Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

13
1 Voorwoord 1. Het beroep De beroepsrollen De beroepseisen De opleiding: technisch, creatief en communicatief Ioannis Manousioudakis: “Je moet de taal van zowel technici als medici kunnen spreken” Michel Doeleman: “De gezondheidszorgtechnoloog maakt de vertaalslag naar de gebruiker” 2. De arbeidsmarkt Specialistische know-how Stijgende zorgvraag Werkterrein Hbo-niveau Titel Anne-Marieke Wieman: “Technologische verbeteringen voor gecombineerd infuussysteem” Ruth Williams: “Een persoonlijke alarmeringsmodule op een scootmobiel” 3. De functies Applicatiespecialist Medisch Technoloog Medisch Technicus 4. Nieuws over technologie in de zorg Informatie Hogeschool Rotterdam Informatie Engineering 3 4 5 5 6 6 7 9 10 10 11 12 12 12 13 15 15 18 20 22 24 24

description

Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

Transcript of Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

Page 1: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

1

Voorwoord

1. Het beroep De beroepsrollen

De beroepseisen

De opleiding: technisch, creatief en communicatief

Ioannis Manousioudakis: “Je moet de taal van zowel technici als medici kunnen spreken” Michel Doeleman: “De gezondheidszorgtechnoloog maakt de vertaalslag naar de gebruiker”

2. De arbeidsmarkt Specialistische know-how

Stijgende zorgvraag

Werkterrein

Hbo-niveau

Titel

Anne-Marieke Wieman: “Technologische verbeteringen voor gecombineerd infuussysteem” Ruth Williams: “Een persoonlijke alarmeringsmodule op een scootmobiel”

3. De functies Applicatiespecialist

Medisch Technoloog

Medisch Technicus

4. Nieuws over technologie in de zorg

Informatie Hogeschool Rotterdam

Informatie Engineering

3

4

5

5

6

6

7

9

10

10

11

12

12

12

13

15

15

18

20

22

24

24

Page 2: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

3

Voorwoord

Vier jaar geleden startte de Hogeschool Rotterdam met de opleiding

Gezondheidszorg Technologie. Dit gebeurde in een tijd dat de vraag naar

gezondheidszorgtechnologen in zorg en medische industrie zich langza-

merhand scherper begon af te tekenen.

Inmiddels is duidelijk dat techniek en zorg onlosmakelijk met elkaar ver-

bonden zijn. Ontwikkelingen in de ICT bieden vele mogelijkheden. Daar-

naast vraagt de overheid aan zorginstellingen om met minder middelen

meer patiënten te helpen.

Dit boekje wil een hulpmiddel zijn om duidelijk te krijgen wat gezondheids-

zorgtechnologen moeten weten en kunnen om daadwerkelijk de verbin-

ding te zijn tussen de zorg en de techniek in die zorg. Ook biedt het zicht

op de eisen die het werkveld aan deze mensen stelt.

Hogeschool Rotterdam kiest ervoor de gezondheidszorgtechnoloog van

morgen nu reeds breed op te leiden. De eerste lichting enthousiaste stu-

denten staat inmiddels klaar om een eerste stap te zetten op de arbeids-

markt van Gezondheidszorg Technologie.

Ed van Sprundel

Directeur Opleidingen Engineering

Hogeschool Rotterdam

Mei 2007

2

Page 3: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

5

Door de ontwikkelingen in de ICT en door de toenemende

vraag aan de zorg om met minder middelen meer patiënten

te helpen, maakt de gezondheidszorgtechnologie een snelle

ontwikkeling door. Denk maar aan de nieuwe web-based op-

lossingen in de thuiszorg, telemedicine, elektronisch patiën-

tendossier, domotica (woonhuisautomatisering) en andere

medische hulpmiddelen.

Gezondheidszorgtechnologen werken in ziekenhuizen, instel-

lingen voor ouderenzorg, revalidatiecentra en thuiszorginstel-

lingen. Ook zijn er banen in het bedrijfsleven, in de medische

industrie en bij leveranciers van o.a. ICT-diensten in de zorg.

Andere benamingen voor het beroep: GZT’er, zorgingenieur,

medisch technoloog, ziekenhuistechnoloog, ziekenhuisinstru-

mentatietechnicus, klinisch-fysisch medewerker, applicatiebe-

heerder, productspecialist.

BeroepsrollenGezondheidszorgtechnologen oefenen verschillende rollen uit.

Soms gebeurt dat naast elkaar binnen één functie, soms ligt

het accent op een van de rollen:

¬ participant in het zorgaanbod: omdat de GZT’er ervoor

zorgt dat bijvoorbeeld diagnostisch medisch onderzoek of

de behandeling zelf effi ciënt, doelgericht en veilig verloopt;

¬ instructeur: omdat de GZT’er medische professionals of

patiënten zelf instructies geeft over het gebruik van de

medische apparatuur;

¬ projectleider: omdat de GZT’er projecten kan leiden die

met de aanschaf of innovatie van medische apparatuur te

maken hebben;

¬ adviseur: omdat de GZT’er adviezen kan geven aan zorg-

aanbieders over nieuwe of alternatieve producten;

¬ productspecialist: omdat de GZT’er een inhoudsdeskundige

is die de vraag van de gebruiker het beste kan verwoorden

naar leveranciers of ontwerpers van producten/ diensten;

¬ beheerder: omdat de GZT’er in staat is de technische infra-

structuur van een zorginstelling te beheren;

¬ inrichter: omdat de GZT’er in de technische infrastructuur

van bijvoorbeeld een verpleeginstelling nieuwe technieken

kan introduceren en implementeren.

BeroepseisenGezondheidszorgtechnologen zijn deskundig op het gebied

van medische technologie. Ze hebben kennis van de gezond-

heidszorg: van patiëntgroepen, van diagnose- en behandelme-

1.Het beroep

GEZONDHEIDSZORGTECHNOLOGIE LIGT ALS VAKGEBIED OP HET SNIJVLAK VAN

GEZONDHEIDSZORG EN TECHNIEK. GEZONDHEIDSZORGTECHNOLOGEN BEHEREN EN

INNOVEREN MEDISCHE APPARATUUR. ZE ZIJN DE INTERMEDIAIRS, DE BRUGGENBOU-

WERS, TUSSEN ZORGVERLENERS EN TECHNICI: ZE SPREKEN DE TAAL VAN ARTSEN

EN VERPLEEGKUNDIGEN, EN ZE BESCHIKKEN OVER EEN BREDE KENNIS VAN DE TECH-

NIEK. HIERDOOR VORMEN ZIJ EEN BELANGRIJKE VERBINDING TUSSEN DE BELANGEN

VAN DE PATIËNT, HET MEDISCH PERSONEEL, DE INSTELLING, DE FABRIKANT EN DE

OVERHEID ALS WETGEVER.

4

Page 4: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

6 7

thodes, van zorgprocessen en van de organisatie van de zorg.

Ze richten zich op de toepassingen van techniek in de

dagelijkse praktijk van de zorg, en leggen daardoor de link

tussen techniek en gezondheidszorg. Gezondheidszorgtech-

nologen kunnen dan ook medische apparaten beoordelen op

werkwijze (toepassing), gebruiksgemak, storingen, veilig-

heid en implementatieproblematiek. Dankzij deze technische

kennis zijn ze in staat de grote hoeveelheid techniek die in

de (gezondheids)zorg wordt gebruikt, te ondersteunen en

begeleiden.

Door hun rol als intermediair, instructeur en bijvoorbeeld ad-

viseur is het noodzakelijk dat ze over goede communicatieve

vaardigheden beschikken. Daardoor zijn ze in staat gebruikers

van nieuwe apparatuur in zorginstellingen te leren hoe deze

apparatuur te gebruiken.

Gezondheidszorgtechnologen spreken de taal van de tech-

nicus en van de zorgverlener. Dat betekent dat ze op hbo-ni-

veau kunnen communiceren met de industrie die het appa-

raat levert, met zorgleveranciers (in de breedste zin van het

woord) en met zorggebruikers die het apparaat nodig hebben.

Technisch, creatief en communicatiefGezondheidszorg Technologie (GZT) is een praktische HBO-

opleiding die zich op de techniek richt, op de mensen achter

de techniek, en de gezondheidszorg. Het is een gezonde mix

van techniek, informatica en gezondheidszorg waar ook een

flink portie creativiteit en communicatieve vaardigheden bij

komen kijken.

Je leert oplossingen bedenken voor technische problemen

die het werken in de zorg belemmeren. Een goed computersy-

steem voor huisartsen bijvoorbeeld. Of apparaten waardoor

de tandarts makkelijker bij je achterste kiezen komt en jij als

patiënt er minder last van hebt. Je leert wat erbij komt kijken

als een nieuwe OK-ruimte voor een ziekenhuis moet inrichten.

Dit zijn maar enkele voorbeelden waarmee jij je straks gaat

bezighouden.

Brein en handen“Spannend om een studie te doen die nog niet zo lang be-

staat. Gezondheidszorg Technologie. Een pionierstudie die

helemaal nieuw voor me was. Van gezondheidszorgtechnolo-

gen had ik ook nog nooit gehoord. Dat kan natuurlijk kloppen,

want het beroep is nog sterk in ontwikkeling.”

Het aardige van GZT is volgens Ioannis dat je er niet alleen je

brein moet gebruiken maar ook je handen. “Natuurlijk krijgen

we theorie, behoorlijk pittig zelfs, maar in het Technopark van

de opleiding leer ik bijvoorbeeld ook lassen. Bovendien gaat

het steeds om de praktische toepassing van de techniek in

de zorg. Je weet waar de theorie voor dient. Die combinatie

maakt het juist zo’n aardige studie.”

Strak in het pak“Ik wil natuurlijk na mijn afstuderen een goeie baan hebben

en goed verdienen”, bekent Ioannis. “Met geld kan je in de

samenleving veel bereiken. Vandaar. Het is mijn ideaal om

strak in het pak naar een ziekenhuis in, zeg, Tokio te vliegen

en daar namens een leverancier van medische apparaten een

presentatie geven.”

Als gids bij de Koninklijke Porceleyne Fles in Delft weet hij

hoe leuk maar ook hoe lastig het soms is om presentaties te

geven. Van de rondleiding bij Philips Medical Systems was

Ioannis dan ook erg onder de indruk. Hij realiseerde zich

hoezeer gezondheidszorgtechnologen de taal moeten spre-

ken van technici, artsen, verpleegkundigen en bijvoorbeeld

laboranten.

“Jij staat daar namens het bedrijf. Nee, sterker nog, je bént

voor je toehoorders het bedrijf. Het is een hele kunst om

verstand te hebben van de techniek achter de apparaten, én

van de vragen waar klanten en gebruikers mee zitten. Daar

moet ik nog ver voor klimmen, maar ik hoop dit ideaal wel te

bereiken.”

Na de middelbare school in Athene verhuisde hij naar de stad waar zijn moeder vandaan komt: Delft. Om

er te gaan studeren. Daar ontdekte Ioannis Manousi-oudakis (“Zeg maar Io”) dat hij in de techniek wilde

werken maar niet louter en alleen binnen een technische werkomgeving. Hij koos daarom voor Gezondheidszorg

Technologie.

“Je moet de taal van zowel

technici als medici kunnen

spreken”

student Ioannis Manousioudakis

Michel Doeleman heeft op het Stanislas College in Delft de havo gedaan. Aanvankelijk viel de keuze voor een vervolgstudie op Informatica, maar hij vond het dagelijkse werk van een informaticus te ver af staan

van de gebruiker. Bij Gezondheidszorg Technologie is de combinatie mens en techniek duidelijker zichtbaar.

“De gezond-heidszorg-technoloog

maakt de ver-taalslag naar de gebruiker”

student Michel Doeleman

Page 5: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

8

ICTGelukkig liggen beide studies in het verlengde van elkaar en

was de overstap binnen de Hogeschool Rotterdam snel ge-

maakt. Zoiets kost wel extra tijd. Daar tegenover staat echter

dat je als ex-informaticastudent veel know-how meebrengt op

het gebied van ICT. Daar heb je als gezondheidszorgtechno-

loog veel profijt van, klinkt het opgewekt.

Het zijn vooral de projecten die Gezondheidszorg Technologie

tot een praktische studie maken, vooral omdat er doorgaans

altijd echte opdrachtgevers bij betrokken zijn. In groepen

van ongeveer acht studenten werken studenten zelfstandig

aan een opdracht. Eén docent begeleidt de groep als tutor

maar voor inhoudelijke informatie moeten de studenten zelf

op zoek naar experts. Dat kunnen andere docenten zijn, maar

ook leveranciers of deskundigen bij de opdrachtgever.

ProjectenDe hoorcolleges staan in het teken van het project waar je

mee bezig bent. Zeker in het begin begrijp je nog niet veel

van alle specificaties over een medisch apparaat die de

leveranciers toesturen. Allerlei natuurkundige en technische

principes liggen eraan ten grondslag. “Het voordeel is dat

je die theorieën snel snapt”, zegt Michel, “juist omdat je er

intensief mee bezig bent.”

Ook krijg je college over hoe de gezondheidszorg in elkaar

steekt. Bijvoorbeeld over wie wat in de thuiszorg betaalt.

Of over specifieke medische zorg. Michel: “Toen we aan het

eerstejaarproject infuuspompjes werkten, moesten we ons

2. De arbeids-markt

ER IS GEEN TOEKOMST ZONDER TECHNIEK. ZEKER IN DE GEZONDHEIDSZORG. DE

ZORGVRAAG NEEMT DE KOMENDE JAREN STERK TOE ALS GEVOLG VAN VERGRIJ-

ZING, MEER CHRONISCH ZIEKEN EN TOENEMENDE WELVAART. MEER WERK, ANDER

WERK. DE PATIËNT EIST KWALITEIT. WIL STEEDS VAKER THUIS VERZORGD WORDEN.

DIT VRAAGT OM ZORGTECHNOLOGISCHE OPLOSSINGEN. EN DUS OM PROFESSIONALS

MET KENNIS EN VAARDIGHEDEN OP HET GEBIED VAN TECHNOLOGIE EN ZORG.

verdiepen in de palliatieve zorg. Dat is de zorg voor patiënten

die binnen afzienbare tijd dood zullen gaan. Die patiënten

hebben veel pijn. En dus krijg je college over pijnbestrijding.”

InfuusOmdat ook chronisch zieken dikwijls pijnbestrijdingsmiddelen

krijgen toegediend via een infuus, kwam er ook een gastspre-

ker uit de thuiszorg. “Chronisch zieke patiënten hebben een

ander type zorg nodig dan patiënten die op sterven liggen”,

legt Michel uit. “Daarom worden er andere eisen gesteld aan

het infuus.”

Er zijn veel typen infuuspompjes op de markt, zo merkte de

projectgroep van Michel. Bij het ene type wordt de medicatie

snel in het bloed opgenomen en bij het ander is de doorloop-

snelheid weer een stuk langzamer. “Naar al die verschillende

varianten hebben we uitgebreid onderzoek gedaan. Dat is

typerend voor de gezondheidszorgtechnoloog. Die is in staat

zich in de technische kant te verdiepen en de vertaalslag te

maken naar de gebruiker.”

9

Page 6: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

10 11

In ziekenhuizen, in de thuiszorg of bijvoorbeeld in de oude-

renzorg: overal wordt gebruik gemaakt van ICT-toepassingen.

Denk maar aan geavanceerde instrumenten om diagnoses te

stellen. Of aan de digitale patiëntendossiers die voor huisarts,

fysiotherapeut, apotheek en ook de patiënt zelf toegankelijk

moeten zijn. Of neem de zelfzorgapparaten die ziekenhuispa-

tiënten in staat moeten stellen eerder naar huis te gaan.

Specialistische know-howDergelijke toepassingen moeten worden aangeschaft. Of ze

moeten worden gebouwd. Er zijn trainingen nodig om de

gebruikers ermee te leren omgaan. Er is onderhoud nodig.

Er moet misschien iets worden veranderd, misschien een

klein onderdeeltje, maar hoe.

Specialisten en verpleegkundigen hebben te weinig know-

how in huis om met leveranciers of onderhoudstechnici te

overleggen. Ze spreken elkaars taal niet, ze weten te weinig

af van elkaars werkzaamheden. Hoe groter het gat tussen

zorg en techniek, des te groter wordt de vraag naar technisch

geschoolde medewerkers in de gezondheidszorg. Zorgingeni-

eurs zijn bij uitstek geschikt om te werken op het snijvlak van

zorg en techniek.

Stijgende zorgvraagHoe de arbeidsmarkt zich zal gaan ontwikkelen is moeilijk te

voorspellen. Maar vast staat dat het zorggebruik de komende

jaren met zo’n 30 procent zal toenemen. Dat kan alleen

worden opgevangen door effectiever en produktiever te gaan

WerkterreinAls gezondheidszorgtechnoloog kun je aan de slag bij com-

merciële bedrijven, zorgverzekeraars en instellingen in de

gezondheidszorg. Je kunt als gezondheidszorgtechnoloog

een baan zoeken als:

¬ medisch technoloog in een ziekenhuis of bijvoorbeeld een

verzorgingshuis;

¬ als klinisch-fysisch medewerker;

¬ als applicatiebeheerder in een zorginstelling of in de

medische industrie;

¬ als productspecialist in de medische industrie;

¬ als deskundige bij een maatschappelijke instelling of in het

bedrijfsleven (bijvoorbeeld op het gebied van domotica,

E-health of thuiszorgtechnologie);

¬ als medewerker bij de inspectie voor de volksgezondheid;

¬ als zelfstandig ondernemer.

Hbo-niveauJe functie is op hbo-niveau. Dat betekent dat je meestal

werkt in multidisciplinaire teams, waarin de betrokkenen zich

vanuit hun eigen invalshoek bezighouden met een bepaald

werkterrein. De zorg voor de techniek is toevertrouwd aan

de gezondheidszorgtechnoloog maar wel zul je je werkzaam-

heden sterk moeten afstemmen op de behoeften van andere

disciplines in de zorg.

Je bent gesprekspartner voor specialisten, verpleegkundigen

en andere hoogopgeleide professionals. En je bent gespreks-

DomoticaDomotica is een verzamelbegrip voor allerlei innova-

tieve technische toepassingen om woningen zo in te

richten dat ouderen en gehandicapten langer thuis

kunnen blijven wonen. Ook verpleeg- en verzorgings-

huizen worden toegerust met ondersteunende tech-

niek, waardoor de cliënten/patiënten zich meer en

veiliger kunnen bewegen. Ook de individuele woningen

(of groepswoningen) voor ouderen en gehandicapten

worden hiermee uitgerust. Experimenten met web-

cams en internetverbindingen voegen een nieuwe

dimensie toe aan de zorg: zorg op afstand. Bewoners

communiceren thuis rechtstreeks met zorgverleners

in een callcenter via een beeldverbinding. Cliënten

bepalen zelf wanneer zij contact opnemen, maar ze

kunnen ook met de zorgverleners de afspraak maken

dat zij op bepaalde tijden de camera inschakelen.

Zo krijgen zorgverleners ook een indruk van de situ-

atie waarin de cliënt zich thuis bevindt en kunnen ze

beoordelen of een extra huisbezoek noodzakelijk is.

De ruimere toepassing van domotica vergroot de

mogelijkheden voor individuele dienstverlening op het

gebied van veiligheid in huis, extra bewegingsruimte,

oproepbare zorg, communicatie en netwerkvorming.

Dankzij domotica wordt de zelfredzaamheid van de

patiënt/cliënt bevorderd en diens kwaliteit van leven

verbeterd. Domotica ondersteunt de zorg, geeft zorg-

verleners meer oren en ogen, en maken extra begelei-

ding en ondersteuning mogelijk.

Daarnaast speelt er een kostenaspect mee, aange-

zien domotica tot op zekere hoogte kan leiden tot

besparingen op de personeelskosten. Voor ontwerp,

aanschaf en implementatie van domotica doen

echter ook nieuwe disciplines hun intrede. Verpleeg-

en verzorgingshuizen dienen elektrotechnische,

installatietechnische en organisatorische expertise in

huis te hebben om enerzijds met de zorgverleners te

overleggen en anderzijds als sparring-partner op te

treden voor leverancier, installateur en een externe

domotica-adviseur.

werken. Hierbij speelt inzet van technologie een belangrijke

rol.

Er is uitgerekend dat de verdergaande technologisering leidt

tot een verdubbeling van de behoefte aan gezondheidszorg-

technologen. Er ligt zelfs een scenario dat de vraag in 2020

verzesvoudigd is, onder andere door strengere kwaliteits- en

veiligheidseisen. Wat verpleegkundigen nu misschien nog

voor hun rekening kunnen nemen, ligt straks op het bordje

van de gezondheidszorgtechnoloog.

Page 7: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

12 13

partner voor technici en informatici. In je werk zul je vaak

voor praktijkproblemen komen te staan die om nieuwe oplos-

singen vragen.

Er wordt dan ook een beroep gedaan op je innovatievermo-

gen. Projectmatig werken om deze oplossingen gerealiseerd

te krijgen, is je niet vreemd. Je kunt ook leiding geven aan

zo’n projectteam dat zich hiermee bezighoudt.

TitelEen afgeronde bacheloropleiding Gezondheidszorg Techno-

logie van de Hogeschool Rotterdam geeft recht op de titel

ingenieur. Voor je naam mag je de (wettelijk beschermde) titel

ing. voeren.

In plaats hiervan mag je ook de internationaal erkende titel

Bachelor of Applied Science (B AS) voeren achter je naam.

Deze titels worden officieel erkend, in Nederland en ver

daarbuiten. Belangrijk is ook, dat het bedrijfsleven de ing. een

hoge waardering geeft.

FoutenboomEerst heeft ze zich verdiept in de literatuur over multi-infusie.

Ook heeft ze in andere ziekenhuizen onderzocht welke fouten

ermee gemaakt kunnen worden en welke oplossingen zij heb-

ben bedacht. “Met deze achtergrondkennis heb ik voor het

LUMC een vragenlijst opgesteld om de situatie daar in kaart

te brengen. Ik wilde van de gebruikers zelf horen waar de

problemen lagen.”

Haar onderzoek leverde een hele foutenboom aan onregel-

matigheden op die voor de IC-verpleegkundigen zeer herken-

baar waren. Zo hebben infuuspompen geen alarm die hen

waarschuwt wanneer ze een druppeltje gemorst hebben.

“Terwijl dat essentieel is, want het morsen veroorzaakt onder-

druk en dat heeft weer gevolgen voor de infuussnelheid.

Ook het op hoogte verstellen van de pompen kan de snelheid

beïnvloeden.”

Er zijn allerlei oplossingen naar voren gekomen. Of ze al zijn

doorgevoerd, weet Anne-Mariek niet. “Het wijzigen van proto-

collen en procedures heeft altijd tijd nodig. Net als technolo-

gische verbeteringen. Daar kan ik niet op wachten, want mijn

stage zit erop.”

In ziekenhuizen blijkt het aanbrengen van meerdere infuuspompen op één lijn lang niet altijd vlekkeloos te gebeuren. Omdat multi-infusie vooral bij ernstig zieke patiënten op de intensive care wordt toegepast, moeten de infusen goed op elkaar aansluiten. De snelheid van

het ene infuus bijvoorbeeld mag niet veranderen als een ander infuus wordt vervangen.

Voor haar stageopdracht in het Leids Universitair Medisch Centrum heeft Anne-Marieke Wieman een

foutenanalyse gemaakt voor multi-infusie. “Ik had al een project over infuuspompen achter de rug, waardoor ik enigszins bekend was met de techniek van zo’n pomp. Maar constructies waarbij een paar pompen tegelijk op

één lijn een patiënt infunderen, kende ik nog niet.”

“Technologische verbeteringen voor gecombi-neerd infuus-

systeem”

Student Anne-Marieke Wieman

“Een persoon-lijke alarme-ringsmodule op een scoot-

mobiel”

De firma Beenhakker Revacore is gespecialiseerd in mobiliteitshulpmiddelen. Van rollators en elektrische

rolstoelen tot scootmobiels. Bij problemen kunnen gebruikers de hulp in roepen van de helpdesk. Reva-

core heeft nu ook een persoonlijke alarmeringsmodule ontwikkeld. In geval van nood kan de gebruiker door

middel van GPS onmiddellijk getraceerd worden. En bij elektrische problemen kan de helpdesk het elektrische

vervoermiddel zelfs op afstand resetten. Voordat de firma deze alarmeringsmodule op de markt brengt, wil ze weten wat de rol van de helpdesk precies zal zijn. En ook of deze alarmknop wel tegemoet komt aan de behoeften van de gebruiker. Met die twee vragen heeft Ruth Wilmans zich met een paar andere tweede-jaars studenten Gezondheidszorg Technologie bezigge-

houden.

Student Ruth Williams

Page 8: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

14 15

3. De functies

Applicatiespecialist

Het teamIn de industrie gaat het om de mensen àchter de producten.

Hun enthousiasme en hun verantwoordelijkheidsgevoel is van

onschatbare waarde. Philips Medical Systems stelt daarom

hoge eisen aan de medewerkers van het ‘call & dispatch cen-

ter’. Daar komen uit heel de Benelux telefoontjes binnen van

gebruikers: van medici, maar ook technici. De vragen en het

kennisniveau is heel divers.

De afdeling bestaat uit ongeveer vijftien medewerkers. Vooral

aan het begin van de dag kan het hectisch zijn omdat dan de

meeste meldingen binnenkomen. Snel handelen is geboden.

Soms betekent dat onderdelen met een taxi naar een bepaald

ziekenhuis sturen, of extra technici inzetten.

De “remote support engineer” is verantwoordelijk voor het

geven van technische ondersteuning in het gebruik van me-

dische apparatuur, zoals defibrillators. De technische vragen

variëren sterk. Zo kan het om een vraag over de configuratie

gaan, een technisch probleem of een klacht. De bedoeling is

om op afstand hulp te geven. Als dat niet lukt, wordt een col-

lega van de buitendienst ingeschakeld.

GebruikersonderzoekBij het gebruikersonderzoek stuitten de studenten al snel op

de vraag wie de gebruiker is. In zekere zin is ook de gemeente

er als financier van deze dure mobiliteitshulpmiddelen bij

gebaat dat technische problemen snel en goed worden op-

gelost. “Maar voelen invaliden zich niet gecontroleerd als ze

door de alarmeringsmodule altijd traceerbaar zijn? Zoiets ligt

erg gevoelig.”

Iets anders is de vraag of invaliden er überhaupt wel behoefte

aan hebben. Er bestaan immers al veiligheidstelefoons met

GPS-plaatsbepaling. “We moesten daarom onderzoeken wat

de meerwaarde van de alarmeringsmodule van Revacore is.

In hoeverre zit de gebruiker te wachten op een spraak-luister-

verbinding met de helpdesk?”

Service“De service is natuurlijk erg belangrijk”, constateert Ruth.

Maar ook daarvoor geldt de vraag: tot hoever moet die ser-

vice gaan? “Moet de alarmmodule een apart knopje hebben

waarmee de gebruiker zelf in geval van nood 112 kan berei-

ken? Of is het beter dergelijke noodsignalen via de helpdesk

te laten lopen? Als gezondheidszorgtechnoloog moet je goed

weten waar de voorkeur ligt van de gebruiker.”

Page 9: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

16 17

De applicatiespecialist traint de mensen die in het ziekenhuis

gaan werken met een nieuw apparaat van Philips, bijvoor-

beeld met een nieuwe MRI. Dit zijn in Nederland vrijwel altijd

de laboranten, in België vaak ook de radiologen. Afhankelijk

van het type contract dat het ziekenhuis heeft, zorgt de ap-

plicatiespecialist ervoor dat de kennis bij de laboranten of

radiologen up-to-date blijft.

De functieSiemens Medical Solutions levert medische apparaten van

enkele tienduizenden euro’s tot en met de miljoenen kostende

cyclotron waarmee tumorcellen kunnen worden stukgemaakt.

Daarnaast worden er accessoires geleverd.

De verkoopafdeling is opgedeeld in business-units, met daar-

binnen diverse specialismen. De manager Radiologie bijvoor-

beeld kent slechts een beperkt aantal apparaten op hoofd-

lijnen. Verkopers doen aan acquisitie. Zij gaan op bezoek bij

de klant, introduceren de laatste technologische innovaties

en proberen een vraag te genereren. Zij worden ondersteund

door productmanagers.

Pas nadat de verkoop tot stand is gebracht komen de ap-

plicatiespecialisten in beeld. Zij zijn de échte kenners. Zij zijn

verantwoordelijk voor de gebruikerskant van de applicatie. Ze

zijn in staat de gebruikers te begeleiden bij de ingebruikname

van de toepassing. Soms gebeurt dit door middel van trainin-

gen, maar vaak ook ter plaatse, bij de klant.

Adviseren, ondersteunen en ten uitvoer brengen van ver-

beteringen behoren eveneens tot het taakgebied van de

applicatiespecialist. Door de contacten met de klant en de

gebruiker is de applicatiespecialist goed in staat de trends

in het domein van healthcare dicht bij de marktbehoeften te

doen aansluiten. Datgene wat de klant vindt moet worden

teruggekoppeld naar de fabriek, de afdeling marketing en de

productontwikkelaars. Aanleg om te verkopen is de applica-

tiespecialist dan ook niet vreemd.

Applicatiespecialisten hebben te maken met artsen, verpleeg-

kundigen, inkopers van ziekenhuizen of met medewerkers van

de medische instrumentatiedienst. Ze zijn vertrouwd met de

medische wereld, beschikken over een klantgerichte instelling

en hebben ervaring in het projectmatig implementeren van

de medische apparatuur.

De meeste applicatiespecialisten bij Siemens Medical Soluti-

ons hebben een paramedische achtergrond, bijvoorbeeld als

röntgenlaborant, en spreken de taal van de arts. Ze kennen

de morfologie van het lichaam maar zijn tegelijkertijd in staat

de wensen vanuit de zorg te koppelen aan de mogelijkheden

van het product.

De sollicitatieSiemens richt zich met zijn medische oplossingen op de intra-

murale zorg; op ziekenhuizen. Het bedrijf verkoopt medische

producten maar richt zich meer en meer op integrale oplos-

singen voor vraagstukken binnen gezondheidszorginstel-

lingen. In de toekomst wil men de markt uitbreiden naar de

thuiszorg, de eerstelijn en apotheken.

Op welk type functies kan een GZT’er uit Rotterdam sollici-

maakt naar applicatiespecialist en zijn daarna doorgegroeid

naar het productmanagement. Een volgende stap in hun

loopbaan is in de richting van sales.

Applicatiespecialisten hebben bij Siemens allen hbo-niveau.

Dat moet wel, want ze moeten niet alleen een groot analy-

tisch en probleemoplossend vermogen bezitten, ook is het

nodig dat ze op een hoog abstractieniveau kunnen denken

en praten met hoog opgeleide zorgprofessionals. Een zekere

mate van overwicht is van belang. Verder moeten ze zelf hun

tijd kunnen indelen; Siemens laat ze wat dat aangaat vrij.

Die verantwoordelijkheid dient de applicatiespecialist aan te

kunnen. In de praktijk blijkt dit geen probleem. In tegendeel,

Siemens is een commerciële instelling waar medewerkers

prioriteiten kunnen stellen en als de nood aan de man komt

rustig 50 à 55 uur per week willen werken. De functie brengt

een grote zelfstandigheid met zich mee.

teren? Siemens heeft diverse mogelijkheden. Allereerst zijn

er de productmanagers, die de verkopers ondersteunen. Ze

werken op de ontwikkelafdeling en moeten bij de productont-

wikkeling inspelen op de wensen van de klant. Wanneer een

potentiële klant om gedetailleerde informatie vraagt, schakelt

de verkoper de productmanager in.

Daarnaast zijn er de projectleiders, die verantwoordelijk zijn

voor implementatieprojecten van de producten of oplossin-

gen die Siemens heeft verkocht. Zij hebben de verantwoor-

delijkheid over het installeren van bijvoorbeeld een nieuwe

MRI-scanner of over de verhuizing/migratie van data van het

ene softwaresysteem naar het andere.

De applicatiespecialist komt in actie nadat de systemen zijn

verkocht en geïnstalleerd. De doelgroep wordt met name ge-

vormd door de gebruikers; zij worden geïnstrueerd, getraind

en verder begeleid. Het doel is dat het product of het systeem

zo goed mogelijk wordt gebruikt. De after sales service is een

andere divisie; daar zitten de ‘echte’ technici, de ‘sleutelaars’.

Het is voor verkopers en projectleiders niet noodzakelijk om

uitgebreide kennis te hebben van wat zich afspeelt op de

ziekenhuiswerkvloer. Ook technisch gezien is hun kennis niet

op het niveau van de bits & bytes. Bij productmanagers en

applicatiespecialisten is dat wel het geval.

LoopbaanBij Siemens werken momenteel tien productmanagers en zes

applicatiespecialisten. Vaak zijn ze hun carrière begonnen als

laborant. Vervolgens hebben ze bij Siemens de overstap ge-

Bronnen: gesprekken met mw. Ada Janmaat (P&O, Siemens Medical Solutions), Jan Koster (business unitmanager Ultrasound, Siemens Medical Solutions) en Philips Magazine (april 2006).

Page 10: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

18

Medisch Technoloog

Het Maxima Medisch Centrum zit verspreid over de locaties

Eindhoven en Veldhoven. Het is een topklinisch ziekenhuis,

waar ongeveer 3.400 mensen werken. De Dienst Medische

Technologie & Informatie en Communicatie Technologie kent

drie functies:

¬ instandhouding: ten behoeve van onderhoud, instructie en

reparatie;

¬ toepassing: het volgen van ontwikkelingen in de

markt, door de gebruiker (verpleegkun-

dige en/of specialist) en de medische

technoloog; haalbaarheidstudie, proef-

plaatsing en implementatie behoren tot

diens werkterrein;

¬ innovatie: hierbij is de klinisch fysicus betrokken.

Bijvoorbeeld een medisch specialist wil

bestaande tools aanpassen om daarmee

met nieuwe vraagstellingen uit de voeten

kunnen; leidt tot innovatieve toepassingen.

AdviesrolMedisch technologen richten zich op de advisering naar de

gebruikers toe opdat de apparatuur wordt gebruikt op de ma-

nier waarvoor het bedoeld is. Medisch technologen vervullen

als het ware intermediaire rol ten aanzien van de gebruikers,

patiënten en de apparatuur zelf. Zij maken de vertaalslag

tussen enerzijds de variëteit aan patiënten en hun medische

klachten, en anderzijds de functionaliteit van de apparatuur.

Om die reden is het vanzelfsprekend dat een medisch techno-

loog een technische achtergrond heeft.

Er is een opmerkelijke ontwikkeling gaande, die van belang is

voor de beroepsuitoefening van de medische technoloog. De

apparatuur wordt steeds robuuster, mede dankzij de intel-

ligente software die erin is verwerkt. Hierdoor neemt het

onderhoud af maar tegelijkertijd komt de gebruiker verder af

te staan van het apparaat. Deze heeft veel meer moeite om

de gegevens van de digitale apparatuur uit te lezen. De rol

van de medische technoloog wordt daardoor steeds groter.

Een voorbeeld is de aanschaf van een IP-communicatieplat-

form waarin verschillende systemen zijn geïntegreerd. Het

communicatiesysteem is uitgerust met ruim 1.500 vaste

IP-toestellen en bijna 1.000 draadloze IP-toestellen die de

bestaande piepers voor het oproepen van medewerkers en

de zusteroproep vervangen. Daarnaast worden de handsets

ingezet voor alle vormen van signalering, zoals brandmelding,

gebouwautomatisering en medische technologie. De commu-

nicatie over beide locaties van het ziekenhuis wordt hiermee

gelijkwaardig en eenvoudiger. Voorts nemen onderhoud en

beheer af, hetgeen leidt tot kostenbesparingen.

ZorgprocessenJuist vanwege de intermediaire positie tussen gebruikers,

patiënten en apparatuur is het meer dan ooit van belang dat

de medische technoloog gericht blijft op de zorgprocessen

binnen het ziekenhuis. Hij of zij dient daarom zelf in een

ziekenhuis te hebben gewerkt.

Medisch technologen zijn als een kameleon: ze blijven techni-

cus maar kunnen communiceren met alle zorgprofessionals in

het ziekenhuis. Dat laatste is van belang want investeringen

vinden plaats in nauw overleg met de gebruikers. Gebruikers

moeten vertrouwen in hen hebben. Medisch technologen zijn

door hun praktische kennis complementair in de organisatie.

FunctiegebouwHet Maxima Medisch Centrum kent voor de technici een

functiegebouw met veel scholingstrajecten en doorgroei-

mogelijkheden:

¬ vmbo’ers: routinematige handelingen

¬ mbo’ers: blijven bij voorkeur vier jaar in dienst om de

organisatie en bedrijfsprocessen onder de

knie te krijgen

¬ mbo+: kunnen zelfstandig diverse activiteiten voor

de gebruiker verrichten

¬ mbo++: hetzelfde niveau als de hbo-opgeleide

medische technoloog

¬ hbo’ers: beginnen hun carrière bij het MMC ook bij

‘instandhouding’, maar groeien veel sneller

door naar andere functies.

Bron: gesprek met Paul Rieter, sectormanager Medische Technologie & Informatie en Communicatie Technologie bij Maxima Medisch Centrum (Eindhoven/Veldhoven).

19

Page 11: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

20 21

Medisch Technicus

Het beroep medisch instrumentatietechnicus is zo’n 40 jaar

geleden ontstaan met de opkomst van de analoge elektro-

nische medische apparatuur. Een klein aantal technici was

nodig ten behoeve van het onderhoud. Hun functiebenamin-

gen en functie-inhoud varieerden. Iedereen was op zijn eigen

kleine deelterrein bezig:

¬ instrumentmaker

medisch elektronicus

ziekenhuiselektronicus

onderhoudsmonteur medische apparatuur

klinisch fysisch medewerker

instrumentatietechnicus

ziekenhuisinstrumentatietechnicus

medisch instrumentatietechnicus

medisch technicus.

Aanvankelijk lag het accent op onderhoud en reparatie. De

medisch specialist was degene die de apparatuur aanschafte.

Veiligheid, betrouwbaarheid en efficiencyIntussen is er meer aandacht gekomen voor veiligheid (voor

gebruiker en patiënt), betrouwbaarheid en efficiency. Er zijn

normen en richtlijnen gekomen, het kwaliteitsdenken heeft

zijn intrede gedaan en binnen de ziekenhuizen is men overge-

gaan op een vergaande bedrijfsmatige aanpak. Daarnaast is

de medische apparatuur steeds complexer geworden, onder

andere doordat het deel uit maakt van grotere systemen.

ICT-ontwikkelingen, miniaturisering en minimaal invasieve

technieken zijn hier voorbeelden van. De complexiteit heeft

tot gevolg dat er veel instructie en training nodig is om de

gebruiker te leren de apparatuur te bedienen.

Dankzij deze ontwikkelingen heeft de functie van medisch

instrumentatietechnicus meer inhoud gekregen. Hij of zij

wordt betrokken bij: keuze en aanschaf, afspraken met de

leverancier, instructie, gebruikersondersteuning, veiligheid,

onderhoud en beheer, en bij buitengebruikstelling. Hierdoor

is de medische technologie een breed en interessant vakge-

bied geworden, met raakvlakken met vele technieken en vele

disciplines.

De tijd dat iedereen zich beperkte tot zijn eigen kleine deel-

terrein is voorbij; nu is veel meer sprake van een generieke

aanpak. De scheidslijnen tussen wat de ICT’er, de fijnmechani-

cus en de elektrotechnicus deden, vervagen. De toenemende

standaardisatie, gecombineerd met de groeiende rol van de

gebruikers bij aanschaf en implementatie heeft geleid tot

meer efficiency, meer effectiviteit en zelfs minder instructie.

ProfessionaliseringDe professionalisering van het beroep medisch instrumenta-

tietechnicus bracht met zich mee dat in 2004 het beroeps-

profiel is geactualiseerd. Voorop staat dat het een ondersteu-

nende functie betreft voor het primaire zorgproces en dat

er binnen de beroepsgroep mbo- en hbo-functies zijn (80%-

20%). Het beroep kent drie pijlers:

¬ waarborgen van de bedrijfszekerheid en technische veilig-

heid van de medische instrumentatie (instandhouding)

¬ bevorderen van doelmatig en veilig gebruik

(gebruikersondersteuning)

¬ zorgdragen voor het optimaal functioneren

(applicatie en innovatie).

Hoewel de medische technologie is opgeschoven in de rich-

ting van de zorg, participeert de medisch technoloog niet

echt in de het zorgproces. Toch, bij apparatuurintensieve

afdelingen, waar men bij voorkeur werkt met vast technisch-

ondersteunend personeel, is de band met het zorgpersoneel

heel nauw. De medisch technoloog is voor zo’n afdeling het

vaste aanspreekpunt en weet exact welke vragen er op de

werkvloer leven. Daarbij neemt hij geen afwachtende hou-

ding aan; hij monitort het gebruik en onderzoekt in hoeverre

verpleegkundigen alles uit de techniek halen wat mogelijk is.

Ook al vereist de bediening nog zoveel ‘technische’ handelin-

gen, voor de verpleegkundige moeten ze routine worden. De

zorgprofessional immers blijft degene de medische appara-

tuur bedient.

Ook bij de aanschaf van nieuwe medische apparatuur wordt

de medisch technoloog nauw betrokken. Dit is om twee rede-

nen. Enerzijds zijn de aanbestedingsprocedures van kostbare

apparatuur dermate complex, dat dit niet geen taak meer

is voor de zorgprofessional. Anderzijds is het noodzakelijk

dat de wensen van medicus en gebruiker worden gematcht

met de mogelijkheden die de leverancier biedt. De medisch

technoloog is degene die de vertaalslag kan maken van

wensen naar mogelijkheden, en andersom. Het is dan ook de

medisch technoloog die zo nodig contact heeft met de afde-

ling research & development van de leverancier. Innovatieve

ideeën ontstaan op de werkvloer maar vinden hun weg naar

het product bij de fabrikant.

Voor de beroepsuitoefening is uiteraard een goede opleiding

van belang. Tot nu toe kon men volstaan met de basisoplei-

ding mts-elektrotechniek/fijnmechanica, eventueel aangevuld

met cursussen en/of een interne opleiding. Dit blijkt echter

niet toereikend. Afgezien van het feit dat ziekenhuizen op dit

terrein niet zijn ingericht voor scholing, is het een dermate

eigenstandig vakgebied geworden, dat er aparte opleidingen

voor moeten worden ingericht.

Hoewel de medisch technoloog niet zelf onderhoudswerk-

zaamheden verricht, moet hij wel feeling hebben met de

techniek en verstand hebben van elektronica. Een schema

van een MRI-scanner mag hem niet afschrikken. Indien nodig

moet de medisch technoloog hierover kunnen communiceren

met de onderhoudsdienst van de leverancier.

Bron: gesprek met Nico Laheij, consultant medische technologie, Erasmus MC (Rotterdam).

Page 12: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

23

4. Nieuws over technologie in de zorg

Hoogste baas Shell: Zorgtechnologen hard nodig

Zorg Innovatie Forum in Groningen

Netscouters voor innovatieve ideeën in de zorg

Chip volgt bewoners verpleeghuis

22

GIC.NL 30-3-2007 – Acht marktpartijen uit Noord-Neder-

land, twee zorgverzekeraars en zes zorgaanbieders (cure

en care) hebben het initiatief genomen tot oprichting van

het Zorg Innovatie Forum.

De zorgmarkt is een groeimarkt. Door gebrek aan regie,

te weinig samenwerking en te veel versnippering wor-

den er echter kansen gemist. Ageing is inhoudelijk het

centrale thema waar het Zorg Innovatie Forum zich op

richt. De samenleving vergrijst, mensen worden ouder en

het aantal patiënten met chronische ziekten neemt toe.

Er wordt meer zorg gevraagd en de zorgkosten zullen

stijgen.

Met innovaties wordt kwaliteitsverhoging van de zorg

en efficiencyverbetering nagestreefd waarbij de toepas-

singen zich op een breed gebied voordoen. Bijvoorbeeld

op het gebied van sensortechnologie. Sensoren kunnen

worden gebruikt om allerlei domotica-toepassingen,

waarnemingen en controles op afstand uit te voeren. Te

denken valt aan bloeddrukmetingen vanuit huis, maar

ook aan revalidatie waarbij de patiënt op afstand allerlei

medische controles kan ondergaan.

NRC 7-12-2006 – Er zijn sinds enkele maanden ‘netscouters’

actief van het bedrijf Syntens, die samen met Spanje, Italië

en Tsjechië vernieuwende ideeën uit de gezondheidszorg in

producten willen omzetten. “In veel zorginstellingen ontstaan

vaak innovatieve ideeën, maar die moeten ook op de markt

worden gebracht”, zegt Jan Ritsema, netscouter bij Syntens.

“Een goed idee van een arts uit een ziekenhuis in Catalonië,

kan in Brabant worden ontwikkeld. Een voorstel voor een

eerste product ligt al op tafel: een ‘lekdetector’ die lekkende

slangen in dialysecentra opspoort. Vooral middelgrote en

kleine bedrijven moeten profijt hebben van de gesubsidieerde

netscouters.

NEN.NL 27-10- 2006 – Bewoners van een verpleeg- en ver-

zorgingshuis in Tolkamer (Gld) krijgen een pols- of enkelarm-

band voorzien van een chip waardoor zij te volgen zijn. Met

de chip kunnen onder meer lichaamstemperatuur, bloeddruk

en hartslag van bewoners worden vastgelegd, evenals de

plek waar zij zich bevinden. De gegevens worden via een

computernetwerk doorgegeven aan PDA’s (Personal Digital

Assistant) die het verzorgend personeel altijd bij zich heeft.

Alle bewegingen van personeel en bewoners zijn te volgen

via één computersysteem. Bij verandering van bloeddruk,

lichaamstemperatuur of hartslag wordt het dichtstbijzijnde

personeel gealarmeerd. Ook kunnen dementerende mensen,

die ‘s nachts uit bed gaan, waardoor zij mogelijk in nacht-

hemd uren in de kou komen te zitten, worden gevolgd. Voor

een bewoner die tijdens het koken in slaap valt is het gevaar

nu ook geweken, want bij een lage hartslag gaat de kookplaat

automatisch uit.

HBO-RAAD.NL – De technische sector staat voor enorme

uitdagingen de komende jaren. Zo ontstaan er tekorten op de

arbeidsmarkt en is er een toenemende vraag naar technolo-

gische vernieuwing op gebieden als zorgtechnologie, bouw-

kunde, ICT chemie en transport. De kenniseconomie vraagt

om nieuwe ingenieurs die aan hoge eisen moeten voldoen.

Dit zegt Rein Willems Rein Willems, president-directeur van

Shell Nederland BV, tijdens het jaarcongres van de HBO-raad

in 2007.

Page 13: Beroepsbeeld Gezondheidszorg Technologie

24

Hogeschool RotterdamHogeschool Rotterdam is een échte Rotterdamse instelling.

De aanpak, de cultuur en de wijze van werken die veelal met

Rotterdam in verband wordt gebracht, komen samen in het

motto van de Hogeschool: “Denken en Doen”.

De missie luidt:

Cluster EngineeringIn het cluster Engineering zijn vijf technische opleidingen

ondergebracht:

¬ Autotechniek

¬ Elektrotechniek

¬ Gezondheidszorg Technologie

¬ Industrieel Product Ontwerpen

¬ Werktuigbouwkunde

Oriënterende Propedeuse Techniek en BedrijfIn samenwerking met een aantal technische opleidingen heeft

Engineering een speciaal propedeuseprogramma ontwikkeld.

Dit is vooral bedoeld voor studenten met een veelzijdige be-

langstelling voor techniek, die een weloverwogen keuze willen

maken voor de juiste opleiding.

In het eerste halfjaar is het vakkenpakket uitgebreid. De

student oriënteert zich op een aantal technische vakgebieden

zoals bouwkunde, bedrijfskunde en autotechniek. Na een half

jaar maakt de student de keuze voor een specifieke opleiding.

In het tweede halfjaar volgt de student vakken die daarbij

aansluiten. Aan het eind van dit jaar is de keuze duidelijk.

Zonder studievertraging kan de student aan het tweede jaar

beginnen.

De Hogeschool Rotterdam is dé Rotterdamse Hogeschool, waar mensen hun grenzen

verleggen door leren en werken, door denken en doen.

Hogeschool Rotterdam voelt zich sterk verbonden met Rot-

terdam en de regio. Het onderwijs is nauw verweven met de

stedelijke en regionale ontwikkelingen en vraagstukken. In

een voortdurende wisselwerking deelt de hogeschool kennis

en leveren zo een bijdrage aan de kennisinfrastructuur in de

regio.

De Rotterdamse aanpak en werkwijze is vertaald in het Rot-

terdams Onderwijsmodel (ROM). De opleidingen combineren

een stevige basis van kennis en vaardigheden met een grote

praktijkgerichtheid. Op deze wijze zorgen zij ervoor dat

studenten competenties verwerven waarmee ze goed terecht

zullen komen. In Nederland, maar ook daarbuiten.