik

Sykes en Matza hanteren de vierde stelling van Sutherland als uitgangspunt:“Technieken, motieven, drijfveren, rationalisaties en houdingen die samengaan met crimineelgedrag zijn onderdeel van het leerproces”. Sykes en Matza bekritiseren Sutherland omdat hijhet niet heeft over de inhoud van het leerproces. Zij willen de inhoud van de waarden,

69 Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4th ed.,1924.

72

normen en rationalisaties achterhalen. Bepaalde zaken worden door hen opgemerkt die nietstroken met de beweerde realiteit: bijvoorbeeld gaan criminele jongeren niet alleen deviantewaarden en normen van de criminele subcultuur internaliseren, ze hebben ook oog voor deniet-deviante waarden en normen uit de samenleving. Dit blijkt, ter illustratie, uit het feit dater sprake is van schuld en schaamte, dat men respect kan hebben voor iemand die niet totde criminele subcultuur behoort en dat men vindt dat de één wel slachtoffer kan worden ende andere zeker niet. Sykes en Matza zijn ervan overtuigd dat de jonge delinquenten hundadergedrag zullen rechtvaardigen. De zogenaamde neutralisatietechnieken “gaan voorafiemand vrijmaken (a moral holiday) om crimineel gedrag te plegen en achteraf bieden dezetechnieken bescherming tegen de beschuldigingen van anderen en zelfverwijt”. Sykes enMatza hebben het over vijf neutraliseringstechnieken die worden aangeleerd (differentiëleassociatie):

1) de ontkenning van verantwoordelijkheid2) de ontkenning van schade of een nadeel3) de ontkenning van het slachtoffer4) de veroordeling van de veroordelaars5) het beroep op hogere plichten

Een aantal jaren later werpen Sykes en Matza kritiek naar de theorieën die een sterkonderscheid maken tussen de criminele en niet-criminele waarden70. Het gaat er om dat demaatschappij niet opgedeeld is in normatieve strata maar dat we allen hetzelfde normen- enwaardepatroon hebben. Binnen dit patroon kunnen zich wel eens conflicten voordoen. Zewijzen op de waarden van de conventionele middenklassen met betrekking tot de vrije tijd:het zoeken van spanning en risico en imponeergedrag. Deze komen perfect overeen met dewaarden van de delinquente subcultuur: het op zoek gaan naar avontuur, opwinding enspanning, het geld laten rollen en de reputatie van mannelijkheid hoog houden. De waardenkan men beschouwen als clandestiene, ondergrondse of ‘subterranean’ waarden. Dit zijnwaarden die onder de oppervlakte liggen en die niet het exclusieve bezit zijn van bepaaldegroepen. De maatschappij voorziet in periodes om deze waarden te beleven, bijvoorbeeld devrije tijd. Het gaat er met andere woorden om dat de waarden op het juiste moment en op dejuiste plaats beleefd worden. Delinquenten wachten niet tot het juiste moment enoverschrijven de normen en waarden. Tegelijkertijd zijn deze delinquenten onderdeel van de‘mainstream’cultuur waarbinnen voortdurend afwegingen worden gemaakt, ook binnenconventionele normen. Er gaat een soort van dwang uit van de mainstream cultuur. Sykesen Matza stellen dat de druk weliswaar verminderde door de erosie van traditionelerolverhoudingen, momenteel spreken zij eerder van een complexe relatie tussenindividualisering, een streven naar autonomie en een cultuurrelativisme. Op die manierontstaan diverse levensstijlen en kan men zelfs verschillende stijlen combineren. In stedengaat dit vaak gepaard met de ontwikkeling van etnische jeugdculturen waarin identiteit (menzal willen tonen wie men is) een zeer belangrijke rol speelt.

Concluderend stellen beiden dat aan de grondslag van jeugddelinquentie er ondergrondsewaarden liggen die dus heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt.

7.3.3.2. Empirisch luik

De microsociologische theorie die stelt dat er bepaalde neutraliseringstechnieken wordengebruikt om het criminele gedrag te rechtvaardigen, komt veelvuldig aan bod in dedaderbevraging. Bovendien wordt Sykes en Matza hun eindconclusie, die stelt dat deondergrondse waarden minder deviant zijn, geconfirmeerd. Dit vertaalt zich in het hanterenvan het waarden- en normenpatroon uit de samenleving. Dit gebeurt door gebruik te makenvan de neutraliseringstechnieken, zoals beschreven door Sykes en Matza:

70 Sykes, G. & Matza, D. (1961). Juvenile delinquency in subterranean values. American SociologicalReview, 26, 721-719.

73

1) De ontkenning van de verantwoordelijkheid is een neutralisatietechniek waarbij menzichzelf de verantwoordelijkheid ontneemt waardoor de dader de afkeuring vanzichzelf of anderen kan reduceren. Criminele gedragingen worden voorgesteld alsafhankelijk van het toeval of de situatie, bijvoorbeeld alcohol, groepsdruk of eenslechte buurt.

In voorliggend onderzoek maakte de dader meermaals gebruik van dezeneutralisatietechniek: op die manier probeert hij zijn eigen delinquent gedrag aannemelijk temaken. Dit is een proces van rationalisering, zowel ten aanzien van zichzelf als ten aanzienvan de onderzoeker. De gedetineerde stelt dat hij zelf niet verantwoordelijk is maar hetproblematische verleden, de verslaving, de groepsdruk, de bendevorming,… worden alsbeweegredenen aangegeven voor de inbraak.

De drijfveer die frequentst naar voor komt, is het verleden (problematische relatie metouders, partner of kinderen, een instellings- of gevangenisverleden), in tweede instantiewerpt men de verslaving of de drang naar bepaalde genotsmiddelen als schuldige op, inderde instantie wordt gewezen op de leeftijd. Doorgaans pleegden de bevraagdegedetineerden op vrij jonge leeftijd hun eerste feiten. Zij wijzen de vinger naar de ‘slechte’vrienden of naar het fenomeen van bendevorming waarbij een zekere mate van groepsdrukde respondent dwong inbraken te plegen.Aldus komen we tot het besluit dat de eigen verantwoordelijkheid vaak gereduceerd ofontkend wordt.

2) Ontkenning van schade of nadeel is de techniek waarbij de dader het gevoel heeftniemand te benadelen. Hij zal de criminele handeling bagatelliseren door te wijzen opde minimale gevolgen die dit men zich meebrengt, bijvoorbeeld zal men een auto‘lenen’ in plaats van die te stelen.

Indien gesproken wordt over slachtoffers, vindt een verantwoordingsproces plaats bij dedader. De dader heeft een duidelijke mening over wie het slachtoffer mag worden van zijninbraak en wie niet. Hij hanteert als het ware een ‘deontologische code’. Een winkel- ofbedrijfsinbreker prefereert bijvoorbeeld in te breken in bedrijven of winkels in plaats vanhuizen. Bij een bedrijf of winkel treft men de verzekeringen terwijl men bij een woninginbraakslachtoffers persoonlijk raakt. Indien de verzekeringen slachtoffer worden van een inbraak,vindt de dief dit dus minder erg. Dit is een morele overweging, gebaseerd op heersendewaarden en normen in de samenleving, waarbij de inbreker het gevoel heeft niemandpersoonlijk te benadelen.Tevens kwam naar voor dat ‘de rijken’ een populaire categorie zijn om bij in te breken: zijhebben er ‘toch genoeg’. Ook in dit geval zal de dader voor een deel ontkennen dat hijschade aanbracht door zijn inbraak. Hij is ervan overtuigd dat een rijke persoon niet veelhinder zal ondervinden van zijn inbraak.

3) Ontkenning van het slachtoffer is de methode waarbij de delinquent zichzelf zietals wreker en het slachtoffer als boosdoener (hij verdiende het). Het bestaan van eenslachtoffer wordt ontkend door te wijzen op de omstandigheden, waarin de criminelehandeling plaatsvindt.

Deze neutralisatietechniek komt in enkele interviews aan bod. Meer bepaald was er eenrespondent die inbrak bij zijn werkgever omdat hij ontslagen was. Op die manier wou hij zichwreken op zijn werkgever: “het was zijn schuld, hij had me onterecht ontslagen “. In enkelegesprekken werden de rollen omgedraaid: de dader zag zich als slachtoffer en verweet hetslachtoffer oorzaak te zijn van het gepleegde criminele gedrag.Bovendien wijzen daders op het nonchalante gedrag van slachtoffers, namelijk lateninwoners vaak een deur of raam open staan wat de toegang eenvoudiger maakt. Het

74

onoplettende gedrag wordt het slachtoffer verweten, de woorden “Ze hebben het zelfgezocht” komen meermaals naar voor. De dief verantwoordt zijn gedrag door de schuld in deschoenen van het slachtoffer te schuiven.

4) De veroordeling van de veroordelaars: met deze neutralisatietechniek is het vooriemand mogelijk om de aandacht weg te leiden van de eigen criminele handeling.Door anderen aan te vallen, te bekritiseren, slechte eigenschappen toe te schrijven,wordt het eigen criminele gedrag als minder slecht ervaren. Voornamelijk ten aanzienvan de maatschappij wordt door bepaalde gedetineerden kritiek geuit: “demaatschappij heeft mij zo ver gebracht”.

Twee types van personen maakten gebruik van deze neutralisatietechniek. Het eerste typebetrof de recidiverende dader die bovendien meermaals de gevangenis bezocht. Sommigenonder hen kwamen in een vicieuze cirkel terecht en geraken moeilijk aan de bak, net omwillevan de zich opeenstapelende gerechtelijke antecedenten. Deze opeenstapeling en demaatschappelijke onverschilligheid (“de maatschappij doet er niets aan”) wordt als oorzaakaangeduid van hun crimineel gedrag. Dit is evenzeer het geval bij personen die zichgediscrimineerd voelen omwille van hun allochtone afkomst. Ook zij verwijten demaatschappij en leggen een oorzakelijk verband tussen hun criminele delicten en desamenleving die hen in de steek liet.

Bovendien vinden bepaalde dieven dat het slachtoffer zelf verantwoordelijk is voor deinbraak omdat deze bijvoorbeeld zijn raam liet openstaan. Het idee dat het de schuld van hetslachtoffer zelf is, komt hier naar voor (“Ze hebben het zelf gezocht”). ‘Blaiming the victim’ iseen nefaste consequentie van een rationele overweging.

5) Het beroep op hogere plichten impliceert dat er bepaalde vormen van controlekunnen geneutraliseerd worden door de eisen van de samenleving op te offeren voorde eisen van een kleinere sociale groep waartoe iemand kan behoren. Eenvoorbeeld hiervan is dat men dit niet voor zichzelf deed maar om een vriend niet in desteek te laten.

Dit neutraliseringsprincipe was duidelijk aanwezig bij het motief ‘anderen’: crimineel gedragwerd niet voor zichzelf gepleegd maar voor de ander. Deze neutralisatietechniek kwam ooksporadisch aan bod bij het motief ‘overleven’: er wordt ingebroken voor de anderen die ineen lastig parket zitten of voor de familie en de kinderen die geen eten of drinken hebben.De dader stelt dat niet hijzelf verantwoordelijk is voor het plegen van de inbraken maar datdoor de tussenkomst van anderen een feit gepleegd worden. ‘Anderen’ wordt in dezeneutralisatietechniek als het ware als alibi gebruikt.

In laatste instantie wordt teruggekoppeld naar de beleving van de ‘subterranean values’.Sykes en Matza stelden dat aan de grondslag van jeugddelinquentie er ondergrondsewaarden zijn die heel wat minder deviant zijn dan men verwacht of denkt. Een mooivoorbeeld van zo een waarde is het beleven van een kick. Een aantal inbrekers braken inmet als drijfveer de kickbeleving, het beleven van plezier of het voelen centraal adrenaline.Plezier en ‘fun’ beleven, het ervaren van een kick zijn waarden die te maken hebben metopwinding, spanning, risico’s en de zoektocht naar avontuur. Deze waarden verschillen dusniet zozeer van de niet-delinquente waarden: delinquenten wachten echter niet tot het juistemoment en op de juiste plaats om ze te beleven.

75

7.4. De inbraak

7.4.1. Inleiding

Binnen dit luik worden de voornaamste onderzoeksresultaten beschreven die eerderbetrekking hebben op de daad dan op de persoon van de dader. Er wordt eerst en vooralaandacht besteed aan de voorbereiding en het belang van de plaats. Vervolgens wordtingaan op modus operandi, of de daad alleen of samen gepleegd wordt, of er ‘tips’ wordenuitgewisseld, de buit, specifieke afschrikkende factoren en wat er na de inbraak gebeurt. Totslot wordt het onderzoeksmateriaal gebruikt om een profiel te geven van het huis datidealiter wordt gekozen en de situationele factoren die het keuzeproces kunnen beïnvloeden.

In een tweede deel wordt op een eerder beschouwende wijze ingegaan op decriminologische perspectieven die naar voor komen in het keuzeproces.

7.4.2. De voorbereiding is essentieel

7.4.2.1. Inleiding

Een planning heeft twee betekenissen: enerzijds deze van “een systematische regeling,organisatie van iets” en anderzijds “het ontwerpen van een plan of concept”. Er wordt eenonderscheid gemaakt tussen een voorbereiding (zoektocht of intensieve voorbereiding) engeen voorbereiding.

Gezien de differentiatie in intensiteit van een planning is het noodzakelijk een onderscheid temaken. Een zoektocht impliceert dat de beslissing genomen werd om in te breken en meneen zoektocht onderneemt naar een geschikte target. Een intensieve voorbereiding staatvoor een duidelijke en concrete planning die aan de voorbereiding voorafging. De mate vanintensiteit varieert op een continuüm van zeer intensief (enkele dagen, weken, maanden) toteen sporadische observatie (2 keer voorbij wandelen).

Uit de interviews blijkt dat ongeveer 92% van de inbrekers ofwel zoekt naar een geschiktdoelwit of een intensieve voorbereiding treft. Een welbepaalde vorm van planning is dus eenmust bij de inbraak.

7.4.2.2. De voorbereiding

7.4.2.2.1. Zoektocht

“- Was de inbraak gepland?Nee, we vertrokken gewoon op ronde, wat we onderweg tegenkwamen was goed. We wistenniet op voorhand waar we gingen inbreken.”

Het kiezen van een geschikt huis zonder grondige observatie vooraf, wordt in dit onderzoekals ‘zoektocht’ gedefinieerd. De uiterlijke kenmerken zijn in het beslissingsprocesdoorslaggevend: de aanwezigheid van mensen (Is er licht?, Is er lawaai?, Staat de TV op?),openstaande deuren of ramen, bepaalde symbolen van rijkdom,… De zoektocht komt vooralter sprake bij verslaafden of personen die op minderjarige leeftijd inbraken: “Als je gebruikt,ga je dat allemaal niet zo voorbereiden hoor. Het is gewoon voor geld te hebben dat je gaatinbreken.”

76

Er is een diffuus onderscheid tussen een zoektocht en het niet plannen van de inbraak. Bijbeide vormen wordt meermaals de techniek van het aanbellen gehanteerd: er wordtaangebeld om na te gaan of de slachtoffers thuis zijn.

7.4.2.2.2. Intensieve voorbereiding

Een planning betekent de organisatie van een inbraak opdat een zo hoog mogelijke buitbinnengehaald wordt en er een zo laag mogelijke kans op betrapping is (door inwoner, burenof politie). Net zoals bij de zoektocht, staat het observeren van uiterlijke kenmerken centraal,dit gedurende een langere periode. Een zeer intensieve zoektocht neemt dagen of weken inbeslag terwijl een minder intensieve zoektocht enkele uren in beslag neemt. Detoegangsweg, vluchtweg, ingang, moeilijkheidsgraad, toezichthoudende factoren, buurt,alarmsysteem, politiepatrouilles, propvolle brievenbus, open of gesloten bebouwing,materialen van deuren of ramen, bebossing of struikgewas, … zijn de voornaamste zakendie worden gade geslagen. Enkelen onder hen zullen de observaties zorgvuldig op papierbijhouden: “Ik keek en dan noteren, kijken, noteren, kijken, noteren… De voorbereidingduurde tussen 5 en 10 dagen, … dat kon ook een week in beslag nemen. Je moet toch degewoontes van de mensen kunnen bekijken…”.

De reden om een inbraak voor te bereiden heeft te maken met controle: plannen is een must,anders is het risico te groot. Het plannen kan enerzijds door zelf informatie te verwerven,anderzijds krijgt men de noodzakelijke gegevens van informanten. In het eerste geval is deinformatie gelijkaardig aan datgene men observeert. ‘Tips’ hebben meestal betrekking op debuit, toegang, alarm en aanwezigheid.

Indien er sprake is van een partnerschap (met verschillende personen inbreken), is deobservatie doorgaans een taak van alle partners. Bijvoorbeeld partner A observeert opmaandag, partner B op dinsdag, enzoverder: van meet af aan is er een samenwerking.

De mate van planning staat doorgaans in relatie tot de graad van professionalisme, aldus derespondenten. Een intensieve voorbereiding is bovendien frequent gerelateerd aan deleeftijd: ouderen zullen meer plannen dan jongeren (eerder naïeve gedraging): “Maar demensen die dat echt goed voorbereiden, die doen dat voor de grote buit. Vaak zijn datoudere mensen die veel meer nadenken en die meestal niet onder invloed zijn van dedrugs.”

Onder de geïnterviewde populatie situeerden zich een aantal gewapende overvallers,homejackers of personen die veroordeeld werden voor andere gewelddadige feiten. Dezerespondenten, tevens veroordeeld voor een inbraak, maken een sterk onderscheid tusseneen diefstal met geweld of gewapenderhand en een diefstal met braak. Voornamelijk voor deeerst opgenoemde feiten is een voorbereiding essentieel waarbij controle noodzakelijk is.

De planners observeren het huis dikwijls enkele dagen: het gebeurt zelden dat menmaanden vooraf een inbraak plant. De voorverkenning wordt beschouwd als een zeerintensieve job voor de planners; het hebben van controle is fundamenteel: “Zij gingen eensop verkenning en zagen dit en dat en ze gaven dit door. Ik wou altijd alles in detail weten enalle risico’s uitsluiten. Ik wou alles minimaliseren en onder controle hebben. Ik ben wel slimhoor en ik vroeg: waarom zou je dat doen en niet dat…”.

Binnen de voorbereiding wordt ook het potentiële slachtoffer gade geslagen gezien deinbrekers meestal duidelijke opvattingen hebben over wie het slachtoffer mag worden71: “Jemoet er eens overdag voorbij wandelen en hopen dat je iemand ziet buitenkomen. Als jeiemand ziet buitenkomen weet je direct met welke mensen je te maken hebt. Je moet even

71 Supra

77

kijken: met welke mensen heb ik te doen? Je moet zien of de mensen ‘er tegen kunnen’ ”.Ook de levensstijl wordt geobserveerd; bijvoorbeeld aan de hand van een dure wagen ofdure kledij besluit men dat er welvaart is: “Deze persoon heeft waardevolle spullen in huis”.

7.4.2.2.3. Geen voorbereiding

Een onderscheid maken tussen een zoektocht en het niet plannen van een inbraak ismoeilijk. Als er immers geen planning is, is het best mogelijk dat men de beslissing nam enop zoek gaat naar een huis: “Als ik wat nodig had, dan ging ik op pad. We kozen er niet echtzorgvuldig een huis uit maar letten wel op een aantal dingen. Ik zag de opportuniteit om ietste stelen en ik nam ze. We gingen dat niet voorbereiden: we telefoneerden eens naar elkaarmet de vraag “Wat gaan we doen vanavond?”. En voila, zo gingen we rondrijden…”.

Het verschil tussen een zoektocht en een niet-geplande inbraak kwam slechts bij bepaalderespondenten zeer duidelijk naar voor op basis van volgende woorden: ‘opwelling,’ nietnadenken (‘ik wist niet wat ik deed’), ‘coup de tête’, ‘au hasard’, ‘op goed geluk’, ‘aller au flan’,‘à la bavette’, à l’improviste’, ‘feeling’, ‘nemen wat er te nemen valt’,… Ook hier zijn uiterlijkekenmerken van doorslaggevend belang, bovendien wordt leeftijd opgeworpen: voornamelijkjongeren zouden verantwoordelijk zijn voor de niet-geplande inbraken: “Toen we minderjarigwaren, was dat wel helemaal anders dan toen we later gingen inbreken. Toen ik 15 was,deed ik dat ook wel een beetje om bij de groep te horen. Maar op mijn 18de weet je echt welwaar je gaat. Je doet dat dan vooral op basis van de informatie die je krijgt…”

Geen voorbereiding impliceert minder zekerheid van de buit en een groter risico opbetrapping, stellen de planners. De niet-planners vinden echter een voorbereiding nietnoodzakelijk omdat ze niet vaak inbreken of omdat ze geen belang hechten aan een goedevoorbereiding.

7.4.3. Het belang van de plaats

7.4.3.1. Het distance decay patroon

Eén van de situationele opvattingen binnen de criminologie is het distance decay patroon: erzou een relatie zijn tussen de pleegplaats en de woonplaats van de dader. Aan de hand vaneen daderbevraging, een kwalitatief onderzoek, is het moeilijk om hier afdoende uitsprakenover te formuleren. Wat wel aan de orde is, is het geven van verklaringen waarom men dichtof ver inbreekt.

78

49,0%

29,4%

13,7% 7,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

Dicht Zowel ver als dicht Ver (>30km) Missing Value

Figuur 5 : Pleegplaats ten aanzien van woonplaats

Uit de figuur blijkt dat de meerderheid verkiest om in de dichte omgeving in te breken, intweede instantie zal zowel voor dicht als ver weg worden gekozen en slechts in derdeinstantie gaat men ver inbreken.

‘Dicht’ bij de woonplaats inbreken is een relatief begrip: er werden verschillende invullingengegeven aan ‘dicht’: namelijk binnen een straal van één kilometer, een straal van één à vijfkilometer, één kilometer en maximum drie kilometer, op vijf kilometer, binnen een straal van10 kilometer, periferie van de eigen stad,… Ook het begrip ‘ver’ van de woonplaats wordtmet hetzelfde probleem geconfronteerd. We stellen in dit onderzoeksrapport 30 kilometer alsgrens tussen dicht en ver.

Diverse factoren hebben een invloed op de beslissing of er ver of dicht ingebroken wordt: ineerste instantie het transportmiddel: “Mijn auto neem ik altijd mee. Als je een auto hebt,waarom zou je dan te voet gaan? Dat is nergens voor nodig hé. Maar mijn auto is perfectingeschreven hoor, daar valt niets op aan te merken. Ik heb een verzekering…”. Doorgaansis de auto niet gestolen, slechts enkelen haalden het gebruik van gestolen nummerplatenaan. Bij een inbraak is de auto vooral van praktische aard omwille van twee redenen. Teneerste is er de snelheid om zich te verwijderen van de plaats van het delict en ten tweede iser voldoende ruimte om een grote buit mee te nemen. Indien het gehele huis wordtgeplunderd, wordt af en toe gebruik gemaakt van een verhuiswagen. Inbrekers parkeren hunwagen dicht bij het huis of laten enige afstand tussen (bijvoorbeeld 200 meter).

Afhankelijk van de pleegplaats en de buit kan men ook een ander vervoermiddel (bromfietsof fiets) nemen of gaat men te voet. De relatie leeftijd-vervoermiddel komt sterk naar voor enzal een invloed hebben op de keuze van de pleegplaats: minderjarigen gaan te voet ofnemen de fiets. Het is vanzelfsprekend dat een jongere geen talrijke kilometers rijdt om eengeschikte target te zoeken. Naast jongeren zijn er ook volwassen die verkiezen dicht bij dewoonplaats in te breken. Personen die geconfronteerd worden met eenverslavingsproblematiek, tevens een tweede beslissende factor, zullen zo snel mogelijk debuit willen verwerven om hun drugs te kopen. Het spreekt voor zich dat deze groep vanpersonen geen tientallen kilometers zal verslinden als men hetzelfde kan vinden in de eigenbuurt. De vrees om herkend te worden is bij hen vaak onbestaande: “Vanaf het moment dat

79

je veel drugs neemt, ... de mensen die het zien, zelfs de buren die het zien, men trekt zichdat niet aan.” Of “Als je in het drugmilieu bent, dan ben je blind… Je voelt je onherkenbaar,onvindbaar, je bent in een aparte wereld…”.

Gemakzucht is een derde beslissende factor: men levert de geringste inspanning wat betreftvervoer en de buurt is daarenboven ‘gekend’. “Je kent de routes, de kleine wegen, je kentongeveer de omgeving, je weet vanbuiten waar de politie patrouilleert…”. Een gekende buurtvereenvoudigt de inbraak: men is op de hoogte van de rijkdom van de slachtoffers,vluchtroutes, politiepatrouilles, de afstand tot het politiecommissariaat,… Het nadeel is dekans op herkenning door de buurt. Enkelen proberen dit te omzeilen: “ik probeer dat te doenin de nacht, wanneer er geen mensen in de nabijheid zijn…”. Anderen stellen dat ze constantdezelfde buurt nemen, maar niet dezelfde huizen. Een vrouwelijke inbreker bracht demensen op een dwaalspoor als ze de plaats van het delict verliet. Ze reed met haar fiets deandere kant op: “Het belangrijkste is dat ze niet weten wie je bent en waar je woont. Toen ikiets gestolen had, reed ik altijd nog een blokje om of ik reed een verkeerde straat in, zodat demensen zouden denken dat je ergens anders woont.”

Een onbekende buurt vergt een bedachtzamer karakter gezien men niet weet wat er zich indie buurt afspeelt. Een voorbereiding is dan vaak een must. Inbreken in een ongekendebuurt heeft als voordeel dat men daar niet gekend is bij de lokale politie. Bovendien wordt detoenemende interzonale samenwerking van politie nauwelijks als afschrikkend gepercipieerd.Als er ver van de eigen woonplaats wordt ingebroken, is de kans groot dat de politie er duslanger over doet om de inbreker te vangen waardoor deze meer tijd heeft om zijn goederente verkopen. De kans op herkenning door de buren is in een verre buurt ook kleiner: “Het isniet zo belangrijk dat je een stad neemt die je niet kent… Het is zelfs een nadeel want je kentde omgeving niet. Maar wat moet ik zeggen; als je altijd feiten pleegt op dezelfde plaats, datgaat men verbanden zoeken tussen de manier waarop de gepleegde feiten gebeurden:dezelfde sporen, dezelfde modus operandi, zoals men dat noemt… en uiteindelijk zijn erpolitieagenten die wel wat intelligenter zijn dan anderen en die zullen wel het spoorontdekken…”.

‘Ver’ van de woonbuurt inbreken, kan soms meer dan 100 kilometer zijn. Met de wagenworden heuse afstanden afgelegd, dit al dan niet op basis van informatie over de buit,toegang, enzoverder.1)“- Maar je gaat toch geen 200 km rijden als je niet weet dat daar iets goed is?Neenee, dan moet je op de hoogte zijn op voorhand, anders loont dat de moeite niet”2) “- Maar als je 100 km rijdt, dan weet je toch waar je naar toe moet en krijg je tochinformatie?Nee, maar het is niet altijd raak hoor. Je rijdt ver, de mensen zijn thuis en dan is het pechnatuurlijk”.Uit de gesprekken met daders blijkt dat sommige zones meer vatbaar zijn voorslachtofferschap dan anderen. Sommigen hebben bijvoorbeeld een uitgesproken voorkeurvoor rijke residentiële buurten. De arbeidersbuurten of de armere buurten scoren niet zogoed. Dit heeft te maken met de perceptie van de dader over het slachtoffer, wat reeds aanbod kwam in onderhavig onderzoeksrapport.

Naast de streek van de Ardennen in eigen land, zijn Luxemburg (cfr. vreemde deviezen) enandere streken in het buitenland meer vatbaar voor een inbraak, aldus een respondent: “Demensen laten daar hun geld liggen en brengen dat niet weg. Dat is de Ardense mentaliteit enook de steden zijn heel erg geïsoleerd dus er is niet altijd de mogelijkheid om de dingen naarde bank en zo te brengen en … ze hebben nog een rurale mentaliteit: als ze hun geldhebben, zullen ze dat niet zo makkelijk aan iemand anders geven.”

Een laatste opmerking betreffende de afstand pleegplaats - woonplaats, is dat hetwoonhuizenbestand op een bepaald moment uitgeput is zodat men genoodzaakt is om

80

verder in te breken. Zo was er een lid van een bende die stelde dat er 200 à 300 (in seriesvan) inbraken gepleegd werden op een tijdspanne van enkele maanden: “Overal breken wijin… want in de stad waar ik woon, daar heb ik reeds alle huizen gedaan, dan moet je welbewegen natuurlijk.”

Ongeveer 29% slaagde er niet in om exclusief ‘ver’ of ‘dicht’ in te breken omdat ze overalinbraken of omdat ze er niet op letten: “Ik hou er geen rekening mee of het nu ver of dicht is.Ik neem gewoon de autosnelweg en dan sla je af naar een paar dorpen”.

7.4.3.2. Het verplaatsingseffect

Het niet binnenraken in een huis is eerder uitzondering dan de regel, indien we dedaderverhalen mogen geloven. Als het wat moeilijker gaat, zal de toegang geforceerdworden of wordt een tijdslimiet van bijvoorbeeld een kwartier vooropgesteld.

“Als het echt niet gaat, dan ga je naar ergens anders hé. Maar ik heb dat nog nooitvoorgehad. Het lukt altijd me wel hoor, via de deur, de ramen en de achterdeur…” .Ook al trof men de nodige voorbereidingen, als het niet lukt, gegeven de omstandigheden,neemt iedere inbreker een ander huis. ‘Slechte’ omstandigheden (in hoofde van de dader)zijn: de aanwezigheid van de inwoner, een alarm, een grote hond, een systeem waarmeemen niet vertrouwd is, de tijd (bijvoorbeeld het risico dat ze thuiskomen), …. Het ruimtelijkeverplaatsingseffect treedt zeer sterk naar voor: “Als je niet binnengeraakt, ga je ergensanders. Als de mensen thuis zijn, ga ik niet binnen, dat is voor mijn eigen veiligheid maar ookdie van de mensen. Gaan stelen, ja, maar gaan moorden? Dat zie ik niet zitten en dat zal ikook nooit zien zitten.”

Bij een verslavingsproblematiek wordt de drang om in te breken, en zich mogelijks teverplaatsen, nog versterkt: “Als ik niet binnengeraak, zal ik bellen bij de buurman. Er zijnmensen die het anders doen: die zich echt lokaliseren en allerhande informatie verzamelenmaar als je verslaafd bent, kijk je daar allemaal niet naar. Je ziet dat de mensen vertrekkenen viola, dat is de kans om je slag te slaan. Je neemt wat er te nemen valt en vertrekt weer.”

Als men zeker is van de buit, is de kans reëel dat men later opnieuw een poging onderneemt.Inbrekers die betrapt werden gaan meestal weg, sommigen verplaatsen zich naar eenandere buurt.

7.4.4. De modus operandi

7.4.4.1. Inleidende beschouwingen

Het hoeft geen betoog dat ook zeer concrete inbrekersinformatie van belang is indiengereflecteerd wordt over preventie. Er werd in voorliggend onderzoek gevraagd naar demanier waarop iemand binnengaat in een huis. Belangrijk is dat het onderscheid tussenopscheppen (‘bluf’) en de werkelijke wijze waarop men binnengaat soms moeilijk te maken is.Het is best mogelijk dat er bepaalde technieken worden verteld die men hoorde in degevangenis maar deze niet zozeer zelf toepaste.

Voornamelijk daders van 40 jaar en ouder vinden het geen sinecure om vragen tebeantwoorden over hoe ze inbreken, omdat zij menen dat er veel veranderde in de loop derjaren. Een paar respondenten zijn beschaamd om over hun inbraken te spreken: “Dat is langgeleden hoor mevrouw, ik zou zelfs niet weten hoe ik het nu moet doen, hoe ik nu zoumoeten inbreken”. Frequent geven de daders aan dat het een ‘kwestie van gewoonte’ is: deeerste maal verliep vrij moeizaam maar in de loop der tijden, weet men perfect hoe tehandelen.

81

7.4.4.2. Geweld en bedreiging

Nee; 74,51%

Missing Value;5,88%

Ja; 19,61%

Figuur 6 : Gebruik van geweld?

De meerderheid van de respondenten, bijna 75%, wil geweld vermijden en heeft hiervoorverschillende redenen. Ten eerste wil men geen geweld gebruiken omdat dit ‘zinloos’ is. Hetuiten van geweld of bedreiging is immoreel. Ten tweede vreest men voor confrontatie: “Bijmij was het vooral… ik ging nooit in huis als er bijvoorbeeld iemand was, dat deed ik niet, ikhad geen zin om mensen pijn te doen, ik wou ze bestelen, dat is alles.” Bovendien is er eenreële angst voor roofmoord: “Van roofmoord ben ik echt wel gespaard gebleven, gelukkigmaar…”.. Diefstal, met geweld als verzwarende omstandigheid, levert een hogere straf op,wat een derde reden is om geweld of bedreiging te vermijden: “Bah, het geweld is nietinteressant want het geweld dat maakt het erger aan de kant van de dief want als hij gepaktwordt… dat dient tot niets”. Volgende respondent maakt een afweging en concludeert dat hetniet de moeite waard is: “Voila, je kan wel binnengaan in een huis en stel dat daar een vrouwis? Je kan ze dan vastbinden? Waarom? Misschien voor 5 euro in het huis? We zeggen datwe niemand slaan of zo maar je weet ook nooit wat je in een huis kan vinden. Het kan zijndat er in dat huis vijf euro is en dat je dan iemand gaat slaan voor 5 euro…”.

Inbrekers treffen de nodige voorbereidingen om te voorkomen dat er geweld of bedreiginggebruikt wordt. Op die manier heeft men een zekere vorm van controle over de zaak enminimaliseert men het risico op betrapping. Zelfs indien er geen voorbereidingen werdengetroffen, wordt op bepaalde tekenen van aanwezigheid gelet.

Opvallend is dat veel verwezen wordt naar anderen als gesproken wordt over het gebruikvan geweld: de ‘ander’ kan bijvoorbeeld een druggebruiker of iemand met een impulsiefkarakter zijn die gewelddadiger te werk gaat. Misdrijven, zoals tigerkidnapping of gewapendeovervallen, worden meestal sterk afgekeurd. Toch maakten er zich een behoorlijk aantalbevraagde inbrekers schuldig aan. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het plegen vangeweld ten aanzien van voorwerpen (bijvoorbeeld de deur inbeuken) of tegen personen.Geweld gebruiken tegen de politie lijkt meer gerechtvaardigd dan agressief gedrag stellentegenover andere personen.

Heel wat veroordeelde gedetineerden voor geweld of bedreiging, beschouwen hun gedragniet als gewelddadig. Volgens hen wordt er een te enge interpretatie gegeven aan geweld

82

en/of bedreiging door de gebruikers van de strafwetgeving of de slachtoffers: “In mijn dossierstaat dat ik een diefstal met geweld pleegde. Maar dat is een groot woord want als je eenportefeuille steelt en je raakt iemand zijn vinger, dan is dat al geweld. Ze zeggen vlug dat hetgeweld is hoor…” of “Ja, ze zien wel veel zaken als geweld hoor; we hadden gewoon gezegd;“geef mij dat eens” en dat is al geweld, wat moeten we dan vragen? Mag ik het geld eensa.u.b.? En voor dat geweld krijg je dus een jaar meer hé”.Zoals uit voorgaande citaten blijkt, zal men zijn gedrag verantwoorden indien men eenveroordeling kreeg voor diefstal met geweld. De daders proberen hun gedrag enigszins terationaliseren, aannemelijk te maken voor zichzelf en voor de onderzoeker. Terwijl de één ditals een eerder impulsieve daad beschouwt, vertelt de ander:”We gebruikten geweld. Maar natuurlijk moet je geen mensen gaan vermoorden, hé, dat gaatte ver. Je moet er op letten dat er geen mensen binnen zijn, ik probeer dat te vermijden maarals je oog in oog staat, dan moet je improviseren.”Indien er geweld ‘moet’ gebruikt worden, is het beter om met meerderen te zijn; luidt het:“Iemand alleen overmeesteren is onmogelijk: het is een must dat men met twee of driepersonen is.”

Er wordt gewezen op een toenemende mate van geweldpleging, zelfs op een escalatie.Deze wordt toegeschreven aan de hogere densiteit van beveiligingsmaatregelen die burgerstreffen. Enkelen spreken over een ‘dwang’ om gewelddadiger te werk te gaan:1) “Nu zijn het vooral van die homejackings en van die bankdirecteurs die ze onder vuurhouden… Ze gaan allemaal veel meer geweld gebruiken want het is gewoon allemaal veel tebeveiligd.”2) “Hoe meer beveiliging, hoe moeilijker en hoe gewelddadiger het er wel eens aan toe kangaan. De crimineel denkt aan geld hé en niet aan de schoten die hij kan lossen…”

7.4.4.3. Een wapen

Het hanteren van wapens kwam slechts beperkt in het gesprek aan bod. De meerderheidgeeft aan geen wapen te gebruiken. Een diefstal gewapenderhand is iets van ‘overvallers’ enniet zozeer van inbrekers, legt men uit: “Nee, wapens hadden we niet bij, we zijn geenhomejackers hé, we zijn inbrekers…”. Net zoals bij het plegen van geweld, wordt ook hierverwezen naar de ‘ander’ die wel wapens gebruikt.

Verdedigingsmiddelen hoeven niet noodzakelijk wapens te zijn, ook messen komen aan bod.Personen die dergelijk middel bijhebben, nuanceren of minimaliseren het gebruik ervan: “Ikneem wel eens iets mee, maar ik ben wel Rambo niet hoor, dat moet je niet denken… Maartja, dat is een wereld…”. Een minderheid houdt een wapen bij, dit eerder ter bescherming inplaats van met de intentie om het te gebruiken. Een enkeling antwoordt als volgt: “Nee, echtewapens heb ik niet. Ik doe dat niet. Ik heb wel altijd een wapen bij met hagel, ook enkeletraangasbommen, dat is dan wel echt. Ik heb ook een elektrische matrak en ik heb ook altijdhandboeien bij”. Inbrekersmateriaal fungeert meermaals als verdedigingsmateriaal bij eeninbraak, bijvoorbeeld een schroevendraaier. Een namaakwapen of doen alsof men eenwapen bijheeft, is een andere methode. De redenen waarom men geen wapen meeneemt,zijn dezelfde als deze waarom men geen geweld gebruikt, in het bijzonder het principe(immoreel), de angst of een hogere straf.1) “- Wapens?Nooit, want als ik een mes heb, dan denk ik niet na. Ik wil geen dingen doen waarvan ik mijnhele leven spijt heb.”2) “- En verdedigingsmiddelen, hebt u dat bij?Nee, waarom? Als ik betrapt zou worden, en als er geen geweld is of geen andere trucenheb ik maximum één jaar, maar anders…”

83

7.4.5. Braak, inklimming of valse sleutels

0,0% 20,0% 40,0% 60,0% 80,0% 100,0%

Raam breken/forceren

Deur (slot forceren)

Openbreken deur(koevoet)

Open deur,venster

Keldergat

Deur inbeuken

Valse sleutel

Via het dak

Langs een koepel

"klep laten springen"

Figuur 7 : Hoe gaat men binnen?

7.4.5.1. Het beroepsgeheim

De manier waarop een inbraak plaatsvindt, werd in geuren en kleuren uitgelegd maar werdvaak evenzeer verzwegen. Soms had dit te maken met het wantrouwige karakter tenaanzien van de onderzoeker, in andere gevallen betrof het een algemeen stilzwijgen: “Het isgeen geheim… maar als ik dat zeg, riskeer ik dat het ruchtbaarheid krijgt … Men vraagt mijsoms inlichtingen maar ik geef ze niet. Men vraagt mij ook soms hoe ik een kluis moetopenen, maar dat zeg ik ook niet”. Een aantal respondenten vinden het niet boeiend om overdergelijke feiten te spreken, sommigen raken zelfs in bepaalde gevallen geïrriteerd: “Langshet venster, de deur, weet ik veel… hoe je binnengeraakt”. In laatste instantie wenst men zijngeheim niet prijs te geven aan de onderzoeker omdat men vreest dat mocht zij ooit in eenbenarde situatie terechtkomen, zij misschien gebruik zou maken van datgene wat gezegd is:”- Hoe geraak je binnen in een woning?(begint te lachen). Dat is het beroepsgeheim van de inbreker.- Het is beroepsgeheim?

84

Ja, ik ga niet zeggen hoe je dat moet doen want stel dat je ooit in een benarde situatieterecht komt en dat ook wil doen, dat wil ik niet…- En je zegt dat nooit?Nee, ook niet hier in de gevangenis- Er wordt daar toch veel over gesproken?Ja, maar ik doe daar niet aan mee. Er wordt veel over gebluft maar ik zelf heb dat nog nooittegen iemand gezegd. Ik kan u alleen mijn materiaal meegeven maar voor de rest…”.

7.4.5.2. Het forceren van deuren


Bij het forceren van deuren of ramen wordt een onderscheid gemaakt tussen ietsopenbreken met behulp van materiaal of iets inbeuken door middel van menskracht. Demeerderheid van de inbrekers stelt de achterdeur te nemen als ze inbreken. Anderen nemende deur met de makkelijkste toegang: “Nu zijn de deuren vaak drie dubbel beveiligd: danneemt men niet meer de voordeur, men zal de achterdeur nemen die minder sloten enminder beveiligd is, of er is tralies om niet in de kelder te geraken… er zijn nu veel meertechnische zaken aan het huis…”.

7.4.5.2.2. Inbrekersmateriaal

De meerderheid van de respondenten gaat op pad met inbrekersmateriaal. Deschroevendraaier, de koevoet of het breekijzer zijn de materialen bij uitstek om een diefstalmet braak te plegen. Deze zijn er in allerhande vormen en iedereen heeft wel zijn favorietesoort: groot, klein, kort, lang, plat, ster, kruis,…. Er volgt een korte opsomming van overiginbrekersmateriaal, aangegeven door de inbreker: glassnijder, tang, mes, boormachine,bankkaart, identiteitskaart, Engelse sleutel, slijpmachine, slijpschijf, extra batterijen (voorapparaten die op batterijen werken), lasbrander, tang, knijptang met lange armen, vise grip,plakband/kleefband/tape, piepschuim/isolatieschuim, zuignappen, noodhamer (van in trein ofbus), hamer, zaklamp, ijzerdraad, handschoenen, GSM, sportzak, rugzak, karretje,verrekijker,…Slechts één iemand gaf aan dat er met de opbrengst geïnvesteerd wordt in nieuw materiaal.

Om zich zo min mogelijk verdacht te maken, zijn er die hun materiaal op voorhanddeponeren in de berm. Iemand treft als volgt voorzorgen: “Ik had een gereedschapskistje inde auto en als iemand je tegenhield, de politie of zo dan kon ik gewoon zeggen dat dit mijngereedschap was om te werken.”

Daarenboven zijn er respondenten die niets meenemen; zij ondernemen doorgaans geenzoektocht, treffen geen voorbereidingen en gebruiken andere middelen om binnen te gaan.Deze dieven treden binnen als er iets open staat of forceren een deur of raam door middelvan eigen mankracht. In derde instantie kan iets gezocht worden op straat om in te breken,bijvoorbeeld een ijzerdraad. Een vierde manier is het zoeken van materiaal in het tuinhuis ofde garage zoals de gereedschapskoffer (met schroevendraaier…) of een ladder.

7.4.5.2.3. Openbreken door middel van materiaal of inbeuken van deuren door middelvan mankracht

De meest toegepaste techniek is een slot breken met behulp van de koevoet of deschroevendraaier. Beide materialen worden ter hoogte van het slot geplaatst en met behulpvan mankracht wordt een draaibeweging gemaakt, het slot klikt open. Belangrijk is dat dedeur op dubbel slot is, dit vergt meer tijd en inspanning dan een deur die op enkel slot is ofdie gewoon dichtgetrokken is (dus niet gesloten). Indien er meerpuntsloten zijn aan een deur

85

dient men op ieder punt het slot te forceren, dit is een tijdrovende klus. De afschrikwekkendewerking van meerpuntsloten of het op dubbel slot doen van een deur vraagt niet alleen meertijd, maar is ook moeilijker. Dit houdt echter niet iedereen tegen:“- Maar er zijn ook deuren met drie sloten?Dan doen we de drie. Je moet wel proberen geen geluid te maken. Het principe is geengeluid maken zodat de mensen niet wakker worden. Als de mensen al in het huis zijnnatuurlijk- Maar dat is toch moeilijk?In het begin was het moeilijk omdat het de eerste keer was dat je zoiets doet, maar eenmaalje de gewoonte hebt, maak je geen geluid meer. Dat gaat ook zo vlug dat de mensenmisschien eventjes ‘toek’ horen maar ze hebben er geen aandacht voor want ze denken dathet iets van buiten of zo is. Zelfs de politie zei dat we slim waren want de mensen haddenvaak niets gehoord. De deur is ook niet toegetakeld, het is alleen maar het slot dat eenbeetje gekraakt is”. Iemand geeft aan dat het breken of boren van cilindersloten in 60 à 70%van de gevallen lukt.

Als men een bankkaart of een identiteitskaart met een snelle beweging langs het slot schuift,bestaat er een kans dat de deur openklikt, aldus een geïnterviewde. De moeilijkheidsgraad isopnieuw veel hoger indien de deur op enkel en zeker op dubbel slot is. Metmeerpuntensloten wordt het bijna onmogelijk. Een ander vermelde techniek, baserend opeen gelijkaardig principe, is gebruik maken van een Nederlandse colafles:“Ken je die Hollandse colaflesjes? Dat zijn harde flessen. Daar knip je een lip uit en dan ga jetussen de deur met de lip snel naar beneden, je moet ook wel de klink naar beneden houdenen dat gaat zo open.- Is dat hetzelfde met een creditcard?Ja, maar dat is zeer klein, zo een lip is beter”.

Een inbraak dient zacht te gebeuren hoewel sommigen de boormachine gebruiken om eengaatje in het slot te boren zodat de staaf er uit kan (al dan niet aan de andere kant): “Dieboor kan je gebruiken bij een cilinderslot. Je boort daar een gaatje in en dan ben je binnenhé. Dat is ook niet zo moeilijk maar dat maakt wel veel lawaai, dus dat is niet zo ideaal. Datkan je wel doen in een bedrijf waar niemand is maar dat doe je beter niet in een huis.” Aande hand van een tang wordt een slot stuk geslagen, wat ook geluid maakt:1) “Met een vise grip, bij een slot dat een beetje uitsteekt, daar duw je op met de vise grip endat breekt af. De rest van het slot, gooi je er gewoon door aan de andere kant”2) “Maar zo een slot van 2 mm, dat krijg je open hoor mevrouw, dat kan je gewoon breken.Zo een cilinderslot, dat is allemaal niet zo moeilijk. Hoe ik dat doe? Als de tang deels op hetslot zit, dan breek je dat gewoon met de tang. Zo simpel is dat”.Een tang wordt niet alleen gebruikt om iets te breken maar eveneens voor het doorknippenvan de omheining. Op die manier baant men een weg voor zichzelf en/of voor de buit(bijvoorbeeld een TV).

Het bestanddeel of materiaal waaruit een deur of een mogelijke toegang is vervaardigd, isessentieel voor de inbreker. Het is in veel gevallen een stimulerende factor om binnen tegaan. Een houten deur blijkt veel eenvoudiger te zijn dan een deur in PVC. In het eerstegeval wordt een koevoet gebruikt terwijl in het tweede geval een boormachine noodzakelijk is.Aluminium deuren (of raamkozijnen) blijken eveneens niet zo moeilijk te zijn. Oude huizenzijn voor de dieven een voltreffer: ”Oude huizen, dat is makkelijkst om binnen te geraken…”.

Het inbeuken van de deur met behulp van mankracht is een andere methode waarbijvoornamelijk gebruik wordt gemaakt van de schouders, de handen en de voeten. Dergelijkevorm van geweld wordt onderscheiden van het geweld ten aanzien van personen. Hetmaken van lawaai wordt niet zozeer als een obstakel gezien:

86

“- De deur inbeuken, dat is maar 1 of 2 keer dat je lawaai hoort, de mensen er om heenzullen niet bellen hoor, dat doen ze niet. Ze zullen niet alleen niet reageren maar meestalzullen ze het zich ook niet te hard aantrekken. Of vaak zijn ze te bang.”

7.4.5.3. Breken of snijden van ramen door middel van materiaal of mankracht

In vergelijking met deuren, zijn ramen een betere toegangsmogelijkheid voor menig inbreker.Ondanks het feit dat men vermijdt schade aan te richten, slaan een behoorlijk aantalinbrekers een raam stuk. Dit door middel van een scherp voorwerp, gevonden in de buurt(bijvoorbeeld een steen), of een noodhamertje uit de bus of trein of enig ander voorwerp datsterk genoeg is om een raam te breken. Het voordeel van een noodhamer is dat het raamverbrijzelt. Dit is eveneens het geval als men tape/kleefband gebruikt: men bekleeft hetgehele raam met tape, geeft er een stoot tegen (met de blote vuist of hamer) en het glasverbrijzelt. Voordelig is dat het raam er niet zal uitvallen maar aan de tape blijft hangen. Opdie manier kan het zorgvuldig worden verwijderd. Deze methodiek wordt diverse kerenaangehaald in de gesprekken.

Er zijn een aantal principes over de plaats waar men een stoot kan geven, al dan niet met deblote vuist of materiaal (hamer, een bougie van een auto,…). Sommigen stellen dat het beteris een klein raam te nemen, in de hoek van een raam te ‘kloppen’, een stoot te geven dichtbijhet slot van het raam,….Veel individuen letten op het niet nalaten van afdrukken, bijvoorbeeld door middel vanhandschoenen of steken hun handen in de mouwen bij het geven van een stoot.Het snijden van glas, met behulp van een glassnijder komt evenzeer aan bod. Indien het eendeur betreft met een venster in en de sleutel op de binnenzijde van de deur zit, wordtfrequent glas weggesneden ter hoogte van het slot zodat men via de sleutel de deur kanopenen. Het glas kan eveneens uitgesneden worden ter hoogte van de klink om deze teopenen. Een glassnijder wordt bovendien gebruikt om het raam er helemaal uit te snijden.Nadat men binnen is geweest, kunnen de ramen er weer in geplaatst worden met behulp vanmastiek.“ - Dat lukt misschien maar neemt wel wat tijd?Ja, veel tijd, dan moeten de mensen één of twee dagen weg zijn”Als laatste glas-uit-snij-methode worden de zuignappen vermeld. Zuignappen worden op hetraam geplaatst, men snijdt het raam er uit en aan de hand van de zuignappen kan men hetraam er uit halen.

Ten slotte blijkt ook bij het breken of snijden van ramen het materiaal van groot belang te zijn:oude ramen met een houten omlijsting zijn eenvoudiger te trotseren dan ramen vervaardigduit ander materiaal.

7.4.5.4. Openstaande deuren of ramen

Openstaande deuren of ramen vormen een andere techniek/principe om zich een weg tebanen in het huis. Behoorlijk wat inbrekers gaan pas binnen als er ‘iets’ open staat,bijvoorbeeld een deur of een venster. Dit kan eveneens een raam zijn (bijvoorbeeld metvliegenraam) of een dakvenstertje dat meestal nooit gesloten is, zo blijkt uit dedaderverhalen.Ergens binnentreden in iets dat open staat impliceert geen schade maken en gemakzucht:de geringste inspanning wordt geleverd aan de zijde van de dief. Dit fenomeen is zeer sterkseizoengebonden en is vooral de zomer bijzonder succesvol. De onoplettendheid van deinwoners speelt hierbij een belangrijke rol. Veel mensen denken immers dat de inbreker niettot de eerste verdieping geraakt. Een tuinhuis of garage met een goede ladder of anderinbrekersmateriaal is echter niet ver weg: “We gaan ook vaak binnen langs de garage. Veelmensen sluiten hun garage niet en op die manier geraak je soms binnen”. Deze

87

onvoorzichtigheid van de burger brengt de inbreker in de verleiding: “Het raam stond open.Eigenlijk is dat een beetje de fout van de mensen zelf, ze moeten maar hun raam nietopenzetten hé, dan komen de mensen niet in de verleiding.”In vergelijking met vroeger laten de mensen minder hun deur openstaan, hoewel het nogsteeds frequent voorkomt. Een open gekanteld raam is evenmin een moeilijke kwestie: enigehandigheid en een ijzerdraad bieden soelaas voor een respondent. Indien het rolluiken naarbeneden is, kan het handmatig omhoog worden getrokken. Bepaalde, eerder oudere, deurenhebben een raampje waar binnenin een slotje is voorzien. Dit slotje blijkt zeer eenvoudig teomzeilen: “Je hebt zo van die deuren die een venster in het midden hebben. Dat raampjezetten de mensen wel eens open als het warm of zo is. Daar is een klein slotje aan en datraakt zeer vlug en makkelijk open. Dan doe je dat eerst en daar ga je dan tussen met jearmen en probeer je de deur te openen. Schade is er niet veel, als je zo te werk gaat.”

Ook het dakraam wordt een behoorlijk aantal keer vermeld in de gesprekken. Dakraampjesblijken nooit gesloten te zijn en vormen een populaire toegang voor de lenige inbrekers.Aantrekkelijk is dat op dergelijk raampje geen alarm zit.

Sommige individuen maken een sterk onderscheid tussen hun jeugdjaren waarin ze inbrakenen de latere jaren, waarin men stelt meer ervaring te hebben. Vroeger maakten ze frequentgebruik van eigen mankracht, terwijl men later meer ervaring opdoet en eerder specifieketechnieken hanteert: “De eerste inbraken waren wel amateuristisch hoor. Het was een steengooien door het raam en dan wachten tot het licht aanspringt. En als er geen reactie was,dan vlug naar binnen. Maar ja…. we waren zo jong”.

7.4.5.5. Valse sleutels en inklimming

In een tiental interviews werd aandacht besteed aan de kwalificatie ‘valse sleutels’. Hetverwerven van valse sleutels hangt deels samen met het verkrijgen van informatie. Men krijgtsleutels of valse sleutels van familieleden of kennissen die er één stalen of namaakten.Anderzijds kan men ook sleutels laten bijmaken, bijvoorbeeld bij een slotenmaker.Momenteel zijn er veel sleutels in omloop waarvoor een certificaat vereist is indien men ditwil laten kopiëren bij de sleutelmaker. Dit vormt geen prangend probleem gezien men reedsmet een afdruk van een sleutelgat, aan de hand van kauwgom of plasticine, een sleutel kanbijmaken, althans zo beweert men. Toch stelt de meerderheid van de inbrekers dat dergelijkcertificaat de zaak fel bemoeilijkt.In de meeste gevallen waar gebruik werd gemaakt van valse sleutels, was er eensamenwerking. Slechts enkelen houden rekening met het feit dat inbreken met ‘valsesleutels’ een verzwarende omstandigheid is: “Met valse sleutels? Nee, dat deed ik nooit,maar dat wordt geregistreerd. Iedereen die een passe-partout heeft, dat wordt allemaalzorgvuldig opgetekend. Dat is een risico”.

Zeer weinig kwam de verzwarende omstandigheid ‘inklimming’ aan bod: men zoekt een touwof een ladder in het tuinhuis of de garage. Ook hier wordt de onderzoeker er attent opgemaakt dat de onoplettendheid van de burger groot is.

7.4.5.6. Andere technieken

7.4.5.6.1. Op zoek naar de sleutel

Gezien het voorspelbare karakter van de mensen, gaat de inbreker op zoek naar de sleuteldie al dan niet verstopt is. De sleutel is vaak te vinden onder de mat, in de bloempot, bovenop de deurlijst,… Ook indien de sleutel in het sleutelgat steekt, wordt het de diefcomfortabeler gemaakt. Voordelig aan het vinden van de sleutel is niet alleen de eenvoudigeen snelle toegang maar eveneens de uitgang: de inbreker kan op een rustige manier zijn buit

88

transporteren en hoeft geen helse toeren uit te halen indien er betrappinggevaar is: “Als demensen de sleutel er zouden afdoen, dat zou me tegenhouden om niet door het raam tespringen met de TV. De TV zou ik dan laten staan, ik zou dan allemaal voorwerpen nemendie niet zo hinderlijk zijn. Als de sleutel er is, dan neem ik zo veel mogelijk materiaal meewant ik moet niets beklimmen. Dat zouden de mensen moeten doen, de mensen zouden desleutel van de deur moeten nemen”.

7.4.5.6.2. Afschroeven

Veelvuldig worden bepaalde zaken afgeschroefd met behulp van een schroevendraaier,bijvoorbeeld een koepel in een huis of een bedrijf. Zelden blijkt een alarm aanwezig te zijn opdergelijke koepels. Inbrekers vinden het vaak lachwekkend dat dure beveiligingsmaatregelenworden getroffen en men eenvoudig binnen kan door tien schroeven van de koepel los temaken.

7.4.5.6.3. Keldergaten

Een geliefde toegang in de horecazaken en sommige huizen, zijn de keldergaten. Hier zijnwel een aantal praktische consequenties aan verbonden: men moet een compaan met eenklein gestalte meenemen en men dient zich van een lichtbron te voorzien. De kans dat menzich bezeerd is reëel.”Als je langs het keldergat gaat dan hoef je niets kapot te maken. Daarvoor heb je wel eenkleine nodig?- Een kleine?Geen kind hé maar een dunne die erdoor kan”.

7.4.5.6.4. Brandkast

Een slijpmachine en dergelijke wordt meestal gebruikt om een brandkast open te krijgen. Hetgebeurt dat men de brandkast uit het huis weghaalt en op een andere plaats probeert teopenen.

7.4.5.7. Moeilijkheidsgraad

De moeilijkheidsgraad is in veel gevallen doorslaggevend om al dan niet een inbraak teplegen. Het naar binnen gaan als er een raam of deur open staat, is hier een treffendvoorbeeld van. Er zijn respondenten die zeer expliciet een huis kiezen in functie van demoeilijkheidsgraad en hun techniek: ”Als je kijkt naar een huis, dan kijk je naar de systemendie u de beste toegang zullen verschaffen. Je kijkt naar een huis en zal kijken langs waar jeminst technieken moet gebruiken om binnen te gaan”.

Heel wat individuen vertellen dat het vrij eenvoudig is om een diefstal met braak te plegen,onder meer omwille van de onoplettendheid van de mensen:“Het is niet moeilijk om in te breken, de mensen zijn nonchalant hé. Ze leggen gewoon deweg open. Meestal is er een raam of een deur open. Of zit de sleutel onder de bloempot,boven op de rand van de deur of onder de mat…”. De kans dan men niet binnenraakt in eenhuis is voor de meeste dieven onbestaand. Het is wel best mogelijk dat men een drietalpogingen moet ondernemen bij eenzelfde huis. Indien men er niet in slaagt, neemt men eenander huis.Omwille van de lage moeilijkheidsgraad komt men in de verleiding om het opnieuw te doen:”Je hebt ervan geproefd en iedere keer zeiden we: ah, het was toch gemakkelijk om die deurte forceren. We zagen dat het zeer makkelijk is en waarom zouden we het dan niet proberenbij iemand anders? Zo is dat gegaan, we hebben de gewoonte geleerd, we wisten niet waarwe moesten stoppen. Het is makkelijk verdiend natuurlijk.”

89

Het verwerven van informatie, is een vaak voorkomend gespreksonderwerp. Men verzameltniet alleen de nodige tips betreffende de buit of het slachtoffer maar eveneens over detoegangweg: soort slot, code van een alarm, een plan van een winkel of een bedrijf met depunten van beveiliging aangeduid... Als de dief tips krijgt van een ander, kan het gebeurendat een derde iets laat openstaan zodat de toegang vlotter verloopt.

Sommige individuen wijzen op de toenemende aandacht voor preventie. Vooral oudereinbrekers stellen dat het vroeger veel eenvoudiger was om in te breken. Momenteel zijnmensen oplettender, is er een alarm, men heeft niet veel geld in huis,…. Er warenrespondenten die het zeer moeilijk vonden om in te breken; gevoelens zoals stress en angstduiken hier op: “Bah, dat kan makkelijk zijn om in te breken. Er is die vrees ook altijd, er iswel die adrenaline maar ook wel die vrees…”.

7.4.5.8. Trucjes en technieken

Naast de voorwaarden en regels, hanteert de dief ook enkele trucjes of methoden die hemeen optimale toegang verstrekken. We kwamen tot de vaststelling dat de inventiviteit van dedader bijzonder groot kan zijn.

Een techniek die meermaals naar voor kwam, is deze van het aan- of opbellen. Om tevermijden dat men oog in oog komt te staan met het slachtoffer, belt men aan diens deur aan.Als het slachtoffer opendoet, wordt de weg of een andere inlichting gevraagd. Indienniemand opendoet, wordt veelvuldig aangebeld om zichzelf te garanderen dat niemand thuisis. Enkelen zullen zelfs om middernacht aanbellen om zeker te zijn dat niemand thuis is.Onder ‘de aanbellers’ zijn er die zich speciaal kleden opdat het potentiële slachtoffer niet zouvermoeden dat het een inbreker is.Niet alleen aanbellen maar ook opbellen gebeurt als voorbereidende werkzaamheid. Deinlichtingendienst wordt opgebeld of men raadpleegt de Gouden of Witte Gids. Indienniemand de oproep beantwoordt, weet men dat de inwoners niet thuis zijn. Enkelen vindendit een bijzonder risicovolle onderneming omwille van de eenvoudige opsporing door politie.

Het bekleven van een raam vangt niet alleen de brokstukken op, het gebruiken van plakbandis ook geluidsdempend. Als een raam stukgeslagen wordt, kan men zich als inbreker vlugverstoppen, enkele minuten wachten en de inbraak verder zetten. Een andere inventievegeluidsdempende oplossing is de volgende: “Soms moet je een raam stukslaan en dat maaktwel wat lawaai. Maar als je weet dat je een raam moet stukslaan, dan kan je een brommertjemeenemen/gebruiken. Als je het raam dan stukslaat, maak je veel lawaai maar doorbijvoorbeeld even gas te geven met je brommertje… De mensen horen op die manier hetgeluid van het brommertje en niet van het raam dat wordt stukgeslagen.”

Wat veelvuldig gedaan wordt als men binnenkomt, is de creatie van de vluchtroute. Mendringt binnen in een huis en gaat op zoek naar een deur of raam dat open kan. Iemandhanteert volgende truc: “Ik leg iets beneden op de trap dat vrij wankel is en als men op detrap stapt, zal dat vallen. Ik leg dat wel onderaan dat men er niet over uitglijdt of zo… maarintussen heb ik dan de tijd om vlug weg te lopen. Ik leg iets op de trap, schoenen of zo…”Doorgaans hebben deze technieken te maken met de aanwezigheid van personen:1)“Ik heb een vriend die een rare tactiek heeft, iedereen heeft zowel zijn trucjes… Hij komtergens binnen en zet de radio keihard en gaat naar boven. Als hij boven is en plotselingwordt de radio stiller gezet, dan weet hij dat hij moet wegvluchten en dat er iemand in huis is.Ik zou dat nu net niet doen, dat maakt veel lawaai…”2) “Mijn methode was flesjes en blikjes van drank voor de deur gaan zetten. En ik ging dedag erna gaan kijken en als ze er nog stonden en zo wist ik dat er niemand thuis was,anders zouden de mensen dat hebben weggehaald.”

90

In een gesprek met een vrouwelijke gedetineerde werd volgende methode gesuggereerd. Zijbelde aan en vroeg een glas water of een bezoek aan het toilet, dus debewoneraanwezigheid was een voorwaarde. Na een kortstondige observatie, stal ze geld uitde portefeuille, de handtas en de jassen. Na de diefstal bleef zij enige tijd praten met demensen, mochten zij de diefstal opmerken, kon zij mee helpen zoeken: “Ik stond eens bij eenman die 80 euro kwijt was en ik zei dat ik mee wou helpen zoeken. Ik vond het natuurlijk enkreeg als beloning 30 euro”.

Terwijl bijna alle inbrekers niet wensen op te vallen, zijn er enkelen die zeer opvallend tewerk gaan. “Hoe meer men opvalt, hoe minder verdacht men is voor de buurt”; halen zij aan.“We huurden zo een camionnette van Docks en als je normaal doet en niet te opvallend doet,dan gaan de buren ook niet echt reageren”. De meerderheid vindt dat men niet te opvallendmag te werk gaan, het is beter voorzichtig te zijn: nooit voor een raam voorbijlopen of nooithet licht aanleggen tenzij de gordijnen dicht zijn.Over het gebruik van de zaklamp zijn de meningen verdeeld. Enkelen zullen deze nooitgebruiken, anderen opteren voor een creatievere oplossing: “Als ik een zaklamp koop, dankoop ik ook vernis. Ik neem roze en ik schilder het raampje van de zaklamp en als je dieaanlegt, dan zie je niets buiten”.

Andere methodieken die door de respondenten werden opgenoemd, zijn het op voorhanddeponeren van het inbrekersmateriaal in de berm om verdachte gedragingen te vermijden bijpolitiepatrouilles. Het kopen van een spray om de honden op afstand te houden, is eentechniek die veelvuldig wordt toegepast bij drugtransport in wagens om drughonden temisleiden.Om het nalaten van sporen te vermijden, wordt heel wat aandacht besteed aan vinger- envoetafdrukken. Bij het uitsnijden van ramen, dient men zorgvuldig te werk te gaan opdat ergeen bloeddruppels op het raam terecht komen. In de meeste gevallen zal menhandschoenen dragen. In een enkel geval stelde iemand een brandblusapparaat leeg tespuiten om de sporen te wissen. Het verbranden van kledij zorgt eveneens voor hetverwijderen van bewijsmateriaal. Ook afdrukken van schoenen leveren bewijsmateriaal voorde politie of het gerechtelijk onderzoek.

Een inbreker zelf kan ook steeds proberen niets wanordelijk achter te laten en geen schadeaan te richten. Dergelijke voorwaarde is er niet alleen vanuit principieel oogpunt, maarevenzeer om de tijd op ontdekking te verlengen. Indien het slachtoffer pas laat opmerkt dater iets gestolen is, is de kans groot dat men als dader kan ontkomen en de goederen kwijt is.Indien de politie een buurtonderzoek uitvoert een week na de feiten, is het risico groot dat erslechte of geen informatie meer wordt ingewonnen.

7.4.6. De kledij

Doorgaans wordt ‘gewone’ kledij bij een inbraak gedragen: ‘gewoon’ impliceert een sportievebroek, een training, een jeans,… De respondenten die ‘gewoon’ antwoordden, vonden heteen bizarre vraag als de onderzoeker informeerde naar de inbrekerskledij. Sommigen stellendat het dragen van ‘ongewone’ kledij eerder van toepassing is bij gewapende overvallen:“Dat is een totaal ander dimensie hé, van die speciale kleren aantrekken. Dat is eerder ietsvoor overvallen en zo, dat vind ik té crimineel. Ik doe dat allemaal niet”. Een druggebruikergaf aan dat als men verslaafd is, een inbraak nauwelijks wordt voorbereid, laat staan datmen aparte kledij zou aandoen.

Indien men speciale kledij draagt, betreft het sombere en/of donkere kledij. Dit is in demeeste gevallen zwart, dus vooral geen opvallende kledij. Er zijn personen die zeer nettekledij dragen, onder meer een kostuum. Op die manier is men minder verdacht voor deburen: “Ik draag speciale kledij, ik ben gekleed in een kostuum. Ik heb klassieke schoenendaar onder. Ik wil presentabel zijn. Enfin, ik ben altijd wel presentabel maar… Als je iemand

91

alleen ziet lopen met sportschoenen zoals ik nu aanheb en een training, dan is dat veelverdachter voor de mensen want ze gaan zich vragen stellen en misschien wel de politiebellen.”

Enkelen leggen een verband met de leeftijd: als men jong was, stond men niet zozeer stil bijkledij: “Gewoon normale kledij. Een jeans, we deden zelfs geen handschoenen aan. Wewaren jong hé en daar hielden we dan allemaal geen rekening mee. Maar nu, als jemeerderjarig bent, moet je daar wel allemaal op letten…”

Een paar oude schoenen, schoenen die een maat te groot zijn of schoenen met plastiekzakken eromheen zijn voorzorgmaatregelen die getroffen worden om voetafdrukken tevermijden. Frequent worden sportschoenen gedragen om vlug weg te lopen als er gevaardreigt. Ook handschoenen worden vaak gedragen. Een muts wordt niet zozeer gedragen. Ditis eerder voor een gewapende overval, aldus de geïnterviewden.

Enkelingen stellen zich zeer goed te vermommen, bijvoorbeeld hoge schoenen, een bredetrui, proppen in de mond steken,… opdat men helemaal onherkenbaar wordt. Anderen zullenenkel de kledij aantrekken als ze in het huis zijn. Iemand brak in, dicht bij de plaats waar menwerken aan het uitvoeren was van Belgacom. Deze persoon kleedde zich in een Belgacomuitrusting.

7.4.7. Samen of alleen plegen

37,25% 37,25%

19,61%

5,88%

0,00%

20,00%

40,00%

60,00%

80,00%

100,00%

1

Samen

Soms samen, soms alleen

Alleen

Missing value

Figuur 8 : Samen of alleen plegen

Een behoorlijk aantal inbrekers, circa 37%, gaat samen op pad. Dit wil zeggen dat zij metverschillende personen een inbraak plegen. ‘Meerderen’ impliceert in de meeste gevalleneen 2-tal of een 3 à 4-tal personen. Aantallen zoals vijf, zes, zeven, twaalf en twintig wordtzelden aangehaald. Indien er met 12 of 20 personen op stap wordt gegaan, betreft dit eerdereen bendevorming, waarbij een opsplitsing gebeurt in kleine groepjes om in te breken: “Zeopereerden op een gelijkaardige wijze in verschillende plaatsen (bijvoorbeeld Luik en Brussel)en na de inbraak werd de buit verdeeld onder twaalf personen”.Het fenomeen van rondtrekkende daders kwam slechts bij twee personen ter sprake.Bovendien ontkende één persoon zijn betrokkenheid in de dadergroep. Op basis van dezetwee verhalen kunnen moeilijk uitspraken geformuleerd worden. Het staat wel vast dat ditpersonen betroffen die in België geld stalen om dit op te sturen naar hun thuisland.

92

De samenwerking gebeurt in de meeste gevallen met kennissen, familie of vrienden.Sommige inbrekers evolueren: ze breken eerst met meerdere samen in, om later alleen hunslag te slaan. Het hoeft niet zo te zijn dat men altijd samen op pad gaat, het kan afwisselendgebeuren ook (eens samen, eens alleen). De redenen om het één te prefereren op het anderworden uitvoerig toegelicht.In eerste instantie is de snelheid en efficiëntie van doorslaggevend, en vooral praktisch,belang. Indien met meerderen wordt ingebroken, is de controle over het gebeuren veel groter.Mochten er kapers op de kust zijn, is de kans groot dat één van de inbrekers dit heeftopgemerkt. De aard van de buit speelt ook een belangrijke rol. Stel dat men een kasteelwenst leeg te roven, is men genoodzaakt om met meerderen te zijn. Tevens kan een huisveel sneller doorzocht worden: “Omdat het veel vlugger gaat om het huis te doorzoeken. Eenhuis dat alleen staat, daarvoor heb je twee uren nodig en wij gaan naar binnen, doorzoekenhet huis en na 30 minuten hebben we het hele huis doorzocht en vertrekken we weer”. Erzijn respondenten die aangeven liever alleen in te breken maar omwille van de praktischevoordelen iemand meenemen. Een tweede persoon wijst op het belang van een tweedeopinie. Deze kompaan kent misschien beter de buurt of heeft een betere kennis overalarmsystemen.

Nadelig aan het samen plegen van feiten, is het delen van de buit. Op voorhand wordtafgesproken hoe de verdeling van de buit verloopt. Doorgaans wordt deze op een gelijkemanier verdeeld onder het aantal deelnemers. Gezien een inbraak volgens de respondentengeen al te hoge opbrengst oplevert, is het delen van de buit bijzonder nadelig. Ook dient menzijn medekompanen te vertrouwen. De kans is reëel dat één van de partners een deel vande buit voor zichzelf houdt. Net omwille van die schrale opbrengst, worden zoveel feitengepleegd. Iemand stelt: “Met maximum drie man gaan we op pad. Maar er valt niet te veelmeer verdienen aan een inbraak als je met meer bent”. Het tweede nadeel is de mogelijkheidom verlinkt te worden. Het vertrouwen tussen partners is essentieel, ook na de inbraak. Steldat men gepakt wordt door politie, moet men elkaars medeplichtigheid verzwijgen. Hetprincipe ‘horen, zien en zwijgen’ staat centraal, dat echter niet altijd zorgvuldig wordtnageleefd. Een aantal stelt dat ze verlinkt waren door anderen en dit de reden vormt van hungevangenisstraf: “Meestal alleen of maximum met 2. Als het echt een heel groot risico is, danga ik alleen. Maar drie of vier mensen, dat is te veel hoor. Want er zitten daar altijd gastentussen die dom doen of die teveel spreken tegen hun vrienden over de zaken. Dat hebbenveel mensen, dat probleem.- Welk probleem?Ah, dat ze ‘stoefen’ met hun daden hé. Je mag niet veel mensen vertrouwen in het leven, datheb ik geleerd.”

Een samenwerking impliceert een taakverdeling onder de verschillende partners. Er wordenverschillende taken gecreëerd om de inbraak zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. Enkelebelangrijke taken zijn: chauffeur, op de uitkijk staan, heler, tipgever, sporen wissen….Dikwijls zijn de taken zeer specifiek; partner A neemt bijvoorbeeld de woonkamer, partner Bde keuken of partner A zoekt goud, partner B zoekt geld,… Een taakverdeling is in demeeste gevallen reeds van bij de voorbereiding aanwezig, zeker als er sprake is van eenplanning: bijvoorbeeld partner A observeert op maandag het huis, partner B op dinsdagenzoverder. Dergelijke taakverdeling is niet altijd aan de orde: “Nee, er zijn geenverschillende taken, mocht iemand de deur opendoen, dan heb je nog wel wat tijd om telopen en te vertrekken. Iedereen arriveert en iedereen neemt een plaats van het huis om tedoorzoeken. Het is belangrijk en het moet vlug gaan…”.

Het partnerschap impliceert evenzeer een nauwe betrokkenheid met de heler. Er kunnendiverse samenwerkingsverbanden ontstaan met de afzetmarkt: “Ze gaan met drie of vier oppad, dan gaan ze de auto’s aan persoon X verkopen, de zware uurwerken aan die persoon.Ze hebben andere helers ook, dus ze weten perfect bij wie ze terecht kunnen. Ze gaan

93

iedere dag op pad, behalve de zaterdag en de zondag”. Om de samenwerking tussen deverschillende partners vlot te laten verlopen, wordt veelvuldig gebruik gemaakt vanhulpmiddelen zoals een walkie talkie, een GSM, een scanner (cfr. gewapende overval),…Omtrent het GSM-verkeer zijn de meningen verdeeld omdat men zich bewust is van detraceerbaarheid door politie.

Veel respondenten hebben contact met andere inbrekers, zowel binnen als buiten degevangenis, ook om nieuwe feiten te plannen. In de gevangenis worden immers frequentplannen gesmeed tussen gedetineerden. Alhoewel ze dit meestal willen, lijkt het voor degedetineerde zeer moeilijk om van deze contacten af te raken: “Ik heb veel te veel contacten.Overal waar ik loop, kom ik mensen tegen en dat is echt niet goed hoor.” Niet alleen tusseninbrekers zijn er nauwe banden, ook met andere vormen van criminaliteit wordt ersamengewerkt: bijvoorbeeld drugshandel, autozwendel, prostitutie,… We konden ons nietvan de indruk ontdoen dat het milieu bestaat uit allerhande verschillende vormen vancriminaliteit. Bovendien is er een duidelijk verband tussen het soort feit en de noodzaak omsamen te werken. Bij een gewapende overval of een winkeldiefstal is een coöperatie tussenverschillende personen een must.

Bij het nemen van de beslissing om alleen in te breken, wordt vaak een afweging gemaaktover wat de beste oplossing is gezien de omstandigheden. Een paar inbrekers stellendoelbewust alleen in te breken. Deze zijn vaak argwanend ten opzichte van de anderen.Alleen inbreken impliceert het reduceren van andermans fouten: “Als we met meerdereninbreken, zal er altijd iemand zijn die stomme dingen doet…”. Het verkleinen van de kans datmen verlinkt wordt, is eveneens aan de orde. Tevens valt het minder op als men alleen oppad is. Men heeft er de controle over: “Er is minder geluid als je alleen bent, er is niemanddie het ziet. Als je met meerderen bent, is er altijd wel een kans dat de buurman je ziet, of zepraten te veel… of ze praten te hard. Het is beter alleen in te breken”.Een tweede reden om alleen in te breken is de strafmaat. Het plegen van een diefstal inbende wordt zwaarder bestraft: “Omdat het een associatie, een bende is van boeven endaarnaast zijn er ook nog enkele nadelen. Er zijn meer risico’s.”Het nadeel van alleen te stelen is het voordeel om feiten samen te plegen; in het bijzonderde betere efficiëntie, de praktische aspecten en de hogere controle die men heeft. Iemandstelt dat het beter is alleen te gaan als men informatie heeft gekregen. Een laatsterespondent suggereert dat het eigenaardig is als men alleen op pad gaat: “Alleen op padgaan? Het is toch normaal dat je niet alleen gaat. We gaan met 2 à 3 man”.

7.4.8. Informatie

In het inbrekercircuit kan er behoorlijk wat informatie ingewonnen worden over de buit (geld,goud, schilderijen, antiek, aandelen), de toegang, de brandkast, de omstandigheden, dealarmcode, de vluchtwegen, de politiepatrouilles of hoe een alarm technisch functioneert: “Ikheb een vriend die alarminstallaties gaat plaatsen. Die zegt me dan verschillende dingen endie geeft tips: dat doe je beter zo, dat is een te groot risico …”.

94

Nee; 27,45%

Soms; 31,37%

Missing value;23,53% Ja; 17,65%

Figuur 9 : Het krijgen van 'tips' van anderen

Ofwel verwerft men informatie van anderen (de zogenaamde ‘tips’), ofwel verzamelt men zelfinformatie door het treffen van een goede voorbereiding. Bijna 18% stelt informatie te krijgenvan anderen, circa 31% geeft aan dat dit soms het geval is, terwijl ongeveer 27% aanhaaltdat dit niet zo is. Men krijgt ‘tips’ van familie, vrienden of kennissen, (ex)-werknemers of uithet milieu waar men gekend is als inbreker. Bepaalde tipgevers nemen actief deel aan deinbraak door bijvoorbeeld een raam op de pleegplaats open te zetten. Het gebeurt ook dathelers informatie doorgeven want zij zijn meestal goed op de hoogte over de waarde van debuit.

Als men zelf informatie verwerft, kan dit door observatie en het verzamelen van allerhandetechnische informatie: “Als ik een rijke ga zoeken die veel juwelen en veel schilderijen heeft,dan breng ik mezelf op de hoogte van de alarmen. Of als het alarm voor mij staat, dan kijk ikeven en vraag ik bepaalde referenties bij de alarmwinkel, wat uitleg, de technische fiches…En dan weet je, ah zo werkt dat en… maar dat is een reflexief werk… dus dat is echt welgoed beraamd: men weet dat er een alarm is en wat voor alarm er is, dat is echt specifiek…dat zijn geen kleine inbraken meer…”

Het doorgeven van informatie over bedrijven gebeurt voornamelijk door werknemers of ex-werknemers, blijkt uit de daderverhalen. De tipgevers delen mee in de buit. Soms wekt hetverbazing over welke zaken inbrekers op de hoogte zijn: “We gingen vooral in die bedrijveninbreken omdat zij verzekerd zijn. Zo weet ik bijvoorbeeld dat er bij Shell (het tankstation)altijd 100000 frank in de kluis ligt want ze zijn maximum voor dat bedrag verzekerd. Datkrijgen ze terug van de verzekering. Die bedrijven zijn verzekerd en je doet daar niemandpersoonlijk kwaad mee”.

Ook inbreken in een woning kan gebeuren op basis van een tip. Enkelingen geven aan dateen inbraak op basis van informatie beter is, gezien de zekerheid van de buit. Dit is tevenshet voordeel indien informatie verworven wordt. Het nadeel is het risico en het (blind)vertrouwen dat men dient te hebben in de tipgever: “Nee, ik ga nooit in op tips. Die tips, jekan dan zowel al direct naar hier komen72.” De tipgever kan niet alleen verkeerde informatiedoorgeven maar evenzeer de dief verlinken bij de politie. Bovendien is het nadelig dat deinformatieverstrekker meestal 25% van de buit wil, wat een groot aandeel is van de winst.

72 De respondent bedoelt de gevangenis

95

Als laatste minpunt wordt de groeiende concurrentie aangekaart waardoor de kans op eenslechte of verkeerde tip groter wordt.

Indien men getipt is, zullen meerdere pogingen ondernomen worden, omwille van dezekerheid aan buit. Een enkeling redeneert dat als er informatie is, er hoogstwaarschijnlijkwel een grote buit is. Er is eveneens een evenredige relatie tussen aantal partners en de buit:“Hoe groter het aantal partners, hoe groter de buit”.

7.4.9. Een aantal specifieke aspecten te maken met de inbraak

7.4.9.1. Een huis of meerdere huizen?

Gezien iedereen zich schuldig maakte aan meer dan één inbraak, werd de vraag gesteld ofer meerdere feiten op één avond werden gepleegd. Bepaalde respondenten pleegdenmeerdere feiten op één avond, pleegden één feit per avond of pleegden meerdere feiten opéén week. Enkele bevraagden voelden zich enigszins geïrriteerd bij het stellen van dezevraag: “Mevrouw; ik hou daar geen boekhouding van bij hoor!”. Onder de geïnterviewdenwaren er personen die diefstallen pleegden gedurende een zeer lange periode, bijvoorbeeldéén inbraak per week, gedurende veertig jaar lang.

Wat betreft het precieze aantal huizen is 2 à 3, soms 4 huizen per dag/nacht een gemiddelde.Sommigen maakten zich zelfs schuldig aan 6 of 7 inbraken per nacht. De opbrengst is vandoorslaggevend belang. Indien een ‘schat’ (iets van grote waarde) wordt gevonden dievoldoende groot is, is het mogelijk dat de taak erop zit voor enkele uren, dagen of weken. Ditis echter zelden tot nooit het geval. Enkelen stelen tot ze een bepaalde som hebben: “Ikprobeer altijd ongeveer 250 euro binnen te halen. Eens ik begonnen ben en op tocht ben,blijf ik gefocust en ga ik door tot ik 250 euro heb. Dus vaak zijn dit meerdere bedrijven in mijngeval.” Of men steelt tot men een voldoende dosis drugs kan kopen: “Soms neem ikmeerdere huizen, tot je het geld hebt om je ‘dings’ te gaan halen.”

Indien er veelvuldig gestolen wordt op één dag, is dit meestal in dezelfde buurt. Eenverplaatsingseffect van 20 kilometer om een nieuw huis te kiezen, vindt nauwelijks plaats.Sommigen bedachten een soort van systeem, bijvoorbeeld om de vijf meter een huisuitkiezen om in te breken.Indien er gestolen wordt op basis van informatie, beperkt de dief zich tot het huis waar hijinformatie over kreeg. Als er gestolen wordt op aanvraag (dat wil zeggen de buit werdbesteld), zal men zoeken tot men de buit vindt.

7.4.9.2. Welk huis kies je? Wat is de favoriete plaats?

In het luik rond moraliteit ten aanzien van het slachtoffer kwam naar voor dat de daderdoorgaans een morele code hanteert over wie getroffen mag worden door een inbraak.Daarenboven spelen uiterlijke kenmerken een belangrijke rol in het beslissingsproces vaneen huis: bepaalde tekenen van rijkdom, het afgelegen karakter van een huis, welkebeveiligingsmaatregelen er zijn,… Tekenen van rijkdom zijn bijvoorbeeld de kledij van deslachtoffers of de wagen maar eveneens de materialen waaruit een huis is vervaardigd:“Als ik een frituur wil doen in een stad of ik neem een goede villa, dan is de keuze vluggemaakt… dan doe ik de villa hoor”. Anderen pikken er willekeurig een huis uit of selectereneen huis waarbij van voorgaande factoren geen sprake is: “Ik heb geleerd: ‘hoe viezer dehuizen, hoe meer geld je er vindt’ ”.

96

Sommigen geven aan dat vooral de rijke of residentiële buurten het doelwit zijn. Anderenstellen dergelijke buurten helemaal niet op te zoeken. Een nieuwbouw is goed beveiligd, luidthet, doch beweert men dat de rijken hun geld geïnvesteerd hebben in hun huis (en er nietmeer veel te vinden zal zijn). Zowel de moeilijkheidsgraad als het verwerven van informatiespelen evenzeer een rol.

Inbrekers in winkels vertellen dat het beter is op het einde van de week te stelen, gezien erop dat moment meer cash geld aanwezig is. Personen die een praktijk thuis hebben,bijvoorbeeld advocaten, notarissen, dokters,…, zijn een favoriet doelwit voor de eerderkieskeurige inbreker: Een ‘pientere’ inbreker vertelt dat deze kieskeurigheid niet alleen veelopbrengt, maar dat diegenen die zwart geld hebben dit niet kunnen aangeven aan de politie:“En ik denk altijd: als iemand veel cash geld in huis heeft, dan is het zeker zwart geld.”Als er ingebroken wordt in dergelijke praktijk, is het bureau de meest doorzochte plaats.

43,1%

2,0% 2,0% 2,0% 2,0%

9,8%11,8%13,7%25,5%

31,4%

0,0%

20,0%

40,0%

60,0%

80,0%

100,0%

Miss

ingva

lue

slaap

kamer

Salon

bure

au

badk

amer

Keuke

n

over

al

onde

r hetbed

plafon

d(tra

p)

gara

ge

Figuur 10: Populaire plaats om de buit te vinden

“Direct de slaapkamer, dat is de ‘place to be’. Daar verzamelen de mensen hun geld.”

De favoriete plaats van de inbreker is de slaapkamer (circa 31%), daarna het salon (25%),het bureau (bijna 14%), de badkamer (ongeveer 11%) en de keuken (circa 10%). Op dezeplaatsen zoekt men zowel geld, waardepapieren, juwelen als andere kostbare voorwerpen.“In de slaapkamer, in de kleerkast, het nachtkastje, het is een gewoonte: de mensen denkendat als de dieven zouden binnenkomen, het best is om direct hun bezittingen bij te hebben.Het is een gewoonte van de mensen om ze op de gewone plaatsen te leggen.”Afhankelijk van het soort buit, doorzoekt men systematisch een aantal plaatsen: bijvoorbeeldde TV zoekt men in het salon. Bepaalde kamers worden zelden tot nooit bezocht, geeftiemand aan: “De kinderkamer niet, daar tref je de mensen in het diepste…”.

Het inventieve karakter van de mensen lijkt zeer groot te zijn, echter ook bijzondervoorspelbaar. Het verstoppen van geld of waardevolle objecten gebeurt op die plaatsen waarmen het verwacht: “… de mensen zijn niet echt inventief om hun geld ergens teverstoppen…”. Vooral ouderen worden ervan verdacht hun geld niet naar de bank tebrengen en op allerlei bizarre plaatsen te leggen. Ook personen uit de Ardennen vertrouwen

97

de bank niet, volgens de inbrekers. Ze brengen nauwelijks geld naar de bank, wat hen eenaantrekkelijk doelwit maakt.Het doorsnuffelen van allerhande potten, vazen, lades, kasten, kledij… is de taak van de dief.Indien er ’s nachts wordt ingebroken, is de kans groot dat zowel de sleutels als deportefeuille worden aangetroffen in het salon. Een aantal respondenten, vaak personen diesamen plegen, werken zeer systematisch: eerst de badkamer, daarna het salon,…Dergelijke planmatige aanpak heeft te maken met de plaats waar men verwacht iets tevinden. Deze methode maakte men zich eigen door de ervaring. Sommige respondentenverkennen eerst het huis, anderen bereiden eerst een vluchtroute voor (een raam of deuropenzetten) en nog anderen doen de gordijnen dicht. Het creëren van een vluchtroute ofuitgang is essentieel om enerzijds snel weg te geraken en anderzijds om de buit mee tenemen. Bijvoorbeeld het meenemen van een TV moet gebeuren door een venster of deurwaarbij zo weinig mogelijk schade wordt aangericht.

7.4.9.3. Hoeveel tijd brengt men door in het huis?

De maximum tijd die men spendeert aan het doorzoeken van een huis is 15 minuten. Naastsnelheid is consequent doorzoeken een must: “We zijn zo een vijf à zes minuten binnen.Neem maximum 10 minuten. Het is zoals een vlieg hé; vlug binnen en buiten…”.Zoals uit bovenstaand citaat blijkt, kan dit veel sneller gebeuren dan 15 minuten: 5 à 10minuten of maximum 10 minuten. Evenzeer wordt 20, 30, 45, 60 minuten als maximumaangehaald. Enkelen maken er een rekensom van: “De vrouw vertrekt met de kinderen naarschool voor 25 minuten, dan hebben we 20 minuten de tijd”. Een paar respondenten wensenhier niet op te antwoorden.

Het tempo om een huis te doorsnuffelen, is afhankelijk van verschillende zaken: de groottevan het huis, de informatie die men kreeg, het soort buit (goud is moeilijker te vinden daneen TV), de efficiëntie van de dief, het aantal inbrekers, de aanwezigheid van deinwoners, …: “10 minuten, een kwartier. Als er geen personen in het huis zijn, kan dat algauw eens een half uur of zo worden…”. Bepaalde personen spenderen veel tijd in het huis:ze drinken of eten iets of bekvechten over wat ze zouden meenemen. Indien het huis leeg isof als de slachtoffers op vakantie zijn, kan de inbraak langere tijd in beslag nemen.

7.4.9.4. De periode

Indien de inbreker niet zo gehaast is als de ‘doorsnee’-dief (en langere tijd doorbrengt in hethuis) heeft hij het vermoeden dat de inwoners op vakantie zijn. Aan de hand van volgendeopgesomde kenmerken komt de inbreker tot deze conclusie: een volle brievenbus (indien zeleeggemaakt wordt door buren, dient men extra voorzichtig te zijn), neergelaten rolluiken, nameermaals te observeren komt niemand thuis of brandt het licht niet, aantal boodschappenop het antwoordapparaat, boodschap nagelaten door de inwoners op het antwoordapparaat(“we zijn op vakantie, ..!”), zaken die dicht getimmerd zijn, afgesloten water en stroom, naveelvuldig op te bellen bij sneeuw zijn er geen sporen,…

De favoriete seizoenen om in te breken zijn zomer en winter. In de winter is het zeer vroegdonker; men kan onopgemerkt te werk gaan enerzijds en anderzijds is men op de hoogte alser iemand thuis is (bijvoorbeeld het licht dat aan is): “Ja, de winter is een goed seizoen wanthet wordt heel vroeg donker. De mensen die om 6 à 7 uur thuiskomen en als er nog geenlicht is rond 8 uur dan weet je dat er nog niemand thuis is hé.”

De zomer is interessant omdat de mensen onvoorzichtiger zijn, ze laten deuren en venstersfrequent open staan: “Ik zal het eerlijk zeggen, als ik inbrak, brak ik veel meer in de zomer indan in de winter. Waarom? De mensen zijn onvoorzichtig, ze vergeten heel veel zaken. Ze

98

vergeten hun dingen te sluiten, hun garage, er is altijd een deur open, ook het vliegenraamblijft inzitten…”

Naast de zomer of de winter, zijn ook vakanties en weekends een favoriet tijdstip om in tebreken. Bepaalde periodes, zoals die van de feestdagen (voornamelijk Kerstmis enNieuwjaar) zijn zeer interessant, vanuit de veronderstelling dat iedereen cash geld in huisheeft. Bovendien zijn er veel mensen dan weinig mensen thuis. Dit is ook het geval op hetmoment voordat men op reis vertrekt. Inbrekers dienen echter op zijn hoede te zijn voorvreemde munten want deze zijn meestal genummerd.

Een aantal inbrekers halen aan geen favoriet seizoen te hebben omwille van de prangendegeldnood: “De zomer, de winter, de lente,…? Er is geen moment voor dat”

7.4.9.5. Het tijdstip

68,6%

49,0%

17,6%

7,8% 7,8%

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

in de nacht

overdag

in de avond

in de morgen

Missing value

Figuur 11 : Beste tijdstip om in te breken

Uit de figuur komt duidelijk naar voor dat de meerderheid verkiest om in de nacht in tebreken. ‘s Nachts inbreken reduceert de kans dat men gezien of gepakt wordt door inwoners,buren of politie: “En overdag is dat anders: mensen kunnen je zien. Ze kennen je niet en zevragen zich vlugger af wie daar is en wat die komt doen.” Indien men moet vluchten, is hetbeter ’s nachts weg te rennen dan overdag. Er is echter een zeer zwaar risico aanverbonden: de kans op betrapping door de inwoners is immers reëel. Men verkiest ombinnen te gaan tussen 1 en 4 à 5 uur in de nacht. Het gebruik van een zaklamp isaangewezen.

Omwille van aangehaald risico, verkiezen een behoorlijk aantal bevraagden overdag(49,02%) een diefstal met braak te plegen. Opmerkelijk is dat men er doorgaans nogal watopmerkingen op nahoudt aangaande het tijdstip: in de morgen is meestal niemand thuis wantmen is gaan werken. Zowel op het middaguur als na 15h30 is er een reëel risico dat deinwoners aanwezig zijn in het huis.

99

Een voordeel van het inbreken overdag is de kleinschalige aandacht van mensen overdag inde plaats van ’s nachts: ”Het is beter overdag te gaan want dan valt het minder op. Zeker alsje gewone kledij draagt, er denkt niemand aan een inbraak.”

Afhankelijk van het soort huis, is het mogelijk dat afwisselend te werk wordt gegaan: ‘snachts of overdag. Een diefstal met braak in een bedrijf vindt meestal plaats ’s nachts:“Een rijwoning zal ik niet overdag nemen want daar zien te veel mensen je maar als het eenalleenstaand huis betreft, daar kan je gerust overdag inbreken want het staat toch alleen.”

7.4.10. De buit

Het stelen van waardevolle voorwerpen of geld is het doel van de inbraak. De meest geliefdebuit is geld, door circa 94% aangehaald. Dit hoeft niet noodzakelijk zeer veel geld te zijn,enkele briefjes uit een portefeuille of handtas volstaan.

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

80,0%

90,0%

100,0%

1

geld

juwelen/goud

video/dvd/tv/hifi

laptop/PC

fototoestel/camera

schilderij/antiek

wapens

toestellen/machines

auto

aandelen/waardevolle papieren

sigaretten

gsm

alcohol

Figuur 12 : Favoriete buit

In tweede instantie worden overwegend goud en/of juwelen gestolen en in derde instantieallerhande elektrische apparatuur zoals hifi, video (materiaal, consoles, spelletjes), Dvd-speler en TV. Ook Pc's (en benodigdheden bijvoorbeeld printer) en draagbare PC’s wordengestolen, net zoals camera’s en fototoestellen (digitaal). Wat nog gestolen wordt, zijnschilderijen, antiek allerhande, wapens (oude en nieuwe), aandelen en anderewaardepapieren, toestellen en machines (hoge drukreiniger, gereedschap,antwoordapparaat, versterkers, mengpanelen,…), auto, Gsm's, sigaretten, alcohol, kledij, ….

Het stelen op vraag, al dan niet op basis van ‘tips’, komt herhaaldelijk voor. Op basis vaninformatie steelt men specifieke zaken. Het gebeurt dat een lijst gegeven wordt met de testelen voorwerpen. Het voordeel aan het stelen op aanvraag, is de zekerheid van deafzetmarkt. Iemand vertelde dat hij ‘leerde’ van een antiquair waardevol van waardeloosantiek te onderscheiden.

100

Het stelen van antiek, vaak op aanvraag, is een delicate aangelegenheid gezien alleszorgvuldig dient ingepakt te worden: als een vaas breekt, is deze niets meer waard. Hetinpakken van antiek is daarenboven een bijzonder tijdrovende aangelegenheid.

Geld, juwelen en goud zijn de favoriete buit. Het is niet alleen vrij licht qua gewicht maarbrengt eveneens het meest geld op. Een aantal gouddieven gaven aan dat het serienummereen probleem vormt. Niettemin is de meerderheid hier niet door af te schrikken en laten zij ditomsmelten. Indien elektrische apparaten van een merk zijn, brengt dit meer op. Hetserienummer op dergelijke toestellen is voor sommigen afschrikkend, voor anderen helemaalniet: “Computers met een serienummers… dat is in elk geval altijd opspoorbaar dus ja… endie Dvd's wat kost dat nog nu? Dat zijn veel risico’s voor bijna niets hé”. Het verkopen vanGsm's is pas winstgevend indien het toestellen zijn van het laatste type.

Niet alleen worden goederen doorverkocht, soms dienen ze voor ‘eigen gebruik’:“Ik brak eens in een café in en daar lag allerlei materiaal voor de café. Daar lag tapis-plain,behangpapier en zo… en dat heb ik gestolen. Ik heb dat in mijn eigen huis gelegd engehangen”.

Personen die geconfronteerd worden met een verslavingsproblematiek zullen geenzorgvuldig zoekproces doorlopen. Zij zoeken meestal iets, eender wat, van waarde: ”Ik zochtiets van waarde, ik zocht naar de zaken die waardevol waren. En dat ging ik verkopen endan vlug mijn dealer zoeken…”. Doorgaans ondernemen verslaafden geen schattenjachtmaar stelen ze tot ze genoeg hebben om een dosis te kopen. Terwijl ze stelen, rekenen zijde buit om in aantal gram drugs.

De opbrengst van een inbraak is afhankelijk van verschillende factoren. Enerzijds het aantalpartners betrokken in een inbraak. Meer beveiliging, anderzijds, verhoogt demoeilijkheidsgraad, bijvoorbeeld een alarm of bepaalde vormen van security in bedrijven.Bovendien worden meer mensen aangemoedigd om geld naar de bank te brengen.Voornamelijk oudere respondenten halen aan dat het ‘zeer slechte tijden’ zijn voor eeninbraak omwille van voorgaande redenen. Een inbraak brengt volgens hen veel minder opdan vroeger. Dit was de oorzaak bij een overvaller om overvallen gewapenderhand te plegen,maar deze stelt dat het evenmin opbrengt: “Isabel, zeg nu eens eerlijk zo een inbraak, watbrengt dat op? Toch niets, zelfs een overval brengt bijna niets op.Het is heel triestig gesteld tegenwoordig. Het is maximum 800000 frank dat je nog kanvinden. De banken en de post hebben niet veel meer in huis want ze mogen dat niet meervan de verzekering.- Is dit het risico niet meer waard?Voor 10.000 euro vijf jaar in de gevangenis zitten? Nee, dat is niet meer voor mij. Je hoortmensen het vaak zeggen: het zijn niet meer de ‘good old days’ hoor. Het brengt echt nietveel meer op tegenwoordig.”

Gezien veel kostbare zaken onder de prijs worden verkocht, is het afzetten van de productensoms moeilijk. Indien men een diefstal met braak pleegt, dient er vooraf een garantie te zijnvan de verkoopbaarheid van het product: “Een video en een TV, dat brengt niet veel meer opmaar vroeger… een videocamera, dat was al veel geld. Zelfs goud, toen was het veelinteressanter om goud te verkopen, dan nu. Nu is het interessant als je een kilo goud hebt,geen 200 gram”.

Het gestolen voorwerp mag niet te zwaar zijn. Dit is immers erg opvallend maar het kaneveneens een moeilijkheid impliceren aangaande het transport. Indien men zich verplaatstmet de wagen of de verhuiswagen, kan men meerdere zware zaken meenemen. Als men tevoet of met de fiets is, wordt de buit in een rug- of sportzak gestopt. Het stelen van zwarevoorwerpen is voordelig als verschillende partners betrokken zijn bij de inbraak: “Als het niette heet en niet te zwaar is”, dan neem je het mee”.

101

De snelheid waarmee de goederen verkocht wordt, is fundamenteel. Zelden zullen gestolengoederen vijf dagen na de feiten aangetroffen worden bij de inbreker, tenzij het voor eigengebruik is. Inbrekers reduceren dus de kans dat ze gevat worden in het bezit van de gestolengoederen door de politie. Een paar respondenten huurden een garagebox waarin allesgestapeld werd tot iemand dit afhaalde.

Een inbraak levert maximum 5000 euro op. Iemand die alle dagen op pad ging, stelde dat hijgemiddeld 3 à 4000 euro op een dag had. Men stelt dat het zo bijzonder aangenaam isaangezien men enkele dagen niet meer hoeft in te brekenNiettemin blijkt ‘groot’ een relatief begrip; “Ik sloeg wel eens een grote buit en dat wasbijvoorbeeld 3000 euro, wat ik daarmee doe? Ik koop daar wat speed mee, geef een deelaan mijn kompaan-krakers”.

Afhankelijk van de leeftijd en naarmate er meer gewenning is aan het geld, worden hogereeisen gesteld wat betreft de buit. Bovendien worden bepaalde vormen van crimineel gedragmet elkaar vergeleken en wordt er een afweging gemaakt wat de meest winstgevendeonderneming zou zijn: “Dat stelen van autoradio’s, dat is echt belachelijk hoor. In bedrijvendaar ligt tenminste veel geld maar die radio’s dat kan je dan verkopen voor zo weinig geld enwat ben je daar nu mee? Dergelijke diefstallen, dat is echt wel voor drugs te kopen hoor. Datkan toch niet anders? In een bedrijf raapten we eens 600000 Belgische frank, dan hoefdenwe voor een tijdje niet meer in te breken”.

Het gebeurt dat respondenten met lege handen naar huis terugkeren, zeker zij die gerichtbepaalde waardevolle voorwerpen zoeken, kunnen ontgoocheld zijn: “Je gaat binnen, schuifopen en er zat niets in. Dat is heel de nacht werken, zweten en het is dan voor niks geweest(lacht)” . Er zijn inbrekers die altijd iets meenemen, soms eender wat: “Je pakt altijd wel ietsmee”. De onzekerheid van de buit is voor bepaalde respondenten een reden om eerder opbasis van informatie in te breken. En tenslotte volgend citaat om dit luik af te ronden: “Ja, demensen laten wel wat achter. Soms zou je eens merci willen zeggen als je weggaat.”

7.4.11. Situationele factoren

7.4.11.1. Aanwezigheid van inwoners

Een absolute voorwaarde voor inbrekers is de afwezigheid van de bewoners. Dit probeertmen te garanderen door te observeren, op bepaalde tijdstippen in te breken, aan te bellen,…Kortom de confrontatie of geweldpleging wil men kost wat kost vermijden. Toch zijn erinbrekers die geen belang hechten aan dergelijk principe en het huis binnentreden als hetslachtoffer thuis is: bijvoorbeeld als men op zoek is naar een portefeuille, autosleutels of eenauto weet men doorgaans dat de inwoners thuis zijn. Het dempen van alle mogelijkegeluiden staat dan centraal: “Ze breken in als mensen aanwezig zijn in het huis, ze trekkener zich niet veel van aan, terwijl de mensen slapen gaan ze inbreken en die mensen slapengewoon door, dan zullen ze zeer gespecialiseerd zijn maar hoe ze alles doen, is maar zeerde vraag natuurlijk”.

De aanwezigheid van inwoners is belangrijker dan die van de buren. Een aantal keer wordtop de onverschilligheid van de buren gewezen: “Wat zouden de buren doen? Ze zien driejonge gasten binnengaan in een huis, wat zouden ze kunnen doen? Gaan ze de politiebellen? Heb jij al de politie gebeld als er ingebroken werd? Ze gaan gewoon door met wat zebezig waren en als je jong bent en je weet dat, dan ga je daar natuurlijk van profiteren.”

102

Er is een verschil tussen een inbraak als men weet dat inwoners thuis zijn of inbreken enverrast worden door het slachtoffer. Vooral bij dit laatste geval wil men vermijden iemandtegen het lijf te lopen en bereidt men vaak een vluchtroute voor. Het risico op betrappingwordt met andere woorden ingecalculeerd door de dief omdat hij enerzijds niet wilgeconfronteerd worden met het slachtoffer (de vrees voor mogelijke gevolgen, bijvoorbeeldhet gebruik van geweld) en anderzijds wil hij een aanraking met politie vermijden. Bovendienbeschikt de persoon die de dief betrapt over een beschrijving van de dader wat hetpolitioneel onderzoek kan bevorderen.

Een aantal inbrekers zijn fier op het feit dat ze niet betrapt werden: “Ik ben de professornatuurlijk want ik ben nooit betrapt”. Stel dat een dief betrapt wordt, zijn er een aantal optiesvolgens de gedetineerden. De eerste, en meest genomen optie, is weglopen: “Ik vertrek. Ikblijf niet. Ik ken mensen die blijven maar dat vind ik niet goed. Ik maak me uit de voeten: alser mensen komen … als je blijft, dan heb je zin om iemand pijn te doen. Ik doe dat niet, ikwil geen pijn aan de mensen aanbrengen. Ik ga daarvoor niet naar een huis, ik ga om mijndosis te kunnen betalen”. In veel minder mate wordt gebruik gemaakt van geweld of probeertmen te onderhandelen: “We kwamen de inwoners tegen… We gebruikten geweld. Maarnatuurlijk moet je geen mensen gaan vermoorden, hé, dat gaat te ver. Je moet er op lettendat er geen mensen binnen zijn, ik probeer dat te vermijden maar als je oog in oog staat, danmoet je improviseren.”Hoewel de wens wordt uitdrukt om geen geweld te gebruiken, zijn er die bij betrappingbedreigende of gewelddadige gedragingen stellen: variërend van het luid brullen tot hetrichten van een wapen of een stoot geven. Iemand haalt aan dat er bij een grote buit,misschien vlugger bedreigende gedragingen plaatsvinden.

Om betrapping te voorkomen, wordt gebruik gemaakt van verschillende technieken ofworden verschillende scenario’s uitgewerkt: “Je maakt eerst verschillende vluchtwegen vrij:je zet een venster en een deur open en als het dan toch oog in oog is: ofwel weglopen ofwelafkloppen als het moet… Je gaat de taken verdelen: jij boven, jij de keuken en alles aan devoordeur klaar zetten. Je bedenkt verschillende scenario’s en gaat die uitdokteren. Je hebtverschillende plannen, zoals dat overal het geval is, plan A, plan B, plan C….”. Als eendiefstal met braak plaatsvindt met meerderen, is er vaak een taakverdeling: één van dezetaken is uitkijken voor inwoners, politie of buren. Het samen plegen van feiten reduceert dekans op betrapping, aldus de respondenten.

Een verhoogde kans om gevat te worden kan gepaard gaan met een gevoel van angst en/ofstress. De angst voor de confrontatie staat hierbij voorop: zowel voor politie als anderen(inwoners of buren). Een paar inbrekers vertellen dat zo’n gevoel vermindert naarmate heteen gewoonte wordt.

7.4.11.2. Beveiligingsmaatregelen

7.4.11.2.1. Een alarm

In situationele preventietheorieën zal aandacht besteed worden aan de omstandigheden diebevorderend of afremmend werken. Gedurende de daderbevraging werd op verschillendesoorten van beveiliging ingegaan en op het al dan niet afschrikkende effect ervan. Belangrijkis dat de oudere inbrekers (>40 jaar) moeilijkheden ondervonden om overbeveiligingsmaatregelen te spreken: “Het was 1988 en toen kwamen we nog geenalarmsystemen nodig, toen bestond dat nog niet zoveel.”

Met betrekking tot het alarm stelt 47, 06% dat dit afschrikkend is. ‘Afschrikking’ betekenttwee zaken: men wandelt voorbij indien men na observatie een alarm ziet of men probeert

103

binnen te raken en slechts indien het alarm afgaat, zal men weglopen. Met andere woordenzijn er personen die helemaal niet proberen in te breken bij een alarm en anderen wel.

Men zal nauwlettend het huis bestuderen en kijken of er bepaalde alarmsystemen aanwezigzijn. Er wordt gekeken naar uiterlijke kenmerken: een sticker van een alarmfirma, eenalarmdoos buiten of als er binnen huisdieren lopen, weet men eveneens dat het alarmonmogelijk kan aanliggen. De inschatting van de dader speelt evenzeer een rol: zo stelt hijdat een rijkelijk huis hoogstwaarschijnlijk een alarm heeft terwijl dit niet zo is bij een rijwoning.Een alarm waarschuwt de inbreker: “Je moet geen bakje van het alarm buiten laten, datdoen er velen. En als de dief ziet dat er een alarm is, waarschuwt dat al de dief dat hij watvoorzichtiger moet zijn. Dat is een type die weet dat hij in de villa zal inbreken en deomstandigheden weet hij, hij zal materiaal en zo zoeken… Als hij beslist heeft in te breken,zal hij wat voorzichtiger zijn en is het niet het alarm dat hem zal weerhouden van de inbraak.”

19,61 % sprak zich niet uit over de vraag of een alarm een afschrikkend effect teweeg brengt.27,45 % gaat niet naar binnen en onderneemt evenmin een poging indien er een alarm is.De onwetendheid van met wie het alarm verbonden is en de kans dat men gevat wordt, iseen risicovolle onderneming, volgens deze respondenten. Sommigen zullen, afhankelijk vanhet soort alarm, naar binnen gaan. Een minderheid wordt niet afgeschrikt door het alarmomdat enerzijds wordt beweerd dat het alarm in veel gevallen niet aanligt en anderzijdsworden allerhande neutralisatietechnieken toegepast om het alarm uit te schakelen. Eenpaar inbrekers wensen hier niet op in te gaan. Het is tenslotte hun geheim dat onmogelijkonthuld kan worden. Het is opmerkelijk dat de meerderheid van de inbrekers de techniekenkent om een alarm te omzeilen maar men ze daarvoor nog niet toepaste of ooit zaltoepassen: “Bij een luid alarm? Weglopen hé. Sommigen zeggen dat zo van die bakjes vanGroup 4, dat je daar het geluid kan dempen met piepschuim. Maar daar heb ik me nog nietaan gewaagd.” Het omzeilen van een alarm vergt bepaalde technische kennis of vaardigheid,die sommigen niet hebben.

Indien er een doos geplaatst is op de gevel van een huis, kan men door er piep- ofisolatieschuim in te spuiten, het geluid dempen. Op dit doosje kan een bewakingsfirmavermeld staan (bijvoorbeeld Group 4), in dit geval weet men dat het alarm verbonden is meteen centrale. Dit is evenwel niet altijd zo. Enkelen zullen het oranje knipperlicht (als hetalarm afgaat) proberen te verwijderen met een zwarte spuitbus, opdat men op straat nietverdachts opmerkt.Een alarm staat frequent in verbinding met een telefoonlijn: het doorsnijden van deze lijn isevenzeer een optie. Bepaalde alarmtoestellen werken na het doorknippen van de kabel nogeen aantal uren op batterijen. Er was een dief die wist dat na 48 uur de batterijen leeg warenen hij dan pas inbrak. De slachtoffers waren in dit geval voor een langere periode het huis uit.Voor een bewegingsdetectoralarm kan men zilverpapier hangen zodat het weerkaatst. Bijbepaalde lasersystemen dient men over de stralen te stappen.

Een stil alarm ontmantelen is doorgaans moeilijker dan een luid alarm ontmantelen. Hoewelhet een stil alarm is, meent menig inbreker drie geluiden te horen indien dit alarm afgaat.Naast de hoge moeilijkheidsgraad creëert een stil alarm ook een hogere mate vanafschrikking dan een luid alarm. Een aanzienlijk tempo is noodzakelijk bij een stil alarm,zodat men weg is met de buit vooraleer politiediensten binnenvallen: “Bij een stil alarm moetje snel zijn hé. Dan ga je langs de deur of het raam en neem je wat je moet hebben en loopje vlug weg. Dat mag maar twee minuten duren hoor.”

Het ontmantelen van een alarm voorkomt niet alleen een hels lawaai maar evenzeer eenbetrapping door de politie. Mocht het alarm toch afgaan, loopt een deel van de inbrekers weg,een ander deel zal vlugger te werk gaan: “En zelfs als het afgaat, dan gaan we door met hethuis te doorzoeken. Want het duurt minstens een kwartier vooraleer de politie ter plaatse is.Tegen de tijd dat zij aankomen, zijn wij al vertrokken”.

104

Het inwinnen van allerhande technische informatie is deel van de inbraak: terwijl de enenberoep doen op technici (al dan niet tegen betaling): “We hebben een vriend die bij Securitaswerkt”, verzamelen de anderen zelf informatie. Er zijn een paar gedetineerden die geschooldzijn in elektronica of die een leercontract hadden bij een beveiligingsfirma. Voornamelijkgeïnformeerde personen zullen een onderscheid maken tussen de alarmen wat betreftkwaliteit en duurzaamheid. Goedkope alarmen schijnen niet te werken; vertelt men.

Bij een diefstal met geweld of gewapenderhand in een bank- of postfiliaal is een alarmvanzelfsprekend. Toch zouden de slachtoffers bij een overval te angstig zijn om op het alarmte drukken waardoor het vaak niet afgaat.

7.4.11.2.2. Een hond

Naast het alarm als beveiligingsmaatregel, werd dikwijls gesproken over een hond. Er zijninbrekers die de poging staken bij de aanwezigheid van een eender welke hond omdat menangst heeft. Anderen breken in afhankelijk van het soort hond: rassen zoals een rottweiler,een pitbull of een Duitse Herder worden meest geschuwd. Bepaalde respondenten kunnengoed omgaan met honden en vinden dit geen belemmerende factor: “De hond, dat hangt afvan welke soort hond het is natuurlijk. Als het zo een klein poedelke is, dan kan het minderkwaad. Het kan zijn dat ik wegga maar ik kan hem ook wat vlees toestoppen dat hij zwijgtnatuurlijk…”.

Een hond is op een aantal manieren te misleiden: als men met meerdere partners inbreekt,kan de één de hond afleiden terwijl de ander inbreekt. In tweede instantie wordt er vaakvlees geworpen, al dan niet met een slaappil in. Dierenvrienden vinden dit laatste ethischniet verantwoord. Naast honden, worden af en toe ganzen aangehaald als goedewaakdieren.

7.4.11.2.3. Een camera

Voornamelijk oudere respondenten hebben nooit te maken gekregen met camera’s enachten het dan ook bijzonder moeilijk om in te breken bij dergelijke beveiligingsmaatregel.Vooral jongere personen vertellen dat camera’s niet zozeer afschrikkend zijn omdat ze vaakniet werken. Heel wat personen zijn echter op hun hoede als er camera’s te bespeuren zijn.Personen die gewapende overvallen uitvoeren, zullen hier erg bekommerd in zijn. Dit isevenzeer het geval bij een bewakingsagent. Een toenemend aantal bedrijven wordenbewaakt door bewakingsondernemingen. Dit wordt enkele malen aangehaald in degesprekken en blijkt een zeer efficiënte preventiemaatregel te zijn.

7.4.11.2.4. Een lichtbron

Diverse lichtbronnen bij een huis impliceren ook een bedreiging: bijvoorbeeld lampen diebuiten automatisch oplichten doen de dief schrikken. Enkelen omzeilen dit door langs delaser te lopen of een jas over het licht te leggen. Het eigen licht, meestal een zaklamp, isfrequent een zorg. Een paar dieven zullen, aangekomen in het huis, alle gordijnen sluitenzodat ze rustig hun zaklamp kunnen gebruiken, andere dieven verven hun zaklamp, nogandere gebruiken helemaal geen zaklamp.

7.4.11.2.5. Een meerpuntenslot

105

Het hebben van meerpuntensloten blijkt zeer effectief te zijn: het bemoeilijkt de diefstal. Hetvergt meer tijd om op drie punten de sloten te forceren in vergelijking met één slot.Daarnaast zijn er bepaalde materialen, zoals hout, die eenvoudig zijn om te kraken invergelijking met aluminium of dubbel glas.

7.4.11.2.6. Conclusie

Het samengaan van diverse factoren maakt een huis een goed beveiligd huis: een alarm(beter stil dan luid), een bewegingsdetector, een bewaker, geblindeerde ramen en deuren,meerpuntensloten, niet te veel groenbedekking, verlichting die buiten aanspringt, een hond(grote en bedreigende),… Dit combineren van verschillende maatregelen is tevens hetantwoord op de aan hun gestelde vraag: “Wat is een goede beveiliging?”.

7.4.12. Afschrikking

7.4.12.1. Politie

Bijna 53% (52,94%) van de respondenten vindt de politie een afschrikwekkende factor. Ditwerd bevraagd aan de hand van drie aspecten: met name denken aan politie, rekeninghouden met politie of angst hebben voor de politie. Terwijl 13,7% deze vraag nietbeantwoordde, is 33, 3% helemaal niet af te schrikken door de politie.

Er zijn respondenten die bij ieder feit aan de politie denken, anderen denken er soms aan eneen laatste categorie denkt er nooit aan. Onder deze ‘laatsten’ behoren personen die erproberen niet aan te denken. De gedachte aan geld primeert: “Denken aan politie, bah, het isgebeurd dat je veel meer aan je drugs denkt en dat drijft je tot stelen. Hoe stelen, waarverkopen, dat houdt je bezig… De schade die de drugs teweegbrengt is ook belangrijk: menheeft geen moraal meer, geen principes meer… Dat is de chemische oorlog”.Sommigen drijven de spot met politie hoewel de meerderheid wel degelijk op zijn hoede isvoor de politie: “Maar natuurlijk denk je aan politie, dat is toch normaal. Als er geen politiewas, dan waren we allemaal dieven geworden.”

Indien reeds feiten werden gepleegd in het verleden, denkt men sneller aan de politie.Opnieuw wijzen voornamelijk oudere inbrekers op een hogere moeilijkheidsgraad om in tebreken. De toenemende controle van de politie, is volgens hen evenzeer een belemmerendefactor. Een behoorlijk aantal respondenten houden rekening met een eventuele pakkansdoor de politie. Zij zullen door te observeren of te informeren de mogelijke rol van politiebeperken. Dit gebeurt enerzijds door het in kaart brengen van politieacties, wat eenonderdeel is van de planning; anderzijds registeren ze de dagelijkse patrouilles, hetinbrekerspatroon achterhalen: “De politie die ging om het uur op patrouille. Ze maakten omhet uur patrouille en dan had je een uur de tijd om iets te doen. Dan ging je weer een uurwachten en had je weer een uur tijd.”Iemand vertelde dat het beter is om te wachten tot de patrouille voorbij is, dan heeft mengemiddeld een uur de tijd. Indien men samen op pad gaat, is er meestal een taakverdeling.Eén van deze taken is de ‘wacht houden’, dicht bij het huis of op enige afstand. Dikwijlsmaken deze personen gebruik van materiaal, bijvoorbeeld een GSM of walkie talkie, ompotentieel gevaar door te seinen. Bij gewapende overvallers was er frequent sprake van eenscanner waarmee men gericht alle politieactiviteiten kan opsporen.

Er zijn uiteraard respondenten die ‘tips’ krijgen over de politieactiviteiten. De meerderheidvan de inbrekers is echter niet op de hoogte van politiepatrouilles of specifieke acties. Dit is

106

de reden waarom snelheid en efficiëntie uitermate belangrijk zijn bij het plegen van eeninbraak. Men neemt het risico: “Het zou al moeten lukken dat net in die tijd iemandlangskomt”. Cruciaal in deze fase is een goede vluchtroute zowel in het huis als op de wegen.De voorkeur wordt gegeven aan kleine wegen en niet zozeer de hoofdwegen.

Anderzijds treffen inbrekers bepaalde voorbereidingen zodat de verdachtmakingengeminimaliseerd worden. Enkelen nemen geen drugs mee als ze inbreken, mocht de politiehen tegenhouden, worden ze niet aangehouden voor het bezit van verdovende middelen.Sommigen zijn bezorgd over hun materiaal: indien het materiaal in de koffer zit, bedenken zeeen verhaal. Anderen nemen geen materiaal mee of deponeren het op voorhand in de bermnet omwille van deze verdachtmaking. Bovendien kan men door aangepaste kledij deaanhoudingskans verkleinen: bijvoorbeeld door het dragen van een kostuum.

Gepaard gaande met de afschrikwekkende werking van politie, is er de angst die men heeftvoor politie. Bepaalde gedetineerden halen aan helemaal geen angst te hebben voor politie,anderen vinden angst een logisch gevolg van het plegen van criminele feiten. De angst isevenwel groter voor de betrapping door de inwoners en politie op het moment van de feitendan achteraf. Een angstgevoel is vaak nihil indien het minderjarigen betreffen: zij redenerenvanuit een straffeloos karakter.

7.4.12.2. Gevangenis

Met betrekking tot de afschrikkende werking van de gevangenis, zijn er een behoorlijk aantalgedetineerden die beseffen wat hen te wachten staat. Doorgaans zal 31, 4% ofwel rekeninghouden met/ angst hebben voor of denken aan de gevangenis. Naast het gegeven dat dit bij21, 6% niet aan bod kwam in de gesprekken, geeft de ruime meerderheid, namelijk 47,0%aan dat zij niet aan de gevangenis denken, er geen angst voor hebben en er geen rekeningmee houden. Er is een verschil tussen de recidiverende respondenten, die al in degevangenis zaten en diegenen die nog nooit in de gevangenis verbleven. Voornamelijk dezelaatste zijn zich niet zozeer bewust van wat een gevangenisstraf impliceert en minimaliserenhet risico om er in terecht te komen: “Toen wist ik niet wat de gevangenis was, nu begrijp ikhet wel”.

Minderjarigen worden soms ‘gebruikt’ bij een inbraak omdat ze niet strafbaar zijn. De meesteminderjarigen zijn zich van dit feit bewust waardoor ze geen ‘stop’gedrag vertonen.Daarnaast is er volgens deze gedetineerden een kleine kans op betrapping. De relatieleeftijd – afschrikwekkende werking komt sterk naar voor: indien men als jongere nog nooit inde gevangenis zat, is men nauwelijks angstig om in de gevangenis te geraken. Als menreeds in aanraking kwam met de gevangeniswereld vonden sommigen dit afschrikkend enanderen helemaal niet: “Ja, ik was bang voor de gevangenis en zeker nadat ik eens gezetenhad. Dan had ik de schrik wel te pakken hoor.”

Gepaard gaande met het motief, waren er personen die helemaal niet dachten aan degevangenis: “Nee, je denkt alleen maar aan de dope”. De drang naar de dosis, maarevenzeer het plegen van feiten onder invloed, zorgt dat de gedachten niet bij politionele ofjustitiële instanties liggen. Anderen denken er aan en nemen het risico. Het risico opbetrapping door inwoners, door politie en met als gevolg de gevangenis is voor hen reëel.Bepaalde respondenten waren zich bewust van het feit dat ze ooit op deze wijze zoudeneindigen. Er waren inbrekers die stelden dat ze er helemaal niet mogen aan denken, anderslevert men geen efficiënt werk: “Op het moment denk je niet echt aan de gevangenis. Er iseen zekere druk, er is de adrenaline… dus dat drijft je… als je inbreekt, denk je aan wat jemet het geld gaat doen en de leuke dingen achteraf. Je denkt niet aan de dingen die slechtzullen gaan. Anders zou je het niet doen.”

107

7.4.12.3. Vergelijking afschrikkend effect politie- gevangenis

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

Politie Gevangenis

AfschrikkingGeen afschrikkingMissing value

Figuur 13 : Afschrikkende werking van politie en gevangenis

In vergelijking met de gevangenis, zorgt politie voor een groter afschrikwekkend effect.

7.4.12.4. Gevoelens


Gedurende de bevraging, kwamen veelvuldig een aantal gevoelens ter sprake of werd opbepaalde gevoelens ingegaan die ervaren worden tijdens het inbreken. De vraag die peildenaar de ervaring van angst, stress en adrenaline bracht enige interpretatieproblemen metzich mee. Het is vaak moeilijk te achterhalen of de geïnterviewde dezelfde betekenis aandeze termen geeft zoals de interviewer bedoelt. Bovendien zijn de drie items overlappend:bijvoorbeeld worden stress en angst door elkaar gebruikt. Eerst wordt ingegaan op hetbeleven van een kick.

7.4.12.4.2. De kick!

Het beleven van plezier is voor sommige inbrekers het doel van de inbraak. Het ervaren vaneen kick of het voelen van de adrenaline vormt evenzeer een reden om een diefstal metbraak te plegen. Er dient weliswaar een onderscheid gemaakt te worden tussen het plegenvan een inbraak voor de kick of een inbraak plegen (niet als dusdanig voor de kick) en eenkick ervaren. Deze laatsten zullen niet inbreken voor de adrenalinebeleving maar voorandere motieven.

Er werd een duidelijke relatie met leeftijd vastgesteld: vooral jongeren plegen feiten voor dekick. De eerste keer veroorzaakt een zekere dosis adrenaline terwijl het bij latere feiten‘normaal’ of een ‘gewoonte’ wordt. De slaagkans is een doorslaggevende factor: als eeninbraak slaagt, stijgt het adrenalinepijl. Sommigen vinden de adrenaline noodzakelijk om eeninbraak tot een goed einde te brengen: “Waarom ik feiten pleeg? Dat had te maken metsociale vaardigheid of zo… Het gaat erom dat je iets kunt hé. Het geeft een kick.

108

Ja, dat gevoel dat je het kunt, terwijl de bewoners binnen zitten. Een kick is het gevoel dat jeweer binnen en buiten gaat, of het nu met buit of zonder buit, zonder dat iemand je betrapt.En zonder dat je gepakt wordt, dat is echt wel kicken”. Een bevorderende factor voor debeleving van de kick, kan de invloed zijn van bepaalde genotsmiddelen. Ook situationelefactoren zoals een alarm dat afgaat, een politiepatrouille die voorbijrijdt, voorbijgangers,…kunnen de kickbeleving stimuleren.Gewapende overvallers ervaren een kick zowel tijdens als na de feiten, bijvoorbeeld als zijgeseind staan of gezocht worden. Een kickbeleving kan bovendien gerelateerd zijn aan deplanning: indien men weet dat de inwoner op vakantie is, is de beleving niet groot.

Het voelen van de adrenaline staat zeker niet bij iedereen centraal. Men vindt het zelfsbehoorlijk vreemd dat mensen dit doen voor dergelijke reden: “Voor de kick? Zeggen ze dat?Wat is daar nu een kick aan? Racen, dat geeft een kick maar je gaat niet inbreken voor dekick hoor. Ik breek in voor het geld.”

7.4.12.4.3. Stress

Woorden zoals adrenaline, kick, stress, angst,… worden soms in één adem uitgesproken.Inbreken is een stressvolle onderneming, blijkt uit een aantal daderverhalen. Net omwille vandeze stress wil de dader de controle hebben over het criminele feit, dit door een goedeplanning. Bepaalde situationele omstandigheden zoals de politie die patrouilleert, devoorbijgangers, de inwoner die wakker wordt,… verhogen het stressgehalte. Een aantalonder hen vermijden om er aan te denken. Net zoals adrenaline wordt stress door sommigenbeschouwd als ’normaal’ of een gewoonte. Men spreekt over een ‘gezonde dosis stress’ dienoodzakelijk is voor een inbraak. Iemand vergelijkt stress met een genotsmiddel: “Het is nietecht een stress, het is een soort ‘dope’. Men is gedopeerd. Men is gedopeerd door deadrenaline. Dus als je iets moet forceren, zal je wat meer kracht hebben. Als je moet lopen,dan zal je wat vlugger lopen… er zijn veel factoren die tussenkomen”.

Stress is evenwel niet aanwezig bij alle daders. Het stresserende gevoel kan ook overgaanin angst of stress kan angst impliceren.

7.4.12.4.4. Angst

De angst heeft betrekking op verschillende facetten: onder meer de angst voor de kans opbetrapping. Men vreest voor de confrontatie met de inwoner, de buren, de politie endergelijke meer. 33, 3% sprak niet over angst, 51% gaf toe enige vorm van angst te ervarenbij het inbreken. De overige 15, 7% stelde helemaal niet angstig te zijn bij een diefstal. Netzoals bij de kickervaring en de stressbeleving, zijn het de situationele factoren of vooral degedachte aan deze factoren, die de angst doen toenemen: “5 minuten of 10 minuten ben jebinnen, dat kan zelfs een uur zijn…. Het gaat over ‘paniekzweet’… ah zo van dat zweet, nietnormaal… Je moet zeker zijn dat ze dan niet thuiskomen hé …”. Sommigen zullen de angstonderdrukken en enkel aan de buit denken of de inbraak zo goed mogelijk plannen om geenangst te voelen. Het is ook best mogelijk dat het deel zal uitmaken van de inbraak: het wordtnormaal of een gewoonte.

Gepaarde gaande met de afschrikking van politionele en justitiële instanties, is de angstgroter indien men reeds veroordeeld werd voor bepaalde feiten of in de gevangenis heeftgezeten. Ook de gevangeniservaring op zich, heeft volgens iemand zo’n destructievegevolgen dat men angst heeft om verder te gaan. In de gevangenis stellen enkelegedetineerden angst te hebben voor de toekomst.

7.4.12.5. De mening ten aanzien van justitie of de gevangenisstraf

109

Opvallend is dat gedetineerden de eigen of de ander zijn straf als maatstaf gebruiken.Gezien in de gevangenis voornamelijk wordt samengeleefd met andere gedetineerden,vinden veelvuldige gesprekken plaats over hun feiten en hun straf. In vergelijking met deander zal men de eigen feiten relativeren en heeft men soms het gevoel onrecht aangedaante zijn.1) “Ik heb hier toch al een paar keer gezeten maar nooit voor heel lang. Een dag, een week,20 dagen en nu zit ik hier al weer een tijdje… Het is wel triestig als ik zie dat bepaaldemensen, vrouwen, hun kinderen vermoorden en ik zit hier omdat ik de voorwaarden van mijnE.T. niet naleefde, dan vraag ik mij af wat ik hier eigenlijk zit te doen. Het is toch waar…”2) ”Soms denk ik bij mezelf dat ik beter een overval had gepleegd. Dan zou ik tenminste veelgeld verzameld hebben en kon ik daar van leven. Nu deed ik maar een aantal kleine dingenen ik krijg een straf alsof ik een overval heb gepleegd. Dat is toch erg, potverdomme, ik zithier in de bak… het zal echt niet lang meer moeten duren of ik maak me van kant….”.Een strafvergelijking met gewapende overvallers, moordenaars en voornamelijk seksueeldelinquenten vindt frequent plaats. Seksuele delinquentie wordt zeer sterk afgekeurd door degedetineerden: “Liever mijn leven lang inbreken, dan verkrachten…”.Een te lange straf creëert ongenoegen bij gedetineerden. Het gebeurt zelfs dat er eenhaatdragend gevoel ten aanzien van de maatschappij en justitie ontstaat. Dit gevoel creëertfrustratie en kan verantwoordelijk zijn voor het plegen van nieuwe feiten. Onder hen zijn ereen aantal gedetineerden die menen een zwaardere straf gekregen te hebben enerzijdsomwille van hun recidiverende karakter en anderzijds omdat ze een andere origine hebben.Deze laatsten stellen dat er een duidelijk onderscheid gemaakt wordt tussen Belgen en niet-Belgen.

Een korte gevangenisstraf wordt door recidivisten als niet effectief beschouwd. Zij bewerendat het beter is om de eerste keer een lange periode van detentie te ondergaan. Deoverbevolking werkt dit in de hand want, menen de gedetineerden, indien geen zware feitenworden gepleegd, is de kans op een gevangenisstraf toch klein.De algemene werking van een gevangenisstraf wordt eveneens in vraag gesteld. Iemandhaalt aan dat de gevangenis potentiële delinquenten klaarstoomt. Wat wel afschrikkendwerkt, volgens bepaalde respondenten is TBR73. Deze maatregel impliceert in de meestegevallen een jarenlange naleving van de voorwaarden wat de meerderheid niet ziet zitten. Indie zin, opteert men om tot ‘einde straf’ te zitten in plaats van vroeger vrij te komen met TBR.Onder de geïnterviewde gedetineerden waren er een aantal die dergelijke voorwaarden niethadden nageleefd. Het plegen van een conditiebreuk zou dikwijls te wijten zijn aan de zeerhoge eisen die gesteld worden; bijvoorbeeld werk zoeken, een opleiding volgen, geennieuwe feiten plegen, ….

Een paar gevangenen maken duidelijk dat ze wel in de gevangenis willen zitten maar geenbegeleiding wensen te volgen. De psychosociale dienst komt vanuit dit opzicht, soms zwaaronder vuur te liggen. Ook andere diensten vormen het mikpunt van kritiek. De respondentenstellen dat ze nauwelijks op de hoogte worden gebracht van de beslissingen die genomenworden door de hogere instanties. Er is evenzeer onbegrip omdat nauwelijks naar eenverklaring kan worden gevraagd:1) “Ik zit hier, ik weet niet waarom, het is een schande van de Belgische staat hoor. Belgiëzou moeten een voorbeeld zijn voor de wereld, het zijn die zaken die de wet bepalen. Dit kantoch niet.”2) “Ze hebben me geïnterneerd, stom hé en ik weet eigenlijk niet waarom?”

De straffeloosheid wordt veelvuldig aangekaart door de gedetineerden: ”Ik weet niet of u opde hoogte bent maar vooraleer ze iemand in de gevangenis opsluiten moet je 5 of 6 keervoorbij de rechter gepasseerd zijn. Je gaat niet naar de gevangenis als je betrapt bent vooreen inbraak hoor, je gaat naar buiten. Dat is het ook natuurlijk, de straffeloosheid, je weet dat

73 Ter Beschikkingstelling van de Regering

110

als je iets doet, er toch niets kan gebeuren. Je moet alleen maar betalen… Die grotehistories: tigerkidnapping, als je zo’n dingen doet, dan weet je dat je in de gevangenisbelandt, maar anders… de eerste keer dat je in de gevangenis zit, hoelang is dat? Een jaar,preventief en vrijgelaten… de mensen verlaten zo de gevangenis… en er is ook bijna geenplaats, dus je vliegt er niet in”. Er is niet alleen veel onbegrip ten aanzien van het Belgischerechtssysteem, het systeem is eveneens veel te flexibel. Enkele geïnterviewden vanallochtone afkomst stellen dat de justitiële instanties in hun land veel beter functionerenomdat ze repressiever zijn: “Bij ons in Algerije loopt het wel anders hoor. Hier wordt jebeschuldigd van dealen en niet van gebruiken. Als je bij ons gebruikt, dan ga je één jaar naarde gevangenis en dan kan je goed nadenken over wat je gedaan hebt. En dan kan je jemisschien stelen; maar dat dealen erger is. Maar die dealer heeft dan gewoon geen klantenmeer als de gebruikers in de gevangenis zitten hé.… Het is echt een ziekte, maar het is eensoort van onzichtbare ziekte, die je niet ziet hé.” Ook bepaalde autochtone gedetineerdenzijn van dezelfde mening: de gevangenis ‘werkt’ niet en is evenmin afschrikkend voorpotentiële delinquenten.

Of de gevangenisstraf een afschrikwekkende werking heeft of niet, de meerderheid isovertuigd dat ze niet meer zullen terugkomen. Enkelen maken impliciet of expliciet duidelijkdat ze opnieuw feiten plegen omdat er volgens hen geen andere oplossing is.

7.4.13. En wat na de inbraak?

7.4.13.1. Na de inbraak

Na een inbraak stelt men zo weinig mogelijk verdachte gedragingen en worden de goederenzo vlug mogelijk verkocht. Wat met de opbrengst gebeurt, is doorgaans gerelateerd aan hetmotief. Een verslaafde stapt naar de dealer en een ‘overlever’ koopt meteen eten en drinken.Er zijn ook inbrekers die de opbrengst vieren op café. ‘Feesten’ impliceert voor de jongerenuitgaan maar evenzeer een auto, een GSM, dure kledij of schoenen kopen. Naargelang hetmotief maar ook afhankelijk van de persoon, feest de ene terwijl de ander rustig naar huisgaat. Er zijn een aantal respondenten die overtuigd zijn dat het beter is niet te feesten gezienmen de mond mogelijks voorbijpraat. Bepaalde inbrekers verstopten hun geld zodat ze, bijbetrapping en na een eventuele gevangenisstraf, nog een beetje reserve hadden.

Problematisch aan het gestolen geld, is het (soms) bitterweinige respect dat men daarvoorheeft: “Je gaat dan uitgeven… ik heb het al gezegd: Je respecteert het gestolen geld nietzoveel als het geld dat je zelf verdiende.”

7.4.13.2. Afzetmarkt

Zoals reeds aangegeven zijn geld, goud en juwelen een populaire buit. Het registeren vanjuwelen, door een nummer aan te brengen of aan te geven, werkt in sommige gevallenafschrikkend, in andere gevallen niet. Vooral in het laatste geval breng men de juwelen naareen pandjeshuis of juwelier. De juwelier blijkt echter streng gecontroleerd te worden. Hij dientimmers een kopie te hebben van alle verkopers van goud: “Nu is het al moeilijker bij eenjuwelier want je moet je pasport afgeven. Ze hebben veel meer controle nu. Er staancamera’s, ze krijgen iedere week controle en als er iemand op bezoek komt, moeten ze dekluis openen en via alle pasporten kunnen aantonen van wie ze dat gekregen hebben”.Echter houdt dit niet iedere koper of verkoper tegen: “Ik ken reeds 20 juweliers die goudzonder identiteitskaart aankopen”. Het goud wordt bij deze zelfstandigen omgesmolten.

111

Het doorverkopen van goud blijkt niet moeilijk, dit is eveneens het geval voor anderegestolen voorwerpen. Zeer frequent worden goederen geruild voor drugs: “Ik pikte scootersin Oostende en verkocht ze in het Sas van Gent. Één scooter was 10 à 11 gram, dus ikruilde dat voor drugs.” Opmerkelijk is dat goederen vaak gestolen worden op aanvraag. Ditkan variëren van het krijgen van een lijstje met wat men wil tot een particuliere vraag naarbijvoorbeeld een Dvd-speler van Sony. Het stelen op aanvraag betekent eigenlijk dat degoederen op voorhand verkocht zijn, wat niet alleen de zekerheid van de afzetmarktgarandeert maar eveneens de snelheid. Belangrijk is de goederen vlug weg krijgen, het isimmers bewijsmateriaal. Indien dit niet snel gebeurt, is het mogelijk dat er een garageboxwordt gehuurd. Het afhalen van de zaken in de garagebox gebeurt vaak door de opkoper diemeestal weet dat het gestolen goederen zijn. De verkoper vindt het doorgaans belangrijk deopkoper te kennen. Een zekere graad van vertrouwen moet aanwezig zijn.

De bestemming van de goederen is niet altijd duidelijk, wel leek de meerderheid de gestolenjuwelen te verkopen aan de juwelier. Indien het grote hoeveelheden goud zijn, kan hetgebeuren dat ze dit verkopen in Antwerpen. Stel dat het een kleine hoeveelheid is, zal menzich in de meeste gevallen de moeite niet getroosten om naar Antwerpen te rijden. Dehoeveelheid kan dus een grote rol spelen bij de opkoper. Dieven houden ook rekening metde verkoopbaarheid van hun goederen. Momenteel is het stelen van een video geenwinstgevende zaak, tenzij het een merk betreft. Het is tevens moeilijk om dit dezelfde dag ofnacht van de inbraak kwijt te raken. Er wordt veel kritiek geuit op de bespottelijke prijswaarmee goederen worden verkocht. Men beseft dat de goederen vaak duurder wordendoorverkocht dan aangekocht: “Zelf al was dat veel te weinig maar als je op dat momentzonder drugs zit, doe je dat natuurlijk. Als je mij eigenlijk 5 pakjes voor dat kan geven maarhij weet dat je drugs wil en zonder zit, dan zal hij ervan profiteren en je bijvoorbeeld maartwee pakjes geven. De dealer is slim in zijn rol want … hij heeft de macht, hij heeft de drugsin zijn handen en hij weet dat degene voor hem zonder zit, dus …”.

Het is best mogelijk dat de goederen niet direct verkocht worden na een diefstal en er eenadvertentie geplaatst wordt in de krant. Ook de rommelmarkt, bepaalde bedrijven diebijvoorbeeld Pc’s opkopen of winkels fungeren als afzetmarkt.

Of goederen worden verkocht in het buitenland of binnenland, is onduidelijk. Heel veelrespondenten antwoordden niet op deze vraag: men wil hier niet op antwoorden of men weetniet waar de goederen heen gaan. Onder hen zijn er die duidelijk stellen dat ze niet hoevente weten waar de goederen gebruikt worden: “Ik kan het u niet zeggen want ik weet het niet.Hij ging het ons eens uitleggen maar wij hebben gezegd dat we het niet moesten weten…We willen eigenlijk niet weten wie al die dingen koopt… de mensen die dat kopen, zij kennenons ook niet hoor, ze kennen alleen maar hem (heler).”

Een gelijkaardig aantal keer duikt het binnen- en buitenland op als afzetmarkt. Wat betrefthet binnenland werd voornamelijk Antwerpen genoemd. Of het organisaties betreffen ofparticulieren is evenmin duidelijk. Het varieert van een particulier (die men kent) die eenvideo nodig heeft tot pandjeshuizen en de zwarte markt. Enkelingen stelen goederen vooreigen gebruik hoewel sommigen het gevaarlijk vinden om de goederen voor zichzelf tehouden omwille van het opsporingsgevaar.

Anderen duiden op het buitenland als afzetmarkt, voornamelijk Frankrijk, Nederland,Duitsland en Zwitserland: “In Duitsland verdien je er veel meer aan dan hier en daar zijn zegek van mooie auto’s”. Het is best mogelijk dat, afhankelijk van het merk, wagen A verkochtwordt in Frankrijk en wagen B in Duistland. Het ruilen van goederen voor drugs zouvoornamelijk in Nederland gebeuren. Het buitenlandse transport is vaak tot in de puntjesgeregeld voor diegene die de goederen vervoert: bijvoorbeeld treintickets, geld voor benzineen tol, …. Het voorbijrijden aan de grenzen en de eventuele controle is geen groot probleem:men neemt de binnenwegen en de kans op betrapping schat men vrij laag in. Het voordeel

112

aan de verkoop in het buitenland is de lage traceerbaarheid: “Je moet denken dat tegen alsdie persoon wakker wordt en zijn auto als vermist opgeeft, is dat al een uur of twee later.Tegen dan is die auto al lang verkocht in Frankrijk”. Het is bijna onmogelijk voor debuitenlandse politie om te achterhalen waar de goederen vandaan komen.

Uit een gesprek met een Albanees werd besloten dat zijn thuisland als afzetmarkt fungeert:hij stal geld om zijn familie in Albanië te voorzien van eten en drinken.

Af en toe wordt gesproken over ‘het milieu’ als afzetmarkt, waarover allerminst duidelijkheidbestaat. Er zijn respondenten die stellen dat dit milieu klein is, waarin criminelen van diverse‘pluimage’ (diefstal, heling, drugs, prostitutie,…) elkaar ontmoeten. Iemand stelt dat hetmilieu veel veranderde in de loop der jaren en dat de Oostblokkers er momenteel de plakzwaaien. Zowel concurrentie, het verwerven van een reputatie en het hebben van de goedecontacten zijn karakteristieken van het milieu. Dit milieu is voor bepaalde inbrekers de enigehouvast wat afscheid nemen soms zeer moeilijk maakt.

7.4.14. Het onderzoeksmateriaal

7.4.14.1. Inleiding

Gedurende het interview werd naast het bevragen van de diverse items uit de checklist,gebruik gemaakt van onderzoeksmateriaal. De gedetineerde werd, bij het voorleggen vanvijf foto’s met prototypes van huizen, gevraagd in welk huis hij zou inbreken. Daarnaastwerden zeven situationele factoren (aanwezigheid van inwoners, buren, hond, slot,…)voorgelegd, waarbij de geïnterviewden dienden aan te geven welke de drie meestafschrikkende factoren zijn bij een inbraak.

7.4.14.2. Aanduiden van de foto’s

Van de 56 afgenomen interviews werden er 51 kwantitatief uitgedrukt. Van dit aantalpersonen waren er 8 respondenten die geen foto wensten aan te duiden omwille vanvolgende redenen: iemand die bijzonder emotioneel reageert, een cipier die de gedetineerdete vroeg ophaalt, de onderzoeker die het gesprek vroeger afrondt omdat nauwelijks zinvolleinformatie voor dit onderzoek werd gegeven door de respondent, iemand die onder invloed isvan verdovende middelen,… Soms wou de gedetineerde geen foto’s tonen omdat hij zichschuldig maakte aan zwaardere feiten en het interessanter vond om hierover te vertellen ofomdat hij niet in huizen wou inbreken omwille van principiële redenen.

Het aanduiden van de foto’s werd doorgaans zeer positief onthaald. Het doorbrak hetvraagantwoord stramien en was in bepaalde gevallen vrij confronterend: een aantalgedetineerden hunkerden naar de vrijheid die hen buiten staat op te wachten. Bij de foto’swerd gevraagd in welk huis men zou inbreken en niet zozeer in welk men inbrak/inbreekt. Ditonderscheid maken is noodzakelijk: uit de onderzoeksresultaten blijkt dat de foto van depastorij voornamelijk gekozen wordt, wat niet wil zeggen dat alle pastorijen vatbaar zijn vooreen inbraak.

113

Figuur 14 : Aangeduide foto's

Zoals uit de figuur af te leiden, wordt door 68, 63% de pastorij aangeduid. Dit is de meestgekozen foto waarop het meest aantrekkelijke huis staat om in te breken, zo blijkt. Met33,33% is de halfopen bebouwing de tweede gekozen foto, 31, 37% geeft de villa aan en 13,73% (dit wil zeggen 7 mensen) duidt de rijwoning aan. Slechts 9, 80% stelt dat hetappartement een aantrekkelijk doelwit is om in te breken. Er wordt telkens ingegaan op deverschillende huizen: wat hen aantrekkelijk (of niet aantrekkelijk) maakt en hoe men zoubinnengeraken.

68,63% prefereert de pastorij omwille van redenen die te maken hebben met het geïsoleerdekarakter van een huis (afgelegen van de straat), de residentiële buurt (het huis ziet er rijk uit),het vermoeden dat het slachtoffer eerder een notaris is dan een arbeider, de oudheid van hethuis (oude ramen en deuren zijn eenvoudiger dan nieuwe ramen of deuren), de kans dat erveel antiek aanwezig is, bepaalde tekenen van rijkdom (bijvoorbeeld een nieuw duurzaamdak), de bebossing is goed om te vluchten, specifieke omstandigheden (zoals kleinemuurtjes, geen tralies, kleine venstertjes om eventueel uit te snijden, enkel glas,verschillende ingangen,…). Een groot huis heeft hoogstwaarschijnlijk een alarm, wat als hetnadeel bij uitstek wordt gezien bij de pastorij.De manier waarop men zou binnengaan, betreft ofwel langs de achterzijde, ofwel langs eenvenster (gelijkvloers maar kan ook dakvenster zijn), ofwel langs de deur met de sleutel,schroevendraaier of de koevoet. Oude materialen blijken een doorslaggevende factor te zijnvoor een behoorlijk aantal inbrekers: “En dan die pastorij, dat is makkelijk want niemand zietje. Kijk er zijn veel van die kleine raampjes en het zijn ook oude ramen. Daar steek jegewoon een koevoet tussen op de plaats waar de grendel zit en je bent binnen. Ik wasnatuurlijk met twee en dan steek je er wat kracht op aan het slotje bovenaan en onderaanaan de grote ramen…”.

De halfopen bebouwing is het tweede gekozen huis waarbij het afgelegen karakter, de openachtergrond, de afstand ten aanzien van de buren, het dakraampje, oude ramen endeuren,… als voordelen worden gezien. Bovendien denkt men daar veel geld te vinden(“waar je het minst verwacht, vind je het meest”). De nadelen betreffen vaak hettegenovergestelde van wat iemand als een voordeel beschouwt: huizen staan dicht bij elkaar,dat is een huis van oude mensen of arbeiders (daar vindt men niet veel of daar ga ik niet), eris geen signaal van rijkdom, er valt daar hoogstwaarschijnlijk niets te rapen, er zijn buren, detuin is niet verzorgd of onderhouden, er zijn teveel huizen rond, de buit zal moeilijk vindbaar

0,00%

10,00%

20,00%

30,00%

40,00%

50,00%

60,00%

70,00%

80,00%

90,00%

100,00%

pastorij half-open villa Missingvalue

rijhuis appartement

114

zijn,…. Ook hier zal men op een gelijkaardige manier als bij de pastorij de toegang nemen tothet huis.

De voordelen van de villa, volgens de respondenten, zijn dezelfde als deze opgesomd bij depastorij. In vergelijking met de populairste foto worden bij de villa veel meer nadelenopgesomd: de aanwezigheid van alarmsysteem of gesofisticeerde beveiligingsapparatuur,het te open karakter, de kans dat het geld naar de bank is gebracht, de mogelijkheid dat demensen alles registreren, de kans op moeilijke systemen, misschien is er alleen materiaal tevinden en geen geld, kans op aanwezigheid van inwoners, veel risico’s, veel camera’s, er zaliemand bewaken, een te groot huis, hoogstwaarschijnlijk een huis met een koffer endaarvoor moet men materiaal bij hebben,…. Een paar respondenten stelden in dergelijkevilla’s niet in te breken omdat ze deze nooit tegenkwamen (bijvoorbeeld beperkt tot destadskern). Op eenzelfde wijze zal men binnengaan zoals bij de pastorij beschreven.

13, 73% duidt de rijwoning aan als potentieel doelwit met als voornaamste voordelen: hetoude karakter van het huis (oude deuren en ramen), de kleine kans op een alarm, de kansdat je daar veel geld aantreft (waar je minst verwacht, vind je meest), de aanwezigheid vaneen keldergat,… Wat inbrekers tegenhoudt om in te breken zijn volgende aspecten: het tegrote risico, het is de moeite niet (men vindt daar niets), het zijn mensen met eenbestaansminimum of het betreffen arbeiders of studenten, de huizen staan te dicht bij elkaar,er is geen enkel signaal van rijkdom, het lijkt veel te moeilijk, er is te veel circulatie (buren,stadskern), daar moet iets geforceerd of stukgeslagen worden en dat doe ik niet, het is eengehuurd huis, het is veel werk om daar in te breken, er is geen plaats om te vluchten,… Erwerden zeer veel nadelen opgesomd bij dit huis, wat evenzeer het geval was bij hetappartement. Sommigen stellen dat men enkel daar zou inbreken mocht men voorafinformatie hebben ingewonnen.

Slechts een aantal respondenten wensen in te breken in dergelijke appartementsblok. Devoordelen om in een appartement binnen te treden is dat waardevolle zaken hierhoogstwaarschijnlijk vlugger blijven liggen. Het blijkt ook vrij eenvoudig te zijn om eenappartementsdeur te forceren. De nadelen zijn groter dan de voordelen en werdenopgesomd bij de rijwoning. Om binnen te geraken zou men ofwel de deur nemen, ofwel viainklimmen het balkon van het appartement betreden.

7.4.14.3. Aanduiden van de factoren

Na de keuze van de foto, werden aan de gedetineerden 7 situationele factoren voorgelegden hen gevraagd om de drie meest afschrikwekkende factoren aan te duiden.

Factor 1: Er zijn bepaalde tekenen dat iemand aanwezig is in het huisFactor 2: Er is een alarmFactor 3: Buren kunnen het huis goed zien en gluren af en toe door het raamFactor 4: Er staat een gebouw recht tegenover dit huis waaruit men kan kijkenFactor 5: Er zijn voorbijgangersFactor 6: Er is een slot aan de deur of het raamFactor 7: Er zit een hond in het huis of de tuin

115

0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 90,0% 100,0%

Factor 2

Factor 3

Factor 1

Factor 7

Factor 5

Factor 4

Missing value

Factor 6

Figuur 15 : Aangeduide situationele factoren

De respondenten kregen de mogelijkheid om de drie factoren aan te duiden die hen hetmeest zouden tegenhouden om in een huis in te breken. Terwijl 13, 73% geen factorenaanduidde gaf 54, 90% het alarm als meest afschrikwekkende factor op. De glurende buren,werd door 49, 02 % aangehaald en factor 7 en factor 1 werden door 43, 14% opgesomd alsderde belemmerende factor. 23, 53% geeft factor 5 op en 15, 69% duidde factor 4 aan.Slechts 5, 88 % geeft factor 6 als belemmerende factor op.

De factor die door 54, 90 %, de meerderheid, werd aangeduid is het alarm. Een alarm is debelemmerende factor om niet in een huis in te breken. Dit kwam tevens spontaan tot uiting inde loop van het gesprek74. Soms is het moeilijk in te schatten of er al dan niet een alarmaanwezig is: door observatie probeert men dit te detecteren. Bij een alarm verlaat men directhet huis of probeert men binnen te gaan. Deze laatste zijn van mening dat het alarm nietaltijd zal afgaan of gaan enkel binnen, afhankelijk van het soort alarm. Voor hen zijn er tweeopties: indien het alarm afgaat, snelt men vlug naar buiten zonder buit of men neemt de buit,waagt het risico en gaat vervolgens snel naar buiten.Er wordt een onderscheid gemaakt tussen een zeer gesofisticeerd alarm en een goedkoopminder kwaliteitsvol alarm. Tevens zijn er bepaalde alarmsystemen die de inbrekerwaarschuwen (bijvoorbeeld een bakje dat buiten hangt). Het feit dat men niet weet met welkeinstanties het alarm een verbinding heeft, wekt eveneens een aantal zorgen.

Bijna de helft van de respondenten, namelijk 49, 02% duidt de toezichthoudende buren alsbelemmerende factor aan. Buren kunnen zeer vlug handelen: politie of inwoners bellen, hetheft in eigen handen nemen…, hoewel velen beweren dat de buren vaak doen alsof hunneus bloedt. Het tijdsaspect was bij deze factor belangrijk: er wordt immers van uitgegaandat de buren niet voortdurend door hun venster kijken. Het vermijden van geluid en sneltewerk gaan, is een must. Anderen vinden dit helemaal niet beangstigend: “Die burenkunnen natuurlijk niet 24 op 24 zitten kijken of zitten gluren”.Er waren enkele inbrekers die zeer opvallend te werk gaan, zodat de buren niets vanargwaan krijgen net omdat het zo opvalt. Men reed met een verhuiswagen de oprit op enmeer begon het hele hebben en houden van het huis in te laden.

74 Supra

116

Indien een top drie wordt opgegeven door de respondenten, staat factor 1 frequent op deeerste plaats. Dit heeft uiteraard te maken met de angst voor confrontatie bij een inbraak.Een intensieve voorbereiding en tekenen van aanwezigheid (licht, geluid, wagen,…) zijnbelangrijk in het beslissingsproces van de inbreker. Ook het aanbellen of opbellen van deslachtoffers door de dief maakt deel uit van de vermijdingsstrategie: “Ik bel op voorhand dusdat is geen probleem.” Toch zijn er respondenten die binnen gaan als er iemand in huis is.Het maken van geen geluid en efficiëntie zijn in dit geval een must.

Een hond, aanwezig in de tuin of het huis is volgens 43,14% angstaanjagend. Een blaffendehond kan niet alleen bijten maar waarschuwt tevens de hele buurt van de komst van deinbreker. Van de 43,14% zijn er een behoorlijk aantal die angst hebben voor honden, dit iseen reden om niet in te breken. Opmerkelijk is dat het soort hond bepalend is in hetkeuzeproces om al dan niet in te breken: een poedel is niet zozeer problematisch integenstelling tot een rottweiler, pitbull of Duitse herder. Anderen stellen dat ze goed methonden kunnen omgaan of hebben helemaal geen angst. Men breekt in of bereidt allerhandetechnieken voor om de hond af te leiden: bijvoorbeeld een stuk vlees met een slaappilletje in.

11 Inbrekers menen dat voorbijgangers een belemmerende factor vormen. Naast hettijdsaspect75, zijn voorbijgangers niet constant aanwezig: men wacht tot ze weg zijn of menneemt de achterdeur. Het individualistische karakter van de mensen komt ter sprake: “Devoorbijgangers zijn niet erg want die reageren toch niet. We kwamen er eens tegen diehebben zelfs de politie niet opgebeld”. Hoewel enkele inbrekers dit als getuigen percipiëren,is het mogelijk dat de voorbijgangers, afhankelijk van het tijdstip, hen niet zien als eeninbreker.

15, 69% vindt een toezichthoudend gebouw recht tegenover het huis angstaanjagend. Eensamenwerking tussen verschillende personen betekent vaak een taakverdeling: één vandeze taken betreft toezicht houden op voorbijgangers, buren, politie,… Net zoals bij de buren,meent men dat het toezichthoudende gebouw niet de hele nacht superviseert.

De minst afschrikwekkende factor is het slot op de deur of het raam: de meerderheid stelt ditaltijd open te krijgen en indien dit niet het geval is, verplaatst men zich (verplaatsingseffect).Enkelingen stellen dat ze slechts binnengaan indien er iets ‘openstaat’. Voor anderen is hetmogelijk dat er afhankelijk van het soort slot, wordt ingebroken of niet: “Een cilinderslot iszeer moeilijk. Je hebt dan van die sloten die halverwege de deur hangen, een slot boven eneen slot onder, dat is echt wel moeilijk hoor… Dat geraakt niet open bij mij… Maar je kan datnatuurlijk trainen. Je kunt verschillende sloten in huis hebben, verschillende soorten vanalarmsystemen en dan kan je gaan trainen om alles makkelijk en vlug open te krijgen.”

7.5. Algemene beschouwingen aangaande de inbraak

7.5.1. De rationele keuze : theoretisch luik

Het rationele keuzeperspectief vindt zijn wortels in de klassieke criminologie, die radicaleveranderingen eind 18de en begin 19de eeuw teweegbracht. Aan de basis van eenstrafrechtshervorming was de idee aanwezig dat de mens een rationeel wezen is. Crimineelgedrag is een ‘vrije’ keuze waarbij de kosten ten opzichte van de baten worden afgewogen.

Na veelvuldige reacties vanuit positivistische hoek op deze gedachte, zullen het Clarke enCornish76 en Clarke en Felson77 zijn die in de jaren 1980 – 1990 terug de rationele keuze aan

75 Supra76 Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal. Rational Choice Perspectives onOffending. New York: Springer-Verloag.

117

halen. Dit had onder meer te maken met de overtuiging van ‘Nothing works78’: vanuit dezegedachte zal men zich niet enkel meer focussen op de dader en zijn criminele motivatiemaar gaat men de gebeurtenissen bestuderen en de context waarin deze plaatsvinden. Ophet gebied van preventie besteedt men aandacht aan het effect van veranderingen in deruimtelijke en bouwkundige omgeving. Vanuit deze preventieve denkwijze is het niet zozeerde dader of de maatschappij die dient te veranderen, maar betreft het de gelegenheden,mogelijkheden waarop men bijvoorbeeld een diefstal kan plegen. ‘De gelegenheid schept dedief’, brengt ons ertoe dat we die gelegenheden dienen te reduceren door cameratoezicht,materialen die vandalismebestendig zijn, enzoverder….Een tweede reden waarom er opnieuw aandacht kwam voor rationele keuzebenadering heeftte maken met de benadering van mensen als rationeel wezen in diverse sociale (psychologie,politicologie, sociologie,…) en economische wetenschappen. Onder meer de econoomBecker79 ontwierp een economisch verklaringsmodel dat hij even later ook toepaste opmisdaad en straf.

Meer en meer criminologen gingen de rationele keuzegedachte gebruiken, mits een brederetoepassing: de ander kon een rol te spelen, er konden zich cognitieve beperkingen voordoenbij het kiezen, enzoverder,.... Dit nieuwe gedachtegoed kende een sterke verwantschap metalles wat te maken had/heeft met preventie en beleid. Voor een deel kwamen deze zelf totontwikkeling voor beleidsdoeleinden. Dit strookt niet met het gedachtegoed van de klassiekeschool, namelijk daar stond rechtsbescherming centraal en niet zozeer instrumentaliteit eneffectiviteit. Een van deze ruimere toepassingen, gelieerd met beleid, is de rationelekeuzebenadering.

De rationele keuzebenadering wordt niet zozeer gekenmerkt vanuit wat men noemt de‘harde kern’ (doelgericht keuzegedrag) maar door de manier van verklaren: de heuristiek80.Mensen zullen niet zozeer kiezen omwille van hun voorkeur maar omwille vangedragsmogelijkheden en gedragsbeperkingen, de zogenaamde kosten en baten. Dadersverschillen in essentie niet sterk van de rest van de bevolking, hun crimineel gedrag kan nietverklaard worden door hun persoonlijke kenmerken (zoals de psychologie aangeeft) of dooraangeleerd gedrag (zoals bepaalde sociologische theorieën beweren). Zo luidt het antwoordop de vraag; ‘waarom er minder wordt ingebroken als de beveiliging toeneemt, het minderaantrekkelijk is om in te breken’. Kenmerkend voor deze theorie is dat deze zeer algemeentoepasbaar is. Het krijgt vooral empirische inhoud door de keuzesituaties nader tespecificeren waarmee de dader geconfronteerd wordt. Dit maakt dat een rationelekeuzebenadering niet zozeer leidt tot daderspecifieke theorievorming maar totdelictspecifieke theorievorming. De invulling zal verschillen naargelang het delict.De standaardkritiek op dergelijke rationele benadering is dat deze stoelt op een zeeronrealistisch mensbeeld.

Een tweede ruimere toepassing, naast de rationele keuzebenadering, betreft hetafschrikkingsperspectief dat zich baseert op het feit dat mensen geen criminele handelingenzullen stellen omwille van de gevolgen die deze kunnen teweeg brengen. Zo kunnen erheuse consequenties worden gesteld aan bepaald gedrag door de vertegenwoordigers vanhet strafrechtsapparaat. Zowel de snelheid van het straffen, de zekerheid dat men zalgestraft worden en de zwaarte van de straf zullen een invloed hebben op de manier waarop

77 Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In: Advances inCriminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.78 Beleidsmakers en criminologen gingen in toenemende mate twijfelen aan de effectiviteit vantraditionele interventiestrategieën.79 Becker, G. (1968). Crime and punishment: An economic approach. Journal of Political Economy,76, 169-217.80 Lakatos, I. (1974). Falsification and the methodology of scientific reasearch programmes. In: I.Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Criticism and the Growth of Knowledge. Cambridge: CambridgeUniversity Press, 91-196.

118

mensen beslissen om crimineel gedrag te plegen, zo stelde Moerland81. In het begin gingmen voornamelijk het afschrikwekkende karakter van de doodstraf bestuderen. Daarna werdconventioneel afschrikkingsonderzoek en perceptueel onderzoek verricht.De invloed van strafrechtelijke consequenties blijkt echter niet dermate groot. Dit werd ondermeer onderzocht door Moerland82 die een onderzoek deed naar winkeldiefstal. De ernst voorde gevolgen die een winkeldiefstal heeft (bijvoorbeeld de betrapping en de reactie van denabije omgeving), blijkt de grootste reden waarom mensen geen winkeldiefstal plegen. Destrafrechtelijke gevolgen blijken een beperkte invloed te hebben in de belevingswereld vande potentiële dader. Dit wordt eveneens geïllustreerd door volgend voorbeeld: in Amerika ismen als inbreker meer bang om ‘beschoten te worden, indien men door de inwoner betraptwordt’ dan men angst heeft voor de eventuele straf.

De idee van ‘Nothing works83’ lag eveneens aan de basis van de ontwikkeling van desituationele benadering en de gelegenheidstheorie. Er wordt getwijfeld aan allerhandeinterventiestrategieën en men gaat de effectiviteit ervan in vraag stellen. Er wordt opnieuwaandacht besteed aan de omgeving waarin criminele gebeurtenissen plaatsvinden. Menvraagt zich tevens af of er een preventieve werking uitgaat van de veranderingen in defysieke omgeving. Jeffery 84 en Newman 85 worden, door hun werk, beschouwd als debelangrijkste grondleggers van de situationele benadering: zij bestudeerden in hoeverre menpreventief kan werken door veranderingen aan te brengen in de omgeving.Jeffery zal de nadruk leggen op de omgeving waarin hij stelt dat de oorzaak van criminaliteitin de gelegenheid ertoe ligt. Jacobs86 sprak over ‘natuurlijk toezicht’ als een middel datafschrikt om criminaliteit te plegen. Het natuurlijke toezicht is essentieel en een stad ofgemeente moet zoveel mogelijk gericht zijn op de creatie van dergelijk natuurlijk toezicht.Jeffery wijst op de aanzienlijke mogelijkheden die in een stad aanwezig zijn om tot crimineelgedrag over te gaan, net daarom dienen meer mensen op straat aanwezig te zijn. Ook depotentiële doelwitten moeten blootgesteld worden: het verhogen van de informele socialecontrole is de boodschap. Dit leidt niet alleen tot een betere sociale omgang in de buurt maarkomt ook ten goede aan de sociale cohesie.Newman heeft het in zijn boek ‘Defensible Space’ over het begrip ‘verdedigbare ruimte’.Newman, hecht net zoals Jacobs, veel belang aan het toezicht. Daarnaast richt hij zich op dearchitecturale veranderingen. Hij meent dat de stadsplanners de gebouwen en dedesbetreffende omgeving dienen te ontwerpen opdat er een gevoel van ‘territorialiteit wordtopgeroepen bij bewoners en gebruikers. Newman wijst ook op het belang van het hebbenvan toezicht van op de woning naar de omgeving toe. Ook wat betreft materiaalgebruik dientmen creatief te zijn, want bepaalde blokken worden soms gestigmatiseerd omwille van dit.

Het is de gelegenheidstheorie die centraal staat binnen de situationele benadering. Het zalafhankelijk zijn van de situatie of men al dan niet de gelegenheid krijgt voor het plegen vancrimineel gedrag. De gelegenheid wordt op grote schaal aangeboden en niet zozeer depersoonlijke kenmerken van de dader, bepalen dat de dader crimineel gedrag pleegt. Zo ishet bijzonder aannemelijk dat er in een grootwarenhuis meer wordt gestolen dan bij deslager. Belangrijk binnen dit perspectief is dat ‘de gelegenheid’ vaak door diversewetenschappers anders wordt geconcipieerd.

81 Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ?. Arnhem: Gouda Quint.82 Moerland, H. (1993). Afschrikking, de bakermat van de rationele keuzebenadering in decriminologie. Tijdschrift voor criminologie, 35, 110-126.83 Supra84 Jeffery, C.R. (1971). Crime Prevention through Environmental Design. Beverly Hills: Sage.85 Newman, O. (1973). Defensible Space. Crime Prevention through Urban Design. New York:Macmillan.86 Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American cities. New York: Vintage Books.

119

Binnen de routine activiteitentheorie gaat een specifieke aandacht naar de ‘plaats’. Dezetheorie is eerder een macro-theorie, geschreven door Felson87 88 die aangeeft dat eencriminele gebeurtenis het gecombineerde resultaat is van de aanwezigheid van:- een gemotiveerde dader;- een aantrekkelijk doelwit;- het doelwit en de dader moeten op hetzelfde moment en dezelfde plaats samen zijn;- en de afwezigheid van een adequaat toezicht, dus afwezigheid van controlemechanismen.

Het gaat met andere woorden over een routine in situaties waarin deze vier voorwaardenzich voordoen. Het eerder toevallige karakter, krijgt een systematisch karakter. Het gaat nietalleen over de aanwezigheid van daders en doelwitten, het betreft een mix van daders,doelwitten en toezicht. Naar beleid toe wordt frequent een hoger toezicht aanbevolen. Dittoezicht dient zich te richten op risicoplaatsen en risicotijdstippen.

Felson maakte een onderscheid tussen drie controlemechanismen: hij spreekt van een‘handler, een ‘guardian’ en een ‘place manager’. Personen zoals ouders, leerkrachten,vrienden, werkgevers, e.d. kunnen beschouwd worden als ‘handlers’ want zij vertoeven in dedirecte omgeving van de potentiële dader. Bij het uitvoeren van de dagelijkse activiteiten (=de routine activiteiten), zoals het naar school of werk gaan, zijn deze ‘handlers’ niet altijdaanwezig en het is net bij die afwezigheid dat de potentiële dader in de verleiding komt ombepaalde criminele feiten te plegen.

Belangrijk aan het begrip ‘handler’ is dat het komt uit de sociale controletheorie van Hirshi. 89

Hirshi geeft aan dat er een relatie is tussen het individu en de maatschappij en net omwillevan die relatie is er een overeenstemming tussen waarden en normen. Hirshi beschrijft in zijn‘Causes of delinquency’ (1969) de rol van de hechte relatie met anderen, bijvoorbeeldouders: “Delinquent acts results when an individual’s bond to society is weakend or broken”.Met sociale controle bedoelt hij niet zozeer het uitoefenen van toezicht maar het gedrag datbeteugeld kan worden van binnenuit door de binding die men heeft met de maatschappij.Deze binding kan op vier manieren: attachment, commitment, involvement en belief.

Bij Felson werden deze types van bindingen gereduceerd tot één concept, namelijk ‘handle’.Binnen dit perspectief gaat het er in essentie over dat men heel wat te verliezen heeft alsmen indruist tegen het waarden- en normensysteem van individuen die je nauw aan het hartliggen. Het is deze band die ervoor zorgt dat men geen afwijkende gedragingen stelt. Deze‘handle’ is absoluut noodzakelijk en kan gezien worden als een vorm van informele socialecontrole. Een tweede controlemechanisme dat Felson beschrijft zijn de ‘guardians’ (debewakers). Bewakers ziet hij als beschermers van de potentiële doelwitten en indien dezeafwezig zijn, is er een verhoogde kans op victimisatie. Felson zal dit aan de hand van hetdelict woninginbraken illustreren, meer bepaald zullen bepaalde verschuivingen in de socialeomgeving, namelijk de familiestructuren, een invloed hebben op het risico om slachtoffer teworden. Bijvoorbeeld éénoudergezinnen: gedurende de dag gaat men werken, men laat dewoning onbewoond achter en op die manier is er een groter risico om het slachtoffer vanwoninginbraak te worden. Sampson zal dit bevestigen en beaamd dat de familiestructuureen invloed heeft op het aantal woninginbraken gepleegd in een buurt. Het gaat in essentieover de sociale controle die al dan niet aanwezig is ten opzichte van de daders en degelegenheid voor het plegen van een woninginbraak90.

87 Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.Criminology, 25, 911-931.88 Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. Tousand Oaks:Pine Forge Press.89 Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. Berkeley: University if California Press.90 Sampson, R.J. (1987). Communities and crime. In : M.R. Gottfrederson & T. Hirschi, PositiveCriminology. Newbury Park: Sage Publications, 91-115.

120

Een laatste controlemechanisme is de aanwezigheid van ‘place managers’. Dit zijnbijvoorbeeld conciërges, treinconducteurs, receptionisten die het gedrag regelen opbepaalde plaatsen en die tegelijkertijd instaan voor de informele sociale controle. Bij hunafwezigheid of onoplettendheid is er een grote kans dat criminaliteit gepleegd wordt.

Het is bijzonder merkwaardig dat er niet gesproken wordt over het publiek (de voorbijgangersen de buurtbewoners) als controlemechanisme. Het publiek is immers verantwoordelijk voorhet natuurlijke toezicht, zo zei Jacobs. Angel zal op zijn beurt de context gaan bestuderen enop zoek gaan naar een verband tussen criminaliteit en een bepaalde plaats. Bepaaldeplaatsen dragen in zich veel opportuniteiten om afwijkend gedrag te plegen. Indien eenplaats nauwelijks gebruikt wordt, zullen er nauwelijks afwijkende gedragingen gepleegdworden. Het gebrek aan potentiële doelen beperkt immers het aantal opportuniteiten.

Er bestaan verschillen tussen de gelegenheidstheorie en de routine activiteitentheorie, maaraangaande de consequenties op praktisch vlak ziet men heel wat gelijkenissen. Clarke enFelson91 zetten in 1998 de belangrijkste tien principes voor de preventiepraktijk op een rij:“- De gelegenheid speelt een rol bij het veroorzaken van alle vormen van criminaliteit.- De gelegenheden tot criminaliteit zijn zeer specifiek.- De gelegenheden tot criminaliteit kennen concentraties in tijd en ruimte.- De gelegenheden tot criminaliteit worden bepaald door alledaagse activiteiten.- Een criminele gebeurtenis veroorzaakt weer de gelegenheid voor andere criminelegebeurtenissen.- Bepaalde producten bieden betere mogelijkheden voor criminaliteit dan andere.- Sociale en technologische veranderingen veroorzaken nieuwe mogelijkheden voorcriminaliteit.- Criminaliteit kan bestreden worden door gelegenheidsbeperkende maatregelen.- Gelegenheidsbeperkende maatregelen leiden niet noodzakelijk tot een verplaatsing van hetprobleem.- Gerichte maatregelen kunnen zelfs een nog grotere criminaliteitsreductie bewerkstelligen.”

Zoals reeds aangegeven, ligt het beleidsmatige aspect in het veranderen van de omgeving.Belangrijk is dat deze veranderingen dienen te gebeuren in de omgeving van de potentiëledader (bijvoorbeeld door het uitoefenen van meer toezicht). Het gaat hier niet omveranderingen die gericht zijn op persoonlijke kenmerken van de dader, bijvoorbeeld eenresocialisatieprogramma, omdat men binnen de rationele keuzebenadering geen verschilmaakt tussen de dader en de bevolking.

In het strafrechtelijke beleid worden we met twee zaken geconfronteerd: indien menredeneert vanuit het afschrikkingsperspectief, is er een logische relatie met het opsporings-en vervolgingsbeleid en de mate van strengheid van straffen. Met andere woorden strengestraffen hebben een groot afschrikwekkend karakter. Empirisch onderzoek toont echter aandat men kan twijfelen aan het nut van een hoge straf, een hoge pakkans of een hoge straf.Ook de situationele benadering en de gelegenheidstheorie trekken dit in twijfel: zij zoekenoplossingen voor criminaliteitsproblemen die nog dichter aanleunen bij de belevingswereldvan de potentiële daders. Het belangrijkste verbindingspunt van de hedendaagse rationelekeuzebenaderingen is de sterk instrumentele inslag en de nauwe relatie met hetpreventiebeleid. Dit in tegenstelling tot de ‘klassieke school’ die rechtsbeschermingbenadrukte en niet zozeer effectiviteit of instrumentaliteit.Binnen de partoontheorie, eveneens een rationeel-situationeel perspectief, staat de interactietussen daders en hun fysieke en sociale omgeving centraal en het is die interactie die dekeuze van de doelen zal beïnvloeden.

91 Supra

121

Brantingham 92 stelt in 1981 dat men in zijn dagelijkse routine activiteiten enkel op dieplaatsen komt waar men dient te zijn om deze activiteiten uit te voeren. Dit wordt de‘awareness space’ genoemd. Gebieden buiten deze ‘awareness space’ worden zeldenbezocht en daarin zal men ook geen criminele opportuniteiten gade slaan. Men zal metanderen woorden delicten plegen op die plaatsen waar men meest mee vertrouwd is,suggereert Costello93. Onderzoek naar de mobiliteit van daders bevestigt dit; men zal zichniet sterk verplaatsen om afwijkend gedrag te plegen. Het gaat er in essentie om dat deafstand tussen de pleegplaats en de woonplaats bijzonder klein is. Enige nuancering is hierzeker op zijn plaats. Hesseling94 in 1992 en Costello in 2001 zagen dat deze afstand zichgemiddeld tussen de twee en de vier kilometer situeerde. Er werd echter vastgesteld dat defrequentie van het aantal misdrijven daalde, als men de woonplaats van de dader naderde.Met andere woorden is er duidelijk sprake van een patroon: het ‘distance-decay’ patroon.Uiteraard is het niet zo eigenaardig dat hoe dichter men komt bij de woonplaats, hoe minderdelicten de dader zal plegen: men vreest immers om herkend te worden. Costelllo gaatverder en stelt, net zoals Eck95 dat de leeftijd, geslacht en delicttype een variante zullen zijninzake mobilteit. Zo zag men dat delinquenten die betrekkelijk jong zijn, zich minder verzullen verplaatsen. Vrouwelijke daders zullen daarentegen grotere afstanden afleggen.

Zowel de routine-activiteitentheorie als de patroontheorie werken vanuit een benaderingwaarin de mens op een rationele manier zal handelen. In essentie hebben beideperspectieven het over situationele preventie: men zal preventief inwerken door het aantalgelegenheden (geschikt om afwijkend gedrag te plegen) te controleren. Het grootsteprobleem waar deze theorieën mee geconfronteerd worden, is dat men op een plaats ingrijpten de criminaliteit zich zal verplaatsen. Een verplaatsingeffect is binnen de traditioneletheorieën een logisch verband: de daders zullen immers op zoek gaan naar alternatieven alsde opportuniteiten om crimineel gedrag te plegen beperkt worden. De negatieve effecten diedeze verplaatsing teweegbrengt en het feit dat verplaatsing onvermijdelijk is (volgenstraditionele theorieën) worden door de critici van het situationeel denken gebruikt om aan tetonen dat sociale of corrigerende preventie effectiever zou zijn dan situationelepreventiemethodieken. Ook Town 96 zal kritiek formuleren op de situationelepreventiemethodieken omdat zij de echte oorzaken van criminaliteit niet aanpakken, ze zienze zelfs over het hoofd. Ze besteden geen aandacht aan de interne motivatie, de bereidheiden de wens van een individu om criminaliteit te plegen.

Barnes97, Gabor98 en Repetto99 onderscheiden verscheidene vormen van verplaatsing:1) Ruimtelijke verplaatsing: wanneer de daders gehinderd worden in het plegen vancrimineel gedrag op een bepaalde plaats, zullen ze hun actieterrein verschuiven.2) Temporale verplaatsing: binnen deze verplaatsingsstrategie speelt het tijdstip eenbelangrijke rol. De daders zullen gelijkaardige feiten plegen en dit op dezelfde plaatsen ten

92 Brantingham, P.J. & Brantingham, P.L. (Eds .) (1981). Environmental criminology. Beverly Hills:Sage.93 Costello, A. & Wiles, P. (2001). GIS and the journey to crime: an analysis of patterns in SouthYorkshire. In: A. Hirschfield & K. Bowers (Eds.), Mapping and analyzing crime data: lessons fromresearch and practice. London: Taylor and Francis, 27-60.94 Hesseling, R. (1991). Dadermobiliteit, een eerste verkenning. Tijdschrift voor Criminologie, 33.95 Eck, J.E. & Weisburd, D. (1995). Crime places in crime theory. In: J.E. Eck & D. Weisburd (Eds.)Crime and Place, Crime Prevention studies, Volume 4. New York: Willow Tree Press.96 Town, S. (2001). Crime displacements : the perception, problems, evidence and supporting theory.Elektronische copie: URL: http://www.crimereduction.gov.uk/displacement.doc. {2002}97 Barnes, G.C., (1995). Defining and optimizing displacement. In: J.E. Eck & D Weisburd (Eds.),Crime and place: crime prevention studies, volume 4. New York: Willow Tree Press, 95-114.98 Gabor, T. (1981). The crime displacement hypothesis: an empirical examination. Crime andDelinquency, 390-440.99 Repetto, T.A. (1976). Crime Prevention and the displacement phenomenon. Crime andDelinquency, 166-177.

122

aanzien van dezelfde doelwitten op eenzelfde manier. Alleen zullen ze toeslaan op dat uurdat minst opvalt en er minst toezicht is.3) Doelverschuiving: men zal zich niet zozeer verplaatsen maar van doel veranderen.4) Tactische verplaatsing: hetzelfde doel, plaats en tijdsstip worden gebruikt mits hethanteren van een andere strategie.5) Verandering van het type gepleegde delicten: daders zullen een ander type van delictplegen.6) Een nieuwe instroom van daders: of men stopt ermee, wordt gearresteerd of verdwijntmaar nieuwe daders verschijnen. Er is dus een constante instroom van nieuwe daders.Het belangrijkste besluit dat men hieruit kan trekken is dat het niet zozeer gaat over eenreductie van de criminaliteit, het gaat over een verplaatsing ervan.

De routine activiteiten-theoretici menen dat verplaatsing zich wel degelijk kan voordoen,maar deze is beperkt. Het is een samenspel tussen verschillende factoren waarbij het aantalafwijkende gedragingen afhankelijk is van het aantal potentiële doelwitten, het aantalpotentiële daders en de mate waarin controle wordt uitgeoefend. Ook Hesseling ging ditverplaatsingeffect verder bestuderen. Hij concludeerde dat de verplaatsing mogelijk is maargeen onvermijdelijk gevolg is van de situationele criminaliteitspreventie.

Om de kritiek op situationele preventie enigszins te counteren, wees Clarke op de ‘diffusionof benefits’. Dit begrip wijst op het feit dat nabijgelegen locaties mee zullen profiteren vansituationele maatregelen tegen misdaad. Er is sprake van een positieve uitstraling vaneffectieve maatregelen naar omliggende gebieden. Dit kan een onverwachte daling vancriminaliteit teweegbrengen. Bernasco, Elfers en Bruinsma wijzen op het feit datverplaatsingsonderzoek momenteel eerder op instrumentele en pragmatische grondenplaatsvindt. Dergelijk onderzoek wordt beschouwd als een onderdeel van effectevaluaties.Verplaatsing is een ongewenst neveneffect van criminaliteitsbestrijding en de vraag of er zicheen ‘diffusion of benefits’ voordoet, houdt menig persoon bezig die aan effectevaluatie vanplaatsgebonden maatregelen tegen misdaad doet. Want bij effectevaluatie zal men nietalleen de lokale hoofdeffecten willen opsporen, men zal tevens de ongewensteneveneffecten onderzoeken. Dit om voldoende informatie te verzamelen over de middelendie dienen ingezet te worden.Betreffende methodologische kennis en inzicht over hoe ruimtelijke effecten vanplaatsgebonden interventies moeten gemeten worden, is er voldoende consensus. Dit iseveneens het geval voor de ongewenste effecten zoals verplaatsing of ‘diffusion of benefits’.In de praktijk blijkt echter dat deze kennis, om allerlei redenen, onvoldoende wordttoegepast100.

7.5.2. De rationele keuze : empirisch luik

Het zou incorrect zijn mochten we ontkennen dat de rationele keuze niet aanwezig is in dedaderverhalen. De kosten worden bij het plegen van een inbraak zelfs zeer frequent tenopzichte van de baten afgewogen, bijvoorbeeld: “Bij oude mensen breek ik niet in, diehebben toch geen geld in huis”; “Ik gebruik geen geweld want anders krijg ik een zwaarderestraf”; “Inbreken brengt niet veel op dus opteer ik voor gewapende overvallen”,….Het maken van keuzes gebeurt frequent in functie van de gedragsmogelijkheden engedragsbeperkingen. Toch dienen we ons te hoeden voor het feit dat de rationele keuzealleen een rol zou spelen. We kunnen gerust de ‘homo economicus’ en de vrije wil in twijfeltrekken: mensen kiezen immers niet altijd, het is reëel dat mensen de mogelijkheid niethebben om te kiezen. De kans dat ze geleid worden door biologische, psychologische ofsociaal bepaalde gedragingen is groot. Indien men dit laatste in beschouwing neemt, wordt

100 Bernasco, W., Elfers, H & Bruinsma, G. (2006). De methodologie van onderzoek naar ruimtelijkeneveneffecten van plaatsgebonden maatregelen tegen criminaliteit. Panopticon, 27, 31-45.

123

gezocht naar een hervorming van de dader of een verandering van de maatschappelijkestructuren.

Eén van de situationele theorieën is het afschrikkingsperspectief. In dit onderzoekstelden we vast dat het afschrikkende effect van de politie hoger blijkt te zijn dan dit van degevangenis. Dit is echter niet generaliseerbaar gezien slechts een beperkt aantal inbrekersmeewerkten aan dit onderzoek. Bovendien gaven niet alle respondenten een antwoord opdeze vraag. Opmerkelijk was dat het afschrikwekkende effect in de hand wordt gewerktindien men meermaals met politie of justitie in aanraking kwam.Het theoretische luik beschreef de kleinschalige invloed van de strafrechtelijkeconsequenties, dat deels bevestigd wordt in dit kwalitatieve onderzoek. In debelevingswereld van de potentiële dader is er een beperkte invloed van de strafrechtelijkegevolgen. Dit wil zeggen dat niet iedere respondent stelde angst te hebben of te denken aande politie. Indien er gesproken werd over de aanwezigheid van angst, had men vooral angstom betrapt te worden, net zoals het Amerikaanse onderzoek illustreerde. De angst omiemand (inwoner maar kan evenzeer politie zijn) tegen het lijf te lopen, is dus veel groter dande angst die men heeft om naar de gevangenis te moeten.

De gelegenheidstheorie, die stelt dat de gelegenheden op grote schaal wordenaangeboden en het niet zozeer de persoonlijke kenmerken zijn die bepalen dat de dadercrimineel gedrag pleegt, komt hier op de helling te staan. In voorliggend onderzoek kwamduidelijk naar voor dat de persoonlijke motivatie iemand drijft tot criminaliteit en in minderemate de gelegenheid. Op de vraag waarom men crimineel gedrag pleegt, werdenantwoorden gegeven die te maken hebben met zeer persoonlijke beweegredenen, zoalsverslaving, overlevingsdrang, enz…. Nauwelijks werd het antwoord gegeven dat deaantrekkelijke situatie aan de basis lag van de beslissing. Het kan weliswaar eenmedebepalende of doorslaggevende factor zijn. Indien er een gemotiveerde dader is, zaldeze hoogstwaarschijnlijk alerter zijn voor bepaalde aantrekkelijke situaties.Het is dus niet zozeer de situatie die de gelegenheid schept voor het plegen van afwijkendgedrag maar de persoonlijke drijfveer of het motief is bepalend in het delinquent proces.

In de routine-activiteitentheorie maakt Felson een onderscheid tussen driecontrolemechanismen: de ‘handler’, de ‘guardian’ en de ‘place managers’.De handler is de informele controleur die in de directe omgeving van de gedetineerdenvertoefd. In hoeverre deze personen een invloed uitoefenen opdat geen crimineel gedragwordt gepleegd, is niet af te leiden uit dit onderzoek. Ook inzicht krijgen op basis van deonderzoeksresultaten in de ‘bonds’, zoals Hirschi omschreef, is moeilijk. Wel vertelt demeerderheid dat ze op het moment van de feiten vaak een slecht of geen contact haddenmet de familieleden. De contacten met de naasten na de feiten en terwijl men in degevangenis zit, lopen doorgaans beter dan voorheen.Over het tweede, de guardians, en het derde, de place managers, controlemechanismekunnen evenmin allesomvattende uitspraken geformuleerd worden. Toch staat vast datinbrekers rekening houden met de aanwezigheid van anderen zoals de buren. Dit kwam naarvoor bij het aanduiden van een aantal situationele factoren (cfr. onderzoeksmateriaal) in hetinterview. De turende buren waren daarbij de tweede meest aangeduide afschrikkendesituationele factor. Ook een gebouw recht tegenover de potentiële target of voorbijgangerskunnen een afschrikkend effect veroorzaken. Daarnaast blijkt het geïsoleerde karakter vaneen huis (geen controle) een bevorderende factor in het beslissingsproces om een inbraak teplegen.

Het is aanbevelenswaardig om op een meer diepgaande manier onderzoek te verrichtennaar de relatie gedetineerde-omgeving, zijn sociale netwerk en de ‘bonds’ zoals Hirschiomschreef, te bestuderen. Welke invloed een omgeving uitoefent op het criminele gedrag?,is een suggestie voor verder wetenschappelijk onderzoek.

124

Clarke en Felson zetten in 1998 een aantal belangrijke principes op een rijaangaande de preventiepraktijk. Het is opmerkelijk dat de gelegenheid een vaag en moeilijkte toetsen begrip is. Clarke en Felson interpreteren dit zeer situationeel-gericht: indien ergesproken wordt over veranderingen in de omgeving van de potentiële dader, betreffen ditomgevingsveranderingen en niet de veranderingen die gericht zijn op de potentiële dader.Enkele van deze opgesomde principes worden teruggekoppeld aan onzeonderzoeksresultaten. De bevindingen van voorliggend onderzoek kunnen enkel iets zeggenover het delict woninginbraken: er kunnen geen uitspraken geformuleerd worden overandere delicten.

1) “De gelegenheid speelt een rol bij het veroorzaken van alle vormen van criminaliteit.”Bij het delict woninginbraken wordt beaamd dat de gelegenheid een rol speelt. Deopportuniteit kan een bepalende factor zijn in het beslissingsproces, toch moeten we onsbewust zijn dat achter een aantrekkelijke opportuniteit een drijfveer aan de zijde van dedader schuilgaat. De dief creëert eigenlijk (om allerhande persoonlijke redenen) degelegenheid: het is dus in minder mate de gelegenheid die de dief creëert. Doordat mengemotiveerd is, zal men een zekere bewustheid en alertheid aan de dag leggen vooraantrekkelijke situaties. Een gemotiveerde dader is essentieel om tot een criminele situatie tekomen.

4) “De gelegenheden tot criminaliteit kennen concentraties in tijd en ruimte.”Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat het favoritisme voor welbepaalde tijdstippen, namelijknacht en overdag, te maken heeft met de aanwezigheid van de inwoners. Sommigenprefereren overdag in te breken omdat iedereen gaan werken is. Anderen verkiezen denacht omdat op dat moment de mensen niet waakzaam zouden zijn. Naast het feit dat hetpersoonlijke motief de gelegenheid mee helpt creëren, is de aanwezigheid van personen vandoorslaggevend belang bij een inbraak. Op het aspect ruimte wordt dadelijk ingegaan.

5) “Een criminele gebeurtenis veroorzaakt weer de gelegenheid voor andere criminelegebeurtenissen.”De eerste inbraak wordt doorgaans gepleegd in de minderjarigheid, blijkt uit de gesprekken.Na het doorlopen van een miniem leerproces op de straat of in de Universiteit van decriminaliteit, waarbij de ervaring centraal staat, is het mogelijk dat men na verloop van tijd opeen veel efficiëntere en doordachte manier kan inbreken.Onder de bevraagde populatie waren er inbrekers die opteerden voor zwaardere feiten(zogenaamde ex-inbrekers). Bij deze ex-inbrekers deed zich vaak een escalatie-effect voor:men begon met een inbraak en eindigde met een gewapende overval. De reden waarommen een zwaarder feit verkiest, heeft meestal te maken met de geringe buit (“een inbraakbrengt nauwelijks iets op”). Waarom dit niets meer opbrengt, heeft op zijn beurt te makenmet de toenemende preventiemaatregelen. Deze toename zorgt ervoor dat inbrekers huntoevlucht nemen in andere feiten. De ene criminele gebeurtenis creëert dus de gelegenheid,mits een gemotiveerde dader, voor de andere.Dit principe kan ook teruggekoppeld worden aan het feit dat eenmaal men een inbraakpleegt en beseft hoe eenvoudig en snel men geld op deze wijze te pakken krijgt, men in deverleiding komt om het nogmaals te doen. “L’argent rapide et facile” van de inbraakveroorzaakt als het ware een nieuwe motivatie om een inbraak te plegen. De geringemoeilijkheidsgraad heeft te maken met het beperkte treffen van beveiligingsmaatregelen enhet onaangepaste gedrag van de burgers.

6) “Bepaalde producten bieden betere mogelijkheden voor criminaliteit dan andere.”Dit principe wordt bevestigd. Bij een woninginbraak zijn het voornamelijk specifiekeproducten zoals geld, goud en juwelen die een grotere kans hebben om gestolen te wordenin vergelijking met andere materiële goederen.

125

7) “Sociale en technische veranderingen veroorzaken nieuwe mogelijkheden voorcriminaliteit.”Het feit dat mensen meer beveiligingsmaatregelen treffen en meer op hun hoede zijn (overde potentiële kans dat men slachtoffer kan worden), zal de dief dwingen om gewelddadigerte werk te gaan of om op een creatievere manier in te breken.Het escalatie-effect komt ook hier ter sprake. Enkelen stelden dat hoe meer beveiliging er is,hoe hoger de kans op geweld. Ook nieuwe soorten van delicten ontstaan door deveranderingen, bijvoorbeeld tigerkidnapping.

8) “Criminaliteit kan bestreden worden door gelegenheidsbeperkende maatregelen.”Deze stelling wordt allesbehalve onderschreven en is wellicht de teneur van voorliggendonderzoek. Vanuit een dominant situationeel perspectief is men overtuigd datgelegenheidsbeperkende maatregelen een oplossing zijn voor de criminaliteit. Een behoorlijkaantal negatieve consequenties worden vastgesteld aangaande dit situatie reducerendgedachtegoed. Hier wordt in de kritische beschouwingen101 uitvoerig op ingegaan.

9) “Gelegenheidsbeperkende maatregelen leiden niet noodzakelijk tot een verplaatsing vanhet probleem.”In de daderbevraging werd duidelijk aangegeven dat als men er niet in slaagt om in het enehuis in te breken, men een ander huis neemt. Hoewel het zelden voorkomt dat men nietbinnenraakt in een huis, zijn de frequentst aangegeven redenen om zich te verplaatsen: deaanwezigheid of de moeilijk te overbruggen preventiemaatregelen. Er vindt een ruimtelijkverplaatsingseffect plaats op het individuele niveau. Het treffen van gelegenheidsbeperkendemaatregelen, wat momenteel vooral gedaan wordt, leidt doorgaans tot een verplaatsing ophet individuele niveau.

Het distance decay patroon dat stelt dat er een verband is tussen de woonplaats enpleegplaats wordt in beperkte mate geconfirmeerd: namelijk breekt bijna 50% dichter dan 30kilometer van de eigen woonplaats in. Ongeveer 30% breekt zowel dicht als ver in, terwijlslechts 14% prefereert ver in te breken. Het kwam zelden aan bod dat de inbreker bij debuurman stal, dus de vaststelling dat de dief niet te dicht bij de eigen woonplaats inbreekt,wordt bevestigd. Hoewel een meerderheid aangeeft relatief dicht in te breken, betreffen dituitspraken op het individuele niveau van een beperkt aantal daders die niet te veralgemenenzijn.Doorslaggevende factoren in dit beslissingsproces zijn het vervoermiddel, de leeftijd, degemakzucht, de verkregen ‘tips’ en het feit dat de buurt gekend is. Het vervoermiddel isdoorgaans een auto, een fiets of men gaat te voet naar het plaats van het delict. Hettransportmiddel houdt nauw verband met de leeftijd. Hetgeen aangehaald werd in hettheoretische luik wordt bevestigd in dit onderzoek: jongeren zullen zich minder verplaatsendan ouderen. Een gekende buurt en de beperkte moeilijkheidsgraad om zich niet te ver teverplaatsen zijn andere factoren die van doorslaggevend belang zijn. Redenen om af tewijken van het patroon zijn de hogere moeilijkheidsgraad (vergt meer voorbereiding) en hetverwerven van allerhande ‘tips’.

Zowel de routine-activiteitentheorie als de patroontheorie redeneren vanuit een rationelekeuzebenadering en zullen preventief inwerken door het aantal gelegenheden te controleren.Het grootste probleem waarmee deze theorieën geconfronteerd worden is dat zij ingrijpen opde plaats en dat de criminaliteit zich zal verplaatsen. Naast het ruimtelijke verplaatsingeffectop het individuele niveau, doet zich bij een behoorlijk aandeel van de bevraagdeonderzoekspopulatie een verandering voor in het type van delict. Er kan opnieuw verwezenworden naar het escalatie-effect: men pleegt een ander type van criminaliteit, bijvoorbeeldeen gewapende overval, omwille van de schrale opbrengst van een inbraak. Het besluit van

101 Infra

126

Barnes, Gabor en Repetto dat de criminaliteit niet gereduceerd wordt maar zich zalverplaatsen, kan enigszins kracht bijgezet worden door onze onderzoeksresultaten.

Concluderend stelt men vast dat de gelegenheid belangrijk is, maar men niet alleen op degelegenheden mag inwerken indien men aan preventie doet. De situationele theorieënpakken de echte oorzaken van criminaliteit niet aan en zien ze zelfs over het hoofd, bewerencritici. Ze besteden geen aandacht aan de interne motivatie, de bereidheid en de wens vaneen individu om criminaliteit te plegen.Niet alleen technische veranderingen of het verhogen van formele en informele controle (cfr.Felson) zullen preventief werken, tevens moet er aan sociale preventie gedaan worden. Denadruk ligt momenteel te veel op de situatie, een verplaatsingseffect van criminaliteit is hiereen nefast gevolg van. Er dient meer aandacht te komen voor de dader, dit is op zijn minsteven interessant, zelfs interessanter.

127

8. Inconsistente onderzoeksbevindingen

In de loop van de gesprekken, werden enkele inconsistenties vastgesteld waar kort evenwordt op ingegaan. Vooreerst zijn er personen die hun betrokkenheid bij een inbraak tenstelligste ontkennen, echter in de loop van het gesprek werden antwoorden gegeven waarbijde betrokkene duidelijk aantoonde reeds ingebroken te hebben. De antwoorden, gegeven inhet begin van het gesprek, zullen vaak afwijken van deze later in het gesprek. Dit kan enkelevertekende onderzoeksresultaten veroorzaken.

Een tweede inconsistentie, tevens één van de meest duidelijke, was de mening over hetplegen van geweld. Zoals aangegeven wijzen de onderzoeksbevindingen op een absoluutvermijden van het gebruik van geweld of bedreiging. Toch werden veel geïnterviewdenveroordeeld voor het gebruik van geweld of bedreiging. In die zin werd ervoor geopteerd omde intentie van de dader kwantitatief uit te drukken.

Een derde gegeven is de afschrikking ten aanzien van politie en justitie. Het is mogelijk datmen stelt dat politie of justitie niet afschrikkend is indien er expliciet naar gevraagd werd.Toch gaven dezelfde personen vaak aan dat ze angst hadden om betrapt te worden, dit doorbewoners of politie. Eenzelfde vaststelling werd gedaan bij het alarm: in de loop van hetgesprek stellen sommigen dat een alarm niet afschrikwekkend werkt, echter wat later duidendeze personen dit aan als één van de zeven afschrikwekkende factoren. Dit kan op eentegenstrijdigheid wijzen, dit hoeft echter niet noodzakelijk zo te zijn. Zeven factoren wordenimmers opgegeven en er werd gevraagd welke de meest afschrikwekkende zijn. Het isvanuit dit opzicht mogelijk dat geen enkele factor een beangstigend gevoel veroorzaakt,maar indien er één moet aangeduid worden, dit het alarm is.

Een vierde opmerking heeft betrekking op het onderzoeksmateriaal. Het vragen naar ‘welkhuis men zou nemen om in te breken’ moet onderscheiden worden van het huis dat deinbreker nam in het verleden. Zowel bepaalde omstandigheden, de eigen situatie en deperceptie of mening ten aanzien van het slachtoffer en andere factoren zijn doorslaggevendin dit beslissingsproces, zoals blijkt uit de onderzoeksbevindingen. Op het moment van hetinterview zijn dergelijke omstandigheden niet of minder aanwezig zijn.

9. Terugkoppeling van kwantitatief naar kwalitatief luik

Eigen aan de kwalitatieve informatieverzameling is dat men veel meer informatie verzameltin vergelijking met een statistische benadering. Doorheen de kwalitatieveinformatieverzameling krijgt men bovendien een beter inzicht in de beweegredenen vanbepaalde criminaliteitsfenomenen, terwijl dit nauwelijks het geval is in een statistischebenadering.

Gezien dit onderzoek zowel een kwantitatief als kwalitatief luik kende, wordt eenterugkoppeling gemaakt. Bij de data-analyse kwam naar voor dat inbreken een mannelijkeaangelegenheid is. Ook in het kwalitatieve luik is de meerderheid van de geïnterviewdenmannelijk. Opvallend bij het beperkte aantal vrouwen die werden geïnterviewd, is dat zij ereen enigszins andere methode op na hielden of dat zij medeplichtig waren. Te weinigvrouwen werden bevraagd om hier afdoende uitspraken over te formuleren.

Aangaande nationaliteit vinden we terug dat voornamelijk Belgen inbraken plegen. Zijmaakten, met een behoorlijk aantal, deel uit van het empirisch onderzoek. Behalve deBraziliaanse respondent, zijn de ander geïnterviewde nationaliteiten tevens diegenen die hetmeest voorkomen in tweede, derde en vierde volgorde in het kwantitatieve luik.

128

De kwalificatie van types woninginbraken uit de analyse van de data ‘woninginbraak’ van2003-2004, duidde enerzijds op ‘braak’ als meest voorkomende verzwarende omstandigheiden anderzijds op een kleinschalig gebruik van geweld of bedreigingen. Zeker de eerstebevinding bevestigt het kwalitatieve gedeelte; slechts weinig personen maken gebruik vaninklimming of valse sleutels. Het binnenbreken door middel van braak komt duidelijk naarvoor. Bijkomend meent de meerderheid dat geweld en bedreiging moet vermeden worden(intentie), maar is echter niet altijd zo in realiteit.

Wat betreft modus operandi is de deur of de poort de meest gebruikte toegang en in tweedeinstantie het raam. Uit het kwalitatieve luik blijkt dat zowel de deur als raam het frequentstworden gebruikt als toegang. Het is echter moeilijker een gelijkaardige volgorde, zoals in hetkwantitatieve luik, te hanteren bij de daderbevraging. Van de overige bevindingenbetreffende modus operandi kunnen evenmin eensluidende uitspraken geformuleerd worden.

129

10. Conclusie en aanbevelingen: Wat leert een daderbevraging ons voor preventie?

10.1. Inleidende beschouwingen

Beleidsvoorbereidende en – evaluerende plannen zijn sterk gebaseerd op statistischeinformatie. Geregistreerde cijfers over woninginbraken schetsen echter een ontoereikendbeeld over het fenomeen als dusdanig. De lage meldingsbereidheid van de bevolking is hieronder meer voor verantwoordelijk.De resultaten van de Veiligheidsmonitor 2006 wijzen op een meldingspercentage vaninbraak in woning met diefstal van 82%. Melding leidt echter niet noodzakelijk tot eenondertekening van het PV (cfr. aangifte)102: 74,1% van de voltooide inbraken in een woningwordt aangegeven. De pogingen tot inbraak, zonder diefstal, worden veel minder gemeld(46,4%) en aangegeven (29,0%). Niet alle aangiften leiden tot een opheldering van hetmisdrijf. Dit impliceert onder meer dat men weinig weet over de gemiddelde dader: men heefteen beperkt zicht op de gekende populatie van inbrekers.Naast de lage meldingsbereidheid werken het beleid van bepaalde instanties zoalsverzekeringsmaatschappijen, de (soms) niet-uniforme registratie van politie, veranderingenin het federale en lokale veiligheidsbeleid (bijvoorbeeld met woninginbraak als prioriteit in depolitieaanpak, zal er meer geregistreerd worden), veranderingen in nomenclatuur(bijvoorbeeld nieuwe omschrijvingen van criminaliteitsfenomenen,…),… het ontoereikendebeeld van woninginbraken in de hand. Het is belangrijk om dergelijke lacunes op te vullendoor het stimuleren van een hogere bereidheid tot melding, door het organiseren van victimsurveys of self reports,…

Naast het aantal onbekende daders (= dark number), worden veel feiten geseponeerd, ookal werden ze geregistreerd bij politie. Een behoorlijk aandeel van de geregistreerdecriminaliteit doorloopt de strafrechtelijke keten niet of niet helemaal. Bovendien makenrecidivisten meer kans om deze keten te doorlopen dan anderen. De kans dat zij in degevangenis terecht komen, is reëler in vergelijking met deze van de occasionele delinquent.De onderzochte populatie in voorliggend project bevestigt dit. Het gerechtelijke verleden vande respondenten beperkt zich niet tot één veroordeling. Omwille van de hoge recidivegraad,kunnen we in dit daderonderzoek nauwelijks iets zeggen over de occasionele inbreker of defrequenterende inbreker die nooit gevat werd.

Bij de interpretatie van voorliggende resultaten speelt bovendien het tijdsaspect een rol. Dehoge recidivegraad van de geïnterviewden creëerde doorgaans een langere periode vandetentie. Dit impliceert dat de inbrekers, en dus ook wij, niet op de hoogte zijn van welketechnieken er momenteel gehanteerd worden in het inbrekersmilieu.Daarnaast waren de geïnterviewden vaak carrièrecriminelen die de laatste jaren opteerdenvoor het plegen van zwaardere feiten (cfr. gewapende overvallen) omwille van de geringeopbrengst van een inbraak103. Gezien de aanzienlijke tijdspanne tussen het gesprek en delaatst gepleegde inbraken (soms in een ver verleden bij carrièrecriminelen), kan dit hetformuleren van actuele preventieaanbevelingen bemoeilijken.Het dark number, het hoge aantal sepots en het feit dat voornamelijk recidiverende daders inde gevangenis terecht komen, zijn een belangrijk gegeven bij de studie van het fenomeen‘diefstal’, en woninginbraak in het bijzonder. Niettemin blijft diefstal één van de meest

102 Veiligheidsmonitor 2004 : Analyse van de federale enquête, Federale Politie, Algemene DirectieOperationele Ondersteuning, Dienst van de Nationale Gegevensbank, Dienst beleidsgegevens,http://www.polfed-fedpol.be/pub/veiligheidsMonitor/2006/reports/grote_tendensen_vm2006.pdf(23/01/2007)103 Infra

130

geregistreerde inbreukcategorieën bij de politie en is het absoluut noodzakelijkpreventieaanbevelingen te formuleren, alsook maatregelen te implementeren.

Bovendien en niettegenstaande verschillende initiatieven werden genomen met betrekkingtot de preventie van woningdiefstal, blijft de vraag naar toenemende preventieprojecten en –maatregelen groot. Binnen dit kader was het interessant een onderzoek op te starten waarinde daders van een woninginbraak werden bevraagd, met als doel inzicht te krijgen in deactuele diefstalpraktijk teneinde het huidige preventiebeleid hier aan te toetsen en eventueelaan te passen. De belangrijkste bevindingen aangaande de preventiepraktijk en het beleidworden beschreven. Er wordt ook aandacht besteed aan de vraag wat een daderbevragingoplevert voor preventie.

10.2. De inbreker

De eerste onderzoeksvraag betrof de beweegreden voor het plegen van crimineel gedrag.De meerderheid van de respondenten vindt het vanzelfsprekend dat er gestolen wordt voorfinanciële doeleinden. Geld kan een middel op zich zijn, het fungeert echter ook als middelom een ander doel te verwerven. Dit soort van verwervingscriminaliteit vindt menvoornamelijk terug bij personen die kampen met een vorm van verslaving. Indien eenverslaafde een inbraak pleegt, is het reëel dat een dwangmatige en onweerstaanbare drangnaar genotsmiddelen de verslaafde drijft tot het plegen van een inbraak.

Bij de geïnterviewden zijn er enkelen die feiten pleegden onder invloed van drugs.Voornamelijk bij alcohol zien we dat dit frequent het geval is. Ook worden inbraken gepleegdom voorliggend genotsmiddel te bekostigen. Een vijftal personen kaarten hun gokverslavingaan. Als laatste wordt gewezen op het afhankelijke effect dat geld kan teweeg brengen:centen zijn ‘verslavend’ waardoor men er telkens opnieuw moet hebben.

De onweerstaanbare verslavingsdrang drijft personen tot het plegen van een inbraak. Ditbrengt niet alleen op korte of lange termijn structurele problemen (baan, huisvesting,gezondheid) teweeg, evenzeer sociale moeilijkheden (relaties). Opmerkelijk is dat veel vande bevraagde inbrekers hun verslavingsproblematiek erkennen en sommigen zijn zichterdege bewust van het risico op herval. Gezien dit risico, is een efficiënte en effectievesociale en structurele begeleiding van fundamenteel belang.

Geld is in de meeste gevallen een middel op zich, waarbij in mindere mate sprake is vanhoger vermelde afhankelijke en verslavende relatie. Stelen om te ‘overleven’, ‘leven’ en‘luxueus te leven’ zijn de drijfveren die daarbij aan bod komen. Indien er gestolen wordt uit‘overlevingsdrang’, is dit ter financiering van de levensnoodzakelijke middelen (zoals eten endrinken). Bij de beweegreden ‘leven’ is er doorgaans een inkomen maar men vindt dit nietvoldoende. Onder ‘luxueus leven’ wordt het maken van een snoepreisje of de aankoop vaneen luxueuze wagen begrepen. Hoewel ‘overleven, leven en luxueus leven’ weliswaaropgegeven worden als reden, blijft de vraag wat de onderliggende oorzaak is van dezesituatie.

De oorzaak van alle ‘onheil’ blijkt vaak het problematische verleden te zijn. Het verledenwordt door de gedetineerden frequent aangehaald als een alibi om hun gedrag aannemelijkte maken. Een problematisch verleden impliceert vaak een conflictueus verleden met ouders,kinderen, partners, vrienden, een problematiek van verslaving (bij zichzelf of naasten),mishandeling, afwezigheid van een sociaal vangnet, werkloosheid, illegaliteit,gezondheidsproblemen, (frequenterende) aanrakingen met politionele en justitiëleinstanties,… Het gevolg van deze conflicten bracht bij bepaalde respondenten eenbewegingsstroom van instelling naar instelling teweeg wat opnieuw een broeihaard vormdevan problematische kwesties. Het idee van de vicieuze cirkel kwam hier sterk naar voor.

131

De jeugdige leeftijd is een ander motief, of beter ‘alibi’ dat wordt aangekaart: “Ik brak zeerjong in en besefte niet wat dat was”. Het afwezige morele normbesef, het onschuldigekarakter van een minderjarige en het puberale gedrag (‘kwajongenstreek’) worden als alibigebruikt om zijn gedrag te verantwoorden. Iets gelijkaardigs doet zich voor met de drijfveer‘anderen’: “Het zijn de anderen die me bewegen tot het plegen van een inbraak”. Er wordtingebroken voor de anderen of door de anderen (cfr. groepsdruk). De verantwoordelijkheidkomt op deze wijze niet meer bij zichzelf te liggen maar bij een vriend of een naaste.Beweegredenen die in mindere mate aan bod kwamen zijn de beleving van plezier, dekickervaring, de verveling en het signaleren van een problematische relatie door middel vaneen noodkreet.

Het is opmerkelijk dat de diverse push-factoren met elkaar verbonden zijn en er bovendieneen causaal verband is tussen de drijfveren onderling: het ene kan gevolg zijn van hetandere en vice versa.

De gedetineerden verantwoorden voortdurend hun delinquent gedrag: zij geven redelijkeverklaringen voor hun veroordeelde feiten. Hun gedrag wordt gerationaliseerd. Daarenboven,en tevens bijzonder opmerkelijk, is dat zij het heersende waarden- en normenkader uit desamenleving hanteren. De respondenten plaatsen zich in dit waarden- en normenkader enhanteren dit als dominant discours. Er werd in dit onderzoek gesproken over eendeontologische inbrekerscode. Tot de code behoren onder meer de principes dat niemandmag aanwezig zijn in het huis als men inbreekt zodat men geen geweld hoeft te gebruikenen het feit dat men beter geen schade aanricht.Hun deontologie komt meest tot uiting wanneer gesproken wordt over slachtoffers. Meerbepaald wenst men niet in te breken bij familie, kennis of vrienden. Bedrijfs- enwinkelinbrekers prefereren te stelen bij bedrijven of winkels in plaats van huizen omdat menop die manier geen slachtoffers persoonlijk meent te treffen. “Indien men in een huisinbreekt, raak je mensen persoonlijk terwijl bij een bedrijfs- of winkeldiefstal men deverzekeringen treft”. Dit wordt door de dader als ‘minder erg’ gepercipieerd. Daarnaast zalmen als inbreker liever in een rijke of residentiële buurt inbreken omdat deze mensen “ertoch genoeg hebben” of “ze wel tegen een stootje kunnen”. Uiteraard zal de gepercipieerdekans op een grote buit in deze buurten ook van doorslaggevend belang zijn. Opmerkelijk ishet identificatieproces dat zich voordoet tussen de gedetineerde-inbreker en de arbeider ofde werkloze: de respondenten breken liever niet in bij ‘lotgenoten’ of bij mensen die inhetzelfde schuitje zitten als zij. Ook de bejaarden zijn geen aantrekkelijke categorie omdatenerzijds het risico op een blijvende invaliditeit of een ander lichamelijk gebrek groter is, enanderzijds doet men dit niet uit medelijden. Bovendien gaan de inbrekers er van uit dat bijdeze laatste categorieën hoogstwaarschijnlijk niet veel te rapen valt.

Een volgende opvallende vaststelling is dat een inbraak geen bijzonder intens leerprocesvergt. Menig persoon die ervan overtuigd is dat er een waar professionalisme schuilgaatachter een inbraak, dienen we op basis van deze 56 daderverhalen, te ontgoochelen. Degeringe moeilijkheidsgraad is hier onder andere voor verantwoordelijk. Inbreken blijkt eeneenvoudige aangelegenheid te zijn. Het zijn de gewoonte en de ervaring die eendoorslaggevende rol spelen in het verwervingsproces, aldus de gedetineerden. Telkens meneen inbraak pleegt, houdt men rekening met voorgaande inbrekersbevindingen.De eerste inbraak werd doorgaans gepleegd op minderjarige leeftijd. Het ervaren karakterontstaat enerzijds door het experimenteren op eigen houtje en anderzijds vertellen eenbehoorlijk aantal geïnterviewden dat ze de knepen van het vak aangeleerd kregen van eenleermeester. Deze leermeester is meestal enkele jaartjes ouder en ‘leert’ zijn leerjongen hoeeen goede inbraak te plegen. Een recruteringsproces, georganiseerd door oudere daders,komt niet ter sprake.Het leerproces kan geplaatst worden op een soort van continuüm waarbij het ene uitersteeen bewust leerproces is en het andere een onbewust leerproces. Aan de bewuste zijdeworden de verhalen geplaatst van de leermeesters, bijvoorbeeld zigeuners die iemand leren

132

‘gaatjes boren’. Aan de onbewuste zijde komen de gevangenisverhalen te staan. Het samentroepen van daders van diverse delicten brengt immers een kennis samen die bijzonder rijkis, indien men er een criminele carrière wil op nahouden. In de instellingen wordt voortdurendgesproken over feiten en voornamelijk over wat je wel en zeker niet mag doen bij een delict.De jeugdinstelling en de gevangenis worden meermaals door de gedetineerden opgeworpenals ‘de universiteiten van de criminaliteit’. Slechts een klein aandeel weigert deel te nemenaan deze gesprekken: zij percipiëren dit als opscheppend gedrag.

Er werd net aangehaald dat inbreken geen moeilijke onderneming is. Als reden hiervoorwordt gewezen op het nonchalante karakter van de inwoners en het beperkte aantalmaatregelen dat getroffen wordt. Zelfs met preventieve maatregelen, is het voor sommigeinbrekers vaak kinderspel. Bovendien is de perceptie van de pakkans zeer laag, wat iemandin een uitdagende situatie stimuleert tot het plegen van feiten. Gezien de lagemoeilijkheidsgraad komt men dus in de verleiding, mits een motivatie, om opnieuw eeninbraak te plegen, het is immers zeer eenvoudig en snel verdiend geld.

Hoewel de helft van de respondenten aan zijn eigen inbraken een zekere, hetzij kleine, matevan specialisatie toekent merken we slechts bij een minderheid een sterk professionalismeop. De professionals zijn diegenen met ervaring en diegenen die veel trucjes en techniekenkennen. Zij beschikken over een zeer geavanceerde kennis. De doorsnee-inbreker uit ditonderzoek is echter geen professioneel, noch een semiprofessioneel. Het zijn eigenlijkeerder stielmannen dan burgerlijke ingenieurs. Er gaat met andere woorden geenongelooflijke kennis schuil achter een inbraak. Het professionele karakter wordt op dezewijze sterk gerelativeerd.Op preventief vlak, dringt een vrij eenvoudige oplossing zich op: als burger kunnen we opeen vrij simpele manier een aantal maatregelen te treffen. Hier wringt echter het schoentje.De maatregelen worden enerzijds niet altijd toegepast en als men de maatregelen toepastanderzijds, dient men zijn gedrag aan te passen, wat vaak niet het geval is. Er moetenadviezen worden gegeven op een veel indringender manier. De burger moet bewustgemaakt worden dat zijn banale gewoontes de inbraak vereenvoudigen.Tevens is het vermeldenswaardig dat het delict woninginbraak in vergelijking met anderefeiten een zeer lage status toegekend wordt door de dieven omwille van de geringemoeilijkheidsgraad (“Iedereen kan dit”) en de lage opbrengst.

Gezien we ons niet van de indruk ontdeden dat de respondentenpopulatie een hoofdzakelijkrecidiverende populatie is, werden een aantal vragen gesteld over hun criminele ‘carrière’.De meerderheid beschouwt inbreken niet als een beroep. Een minderheid werpt in hetgesprek woorden op zoals ‘de stiel’, een inkomen, het werk,… wat duidt op hetberoepsmatige karakter. Hoewel het woord ‘carrière’ vrij ambitieus klinkt en dit doorgaansniet altijd het geval is, worden allerhande neutralisatietechnieken aangewend om hetcriminele gedrag aannemelijk te maken.Indien gesproken wordt over een delinquente carrière, is het escalatie effect opmerkelijk.Enerzijds duidt dit op de hogere beveiligingsmaatregelen die de dief dwingen totgewelddadiger vormen van criminaliteit. Anderzijds worden steeds zwaardere vormen vancriminaliteit gepleegd. Voornamelijk in het laatste geval wordt een rationele overweginggemaakt en weegt men de kosten ten opzichte van de baten af, waarbij men aangeeft dateen inbraak een allesbehalve winstgevende onderneming is. Een gewapende overvalgarandeert een goede buit, echter ook een groter risico. Gelukkig is dit escalerende effectniet bij iedereen aanwezig.

Stoppen met het plegen van feiten, blijkt een moeilijke aangelegenheid. Het is niet alleenzeer eenvoudig en snel verdiend geld, bovendien is er een maximale kans op slagen wat hetaantrekkelijk maakt om door te gaan. Stoppen is doorgaans ook moeilijk omdat men heteigen milieu moet verlaten wat niet evident is: men dient immers vaak zijn gehele sociale

133

omgeving achter te laten. Bijna alle inbrekers stelden in het gesprek dat ze dit maal zoudenstoppen.

Een problematisch verleden of niet, de meerderheid raakte in conflict met de familie,vrienden en overige naasten op het moment van de feiten. Opmerkelijk is dat bij debevraging 71% opnieuw contact (het conflict was opgelost) had of nog steeds contact had.Het ervaren van steun van ouders, partner, kinderen en vrienden blijkt fundamenteel voor degevangene. Het is ook ten aanzien van deze personen dat gedetineerden zich schuldig ofmachteloos voelen omdat ze er niet zijn en de zorg niet voor hen kunnen opnemen. 29% vande inbrekers krijgt geen bezoek, wat een frustrerende en vooral eenzame aangelegenheidblijkt te zijn. Dit was het geval bij bijvoorbeeld een aantal illegalen.Niet alleen de familie maar ook de vrienden zijn belangrijk. Toch is het krijgen van bezoek enhet uitwisselen van brieven een stuk minder evident bij vrienden. Het is vaak pas in degevangenis dat men zich realiseert wie de echte vrienden zijn. Gedurende de periode van defeiten werd de respondent vaak veelvuldig gewaarschuwd door de naaste omgeving voor hetplegen van potentieel crimineel gedrag, ook merkte deze omgeving soms verdachtegedragingen op. Hoewel waarschuwingen werden geuit, hadden deze nauwelijks een invloedop de gedetineerde.

Een behoorlijk aantal individuen voelt zich misnoegd en vooral ontgoocheld in desamenleving omwille van allerhande persoonlijke redenen zoals het niet ontvangen van eenwerkloosheidsuitkering of invaliditeitsuitkering. Men voelt zich bovendien vaakgestigmatiseerd en beseft dat het moeilijker zal worden om met de gerechtelijkeantecedenten nog aan de bak te komen. Gevoelens van frustratie en wraak tegen demaatschappij worden frequent geuit. De reden waarom er crimineel gedrag gepleegd wordt,is te vinden in de maatschappij, aldus de gedetineerde. Dergelijk gevoel was voornamelijkaanwezig bii ex-gedetineerden en allochtonen die zich sterk geviseerd voelden. Menhanteert dus opnieuw een alibi, in dit geval de samenleving.

Uit de analyse van de criminele carrière van de onderzochte populatie blijkt dat de daderseerder ‘generalisten’ zijn dan ‘specialisten’. Weliswaar betreft een belangrijk deel van degerechtelijke antecedenten woninginbraken, de meeste inbrekers beperken zich niet noch totdeze categorie noch tot de brede categorie van vermogensdelicten. Zowel binnen decategorie ‘vermogensdelicten’ als binnen de andere gerechtelijke categoriale antecedentenmerken we een veelzijdige dader op. Opvallend is het aantal daders dat eenmaal ofmeerdere malen werd veroordeeld voor geweld en/of inbreuken aangaande het gebruik, hetbezit (zonder vergunning) of de handel van verdovende middelen. Deze veelzijdigheid vande dader werd evenzeer geconcludeerd door Kleemans in 1996104 op basis van hoofdzakelijkpolitieregistraties. Gezien het eerder generalisten zijn, kan getwijfeld worden aan het bestaanvan ‘dé’ inbreker. Er kunnen wel een aantal gemeenschappelijke kenmerken gevondenworden, echter deze zijn niet eigen aan dé inbreker. Iedere persoon kan gedreven wordendoor een aantal push en pull factoren waarbij de één net iets meer ‘gepushed’ wordt en deander iets meer ‘gepulled’. Wat op een bepaald moment het één op het ander laat primeren,is maar zeer de vraag.

Aangezien de eerste feiten vaak worden gepleegd op vrij jonge leeftijd, dient men hieraandacht aan te besteden op preventief vlak. Uit de verhalen blijkt dat iedere respondent opminderjarige leeftijd, al dan niet in een problematische situatie, in de verleiding kwam tot hetplegen van bepaalde delicten. Opdat een jongere niet of minder in de verleiding zou komen,is het belangrijk om het aanbod met diverse ontspanningsmogelijkheden te verruimen. Eentijdige opsporing van problemen is evenzeer van belang. Dit opsporen kan gebeuren doorgespecialiseerde begeleidingscentra maar ook het buurtwerk, opbouwwerk enstraathoekwerk kunnen mogelijk potentiële probleemsituaties onderscheppen. Ook het

104 Kleemans, E.R., o.c., 243.

134

creëren van ruimte voor de jongeren staat centraal: een uiteenlopend ontspanningsaanbod(sport, muziek, academie, jeugdbewegingen, speelplein, jeugdhuizen…) met de nadruk ophet communicatieve aspect, is een uitdaging zowel voor het federale als het lokalebeleidsniveau.Het is goed mogelijk dat op die manier de jongere er niet in zal slagen om crimineel gedragaan te ‘leren’ of te verwerven. Gedurende het minieme leerproces stond de ervaring en degewoonte centraal. Als een alternatief wordt aangeboden, zal men de tijd niet vinden om zichaan delicten te wagen. Bovendien kan er op deze wijze een tijdige opsporing plaatsvindenvan probleemsituaties die erger voorkomen. Het opsporen, al dan niet door politionele engerechtelijke diensten, maar evenzeer begrip en inzicht in de beweegredenen voor eendelict, zijn uitermate belangrijk. Dit is niet enkel het geval voor jongeren maar ook voormeerderjarigen. Het individu moet weerhouden worden van het plegen van feiten zodat zijnervaring minimaal blijft.

Met betrekking tot de minderjarigheid dienen we te wijzen op het straffeloze karakter van eenminderjarige. De minderjarige zal zich vanuit een straffeloze positie niet schamen omcriminele feiten te plegen. De kans op een straf is immers bijzonder klein (“Ze kunnen metoch niets maken”). Ook meerderjarigen nemen minderjarigen mee op pad, ten eerste omdateen minderjarige zeer praktisch is. Een jongere kan immers overal tussen en kan vlugwegrennen in geval van nood. Bovendien is een minderjarige niet strafbaar, wat het voor eenmeerderjarige bijzonder aantrekkelijk maakt om hen te laten opdraaien voor de schuld.Omwille van deze reden wordt gepleit voor een strengere bestraffing van meerderjarigen dieminderjarigen meenemen op pad. Er wordt immers op een zeer misplaatste manier gebruikgemaakt van jongeren.

Onder het amalgaam van beweegredenen voor een inbraak konden we naast de leeftijd, ookzeer specifieke redenen terugvinden zoals gezondheidsproblemen of een illegaal statuut.Beide specifieke problematieken leveren schrijnende levensverhalen op die een drijfveervormen om crimineel gedrag te plegen. Gezondheidsproblemen die een blijvende invaliditeitveroorzaken, liggen aan de basis van feiten die gepleegd worden om te ‘overleven’. Bij deillegalen worden financiële middelen vaak opgestuurd naar het land van herkomst. Vluchtenuit het thuisland gebeurt vaak omwille van politieke redenen maar het Westen is evenzeereen aantrekkingspool voor personen uit politiek stabiele landen. We krijgen te maken meteconomische vluchtelingen die in het Westen geld ‘verdienen’ om op die manier hunthuisland te voorzien van meer middelen. De preventieve aanpak dient dan ook eengrensoverschrijdende aangelegenheid te zijn waarbij diverse (in- en uitstroom) landen hunverantwoordelijkheid moeten opnemen om de economische vluchtelingenstroom tecounteren.

Gezien de onderzochte populatie in hoofdzaak recidivisten zijn, wensen we even in te gaanop de strafrechtelijke keten. Vanuit de gedachte dat de gevangenis de ultimum remediummoet zijn, wordt de voorkeur gegeven aan alternatieve afhandeling enbestraffingsmogelijkheden bij het plegen van delicten105.De toenemende aandacht voor een alternatief sanctieapparaat kan gesitueerd worden in eenbrede maatschappelijke context waarbij men tot de vaststelling kwam dat de klassiekestrafrechtelijke aanpak er niet in slaagde om de criminaliteit aan te pakken. Bij het in kaartbrengen van de diefstalpraktijk werd tevens hoogte genomen van de mate van afschrikkingvan de politie en de gevangenis. Daarbij kwamen we tot de vaststelling dat de opsluiting vanpersonen als weinig afschrikkend wordt ervaren. De kans dat men naar de gevangenis moet,wordt vrij laag geschat, zeker voor wat betreft een inbraak. Daarenboven trekken debevraagde gedetineerden de werking van de gevangenis sterk in twijfel.

105 Van den Wijngaert, C. (2003). Strafrecht, strafprocesrecht en international strafrecht.Antwerpen/Apeldoorn: Maklu.

135

Het tweede en wellicht het meest overtuigende argument is de hoge kost van detentie. Eenderde reden om voor alternatieve afhandeling te pleiten is de hoge recidivegraad, die doorde aard van deze respondentenpopulatie wordt bevestigd. Eén voor één betroffen hetrecidivisten die meermaals werden veroordeeld en vaak meerdere malen in de gevangenisterecht kwamen. Er wordt door hen op bijzonder veel negatieve consequenties gewezenzowel op het structurele als het psychosociale vlak.Er zijn dus genoeg redenen om voor een alternatieve afhandeling te pleiten. Eenbuitengerechtelijke afhandeling door het parket, een alternatieve afhandeling op niveau vande onderzoeksrechter, onderzoeksgerechten en vonnisgerechten en op het niveau van destrafuitvoering; het zijn maar enkele van de mogelijkheden. Allen zijn ze aan heel watkritieken onderhevig: de parketmagistraat stelt zich in de plaats van de rechter, het moeilijkaanvaardbare karakter bij grote misdrijven, het leidt tot ‘onzichtbaar’ recht, netwidening,….Niettemin is het noodzakelijk deze blijvend te stimuleren.

Structurele problemen in de gevangenis, waar we maandelijks wel eens attent op wordengemaakt door de media, hebben ook consequenties voor de gedetineerden. De aanpak vanhet prangende personeelstekort, de overbevolking en de doorstroom in de strafinrichtingen iseen taak voor het Ministerie van Justitie. Meer middelen dienen aangewend te worden opdateen betere en intensievere begeleiding kan plaatsvinden gezien een gebrek frustratie opwektbij de gedetineerden. Bewust of onbewust kunnen deze gevoelens aan de basis liggen voorhet ontstaan van een haatgevoel tegenover politie, justitie en zelfs maatschappij.

Naast het spuien van behoorlijk wat negatieve kritiek op het gevangeniswezen door degedetineerden, werden ook positieve punten aangehaald. Onder meer het werk, dat als eengunst wordt beschouwd, bezorgt de gevangene niet alleen financiële voordelen. Door dearbeidssatisfactie krikt bovendien zijn gevoel van eigenwaarde op. Ook bepaaldeontspanningsactiviteiten en het aanbod van cursussen die opleidingskansen creëren, wordenals zeer positief ervaren. Tevens dienen de informatiesessies rond slachtoffers,georganiseerd in de gevangenissen, blijvend gestimuleerd te worden. Gedetineerden gavenimmers aan niet te beseffen wat zij bij hen teweeg brachten door hun feiten. Ze kwamen pastot inzicht in dergelijke informatiesessies. Zulke initiatieven kunnen aangemoedigd worden.Op die manier verwerft de dader niet alleen inzicht in het slachtofferschap, dit kan bovendienpreventief werken.Dit idee opent ook mogelijkheden voor een herstelbemiddeling, wat naast herstel van deschade ook bemiddelend werkt en inzicht bijbrengt in het slachtoffer- en daderschap106. Eenwoninginbraak brengt destructieve gevolgen teweeg in hoofde van het slachtoffer dat zichvoordurend afvraagt: waarom ik? De dader is de enige persoon die deze vraag correct kanbeantwoorden.

De structurele en sociale hulp gericht op rehabilitatie en resocialisering in de gevangenisdient verbeterd te worden, aldus de gedetineerden. De begeleiding in de zoektocht naar eenbaan, budgettaire kwesties, huisvesting, invaliditeit, sociale begeleiding, … komt zwaaronder vuur te liggen. De tekortschietende hulpverlening is een boosdoener in dedaderverhalen en wordt vaak aangeduid als verantwoordelijke voor het opnieuw plegen vanfeiten eenmaal men de gevangenis heeft verlaten. Het idee van de vicieuze cirkel komt tersprake: vrijkomen zonder geld, huis en werk… drijft iemand opnieuw tot criminaliteit. Hoewelde gedetineerden vaak hun verantwoordelijkheid proberen te ontlopen door het ‘systeem’ tebeschuldigen, dient toch gewezen te worden op een aantal knelpunten.

Gezien inbreken frequent een routine-activiteit betreft, moet men op preventief vlak dezeroutine proberen doorbreken. Dit kan door het aanbieden van een concreet alternatief zoalseen instap naar een job die eigenlijk gelijkaardige voordelen biedt als een inbraak. Er dient

106 VZW Suggnomé (2005). Waarom? Een boek over slachtoffer-dader bemiddeling in Vlaanderen.Antwerpen: Garant.

136

dus gezocht te worden naar een geschikte ‘stiel’. Bij deze zoektocht zijn de motieven voor detoenmalige inbraken van belang en de interesse van de gedetineerde. Bijvoorbeeld steldenwe vast dat voor jongeren de kick of een soort ‘aangenamer’ effect vaak een belangrijkaspect was verbonden aan de inbraak. In die zin kan geopteerd worden voor eenrisicoberoep, zoals een dakwerker. Daarbij is de kans reëel dat er opnieuw een kick wordtbeleefd.Belangrijk is dat concrete werkalternatieven worden opgezet, in samenspraak met degedetineerde, in de gevangenis.

Een tweede essentieel gegeven naar reclassering toe is de intensieve begeleiding opfinancieel vlak. Een budgetbegeleiding, in samenspraak met het OCMW en de steun in deschuldbemiddeling kan aangemoedigd worden. Uiteraard kunnen aan allerhande financiëleproblemen misschien het hoofd worden geboden indien men beschikt over een reëelinkomen. Het stimuleren van een job dient prioritaire aandacht te krijgen.Daarnaast is een goede huisvesting een basisbehoefte. Het is dus van groot belang reedsvan in de gevangenis ondersteuning te bieden in de zoektocht naar een geschikte woning.

De bevraagde gedetineerden uiten ook kritiek op de gebrekkige communicatie vanwege degevangenisdirectie- en het personeel. Informatie over aspecten van hygiëne, gezondheid,ontspanning en werk, maar evenzeer met betrekking tot de reclassering, worden vaak nietgemeld. Het hoeft geen betoog dat een goede communicatie in een onzekere situatie eenmust is.Sommigen ondervinden ook taalproblemen. Omdat men een bepaalde taal niet kent, kanmen niet communiceren met zijn celgenoot of met de buitenwereld. Het aanbod vanallerhande opleidingscursussen en taalcursussen kan uitgebreid worden.

Naast de structurele hulp (professioneel, financieel,… vlak) is sociale begeleiding belangrijk.Gezien bepaalde structurele knelpunten eigen aan gevangeniswezen, krijgen gedetineerdensoms niet altijd de informatie die ze nodig hebben maar zien zij ook af van een gesprek, netomdat het zo lang duurt vooraleer iemand hen contacteert. Het eerste gesprek, en uiteraardde verdere gesprekken, met de psychosociale dienst, een psycholoog of een psychiater zijnzeer belangrijk aangezien het vertrouwen tussen beide partijen slechts met mondjesmaat totstand komt.Het volgen van begeleiding voor specifieke problemen is eveneens aan de orde, zoalsbijvoorbeeld een begeleiding voor druggebruikers. Er werd verscheidene keren aangegevendat de circulatie van drugs in de gevangenis zeer groot is: dit werkt een verslaving in dehand. Personen die geconfronteerd worden met een verslavingsproblematiek hebbendoorgaans niet alleen structurele problemen (werk, huisvesting) maar vaak ook socialemoeilijkheden (relatieproblemen). Een intensieve begeleiding is aangewezen opdat de (vaak)vicieuze cirkel doorbroken wordt.

Naast voorgaande vormen van begeleiding, dienen ook de contacten tussen degedetineerde en de buitenwereld gestimuleerd te worden. In de onderzoeksresultatenstelden we vast dat de steun van familieleden als bijzonder waardevol wordt ervaren. Vanuitdit opzicht kunnen verbroken relaties met familie hersteld worden gezien familie en vriendeneen belangrijke factor zijn in het detentieproces. Het is bovendien van fundamenteel belangdat er opnieuw contact komt met de samenleving in brede zin. Een re-integratie isnoodzakelijk wil men frustratie voor burgerzin ruilen en het onverantwoordelijkheidsgevoeldoen keren. Het nastreven van een toekomst met een minimum aan stimulerende factorenen een maximum aan perspectief kan de dader weerhouden om feiten te plegen.

Niet alleen structurele tekortkomingen moeten ingevuld worden, ook de gevangeniscultuur iseen heikel punt. Het zou goed zijn mocht de gevangenis als leerschool van de “abnormaliteit”omgebogen worden in een leerschool van de “normaliteit”. De gevangenis dient een normaalmaatschappelijk systeem te zijn, een mini-maatschappij als het ware. De onderliggende

137

gedachte is dat de gedetineerde door zijn verblijf in de gevangenis reeds gestraft is voor zijncriminele feiten; hij is immers opgesloten en geïsoleerd van de buitenwereld. Daarom hoefthij niet voortdurend opnieuw gestraft te worden: door zijn situatie te bemoeilijken bijvoorbeeldop vlak van werk, begeleiding, studiemogelijkheden. Het aanbod van werk, opleiding,vorming, begeleiding,… zoals het ‘buiten’ de gevangenis aanwezig is, dient gecreëerd teworden in de gevangenis. Prioritair moet er werk worden gemaakt van een normaaleconomisch systeem waarbij men tegen een ‘normaal’ werk een ‘normaal’ loon ontvangt, netzoals buiten de gevangenis het geval is. Alleen op deze manier zal de gedetineerde eeninkomen verwerven waardoor hij na zijn detentieperiode een geringere dwang ervaart omopnieuw criminele feiten te plegen.

10.3. De inbraak

De concrete wijze waarop een inbraak verloopt, was een tweede onderzoeksitem.De meerderheid bereidt een inbraak op een intensieve wijze voor en/of onderneemt eenkleinschalige zoektocht naar een geschikt huis. De observatie van verschillende situationelekenmerken zoals de aanwezigheid van de bewoners, het licht of lawaai binnenshuis, detoegangsweg, de vluchtweg, de ingang, de moeilijkheidsgraad, het geïsoleerde karakter vanhet huis, het alarmsysteem, de politiepatrouilles, … zijn daarbij belangrijk.Het distance-decay-patroon, dat stelt dat er een relatie is tussen de afstand van depleegplaats ten opzichte van de woonplaats, werd door de gedetineerden bevestigd. Zijverplaatsen zich niet ver om crimineel gedrag te plegen. Dit zijn weliswaar uitspraken op hetindividuele niveau die niet kunnen veralgemeend worden. Factoren zoals hettransportmiddel, de leeftijd, de vrees om herkend te worden, de gemakzucht, devoorbereiding,… zijn bij dit patroon van doorslaggevend belang. De inbreker geraakt in demeeste gevallen binnen in een huis. Als dit niet het geval is, zal de criminaliteit zichverplaatsen107.

De inbreker heeft een aantal principes zoals het vermijden van inwoners, de intentie omgeen geweld of bedreiging te gebruiken (gaat samen met voorgaand principe) en hij hanteertevenmin een wapen. De vermijdingsstrategie is een bewuste keuze en behoort tot de modusoperandus van een woninginbraak. Dit in tegenstelling tot een gewapende overval waarbijhet een must is om de inwoners te ontmoeten. Bij een inbraak zal de dief vermijden ommensen tegen het lijf te lopen door op specifieke tijdstippen in te breken of enkel na eengrondige observatie van het huis. De dief vreest niet alleen voor een confrontatie (en de kansop het gebruik van geweld) maar evenzeer voor de zwaardere straf gezien diefstal metgeweld of bedreiging een verzwarende omstandigheid betreft. Opmerkelijk is dat mengeweld of bedreiging afkeurt terwijl men er vaak voor veroordeeld werd. Als dit het geval is,duidt men vaak op de nauwe interpretatie van de wet van wat onder geweld of bedreigingwordt verstaan.Gezien de dader geen geweld wenst te gebruiken en prefereert in te breken als niemandthuis is, is het gerechtvaardigd dat diefstal met geweld of bedreiging strenger wordt bestraftdan gewone diefstal. Een gelijkaardige afkeuring doet zich voor bij het hanteren van wapens.Een strengere bestraffing is dus ook hier gerechtvaardigd.

Preventie impliceert enerzijds dat de burger moet vermijden dat er iemand binnenkan doorhet treffen van beveiligingsmaatregelen en door zijn gedrag aan deze maatregelen aan tepassen108. Mocht de dader anderzijds toch binnenraken, wat gezien het hoge aantal inbrakenreëel is, is het beter de dader niet te benaderen. Inbrekers zijn immers in staat geweld tegebruiken, hoewel ze de intentie niet hebben. Een aantal inbrekers geven aan dat ze nietweten wat ze zouden doen als er gevaar dreigt. Bij een inbraak moet de burger dushandelen in functie van het eigen levensbehoud en niet in functie van zijn goederen.

107 Dit is een uitspraak op het individuele niveau.108 Infra

138

Bij het in kaart brengen van de modus operandi zijn er een aantal gedetineerden die zichberoepen op het beroepsgeheim. Ze menen dat ze hun werkwijze beter niet vertellen omdatze deze gewoonte niet hebben of omdat ze achterdochtig zijn over het onderzoek.Onder diegenen die hun geheim prijsgeven, zien we dat de meerderheid in een huisbinnenraakt door middel van materiaal of mankracht. Indien er materiaal gebruikt wordt, is ditdoorgaans een schroevendraaier of een koevoet. Door deze ter hoogte van het slot teplaatsen worden voornamelijk deuren en ramen opengebroken. Daarnaast worden ookdeuren ingebeukt door er een forse stoot tegen te geven of worden de ramen uitgesneden.Slechts enkele daders wijzen op het gebruik van valse sleutels en/of inklimming.

De moeilijkheidsgraad is zeer laag wat de inbraak sterk vereenvoudigd. Enerzijds worden erweinig beveiligingsmaatregelen getroffen die efficiënt en effectief zijn, anderzijds is er deonoplettendheid van de burger. De burger is behoorlijk nonchalant: hij laat de deur of hetraam openstaan (voornamelijk ramen op de beneden- en bovenverdieping, een dakraampjeof een raampje aan de deur worden nooit gesloten). Wat betreft de deuren blijken dezenauwelijks op dubbel slot te zijn en de deur van de garage of het tuinhuis is altijd open. Deburger vergeet dat de inbreker een ladder uit de garage kan halen om bijvoorbeeld hetopenstaande raam op de eerste verdieping te nemen. De burger verstopt bovendien zijnsleutel op die plaatsen waar men dit het meest verwacht, namelijk onder de mat, boven dedeurlijst, in de bloempot,… De inbreker speelt handig in op het voorspelbare gedrag van deburger.

Het afschroeven van koepels en het doorknippen van sloten gevestigd aan keldergaten, zijnandere technieken om binnen te gaan. Ook worden allerhande methoden toegepast om deaanwezigheid van de inwoner na te gaan waarbij de populairste techniek ongetwijfeld hetaan- of opbellen is. De dief zal aan de deur bellen of de inwoner opbellen om na te gaan ofdeze thuis is.Hoewel de meerderheid van de inbrekers onopvallend te werk gaat, zijn er een klein aantalinbrekers die wensen op te vallen. Ofschoon de meerderheid niet stilstaat bij de passendeinbrekersoutfit, zullen anderen er een ware inbrekersgarderobe op nahouden.Het inventieve karakter van de inbreker drukt zich uit in geluidsdempende oplossingen,creatie van vluchtroutes, het vermijden van sporen en schade,… Schade aanrichten vindtmen enerzijds moreel niet verantwoord, anderzijds is er het feit dat als er geen schade is, hetslachtoffer hoogstwaarschijnlijk niet direct of pas enige tijd later opmerkt dat het slachtofferwerd van een inbraak. Op die manier krijgt de dader meer tijd om te ontkomen en zijngoederen te verkopen.De burger moet op zijn hoede zijn voor verdachte gedragingen, zoals het aan- of opbellen.Het is nuttig deze tijdig te signaleren. Dit is eveneens het geval van zodra men merkt datmen slachtoffer werd van een inbraak, opdat de politie alsnog een onderzoek kan opstarten.

Een behoorlijk aantal inbrekers prefereert om met meerdere partners in te breken. Een grootgeorganiseerd netwerk komt echter zelden aan bod. Meestal impliceert ‘meerdere’ partnerseen twee à drietal personen. Het fenomeen van rondtrekkende dadergroeperingen kwam slechts bij tweerespondenten ter sprake. Omwille van voorgaande reden kunnen geen uitsprakengeformuleerd worden over dit fenomeen. Niettemin is dit een zeer destructief fenomeen. Nietalleen omdat rondtrekkende dadergroepen op een vrij aparte wijze hun slag slaan maar ookomdat een bende moeilijker te strikken is vanuit politioneel oogpunt. Bovendien vergt dit eeninternationale aanpak van bijvoorbeeld economische vluchtelingenstromen. Blijvendwetenschappelijk kwantitatief en kwalitatief onderzoek is vanuit dit opzicht aan te bevelen.Zowel samen als alleen op pad gaan, heeft een aantal voor- en nadelen. Terwijl efficiëntie ensnelheid voordelig zijn aan het samen plegen zijn het delen van de buit en de mogelijkheidom verlinkt te worden nadelen. Alleen plegen betekent ook een goede controle, eenminimaal risico op verlinking en een lagere strafmaat bij betrapping.

139

Niet alleen het onderzoek naar rondtrekkende dadergroeperingen maar ook het onderzoeknaar samenwerkingsverbanden en sociale netwerken in het algemeen is onderbelicht in decriminologie en preventiepraktijk 109 . Dit zou nochtans interessante inzichten kunnenopleveren voor opsporing en preventie. Bovendien zullen bepaalde maatregelen niet alleeneen direct effect hebben op één dader maar bereikt men indirect de andere daders uit hetnetwerk.

Bij een inbraak wordt meestal informatie verzameld door zelf te observeren, zich teinformeren of door ‘tips’ te krijgen. Opmerkelijk is dat ‘tips’ vaak doorgegeven worden doorpersonen die op één of andere manier een relatie hebben met het slachtoffer. Frequentwordt informatie gegeven door familie, vrienden of kennissen. Vanuit dit opzicht dienenburgers een grotere oplettendheid aan de dag te leggen bij het doorgeven van informatie.Men weet immers nooit bij wie welke informatie terecht komt. Bij een bedrijfsdiefstal zijn hetvaak (ex-) werknemers die informatie doorgeven over het beveiligingssysteem, de toegang,de buit,… Ook in de bedrijfswereld moet men bewust gemaakt worden dat het beter is karigte zijn met het geven van informatie aan anderen. Bovendien kan een efficiënte screeningvan personeel dergelijke problemen voorkomen. Deze onderzoeksbevinding biedt ookinteressante denkpistes voor de private opsporing, operationeel in de bedrijfswereld.

Gedurende het interview werd ingegaan op een aantal specifieke aspecten aangaande deinbraak. Doorgaans worden meerdere feiten op één dag gepleegd, met een gemiddelde vandrie à vier. De huizen worden vaak systematisch doorzocht: allereerst de slaapkamer,vervolgens het salon en het bureau,…met een gemiddelde tijd van 15 minuten. Woningen inrijke of residentiële buurten zijn voor een aantal dieven een trekpleister, anderen hebbengeen specifieke voorkeur. Wat betreft het tijdstip wordt door een paar dieven een favorietmoment aangegeven, zoals de schoolvakanties, de winter en de zomer. Doorgaans verkiestmen om s’ nachts in te breken. Een inbreker concludeert aan de hand van een aantalkenmerken dat de bewoners op reis zijn: een volle brievenbus, het rolluiken dat half naarbeneden is, na diverse observaties merkt men dat er geen licht of lawaai is in het huis, deboodschap op het antwoordapparaat (“We zijn met vakantie!”), dichtgetimmerde toegangen,het water en de stroom dat werd afgesloten, na veelvuldig op- of aanbellen doet niemandopen,… Aangehaalde karakteristieken kunnen op een zeer eenvoudige manier, door middelvan gedragsmatige aanpassingen, verholpen worden. De burger dient hier attent op teworden gemaakt.

In het beslissingsproces spelen de beveiligingsmaatregelen ook een bijzondere grote rol.Ongeveer de helft van de daders gaf aan dat een alarm afschrikkend is. De manier waaropmen reageert op een alarm varieert van weglopen tot het snel betreden van een huis en debuit meepikken. Diverse ontmantelingwijzes van een alarm werden meegegeven waarbij eenstil alarm moeilijker te omzeilen blijkt dan een luid alarm. Naast het alarm werd de hond alsafschrikkende factor aangehaald waarbij de mate van afschrikking afhankelijk is van hetsoort hond. In veel mindere mate kwam een bewakingscamera of een aanspringend licht tersprake: deze kunnen een bepaalde mate van afschrikking teweegbrengen. Een aantal keerwerd het belang van een meerpuntenslot opgeworpen, wat een inbraak allesbehalveeenvoudig maakt.

Indien we hoger vermelde onderzoeksresultaten terugkoppelen naar preventie blijkentechnopreventieve maatregelen wijdverspreid: de burger doet, weliswaar soms in zeerbeperkte mate, aan technopreventie. De burger is zich dus bewust dat hij het slachtoffer kanworden van een inbraak. Problematisch is het geringe aanpassingsvermogen van de burger:zijn triviale gewoonten blijft hij behouden. Veelvuldig werd de onoplettendheid en hetnonchalante karakter van de burger aangekaart door de geïnterviewden. Dit gedragmanifesteert zich vooral in ongesloten ramen en deuren (van de woning, tuinhuis, garage) en

109 Kleemans, E.R., o.c., 251.

140

de sleutel op de deur laten zitten of hem verstoppen op zeer voorspelbare plaatsen. Hoeweldeze triviale gewoontes misschien moeilijk te veranderen zijn, dient dit alledaagse vastepatroon doorbroken te worden opdat men minder vatbaar zou zijn voor een inbraak. Dezebanale gewoontes vereenvoudigen de inbraak waardoor de gemotiveerde dief in deverleiding komt om te stelen. Een onderliggende oorzaak is het over-benadrukken vansituationele preventie. Door voortdurend te wijzen op het feit dat burgers aantechnopreventie moeten doen, vergeten burgers hun eigen gedrag aan te passen. Zij zullenbijvoorbeeld door een alarminstallatie of een goed slot te plaatsen het gevoel hebben ietsaan hun veiligheid of potentieel slachtofferschap te doen, wat echter niet altijd het geval is.Eender welke persoon die preventief advies geeft, dient de burger op gedragingen te wijzendie hem vatbaar maken voor een diefstal.

Situationele preventie biedt een gedeeltelijk antwoord op inbraakbeveiliging maar niet hetenige en alles omvattende antwoord. Gezien 47% van de geïnterviewden een goed enkwaliteitsvol alarm als afschrikkend percipiëren, kan binnen het technopreventieve luik eenalarm warm worden aanbevolen. Bovendien zou een stil alarm moeilijker te ontmantelen zijnin vergelijking met een luid alarm en neemt de angst toe wanneer de inbreker niet weet metwie het alarm verbonden is. Naast het alarm als efficiënte technopreventievebeveiligingsmaatregel heeft ook een hond een angstaanjagende functie. Afhankelijk van hetsoort hond, zijn er dieven die de inbraak staken of die de honden afleiden met behulp vaneen stuk vlees of een slaappil. Bijzonder effectief zijn de meerpuntensloten: indien een deurop drie punten gesloten is, dient men de deur drie maal open te krijgen, wat de inbraakbemoeilijkt. Tevens is het noodzakelijk een deur op dubbel slot te doen, de sleutel uit hetsleutelgat te halen en bepaalde soorten sloten, zoals een cilinderslot (dat naar voorkomt), tevermijden.Voorzorgen nemen aangaande ramen betreffen het vermijden van enkele beglazing, altijdsluiten van kleine (cfr. dakraampje wordt vaak vergeten) en grote ramen en opteren voorgeblindeerde ramen. Een bijkomende belangrijke factor in het beslissingsproces van dedader is het materiaal waaruit deuren en ramen zijn vervaardigd, bijvoorbeeld hout, PVC enaluminium. Voornamelijk oude ramen en deuren stemmen de dief gelukkig terwijl modernereramen met dubbel glas moeilijker te omzeilen zijn.Als laatste wordt gewezen op de verzwarende omstandigheden ‘valse sleutels eninklimming’. Het na- of bijmaken van sleutels blijkt geen sinecure te zijn omdat er eencertificaat moet voorgelegd worden bij de sleutelmaker. Inklimming kwam niet vaak tersprake, wel is het aangewezen alles te sluiten, ook de ramen en deuren op de eerste,tweede en derde verdieping.

Een goed beveiligd huis verkrijgt men door het nemen van diverse maatregelen samen enhet aanpassen van het gedrag aan deze beveiligingsmaatregelen. Een toename aanbeveiliging heeft als nefaste consequentie een toenemende kans op het gebruik van geweldof bedreiging110. Net daarom heeft het geen zin om van zijn huis een omwalde burcht temaken, anders is de kans groot dat men geconfronteerd wordt met geweld. Er dient eensoort van evenwicht nagestreefd te worden tussen voldoende beveiligingsmaatregelen eneen minimaal risico op een inbraak.

Uit de onderzoeksresultaten blijkt dat meer dan de helft van de inbrekers rekening houdtmet, denkt aan of angst heeft voor de politie terwijl men inbreekt. In vergelijking met degevangenis is dit gevoel groter en sterker aanwezig bij recidivisten. Diegenen die nog niet inaanraking kwamen met de politie schatten dit risico vrij laag in: onder meer de lagemoeilijkheidsgraad bevordert de gepercipieerde lage pakkans.De politie is één van de belangrijke spilfiguren in het reflecteren rond preventie. Een inbraakis een crimineel feit dat dermate veel voorkomt, dat de vraag kan worden gesteld: Inhoeverre wordt telkens opnieuw stilgestaan bij de destructieve gevolgen dat dit teweegbrengt

110 Supra

141

voor het slachtoffer. Een inbraak is een indringing in de privésfeer: één van de ergste dingendie de burger kan overkomen. De politie is de eerste en vaak de enige contactpersoon bijslachtofferschap, dus deze speelt een belangrijke rol. Dit politioneel contact is echter nietvanzelfsprekend: de aangiftebereidheid is immers lager dan het totale aantal inbraken.Indien er vanuit een Community Oriented Policing-model wordt gewerkt, zal de burger wetenop wie hij kan rekenen. Er wordt vertrouwen gegenereerd tussen de burger en de politie, wateen stijgende aangiftebereidheid kan teweeg brengen.De politie dient op zijn beurt snel en efficiënt te handelen bij een melding, ondanks het feitdat dit ‘dagelijkse kost’ is. Aangezien men van haar verwacht dat de situatie wordtgehandhaafd, is een actieve rol uiterst belangrijk. Door diverse informatiecampagnes kan deburger hiervan op de hoogte worden gebracht. Als er immers geen accurate informatie wordtdoorgegeven, is de kans groot dat er geruchten ontstaan.De snelheid en efficiënte aan de politionele zijde genereert vertrouwen in hoofde van hetslachtoffer, wat op zijn beurt een stijgende aangiftebereidheid kan creëren.

Na de inbraak zullen de goederen doorgaans in een mum van tijd verkocht zijn, indien zeniet voor eigen gebruik worden aangewend. Gezien deze verkoopsnelheid is het essentieeldat het slachtoffer direct aangifte doet zodat een politioneel onderzoek tijdig kan opgestartworden.Geld, goud en juwelen zijn de populairste buit, waarbij het essentieel is de burgers te wijzenop het feit dat ze deze zaken beter in een bankkluis stoppen. Het goud wordt meestalverkocht aan de juwelier. Hoewel de juwelier veelvuldig aan controle wordt onderworpen,blijkt deze controle allesbehalve afschrikkend te zijn. Een doorgedreven controle isnoodzakelijk in deze sector, wat eveneens het geval is voor allerhande ‘louche’ zaken en dezogenaamde pandjeshuizen waar divers materiaal wordt verkocht. Dit brengt ons bij eentweede en derde soort gestolen goederen, met name elektronische apparatuur, kunstwerkenen antiquiteiten. Indien de burger deze voorwerpen registreert, kan een snellere opsporingplaatsvinden. Bovendien is een internationaal chipsysteem een interessante en zeker teoverwegen piste.Als inbrekers stelen, zullen ze rekening houden met de verkoopbaarheid en het gewicht vande goederen. Momenteel is het stelen van een laptop of het laatste type van GSM populair.Mits een doorgedreven informatiecampagne kan de burger er attent op gemaakt worden wathet hoofddoelwit is van een inbraak.Of het een binnenlandse- of buitenlandse afzetmarkt betreft en wanneer dit precies het eneof het andere is, is allerminst transparant. De landen die worden genoemd zijn België(voornamelijk de stad Antwerpen), Frankrijk, Nederland, Duitsland en Zwitserland. EnkeleAlbanezen sturen het gestolen geld op naar het land van herkomst. Ook het ruilen vangoederen komt voor, zowel in het binnen- als het buitenland. Maar hoe deze netwerkenfungeren en of er überhaupt sprake is van een netwerk, is niet duidelijk.Voordelig aan het transporteren van de goederen naar het buitenland is de incompetentievan de politie om te achterhalen waar welk goed vandaan komt. Dit vormt evenzeer eenreden om te pleiten voor een internationaal chipsysteem.Het helingverhaal lijkt nauwelijks in kaart te zijn gebracht, er is nood aan transparantie. Depolitie dient deze netwerken bloot te leggen: helers moeten geïdentificeerd worden opdat erpreventief kan gewerkt worden.

142

11. Kritische beschouwingen

11.1. Naar een Integrale Veiligheidsfilosofie

11.1.1. Integrale veiligheid

De Federale Overheid benadrukt momenteel de integrale veiligheidsfilosofie. De Minister vanJustitie en Binnenlandse Zaken werkten aan een geïntegreerde beleidsnota, die op 30 en 31maart 2004 werd goedgekeurd door een Ministerraad als Kadernota Integrale Veiligheid. DeKadernota definieert Integrale Veiligheid als volgt:

“Het concept om criminaliteit, overlast en verkeersveiligheid in al hun aspecten in een zobreed mogelijke context te benaderen. De kerngedachte is hierbij de permanente aandachtvoor zowel preventie, repressie als de opvolging van daders en slachtoffers. Op basis vandeze benadering kan vervolgens een geïntegreerde aanpak uitgewerkt worden.Geïntegreerde aanpak is de noodzakelijke samenwerking van alle betrokken actoren om tekomen tot een gezamenlijke probleemoplossing.”

In de Kadernota wordt veiligheid in een ruimer perspectief geplaatst dan de criminogenegedraging, ook andere verstoringen of aantastingen van het maatschappelijk leven worden inbeschouwing genomen. Als gemeentelijke doelstelling wordt een voorbereiding en uitvoeringvan het veiligheidsbeleid vooropgesteld. De onveiligheid waarvan burgers direct hinderondervinden is immers afhankelijk van zeer lokale omstandigheden waardoor de gemeenteeen regierol krijgt toebedeeld. Om aan effectief beleid te doen dient zij aan vier voorwaardente voldoen: maatwerk, integrale beleidsvoering, slagvaardigheid en participatie111.

Indien we terugkoppelen naar de politie stellen we vast dat deze een cruciale rol speelt in deveiligheidsketen. De wet op de geïntegreerde politiedienst, gestructureerd op twee niveausvan 7 december 1998 wijst op het geïntegreerde karakter waarbij het niet alleen de politie isdie instaat voor de beheersing van de onveiligheid in de publieke ruimte. Met anderewoorden is de politie slechts een schakel in de gehele veiligheidsketen. Een politiek,bestuurlijk en ambtelijk draagvlak is noodzakelijk opdat het gedachtegoed rond integraleveiligheid kan geïmplementeerd worden112.

11.1.2. Federale en lokale aanbevelingen inzake diefstal met braak

Het dominante karakter van een situationeel preventieperspectief, waarin voornamelijkaandacht gaat naar technopreventie, komt sterk naar voor. De idee dat de rationele keuzeaan de basis ligt van het criminele gedrag wint niet alleen binnen de theoretischecriminologie aan veld maar staat binnen de in kaart gebrachte maatregelen dus evenzeercentraal. Deze lijst is terug te vinden in een excel-bestand in annex113.

De daarin geformuleerde technopreventieve adviezen zijn eigenlijk niet ‘nieuw’. Burgers zijnop de hoogte van hoe bepaalde situationele aspecten beter beveiligd kunnen worden.

111 Devroe, E. & Reynders, D., (2005). Het veiligheidsprobleem als maatschappelijk proces : naar eengeïntegreerd veiligheidsbeleid. In: P. Ponsaers (Ed.), Integraal Veiligheidsbeleid. Mechelen: Kluwer,81-166.112 Ponsaers, P., Enhus, E., (2000). Vademecum veiligheidsplannen ten behoeve van het opstellenvan het nationaal veiligheidsplan en de zonale veiligheidsplannen. In : Vademecum Politiezones,Brussel: Politeia, Addendum 2, p. 16.113 Infra

143

Preventieve maatregelen worden echter te weinig toegepast opdat sprake kan zijn van eenadequate beveiliging van de woning. Gezien de burgers niet handelen volgens hetsituationele preventieperspectief, moeten dergelijke adviezen veel indringender wordendoorgegeven. Het communicatieve luik loopt doorheen het gehele preventiebeleid.Communicatie is essentieel, het vormt de basis van preventie, en dient voortdurend tegebeuren.

Een tweede belangrijke vaststelling, is dat burgers denken dat ze door het treffen vantechnopreventieve maatregelen de inbreker stoppen. Ze nemen de ‘rational choice’-gedachte,die sterk wordt benadrukt, over: “Als we een goed slot plaatsen op de deur, dan zullen ze welweggaan na 5 minuten”. Bovendien blijven ze in gebreke wat betreft gedragswijzigingen114.

Het is betreurenswaardig dat er nauwelijks gedacht wordt aan het motief van dedader. Zowel de Federale Overheid als de bevolking dienen stil te staan bij wat een inbrekerdrijft tot het plegen van daden. Het verwerven van inzicht in de beweegredenen is een mustindien gereflecteerd wordt over preventie. Het geloof in technopreventieve maatregelen, inde concrete aanpak van de daad, overheerst op het inzicht in de drijfveren van de dader. Eris sprake van een zekere desinteresse en zorgeloosheid ten aanzien van de dader.

Een sociale benadering die voornamelijk gericht is op het ingrijpen in de mogelijke oorzakenvan criminaliteit en de motieven van daders om criminaliteit te plegen, komt nauwelijks tersprake. Dit gaat uiteraard gepaard met de net aangehaalde desinterrese in de dader. Desociale benadering dient meer benadrukt te worden binnen het preventiedomein. Sociale engemeenschapsgerichte strategieën zoals het straathoekwerk, buurtwerk, opbouwwerk,…dienen gestimuleerd te worden. Vanuit deze studie werd gewezen op gebrekkige vormenvan begeleiding, op het recidiverende karakter van de inbreker, op de frustratie van deinbreker,… Kortom allerhande menselijke redenen liggen aan de basis voor het opnieuwplegen van feiten. Inzicht verwerven in de dader zijn drijfveren is essentieel.

Bovendien dient er iets te gebeuren aan de onverschilligheid. Als het alarm afgaat bij huis X,zal men bij huis Y helemaal niet reageren, beweren de gedetineerden. Blijkbaar kan menzelfs niet meer rekenen op zijn eigen buren. In de individualistische maatschappij dient hetcommunicatieve aspect sterk gestimuleerd te worden. Een goede communicatievedoorstroom is noodzakelijk tussen alle schakels van de veiligheidsketen (het middenveld,politie,…) maar evenzeer tussen de burgers onderling.

Als conclusie wensen we het horizontale en verticale integratiekarakter115 van bovenstaandeaanbevelingen te benadrukken. Een horizontale afstemming impliceert een grotebetrokkenheid van de burger, maar evenzeer van de buurt, de school en hetmaatschappelijke verenigings- en bedrijfsleven. Veiligheid wordt een taak van iedereenindien de horizontale integratiegedachte wordt beklemtoond. Een actieve betrokkenheid vande burger is daarbij noodzakelijk. Dit gedachtegoed betekent ook zoveel mogelijkveiligheidsproblemen aan de bron aanpakken en terdege oplossen.De Integrale Veiligheidsgedachte raakt, zoals aangegeven, diverse bevoegdheidsdomeinenvan federale en regionale overheden. Een doorgedreven beleidsafstemming tussen degemeente en het district, de zone, de wijk, het arrondissement, de provincie, het gewest, defederale overheid en de internationale gemeenschap is de verticale afstemming. Er dienenafspraken te komen tussen het federale en lokale niveau. Deze afspraken kunnen gemaaktworden tussen de geledingen van de strafrechtsbedeling. Het is echter vanuit de integraleveiligheidsfilosofie logisch te concluderen dat niet alle feiten een strafrechtelijke afhandelingbehoeven.

114 Supra115 Devroe, E. & Reynders, D., l.c., 91.

144

Meerdere partners moeten dus betrokken worden op de diverse niveaus om het fenomeenvan woninginbraak aan te pakken. Niet alleen de burger (aanpassing van gedrag entechnopreventie) maar evenzeer het middenveld, sociale (straat-, opbouw- en buurtwerk),politionele (bijvoorbeeld federale en lokale politie) en justitiële instanties (personeelstekort ingevangenissen, betere begeleiding) op lokaal en federaal niveau dienen samen (bindende)afspraken te maken opdat er sprake zou zijn van een integrale benadering van veiligheid.Het sluiten van een partnerschap staat hierbij centraal.

11.2. De rationele keuze onder vuur

Momenteel stellen we een dominant situationele aanpak vast: er wordt ingegrepen op desituatie. Binnen deze benadering staat het rationele mensbeeld centraal. Mensen zijncalculerende individuen die de kosten ten opzichte van de baten afwegen en als de batenhoger zijn dan de kosten, pleegt men afwijkend gedrag. De niet-rationele component wordtbuiten beschouwing gelaten.

Rationele keuzeperspectieven benadrukken crimineel gedrag als een resultaat van “keuzesen belissingen die gemaakt worden in een context van situationele dwang enmogelijkheden” 116 . Een preventiebeleid focust zich in sé op het identificeren vanomgevingsgerichte ‘triggers’ die criminele actie faciliteren. Het gevolg van de manipulatie vande fysieke omgeving, door target hardening, omgevingsaanpassingen of andere maatregelen,geeft mensen het gevoel dat ze controle hebben over hun angst voor criminaliteit.Dit kan een nefast gevolg met zich meebrengen, met name hoe meer nadruk gelegd wordtop de rationele keuze of omgevingsgerichte aanpassingen, hoe meer mensen verplichtworden na te denken over hun kans op slachtofferschap. Wordt op die manier hetonveiligheidsgevoel niet aangewakkerd? Dit probleem werd ook aangekaart door detechnopreventieve adviseurs 117 . Zij wensen burgers te informeren over hun potentieelslachtofferschap maar hoe kunnen zij dit doen zonder een onveiligheidsgevoel aan tewakkeren? Er dient een evenwicht gezocht te worden tussen een efficiënt preventief adviesen het nodeloos paranoïde maken van mensen.

Bovendien heeft de burger door het treffen van beveiligingsmaatregelen het gevoel dat eriets gedaan wordt aan zijn potentieel slachtofferschap maar vergeet hij zijn eigen gedrag aante passen. Een tweede nefaste consequentie van het rationele keuzeperspectief is dan ookdat de burger zijn triviale gewoontes die hem vatbaar maken voor een inbraak, behoudt.

Een derde nefaste consequentie van een preventie die te sterk gericht is op het situationele,is dat daders “gedwongen” worden om gewelddadiger te werk te gaan om hun buit teveroveren. Er is met andere woorden sprake van een escalatie-effect: hoe meer beveiliging,hoe groter de kans op het gebruik van geweld door de dader. Bovendien buit decommerciële markt de (potentiële) slachtoffers uit door onnodige en zware investeringen aante smeren.

Een andere kritiek die wordt opgeworpen aangaande de rationele keuze, is de vraag inhoeverre dergelijk perspectief tegemoet komt aan de witteboordencriminaliteit. Kan men doormanipulaties in de omgeving de criminaliteit van de witte boorden stoppen? Bepaaldegewelddadige gedragingen “in the heat of the moment” kunnen evenzeer niet wordenverklaard door de rationele keuze. Bovendien laat men de rol van bepaalde ‘peer’ groepenbuiten beschouwing. Anderen kunnen een invloed hebben op het plegen van crimineelgedrag, wat geen expliciete keuze impliceert (enkel) aan daderszijde. Deze laatste kritiek

116 Clarke R.V. & Cornish D.B. (Eds.) (1983). Crime control in Britain: A review of policy and research.Albany : State University of New York Press.117 Verslag Begeleidingscomité ‘Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid’, 22/11/2006, FODBinnenlandse Zaken, Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid, Beleid Integrale Veiligheid.

145

wordt geconfirmeerd in de onderzoeksresultaten waarbij groepsdruk als beweegreden werdopgegeven voor het plegen van crimineel gedrag.

De rationele keuze komt niet alleen onder vuur te liggen omdat er vanuit dit perspectief eenaantal zaken onmogelijk kunnen verklaard worden. De dominantie van de situationelepreventiestrategieën wordt ook bekritiseerd op politiek-beleidsmatig vlak.In eerste instantie stellen we een dominantie van de situationele preventie op beleidsniveauvast omdat ook in criminologische theoriebeoefening veel aandacht wordt besteed aandergelijke preventievorm. Situationele preventiestrategieën zijn bovendien zeer zichtbaar wathet op politiek vlak zeer aantrekkelijk maakt om op die manier aan preventie te doen. Hetingrijpen op een situatie, door het verhogen van de sociale controle, bouwkundigeaanpassingen door te voeren en het beperken van de toegankelijkheid, wordt directgepercipieerd door de burger waardoor deze een tevreden gevoel krijgt. Situationeleaanpassingen vergen daarenboven geen uitermate grote inspanningen en sporen de burgerop een snelle wijze aan, wat het aantrekkelijker maakt voor zowel de burger als de overheid.Het direct zichtbare effect is een zeer eenvoudige oplossing. Bovendien wordt dezezichtbare consequentie bij andere preventievormen, zoals sociale preventie, in veel minderemate gepercipieerd door de burger. Dit ingrijpen toont de burger dat er iets gedaan wordt endeze zal zich hoogstwaarschijnlijk veiliger op die manier. Met andere woorden wordt hetsociale contract, dat beide partijen afsloten met elkaar, zeer concreet en situationeelingevuld.

11.3. Het continuüm rationeel-irrationeel

Diverse criminologische onderzoeken gaan uit van één theoretisch model waarbij er eenzeer beperkte visie is op de dader en de daad. Bovendien zijn de verwachtingen ten aanzienvan een specifiek theoretisch model sterk overspannen. Dit model wordt immers geacht inalle mogelijke omstandigheden en situaties toegepast te kunnen worden. Een zoektocht naarzo’n model werd niet ondernomen. Wel werden verschillende variabelen uit de theoretischemodellen gehaald om te toetsen of deze voorkomen bij het plegen van een inbraak. Dezeextractie is volgens ons toegelaten, immers dienen we variabelen niet als eigendommen vaneen model te beschouwen. Het vertrekpunt betrof een amalgaam van theoretischeperspectieven waarbij we op een inductieve wijze te werk gingen. Een geïntegreerdebenadering stond centraal, geen exclusieve toetsing van een theorie. Er werd in de 56daderverhalen op zoek gegaan naar de herkenbare theoretische aspecten die zich in derealiteit voordoen.

Dit onderzoek geeft twee processen weer die zich afspelen in hoofde van de dader. Dit is dereden waarom we de dader plaatsen op het continuüm dat in het begin van hetonderzoeksrapport reeds werd aangehaald. Het continuüm met als ene uiterste de rationeelhandelende actor en als ander uiterste de irrationeel handelende actor. De inbreker beweegtzich tussen beide uitersten. De extremen zelf komen echter nooit of nauwelijks voor.

In eerste instantie zullen de daders hun delinquente gedragingen rationaliseren. Door hettoepassen van allerhande technieken, bijvoorbeeld ‘blaiming the victim’, maken zij hungedrag aannemelijk. Doorgaans zijn dit geen bewuste processen: ieder individu zoektimmers naar allerhande strategieën om zijn gedrag te verantwoorden. Bovendien is het bestmogelijk dat door het rationaliseren de dader de waarheid vervormt of deze niet weergeeftzoals ze werkelijk is. Echter hoeft dit niet noodzakelijk zo te zijn. We kunnen voorgaandeopmerking enkel mee in beschouwing te nemen bij de interpretatie van de resultaten.

Naast het rationaliseren van zijn daden, zal de dader in sommige gevallen letterlijk de kostenten opzichte van de baten afwegen, zoals het rationele keuzeperspectief voorschrijft.Bijvoorbeeld zal men niet inbreken als mensen thuis zijn: men riskeert immers geweld te

146

gebruiken en dit impliceert een zwaardere straf. Een ander duidelijk voorbeeld is het kiezenvoor een gewapende overval. Een gewapende overval is een risico terwijl een inbraak ditminder is. Indien men echter de buit vergelijkt, kiest men voor een gewapende overval.

De respondenten hun verantwoording reikt verder dan het pure afwegende/calculerende. Zijhanteren als dominante discours het heersende waarden- en normenkader uit desamenleving. Ze zijn dus op de hoogte van de waarden en de normen uit de samenleving enplaatsen zich hier in. Hun deontologische code impliceert een amalgaam van principes, zoalsenkel inbreken als niemand thuis is. Niet alleen omdat het risico op het gebruik van geweldtoeneemt (een verzwarende omstandigheid) maar omdat men het niet moreel acht omgeweld te gebruiken (“Ik ga voor in te breken, niet voor te doden hé”). Voornamelijk hunprincipiële overwegingen aangaande het slachtofferschap zijn opmerkelijk. De gedetineerdenstellen dat ze liever niet wensen in te breken bij familie, vrienden, kennissen,… maarevenzeer niet bij bejaarden, arbeiders of (niet-) werkloosheidsuitkeringsgerechtigden. Alsreden hiervoor wijzen zij op het morele aspect: in sommige gevallen zullen zij zich zelfidentificeren met ‘werkloosheidsuitkeringsgerechtige lotgenoten’. Ook de bedrijfsinbrekersdie liever in bedrijven inbreken in plaats van huizen, getuigen van een groot moreel besef.Op deze wijze menen zij geen slachtoffers persoonlijk te treffen. Enkel de verzekeringenworden getroffen bij een bedrijfsdiefstal en dit vinden zij minder erg.

Het rationaliseringsproces gaat dus veel verder dan het rationele, er wordt een discoursgehanteerd waarbij de heersende waarden en normen centraal staan. Daarenboven gaat derationele keuze voor bepaalde aspecten meer op dan voor andere. Bijvoorbeeld indien erwordt geopteerd voor een gewapende overval is dit omwille van de geringe inbraakbuit. Dit isniet hetzelfde als het vermijden van gebruik van geweld. Dit laatste doet men omdat het nietmoreel is en omdat het een hogere straf kan opleveren. Zowel het rationele als hetprincipiële aspect komen hier dus ter sprake en zijn met elkaar verweven.Er doet zich dus een beweging voor op het continuüm rationeel-irrationeel waarop iedereinbreker zijn uniek plaatsje heeft veroverd.

11.4. Ideaaltypes of toch maar beter niet?

Op basis van de analyse van de daderverhalen werd een poging ondernomen eendadertypologie op te stellen. Reeds gauw kwamen we tot de vaststelling dat dit bijzondermoeilijk bleek te zijn en zelfs onmogelijk. De onderzochte respondenten betreffen immerseerder ‘generalisten’ in plaats van ‘specialisten’118. Bovendien betreft het een vrij heterogenepopulatie waarin nauwelijks een typologie in terug te vinden is. Er werden wel een aantalbelangrijke contunia waargenomen die de rode draad vormen van dit verhaal.Naast het overkoepelende rationeel-irrationeel continuüm gaan inbrekers zich ook opverschillende assen positioneren. Ook deze assen kunnen gezien worden als een continuümmet twee extremen op beide uiteinden. Wat de positie van een inbreker bepaalt, wordtenerzijds beïnvloed door het motief en anderzijds door zijn alertheid voor de context of desituatie. Deze dimensies laten ons toe een inbreker te plaatsen.

Er werden een aantal grote assen geïdentificeerd. De eerste as geeft de criminele carrièreweer. Het ene uiterste betreft de professionele carrièrecrimineel die alle knepen van het vakkent. Het andere uiterste is de occasionele dief. Beide uitersten kwamen niet vaak naar voor.Met andere woorden bewegen de respondenten zich tussen het ene uiterste en het andereuiterste waarbij zich op het middelpunt het hoogste aantal bevraagden bevinden.

Een volgende as betreft de deontologische code. Het ene uiteinde impliceert het hanterenvan een zeer strenge code, het andere uiteinde staat voor het helemaal niet hanteren van

118 Supra

147

een code. In de inbrekerscode zitten verschillende principes vervat, zoals de wens omniemand tegen het lijf te lopen, geen schade aan te richten, geen sporen achter te laten,…Bovendien zijn er een aantal specifieke regels met betrekking tot het slachtoffer. Niet iedererespondent hanteert een deontologische code of respecteert alle principes van de code.Toch kan de meerderheid gesitueerd worden in het principiële gedeelte. Zowel de motivatieals de situatie kunnen van doorslaggevend belang zijn bij het zich positioneren op deze as.Er werd bijvoorbeeld verschillende keren aangegeven dat men op jeugdige leeftijd minderprincipes hanteert dan op latere leeftijd. Een inbreker kan dus in de loop van zijn levenverschuiven op de as. Een tweede voorbeeld betreft de drang naar een dosis drugs. Het ismogelijk dat men in een danig ontredderde toestand op zoek is naar drugs dat men bepaaldeprincipes over boort gooit.

De volgende assen die worden besproken hebben betrekking op de daad, terwijl voorgaandeassen de dader behelzen. Een eerste as is de voorbereidingsas waarbij we duidelijkopmerkten dat de ene inbreker de inbraak zeer intensief voorbereidt (diverse malenobserveren op verschillende tijdstippen) terwijl de andere de inbraak helemaal nietvoorbereidt. De mate van specialisatie kan hierbij een rol spelen: zo weet de specialistwaarschijnlijk beter wat hij moet observeren en wanneer hij binnen kan in vergelijking meteen occasionele inbreker.

Een tweede as betreft de afstand pleegplaats-woonplaats: men gaat zich ver verplaatsen(het ene uiterste) of men gaat zich niet ver verplaatsen (het andere uiterste) van de eigenwoonplaats om een delict te plegen. Ook hier wordt het motief ‘leeftijd’ aangehaald terillustratie. Op jonge leeftijd zal men zich minder verplaatsen omdat men over geenvervoermiddel beschikt.

Een derde as heeft betrekking op de modus operandi, waarbij we geweld extraheren. In deonderzoeksresultaten werd aangegeven dat de meerderheid de intentie heeft om geengeweld te gebruiken, ook al werd men reeds veroordeeld voor geweld of bedreiging. De asbevat twee eindpunten waarbij het ene eindpunt de intentie is om geen geweld te gebruiken,waar de meerderheid zich overigens situeert, en het andere eindpunt de intentie is om welgeweld te gebruiken. Ook hier kunnen zowel het motief als de situatie een invloed uitoefenenop de positie van de as. Bijvoorbeeld stelt een drugsverslaafde doorgaans voorop dat hijgeen geweld wenst te gebruiken. Dat is ook de reden waarom hij vooraf het huis observeert.Mocht er echter iemand binnenkomen, weet men niet wat men zou doen en is het bestmogelijk dat men wel geweld gebruikt. Een specifieke situatie kan er dus voor zorgen datmen plotseling op een geheel andere plaats komt te staan in het continuüm.

De volgende as betreft het samen of alleen plegen met aan de ene kant ‘samen’ inbreken enaan de andere kant ‘alleen’ inbreken. Verschillen werden vastgesteld naargelang het motief.Een druggebruiker gaat frequent alleen op pad terwijl iemand die steelt om in luxe te levensoms alleen of soms samen met anderen op pad gaat.

Daarnaast is er een as die het gebruik van tips aangeeft: de ene kant is helemaal geen tipsgebruiken, de andere kant is het inbreken enkel op basis van tips. Bij sommigen werd eenvariatie vastgesteld. Als laatste wordt een afschrikkingas opgesteld. De ene kant betrefthelemaal geen afschrikking van politie of justitie, de andere kant impliceert een zeer grootafschrikkend effect. Een doorslaggevende factor bij het ervaren van een angstaanjagendeffect blijkt de mate van recidivisme of de voorgaande aanrakingen met politie en justitie.

Onderstaande figuur geeft een beeld van hoe drie individuen zich kunnen situeren op dediverse assen. We zullen merken dat, hoewel men op bepaalde punten overeenstemt, menop veel andere punten verschilt. Met deze figuur wensen we aan te tonen dat een typologieof de creatie van ideaaltypes haast onmogelijk is. Ieder individu situeert zich op een uniekewijze op de continua.

148

Als bepalende en overkoepelende factor vinden we het motief terug. Een zekere alertheidvoor de situatie of een specifieke situatie op zich (bijvoorbeeld een betrapping door deinwoners) staat vermeld in de schaduwzijde van het motief.

De situaties van de drie respondenten worden geschetst. Persoon X (geboren tussen 1965en 1970) geraakte verstrikt in een jeugdbende, werd mishandeld door zijn ouders, kende eeninstellingsverleden en pleegt sedert tientallen jaren feiten. Zijn drijfveer om te stelen was deverslaving aan drugs. Persoon Y (geboren tussen 1975 en 1980) kreeg problemen in zijnthuissituatie en geraakte in het krakermilieu. Zijn motief was zijn verslaving aan heroïne.Persoon Z (geboren tussen 1965 en 1970) kende een instellingsverleden en brak in voor de‘poen’. Zijn motief was geld om luxueze dingen te kopen.

149

4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -55

Deo

ntol

ogis

che

code

Pro

fess

iona

lism

eV

oorb

erei

ding

Afs

t.P

leeg

plts

Woo

nplts

Inte

ntie

gebr

uik

geen

gew

eld?

Met

veel

ofal

leen

?In

form

atie

?A

fsch

rikki

ngP

oliti

e&

Just

itie?

JaJa

JaD

icht

JaA

lleen

JaJa

Nee

Nee

Nee

Ver

Nee

Sam

enN

eeN

ee

MO

TIV

AT

IES

ITU

AT

IE

X:

Y:

Z:

Fig

uu

r16

:D

ep

osi

tio

ner

ing

van

dri

ere

spo

nd

ente

n

150

De deontologische code komt het meest naar voor bij persoon X. Deze persoon breekt nietin bij familie, alleen bij de rijken en zal enkel inbreken als niemand thuis is. Persoon Yhanteert het principe om niet in huizen in te breken (liever scholen) maar dit is evenwel nietaltijd het geval. Persoon Z hanteert geen principes over wie het slachtoffer mag zijn. Hoewelpersoon X en Z een hoge mate van professionalisme kennen, is hun motief sterkuiteenlopend. Persoon X en Y hebben een gelijkaardig motief maar verschillen in graad vanprofessionalisme. Allen bereiden ze hun inbraak vrij goed voor. Persoon Y breekt dicht in bijzijn woonplaats, persoon X wat verder en persoon Y gaat soms dicht en soms ver(afhankelijk van zijn tips) inbreken. Met betrekking tot het geweld, merken we dat persoon Xde intentie heeft om geen geweld te gebruiken, persoon Y deze intentie iets minder heeft enpersoon Z deze intentie nauwelijks heeft. Op de vraag of men alleen of samen inbreekt, steltpersoon X bijna altijd alleen in te breken, terwijl persoon Y, met hetzelfde motief (namelijksverslaving) altijd samen wenst in te breken. Persoon Z wisselt af: soms alleen, soms samen.Persoon X en Z zullen alleen inbreken als ze een tip gekregen hebben. Persoon Y krijgt nooiteen tip vooraleer hij een diefstal met braak pleegt. Als laatste zien we dat persoon Z eenhelse schrik heeft van politie en justitie terwijl persoon Y een beetje schrik heeft. Persoon Xheeft nooit schrik.

Deze voorbeelden worden gegeven om aan te tonen dat persoon X, Y en Z sterk verschillenvan elkaar, hoewel ze een aantal overeenkomsten hebben. Men zou bijvoorbeeld kunnendenken dat de verslaafden aan drugs (zoals X en Y), zich op een gelijke wijze positioneren inalle andere aspecten. Op sommige assen positioneren ze zich op een gelijkaardige wijze(zoals deontologische as en de voorbereidingsas) maar op andere assen loopt dit sterkuiteen (zoals de informatie-as en de afschrikkingsas). Als we persoon X en Z met elkaarvergelijken, merken we een gelijkaardige graad van professionalisme op. Ook hier zien wegelijkenissen (voorbereidingsas, informatie-as) maar evenzeer veel verschillen(deontologische as, afschrikkingsas).

De onderzoeksresultaten tonen aan dat de woninginbrekers zich op verschillende dimensiessitueren. De positie op de assen is in de meeste gevallen afhankelijk van het motief en desituatie. Bovendien kan een individu in de loop der jaren schuiven op deze assen. Behalvedeze assen, is het zeer moeilijk een aantal gemeenschappelijke kenmerken te vinden van déinbreker en dé inbraak. Het is niet alleen moeilijk om specifieke inbrekerskenmerken teverzamelen, ieder individu situeert zich bovendien op een vrij unieke wijze op een as. Op diemanier en op basis van deze 56 daderverhalen wordt het moeilijk, zelfs onmogelijk om deinbrekers in een aantal types onder te brengen.

11.5. Voor verder onderzoek

Bijzonder merkwaardig is dat nauwelijks kwantitatieve en kwalitatieve wetenschappelijkeanalyses van criminaliteitsfenomenen worden verricht. Ook bij de opzet van talrijkekleinschalige en grootschalige preventieprojecten worden preventie-initiatieven zeldenfundamenteel wetenschappelijk onderbouwd.

In de loop van dit verhaal werden diverse verder te exploreren onderzoekspistes aangereikt.In eerste instantie werd gewezen op de nood aan een uniforme registratie op politioneel enjustititeel niveau opdat een efficiënt meet- en opvolgingssysteem in de strafrechtsketenbewerkstelligd kan worden.

In tweede instantie baart de zorgeloosheid en de desinteresse in de dader ons zorgen. Deovervloedige aandacht voor een fenomeen maar niet voor diegenen die het fenomeenplegen, wordt bekritiseerd. Eveneens aan kritiek onderworpen is de manier waarop aanpreventie wordt gedaan, met name de dominantie van situationele preventie.

151

Deze suggesties voor verder onderzoek zijn er niet alleen voor de academische wereld maarevenzeer voor alle partners die betrokken zijn bij dergelijke fenomenen. De gedachte vanhorizontale en verticale integrale veiligheid staat hierbij centraal.Het is verder noozakelijk om de ‘bonds’, zoals Hirschi omschreef, in kaart te brengen. Op diemanier kan nagegaan worden of er een invloed is van de omgeving bij het plegen vancrimineel gedrag en wat die invloed is.

Als laatste wordt gewezen op het netwerk-verhaal. Dit onderzoek verschafte ons nauwelijksinzicht over hoe inbrekers netwerken en of ze wel netwerken. Ook het helingverhaal komtdaarbij ter sprake. Het helingcircuit dient geëxploreerd te worden opdat er preventief kangewerkt worden.

Bovenstaande suggesties zijn slechts enkele pistes om over na te denken waarbij wevoornamelijk een grotere aandacht aan de dag dienen te leggen voor de dader als persoon.Het was de desinterrese en de zorgeloosheid in de dader die ons hier alert op maakte.

152

12. Bibliografie

12.1. Boeken

Alexander, J. C. (1982). Positivism, Presuppositions, and currentControversies. Theoretical Logic in Sociology, Volume One. London: Routledge &Kegan Paul.

Bennet, T. & Wright, R. (1984). Burglars on burglary. Prevention and the Offender. Gower:University of Cambridge.

Brantingham, P.J. & Brantingham, P.L. (Eds .) (1981). Environmental criminology. BeverlyHills: Sage.

Clarke R.V. & Cornish D.B. (Eds.) (1983). Crime control in Britain: A review of policy andresearch. Albany : State University of New York Press.

Cloward, R.A. & Ohlin, L.E. (1960). Delinquency and opportunity: a theory of delinquentgangs. New York: Free Press.

Cohen, A.K. (1955). Delinquent boys: the culture of gang. New York: Free Press.

Cornish, D.B. & Clarke, R.V. (1986). The Reasoning Criminal. Rational Choice Perspectiveson Offending. New York: Springer-Verloag.

Denscombe, M. (1998). The good research guide for small scale social research projects.Buckingham: Open University Press.

Durkheim, E. (1885). Les règles de la méthode sociologique. Paris: Alcan, HuitièmeEdition,1927.

Durheim, E. (1887). Le suicide, Etude sociologique. Paris : Presses Universitaires de France,1960.

Durkheim, E. (1893). De la division du travail social. Paris : Alcan, Sixième Edition, 1932.

Felson, M. (1994). Crime and Everyday Life. Insights and Implications for Society. TousandOaks: Pine Forge Press.

Hirschi, T. (1969). Causes of delinquency. Berkeley: University if California Press.

Jacobs, J. (1961). The Death and Life of Great American cities. New York: Vintage Books.

Jeffery, C.R. (1971). Crime Prevention through Environmental Design. Beverly Hills: Sage.

Kleemans, E.R. (1996). Strategische misdaadanalyse en stedelijke criminaliteit. Eentoepassing van de rationele keuzebenadering op stedelijke criminaliteitspatronen en hetgedrag van daders, toegespitst op het delict woninginbraak. Enschede: IPIT, ProefschriftUniversiteit Twente.

Lombroso, C. (1911). Crime, its causes and remedies. Boston: Little Brown.

Maguire, M. & Bennet, T. (1982). Burglary in a dwelling. The offence, the offender and thevictim. London: Heinemann.

153

May, T. (1997). Social research: issues, methods and process. Buckingham: OpenUniversity Press.

Merton, R. (1949). Social theory and social structure. New York: The Free Press, 1957.

Moerland, H., (1994). Diefstal, een te riskante zaak ? Arnhem: Gouda Quint.

Newman, O. (1973). Defensible Space. Crime Prevention through Urban Design. New York:Macmillan.

Nijboer, J.A. (1997). Delinquentie en dwang. Ontwikkeling van delinquent gedrag bijleerlingen van het voortgezet onderwijs. Groningen: Vakgroep Strafrecht en Criminologie,Rijksuniversiteit Groningen.

Ponsaers, P., Enhus, E., Van Den Herrewegen, E. & Vandevoorde, N. (2006). Meet- enopvolgingsinstrument voor de strafrechtelijke keten. Brussel: Politeia.

Sheldon, W.H., Hastl, E.L. & McDermott, E. (1949). Varieties of Delinquent Youth. New York:Harpere Brothers.

Sutherland, E.H. (1937). The Professional Thief, by a professional thief. Chicago: TheUniversity of Chicago Press.

Sutherland, E.H. (1947). Principles of Criminology. Philadelphia: Lippincott, 4th ed.,1924.

Van den Wyngaert, C. (2003). Strafrecht, strafprocesrecht en internationaal strafrecht.Antwerpen/Apeldoorn: Maklu.

Van Dijk, Van Soomeren & Partners (1991). Motieven en werkwijzen vanuitdaderperspectief. In opdracht van DCP/LBVM.

VZW Suggnomé (2005). Waarom? Een boek over slachtoffer-dader bemiddeling inVlaanderen. Antwerpen: Garant.

12.2. Tijdschriften

Becker, G. (1968). Crime and punishment: An economic approach. Journal of PoliticalEconomy, 76, 169-217.

Bernasco, W. & Luykx, F. (2002). De ruimtelijke spreiding van woninginbraak. Een analysevan Haagse buurten. Tijdschrift voor Criminologie, 3, 44, 231-247.

Felson, M. (1987). Routine activities and crime prevention in the developing metropolis.Criminology, 25, 911-931.

Gabor, T. (1981). The crime displacement hypothesis: an empirical examination. Crime andDelinquency, 390-440.

Hesseling, R. (1991). Dadermobiliteit, een eerste verkenning. Tijdschrift voor Criminologie,33.

Merton, R. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3, 672-682.

154

Miller, W.B. (1958). Lower class culture as a generating milieu of gang delinquency’. Journalof Social Issues, 14, 5-19.

Moerland, H. (1993). Afschrikking, de bakermat van de rationele keuzebenadering in decriminologie. Tijdschrift voor criminologie, 35, 110-126.

Nee C., Meenaghan A. (2006). Expert Decision Making in Burglars. British JournalCriminology, 46, 935-949.

Repetto, T.A. (1976). Crime Prevention and the displacement phenomenon. Crime andDelinquency, 166-177.

Sykes, G.M., & Matza, D. (1957). Techniques of Neutralization: A theory of Delinquency.American Sociological Review 22, 664-670.

Sykes, G. & Matza, D. (1961). Juvenile delinquency in subterranean values. AmericanSociological Review, 26, 721-719.

12.3. Verzamelreeksen

Barnes, G.C., (1995). Defining and optimizing displacement. In: J.E. Eck & D Weisburd(Eds.), Crime and place: crime prevention studies, volume 4. New York: Willow Tree Press,95-114.

Burgess, E.W. (1925). The Growth of the City’. In: E.R. Park, W.E. Burgess & R.D.McKenzie, The City. Chicago: University of Chicago Press, 47-62.

Clarke, R.V. & Felson, M. (Eds.). (1993). Routine Activity and Rational Choice. In:Advances in Criminological Theory 5, New Brunswick: Transaction Publishers.

Costello, A. & Wiles, P. (2001). GIS and the journey to crime: an analysis of patterns inSouth Yorkshire. In: A. Hirschfield & K. Bowers (Eds.), Mapping and analyzing crime data:lessons from research and practice. London: Taylor and Francis, 27-60.

Devroe, E. & Reynders, D., (2005). Het veiligheidsprobleem als maatschappelijk proces :naar een geïntegreerd veiligheidsbeleid. In: P. Ponsaers (Ed.), Integraal Veiligheidsbeleid.Mechelen: Kluwer, 81-166.

Eck, J.E. & Weisburd, D. (1995). Crime places in crime theory. In: J.E. Eck & D. Weisburd(Eds.) Crime and Place, Crime Prevention studies, Volume 4. New York: Willow Tree Press.

Jongman, R.W. & Timmerman, H. (1993). Criminaliteit in een ongelijke samenleving. Overhet samenspel van motivaties en bindingen. In: R.W. Jongman (red.), De armen van vrouwejustitia. Nijmegen: Ars Aequi Libri, 97-112.

Kleemans, E. (2001). Rationele keuzebenaderingen. In: E. Lissenberg, S. Van Ruller & R.Van Swaaningen (eds), Tegen de regels IV. Een inleiding in de criminologie. Nijmegen: ArsAequi Libri, 153-167.

Lakatos, I. (1974). Falsification and the methodology of scientific reasearch programmes.In: I. Lakatos & A. Musgrave (Eds.), Criticism and the Growth of Knowledge. Cambridge:Cambridge University Press, 91-196.

155

Ponsaers, P., Enhus, E., (2000). Vademecum veiligheidsplannen ten behoeve van hetopstellen van het nationaal veiligheidsplan en de zonale veiligheidsplannen. In :Vademecum Politiezones, Brussel: Politeia, Addendum 2, p. 16.

Sampson, R.J. (1987). Communities and crime. In : M.R. Gottfrederson & T. Hirschi,Positive Criminology. Newbury Park: Sage Publications, 91-115.

Walgrave, L. (1993). Systematische jeugddelinquentie en maatschappelijke kwetsbaarheid.In: J.A. Nijboer, e.a. (red.), Criminaliteit als een politiek probleem. Arnhem: Gouda Quint, 35-44.

12.4. Andere bronnen

Enhus, E. (2006). Een epistemologisch model voor het evalueren van criminologischetheorieën. Vrije Universiteit Brussel: Syllabus “Criminologie en Victimologie”, Academiejaar2005-2006.

Decorte, T. (2005). Interviewen. Universiteit Gent: Syllabus “Kwalitatieve criminologischemethoden en technieken”, Academiejaar 2005-2006.

Hebberecht, P. (2006). Theoretische criminologie. Universiteit Gent: Syllabus, Academiejaar2005-2006.

Justitie in cijfers 2005, FOD justitie (brochure).

Kadernota Integrale Veiligheid, 30-31 maart 2004. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30maart 2004. 119p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}

Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007. Goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004.38 p. http://www.vsp.fgov.be {12/12/2005}

Ponsaers, P. (2001). Kwalitatieve onderzoeksmethodologie. Universiteit Gent: syllabus“Methoden en technieken” Academiejaar 2000-2001.

Ponsaers, P. & Vandewalle, G. (2006). Etiologische criminologie. Universiteit Gent:Syllabus, Academiejaar 2005-2006.

Regeerakkoord van 12 juli 2003. Een creatief en solidair België, zuurstof voor het land.

Town, S. (2001). Crime displacements : the perception, problems, evidence and supportingtheory. Elektronische copie: URL: http://www.crimereduction.gov.uk/displacement.doc.{2002}

Veiligheidsmonitor 2004 : Analyse van de federale enquête, Federale Politie, AlgemeneDirectie Operationele Ondersteuning, Dienst van de Nationale Gegevensbank, Dienstbeleidsgegevens, http://www.polfedfedpol.be/pub/veiligheidsMonitor/2006/reports/grote_tendensen_vm2006.pdf {23/01/2007}

Verslag Begeleidingscomité ‘Woninginbraken: diefstalpraktijk en preventiebeleid’,22/11/2006, FOD Binnenlandse Zaken, Algemene Directie Veiligheids- en Preventiebeleid,Beleid Integrale Veiligheid.

Bestuurlijke sanctioneringsmechanismen.pdf

Documents

Transcript of Bestuurlijke sanctioneringsmechanismen.pdf