Berthe Georges - Kurtulus Savasi

8/8/2019 Berthe Georges - Kurtulus Savasi

1/61

Kurtulu Sava SrasndaTRK MLLYETL

Nurer U URLU ba kanl nda bir kurul tarafndan hazrlanm tr.

Dizgi - Bask - Yaymlayan:Yeni Gn Haber AjansBasn ve Yaynclk A. .Ekim 1999

BERTHE GEORGES-GAULSKurtulu Sava SrasndaTRK MLLYETL

evirenCenap Yazansoy

CGAZETESNNOKURLARINA ARMAANIDIR.KURTULU SAVAI SIRASINDAMadame Berthe Georges-GaulisBR TRK DOSTU

Fransa'da yaymland tarihten tam altm yl sonra, Atatrk'n do umununyznc yl dolaysyla Trk okuyucusunun bilgisine sundu umuz bu kitap,Birinci Cihan Harbi'nden ma lup km olan Trkiye'yi tamamyla yok etmekisteyenlere Trk milletinin, e ine az rastlanr bir birlik iinde kar koyu unuve sonunda onlar kovalay n yakndan izlemi bir Fransz kadn gazetecitarafndan yazlm tr.Mttefik devletlerin i gali altnda bulunan stanbul'da olup biten facialaryakndan grdkten sonra, frsatlar kollayarak, sava halinde bulunanAnadolu'nun ilerine kadar girmi olan bu kadn, dola malar srasnda olupbiten facialar yakndan grm , her snf halkla gr m , Kurtulu Sava 'nnnde gelen ahsiyetleriyle, bu arada Ali Fuat (Cebesoy) Pa a ile, Refet (Bele)Pa a ile, smet ( nn) Pa a ile musahabelerde ve mnaka alarda bulunmu ;nihayet o devirde bir yabancnn, hele Trklerin harp halinde olduklar Mttefikdevletlerden birine mensup bir gazetecinin yakla masna pek imkn olmayanAnkara'ya girerek Mustafa Kemal Pa a ile iki defa gr meyi ba arm tr.Aya a kalkm Trk milliyetili inin nderi oldu unu grd Mustafa KemalPa a'y tandktan sonra ona hayran oldu unu saklamayan, Mustafa Kemal Pa a'nnda pek takdir etti i, sayg duydu u, hele ikinci defas iin mektup yazarak kzile beraber Ankara'ya davet etti i bu kadn gazeteci kimdi? Fransz tebaasndanoldu u ve Franszlar da Gney Do u Anadolu'yu i galleri altnda tutup KuvayMilliye ile sava maktan geri kalmadklar hlde bu Fransz kadn gazeteci naslolmu tu da Trklerden itibar grm , harp sahasnda deta el stnde ta nm t?Bu suallere cevap verebilmek iin Kurtulu Sava 'nn nde gelen ahsiyetleritarafndan Madame Gaulis diye tannan, hayli gzel, son derece terbiyeli vemuhakkak ki pek akll olan bu kadnn neyin nesi oldu unu anlatmamz gerekiyor:Abdlhamit devrinin son yllarnda, hele Balkan bozgunundan sonra stanbul,ald yaralarla g kmldanr hale gelmi olan bu koca imparatorlu un neolaca n merak eden gazetecilerle dolu idi. Bunlarn arasnda, Trkiye ileili kileri daha fazla oldu u iin Fransz gazetecileri o unlu u te kilediyordu.Parisli gazeteci M. Georges Gaulis de bunlarn en eskilerinden biri idi.Zamannda, Fransa'nn en nl ve tesirli gazetesi olan ''Le Temps'' gazetesinitemsil ediyordu. 1896 ylnda e i Berthe ile beraber stanbul'a gelmi ti. O da,btn yabanc gazeteciler gibi Beyo lu'nda tatlsu Frenkleri arasnda ya yordu.Abdlhamit o sralarda Almanlarla flrt ediyor, II. Wilhelm ile yakn dostluk


2/61

kuruyor, Franszlar da ezeli rakipleri Almanlarn burada ne yapmak istediklerini renmek iin muhabirlerinden gn gnne haber bekliyorlard.M. Georges Gaulis iyi bir adamd. Osmanllar tarafndan cidd bir gazeteciolarak tannm t. Yalan haber uurmuyordu. Ama ne are ki, 1912'de BalkanSava 'nn ac gnlerinde hasta d t, ksa bir zaman sonra da ld. Onu Ferikymezarl na gmdler.

E i, gen ve gzel Berthe -ki Trk arkada lar ona Berta derlerdi- buradado urdu u kz ile yapayalnz kalm , birden cidd bir geim sknts ilekar la m t. Ne yapaca n d nrken kocasnn i ini devam ettirmekten ba kaare bulamad. Fakat akll ve bilgili bir kadn oldu u iin gazetecili i ksazamanda benimsedi ve ba arl da oldu; hatta Berthe Georges-Gaulis adylagazetecilerin hretlileri arasna girdi. Bununla beraber, Birinci Cihan Harbipatlaynca, Franszlarla arp t mz iin stanbul'da kalamad. Gitti ama Trkdostlarn ve pek sevdi i stanbul'u bir trl unutamad. Nihayet Birinci CihanHarbi bitip de Trk Kurtulu Sava ba larken 21 Eyll 1919'da Madame Gaulis,yine bir gazeteci olarak stanbul'a geldi. Nitekim kitabnda da, bu tarihtenba layarak Trkiye'yi, Trk Kurtulu Hareketi'ni anlatmaktadr..Madame Gaulis, Kstence'den bir Rumen vapuru ile trl kar k i ler evirmeyitasarlayan pheli bir yolcu kalabal arasnda stanbul'a ayak bast. Fakat busefer stanbul'u, bilhassa ngiliz i gali altndaki stanbul'u hi be enmedi.Geri Franszlar da stanbul'u i gal eden kuvvetler arasnda idiler. HattaFransz Generali Franchet d'Esperey, knndan ekti i klcn gururla omzunadayayarak stanbul'a at stnde, bir fatih gibi girmi ti. Fakat Madame Gaulis,gnler getike fark ediyordu ki ngilizler bu byk ehirde Franszlarnkendilerini pek fazla hissettirmelerine hi de msaade etmiyorlard. stanbul'usanki tek ba larna i gal etmi lerdi. Franszlarla talyanlarn ikinci plnabile kmalarna raz olmadklarn tutumlarndan belli oluyordu. Sonra, ayanhayret bir ekilde sknetlerini muhafaza eden Trklere ngilizler ok fenamuamele etmekteydiler. Bir taraftan Yunanllar zmir'e saldrtm lard. Onlarnmemleketi yakp ykmalarna aldrdklar bile yoktu. br tarafta Padi ahellerinde bir oyuncakt sanki. Onun halifelik sfatn kullanarak btn slmlemini avular iine alacaklarna inanyorlar, Irak'ta, Hicaz'da, Suriye'detrl oyunlar eviriyorlard. Hlbuki Trkiye'nin bir ngiliz smrgesi olmasFransa'nn menfaatlerine tamamyla aykr d erdi. Kald ki Franszlara kar bir sempati beslemekte olan Trkler, ngilizlerin yanda olduklar iinFranszlara kzyor, kzgnlklarn her vesile ile belli ediyorlard.Nitekim bu geli inde, Anadolu'ya gazeteci olarak girmek isteyince Madame Gaulisbirtakm yasaklarla kar la m t. Hlbuki, Franszlar da, bencil davran laryznden ngilizlere kzmaya ba lam lard: Osmanl mparatorlu u'nun paralanpTrk devletinin yok edilmek istenmesi btn slm leminde derin bir heyecanuyandrm t. Franszlarn Fas, Tunus ve Cezayir gibi, ahalisi Mslman olansmrgelerinde genel vali bulunan Mare al Lyautey de ngilizlerin Trklere kar davran n tasvip etmiyor, ba larnda bulundu u Mslman memleketlerintemaylne uyarak Fransa'nn mstakil Trkiye'den yana bir politika izlemesiniistiyordu.Madame Gaulis'in Mare al Lyautey'le yakn mnasebeti vard. Kendisiylemektupla yor, Fransz politikasnn bu devrede nasl olmas gerekti i etrafndaMare alle ayn fikirde oldu unu belirterek, onu ngiltere'nin tutumu kar sndaFransa'y uyarmas iin Fransz Ba vekili nezdinde giri imlerde bulunmaya detazorluyordu. Giri ti i faaliyetlere baklrsa Madame Gaulis'i sadece bir gazeteciolarak grmemek de yerinde olacaktr. Mare ale gre Fransa, Mslman Trkiye'yekar ne kadar yumu ak davranr ve ne kadar efendice hareket ederse slmleminin sempatisini o kadar kazanacak ve bylelikle smrgelerini daha rahataidare edebilecekti.Fakat unu sylemek lzmdr ki, yalnz Fransz olan tarafyla de il, insantarafyla da Madame Gaulis gnden gne ngilizlere kar Trkleri tutar olmu tu.ngilizlerin stanbul'da masum Trklere reva grdkleri a r davran lar onunyre ini szlatyor, yeryznde yapayalnz kalm olan bu milletin millet olarakayakta kalabilmek iin birbirlerine sarlarak son fertlerine kadar lmeyi kabul


3/61

etmi grnmeleri, kendisi de bir Fransz milliyetisi olan Madame Gaulis'iheyecanlandryordu.Bu yzdendir ki, bir gazeteci olarak tek arzusu, iinde korkun sava larncereyan etti i ve kimsenin giremedi i Anadolu'ya girip ahlanm olan Trkmilliyetili i ile yakndan temasa gemek ve memleketlerinde ilk defamilliyetilik me 'alesini alevlendirmi olan liderlerle konu up hakl buldu u

davalarn btn dnyaya duyurmakt.Madame Gaulis Anadolu'ya girmek iin areler ararken nce Tevfik R t (Aras)iletemas kurdu; yapmak istedi ini ona anlatt. Sonra onunla beraber 9 Ekim 1919'daKeskin'de Ali Fuat (Cebesoy) Pa a ile gr meye muvaffak oldu ve Trklerinvatanlarn d man istilsndan kurtarmaktan ba ka hibir ey istemediklerinibelirten ilk yazs 11 Ekim 1919'da Journal de Dbat'ta kt.Trklerin yapmak istediklerini ilk defa, en samim bir dille dnyaya duyuran bukadn gazeteciye Trk milliyetili inin sava alan olan Anadolu'nun kaplarartk alabilirdi..Nitekim istedi i oldu ama Madame Gaulis'in imdi hedefi ba kayd. Eski ehir'egirmi , Konya'ya kadar uzanm , istikll u runda sava an Trk milliyetileriyle,onlarn liderleriyle gr m t. Fakat btn bu Mill Hareketin ncs olanMustafa Kemal Pa a'y grmek, onunla konu mak istiyordu. Madame Gaulis bugiri iminde de muvaffak oldu. Mustafa Kemal Pa a, Trk davasna yaknlkgsteren yabanclarn aslnda kendi karlarn ve politikalarn gzettiklerinipekl biliyor, fakat Trk milletini paralamaya al an yabanclarn m terekcephelerini kertmek iin bu gibi frsatlardan faydalanyordu. Madem ki bukadn, bir Fransz olmasna ra men Trk davasn tutuyor ve bu davay btndnyaya tantmak istiyordu, onunla neden konu masnd?.Madame Gaulis Anadolu'ya girmek iin kendisine gsterilen uzun yolu memnuniyetlekabul etti. stanbul'dan vapurla Antalya'ya gitti; orada kendisini nezaketlekar layan insanlarn misafirperverli i ile, atl arabalar iinde gnlercesarsla sarsla, trl zahmetlere katlanarak ve Anadolu harektn yrtenmilliyeti Trklerle ha r ne ir olarak Burdur'a geldi. Oradan Afyon'a uzand.Artk harp sahasnn iinde dola yor, top seslerini duyuyor, hatta yolcivarnda d en mermilerin atklar ukurlar gryordu. Yollarda kala ge 30Nisan 1921 gn Ankara'ya ula t.Bu srada nn Zaferi kazanlm bulunuyordu..Madame Gaulis bu kitabnda Ankara'ya geli ini ve orada gr tklerinden edindi iintibalar belirtmekle beraber Mustafa Kemal Pa a ile mlkatnanlatmamaktadr.O gnleri ok iyi bilen aziz dostum rahmetli Na it Hakk Ulu , Hayat Tarihmecmuasna yazd bir makalede bu konuyu ele alm tr (1). Orada yle diyor:''Mme. Gaulis, me akkatli bir yolculuktan sonra imdi ankaya'dadr ve yleanlatr:''Pa a'nn evinin birinci katnda i avluyu andrr bir yerde, niformalkalabalk bir subay grubu aralarnda teklifsizce konu makta idiler. erigirdi im zaman hepsi susarak bana bakt. Hibir resminin kendisine benzememesinera men, aralarnda Pa a'y seebildim. Bu, kendine has tavr ve fevkaldebak lar ile, Pa a'nn ta kendisi idi; yznde belirsiz bir tebessm vard.Nezaketle selm vererek bu ilk gr memiz iin yalnz kalaca mz brosuna benidavet ederek:"- Sorularn derinli ine girmeyece iz, birazdan gidiyorum, dedi. , drt gnsonra dnece im; bu da size Ankara'y tetkik etmeniz iin vakit kazandracaktr.Eer tetkiklerinizi not edip, sizi ilgilendiren hususlar bana bildirirseniz,dnd m zaman uzun uzun konu uruz. Ksaca unlar syleyeyim ki,efkrumumiyeniz ve hkmetiniz iki ayr dil konu uyor. Esas konuyu, yaningilizlerin bize kar Anadolu'da atklar sava daha sonra ele alaca z.imdi, ngilizlerin en kuvvetli ajanlarndan biri olan Mustafa Sagir'in davasnizlemek frsatn bulacaksnz (2). Burada her gn ngiliz ajanlarn tevkifediyoruz. Ankara'ya kadar szabiliyorlar, hlbuki bunun kolay olmad n siz degrebildiniz.


4/61

"M. Kemal'in esrarl tebessm yine belirmi ti, soruyordu:"- Ankara'dan, evinizden memnun musunuz? Etrafnza iyice bakn, burada oksevdi iniz ara trmalarnz iin birok ilgi ekici eyler reneceksiniz!"Bu arada, bulundu umuz yere gelenler olmu tu, evik ve ll bir hareketletciz edeni uzakla trm ve ayn jestle benim de kalkmak iin yapt m hareketidurdurmu tu. Hibir ey yapmyormu gibi, gnlerimden sratle istifade edebilmem

iin Ankara'daki hayatmn plnn kuruyordu."Gr memizin sonunda Pa a beni arabaya kadar geirdi."Ba ka bir sefer, ankaya'da, 1200 metre ykseklikteki yeni ikametghnndinlendirici serinli inde, Mustafa Kemal, Fransa ile arasndaki durumu aklad:Nfuz blgesi ve Kilikya meselesi."Bir saatten fazla tart m tk. O, her szn lerek ve tam bir kesinliklesylyordu. Onu dinlerken anla mazl n geni li ini sezmek kolay oluyordu. Buanla mazlk, tarifi zor bir hiss meseleye dayand iin daha daciddle iyordu:"- Fransa, beni her zaman aldatt. Bekir Sami'nin bana getirdi i bu anla matuzak oldu, dedi."Kendi kendimize de yapt mz bu sulamalar, Trk Mill Hareketi'nin efindende duyduktan sonra bu anla mazl a bir are bulunamayaca n ve her eyin durumudaha da vahimle tirece ini iimden sylyordum."Trk Mill Hareketi'ne kar olan ngiliz abasnn nemini grm tm. ngilizsubaylarnn destekledikleri Yunan tecavznn neticesini de yakndan grm tm.Btn bunlara bizim kaytszca davrand mz da biliyordum. Mustafa Kemal:''- Birbirimizi, hakikatlerden ziyade, kelimeler ve ekiller zerinde kryoruz.Bunlar, sizin iin teferruat, fakat bizler iin ise, bu teferruat, esas ifadeediyor, diyordu.Ayrlaca m srada:"- Niye gidiyorsunuz? diye tekrar sze ba lad. Bugn aramzda yegne ba sizte kil ediyorsunuz ve bu ba n ne kadar faydal oldu unu siz de gryorsunuz.Yaknda dneceksiniz ve di er vatanda larnz gibi siz de artk bizianlamayacaksnz.''Mme. Gaulis, bu birinci Ankara ziyaretinde on gn kalm ve 10 Mays 1921'deFransa'ya dnm t. Avrupa'ya ''Trk Bar ''nn ancak ''Mill Misak''n kabulile yaplabilece i kanaatiyle dnyordu..Madame Gaulis bu seferki gidi inde artk Trk politikasnn sadece hararetli birtaraftar de il; mcadelecisi olmu tu. Mare al Lyautey'e yazd mektuptaMustafa Kemal Pa a ile gr tklerini ve intibalarn etrafl bir ekildeanlatt. Lyautey de artk tamamyla Trklerden yana idi; bylelikle Fasllarmemnun etmi oluyordu. Fransz Ba vekili Briand'a gnderdi i rapor MadameGaulis'in fikirlerinden ilham alnarak yazlm t; Sevr muahedesindeFranszlarn ncl ile Trkler lehinde yaplacak revizyonun Tunus, Fas veCezayir'de ok iyi kar lanaca n belirtiyordu.Madame Gaulis bu devrede Fransz basnnda Anadolu harekt hakknda en do ruhaberleri veren tek gazeteci idi. Yazlarnda Yunanllarn Anadolu'da masuminsanlara yaptklar eza ve cefay, yakp ykmalarn tafsiltyla anlatyor,ngilizleri iddetle suluyor, Trklerin vatan mdafaas u runda katlandklara r fedakrlklar ve yaptklar kahramanca direni i vmekten geri kalmyordu.Ankara memnundu. Artk o, Mustafa Kemal'in en yakn dostlarndan biri olmu tu.Giri ti i mcadelede elde etti i sonular Mustafa Kemal Pa a'ya aralkszbildiriyordu. Ondan gelen bir mektup zerine Pa a da bir mektup yazarak onuikinci defa Ankara'ya davet etti.Mektupta unlar yazyordu:5 Eyll 1921"Madam,''Sevimli mektubunuz, bana verdi iniz haberler ve Fransa'ya henz dnmeden,hakikat ve adalet adna at nz cesur ve takdire de er mcadeleniz iinte ekkr ederim.''Bu vesileyle, her eyden nce, hakkmz korumak, cesur ve talihsizmilletimin, hibir vicdan azab duymayan ve insanlk duygusundan yoksun ki ilertarafndan yaplan vah ice tecavz yznden katland mthi aclar btn


5/61


6/61

davran lar onun hassas kalbini ok incitmi tir. Btn kalbiyle Trklerden yanaolmasn bu insan tarafyla izah etmek her hlde daha do ru olacaktr.Kurtulu Sava srasnda vatanlarn kurtarmak iin Trklerin sabrla ve imanlabirbirlerine sarldklarn, d mana kar tek vcut haline geldiklerini grmesiMadame Gaulis'i duygulandran ba lca manzaralardan biridir. O zamana kadarTrklerde pek yer etmemi olan anavatan sevgisi, nasl birdenbire do uvermi ,

millet fikri ve milliyetilik duygusu nasl olmu tu da, btn Trkleri tepedentrna a kadar sarm t?Madame Gaulis en ok buna a yor, sava iindeki Anadolu'ya en ok, buduygularla harikalar yaratan insanlar, uurlu bir ekilde onlar sevk ve idareeden liderlerini yakndan grmek iin girmek istiyordu. Her eyi grdkten sonrayazd , Anadolu sava n anlatan kitaba ''Trk Milliyetili i'' (6) adnvermi olmas kazanlan zaferin Trk milliyetili inin zaferi oldu una inanmasyzndendi. Trklerin Anadolu'da yarattklar birli e o kadar hayran olmu tur kizafer kazanlmadan ok nce Trkiye'den ayrld hlde kitabn bitirirken yle diyordu: ''Trk Mill Harekt d man mutlaka yenecektir. nk o harektyksek bir ideale dayanyor; nk bu harekt ynetenler kendi ahskarlarn unutmu lardr; nk onlarda byk bir ruh ve iman vardr...''.Trklerin btn dnyada, hayretle kar k bir hayranlk uyandrm olan Kurtulu Sava 'n Anadolu'nun iine girerek yakndan grm ve grdklerini oldu u gibianlatm tek yabanc gazeteci olan Madame Gaulis'i size, renebildi im kadar,anlatm bulunuyorum! Fakat hazin olan udur ki, Mustafa Kemal Pa a'nnmektubunda kendisine hi ekinmeden ''minnettar oldu unu'' yazd ve harpiindeki Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan adna bir te ekkr mektubugnderilmi olan bu yrekli Trk dostunun sonra ne oldu unu, e er lm ise nezaman ve nerede ld n kimseler bilmemektedir.Bildiklerimiz undan ibaret kalyor: 1922 ylnda ''Ankara, stanbul, Londra''adyla bir kitab yaymlanm tr (7). Bu kitap daha ziyade Do u'da ngilizpolitikasn sergilemektedir. Madame Gaulis, Trkiye Cumhuriyeti'nin kuruldu unuda grm tr. Yine, Profesr Dr. Feridun Ergin'in kitabnn bibliyografyasayfalarndan ''La Nauvelle Turquie - Yeni Trkiye'' adl bir kitabnn daha varoldu unu reniyoruz ki bu kitap 1924'te yaymlanm . Madame Gaulis her hldeLozan Konferans'nda da bulunmu olmaldr. Ama sonra? te bundan sonras belli de il.Buna ne kadar zlsek az. Ama ben, altm yl nce Paris'te yaymlanm olan,Trk Kurtulu Sava zerine yazd kitab bulabildi ime krediyor ve Trkmilliyetili inin bu anl destann, bugn yeniden birlik iinde olmakdavasyla kar kar ya gelmi olan Trk nesillerine sunabildi im iinseviniyorum.lm se ruhu ad olsun!evket RADO

GR

Bu kk kitap, Trk milliyetili i zerine 1919 ylnn Eyll'nden 1921Austos'una kadar, iki yl sren incelemenin zetidir.Anadolu'ya yapt m iki, stanbul'a yapt m seyahat bana, Mustafa Kemal Pa aile de erli arkada larnn ngiliz emperyalizmine kar srdrdkleri etinmcadeleyi yakndan grmek ve incelemek imknn verdi. Daha sonra, askerhareket sona erdi i ve devletin yeniden kurulmas sz konusu oldu u zaman, dahaderin bir inceleme yaplarak bu mill hareketin asker, sivil ve belli ba l ahsiyetlerinin ayr ayr de erlendirilmeleri gerekir. Bunlar, daha 1919'danitibaren efin etrafnda toplandlar, onun sylediklerini cankula yladinlediler, zek ve kabiliyetlerini hibir pazarlk konusu yapmakszn onunemrine verdiler. Trk milliyetili inin en gze arpan karakteri, amaca ula mak


7/61

iin kendini tamamyla unuturcasna tam bir fedakrlktr. Zaten btnba arlara, er veya ge, ancak byle yapmakla ula lmyor mu?

TRK MLLYETL

BRNC BLM

Bir Mtarekenin Sonular

I

YALANMI TRKYE'N N CAN EK MES

21 Eyll 1919, Karadeniz Bo az'na giri

Kstence'den kalkm olan Rege Carol yolcu gemisi, acayip bir insan yk ileyola km t: Gemi iinde, deniz ve kara korsanlar, Bol evikler, kaaklar,Akdeniz limanlarnn macerac artklar, ruble karanlar, propagandaclar,ihtillci ajanlar ve bu arada drstl ok phe gtren birtakm tccar ve i adamlarndan olu an hatr saylr bir kalabalkla Bo az'dan ieri giriyordu.stanbul'daki mttefiklerin kontrol a ndan kolayca geebileceklerini uman btnbu kalabalk hrslarn, gerekler ve sonsuz mitler diyar olarak grdkleriDo u'ya yneltmi lerdi. Kaptan, bu milletler aras haydut takmnn nde geleneleba larn glerek parma yla yanndakilere gsteriyordu. Btn bu kalabalkiiyor; sigara stne sigara tttryor; hi ekinmeden birbiriyle kap yor;yksek sesle garip fikirler ortaya atyor, evirdikleri dalavereli i lerianlatyorlard. Varmak zere olduklar limandaki kontrol hi umursadklaryoktu. nk, l bir kontroln pek etkili olamayaca n ok iyi biliyor, bugsteriyi seyreden kk bir namuslu grubu nnde, kaybedecekleri hibir eyleriolmayan insanlarn saf gururu ile ahlkszlklarn sergileyip duruyorlard.Rege Carol, Bo az'dan a a inerken e siz gzellikteki panorama hepimizibyledi. Geminin kpe tesine abanm bir sr insan a kn bak larla budoyulmaz gzelli i seyre dalm t. Nihayet altn rengi sisler arasndan skdarve stanbul'un silueti grnd zaman bu gzellik kar snda herkes hayranlkladolu bir "Ooo!" ekti.Gemimiz Kzkulesi yaknnda durdu ve milletler aras kontrol yapacak olanlarta yan kk bir motor yava a gemiye yakla t. Motorda bir Fransz aste meni,bir talyan jandarmas, kuvvet ve adaleti temsil eden bir ngiliz aste menibulunuyordu. Biraz sonra milletler aras hretli haydut ve kaak kafilesi,altnlarn, rublelerini ve gizli belgelerini kurtarm olarak karaya ayakbasacakt.ttifak devletleri donanmasna mensup sava gemileri, toplar Trk k lalarnado ru evrilmi olarak limanda demirlemi lerdi. Gemi rhtma yana nca karayainmek iin iti ip kak ma ba lad. Biraz sonra da, hamallarn, Rumlarn ba rpa rmalar arasnda her rktan olu an kar k bir insan toplulu u Galata veBeyo lu'nun her zamanki grltsne kar t.

Tenha sokaklar, yeni ahsiyetler

Ortal a ken karanlkla beraber sokaklar da bo alm , caddelerde ttifakdevletlerinden seilmi devriyeler dola maya ba lam t. Devriye birlikleriarasnda, sert disiplinli, yzlerinde hibir ifade bulunmayan ngilizaskerleriyle alayc ve tasasz Fransz askerleri, nlerinde bandolar,ba larndaki tyl apkalaryla bir talyan bl gze arpyordu. Fakat birde, ortalkta dola an ve a a yukar hepsi de ayn kur un renkte, bellii aretleri olmayan niforma giymi , yzlerinin ifadeleri ayn olan subay ve


8/61

erler vard ki bunlar kimlerdi acaba?.. Bu soruya cevap olarak,''Milliyetiler'' deniyordu. Pekiyi, bunlar acaba Beyo lu'nda ne yapyorlard?Bunlarn ne yaptklarn birazdan reneceksiniz.Bylece sahneye daha ilk anda sessiz ve garip baz kimseler km t.Mtarekenin sama ve mantksz durumu btn garipli iyle belli oluyordu.Yenilmi olanlar tepeden trna a silhlanm ve d manca tavrlar taknm lard.

Kendi aralarndaki rekabeti ve bo luklar belli eden l bir adalet rgt her eye hkim oldu unu sanmakta, ayrca yarn ne olaca bilinmedi inden bu da ktsonular do urmaktayd. Akl ba nda olanlarsa sadece, bu durumu kabul etmeyenve gze grnr bir biimde a r, fakat inat bir direni gsteren, dv meyeal k bir milletin milliyeti askerleriydi.''Acaba milliyeti olmayan askerler de var m?" diye sordu umda, "Hayr yoktur.Trk ordusunun tamam mill kurtulu hareketinden yanadr'' cevabn verdiler.

lk davran lar

nceden iyi bilinen bir ortama, velev ki zerinden bir felket kasrgas gemi ve bnyesini de i tirmi olsun, insann kendini uydurmas daha kolaydr. Ziraesasl baz izgilerle insanlarn ve toplumun ba lca karakterleri henzayaktadr. Bu, Do u iin daha da do rudur. Soru sormak, Avrupa'da oldu u gibi,insan hayal krkl na u ratmaz. 1919 Eyll'nde stanbul'un dnya ileba lants kesilmi gibiydi. Pek az kimse yolculu un gerektirdi i zorluklargze alabiliyordu. Bu nedenle ilk gayretler bu durumu dzeltmeye yneldi.Zararlarn yaygn olmas her e it insan d nce birli ine gtrm t. Herkesac ac d nyor, kendi kendine ayn soruyu soruyordu: ''Bu manasz ve caniyanemtareke acaba neden bu kadar uzuyor? Yoksa Trkleri kar koymaya tahrik etmekiin mi?''

Superb sava gemisinde neler olmu tu?

30 Ekim 1918'de, bar n ilk basama olan mtareke, Limni Adas'ndaki Mondroskoyunda demirli ''Superb'' adndaki ngiliz zrhlsnda, Babli'ninmurahhaslar ile Mttefik devletler silhl kuvvetlerinin temsilcisi AmiralCalthorpe arasnda imzalanm t. Bu i birka saat iinde olup bitmi ti. OlayGeneral Franchet d'Esperey'e bildirmek zere gnderilen haberci ise, bilinmeyenbir sebepten tr, ngiliz hatlarnda alkonulmu tu. Bu tatsz olayn birrastlant sonucu olamayaca d nld srada, ayn 30 Ekim gn Trakya'dakime hur Fransz 122. Sokol Tmeni Meri nehrini gemi bulunuyordu.Bu birlik iin Do u Trakya'y geerek stanbul'u almak nihayet birka gnlk biri ti. Balkan fatihi General Franchet d'Esperey stanbul'a girmek iin ileriharekete gemek zere oldu u srada, Kut-el-Amare'nin becerikli ma lubu GeneralTownshend'in yldrm hzyla ba latt mzakereler bir bomba gibi patlad.Fransz komutan mtarekeyi, ancak imzalandktan sonra rendi. Bu, Ortado u'dakiFransz nfuzuna indirilen ilk darbe oldu ve bunu brleri izledi.Bunun arkasndan da, zemin ve zaman uygun gren ngiltere, kendi forml olanngiliz mandaterli i fikrini ortaya att.Bylece, hibir mantkl d nceye dayanmayan mtareke gerekle ti. GeneralFranchet d'Esperey yaplan protesto etti, ama kimse dinlemedi. Amiral Calthorpetel ndan silhszlanma, asker birliklerin da tlmas, ttihat ve TerakkiPartisi'nin baz eflerinin cezalandrlmalar gibi ma luplara zorla kabulettirece i baz esasl artlar empoze etmeyi unuttu. Hi beklenmeyen bu iyiniyet gsterisinin btn erefi ngiltere'ye aitti. Trkler bundan hakkylayararlanacaklarndan phe etmiyorlard. Onlar, mttefiklerin aralarndakianla mazlklarn sebep oldu u yorgunlu un beklenmeyen bir bar getirece initahmin etmi lerdi. Mzakerelerde her iki tarafn e itli i esas alnd ve AmiralCalthorpe Trklerin gr n deta benimsedi: ''Onlar asker bir yenilgiyeu ramadlar, ama hakl isteklerine kavu abilecek bir zm elde etmek iinsilh brakmaya raz oldular. Bu zm ekli ise mtareke anndaki snrlarnaynen korunmas, lkelerinin toprak btnl nn ve iktisad ba mszl nntannmasdr'' dedi. te ilk mzakerede varlan sonu budur.


9/61

Anla mazlk

Bununla beraber, ilk anla mazlk da ortaya kt. Trkler hi beklemedikleri busonucu hzla benimsediler ve buna o kadar al tlar ki, bundan sonra onuazaltacak her eye kar ktlar. ''Mill Te kilt'' bu hayal krkl ndan

do du. Biraz sonra da memleketin genleri ''Mttefikler, silhlar brakalmdiye bizi aldattlar, aslnda bizi mahvetmek istiyorlar'' demeye ba ladlar.ngiltere'nin karna uygun olarak Amiral Calthorpe tarafndan yaplan mtarekeortalkta heyecan uyandrm ve hkmlerinin uygulanaca kansna varlm t.Trk lokallerinde ise Franszlara, ''Artk sizinle yapabilece imiz bir eykalmad, biz ngiltere'yi kar mza alrsak kimimizi satn alr, kimimizikorkutur, sonunda hepimizi kendisine kul eder'' deniyordu.ngiliz yksek komiserli i de, vakit kaybetmeksizin derhal harekete geti,zemini ve insanlar yoklayarak, gerekten bazlarn satn ald, geri kalannada saldrd.Politik do rultuda ise, ngilizlerin hareketine kar Franszlar pasif birdireni ten ba ka bir ey yapamadlar. Bu arada Trkler mrldanmaya ba ladlar:''Msr'daki senaryo tekrarlanyor. ngiltere ne istedi ini bilen bir devlet;sizler ise beklemeyi tercih ediyorsunuz. ngiltere d faaliyeti btn dnyaykaplayan tek devlettir, sizler ise ufak i lerle u ra yorsunuz.''Gl bir haber alma servisinin sa lad bilgiler sayesinde ngiltere durumuok iyi de erlendiriyor, Trk milliyetili inin uyanmasn dikkatle izliyor,kar snda yenilenmi , te kiltlanm bir Trkiye grmek istemiyordu. Zira bu,btn slm dnyas iin arzu edilmeyen bir rnek olurdu. Bu tehlikeyi nlemekiin, elinin altndaki baz unsurlar kullanma yoluna gitti. Bunlarn ba ndaYunan olmu bir stanbul'u daima hayal edip duran Yunanllar geliyordu. sttarafn ise ya lanm Trkiye'nin nispeten rahat gnlere kavu mak iin her eyikabul etmeye hazr insanlar olu turuyordu.

Ya lanm Trkiye

Ya lanm Trkiye denilince akla padi ah gelir. Kh zayf kh gl, bazenmstebit, bazen de beceriksiz olan Vahdettin siyas gr yetersiz oldu undantamamyla bir kadn, Sadrazam Damat Ferit Pa a ile evli olan kz karde i MedihaSultan tarafndan idare edilmekteydi.Damat Ferit ise ngiltere'nin adam, ngiliz mandasnn hararetli birtaraflsyd. Harbiye Nazr Sleyman efik ise ok muhteris ve cahil, DahiliyeNazr Adil Bey keza ngiliz yanlsyd. Bunlarn olu turdu u triumvirat (lidare), padi ahla beraber, ngiltere Yksek Komiserli i'nce geni lde finanseediliyordu.Trklerin bir ksm, hanedandan birka ki i, ulema snfndan birka ahsiyet vengiliz paras almaktan mutluluk duyan baz maceraclar bir yana braklrsa,Mslman Trkiye'nin geriye kalan byk o unlu u ve ordu aka milliyetiidiler.

ngiltere gerek Trkiye ile kar kar ya

Hareketli geen mtarekenin hikyesi, ngiltere'nin gerek Trkiye'ye kar yneltti i sava n hikyesidir. Paris buna seyirci kalmaya gayret ediyor, fakatyapm oldu u baz giri imler bu roln gle tiriyordu. Amiral Calthorpe'ninhimayesinde, Yunanllarn 15 Mays 1919'da, akla gelmeyen artlar iinde,zmir'i i gal etmeleri Fransa'da iddetli protestolara sebep oldu ve ngilizler,Anadolu-Ba dat demiryolu hattn ellerinde tutmak bahanesiyle Trkmilliyetilerine kar harekete getikleri zaman btn Fransz kamuoyu aya akalkt.

Do u'da ngiltere-Fransa mcadelesi

1919 Eyll'nde mttefik i galci devlet, ngiltere, Fransa ve talya, ayrkampa ayrlm lard. ngiliz i gal kuvvetleri tek bir idare altndayd ve


10/61

General Milne bu mutlak otoriteyi temsil ediyordu. zel vasflar olmad hldekendi kampnda tek amir olmas nedeniyle imtiyazl bir durumu vard. ngilizYksek Komiserli i onun formln uyguluyordu. Bu forml, di er Mttefikdevletlere mensup komutanlarn fikir ve d ncelerine aldr etmemekti.Generalin kendi politikas, polisi, haber alma rgt ve icra ajanlar vard.Emrindeki memurlar, zellikle Fransz karakteri olan her eye o kadar sert bir

biimde saldryorlard ki, Fransa istemeyerek Do u da sava tan nceki tavr vevaziyetini almak zorunda kald.stanbul'da yerle mi Franszlar, i gal kuvvetlerine mensup subaylar, yksekmemurlar, ngilizlerin d manlk derecesini yava yava anlamaya ba ladlar. Bu,onlara o kadar sama ve zamansz grnyordu ki Fransz mant bunu bir trlkabul edemiyordu. Bununla beraber, gere i kabul etmeye mecbur oldular. Ziraolaylar ve anlatlanlar birbirini tutuyordu. Bu Anadolu ile yaplan sava aparalel olarak srdrlen di er bir sava t. Bundan sonra meydana gelecekolaylar Londra'dan gelen ve ngiliz Yksek Komiserli i'nce aynen uygulanan ikidirektiften kaynaklanmaya ba lad: Fransa'nn Do u'daki nfuzunu krmak,Fransa'ya ynelmeye hazr gibi grnen milliyeti Trkiye'yi ortadan kaldrmak.1919 Eyll'nde stanbul henz Fransz d ncesiyle ykl Franszlarla doluydu.Bunlar arasnda her e it insan vard: Siviller ve askerler, dindarlar velikler, memurlar, mzisyenler, maliyeciler, tccarlar, renciler ve retmenler. Hepsi de ayn a zla konu uyorlard. ngiltere, Almanya'nn yeriniald. Hohenzollern programn uyguluyor; ticar hegemonya, Trkiye zerindemanda ngilizler ise Fransa'nn rekabetine kar Almanlarn fikirlerini nesryorlard: Fransa kaypak ve havadir, kuvvetten d m tr. Conventionzamanndaki Fransa'ya benzemektedir. Bu nedenle Fransa'ya kar ngiliz gcn,kuvvetini ve zenginli ini ortaya koymak gerekir.Bu fikrin geli mesini izlemekte olan Franszlar, kendileri gibi ngilizlerinoyununa gelen Trk milliyetilerine kar ister istemez sempati duygularbeslemeye ba ladlar. stanbul'daki Fransz toplulu undan manev yardm vedestek bekleyen bu genler onlara kendi davalarn ve zm yolunu akladlar,eylemlerinin hakll n savundular.

Ele gemeyen milliyetiler her yere szyorlar

Bu sralarda milliyetili in fedaleri, stanbul ile Anadolu arasndahaberle meyi ve ba lanty sa lamakla me guldler. Orta snf halk ocuklarolan bu genler kendilerini davalarna adam lard. Bunlar, ''Bizim vcudumuzmillete aittir, biz mill direni hareketinin bir aletiyiz'' diyorlard. Birtrl ele gemeyen bu genler her yere girip kyorlar, haberleri her yereula tryorlard. Ayrca, ''Btn slm lkelerinde ajanlarmz var, ancak bizdini inanlarmz siyas statmzden ayrdk, bu nedenle din bakmndanmutaassp de iliz'' diyorlard.Milliyetilerin bu ajanlar, ngilizlerin kar koymalarn gze alarak, bykbir ustalkla her yere szyorlard. Saraya girip padi ahn kula na mthi szler fsldyor, birden eliliklerde ortaya kyorlar, ngilizlerin gizlihaber alma servisleriyle alay ediyorlar, sonra bizimkilerin yanna gelipoturuyor, ama srlarn ve umduklarn aklamyorlard. Bunlar samim,heyecanl, bazen sert, fakat her zaman militandlar.ngiliz Yksek Komiserli i, gece gndz, kendilerine s nan baz Trklere kucakayordu. Komiserlik Trk mill hareketini toptan satn almay d nmeyeba lam t; zira bu direni ona yava yava ok pahalya mal oluyordu, War-Office'in gizli denek fonlarnda hatr saylr bir azalmaya sebep olmu tu.

Franszlara, ''Niin susuyorsunuz?'' deniliyor

Bylece stanbul bir kere daha i tahlarla kinlerin zerine evrildi ine ahitoldu. Birbirine zt siyas akmlar orada birbirleriyle arp t. Avrupa oradaAsya'ya meydan okudu. Bununla beraber Trklerin gururu hibir zaman krlmad.Kendi hatalarn kabul etmekle beraber Trkler dostlarnn tenkitlerine ustacakar lk veriyorlar, mahkm olanlar ise kendilerini sulayan karar tart makonusu yaparken davalar, aklk ve hakl bir mantk deste i kazanyordu.


11/61

Ayrca dostlar Franszlara, ''Niin bizi ortadan kaldrmak istedi inizi ncedensylemediniz? Niin bizi aldattnz? Biz sizin szlerinize inandk ve yled ndk: ngilizler szlerinde durmadlar, ancak Franszlar pekl durumamdahale ederek onlar uyarabilirlerdi" ve ilve ediyorlard: "Sizlerinarabuluculu unuzla bizim gelece imiz gvence altna alnabilir, fakat sizd manlarmzn bize reva grdkleri hakszlk ve adaletsizlik kar snda

sesinizi karmyorsunuz.''stanbul ile Beyo lu arasnda, sokaklarda bu biimde konu malar srp gidiyordu.Ama, Asyallarn en sert ve ac tepkileri bile grnrde bir kaytszlk perdesialtnda gizlenir. Sokaktan size bakmadan geen bu insanlar herhangi bir direni yapamayacak durumda sanrsnz. Ama, birdenbire ortaya kan tatsz olaylar,sebebi anla lamayan bu yangnlar kimler karyor? Silh sesleri neredengeliyor? dare makinesinin arklar arasna kayan bu kum taneleri neredenkyor?Avrupallar, failleri gze grnmeyen ve kavranamayan bu olaylara aklerdirememektedirler. Kaba kuvvet burada i gremiyor. Sokaklarda uygun admlayaplan asker geit resimleri kimseyi duygulandrmyor. Asya halk ancak toptanrkyor. Bu da ok pahalya mal oldu u iin artk susmu oldu una gre, kar tarafn intikam almak iin harekete gemesi yakndr.

Ktmserlik

Rzgr gneyden esti i srece ve mavi rengin ufukta yerle ti i gnlerdestanbul'da iyimserlik hkm srm t. Hayalleri canlandran gne , harabelerive ykk saraylar da onarlm gibi gsteriyordu. Ama her eye ra meninsanlarda ve e yada bir e it endi e seziliyordu. Bu endi e daha ok zerinizeevrilen bak larda, Do u'ya hi yak mayan bu d nceli tavrlarda gzearpyor. Trk iyimserli i artk glmeyi unutmu ve aclarna sebep olanyabanclar sular gibi grnyor.Kapalar 'da yaplan al veri lerde eskiden beri al lm olan, Do u'da zgpazarlk usul srp duruyor. Fakat neye yarar? Her ey ktye gidiyor. E yannve insanlarn zerine ken kt bir kaderin a rl seziliyor. Avrupal ortadagrnmedi i zaman herkes birbirine u soruyu sormakta: ''Anadolu'dan ne habervar?''Burada, ara sra ortada grnen ve ksa bir sre sonra kaybolan ngilizsubaylarna hi de ho olmayan szler sylenmekte. Aksine, zgr d nceninsembol gibi grlen Paris'e Do u hayran. Mcadeleden ve korkudan yorgun d m bu insanlarn, bir kbustan kurtulmak iin yneldikleri bir vahadr Paris.Uzak bir semtte, bir yoku u inince deniz kenarnda yangn geirmi bir mahalle.Kyda parldayan kumlaryla mini mini bir plaj, ufak dalgalar kydakiharabelerin duvarlarn yalamakta. tede beride ykk duvarlar zerindekeilerin otlad grlyor. Srnn ba nda ya l bir Trk kadn var.Ortalktaki huzur ve sessizlik insan bylyor. Bu deniz kysnn en ufak birparselinde o kadar ok canllk ve gemi in cazibesi var ki, gerekten buna sondemek mmkn de il.Beyo lu'nda ''Levantine'' ad verilen insan kalabal , mutlu gnlerdekikaytszlk ve bilinsizlik iinde, ne oldu u bilinmeyen bir amaca do ruyryor. al mak m? Nerede ve hangi i te? ktisad ve ticar hayatn drtte mahvolmu , yarn ne olaca nn bilinmemesi herkesin evkini ve gcnkrm . stanbul yava yava bir kntye, durgunlu a ve mitsizli e do rugidiyor.

Entrikalarn srp gitti i ehir

Entrika ve ahlk knt Levantinelerin hayatn mahvediyor. En gzel gnleriniya adklarn sanan Rumlar ise ok hareketli. Bunlar Akdeniz'in btnmilletleriyle kayna abilmekte ve onlarn kt huy ve detlerine deal abilmekteler. Rus entrikas, Asyallarn dalavereleri, Mttefik kamplarnnoyunlar, Almanlarn ykc propagandas, talyanlarn manevralar, Araplarndalavereleri, Panislmizm, Pantrkizm, Panturanizm cereyanlar ve Msr'dan ranve Hindistan'a kadar daha niceleri...


12/61

Grnmeyen bir ebeke, zaten zayflam olan ehri skmakta. ehirde, btndnyadaki gizli rgtlerin icra organ olan ajanlar cirit atmakta. Bunlarnhepsinin ayr grevleri var, ok kr ki, fenal n bu kadar ok olmas iddetini azaltyor. Birok komplo nceden haber alnp nleniyor. Haydutluk bukadar kolayca sindirilmese, stanbul'un hali ok kt olurdu. ehrin bugnkmoral bozucu durumunu ngiliz askerleri kaytszlkla ve dudak bkerek

seyrediyorlar.Btn bu olanlar geli i gzel giden iki atl bir araba gibi grmek lzm, atlararabay, arabacnn gitmek istemedi i bir yere gtryorlar ve araba herdnemete yaya kaldrmnn bir k esine bindiriyor. Bir acayip gidi ! tebtn Do u budur ve bu ke meke i ancak bir ef dzene koyabilir.Bu kederli halk arasnda, kadnlar biraz daha ne eli grnyorlar. Gidi leri,hal ve tavrlar, hareketleri, klklar ve ufak ayaklaryla Franszkadnlarna a lacak kadar benziyorlar. Karn acknca her zaman yiyecek bir ey bulamayan, sadaka dilenen ve kin dolu bak larla onlar szen kalabal narasndan emin admlarla geip gidiyorlar.Gece olunca bu strabn solu u her yandan bir inilti gibi ykseliyor. Beriyanda gece kulplerinde, iki kadeh ampanya arasnda komplolar dzenlenmekte,sonra da rak kadehleri kar snda anla malar tamamlanmakta. Beyo lu'nda akla vehayale gelen her ey bulunuyor. Ama, bu lokallerde ara sra sandalyelerin havadautu u da oluyor. stihbarat i leri son derece hararetli gidiyor. Her eyi renmek iin hummal bir faaliyet ve didinme gze arpyor ve bu ancak sabaholunca bitiyor.Bununla beraber ufuk mthi bir biimde geni liyor. Artk, sz konusu olan ufakbir mdahale ile kolayca da tlan mahall komplolar de il, byk sava larnuzantlardr. Asyallara zg olan endi e yeni bir forml aramakta. Aslnda,kendi milleti tarafndan saldrya u rayan Halife'nin ngilizlerce destekleniphimaye edilmesi, a gzl Yunanllar ve Trklere haset eden Ruslarn tehdidi okanormal grnyor. stanbul'da ngilizlerin dedi i oluyor, ama hi kimse rahatde il, aznlklar feryat ediyor, o unlukla da kendi kinini saklyor, byleceyangn a r a r yaylyor. Trkler, ''Her eyin mahvolmas, bu dayanlmazdurumdan ok iyidir'' diyorlar.Bu kar k durumdan ve tehditlerden kan izlenimler i te bunlar.

Paris tereddt ediyor, Do u bekliyor

Her eyden nce btn Franszlarn vard hkm u: Bizim milliyetilerimizsoruna kendi ki iliklerini koruyarak tek adan bakyorlar. Onlar iin bugnksorunlar, temsil ettikleri lkenin siyas nfuzunun artmas ve yaylmasdr. Amabunlarn kendi lkelerinin sorunlar kar snda kaytsz kalmak da mmkn de il.Burada her Fransz grubu, ngiltere'nin saldrgan tutumunu, hkmetlerininhareketsizli ini ve ok snrl olan faaliyetini lnetlemektedir. Do umilletlerinin, kendilerini destekleyen ve koruyanlar sevmek ve dllendirmekihtiyacnda olduklarn Fransa bir trl anlayamamaktadr. Bu insanlar ok iyim teri, fakat yenilmez bir rakip, tenkitleri ok ac dostlardr.Yine her eye ra men Fransa, onlarca tercih edilen bir lkedir, zira, onunyannda klmeden ya anlabilir. Bir de, onun slm politikasndaki bykforml, -Mare al Lyautey'in buldu u- ngilizlerin smrgelerde uyguladklarformle taban tabana zttr. Onlar kendi formllerine skca ba ldrlar. Fransaise, idaresi altndaki milletlerin ilerleme ve siyas olgunla ma hareketinekar anlay gstermek zorunda oldu u inancndadr. nk bu hareketlereba langta kendisi n ayak olmu tur. te Trk milliyetilerinin Fransahakknda d ndkleri.Bizi kim idare edecek? 1919 Eyll'nde herkesin birbirine sordu u bu sorununcevab yle: D nlenlerden ok gelenekler ve aile iindeki kanunlar. Herkesinbarbar dedikleri bu insanlar ise gerekte medendirler, mizahlar, felsefeleriFranszlarn karakterine ok uymaktadr.Aksine, onlarn gstermek istedikleri sevgi, idar hatalar yznden kin venefrete dn mektedir. te, ngiliz smrgecilerinin bir trl anlayamadklarhusus bu noktada d mlenir. Bu da, onlarn ba arszlklarnn sebebi olacak vebtn Asya milletleri ngiliz gururuna kar ayaklanacaktr.


13/61

II

STANBUL'DA TAR H B R GNTRKYE'DE NGLZ POL TKASI

Kuvvet gsterisi

16 Mart 1920, sabah stanbul ve Beyo lu ksa bir sre devam eden silhsesleriyle uyand. Bu, ngiliz kuvvet darbesinin ba langc, bir ehrin rehinolarak ele geirilmesiydi.Biraz sonra da ngiliz kara ve deniz kuvvetlerine mensup birlikler iki nezaretii gal ediyorlard: Mill Savunma ve Bahriye ile Posta ve Telgraf nezaretleri.Bir anda, telgraf ve telefon haberle meleri, ngilizlerinki hari, kesildi.ngiliz askerleri Beyo lu sokaklarna dkld. Sahra toplaryla ve makinelitfek blkleriyle sonu gelmez bir geit resmi, tpk filmlerde oldu u gibi,srp gitti. Sava niformalar giymi rktc tavrlar taknm askerler,halkn tek gidi -geli yolu olan Beyo lu caddesini tkadlar. Bunlarnyzlerinde nce halk k krtan, sonra da onlarn en ufak bir hareketini, hattamrldanmalarn cezalandrmak isteyen bir ifade vard.Limandaki, i gal kuvvetlerine ait sava gemilerinin toplar stanbul tarafnaevrilmi ti. Piyade, svari ve deniz birlikleri Galata'nn dar ve yoku lusokaklarn trmanyorlard. Buradaki Levanten mahallelerinde oturanlar,meraklandklar iin korkmay unutmu , bunlar ilgi ile seyrediyorlard. Trklerise, bu a r tahrik altnda ezilmi , yzleri ba ka tarafa dnk, evler tkmaz durumda, bu felkete kar sabrla katlanmaktan ba ka bir eyyapamyorlard.Daha sonra, ngilizler, Trk askerlerinin bulunduklar k lalara girdiler. Enufak bir direni iddetli bir misilleme ile kar land. Yer yer silh sesleri vemakineli tfek takrtlar duyuldu, baz Trk askerleri vurulup d tler. Buarada, bir eyden habersiz olarak talime gitmekte olan bir topu alaynnbandosu yakalanp erleri kur una dizildi.ngiliz yumru u, pheli durumdaki ve zellikle Fransz yanls olarak bilinenTrklerin ba na iddetle indi. Bunlar tutuklandlar, dvldler ve AgopyanHan'na gtrldler; bazlar da Malta adasna srld. ngiliz birliklerininsokaklardaki gidi geli leri bu saldrgan hareketleri daha da arttryordu. Bubyk film btn gn srd ve figranlarn sokaklardaki geit resmi ak ama kadardevam etti.Saat 3'e do ru Albay X, Harbiye Nezareti'ne birlikte gitmemiz iin beniotomobiline davet etti. Orada birok dostu varm . Beyo lu'nda, stanbul'daoldu u gibi, skynetim iln edilmi ; ngiliz birlikleri her sokak ba ntutmu . Bunlarn ellerindeki tfek ve makineli tfekler evlere do ruevrilmi ti. Sokaklarnda sivil halktan kimseye rastlanmayan Beyo lu, sava tabir hcumla ele geirilmi bir ehir grnmn alm t. Galata Kprs ise,zerinde ilerleyen kara ve deniz askerleri ve topu bataryalar yzndentkanm t.imdi stanbul'a mitsizli in do urdu u bir sessizlik km t. Bununla beraber,duvarlara srnerek ilerleyen baz glgeler grlyordu. Harbiye Nezareti'ninbulundu u meydanda - imdiki Beyazt Meydan- hepsini de Mslmanlarnolu turdu u byk halk toplulu u sessiz, a kn, etrafa baknp duruyordu.Otomobil glkle bir yol bularak a r a r ilerlerken, aylardan beri -niformas ne olursa olsun- hibir yabanc subay selmlamam olan halk,Fransz albayn uzun uzun selmlad. Bu hareket ok manalyd ve birok eyleranlatyordu: Bu bir soru ve a ryd.Harbiye Nezareti'nin avlusu, bir sr ngiliz deniz eri, makineli tfekler vea r kamyonlar, atlm vaziyette bir sr tfekle dolmu tu. ngiliz denizsubaylar, bizi grnce canlar sklm olacak ki, hi konu madlar. Albay X


14/61

nde, ben arkada, yine basamaklarna deniz erleri dolmu olan merdivenleriktk. Albay onlar aya yla iterek yol at; hibiri itiraz etmedi. Girmekistedi imiz odann kapsnda iki ngiliz nbetisi duruyordu, bizden birkametre uzakta ve silhl olan nbetiler ekilerek bize yol amay dahi akletmediler.

Halk ne diyordu?Ak bulunan byk pencerelerden, birbirleri zerine y lm ngilizaskerleriyle dolu avluya, demir parmaklklara, byk meydana, heyecanl fakatsessiz kalabal a bakyordum. Bu a kn kalabal n arasnda bu kt i galhaberini btn slm lkelerine yayacak haberciler dola makta ve bilgitoplamaktaydlar. Birka saat sonra bunlarn Anadolu'da, birka gn sonra daKonya'da, Ankara'da, Sivas'ta, daha sonra da bilmem hangi blgelerdeolacaklarna phe yoktu. Gittikleri yerlerde anlattklar her hlde bykyanklar yapacakt. Birka hafta sonra da bugn kaynamaya ba layan yuvalarmisillemeler hazrlayacaklard: Asya ve Afrika kutsal bir ittifak yapacak, buharekete kar verecekleri cevap ve giri ecekleri misillemeler ok yaygnolacakt.Bu kalabalk arasnda klk de i tirmi , stleri ba lar peri an bir durumda,mill hareketin ruhu olan ve mcadelelerini sonuna kadar srdrecek genler degizlenmi ti. ngiltere, yapm oldu u bu kuvvet gsterisini her hlde ok pahaldeyecekti, zira Asya'ya kar am oldu u bu sava n sonunun ne olaca nkimse kestiremezdi. te yanda, kendileri tarafndan himaye edilen ve beslenenHalife, bu harekete kar bir protestoda bulunmak cesaretini bile gsteremedi.Yava yava , olanlar grmek arzusuyla, kalabalk, Harbiye Nezareti'ninparmaklklarna yklendi, fakat d manca bir harekette bulunmadlar. Bu konudaonlara u emir verilmi ti: Dnyann eline herhangi bir koz vermemek. Bu nedenle,yeni birlikler getiren ngiliz traktrlerince itilip kakldklar hlde seskarmyorlard. Fakat bu heyecan verici sessizlik ortalkta gittike a rla anbir hava yaratyor, gzler yeni bir kinle doluyordu.Trk subay ve erleri gzleriyle, Fransz asker misyonunda grevli bulunan veHarbiye Nezareti'yle temasta olan subaylar aryorlard. Bunlar ise, olupbitenlerden fena hlde sklm lar, ne cevap vereceklerini bilmiyorlar, fkeylenbeti ngiliz askerlerine bakyorlard.Nihayet btn bunlarn zerine ak amn karanl kt, kaldrmlarda gecedevriyelerinin ayak sesleri akisler yapmaya ba lad. stanbul'un her yanndaalak sesle mutat konu malar devam etti. Ara sra tfek sesleri geceninsessizli ini bozdu. Heyecan ve endi e yava yava kprleri a t, Beyo lu'nado ru kt, ehrin kenar mahallelerine kadar uzand.

Milliyeti mebuslar srgne gnderiliyor

Sonraki gnlerde daha ba ka olaylar meydana geldi. ngilizler toplant halindekiParlmentoda, belli ba l milliyeti mebuslar tutukladlar. Mengene daha oksklyor ve bask arttrlyordu. Trk mebuslarn bir blm stanbul'dacezaevine kondu, bir blm de Malta adasna srgn edildi; yolunu bulanlar daAnadolu'ya katlar. Artk Trkiye'nin kalbi vilyetlerde atmaya ba lad. Ama,bunlarn Avrupa ile temaslar da iyice kesildi. Trklerin Asya'ya ka , enzeki, en enerjik ve cesur ki ileri Anadolu'ya aktarm oldu.

Fransa'nn itibar zedelenmi ti

Anadolu ile stanbul arasndaki kprlerin atlmas, 16 Mart 1920 ngiliz kuvvetdarbesinin ilk ve etkili belirtisi gibi grnd. Buna kar lk Sivas'taki millhkmet ise, Bat'ya do ru yakla arak Ankara'ya yerle ti. Mill ef MustafaKemal bir bildiri yaymlayarak genel seferberlik iln etti; ayn zamandaHristiyanlarn bir klna bile dokunanlarn lm cezasna arptrlmasnemretti.ngilizlerin zmir'i Yunanllara i gal ettirmekle i ledikleri hatadan sonra, 16Mart 1920 olay barda ta ran son damla oldu. Ama ngiltere de yava yava


15/61

mill hareket zerindeki kontroln kaybediyordu. Artk Anadolu'da neler olupbitti ini renebilmek iin oralara, kendisine ok pahalya mal olacak, ensekin ve tecrbeli haber alma elemanlarn gndermek zorunda kald. Bu suretleMustafa Kemal de lkesinde sz sahibi tek ef oldu. Ancak, Anadolu'nun gdamaddeleri yardmndan mahrum kalan stanbul'da skntlar ba lad. Bir de, btndnya Mslmanlar, Mttefik devletlerin mtarekeyi kt bir biimde ihll

etmeleri kar snda aya a kalkacakt. Btn bunlar biz Franszlarn itibarnsfra indirdi.Aslnda teden beri, herkesin ekindi i ngiliz kuvvet ve kudretinden Fransahibir ey kazanmam , aksine kendinden ve ba kalarndan memnun kalmayaninsanlara zg, ikinci ve kt bir rol yklenmi ti. Bu nedenle istemeyerek,sylene sylene mttefikinin arkasndan gitti.

ngiliz politikas: ''Her eyin ktye gitmesibenim iin daha iyi.''

Yapt yanl lar ne kadar byk olursa olsun, karar yine kendisi verecek vekendisi uygulayacakt.Zaten Do u, her ngiliz vatanda nn gznde, bir ngiliz nfuz blgesi de ilmiydi? O hlde bu harektta sadece ngiltere'nin dedi i olmal ve her trlyabanc devlet mdahalesi ok daha sert bir biimde bir yana itilmeliydi.Onun on sekizinci yzyldan beri, smrgeler iin uygulad politika bugn iinde geerliydi. Bu politikann esaslar ise, ahlk bozmak, jurnalcilik, entrika,yerli halkn blnerek birbirine d man gruplara ayrlmasyd.Bu politikann uygulama vastalar da, yerli halk arasndan seilmi hainlerdenolu turulmu birinci snf bir haber alma servisi, harekt sahasnn zemininiiyice bilen yerli Hristiyanlar, bolca da tlan paralar, aralarna nifaksokarak birbirinden ayrma, mill de eri olan ahsiyetler hakknda ortaya enkt iftiralar atma ve yaymayd. Btn bunlarla istenilen sonu alnmazsa, kabakuvvete ve asker harekta ba vurulacakt ki bu, asilere er veya ge ngilizgc kar snda boyun e eceklerini anlatacakt.Bu politikann en nemli unsurlarndan biri de gizlilikti. Biz btn tart ma veele tirilerimizi herkese ak bir biimde yaparz. Londra'da ise, siyasmeseleler yalnz bu i in uzman olan politikaclar arasnda gr lr vekamuoyunun bundan haberi olmaz. Halk bunlarn hazrlan n, sonularn veamalarn asla renemez.ngiliz siyaseti birka spor kural zerine dayanmaktadr: ''Btn gcnlearp madan pes etmek yok. mtiyazlar mzakere yoluyla de il, kar taraftankoparlarak alnr. "(Londra, Haziran 1920) Albay L.....'in u szleri budoktrini ok gzel zetliyor: Saldrlarn kt sonular zerine hcumau rad zaman kar sndakilere yle cevap vermi ti: ''Biz dnyann en ndegelen milletiyiz ve kimsenin yardmna ihtiyacmz yoktur. Bu yzden kendiba mza hareket etmeyi tercih ederiz. ler ktye giderse bu bizim iin dahaiyidir, zira o zaman gerek gcmz ortaya koymak frsat do ar'' ve ilveediyordu: ''Sizin iin Do u bir aksesuar, bir fantezidir. Bizim iin ise, bizesadk kald srece hayatmz, bizi istemedi i zaman da lmmzdr.''Yolu zerinde her zaman nne kan rakibi kimdi acaba? Fransa! Asya'da,Afrika'da a r bir biimde yenilgiye u ratlan Fransa. 1914 Sava bu durumu hide i tirmedi. Sava bittikten sonra, Londra so uk bir ekilde yle konu tu:''Almanya'ya kar sizinle birle tik, Do u iin ise, hareketlerimizde ba mszolmak istedi imizi sylemi tik.''Fransa buna yle cevap veriyordu: "Bu tezinizi anlatrken bizi srtmzdanhanerlemeniz gerekmezdi her hlde.'' (Suriye ve Kilikya olaylar, 1920-1921).Bu olaylar Asya halkna kt bir rnek oldu.Bununla beraber, Do u lkelerinin kaplad sahalar buralardaki halklare itmeye aday olan iki, , hatta daha fazla devlete yetecek kadar geni de ilmiydi? Her ey benim olsun demek, ngiliz emperyalizmi iin biraz da Almanemperyalizminin kaderini payla mak gibi olmuyor muydu? Nitekim, sivil servisingrevlileri de glerek, ''Adam sen de, biz her zaman gl olaca z''diyorlard.


16/61

Ondan ncekiler

ngilizlerden daha ncekilerin plnlar da, paralanm , a a yukar ortadankaldrlm bir Trkiye zerine dayanyordu. Bu, Jn-Trklerin zamanna,1903'lere kadar uzanr. Avrupa'nn satn alma yoluyla toprak kazanmasna, ozamanlar Trkiye'de hkim olan Almanlara kar , bir tepki meydana geldi. Jn-

Trkler, Almanlara kar Fransa ve ngiltere'den destek istediler, fakatAlmanlar ancak kendilerine tbi bir Trk hkmetine gz yumabilirlerdi. Bunedenle, Kmil Pa a'y iktidara getirdiler.Fakat ttihat ve Terakki komitesi buna kar kt. Kmil Pa a'y devirdi. Bununzerine iddetli bir mcadele ba lad.ngiltere mcadelenin ilk raundunu kazand. Kmil Pa a'y tekrar iktidaragetirdi ve btn Jn-Trklere kar sava at. Bylece, lkede ilk kez millduygu olu maya ve olgunla maya ba lad.1910 ylnda, ngiltere stanbul Bykelili i'nin ba tercman Fitzmauricettihat ve Terakki'yi blmeyi ba ard; bu te kiltn en gzide elemanlarndanolan Albay Sadk' elde etti. Bu adam, kendi bulu u olan ''Hrriyet ve tilf''cemiyetini kurdu ve Jn-Trklere muhalif eski Mslman din adamlarn bukurulu a ald.Hrriyet ve tilf Partisi te kiltn geni letti ve Trk milliyetperverlerinekar mcadeleye ba lad, bu mcadele bugn dahi srmektedir.Bu parti 1911 ylnda daha da kuvvetlendi. ok gl propagandas, yksekrtbeli baz subaylar kendi safna ekti. Bunlar da ttihat ve Terakkihkmetini devirdiler.Kmil Pa a yeniden iktidara geldi, ngiliz politikas gitgide daha fazla Trkaleyhtar olmaya ba lad. Bu siyasetin sonular pek abuk grld: BalkanSava lar.Asker yenilgi Hrriyet ve tilf Partisi hkmetinin devrilmesine sebep oldu,ttihat ve Terakki yeniden iktidara geldi.1912 ylnn Kasm aynda, ngilizlerden yana olan Kmil Pa a -sonralar bununyerini Damat Ferit alm tr- ttihat ve Terakki eflerini tutuklatt. Bunlarmahkemeye vermek istediyse de, Trk kamuoyu buna engel oldu. Vatan fikri yava yava benimseniyordu. ngiliz elili inin basksyla ekilen Kmil Pa a,milletler aras bir filonun stanbul limanna demirlemesini istedi.

Almanlarn Trkiye'ye kar tutumu

Bykelilerin konferans ortaya baz itirazlarn kmasna sebep oldu. AlmanyaBykelisi Le Baron de Marshall, alnan tedbirlerin lzumsuz oldu unu beyanetti. Bylece, kendi devletinin sarslm olan durumunu ustalkla dzeltmekistiyordu. Kmil, heyecanl bir tavrla, ''Ben artk ya landm. Hayatmn birde eri kalmad. Fakat sizler gensiniz. Mahvolursanz ok yazk olur'' dedi. Buszler zerine proje onayland. Fakat yegne itiraz -Almanya'nn itiraz- bykbir ustalkla ortal a yayld. Bylelikle, Marshall baht kara Trkiye'nin tekdostu olarak kabul edildi.Mttefik donanmann gelmesine ra men, hkmet darbesi oldu. Mill hareketinfkesi direni leri daha da krkledi. Bu, Alman politikasnn zaferi oldu, artko yalnz ba na Trklerin gururunu ok amaya devam edecekti.''Goeben'' ve ''Breslau''

1914 A ustos'unda, stanbul'un btn Mslman halk, ngiltere'ye smarlanm iki zrhlnn teslim edilmesini byk bir sabrszlkla beklemekteydi. Dahance, alan bir kampanyadan toplanan para ile bunlarn bedeli denmi ti. Enfakirler bile buna katlm , son meteliklerine kadar vermi lerdi.Bu arada Birinci Dnya Sava patlad. Trkiye henz hibir taraf tutmam t.Buna ra men ngiltere, bu kadar sabrszlkla beklenen gemileri vermektenvazgeti, Trk halknn hayal krkl mthi oldu. Zaten Balkan sava larndonanmasnn yetersizli inden dolay kaybetmemi miydi?Birka gn sonra da Goeben ve Breslau anakkale Bo az'ndan geerek stanbulnlerine geldiler. Gemilerin gvertelerinde, '' ngiltere tarafndan aldatlm Trkiye'ye Almanya'nn hediyesi'' yazl birer pankart vard. O aralk olaya


17/61

tank olanlarn sylediklerine baklrsa, ehirde o gne kadar bu kadar bykbir heyecan grlmemi tir. Almanya bu suretle gayesine ula m oldu: Bundanbyle Trkiye kendisinin mttefiki olacakt.Mtarekeden sonra yeni bir problem ortaya kt. Mttefiklerin yenilmi lerekar tutumu ne olacakt? Bu sefer ngiltere yine ba a geti, nk kesin birkarar vermek gerekiyordu. Ama Trkiye'de olup bitenleri iyice biliyor muydu?

Hayr. Nitekim, 1908'de oldu u gibi, yine bir Kmil Pa a arad: Bu kez, ngilizmandas yanls olan Damat Ferit'i buldu.

ngiliz mangas isteyen adam

Bu adam genlere kar olan Hrriyet ve tilaf Partisi'ni destekliyordu. Kendibulu u olan gizli bir dernek kurdu: '' ngiliz Muhipleri Cemiyeti'' ve aklncaiyi oldu unu sand fikrini yaymaya ba lad. Bununla beraber onu himaye edenbyklerinin yapm olduklar hatalar da biliyordu. Bunlar, alay ederek birerbirer saym tr. Eski Trkiye'nin bu son adam tamamyla ngilizler gibid nyordu. Aklnca ngiltere'yi tutmak ''Ehveni er - ktnn en zararsz-''idi. Bu kendi szdr.Oxford'da okumu , ngiliz emperyalizmini benimsemi ti. Bununla beraber,Franszca mektuplar da yazyordu. Namuslu geindi i hlde, ngiltere'ninhimayesini kabul etmi ve onun paralarn cebine indirmi ti. Milliyetiler ise,byle bir eye yana mamak iin yemin etmi lerdi. Damat Ferit bunlara, omuzsilkerek, ''Deliler'' diyordu. Hamisi olan Padi ah Abdlhamit (1) Almanya'nnhimayesini kabul etmi ti; kendisi ngiltere'ninkini kabul ediyordu.Sevr Anla mas'na da imza koyan bu bedbaht adam, Fransa'nn kendisini kkd rm olmasn bir trl hazmedememi , bu yzden Fransa'y aslaaffetmemi tir.Hi kimse, ahs kin ve ihtiraslar yznden, memleketine onun kadar ktlketmemi tir. Ya llar dinlemeyen genlere kar byk bir kin besliyor vemtemadiyen, ''Ben olmasam her ey kaybedilmi olurdu'' deyip duruyordu. te bylece Damat Ferit, Abdlhamit'in eskiden yapt hatalar tekrarlad,tesadfen ona uzatlan eli ve teklif edilen deste i kabul etti, fakat bu onuacaba nereye gtrecekti? te onu hi bilmiyordu.

Satn alnm ki iler

Kaynbirader ile beraber Padi ah, ngilizler tarafndan satn alnm kimselerinolu turdu u uzun listenin ba na gemi oldu. Ama Padi ah ne kadar bilgisizolursa olsun tehlikeyi anlayacaktr. Bu nedenle, mill duygulara bir yn vermeyeal acak ve byk mill efle bozu mayacaktr. ngilizlerin sadk bir adamolmay kabullenmekle beraber, Anadolu'da onlarla birlikte sava a girmeyireddedecektir.ngiliz siyaseti, elde etti i baz ki ilerin itibarn, gerekti inde sfraindirmekten ekinmez. Nitekim, son zamanlarda Msrllar bile, stanbul'dadevletin ba ndaki Sultan'n her ay ngilizlerden ne kadar para ald n ngilizkaynaklarndan renmi lerdi.Damat Ferit'in aracl ile stanbul basnnn drtte keza satn alnd. Bugazetelerde Fransa'ya kar saldrgan yazlar stunlar doldurdu. Basnservisinin mdr olan bir ngiliz subay bu yayn idare ediyordu.Baz camilerde hatiplik grevi yapan hocalarn ba ndaki Sait Molla, ngilizYksek Komiserli i'nden direktif alyordu. Yaman bir propagandac olan RefiiCevat (Ulunay) ise, Fransz nfuzuna kar mthi hcumlarda bulunurken, aynkaynaktan esinlenmekteydi.Sait Molla'nn ba ars sonucu '' ngiliz Muhipleri Cemiyeti (2)'' ok geli ti vebir hayli ye toplad. Bu mnasebetle Londra'dan gelen ngiliz rahibi Frew, dahailk gnlerden ba layarak bu cemiyeti enerjik bir ekilde destekledi. Bu garipcemiyet, ba layan mcadele esnasnda ortaya kan ve milleti heyecana verenolaylarda, ayn kaynaklardan ald direktifle i e kar t. Kurdu u baz gizlirgtlerin yeleri ve tahriki ajanlar eliyle Hristiyanlar ldrterek suumilliyetilerin zerine ykt: Adapazar isyan. Ekim 1919, Konya isyan. 1920,1921.


18/61

Bu cemiyetin ba lca yeleri unlard:Sonradan eyhlislm olan eski mebus Mustafa Sabri, sava ta ngilizler hesabnaal m olan Albay Sadk, Hrriyet ve tilf Partisi'nin macera adam MehmetAli, nihayet ngilizlerin mcadeleyi srdrmelerine yardmc olan me hur AliKemal, 1908'de Parlmento'da mebus olan Konya eyhi Zeynelabidin, eski mebusVasfi Hoca, doktor Rza Tevfik (filozof) bu cemiyetin iinde, ngiliz mandasn

isteyen ayr bir grup te kil ediyorlard. Ayn kaynaklardan beslenen bu grup,1921 ylnda da bu gayenin gerekle mesi iin al maktadr.1919 ve 1920'de Sait Molla ile rahip Frew, Cemiyet'e yeni yelerin katlmasnsa ladlar. ngiliz Muhipleri ayn zamanda, Fransa'nn d manlar olacaklardr.Bunlarn a r gayretleri baz susuz ki ilerin mahkmiyetlerine bile sebepoldu. Fakat ksa bir zaman sonra bunlar affedildiler. Bu kudurmu insanlarngilizlere pahalya mal oluyorlar, ngiliz Yksek Komiserli i emrindeki rtldenekten su gibi para alyorlard.

Do u'da ngilizler

ngilizler Asya'da evirdikleri dolaplar iin en ok yararl olabilecekkimseleri, bir insan deposu olan Anadolu'nun Do u blgesinden sa ladlar.ngilizler de, milliyetiler de en iyi ve sava askerlerini burada buldular.1919 ylnda ''Times'' gazetesinin Anadolu muhabiri, ''Do u'da Krtler, Bat'daYunanllar'' diye yazyor ve yle devam ediyordu: '' te, ngiltere'dekiemperyalist parti hkmetinin, Trkiye'yi ngiliz egemenli ini kabul edinceyekadar skmakta oldu u kskacn iki ucu.''Sava ta Krtler, Trk subaylaryla anla amadklar iin orduyu terk edipkylerine dnm ler, 1915'ten beri de, tek bir svari bile orduya katlmam t.Bununla beraber, Trklerin cann skan bu olay, Ruslarn ilerlemesi ve onuizleyen tahriplerle dengelenmi oldu. 1917 ylnda ise Ba dat d t. Krt sorunuda ngilizlerin dikkatini ekti inden bunlarla temas kurdular. Aralk aynda,ngilizler buralara geldiler ve dzeni tesis ettiler. Halk da bundan memnunkald; ngiliz himayesi pek o kadar a r de il gibi grnyordu; baz kimselerinba mszlk arzularna da ili ilmedi. Ama bir mddet sonra, memleketleriningerek bir asker istilya u rad n, ellerinde ve avularnda ne varsangilizler tarafndan alnd n grnce olaylar ktye dn t. Geici olarakbir sre iin ngilizler yerlerini Trklere brakmak zorunda kaldlar: Zatenburadaki ahali savunma sanatn ok iyi biliyorlard.ngiliz asker ve siyas faaliyeti, burada bozguna u rad ve bu cidd durumunAsya Mslmanlar zerinde byk yanklar oldu.Trklerle mtareke imzalandktan hemen sonra ngilizler buna bir cevap olarakMusul'u i gal ettiler.Bu srada, Do u ryasndan sarho olan ngiltere, ran'n ve Mezopotamya'nn dahkimi oldu una inanm , bu topraklar ilhak etmeye hazrlanyordu. Ba dat,iine Anadolu'yu da alacak olan bu byk imparatorlu un merkezi olacak, geriyeyar ba msz ve ileride ngiliz a nn iine d meye namzet birka adackkalacakt. Kafkasya'daki kk Ermenistan Cumhuriyeti, Krdistan da lar, solu utkenmi bir Trkiye. Hicaz, am ve Suriye Araplarna zayf muhtariyetlerverilecek, bunlar ileride bu byk toplulu un cazibesine kaplmaktan kendilerinialamayacaklard. Geriye kalan tek rakip kimdi acaba? Fransa. 1916'da yaplanSykes-Picot gizli anla mas emperyalist ngilizleri ok kzdrm , ''Musulzerindeki isteklerimiz'' ise o derece canlarn skm t ki, Suriye ile ilgilitaleplerimizi de renince ngiliz sivil servisi kplere bindi. Bylece,Do u'nun politik ve kltrel bir nfuz tesis etmek istedi imiz her lkesindengilizlerle kendimizi sava halinde bulduk.Musul'da eserlerimiz, Dominicains rahipleri tarafndan ok iyi bir biimde idareedilen okullarmz bulunuyordu. retmekte, hner ve incelik gstermekte oktecrbe sahibi olan bu insanlar halkn sevgisini kazanm lard. Onlar memleketinher yannda rehbersiz, silhsz rahata dola abiliyorlar ve kendilerini savunmakendi esi iindeki ngiliz subaylarna rastladklar zaman onlara glyorlard.Bu adamlar Fransa'y Do u'da baz taktik yanl lar yapt ndan ve olaylaramdahale etmeyerek sadece sessiz bir tank olarak kalmasndan dolayaffetmiyorlard.


19/61

Londra ne istiyor?

ngiltere al rken, bizim cephemizde daimi bekleyi , anla mazlk ve Do u'dakiglklere kar Paris'in can skc ve anla lmaz tutumu vard.Fransz haber alma servisince ele geirilen baz haberle me belgeleri

ngilizlerin oyununu ortaya karm t. Fakat skt yine devam etti. Parisyabanc lkelerdeki ajanlarnn gnderdi i raporlar okumuyordu bile.Londra'da aksine, Smrgeler Dairesi, olaylarn geli mesini byk bir dikkatleizliyordu. Her eyden nce Trklerin direni ini krmak gerekiyordu. Do u'dadurumu kurtarmak iin ngilizler ne istiyorlard? Hindistan yolunun emniyetinisa lamak, Osmanl Halifesi'ni avularna alarak Hindistan ve Msr' bu yollaellerinde tutmak. Osmanl mparatorlu u'nun eski topraklar zerinde iktisadhegemonya kurmay da bunlara eklemek gerek. ngiliz ordusu ise, stanbul'dakiHalife'nin de i ik tutumuna ba l olan Trk idaresinin durumunu izlemekleme guld.Trkiye'yi paralamak, yegne direni gc olan Fransz nfuzuna son vermek, WarOffice'in ve yerli ajanlarn en byk kozlaryd. Bunlarn hibir vicdanendi eleri olmad n bildi i hlde Foreign Office gz yumuyor, War Office deicraat tasvip ediyordu.Fakat her eye ra men, Trk direni i gittike bymekteydi. ngilizlerinran'daki ba arszl , Fransz basnnn at kampanya, ngilizlerin Do u'dasonusuz kalan giri imleri ngiltere iin ayak ba oldu.Fransa'ya kar harekete gemek imknszd. Byle durumlarda ngiltere,ajanlarna ne yolda hareket etmeleri gerekti ini ve onlardan ne bekledi inifsldamay ok iyi bilirdi. ok az lf, ok az yaz ma, fakat buna mukabilsnrsz para ve denek. Yaplacak i i de en yksek faziletler arasnayerle tirmek! te program.

ngilizlerin dzeltilemeyecek yanl

ngiltere mthi bir biimde aldatlm t. Do u'ya egemen olmak iin iki bykkuvvete saldrm t: Jn-Trklerin vrisi olan ve slm'n sanca nta yanlara, bir de Do u'daki liberal ilerlemeleri byk bir anlay la izleyenve ona yn veren gl Fransz politikasna.Mtarekeden beri biz, mttefiklerimiz tarafndan yenilgiye u ratlan her lkedebulunuyorduk. Do u'da, Almanya'da, velhsl sava n yapld her yerde. FakatLondra bunu anlamak istemiyor, kendisinin iki farkl politikann kurbanoldu unu sylyordu: Biri Foreign Office, di eri War Office; birincisiikincisini suluyor, ikincisi de hi sz dinlemiyordu. Trkiye'de ise byle birduruma rastlanmyor, orada ok ustalkla idare edilen ngiliz emperyalistte kilt ok merhametsizce yoluna devam ediyordu. Bu rgt, herhangi ba ka birAvrupa devletinin nfuzuna kar ok cidd ve kesin bir tavr alyordu.Bylece ne kadar ok kin birikti? Mslman o unlu un deste ini kazanmak iinizlenen bu garip tutum ngiltere'yi Levanten unsurlara yakla trd. Gittikengiliz nfuzu altna giren bu zmre yava yava Mslman dnyasyla temaskaybetti. Levantenler tarafndan temeli kazlan Do u'daki ngiliz kalesi ykldve davas da ekil de i tirdi.

Grnmeyen bask

1920 ylnda Trk milliyetili i, az zamanda btn Asya'ya yaylacak olanba mszlk hareketinin ba na geti. Mill hareket stanbul'u da iine ald, 16Mart olay buna engel olamad. Her gece tekrarlanan olaylar, gze grnmeyen birkuvvetin varl n hatrlatyordu. Bazen bir cephane deposu havaya uuyor, bazenok manal ve d ndrc bir yangn ortaya kyor, velhsl ncedenkestirilemeyen bir seri olay birbirini izleyip duruyor, bunlar yapanlar da birtrl ele geirilemiyordu.ngilizler bunlara aldr etmek istemiyorlard. Asya'da baz eylerin okderinlemesine de i mi oldu unu unutarak -daha do rusu unutmak isteyerek- bykbir gayretle saldrgan tutumlarn srdryorlard. Ama artk, bir avu insann,


20/61

yar bilinsiz de olsa, milyonlarcasnn hakkndan geldi i zamanlar ok geridekalm t.ngiltere, kendisine kar biriken kinlerin derecesini idrakte ok ge kald.Bugn kendisine kaldrlm olan kalkanlar mthi egoizmine kar kmaktadr.

III

YUNANLILARZMR'DE

Yldrm taarruzu

14 Mays 1919 saat 21'de, Koramiral Calthorpe zmir Garnizon Komutan'na,mtareke anla masnn 7'nci maddesi gere ince, ehrin istihkmlarnn, Mttefikkuvvetler tarafndan i gal edilece ini haber veriyordu. Bundan iki saat sonra,saat 23'te gnderdi i yeni bir notada ise, bar konferans karar gere ince,Yunan asker birliklerinin zmir'i i gal edecekleri bildirilmekteydi.Yldrm, tam zmir'in skna kavu tu u, ekonomik hayatn canlanmaya ba lad zamanda d t. zmir ve Aydn vilyetleri Dnya Sava 'n mstesna artlariinde geirmi lerdi. Rumlar ve slmlar, zmni bir anla ma ile Almanlara hibirmdahale sebebi yaratmam lard. Mtareke imzalanr imzalanmaz da her eyinnormale dnmesi pek kolay olmu tu.Mttefiklerin bu acayip karar -daha do rusu M. Lloyd George'un- her eyi altstetti. O gne kadar ok rnek bir tutum ve davran rne i vermi olan Trklerilk nce yle d ndler: ''Mttefiklerin her dedi ini kabul edebiliriz, yalnzonlarn bizlere bask yapmak iin Yunanllar grevlendirmesi, ayaklarn ba olmas, gerekten her eyin sonu olur. Biz byk bir hata i ledik, bunubiliyoruz; byk devletlerin bizi cezalandrmak isteyeceklerini de d nyorduk;ancak Yunan egemenli ini asla kabul edemeyiz, Yunanllar asla.'' Gerekten,bundan daha a r bir hata i lenemezdi ve bu, yaplan tahriklerin en ktsyd.Yunanllar, zellikle ok nazik olan bu operasyonu acaba naslba arabileceklerdi? lkenin idaresini ele alrken nasl bir tutum ve davran iinde olacaklard?Amiral Calthorpe'nin dedi i gibi, 15 Mays saat 7'de Averoff ve Limnoszrhllar, pe lerinde birok nakliye gemileri oldu u hlde zmir limanndademirlediler. Albay Zaphiriote kumandasndaki Yunan birlikleri karaya kmayaba ladlar. Bu birlikler bir efzun alay ile 40. ve 50. piyade alaylarndanolu uyordu. Bunlardan nce, birka kk deniz birli i, Trk komutana yaplanbildirideki artlarn yerine getirilip getirilmedi ini, Trk askerlerinink lalarnda kalp kalmad n kontrol iin karaya km t. Yalnz Trk limanpolislerinin yerlerinde kalmalarna msaade edilmi ti. Bu arada ngilizler deposta ve telgrafhanenin bulundu u binay i gal ettiler. Amiral Calthorpe,Mttefik devletler sava gemilerinin ehrin asayi ini koruyaca n bildirdi.Saat on birde Yunan birlikleri zmir'e kt. Ortalkta derin bir sessizlikvard. Yunan askerleri, etraflarnda silhl sivillerin de bulundu u uzun biryry kolu te kil ettiler. Btn bunlar ve bundan sonra yazacaklarmdaki haberve ayrntlar, yksek rtbeli Fransz subaylarnn not defterlerindenalnm tr.

''Zito Venizelos''

Yry kolunun nnde kocaman bir Yunan bayra vard. Herkes lgnca ''ZitoVenizelos'' diye ba ryor, sancaktar da bayra sallyordu. Gsteri yapanlar,grltden gitgide kendilerini kaybettiler. Bylece, iinde en fazla sayda Trkaskerinin bulundu u byk k lann nne geldiler. Binada, silh altna yenialnm yedek subaylar, 56. Svari Alay subaylar, acele ve d ncesizceverilen bir emir zerine burada toplanm ba ka birok subay vard. Bunlar,herhangi bir ta knl a sebep olmamak ve kolayca sulanmalarna bahaneyaratmamak iin kendi rzalaryla silhlarn teslim ettiler.Sinirli, kederli ve yaptklar bu gereksiz fedakrlktan dolay imdiden pi manolmu bu savunmasz insanlar birbirlerine sokulmu lard.


21/61

Bu srada k ladan, tahriki bir Yunan ajan tarafndan patlatlan bir tabancasesi ortal nlatt. Bu, beklenen bir i aretti. Bunun zerine Yunan askerleribinann kar snda mevzi aldlar ve bir ate salvosu ba lad. Ate e Yunanmakineli tfekleri de katld.K lann iinde camlar krld, l ve yarallar yerlere serildi.Anlatlamayacak bir panik ierisinde silhsz insanlar koridorlara y ldlar.

Neden sonra, birka subay ku atma birliklerini yat trabildiler. nceilerinden biri arkada larn ikna etmi , hepsi de onu dinlemi , o da elindebeyaz bir bezle gr meci olarak k ladan km t, fakat derhal snglendi veyere ykld. Daha sonra Trk komutan kt, ate devam etti, ancak yava yava azald. Tehditler ve kfrler arasnda, Trk komutana baz emirler verildi. Trksubay ve erleri k lay terk edecekler ve derhal gemilere bineceklerdi. k ba lad, ayakta yryebilecek durumdaki yarallar arkada larnn yardm ilekafileye katldlar. Silhl komitaclarla askerler etraflarn sarm olarak,limana do ru yrmeye ba ladlar.ehirdeki Rumlar da dinda larnn k krtmasyla heyecana gelerektoplanm lard. Hakaretler, tecavz ve cinayetler ba lad. Trk subaylar tfekdipikleri ve snglerle hrpalandlar, stleri arand ve soyuldular.Komitaclar byk bir hrsla bunlarn mendilleriyle feslerini aldlar, fesleryrtld ve ayaklar altnda i nendi. Bu her Mslman iin en byk hakaretti.Yunan subaylar bunlar alk ladlar, kalabalk ba rmak ve vurmaktan yoruluncakfrler edilmeye ba land. Trk subaylar iki sra saldrgan arasnda yava yava yrmeye zorlandlar. Peri an kafile nihayet liman nnde durdu. l veyarallar yolda braklm t. Hayatta kalan ve oraya kadar gelmi olanlara da,bu sefer Patris kruvazrnden, destroyerlerden, zmir'deki Yunan bankasndan vecivardaki Rum evlerinden ate ald. Yunanl denizciler Trk subaylarnagl erek ni an alyorlard. Otuzdan fazla subay vurularak, binecekleri gemininnndeki rhtma d t, geri kalanlar da trl hakaretlerle bindikleri gemininambarna, hayvanlarla beraber tkldlar.zmir'de Yunan i gali i te byle ba lad. nceden syledi imiz gibi, bu ksacmleler, sonular beklenilenden ok daha geni olacak bu kt hareketleribyk bir fkeyle seyreden bizimkiler (3) tarafndan kaleme alnm tr.

Aldan

zmir ehri ve vilyetindeki Mslmanlar bu harekete acaba niin kar koymadlar?Olaydan birka gn nce saraydan bir heyet zmir'e gelmi , i galin geiciolaca na dair teminat vermi , her ne pahasna olursa olsun kan dklmesinesebebiyet verilmemesini istemi ti. stanbul hkmeti de, zmir VilyetiValili i'ne, silhl bir direni e msaade edilmemesi emrini vermi ti. ByleceYunanllar zmir'i kolayca i gal ettiler. Direni ve mcadele ancak, adamldrmeler ve ya malar sonucu ba lad.

Gzler Fransa'ya evriliyor

16 Mays'tan ba layarak stanbul'a baz haberler gelmeye ba lad. Bunun zerinekabine istifa etti ve Sadrazam olay, Mttefik Devletler Yksek Komiserlerinezdinde protesto etti. 17 Mays'ta ilk ayrntl bilgiler alnmaya ba lad!Cinayetler, ya ma ve di er facialar. Basna sansr konmu tu. Fakat telgraflarelden ele dola yor ve stanbul'da halkn heyecan gittike artyordu. 20 Maysgn olayn ilk tanklar stanbul rhtmna ayak bastlar. Bunlar, i galin esefverici sahnelerini gzleriyle grm lerdi; bu facialar krk sekiz saat devametmi ve Mttefikler tarafndan hibir mdahalede bulunulmam t. 17'nci KolorduKomutan'ndan gelen resm bir telgraf bunlarn anlattklarn do ruluyordu.Moral knt yava yava stanbul'un btn Mslman halkna yayld,Hristiyanlar da bundan rahatsz oldular. ehirde protestolar, mitinglerbirbirini izlemeye ba lad. Bu, iddetten uzak, mill bir matemdi. Trkmakamlar ve halk yksek bir olgunluk gsterdi. Bunlar, d mann eline kozvermek istemiyorlar ve fkeyle yaplacak bir hareketin daha byk facialara yol


22/61

aabilece ini anlyorlard. Bu arada birka gn gzler Fransa'ya evrildi ve birknama beklendi, fakat Fransa'dan bir ses kmad.''yle ise ngilizleri istiyoruz''

Olay Lord Curzon ve Hint Mslmanlar protesto ettiler. Bunun zerine arklbasn kollarn ngiltere'ye do ru uzatt: ''Biz ngilizleri istiyoruz.''

ngiliz himayesini isteyen mazbatalar elden ele dola maya ba lad. '' ngilizMuhipleri Cemiyeti'' glenmeye ba lad ve bir ara smrgeci partinin gayesinevarmak zere oldu u sanld, daha do rusu, stanbul'da bu kan yaygnla t.zmir'de ise, krk sekiz saat sren ya ma ve ta knlk hareketlerinden sonraortalk biraz skna kavu tu, ama kar klklar vilyet hudutlar iinde giderekyaylmaya devam etti. Bir Fransz subay yle yazyor: ''Yunanllarn zmir'egiri inin bilanosu: 300 Trk ldrlm , 600' de yaral. Budalaca fkelerisrasnda yanl lkla, vilyetin Rum asll memurlarndan olmalar dolaysylafes giyen kendi rkta larndan on be ini, ayrca Fransz Demiryol irketi'ningar efini, ngiliz uyruklu birisini daha ldrm lerdir. Rhtmlar zerinde,k lalar nnde, e lerinden veya o ullarndan bir haber almak iin toplanm olan Mslman kadnlar hakarete u ram , ar aflar yrtlm tr. Sokaklari lenen cinayetlerin ve alaklarn izleri ve artklaryla doludur. Bazen desava tanrs Mars, grevini hrszlk tanrs Mercure'e brakyor ve bazYunanl tccarlar, komitac eteleri, kendilerine bor vermi olanalacakllarnn evlerine kadar gtrmeyi stleniyorlard.''Ayn subay yle devam ediyor: '' zmir olaylar, Hadise adndaki Trk gazetesinegre Yunanistan'n bir di er lkenin mandasn zerine almak yle dursun,kendilerinin bizzat vesayet altna alnmas gerekti ini ortaya koymu tur.''Durum, bundan daha gzel bir biimde anlatlamaz.Acaba Yunanllar, krk sekiz saat getikten sonra lgnlk ve ta knlklarndurdurup bunlar zafer sarho lu uyla yapm olduklarn kabul edecekler miydi?Hayr, Menemen ve Aydn olaylar, onlarn iddete ve kendilerine hkimolamayacaklarn gstermi tir. E er zmir'e geici bir sknet gelebilmi se, buMttefiklerin seslerini ykseltmelerinden olmu tur. ayet byle hareket etmeyedevam ederlerse sratle cezalandrlacaklar kendilerine sylenmi tir.Uzaklarda, lkenin daha ilerinde halka fena muameleler, Mslmanlarn galeyanagelerek kendilerini savunmak iin, ba na milliyeti eflerin geti i etelerinkurulmasna kadar srp gitmi , ondan sonra artk gze gz, di e di formluygulanmaya ba lam ve her ktlk cezasn bulmu tur.

Gze gz, di e di

imdi gerek sava ba lam tr. zmir vilyeti harap olmu bir sava alannadnm tr. o u kez basit kyllerden olu an etelere yenik d en Yunanllar,ellerine geen masum kimselerden intikam alma yoluna gitmi ler, bu arada Yunanistatistikilerinin kendilerine bildirmi olduklar rakamlarn gere euymadklarn da renmi lerdir. Vilyet nfusunun te iki o unlu unun,savunmaya kararl Mslmanlar oldu unu grm ler ve bunun acsn her gnekmi lerdir.Aydn iki kez el de i tirmi , Yunanllar tarafndan yaklm ve ehir bir harabehaline gelmi tir. Hem Trk, hem Hristiyan halk ldrlm , evler ya maedilmi tir.Ksa zamanda, kar klklar btn Anadolu'ya yayld. Galeyana gelen Mslmankamuoyu milliyetilerle birle ti, Trk ordusunun subaylar tarafndan sratlesava a al trlan sivil eteler, ok az bir zaman sonra gerek bir mill kuvvetolarak ortaya ktlar. Bunlar sadece gerek d manlarna saldracaklardr.Sava blgesinde dola acak olan Franszlar, bunlardan sevgi ve sayg ve ok iyibir muamele greceklerdir. Milliyeti subaylar tarafndan ok iyi kar lanarakmisafir edileceklerdir. Onlara kendi davalarn anlatacaklar, ngiliz veYunanllarn kendilerine yaptklar sulama ve iftiralarn haksz ve yersizoldu unu anlatmaya al acaklardr.

Bu tahribattaki mantk ne idi?


23/61

Bylece Avrupa, daha do rusu ngiltere, alt ay ara ile iki byk yanl yapt:1) Trk ordusunu silhlaryla ayakta brakan ok hafif bir mtareke,2) Kendisine kar lk verecek ve sava acak gteki rakibiyle at maya girenYunan tahrik.Birbirini izleyen bu iki hareketin dayand bir mantk vard: Trkiye'yimahvetmek! Bu mant ise ancak rastlant veya beceriksizlikle izah etmek

mmkndr.Menemen olaylar ve tanklar

te, Aydn ve Menemen olaylar hakknda do rulu u tart lamayacak belge -bunlar asker makamlarmzca ele geirilmi tir- durumu aka belirtmektedir:Bunlardan birincisi bir tank ve bir kurbann, Menemenli tccar erkez SeferEfendi'nin anlattklardr.fadesini yle zetleyebiliriz:15 Haziran 1919 Pazar gn, leden sonra, kasabann pazarnda bir kalabal nbirikmekte oldu unu grr. Dkknndan karak bunun sebebini renmek ister. Buarada kasabann ileri gelen Rumlarnn olu turdu u bir grup grr. Bunlar yerliRumlardan kurulu bir bando izlemektedir. Arkada, nlerinde atna binmi komutanyla bir Yunan taburu gelmekte, yanlarnda da Rumlar ''Zito Venizelos''diye ba r maktadrlar. Bu alay, pazar tehditler savurarak geip Bergamado rultusunda gzden kaybolur.Ertesi gn, 16 Haziran ak am saat 10'a do ru, Bergama'y i gal etmeye giden veMslman eteler tarafndan geri pskrtlen Yunan birli i yarallaryla beraberMenemen'e geri dner. Kasabann eski kalesinde a r makineli tfekleri mevziyesokarlar ve savunma hazrl yaparlar. Ertesi gnn sabahnda da civarkylerdeki hayvan srleriyle zahireyi ya malamaya giderler. Tabi Menemen debundan etkilenir.Trk pazar saldrya u rar. Sokak ortasnda her geen Mslman ldrlr.Kaleye yerle tirilmi makineli tfekler de ehri taramaktadr. HkmetKona 'nda, kaymakam ve jandarmalar katledilir. Nihayet zmir'den ngiltere veFransa'nn temsilcileri gelirler. Sefer Efendi de, Rumlarn birka defakendisine engel olmalarna ra men yanlarna kmay ba arr, ikyetlerinisyler ve ldrlen kom ularn sayar. gn sren bu ya ma sonunda kasabada 300 ki i ldrlm , tarlalarda ekinkaldrmaya giden 700 gndeliki i i geri dnmemi tir. Menemen tccarlarnnaltnlar alnm , birok Mslman ma azas ve evi bo altlm tr.6'nc Demiryol stihkm Bl 'nn, Menemen istasyonunda grevli Fransz avu uPichot, olanlar 25 Haziran'da yzba sna yazd mektupta yle anlatmaktadr:''Burada geen ok zc olaylar ve hibir yardmcm olmamas sebebiyle, beniburadan aldrmanz ve Yunanllarn bulunmad bir yere tayin etmenizi ricaederim. Burada hayat ekilmez bir hl ald. Btn gn garda, oraya burayako arak, silhl veya silhsz, piyade veya atl olarak gelen Yunanllaruzakla trmak iin u ra maktaym. o u zaman bunlar Fransz otoritesine de kar gelmektedirler. Bundan ba ka burada grdklerim ve i ittiklerimden byk birnefret duymaktaym. Dn Bergama'dan dnen Yunan askerleri, gar meydannda birak hava pazar kurmu lar, elbise, gm takmlar, mcevherler, ayakkablargibi, ya ma edilmi e ya satyorlard. Bunlar ngiliz hkmetinin kendilerine,rastladklar Trkleri ldrmelerini emretti ini, bylece btn Franszaskerlerini giydirip ku atp tehiz edeceklerini, sava kazandklarn, ayetistedikleri takdirde Fransa ile de sava a ba lamaya hazr olduklarn iftiharlasylyorlard.''

Aydn

avu Pichot'nun hiddet ve nefretini birok Fransz subay payla maktayd.Aydn'da olup bitenlere gelince, bunlar Rahibe Marie'nin raporundan daha iyianlatacak bir belge bulunamaz. ok iyiliksever ve herkesin yardmna ko an birinsan olan Marie, bu olaylar yakndan ve iyi bir biimde izleyecek bir yerdebulunuyordu. te, rapordan ald mz baz blmler:


24/61

"24 Haziran Sal - Bugn Trkler Yunanllara, 3 Temmuz'a kadar Aydn'dan kpgitmelerini bildiren bir ltimatom verdiler. leden sonra ehrin gneyine do rugitmi bulunan bir Yunan birli i sivil kuvvetlerin saldrsna u rad. Silhsesleri iki saat srd, ak am saat 8'de Yunan birlikleri Emine Ky'n ate everdikten sonra ehre dndler. Askerler tfeklerinin ucundaki snglereya madan ellerine geirdiklerini takm lard, rkta lar da onlar, sanki

dnyay fethetmekten geliyorlarm gibi, alk lyorlard."28 Haziran Cumartesi - Ba ka bir Yunan birli i ayn blgede harekt yapmak iingitti. leye do ru saat 11'de silh sesleri yeniden ba lad ve btn gn devametti. Yunanllar Yahudi mahallesindeki evlerin damlarna yerle tirdiklerimakineli tfeklerle Trk mahallelerine ate e ba ladlar. Evler yanmaya ba lad.Kamak isteyen Trkler yanmakta olan evlere tkld, bazlarn da sngnnucuyla drterek, evleri rahata ya malamak iin, oradan kovdular; o unu daldrdler. Ak am saat 6'da bunlardan birok Trk ailesi bize gelerek s nmakistediklerini sylediler. Yangn btn gece korkun bir biimde yaylarak devametti ve Hristiyan mahallelerine de sirayet etti. Trkler sokak ortasndaldrlyorlard."29 Haziran Pazar - Silh sesleri bir trl kesilmek bilmiyor. Her yandan ate edilmekte. Yunanllar ksa menzilli toplarn kullanmaya ba ladlar. Fakatbunlarn ate i Trk mevzilerine ula amyor. Buna kar lk Trk mevzilerindenetkili bir topu ate i ba lad, mermiler bizim binann zerinden a makta.Ak amn saat 7'sinde Yunan askerleri tamamyla yanm olan Yahudi mahallesindenbize, be alt yz kadar mlteci getirdiler. Bunlarn ba ndaki Yunan subayna,bu i e a t mz syleyince, 'Ne yapalm hem ire, bunlar, ellerine kimgeerse ldren efzun askerlerinin elinden kurtardk...' diye kar lk verdi."...Yunan ordusu geri ekilmekte, ekilirken de sivilleri ldrmekte ve evleriate e vermekte. Ba larndaki Yunan albay ehrin bo altlmas halinde kendirkta larna yardm ve onlar himaye edece ine sz vermi . Bu nedenle, Yunanbirliklerinin geri ekilmekte oldu unu haber alan Rumlarn byk bir ksm, geceyars, ordu birliklerine katlmak zere, ehrin civarndaki Tralls Tepesi'neko tular, fakat oradaki birlik, birka Rum'u kabul ederek gerisini sng iletepeden a a kovalad. Yorgunluktan bitkin ve fkeli bu insan grubu bize geldi,zira kendi birlikleri onlara kendi aziz Yunan bayra n amam t." ehri terk ederken, Yunanllar bize top ve makineli tfek ate i amaktan gerikalmyorlard. Yreklerinde kin dolu, gayrimuntazam Trk milis kuvvetleri ehregirdiler. Her yerde vatanda larnn cesetleriyle ve yanan mahallelerinharabeleriyle kar la tlar..."...Trkler de baz ho grlmeyecek hareketler yaptlarsa da, daha nceYunanllarn, haksz olarak i gal ettikleri lkelerinde yaptklarn grdktensonra buna ba vurmu lardr. Esasen Yunanllar, -Trkler kendilerinebildirmi lerdi- Aydn'a gelirlerse, Trklerin bir tek Rum kalmayncaya kadarhepsini ldreceklerini biliyorlard. Sonra, uygar geinen insanlar unu ok iyibilmelidirler ki, Yunanllar d manlar kadar barbarcasna ve mantkszcahareket etmi lerdir, ama Aydn'da ldrlen binlerce susuz insannsorumlulu unun en byk ksm kendilerine aittir. kardklar sayszyangnlardan dolay nce onlar sulu durumdadrlar."

Bar bir eser

Durumu zetlersek, Trklerin byk bir fkeyle Hristiyanlara yaptklarn,Yunanllar, Avrupa'nn iki byk ve meden devletinin kendilerine vermi oldu umandaya (veklet) s narak, daha fazlasyla yapm lardr. Bu itibarlakendilerini ba lamak ve bar a gitmek imkn ortadan kalkm tr.Ba lanamayacak di er bir hata da, ba armaktan ciz olduklar bir grevinYunanllara verilmesidir.

Rakamlar konu uyor

Bu hatann sonular ok byk olmu tur.Yunanllarn, zmir zerinde rk bakmndan iddia ettikleri haklarn do ruoldu una dair propagandalar, gereklere arparak sonusuz kalm tr.


25/61

Eski Yunan, Trklerden nce, zmir'deki yerli ve Mslman halkn arasnda birYunan kolonisi kurmu tu. O sralarda, zmir vilyeti Mslman bir beyli in birblmn te kil etmekteydi. Bu beylik daha sonra, kendi iste iyle Osmanlmparatorlu u'na katlm tr. stanbul Trkler tarafndan alnnca, zmir deonlara katld. zmir ve Aydn vilyetlerinin nfusunun o u Mslman, blge deTrktr. 1919'da do udaki ordunun istatistik servisinin hazrlad rakamlara

bir gz atalm:Aydn vilyetinde: 1.814.000 Mslman Trk, 300.590 Rum.zmir vilyetinde: 594 Trk okulunda 45.000 Trk renci, 110 Rum okulunda 9.080Rum renci, 130 cami, 65 kilise (Rum ve Ermeni).Aydn vilyetinde: 508 byk cami, 271 kk cami, 48 medrese, 169 kilise (Rumve Ermeni).

Rumlarn yabanc d manl

Mslman o unlu un nemi bu kadar byktr, bu nedenle bunlarn kendilerineyaplan kt muamelelere kar byk bir tepki gsterip harekete geeceklerimuhakkakt. Bu vilyete ayak basmak, byk Yunanistan' yeniden kurmak iin yleusta bir tbiye, taktik ve esneklik gerekmekteydi ki, de il Yunanllar, dnyannen zeki milletleri bile bunlardan yoksundu. Yunanllarda ihtiras vard,karlarna ok ba lydlar, intikam ve gururlar sz konusu olunca her trll ve mant kaybediyorlard.Yabanc d manl da onlarn nde gelen vasflarndan biridir. Yunanllarzmir'e hkim olduktan sonra Fransz ve ngilizlerin ba lar o u kez derdegirmi tir. Ksa zamanda ehir, mamur grn n, huzur ve sknunu yitirmi tir.Byk sava ta bile bu olmam t.Avrupallarn birok te ebbs ve i leri deta durmu , her problem zlmezolmu tu. Tpk ayn sebeplerle Selnik'te oldu u gibi. Delice bir gururakaplm olan yeni gelenler, hibir nasihate kulak asmyorlar, i birli ineyana myorlard. Her eye hkim olmak, her eyi kendileri yapmak istiyorlard.Bu rejim ve bo luk birka ay devam etti.Bununla birlikte, bu kadar cinayet ve faciadan sonra belli ba l sululara bazcezalar verildi, di erleri de sk bir kontrol altna alnd. Fransz- ngilizkarma komisyonlar duruma mdahale ile her taraf dola arak baz soru turmalaraba ladlar. Ortal a biraz sknet geldi ve silhl at ma artk, olduka kesinbir ekilde izilmi bir cephede cereyan etmeye ba lad.

Yangn byyor, enkaz kim kaldracak?

Sava ba lam t. Ama saldrnn sonular yava yava meydana kacakt.Ba langta bu bir partizanlar at masyd; sonralar bunlar daha skla t,geni ledi, daha acmasz, daha kanl olmaya ba lad. Yangn gittikeyaylyordu. Bu nedenle daha ok insan, malzeme gerektiriyor ve ngiltere'ninte vik etti i Yunanistan, kendi gcn ve kaynaklarn a an bir hareketegiri mi oluyordu. ngiltere Yunanistan' bo una k krtyor, ba ka devletlerdenayryor, bunu yaparken de sertli i elden brakmyor, mal yardm pazarlkkonusu yapmyor, demir gibi bir el bu kskac her gn biraz daha skyordu.Grevleri veya i leri dolaysyla Do u'daki bu at ma blgesinde bulunan askerve sivil Franszlar, olaylar gittike artan bir hayretle izliyorlard.Bunlar Fransay, sava tan nceki durumundan uzakla m , bir kenara itilmi ,mttefikleri tarafndan saldrya ve iftiraya u ram gryorlar ve alarm annalyorlard. Fakat Paris buna cevap vermiyordu.Bununla beraber, btn bunlara kar koymamz pekl mmknd. Elimizde o kadarok silh, ele geirdi imiz ve kimsenin bizi kolay kolay skp atamayaca ylemevzilerimiz vard ki. Smrgeci ngiltere, olaylar byk bir titizlikleizlemekteydi. Kararn vermi ti; tehlikelerini bile bile byk bir oyunoynuyordu. Bizimle i birli i yapmas, kazanlarn blnmesi demekti. O, her eyin kendisinin olmasn istiyordu. Onun iin, ok sert, metodik hareketediyor, en ufak anstan yararlanmaya bakyordu.1919 Mays'ndan Ekim ayna kadar durumda bir de i iklik olmad; byk aptaolaylar grlmedi. Yunanllar cephelerinde zorlukla tutunuyorlard. Hlbuki


26/61

kar larndaki d man, dzensiz milis kuvvetleriyle tecrbesiz askerlerdi. AslTrk ordusu, Ba dat hatt zerinde ngilizlerle sava makta, ayn zamanda Erzurumcephesini kontrol altnda tutmaktayd. Bir taktik hatas olarak Trkler, enzayf d manla i i bitirmeyi bir yana brakp en byk tehlikeyi savu turmayaal yorlard. Bu, mill hareketin ilk stratejik yanl oldu.

KNC BLM

Milliyeti Hareket

I

MLLYETLN DOUU

Ba lang

stanbul'da Trk evrelerinde byk hayranlk ve deta vecit iinde, ngiliz-Yunan lokallerinde ise snrsz bir nefretle sz edilen bu mill hareket acabagerekte neydi? Birtakm insanlar bundan kinle, di erleri ise a klabahsediyorlard.Uyandrd duygularn iddeti, bunun derin bir kk ve canll oldu unuispatlyordu. Zaten, her zaman sinirli ve huzursuz olan ehrin her yerinde buhissedilmiyor muydu?Yunanllarn ve ngilizlerin yaptklar gibi, stanbul'da milliyetili in desadk yanllar ve dernekleriyle bunlara para yardm yapanlar vard. Bu akmayn zamanda Mslmanl n esaslarndan da yararlanyordu. Bunu anlamak iin budavaya ba koyanlar (fedaleri) dinlemek yeterdi. Bunlar, lkelerine Fransa'danyeni gelmi Franszlarla ili ki kurmak ve onlara, vahim durumlarn vemitlerini bildirmek iin can atyorlard. Hlbuki teden beri stanbul'daya ayan, duyarlklar kaybolmu , daima pheci yabanclar, Trk idealizmini pekfazla ciddye almyorlard.Yeni gelenin etraf ustaca sarlyordu. lk nce, bir arac veya dost kendisine,herkesin ulu orta, asln bilmeden szn etti i hareketin gerekte ne oldu unu renmek isteyip istemedi ini soruyordu. O bu srr renmeden stanbul'dangitmek ister miydi?Ertesi gn veya daha ertesi gn, herkesin uykuya dalmak zere oldu u bir saatte,kendisine gizlice bir mesaj ula trlyordu. Ona, adn ve kimli ini bildirmeyenbirisinin bir han odasnda kendisini beklemekte oldu u syleniyordu. Yabanc,bir an tereddt ettikten sonra merakna yenilerek gitmeyi kabul etti inibildiriyor, acele giyindikten sonra ko arak gidiyor, fakat civarda pusu kurmu nbeti ngiliz albay ile veya bu hizmetinden dolay birka kuru dl alacakolan Rumla kar la yordu. Bu arada bir kenara gizlenmi olan haberci durumuizlemekteydi. Bunun yzndeki ktlk ifadesi, en saf ki ilerin bile anlayaca kadar belirgindi.Fedaler, tepeden trna a kadar komitacydlar. Bunlarn, lkenin iksmlarndan geldikleri solgun yzlerinden, esmerle mi ellerinden bellioluyordu. Bizim feda de, ngiliz hatlarn geebilmek iin trl kl a girmi ,zerindeki k elbiseye daha al amam t. Gzlerinde, uykusuzl

Berthe Georges - Kurtulus Savasi

Documents

Transcript of Berthe Georges - Kurtulus Savasi