BESLENME DURUMUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ • Beslenmenin değerlendirilmesi nasıl doğru

beslenilmesi gerektiği konusunda bilgi verir.

• Genellikle değerlendirme bir hekim tarafından

diyetisyen yardımı ile yapılır.

• Değerlendirme, sağlığı etkilediği bilinen temel

faktörler ile yapılır. Örneğin; bazı hastalıklar genetik

temele sahiptir. Birinci faktör: Aile hikayesinin

bilinmesi beslenme ve sağlık durumunu tespit etme

konusunda yardımcı olur.

BESLENME DURUMUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ

• Diğer bir temel faktör bireyin kedisine ait tıbbi

hikayesidir. Yaşadığı sağlık koşulları, hastalıkları

veya aldığı tedaviler önemlidir ve bu koşullar

besinlerin absorbe (emilim) edilmesini ve

kullanılmasını etkiler.

BESLENME DURUMUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ • Temel faktörlere ek olarak beslenme durumunun tam bir

profilinin belirlenmesi gerekir.

• Beslenme durumunu ölçülmesinde kullanılan

parametreler:

Antropometrik değerlendirme

Biyokimyasal değerlendirme

Klinik değerlendirme

Beslenme ile ilgili değerlendirme

Çevre koşullarının değerlendirilmesi

BESLENME DURUMUNUN

DEĞERLENDİRİLMESİ

Faktörler Örnekler

Temel faktörler Tıbbi Hikaye (şimdi ve geçmişte herhangi

bir hastalık var mı? Ameliyat geçirmiş mi?

Vücut ağırlığının azalması veya artması ile

ilgili hikaye var mı? Şu an ilaç kullanımı

var mı?)

Beslenme durumunun

ölçülmesi

Antropometrik ölçümler (boy, kilo, deri

kalınlığı, incelik, kol kası çevresi, vücut

kompozisyonu)

Biyokimyasal (laboratuvar) değerlendirme

(kan ve idrar bileşenleri)

Klinik değerlendirme (deri, göz ve dilin

fiziksel değerlendirilmesi)

Beslenmenin değerlendirilmesi (genel

besin alımı, besin alerjileri, destek

elemanlarının kullanılıp kullanılmaması)

Çevresel değerlendirme (eğitim, ekonomik

durum, evli veya bekar, ev koşulları)

BESLENMENİN ZAYIF OLDUĞU DURUMDA GENEL

SAĞLIĞIN DEĞERLENDİRİLMESİ

VAKA ÇALIŞMASI Sema geçen hafta kampüste araç kullanırken radyoda son

zamanlarda keşfedilen ve bitkisel katkı içeren bir besin

desteği ile ilgili reklam duydu. Bu destek ürünü enerji

vermesinin yanında günlük yaşamın getirdiği stresin

üstesinden gelmek için yardımcı oluyordu. Reklam Sema’nın

dikkatini çekti çünkü son zamanlarda bitkin hissediyordu.

Oldukça fazla ders alıyor ve haftada 30 saat bir restoranda

çalışıyordu. İnternette ürünle ilgili yaptığı taramada

keşfedilen bu ürünün tavsiye edilen dozunun her ay 60 dolara

mal olduğunu öğrendi. Öğrenciydi ve bütçesi sınırlıydı.

Enerji desteğine ihtiyacı vardı ve 30 günlük destek için

sipariş verdi. Semanın yaptığı sizce doğru mudur?

VAKA ÇALIŞMASI SONUÇ • Herhangi bir besin desteği alma konusunda dikkatli

olmalı özellikle de Son Buluş sloganlı olanlar için

• Etkinliği konusunda yeterince destekleyici çalışma

bulunmadığı için

• Besin desteklerinin hepsi tamamen FDA’in (Food and

Drug Administration- Gıda ve İlaç İdaresi) denetiminden

geçmiyor

• Bu parayı medikal diyet ve tedavi için harcayabilir.

İçeriği bilinmeyen ya da Sağlık Bakanlığı’nın kullanımını

öngörmediği besin destekleri tıbbi tavsiye olmadan

kullanılmamalıdır

BESİN GÜVENLİĞİ Bakteri Besinsel Kaynakları Semptomları

Salmonella türleri

Çiğ veya az pişmiş etler,

kümes hayvanları eti,

yumurta ve balık, çiğ

brüksel lahanası,

pastörize olmayan süt

12-24 saat içerisinde,

mide bulantısı ateş, baş

ağrısı, karın ağrısı, diyare

ve kusma; yeni doğan ve

yaşlı bireylerde öldürücü

olabilir. Son 4-7 gün

içerisinde immün sistem

bozulur.

Campylobacter jejuni

Çiğ veya az pişmiş etler,

kümes hayvanları eti,

pastörize olmayan süt ve

kontamine su

2-5 gün içerisinde kas

ağrısı, karın ağrısı, diyare

(ara sıra kanlı) ateş

BESİN GÜVENLİĞİ Bakteri Besinsel Kaynakları Semptomları

Escherichia coli

Az pişmiş siyah sığır eti,

marul, ıspanak, brüksel

lahanası, pastörize

olmayan meyvae suyu ve

süt

1-8 gün içerisinde; kanlı

diyare, karın ağrısı, 5

yaşın altındaki

çocuklarda ve yaşlılarda;

hemolitik üremik

sendrom, kırmızı kan

hücreleri zarar görür,

böbrek fonksiyonları

bozulur, ölümcül olabilir

Shigella türleri

Dışkı/Ağız yoluyla geçiş,

su tedarikçileri, üretimi,

hijyenin az olduğu

koşullarda ve denetimsiz

infekte besinler

1-3 gün içerisinde karın

ağrısı, ateş, diyare

(sıklıkla kanlı)

BESİN GÜVENLİĞİ Bakteri Besinsel Kaynakları Semptomları

Staphlococcus aureus

Kümes hayvanları,

yumurta salatası, krema

dolgulu pastalar, süt ya da

yumurtalı tatlılar,

çırpılmış krema

1-6 saat içerisinde diyare,

kusma, mide bulantısı,

karın ağrısı

Clostridium perfiringens

Biftek, kümes hayvanları

eti, et suyu ile hazırlanan

sos, Meksika yiyecekleri

8-24 saat içerisinde karın

ağrısı ve diyare, yaşlı ve

hasta bireyler için ciddi

olabilir

BESİN GÜVENLİĞİ

Bakteri Besinsel Kaynakları Semptomları

Listeria monocytogenes

Pastörize olmayan süt,

yumuşak peynirler, çiğ

etler, pişmemiş sebzeler,

pişmemiş sebzeler, sosisli

sandviç, dondurulmuş

tütsülenmiş balık

9-48 saat içerisinde en

erken semptomlar, 14-42

günde ciddi semptomlar,

ateş, kas ağrısı, baş

ağrısı, kusma izlenir.

Sinir sistemine

yayılabilir, boyun

tutulması, akılda

karışıklık, denge kaybı,

havale, prematüre doğum

ve ölü doğum

Beden Kitle İndeksi (BKİ)

Vücut Kitle İndeksi (VKİ)

Body Mass Index (BMI)

nasıl hesaplanır?

12

BEDEN KITLE İNDEKSININ HESAPLANMASı

Beden Kitle İndeksi (BKİ)= Vücut ağırlığı (kg)

Boy uzunluğu (m2)

13

Örn:

165 cm boyunda 71 kg ağırlığındaki bir

bayanın BKİ’i nedir?

BKİ= 71 kg = 26 kg/m2

1.65 m x 1.65 m

Örnekte verilen birey BKİ’ye göre kilolu, toplu,

hafif şişman olarak değerlendirilir.

14

15

BESİN GRUPLARI

4 yapraklı yonca

16

BESİN GRUPLARI

Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması için,

besinler besleyici değerleri yönünden 4 grup altında

toplanmaktadır. Bir grup içinde yer alan besinler,

birbirinin yerine tüketilebilmektedir.

17

Kahvaltı, önemli bir öğündür

Kesinlikle atlanmamalıdır

Günde üç ana öğün yemek yenildiğinde ve her

öğünde her gruptan besinler, önerilen

miktarlarda tüketildiğinde yeterli ve dengeli

beslenme sağlanır. Her besin grubundan her

öğünde besin çeşitliliğine dayalı olarak

beslenilmelidir.

18

I. GRUP ET, YUMURTA VE KURU BAKLAGILLER

Bu gruptaki besinler; kırmızı et ve ürünleri, organ etleri (karaciğer, böbrek,…); beyaz etler (tavuk, balık, hindi); yumurta; kuru baklagiller (nohut, mercimek); yağlı tohumlar (fındık, fıstık, ceviz)

İçerdiği besin öğeleri; protein, çinko ve B grubu vitaminler. Kuru baklagiller posa (lif) yönünden zengindir.

Vücuttaki görevi; büyüme, gelişme, hücrelerin yenilenmesi, doku onarımı, kas yapımı, sinir, sindirim ve deri sağlığı ile hastalıklara karşı direnç oluşumunda önemlidir. 1

9

I. GRUP ET, YUMURTA VE KURU BAKLAGILLER

Tüketilmesi gereken günlük miktar;

Yetişkin bireyler ile çocuklar için 2-3 porsiyon,

Gençler, gebe ve emzikli kadınlar için 3 porsiyondur

Bir porsiyon miktarı;

60-90 g (2-3 köfte büyüklüğünde) et, tavuk, balık,

8-10 yemek kaşığı pişmiş kuru baklagil yemeği,

2 adet (orta boy) yumurtadır. 20

II. GRUP SÜT VE SÜT ÜRÜNLERI

Bu gruptaki ürünler;

Süt, yoğurt, peynir (beyaz peynir, kaşar peyniri, çökelek, lor), ayran ve sütle yapılan tatlılar (muhallebi, sütlaç, dondurma vb.).

İçerdiği besin öğeleri;

Kalsiyum, protein, fosfor ve B grubu vitaminleri içerir. Bu gruptaki besinler özellikle büyümekte olan çocuklar, gebe ve emzikli kadınlar ile yaşlılar için çok önemlidir. Tarhana da içerdiği yoğurt nedeniyle iyi bir kalsiyum kaynağıdır.

21

II. GRUP SÜT VE SÜT ÜRÜNLERI

Vücuttaki görevi:

Büyüme ve gelişme; dokuların onarımı, kemik ve diş sağlığı, sinir ve kasların düzenli çalışması ve hastalıklara karşı direnç oluşumunda önemlidir.

Tüketilmesi gereken günlük miktar:

Yetişkin bireyler için 2 porsiyon,

Çocuk, genç, gebe ve emzikli kadınlar ile yaşlılar için 3-4 porsiyondur.

Bir porsiyon miktarı:

Bir orta boy su bardağı süt veya yoğurt,

2 kibrit kutusu büyüklüğünde beyaz peynir,

1 kâse sütlü tatlıdır.

22

III. GRUP TAZE SEBZE VE MEYVELER

Bu gruptaki besinler; Her çeşit sebze ve meyveler,

İçerdiği besin öğeleri; C vitamini, karoten (A

vitamini ön maddesi), bazı B grubu vitaminleri (folat,

B2), demir, kalsiyum

Vücuttaki görevi; Vücudun büyümesi, gelişmesi,

hücrelerin yenilenmesi, doku onarımı, kan yapımı, diş

ve diş eti sağlığı, deri ve göz sağlığı ile hastalıklara

karşı dirençte önemlidir.

23

III. GRUP TAZE SEBZE VE MEYVELER

Tüketilmesi gereken günlük miktar;

Bu gruptaki besinlerin herhangi birinden veya

bir kaçının karışımından her gün en az 5 porsiyon (en az 400 g) tüketilmelidir.

Alınan meyve ve sebzenin bir porsiyonu yeşil yapraklı sebzeler, portakal, mandalina gibi turunçgiller veya domates olmalıdır.

24

III. GRUP TAZE SEBZE VE MEYVELER Bir porsiyon miktarı:

• Portakal, elma, armut, muz gibi meyvelerden (orta büyüklükte) 1 tanesi,

• Kayısı, erik gibi meyvelerin 3-6 adedi,

• Çilek, kiraz gibi meyvelerin 10-15 adedi,

• Yeşil sebzeler doğrandığında 2-3, pişirildiğinde ise 1-1,5 su bardağını dolduran miktarı,

• 1 orta büyüklükte patates,

• 1 orta boy havuçtur.

25

IV. GRUP EKMEK VE TAHıL ÜRÜNLERI

Bu gruptaki besinler; Ekmek, makarna, şehriye, pirinç, bulgur, kuskus, börekler, un ve irmikten yapılan tatlılar bu grupta yer alır. Tam tahıl unundan ekmek tüketimine önem verilmelidir.

İçerdiği besin öğeleri; Tahıllar temel enerji kaynağını oluşturur; karbonhidrat, mineraller, protein, bazı B grubu vitaminlerini ve posa (lif) içerir.

Vücuttaki görevi; sinir, sindirim sistemi ve deri sağlığı ile hastalıklara karşı dirençte etkilidir.

26

IV. GRUP EKMEK VE TAHıL ÜRÜNLERI

Tüketilmesi gereken günlük miktar;

Bu gruptan günde 3-6 porsiyon ekmek ve 1-2 porsiyon tahıl ürünü tüketilmelidir. Vücut ağırlığına göre tüketim miktarı düzenlenmelidir. Ağır işte çalışan ve enerji gereksinimi fazla olanlar bu gruptan daha fazla tüketebilir.

Bir porsiyon miktarı;

1 orta dilim ekmek (50 g),

½ adet hamburger ekmeği,

6-8 yemek kaşığı (120-150 g) pişmiş pirinç, makarna veya bulgur,

1 orta dilim börek,

• 4-6 bisküvi,

• 1 kâse çorbadır.

27

4 BESIN GRUBUNA YARDıMCı BESINLER Yağlar ve Şekerler

Yağlar ve şekerler, besinlere lezzet verir ve vücuda enerji sağlar.

Yağlar:

Hayvansal ve bitkisel kaynaklıdır. Hayvansal yağlar kolesterol içerirken bitkisel yağlar kolesterol içermez. Ancak, türü ne olursa olsun çok yağ tüketildiğinde vücutta yağ dokusu miktarı artar. Sağlıklı bireylerin tüketmesi gereken yağlar, içeriklerine ve vücuttaki kullanım etkisine göre üç gruba ayrılır;

1. Doymuş yağlar (tereyağı, süt ve ürünleri, et ve ürünleri).

2. Tekli doymamış yağlar (zeytinyağı, fındık yağı).

3. Çoklu doymamış yağlar (mısırözü, ayçiçeği, soya ve pamuk yağı). 28

4 BESİN GRUBUNA YARDIMCI BESİNLER

Bu üç grupta verilen yağ türlerinin her birinden

her gün eşit oranlarda kullanılmalıdır. Kırmızı et,

süt ve ürünleri, doymuş yağları sağlar. Etle

pişirilen yemeklere yağ eklenmesine gerek yoktur.

Günlük yağ tüketimi 3-4 silme yemek kaşığını

(yemeklere konulan yağ dahil) geçmemelidir.

Şişman kişilerin yağ tüketimlerini azaltmaları

gerekir.

29

4 BESIN GRUBUNA YARDıMCı BESINLER

Şeker ve Şekerli Besinler:

Şeker tatlandırıcı olarak kullanıldığı gibi, pasta, çörek, tatlı,

reçel ve marmelat vb. yapımında da kullanılır. Bal ve

pekmez, saf şekerin aksine az miktarda B grubu vitaminlerini

içerir.

Ayrıca pekmez, demir ve kalsiyum yönünden zengindir.

Günlük şeker tüketimi 3-4 silme yemek kaşığını

geçmemelidir. Yetişkin bireylerin şeker tüketimlerini

azaltmaları gerekir.

30

Şeker ve Şekerli Besinler:

Tahin helvası, susamdan yapılır ve protein,

kalsiyum, demir ve B vitaminleri yönünden

zengindir. Bu yönüyle tahin helvası, besleyici

değeri yüksek olduğu için diğer helvalara kıyasla

tercih edilmelidir. Fiziksel aktivitesi fazla olan

işçiler ve sporcular, her öğünde şekerli besinler

tüketebilir.

31

SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ

1- Her gün her öğünde değişik besinler tüketilmelidir.

2- Her öğün dört besin grubunu içermelidir.

3- Öğün atlanmamalıdır. Kahvaltı mutlaka yapılmalıdır. Üç ana öğünün yanı sıra ara öğünlerde de besin tüketimi sağlanmalıdır.

4- Taze sebze-meyve tüketimi artırılmalıdır.

5- Vücut ağırlığı önerilen düzeyde tutulmalıdır.

6- Günlük fiziksel aktivite düzeyi artırılmalıdır. Yetişkin bireylerin her gün en az yarım saat yürümeleri önerilmektedir. Ergenlerin ise her gün en az 60 dakika süre ile ev dışı aktivitelerde bulunmaları gerekmektedir.

32

7- Süt ve ürünlerinin yeterli miktarda tüketimi

sağlanmalı, ancak özellikle şişman ve kan kolesterol

değeri yüksek olan bireyler tarafından günlük

beslenmede fazla yağ alımının önlenmesi açısından az

yağlı süt ve ürünlerinin tüketilmesi tercih edilmelidir.

8- Tüketilen yağ miktarı azaltılmalıdır. Kızartılmış

besinler tüketilmemelidir.

9- Haşlama, ızgara, buğulama, fırında pişirme

yöntemleri, yemek pişirmede tercih edilmelidir.

33

SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ

11- Şeker içeriği düşük besinler seçilmeli; rafine şeker kullanımı ve şekerli besin tüketimi azaltılmalıdır.

12- Tuz tüketimi azaltılmalı; iyotlu tuz kullanılmalıdır. Salamura besinlerden kaçınılmalıdır.

13- Güvenli, temiz hazırlanmış ve pişirilmiş besin tüketimine özen gösterilmeli, sokakta satılan besinler satın alınmamalıdır.

14- Sıvı alımı yeterli olmalıdır. Her gün 1,5-2 litre (8-10 su bardağı) su tüketilmelidir.

15- Alkol tüketilmemelidir.

16- Çay ve kahve tüketimi sınırlandırılmalıdır. Bitki çayları tercih edilmelidir.

34

SAĞLIKLI BESLENME İLKELERİ

ÖZET

Yeterli ve dengeli (sağlıklı) beslenme sağlığın temelidir.

Yeterli ve dengeli beslenebilmek için dört besin grubunun

her birinden her öğünde önerilen miktarlarda

tüketilmelidir.

Et, yumurta, kurubaklagiller; süt ve ürünleri; taze sebze

ve meyveler; ekmek ve tahıllar dört besin grubunu

oluşturmaktadır.

Yetersiz ve dengesiz beslenildiğinde sağlık sorunları

oluşabilir.

35

36

37

Beslenme kadar aktivite de gereklidir