Belgelerle Türkiye İktisat Politikası 1. cilt

7/29/2019 Belgelerle Trkiye ktisat Politikas 1. cilt

1/491

A N K A R A N V E R S T E S S Y A S A L B L G L E R F A K L T E S Y A Y I N L A R I N O ; 5 6 9

BELGELERLETRKYEKTSAT POLTKASI1. CLT(1929-1932)

B i l s a y K U R U


2/491


3/491

A N K A R A N V E R S T E S S Y A S A L B L G L E R F A K L T E S Y A Y I N L A R I N O : 5 6 9

BELGELERLETRKYEKTSAT POLTKASI1. B L M (1929-1939)1. C L T (1929- 1932)

I

B i l s a y K U R U

A N K A R A1 9 8 8


4/491

\

S B N 975 - 482 - 006 - 6Copyright Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi 1988

A N K A R A N V E R S T E S B A S I M E V . A N K A R A , 1988


5/491

N S Z

1929-59 Yllar arasndaki dnemi kapsayan ktisat Politikasnn Resmi Belgeleri 1963'de Siya-sal Bilgiler Fakltesi'nde yaynlanmt. Az sayda baslan bu kitap zamanla tkendi. Yeniden bas-maya, yeni lem eye gir ii lemedi. O g nlerde, T rki ye ekono misinin yakn tarihi diyebi leceimiz1929-59 dnem i zerin e yaplm almalar ok deildi. 1963'den bu yana birok deerli ara-t rma yap ld , yaynland. Zamanla, bu dnemi daha iyi deerlendirebi lecek duruma gelmisaylrz.

Bu kitap dizisi i le 1929-59 dnemine yeniden dnyoruz. 1963'de baslan kitabn kapsamnepeyi geniletiyoruz. Fakat, dnemle ilgili tm iktisat polit ikas belgelerini bulup yaynlamak gi-bi iddial bir amacmz yok. Bu almada, esas olarak TBMM tutanaklarndaki belgelere dayan-yoruz. Ana kaynak, ikt isat pol i t ikas kararlarna ynelen komisyon (encmen) al malar veMecl is Genel Kurul grmeleridir. Yasama organnda ikt isat pol i t ikas oluturulurken hangigerekelerin ve dn celerin ortaya kt n , oradaki tart malarn nitel i ini ve llerini sap-tamaya alyoruz. ktisat polit ikasnn stratejik izgilerinin iziliini, bunlarn siyasal temsilinerevesi iinde nasl grlm, konuulmu olduunu izlemek istiyoruz. Belgelerin farklkaynaklara deil de, bu ana kaynaa dayanmas, iktisat polit ikalarn bir sreklilik iinde izleye-bilmemizi de salyor.

1929-59 dnem inin belgeleri dnem e bl nerek yay nlanacakt r . H er dn em birkakitaba smak tadr. lk dne m olan 1929-39 yllar siyasette tek parti dn em idir. Bu b akmdan,pol i t ika tart malarnn TB M M' nd en nce Par t i 'de yap ld , kararlar oluturulduktan sonrakonularn Meclis 'e getirildii dnlebilir. ktisat polit ikas asndan, bu dnceyi dorula-yacak bi lg iye bir lde sahibiz. Part i tutanaklar el imizde bulun mu yor. Belk i bir gn bunlarda bulunu p yayn lanac aktr. B ugn iin, iktisat polit ikasnn eldek i tek dzenli ve sreklikayna TBMM tutanaklardr. Hatta, Mecl is ' tek i al malarn Part i 'de yap lm olanlardan dahageni ve ay rnt l olduu kabul edi lebi l i r . zel l ik le ekono mi i le ilg il i b irok yasann tm veayrnt s zerinde bunu byle kabul etm ek daha gereki o lacakt r . Ayrc a, TB M M 'n de szal pgr bi ldirenlerin, Part i 'd eki dn celerini yinelemi olduk lar dn lebi l i r . phesiz,Mecl is ' ten nce grm eleri P art i 'de yap lm olan konularn baz "kapal de vr e" tart malarorada kalm olabi l i r . Bununla bir l ikte, TBMM'nde ekonomi i le i lg i l i konularda yap lmolan gr meler ve komisyon al malarnn rn leri yeterin ce ber rakt r .

Bir dnemi bi l imsel olarak deerlendirebi lmek i in, ynet ic i lerinin ve szclerinin, hattaelet ir ic i lerinin gznden izlemenin yete rl i olmad bi linen bireydir. Bu gerek, zel l ik le ya-kn dnemlerin arat rmalarnda resmi belgelerin nemini azaltmyor. En kapsaml arat rmalarbile kopukluklardan kanamadklar zaman zayf kalyorlar. Resmi belgelerin dzenli ve siste-matik oluu, zayflklar giderebilecek bir niteliktir. Ayrca, resmi grlerin kalplarn ve snr-larn tasa da, resmi b elgeler ye r yer zel a ratrm alar iin yeni ipular ve riy or .

Bu almada iktisat polit ikas kapsamna giren tutanaklar ve komisyon raporlarn tammetin olarak dei l, nem li grd mz blm leri ile yaynl yoruz. Bugnn okuyucusuna veiktisatsna bir btnlk ve kolaylk salayabilmek iin, paralar ayklamak gerekiyor. Yine de


6/491

V gn mz n ilgi alanlar i le baklrsa ayrnt gibi gr nen belgelere rastlanabilir. Bug nnokuyucusu nu zorlayacak olan bir baka ey, o dnem in Trk e kal plarnn ve szcklerininfarkll dr. Bu, ye r yer bir yabanc dil derec esinde zorlu k yarata bilir. Bu zorluk 1929 ve sonrakibirka yl iin daha fazladr. Ama bunlar amak, konuya nem veren ve snan okuyucu iin zordei ldir.

ktisat polit ikasnn kapsam geni tutulmutur. Siyaset ve ynetim alannn baz ilerini vesorunlarn , zel l ik le I930' lu y l larda ikt isat a lanndan ayr inceleyemiyoruz. lke ynet imi i leekonominin ynetimi arasnda sk balar var. lkenin i ileri i le d ileri yer yer ekonomi ilei ie grnyor. Bunun gibi , teknik ve mhendis l ik sorunlar i le ekonominin sorunlarn daayrmamak gerekl i oluyor. kt isat pol i t ikas nn kapsamn byle geni tutuumuz, bir ynden deI930' lu y l lar n Tr kiye 'de bir ekonom ide c ihazlanma dnemi oluundan i leri gel iyor. Ekono-mide cihazlanma, araylar ve zmleri i le ve bir btn olarak bu dnemin en belirgin ynle-rinden bir is idir. I930' lu y l lar n gel imeleri i inde ekonomi bir ana eksen gibidir. Ynet imin veteknik alanlarn sorunlar bu eksenle balantldr.

al mann hazr lan ve yaynlan na emek ve destek verenlere kran borluyum.Siyasal Bi lg i ler Fakltes i Kt pha ne M d r ibrahim G ler ile Kt pha ne al anlarna.T B M M Ktphane ve dokmantasyon B lmnn deer l i ynet ic i le r ine ve a l anla rnancel ik le teekkr e tme k isterim. 1932 Y l nn Kan un u hazr l n yn etmi olan Say nMehmet Al i Dapnar 'a , verdii deerl i b i lg i lerin yans ra, burada okuma ansna kavu-tuumuz yasa gerekesi i in, dostum A t i l l ang r i le yardmc larna t i t iz fotoraf al -malar i in teekk r ediyo rum . Bu k itabn ayr bir ustalk gere kt irmi olan basmndakiem ekler i i in, hepsinin adn ayr ayr yazma ansndan yoksun kald m Anka ra niv er-sites i Bas m evi 'nin al anlarna, Sayn Faruk n ar i le Sayn Nec at i D em irbo a'nn ah-s nda teekkr eder im .

Birka y ld r sren bu almadaki destek, sabr ve zv eri paynn by ise e imSevim i le k zlarm Umut ve Ayegl 'e a it t i r . Bu k itap dizis i onlara armaandr.

Bi lsay KuruTemmuz 1988


7/491

N D E K L E R

I. N S Z mI I. N D EK LER VIII. S U N U X X X !IV . K O N U M A L A R ( G R L E R ) 1

T R K Y E C U M H U R Y E T LE O S M A N L I D Y U N U U M U M I Y E S H A M L L E R N N M M E S S L L E R A R A S I N D A A K T E D L E N M U K A V E L E N A M E N N T A S D K I N A D A R K A N U N L Y H A SI G R M E L E R

1.12.1928 (TB MM ) 1Maliye Veki l i Saraolu kr Bey ( zmir) 1Hasan Bey (Trabzon) 4Mazhar Mfit Bey (Den izli) 5Ahm et Remzi Bey (Gaziay ntap) 6Mazhar Bey (Aydn) 8Yusuf Kemal Bey (Sinop) 9Maliye Veki l i Saraolu kr Bey 9

T R K Y E C U M H U R Y E T LE A M E R K A F O R D M O T R K U M P A N E K S P O R T S E N K O R P O R E Y T E T RK E T A R A S I N D A A K T E D L E N M U K A V E L E N A M E N N T A S D K I N A D A R K A N U N L Y H A S IG R M E L E R :

28 .1. l 929 (TB MM ) 11Maliye Vek i l i Saraolu kr Bey 11

C R A V E FL S K A N U N U V E T A T B K N A A T K A N U N L Y H A L A R I Z E R N E G R M E18.4.1929 (TB MM ) 12Adliye Veki l i Mahmut Esat Bey ( zmir) 12

V L Y E T L E R N U M U M D A R E S H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R :I8 .4 . I9 29 (TBM M) 13Dahil iye Veki l i kr Kaya Bey (Mula) 13Mazhar Mfit Bey (Den izli) 14Emin Bey (Eskieh ir) 14Mustafa eref Bey (Bur dur ) 15

S E Y R S E F A N D A R E S N N I929 S E N E S B T E S H A K K I N D A K A N U N L H Y A S I G R M E L E R I3 .5 .1929 (TBM M) 16Hse yin Bey (stanbul) 17ktisat Vek ili M. Rahm i Bey (fzmir) 17Hseyin Bey 17ktisat Vek ili M. Rahm i Bey 17Besim Atalay Bey (Aksa ray) 17ktisat Vek ili M. Rahm i Bey 18

E S H A M V E T A H V L T VE N U K U T B O R S A L A R I H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R I6 .5 .1929 (TBM M) 13Hasan Fehmi Bey (Gm ane ) 18Maliye Encmeni adna Ahm et Remzi Bey (Gazianyntap) 18


8/491

V Hasan Fehmi Bey 19Maliye Vekili Saraolu kr Bey 19

1929 S E N ES M U V A Z E N E U M U M Y E ( B T E ) K A N U N U G R M E L E R :18.5.1929(TBMM) 19Maliye Vekil i Saraolu kr Bey 19

H A R C T C A R E T D A R ES T E K L N E D A R K A N U N L Y H A S I G R M E L E R :28.5 .1929(TBMM) 21Emin Bey (Eskiehir) 21

Rasih Bey (Antaly a) 21Hseyin Bey (istanbul) 22Maliye Vekil i Saraolu kr Bey 22

D E M R Y O L L A R I , L M A N L A R V E S U L E R N 240 M L Y O N L R A L I K T A H S S A T V E R L M E S H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I LE D E V L E T D E M R Y O L L A R I V E L M A N L A R U M U M D A R E S N NT E K L T V E V A Z F E L E R H A K K I N D A K I0 42 N O . L U K A N U N U N T D L V E N A F I A V E K L E T B T E S N N G R L M E S

29.5.1929 ve 31.5.1929 (TB MM ) 22Nafa Vekili Recep Bey (Ktah ya) 22

G M R K T A R FE K A N U N U L Y H A S I G R M E L E R 1.6. 1929 (T BM M ) 26Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 27Hasan Fehmi Bey (Kastamon u) 28Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 28Tahsin Bey (Ayd n) 28Maliye Vekili Saraolu kr Bey 28Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 29Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 29

H K M E T L E A R K D E M R Y O L L A R I R K ET A R A S I N D A T A K A R R R E D E N T L F N A M E N N M Z A V ET E A T S N M E Z U N Y E T FA SI H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R

1.6.1929 (TB MM ) 29Nafa Vekili Recep Bey 29

O S E V E K P R L E R K A N U N U L Y H A S I G R M E L E R 2.6.1929 (TB MM ) 30Nafa Vekili Recep Bey 30Emin Bey (Eskiehir) 31Nafa Vekili Recep Bey 31Emin BeyNafa Vekili Recep Bey

B A V E K L SM E T P A A N I N K O N U M A S I3 .6 .1929 (TBMM)

R E S C U M H U R G A Z M U S T A F A K E M A L P A A N I N M E C L S A I N U T K UI . I I . I 9 2 9 ( T B M M )

B A V E K L S M E T P A A N I N K O N U M A S I 9 . I I . I 9 2 9 ( T B M M )B A V E K L SM E T P A A N I N P A R A M I Z I N K I Y M E T N Y K S E L T M E K N A L I N A C A K T E D B R L E R Z E R N D E K O N U M A b l :

I 2 . I 2 . I 92 9 ( TBM M ) -Emin Bey (Eskiehir )


9/491

V M A L Y E V E K L S A R A O L U K R B E Y N A N A D O L U A J A N S I N A B E Y A N A T I

12.12.1929 40M E N K U L K I Y M E T L E R V E K A M B Y O B O R S A L A R I H A K K I N D A K 1447 N O . L U K A N U N A M Z E Y Y E LK A N U N L Y H A S I G R M E L E R

20.2.1930 (TB MM ) 43Bavekil smet Paa (Malatya) 43Maliye Vekil i Saraolu kr Bey (Mula) 45Sleyman Srr Bey (Yozgat) 47Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 47

B E L E D Y E K A N U N U L Y H A SI G R M E L E R 20.3.1930 (TB MM ) 47Dahil iye Vekil i kr Kaya Bey 47

T R K Y E C U M H U R Y E T LE A M E R K A H K M E T A R A S I N D A A K T E D L E N T C A R E T V E S E Y R S E F A NM U K A V E L E N A M E S N N T A S D K H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 7.4. 1930 (TB MM ) 48

Emin Bey (Eskiehir) 49Hariciye Vekili Dr . Tevfik Rt Bey (zmir) 49Besim Atalay Bey (Aksaray ) 49Zeki Bey (Diyarbekir ) 50

(G R M ELER N DEVA M I 12 .4 .1930 )Maliye Vekili Saraolu kr Bey 51

T T N jD A R E M U V A K K A T E S H A K K I N D A K K A N U N A M Z E Y Y E L K A N U N L Y H A S IG R M E L E R

I2 .4 . I 930 ( TBM M ) 52Hseyin Bey (stanbul) 53Emin Bey (Eskiehir) 54Aaolu Ahm et Bey (Kars) 54Maliye Veki li Saraolu kr Bey 54

Y O L M K E L L E F L E R N D E N A L I N A C A K M A A R F V E R G S H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 3.5.1930 (TB MM ) 56Maarif Vekil i Cemal Hsn Bey (Gmane) 57Ethem Bey (Samsun) 57

I9 30 S E N E S M U V A Z E N E U M U M Y E ( B T E ) K A N U N U G R M E L E R :I7 .5 .1930 (TBM M) 58Maliye Vekili Saraolu kr Bey 58

( G R M E L E R N D E V A M I I 8 . 5 .I 9 3 0 ) 58Tahsin Bey (Ayd n) 59ktisat Vekili akir Bey (Edirne) 6 0Besim Atalay Bey (Aksaray)ktisat Vekili akir Bey (Edirne) 6 2

D A H L Y E V E K L E T B T E S G R M E L E R I9 .5 . I 930 ( TBM M ) 6 2Dahil iye Vekil i kr Kaya Bey 6 2

D E V L E T D E M R Y O L L A R I V E L M A N L A R I U M U M M D R L B T E S G R M E L E R 22.5.1930 ve 24.5.1930 (TB MM ) 62


10/491

V Nafa Vekili Recep Bey 62

A R A Z N N K I S A B R M D D E T Z A R F I N D A U M U M T A H R R N N C R A S I LE Y E N K I Y M E T L E R Z E R N D E N V E R G A L I N M A S I N I N T E M N N T E C R B E L E R C RA S I H A K K I N D A K A N U NL Y H A S I G R M E L E R

29.5.1930 (TBM M) 66kr Bey (Bolu) 66Bte encmeni M.M. Ahm et Remzi Bey (Gaziantep) 66Selhattin Bey (Koca eli) 67Maliye Vekil i Saraolu k r Bey 67

P U L L U K V S . N B R S E R M A Y E T E S S H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 2 .6 .1930 (TBM M) 68ktisat Vekili akir Bey 68Rasih Bey (Anta lya) 68ktisat Vekili akir Bey 69Mazhar Mfit Bey (Deniz li) 69Rasih Bey 69

N A O L U N A C A K O S E V E K P R L E R T A A H H D A T I N I N G E L E C E K S E N E Y E S R A Y E T H A K K I N D AL Y H A S I G R M E L E R

5 .6 .1930 (TBM M) 70Nafa Vek ili Recep Bey 70

T R K Y E C U M H U R Y E T L E A L M A N Y A H K M E T A R A S I N D A A K T O L U N A N T C AR E TM U K A V E L E N A M E S N N T AS D K H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R :

7 .6 .1930 (TBM M) 71Hasan Fehni Bey (Gm ane ) 71ktisat encmen i Reisi Mustafa eref Bey (Bu rdu r) 72

Z R A A T B A N K A S I H A K K I N D A K K A N U N A B A Z I M A D D E L E R T E Z Y L N E D A R K A N U N L Y H A S IG R M E L E R

8 .6 .1930 (TBM M) 73Memet Fuat Bey (Kastamonu) 73Kemal Bey (Adana) 74smet Bey (oru m) 74ktisat Vek ili akir Bey 76Zam ir Bey (Adana) 77ktisat Vekili akir Bey 77

T T N N H S A R I H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI8 .6 .1930 (TBM M) 77Hseyin Bey (stanbul) 77Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 78Reit Bey (Gaziantep ) 79Maliye Vekili Saraolu kr Bey 8 0Hseyin Bey 8 0Maliye Vekil i Saraolu kr BeyHseyin Bey

( G R M E L E R N D E V A M I 9 . 6 . 1 9 3 0 )Maliye Vekil i Saraolu kr Bey ^2


11/491

X Hseyin Bey 82Hasan Fehmi Bey .' 83Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 83Hseyin Bey 83Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 84

M L L B A N K A L A R C A T E K L O L U N A C A K E K E R R K E T N E T R A K E VE A V A N S V E R L M E S N E D A RK A N U N L Y H AS I G R M E L E R 10.6.1930 (TB M M) 84ktisat Vek ili akir Bey 84Emin Bey (Eskiehir) 85

Aaolu Ahm et Bey (Kars) 85ktisat Vek ili akir Bey 86Zam ir Bey (Adana) 87Tahsin Bey (Ayd n) 87Aaolu Ahm et Bey 87ktisat Vek ili akir Bey 88

Z R A A T M A K N E L E R N D E V E Z R A A T T E M S T A M E L M E V A D I M T A L E V E M U H A R R K E L E R LEM S T A H Z A R A T I K M Y E V Y E N N R S U M U H A K K I N D A K K A N U N U N B A Z I M A D D E L E R N NT A D L V E B A Z I M A D D E L E R T E Z Y L H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

10.6.1930 (TB MM ) 88smet Bey (oru m) 89ktisat Vek ili akir Bey '. 89

C U M H U R Y E T M E R K E Z B A N K A S I H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R I I .6 .1930 ( TBM M ) 89Maliye Vek ili Saraolu kr Bey 90

T R K Y E D A H L N D E K F A B R K A L A R D A N ST HS A L E D L E C E K E K ER , P E T R O L VE M T A K K A T I N D A ND A H L S T H L K V ER G S A L I N M A M A S I V E G M R K T A R F E K A N U N U N U N 695. M A D D E S N N" C v e D " F IK R A L A R I N I N T A D L H A K K I N D A K A N U N L Y H A L A R I N I N G R L M E S

12.6.1930 (TB MM ) 91Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 91ktisat Vekil i akir Bey 91

K B R T V E A K M A K N H S A R I L E T M E S N N D E V R N E V E 10 M L Y O N D O L A R L I K S T K R A Z A K D N ED A R K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

15.6.1930 (TB MM ) 92Maliye Vek ili .Saraolu kr Bey 92

B A V E K L S M ET P A A N I N M E C L S T A T L E G R M E D E N Y A P T I I K O N U M A17.6.1930 (TB MM ) 92

B A V E K L SM E T P A A N I N A N K A R A H U K U K M E K T E B N D E Y A P T I I K O N U M A28.7.1930 93

B A V E K L SM E T P A A N I N S VA S D E M R Y O L U N U N A I L I I N D A Y A P T I I K O N U M A30.8.1930 95

S E R B E S T F I R K A L D E R F E T H B E Y N Z M R ' D E K K O N U M A S I7.9. 193 0 104


12/491

M LL P A R A N I N K I Y M E T N K O R U M A K N A L I N M A S I G E R E K E N C I L T E D B R L E R S A L A M A K Z E R ET B M M ' N N R E S C U M H U R T A R A F I N D A N T O P L A N T I Y A A R I L I I:

22.9.1930 (TB MM ) 106Bav ekil smet Paa 106

(G R M ELE R N DEVA M I 25 .9 . i 930) 107Maliye Vekil i Saraolu kr Bey 107Fethi Bey (Gm ane) 109Maliye Vekil i Saraolu kr Bey 110Fethi Bey '111Cell Bey (zmir) 111Remz i Bey (Sivas) 112Aaolu Ahm et Bey i 112Maliye Vekil i Saraolu kr Bey 112

B A V E K L S M ET P A A N I N T E K L E T T Y E N H K M E T N P R O G R A M I N I N G R L M E S 2.10.1930 (T BM M ) '. 113Bave kil smet Paa 114Fethi Bey 115Maliye Vekili Saraolu kr Bey 117ktisat Veki li Mustafa eref Bey (Bu rdu r) 117Mahm ut Bey (Siirt) 119Bav ekil smet Paa 120Fethi Bey 122Remzi Bey (Sivas) 122Bav ekil ismet Paa 123

R E S C U M H U R G A Z M. K E M A L P A A N I N M E C L S A I N U T K UI . I I . I 9 3 0 ( T B M M ) 123

A M E R K A N T C A R E T M S T E A R I D r . J U L U S K L E N L E H A K M Y E T M L L Y E G A Z E T E S N N Y A P T I IG R M E

10,11.1930 (A N KA RA ) 124 L K T S A T M E C L S N N A I L I I N D A K T S A T V E K L M U S T A F A E R E F B E Y N Y A P T I I K O N U M A

3.12.1930 (A NK AR A) 125B A V E K L S M E T P A A N I N T A S A R R U F V E Y E R L M A L I H A F T A S I N I N A I L I I N D A Y A P T I I K O N U M A

I 3 . I 2 . I 9 3 0 ( A N K A R A ) 127R E S C U M H U R G A Z M U S T A F A K E M A L P A A N I N C H F Z M R V L Y E T K O N G R E S N D E K K O N U M A S I

28.1.1931 131R E S C U M H U R G A Z M U S T A F A K E M A L P A A N I N Z M R T C A R E T V E S A N A Y O D A S I N D A Y A P T I IK O N U M A

1.2.193L (A N KA R A ) - 132 K N C M L L S A N A Y S E R G S N N A I L I I N D A K T S A T V E T A S A R R U F C E M Y E T U M U M K T B R A H M B E Y N Y A P T I I K O N U M AI0.3 . I93 I 133K A B O T A J K A N U N U N U N 3. M A D D E S N N T EF S R H A K K I N D A Y A P I L A N G R M E L E R :

5 .3 . I 93 I ( TBM M ) 133ktisat Vekili Mustafa eref Bey (Bu rdu r) 134


13/491

X M B A D E L E V E T E F V Z M U A M E L E L E R N N N T A C I V E K A T T A S F Y E S ( K A R I L I K L I N F U S V ET A I N M A Z M L K D E T R M E L E M L E R N N S O N U L A N D I R I L M A S I ) H A K K I N D A K A N U N L Y H A SIG R M E L E R

19.3.1931 (TB MM ) 134Dah iliye Vek ili kr Kaya Bey (Mula) 134

O R D U M E B U S U E V K E T B E Y N , E M V A L M L L Y E V E M E T R U K E D E N M Z A Y E D E L E ( M LL V ET E R K E D L M M A L L A R D A N A IK A R T I R M A LE ) S A T I L A N G A Y R M E N K U L ( T A I N M A Z ) B E D E L L E R H A K K I N D A K A N U N T E K L F LE H A Z N E D E N T A K S T L E G A Y R M E N K U L M A L S A T I N A L M I O L A N L A R A B O R L A R I N I T E D Y E D E ( D E M E D E ) K O L A Y L I K G S T E R L M E S H A K K I N D A K A N U NL Y H A S I G R M E L E R 2 I .3 . I 93 I ( TBM M ) 136Bte Encmeni mazbata muh arr ir i Ahm et Remzi B. (Gazi Antep) 136smet Bey (o rum ) 137Kemal Bey (Adana) 137Maliye Vekili Mustafa Abd lhalik Bey (an kr) 137P U L L U K K A N U N U Z E R N D E K G R M E L E R26.3.193I (TB MM ) 137ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 138

T R K Y E LE E K O S L O V A K Y A A R A S I N D A A K T E D L M O L A N T C A RE T , V S . M U K A V E L E N A M E S N NT A S D K H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

26.3.1931 (TB MM ) : 138ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 138

Y E N SM E T P A A H K M E T P R O G R A M I N I N G R L M E S 9.5. I93I (TB MM ) 139Bave kil smet Paa 139Srr Bey (Koca eli) 140Hariciye Vekil i Dr. Tevf ik Rt Bey ( izmir) 140

C U M H U R Y E T H A L K F IR K AS I N C B Y K K O N G R E S N D E Y A P I L A N G R M E L E RI0- I8 .5 . I 93 I (A N KA RA ) 141Veli Bey (anakk ale) '. 141Sadettin Rza Bey (stanbul) 142Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 142Vasf Bey (zmir) 143Zam ir Bey (Adana) 143Sadettin Rza Bey 144Emin Bey (Eskiehir) 144Dr . Ali Rza Bey (Deniz li) 144Tur gut Bey (Manisa) 144Emin Bey 145Recep Bey (Ktahya) 145Vasf Bey 146Recep Bey 147Bavek il smet Paa 147Hasan Vasf Bey (stanbul) 147ktisat Vekil i Mustafa eref Bey 147Sadettin Rza Bey 148Alaaddin Bey (Kta hya) 148


14/491

X Halil Bey (Gires un) 148Hasan Bey (Kars ) 149Maliye Vekil i Abdlh alik Bey 149Sadettin Rza Bey 150Emin Bey 151Asm Bey (Koca eli) 151Sadettin Rza Bey 152Nabi Bey (Gmane) 152Asm Bey 153Maliye Vekili Abd lhalik Bey , 153ktisat Vekili Mustafa eref Bey 153Hasan Fehmi Bey 158

*Bave kil smet Paa 158D E V L E T D E M R Y O L L A R I N A A T I LE L E T M E D A R E S N A Y I R A N K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

I .6 . I 9 3 I . ( TBM M ) 159Nafa Vekili Hilm i Bey (Adana) 159Bte Encmen i Reisi Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 159

A R A Z V E R G S K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 20.6 .193l (TBM M) 160Sait Azmi Bey (Kays eri) 160Maliye Vekil i Mustafa Abdlha lik Bey 160Bt e Encmen i Reisi Hasan Fehmi Bey 160Maliye Vek ili Mustafa Abdlh alik Bey 161Refik evket Bey (Manisa) 161Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 162

B N A R A T L A RI K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 22.6 .193I (TBM M) 162

Ahm et Sreyya B. (Aksaray) 162Maliye Encm eni Reisi smet Bey 163Maliye Vekili Mustafa Abd lhalik Bey 163

M U A M E L E V E R G S K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 27.6 .193I (TBM M) 164Rt Bey (Bursa) 164Sadettin Rza Bey (istanbul) 165Ahm et hsan Bey (Ordu ) 165Emin Bey (Eskieh ir) 165

Hamdi Bey (Mersin) 165Bte Encmeni Reisi Hasan Fehmi Bey P 165H A Y V A N L A R V E R G S K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

29.6.193I (TB MM ) 167Emin Bey (Eskiehir) 167Remz i Bey (Sivas) 167Emin Bey 1 6 7Rasih Bey 'Ant alya ) 167Emin Bey 167Bte Encmen i Reisi Hasan Fehmi Bey 167

B N A V E R G S K A N U N L Y H A SI G R M E L E R (Deva m) 29.6.1931 168Emin Bey 168Maliye Vekili Mustafa Abdlh alik Bey v 168


15/491

X 1931 S E N E S B T E K A N U N U G R M E L E R

14.7.1931 (TB MM ) - 1 6 8Maliye Vekili Mustafa Abdlhalik Bey 1 6 9Srr Bey (Kocaeli) 1 7 Kzm P. (Diyarbekir )Hasan Fehmi Bey (Gmane) 171Srr BeyMuhitt in Nami Bey (Mu) 172Srr Bey 171Enver Bey (Bal kesir )Rt Bey (Bursa) 1 7 3Bte Encmeni Reisi Hasan Fehmi Bey 1 7 4

( G R M E L E R N D E V A M I I 5 . 7 . I 9 3 I) D Y U N U U M U M Y E B T E S N N G R L M E S 175r- a 176Emin Bey 176Rasih Bey (Antalya)Mazhar Mfit Bey (Denizli) 1 7 6c . c 176Emin Bey 176Bavekil smet PaaEmin Bey 1 7 7Rt Bey 1 7 7Bavekil smet Paa 1 7 7 K T S A T V E K L E T B T E S N N G R L M E S I 6 . 7 . I 9 3 I ( T B M M ) 1 7 8Srr Bey (Kocaeli ) 1 7 8Remzi Bey (Sivas) 1 7 8Halil Bey (izmir) 1 8 6

( G R M E L E R N D E V A M I 8 . 7 . I 9 3 I )Rt Bey (Bursa) 1 8 4Hac Mehmet Bey (Ktahya) 185Emin Bey (Eskiehir) 186 k t i sa t Vek i l i Mus t a f a e re f Bey ( Bu rd u r ) 187

T .C . LE S O V Y E T S O S Y AL ST C U M H U R Y E T L E R T T H A D I A R A S I N D A A K T O L U N A N T C A R E TV E S E Y R S E F A N M U A H E D E S N N T A S D K H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

22.7.193I (TB MM ) 191Emin Bey " 1Hariciye Vekil i Dr. Tevf ik Rt Bey 192Emin Bey 192Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 192Mazhar Mfit Bey (Denizli) 192ktisat Vekili Mustafa eref Bey 193R E S C U M H U R G A Z M. K E M A L P A A N I N M E C L S A I N U T K UI . I I . I 9 3 I ( T B M M ) 193

G R E S U N M E B U S U H A K K I T A R I K B E Y V E 118 A R K A D A I N I N T E K L T I E S A S Y E K A N U N U N U N 95.M A D D E S N N T A D L H A K K I N D A K A N U N T E K L F N N G R L M E S 28 . I I . I 93 I ( TBM M ) . 194Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 194Halil Bey (zmir) 194

K T S A D V E M A L V A Z Y E T Z E R N D E G R M E L E R28.11.1931 (TB MM ) 195ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 195Maliye Vekili Abdlha lik Bey 197


16/491

X V Mazhar Mfit Bey (Deniz li) 197Emin Bey (Eskiehir) ; 19 7Hasan Fehmi Bey (Gm ane) 198Ah me t hsan Bey (Ord u) 198

( G R M E L E R N D E V A M I 2 9 . l l . l 9 3 l )Srr Bey (Kocae li) 198Remzi Bey (Sivas) 199Rt Bey (Bursa) 199Tahsin Bey (Ayd n) 200Hasan Vasf Bey (istanbul) 1 200ktisat Vekili Mustafa eref Bey 201Besim Atalay Bey (Aksaray) 202ktisat Vekili Mustafa eref Bey 202

B U H R A N ( M L L K T S A D YA T I K O R U M A ) V E R G S K A N U N L Y H A S I N I N G R L M E S 3 0 . I I . I 9 3 I ( T B M M ) 202Rahmi Bey (Sivas) 202Refik evket Bey (Manisa) 203Sadettin Rza Bey (stanbul) .. 203Maliye Vek ili Abdlh alik Bey : 203

K A N U N U H A K K I N D A Z M R M E B U S U M A H M U T E S AT B E Y N K T S A T V E K L E T N D E N S Z L S U A L

7.12.1931 (TB MM ) ' 203ktisat Vekili Mustafa eref Bey 203Mah mut Esat Bey 206

T T N M S T A H S L L E R N N K T SA D V A Z Y E T H A K K I N D A Z M R M E B U S U M A H M U T E SA T B E Y NS Z L S U A L 10.12.1931 (TB MM ) 206iktisat Vekili Mustafa eref Bey 207Mah mut Esat Bey 208ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 209

B A V E K L S M ET P A A N I N T A S A R R U F V E Y E R L M A L I H A F T A S I N I N A I L I I N D A Y A P T I IK O N U M A12.12.1931 (A N KA RA ) 209

2 2 T E M M U Z 1931 T A R H V E 1873 N O . L U K A N U N A E K K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 21.12.1931 (TB MM ) 211Srr Bey (Kocaeli) 212smail Bey (ebin Karahisar) 212Raif Bey (Trabzon) 212

K A A K I L I I N M E N V E T A K B N E D A R K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 7.1.1932 (TB MM ) 213Srr Bey (Kocae li) .* 213Ahm et Saffet Bey (Elziz) 213Raif Bey (Trabzon) 213Ahm et hsan Bey (Ordu ) 213Mu htelit Encm en Mazbata Mu harri ri Salhattin Bey (Koca eli) 214


17/491

XV K O C A E L M E B U S U SI RR I B E Y N T E V K S A N A Y K A N U N U N D A N ST F A D E LE G M R K S ZO L A R A K A R A T Y A I V E H N D S T A N C E V Z T H A L E D E N V E K U L L A N A N B A Z I F A B R K A L A RH A K K I N D A K S U A L Z E R N E G R M E L E R20.2.1932 (TB M M) 214

ktisat Vekili Mustafa eref Bey 214T E V K S A N A Y K A N U N U N U N 7. M A D D E S N N C F I K R A S I N I N T E F S R H A K K I N D A 3/35 N O L UB A V E K L E T T E Z K E R E S N N G R L M E S 29.2. I932 (TB MM ) 216

Rt Bey (Bursa) 216Bte Encmen i Reisi Hasan Fehmi Bey 216Ah me t hsan Bey 216Zam ir Bey (Adana) 217Rt Bey 2I7Mahm ut Rasim Bey (Tekirda) 217

K T S AT V E K L M U S T A F A E R E F B E Y N 3. M L L S A N A Y S E R G S N D E Y A P T I I K O N U M A1.5.1932 (A NK AR A) 217

I 7 I0 N O . L U K A N U N U N 7 . M A D D E S N D E T R E N K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 5.5.1932 (TB MM ) 218Refik evket Bey (Manisa) 218ktisat Vekili Mustafa eref Bey 219

( G R M E L E R N D E V A M I 7 . 5 .I 9 3 2 )Ziraat Vekil i Muhlis Bey (Ktahya) ' . . 219Refik evket Bey 219Bte Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 220Zira at Vekili Muhlis Bey I 221

T A K A S K O M S Y O N U T E K L H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R I2 .5 . I 932 (TBM M) 221Srr Bey 221Refik evket Bey 222

( G R M E L E R N D E V A M I I 9 . 5 . 3 2 )Kemal Zaim Bey (Konya ) 223ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 223Refik evket Bey 226

. Halil Bey (zmir) 227M U V A K K A T M U V A Z E N E V E R G S H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R

23.5.1932 (TB MM ) 228Maliye Vekili Mustafa Abdlh alik Bey 228Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 228Maliye Veki li M. Abd lhalik Bey 228

( G R M E L E R N D E V A M I 2 6 .5 .1 93 2)Kitap Hsn Bey (izmir) 229Maliye Veki li M. Abd lhalik Bey 229Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 229Refik evket Bey 229

T T N N H S A R I I9 32 S E N E S B T E S N N G R L M E S 26.5.1932 (TB M M) 230


18/491

X V Ahm et hsan Bey (Ord u) 230Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 230

T U Z N H S A R I U M U M M D R L N N 1932 S E N ES B T E S G R M E L E R 28.5.1932 (TB MM ) 231Hasan Vasf Bey ( stanbul) . . / . . . . .' 231Srr Bey 231Emin Bey (Eskiehir) 232Nu ri Bey (Gazi Antep) 232Sleyman Srr Bey (Yozgat) 232Memet Bey (Ktahya) 232G mr k ve inhisarlar Vekili Ali Rana Bey 232

S P R T O V E S P R T O L U K L E R N H S A R I I9 32 S E N E S B T E G R M E L E R 28.5 . 1932 (T BM M ) 233Srr Bey 233G mr k ve inhisarlar Vek ili Ali Rana Bey 233

D A R L F N U N I9 32 S E N ES B T E G R M E L E R 29.5.1932 (TB M M) 233Emin Bey 233

T . C. LE A M E R K A M T T E H T D E V L E T L E R A R A S I N D A A K T E D L E N K A M E T M U K A V E L E N A M E S N NT A S D K H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 29.5.1932 (TB MM ) 234Srr Bey 234Nac i Paa (Cebe liberek et) 234Hariciye Vekleti Vekil i kr Kaya Bey 235

K T SA D B U H R A N V ER G S K A N U N U N A E K K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 29.5.1932 (TB M M) 235Maliye Vekili M. Abdlh alik Bey 235

S E F A N D A R E S 1 932 S E N E S B T E S N N G R L M E S 30.5.1932 (TB MM ) 236Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 236brahim Alae ttin Bey (Sinop) 237Srr Bey 237Ahm et hsan Bey 238ktisat Vekili Mustafa eref Bey - 239Remzi Bey 240ktisat Vekili Mustafa eref Bey 240Srr Bey 240ktisat Vekili Mustafa eref Bey ,. 240

C R A V E FL S K A N U N U N U N T A D L N E D A R K A N U N L Y H A SI G R M E L E R :31.5.1932 (TB MM ) 241Adliye Vekil i Yusuf Kemal Bey (S inop) 241Adliy e Encm eni Mazbata Mu harri ri Salhattin Bey (Koca eli) 242Vasfi Rait Bey (ebin Karahisar) 243

Z M R M E B U S U M A H M U T ES A T B E Y N K A N U N U L Y H A S I N I N N E S A F H A D A O L D U U N AD A R S U A L

1.6.1932 (TB MM ) 244


19/491

X V ktisat Vekili Mustafa eref Bey . 244ktisat Encm eni Mazbata Mu harri ri Ali Rza Bey (Mard in) 244

T R K Y E ' D E E C N E B T E B A A S I T A R A F I N D A N Y A PI L M A S I Y A S A K O L A N S A N A T L A R H A K K I N D AK A N U N L Y H A S I G R M E L E R 4.6. 1932 (TB MM ) 245Dahiliye Vekili kr Kaya Bey 245ktisat Encm eni Reisi Rahmi Bey (izmir) 246

E A S T E R N T E L G R A F K U M P A N Y A I Y L A YA P I LM I M U K A V E L E N N F E SH LE ' I M P E R I A L A N DI N T E R N A T I O N A L C O M M U N I C A T I O N S L I M IT E D ' R KE T Y LE B R M U K A V E L E Y A P IL M A S I H A K K I N D AK A N U N L Y H A S I G R M E L E R

9.6.1932 (TBM M) 246Remzi Bey (Sivas) . . . .' 247Dahiliye Vekili kr Kaya Bey 247

A S K E R F A B R K A L A R U M U M M D R L N E M T E D A V L S E R M A Y E V E R L M E S N E D A R K A N U NL Y H A S I G R M E L E R I I .6 .1 932 (TBM M) . . 248Refik evket Bey 248Bte Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 248Refik evket Bey 249Hasan Fehmi Bey 249

1932 S E N E S B T E S N Y E N D E N T A N Z M E D L E N K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 20.6.1932 (TB MM ) 249Maliye Vekili M. Abd lhalik Bey 249Halil Bey (zmir) ' 252Refik evket Bey 253Srr Bey 253

( G R M E L E R N D E V A M I 21 .6.1932)Recep Bey (Ktah ya) 256Srr Bey 260Recep Bey 260

* D A H L Y E V E K L E T B T E S N N G R L M E S 22.6.1932 (TB MM ) ' 260Dahil iye Vekil i kr Kaya Bey 260

K T S A T V E K L E T B T E S N N G R L M E S 23.6 . 1932 (TB M M ) . 264ktisat Vekili Mustafa eref Bey 264Hamd i Bey (istanbul) 267Srr Bey (Koca eli) 267Vasf Bey (istanbul) 267iktisat Vekili Mustafa eref Bey 268Kitap Hsn Bey (zm ir) , '-. 269ktisat Vekili Mustafa eref Bey 269

M A A R F V E K L E T B T E S N N G R L M E S 25.6.1932. (TB MM ) 269Refik evket Bey . 269Maarif Vekili Esat Bey (Bursa ) . 270


20/491

M L L M D A F A A V E K L E T B T E S N N G R L M E S 26.6.1932 (T BM M ) 271Milli Mdafaa Vekili Zek i Bey (Diy arbe kir) 271H A Z N E D E N T AK S T L E M A L S A T I N A L M I O L A N L A R I N T A K S T B E D E L L E R N N T E C L H A K K I N D A K K A N U N A E K K A N U N L Y H A S I G R M E L E R

27.6.1932 (TB MM ) T 273Sleyman Srr Bey (Yozgat) 273Bte Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 273

A Y , E K E R V E K A H V E T H A L T I N I N B R E L D E N D A R E S H A K K I N D A K A N U N L Y H A S IG R M E L E R

2 .7 . I93 2 (TBM M) 274Halil Bey (zm ir) 275ktisat Vekili Mustafa eref Bey 277Halil Bey 278Recep Bey 279Halil Bey 282ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 282

H K M E T E Z R A A T B A N K A S I N A M U B A Y A A ET T R L E C E K B U D A Y H A K K I N D A K A N U N L Y H A SIG R M E L E R

3.7.1932 (TB MM ) 284Zira at Vekili Muhlis Bey 284Emin Bey 285Zira at Vekili Muhlis Bey 285Srr Bey 286Zira at Vekili Muhlis Bey 286

K A N U N U M A H S U S A L A R I N A T E V F K A N K U R U L M U O L A N L A R D A N M A A D A D E V L ET S E RM A Y E S Y LET E S S E D L M V E E D L E C E K F A B R K A L A R N V E D E V L E T T R A K L E R N N V E K U R U L M A S IM S A A D E Y E T A B V E Y A M U K A V E L E Y E B A L I O L A N F A B R K A L A R I N S U R E T D A R E S V E D E V L E TS A N A Y O F S T E K L H A K K I N D A K A N U N L Y H A S i G R M E L E R

3 .7 .1932 (TBM M) 286Srr Bey 287ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 287Salhattin Bey (Koca eli) 288ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 288Salhattin Bey 288Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 289Salhattin Bey 289Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 289

T R K Y E A F Y O N Y ET T R C L ER S A TI K O O P E R A T F H A K K I N D A K A N U N L Y H A S I G R M E L E R 3 .7 . I93 2 (TBM M) 291Srr Bey 291Emin Bey '. 291ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 291Srr Bey 293ktisat Veki li Mustafa eref Bey 293Srr Bey 293ktisat Veki li Mustafa eref Bey 293Srr Bey 293ktisat Vekili Mustafa eref Bey 293Srr Bey 293ktisat Veki li eref Bey J 294Srr Bey . 294ktisat Vek ili Mustafa eref Bey 294


21/491

X X Srr Be/ 294ktisat Vekili Mustafa eref Bey 294

T R K Y E S A N A Y K R E D B A N K A S I T E K L H A K K I N D A K A N U N L Y H A SI G R M E L E R 7 .7 .1932 (TBM M) 294ktisat Vekili Mustafa eref Bey .. 295Srr Bey 295Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 296ktisat Vekil i Mustafa eref Bey 297Hasan Vasf Bey 298Emin Bey 300Srr Bey 300Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 300Kitap Hsn Bey 301ktisat Vekili Mustafa eref Bey 301Emin Bey 302ktisat Vekili Mustafa eref Bey 302Hasan Vasf Bey 302ktisat Vekili Mustafa eref Bey 302Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 302Vasf Bey 302Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 302Mazhar Mfit Bey 303Bte Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 303Mazhar Mfit Bey 303Hasan Fehmi Bey 303Hasan Vasf Bey 303Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 303Vasf Bey 304Hasan Fehmi Bey 304Kemal Tura n Bey (sparta) , . 304ktisat Vekili Mustafa eref Bey 304

T R K Y E P O S T A V A P U R C U L U U A N O N M R K ET T E K L H A K K I N D A K A N U N L Y H A S IG R M E L E R

9 .7 .1932 (TBM M) 304Hamdi Bey (Ordu ) 305Kitap Hsn Bey 305Srr Bey 305Bt e Encm eni Reisi Hasan Fehmi Bey 306

B A V E K L S M E T P A A N I N Z M R ' D E Y A P T I I K O N U M A27.7.1932 307

K T S A T V E K L M A H M U T C E L L B E Y N T A M M 11 .9 .1 93 2 308R E S C U M H U R G A Z M . K E M A L P A A N I N M E C L S A I N U T K Ul . l l . l 9 3 2 ( T B M M ) 3 12B A V E K L S M E T P A A N I N T A S A R R U F V E Y E R L M A L I H A F T A S I N I N A I L I I N D A Y A P T I I K O N U M A

I 2 . I 2 . I 9 3 2 ( A N K A R A )V . E N C M E N ( K O M S Y O N ) R A P O R L A R I 312Trkiye Cumhuriyeti i le Osmanl Dyunu Umumiyesi Hamil ler inin Mmessil ler i Arasnda AktedilenMuka velenamenin Tasdikine Dair I /299 no.lu kanun Lyihas 315Esbab mucibe (Gereke ) : I4 . I I . I 92 8Kabul tar ih i : I . I2 . I9 281927 Mal senesi nihayetine kadar olan emanat adiye ve bte emanatnn sureti tesviyesi hakknda

1/494 no.lu kanun lyihas 315Esbab mucibe: 12.5.1929Bte encmeni mazbatas: 1.6.1929


22/491

X X \

I /243 No . lu Man dra ve allar kanun u lyihas 316Esbab mucibe: I4.5.I928Kabul tar ihi: I5 .3. I92 9; Kanun no: I3423(Allar hakknda kanun)

Trkiy e Cum huriyeti ile Amerikan Ford Motr Kumpani Eksportes E nikorpo reytit (Am er i can Fo rd M o to rCompany Exports Inc.) irketi arasnda mnakit mukavelenam enin tadili hakknda I /296 no. lu kanun lyihas . 317

Esbab mucibe: I2 . I2 . I92 8Maliye encmeni mazbatas: 27.I2.I928ktisat encmeni mazbatas: I2.I . I929Bte encmeni mazbatas: 24.1.1929Kabul tar ihi: 2.2.I929, Kanun no: I39I(T.C. Hkm eti i le Ford Motr Eksports Enkorporeytit irketi arasnda aktedilen mukavelenamenintasdikine dair kanun)

Esham ve tahvilt ve nuku t borsalar hakknda I /350 no.lu kanun lyihas 318Esbab mu cibe : 25. 12.1928ktisat encmeni mazbatas: 2I .3.I929Maliye encmeni mazbatas: I3.5.I929Kabul ta r ihi: I6.5.1929, Kanun no: I447(Menkul kymetler ve kambiyo borsalar kanunu)

Vilye tlerin umum i idaresi hakknda I /352 no. lu kanun lyihas 321Esbab mucibe: 9.1.1929Muhtelit encmen mazbatas: 2I .3.I929Kabul tarihi :18.3.1929, Kanun no: I426(Vilyet idaresi kanunu)

Ha rici tica ret dairesi tekilin e dair I /333 no.lu kanun lyihas 323Esbab mucibe: 10.1. I929 .

mha edilen evrak naktiye miktarnn tesbiti hakknda I /347 no.lu kanun lyihas 324Esbab mucibe: I7 . I . I9 29Kabul tar ihi: 23.3.1929, Kanun no: I408(mha edilen evrak nakdiye miktarnn tesbitine dair kanun)

statistik tekil t hakkn da I /35I no.lu kanun lyihas 325Esbab mucibe: I .5.I929Kabul tar ihi: I .2.I9 30 , Kanun no: I554(statistik Umum Mdrlnn salhiyet ve vazifeleri hakknda kanun)

I /354 No.lu G mr k tarife kanunu lyihas 325Esbab mucibe: 26.I . I929Tarife muhtelit encmeni mazbatas: 6.5.I929Kabul tar ihi: f .6.1929, Kanun no: I499(Gmrk tar ifesi kanunu)I /359 No.lu cra ve ifls Kanunu ve tatbikin e ait kanun lyihalar 330Esbab mu cibe: 6. 2. 1929Kabul tarihi: 18.4.1929, Kanun no: 1424, 1425(cra ve ifls kanunu)(cra ve ifls kanununun tatbiki hakknda kanun)

Mem leketimize gelen unlarn gmr k resminin muvakk aten tenzili hakknda I /353 no.lu kanun lyihas 330Esbab mucibe: 23.1.1929ktisat encmeni mazbatas: 4.2.1929Kabul tarihi: 23.2.1929, Kanun no: 1400(Un resminin muvakkaten tenzili hakknda kanun)

Ma liye Vek let i 1928 senesi btesin e fevkalde tahsisat verilm esi hakknda I /39I no.lu kanun lyihas 332Esbab mucibe: 5.3.1929


23/491

X X Kabul tarihi: 16.5.1929, Kanun no: 1450(Kibrit fabrikas iin taahht icrasna mezuniyeti mutazammn kanun)

Samsun sahil demiryo llar T rk an onim irketin den satn alnacak hisse senetleri hakknda I /397 no.lu kanunly ihas . . . . , , 332

Esbab mucibe: 7.3.1929Kabul tar ihi: 2.6 . 1929, Kanun no: 1524(Samsun sahil demiryollar hisse senedatnn mubayaasna dair kanun)

Ticaret mukavelesi aktedilmeyen devletlerle 1930 Haziranna kadar muvakka ten ticaret itilfnamesi aktihakknd a I /407 no.lu kanun lyihas 3 3 2

Esbab mu cibe : 1 6.3. 1929Kabul tarihi: i.4.1929, Kanun no: 1410

Ticaret ve sanayi odalar azalariyle mstahdem inin vazifesi mem uriyelerind en dolay takibat icap edipetmeyeceinin tefsiri hakknda 3/260 no.lu Baveklet tezkeres i: 23.3.1929 333

ktisat encmeni mazbatas: 14.5.1929Heye ti um umiye karar tar ihi: 27 .1 .1930, No : 543(Ticaret ve sanayi odalar azlariyle mstahdeminin vazifei memurelerinden dolay takibat ifas halindedevlet memurlar gibi muhakemeleri icap edip etmeyeceinin tefsirine mahal olmad hakknda HeyetiUmumiye karar )

Maarif vergisi kanu nun un 1230 no.lu zeyli ahkm nn tezyid i hakknd a I /428 no.lu kanun lyihas 334Esbab mucibe: I .4.1929Kabul tarihi: 2.6.1929, Kanun no: 1522(Bt elerind e maarife muhtas varidat maarif hizmetlerine kfi gelmeyen vilyetlerin 1929 mali senesimasraflar hakknda kanun)

Dem iryollar ve limanlar ile su ileri iin 240 milyon liralk tahsisat verilmes i hakknda I/433 no.lu kanunlyihas 334

Esbab mucibe: 9.4.1929Kabul tarihi: 29.5.1929, Kanun no: 1482(Demiryollar ve limanlar ile su ileri iin 240 milyon liralk tahsisat itasna ve bu miktara kadar taahhticrasna dair kanun)

ose ve kpr ler hakknda I /43I no. lu kanun lyihas 337Esbab mucibe: 10.4.1929Kabul tarihi: 2.6.1929, Kanun no: 1827(ose ve kprler kanunu)

Bilvasta vergilere munzam kesirlerin vergilerin asllaryle tevhidine ve vergi nisbetleri zerinden icra klnantadilta dair I /432 no. lu kanun lyihas 339Esbab mucibe: 15.4.1929Bte encmeni mazbatas: 15.5.1929Kabul tarihi: 18.5.1929, Kanun no: 1454

Den iz tica reti hakknd a I /443 no.lu kanun lyihas 344Esbab mucibe: 18.4.1929Kabul tarihi: 13.5.1929, Kanun no: 1440(Deniz Ticaret Kanunu)

Ziraat makinelerinde kullanlan mevadd mtailenin rsumu hakkndaki kanunun I. maddesinin tefsirine dair3/279 no.lu Baveklet tezkeres i: 22.4.1929 344ktisat enc me ni mazbatas 11.5. 1929Heyeti Umumiye karar : 28.5.1929, No: 508(ay r bime ma kinelerinde sarf edilen mtail maddelerin resimlerden muaf olduu hakknda heye tiumumiye karar )


24/491

X X Maadin nizamnamesinin baz maddeleriyle ta ocaklar nizamnamesinin tadiline dair kanunun bazmad delerin i tadil edici I /453 no. lu kanun lyihas > 345

Esbab mucibe: 28.4.1929ktisat encmeni mazbatas: 6.5.1929Heyeti Umumiye karar : 4.5.1929, No: 500

Mev cut ev rak na ktiyenin yen ileriyle istipdaline dair kanuna bir madde ilvesi hakknda I /476 no.lu kanunlyihas 346

Esbab mucibe: 5.5.1929Kabul tarihi: 2.6.1929, Kanun no: 1514(Evrak naktiyenin ihtiyatlar ile deitirilmesi hakknda kanun)

Zir ai itibar ve alm kooperatifleri hakknda I /580 no. lu kanun lyihas 346Esbab mucibe: 11.5.1929Kabul tarihi: 28.5.1929, Kanun no: 1470(Zirai kredi kooperatifleri kanunu)

Te viki sanayi kanunu nun 26. maddesinin tadil ve 42. madde sinin de ilgas hakknda I /469 no.lu kanun lyihas 347Esbab mucibe: 13.5.1929Kabul tarih i: 1 4.1. II929 , Kanu n no : 1543(Teviki sanayi kanununun 26, ve 42. maddelerinin tadili hakknda kanun)

Zira at makin elerinde ve ziraatte kullanlan mevad mtaile ve mu harrike ile m stahzarat kimyev iyeninrsumu hakkndaki kanunu tadil edici I /498 no.lu kanun lyihas 348

Esbab mucibe: 14.5.1929Kabul tarihi: 2.6.1929, Kanun no: 1527(Ziraat makinalerinde ve ziraatte istimal olunan mevad mtaile ve muharrike ile mstahzaratkimyeviyen in rsumu h akkndaki 22 ubat 1926 tarih ve 752 no.lu kanunun baz maddelerinin tadilineve mezkr kanuna baz mevad tezyiline dair kanun)Kibrit inhisar muameltnn tarz idaresi ve akmaklarn da devlet inhisarnda bulundurulmas hakknda

I /504 no.lu kanun lyihas 348Esbab mucibe: 16.5.1929Kabul tarihi: 1.6.1929, Kanun no: 1503(Kibrit ve akmak inhisar kanunu)

Ayd n ve zmir-Kasaba Dem iryolla r idaresiyle aktolunan muka velenamelerin tasdiki hakkndaI /513 no.lu kanun lyihas 349

Esbab mucibe: 26.5.1929Kabul tarihi: 3.6.1929, Kanun no: 1529(Aydn-zmir ve zmir-Kasaba ve temdidi demiryollarnda posta ve telgraf muamelesi ifas iin DahiliyeVek letiyle mezkr demiryo llar idareleri arasnda aktolunan m ukavelena melerin tasdiki hakkndakanun)

Tapu kaytlarndan kanuni sebeplerle kym etini kaybetmi olanlarn tasfiyesi hakknda I /522 no.lu kanunlyihas 349Esbab mucibe: 30.5.1929Kabul tarihi: 2.6.1929, Kanun no: 1515(Tapu kaytlarndan hukuki kymetlerini kaybetmi olanlarn tasfiyesine dair kanun)

G mr k muafiyetine ait baz hususi kanunlarn devam edip etmeyeceinin tefsirine dair 3 /343 no.lu Baveklettezkeresi 350

Maliye V ekleti tezkeres i: 16.11 .1929Heyeti Umumiye karar: 14.11. 1929, No: 151(Gmrk muafiyetine ait baz hususi kanunlarn meriyetinin devam edip etmeyeceinin tefsiri)


25/491

X X nhisar idarelerinin ahsiyeti h kmiye yi haiz messesat halinde ve m lhak bte ile idaresi hakkndaI /159 no.lu kanun lyihas 351

Esbab mucibe: 29.3.1928Kabul tarihi: 31.5.1930, Kanun no: 1660(Maliye Vekaleti tarafndan idare olunan inhisarlar hakknda kanun)

Milli bankalarca tekil olunacak eker irketine itirake ve avans verilmesine dair I /7I7 no.lu kanun lyihas . 351Esbab mucibe: 27.5. 1928Kabul tar ihi: I0.6.I930, Kanun no: 1709(eker irketine itirake ve avans verilmesine dair kanun)

Elence ve hususi istihlak vergisi kanun unun tasdiki hakkn da I /304 no.lu kanun lyihas 351Esbab mucibe: I2.8.I928Kabul tar ihi: I9.5.I930, Kanun no: I629(Elence ve hususi istihlak vergisi kanunu)

I/4 I I No.lu Belediye kanunu lyihas 352Esbab m ucib e: 2 0.3 . 1929Kabul tarihi: 3.4.1930, Kanun no: I580(Belediye kanunu)

Um um i hfzsshha hakknd a I /44I no.lu kanun lyihas . 353Esbab muc ibe: I7. 4. I930Kabul tarihi: 24.1930,(Umumi hfzsshha kanunu)

T tn inhisar hakknd a I /466 no.lu kanun lyihas 355Maliye encmeninin tasdiki: 5.5.I929Hkmetin teklif ine merbut cetvel ler .Kabul tar ihi: 9.6.I930, Kanun no: 170f(Ttn inhisar kanunu)

Tt n idaresi muvakkatesi hakkndaki kanuna mzeyyel I /474 no.lu kanun lyihas 359Esbab m ucib e: 5.5 . 1929ktisat encmeni mazbatas: I6.I . I930Heyeti umumiye karar: I2.6. 1930, No: 577(Ttn inhisar nn mddetle mukayyet olmad hakknda Heyeti Umumiye karar )

Arazinin ksa bir mddet zarfnda umum i tahririn in icras ile yeni kym etler zerinden vergi alnmasnntem ini iin icras hakknd a I /502 no.lu kanun lyihas 361Esbab mucibe: I6.5.1929Maliye encmeni mazbatas: 3.6.I929Kabul tar ihi: 29.5.1930, Kanun no: I65I(Arazinin tahririne dair kanun)

Dev let dem iryollar istimlak kanununun tefsiri hakknda 3/3I6 no.lu Bavekalet tezkere si: 24.10.1929 . . . . 362Bte encmeni mazbatas: 22.4. I930Kabul tar ihi: I5.5.I930, Kanun no: 1607(Devlet Demiryollar st imlak Kanununa mzeyyel kanun)

Beynelm ilel snai mlkiyet muk avelelerinin Lahey tadilatna iltihak edilmesi hakknda I /570 no.lu kanunlyihas 363Esbab mucibe: 30.I . I930Kabul tar ih i : I5 .5 . I930, Kanun no: I6 I9


26/491

X X V (Beyn elmilel snai mlk iyet mukav elelerinin 6.11.1925 Lahey tadilatna iltihak edilmesi hakkndakanun)

Menk ul kym etler ve kambiyo borsalar hakkndaki 1417 no.lu kanuna mzeyyel I /587 no.lu kanun lyihas .. 363Esbab mucibe: 19.2.1930Kabul tarihi: 20.2. 1930, Kanun no: 15767(Trk parasnn kymetini koruma hakknda kanun)

Yo l m kelleflerin den alnacak maarif vergisi hakknd a I /596 no.lu kanun lyihas 364Esbab mucibe: 20.2.1930Kabul tarihi: 15.5.1930, Kanun no: 1618(Yol mkelleflerinden alnacak maarif vergisi hakknda kanun)

T rkiy e Cum hur iyeti ile Am erika Hk m eti arasnda aktolunan ticaret ve seyrisefain mukavelenamesinintasdik i hakkn da I /622 no.lu kanun lyitas 365

Esbab mucibe: 31 .3.1930Kabul tarihi: 12.4.1930, Kanun no: 1584(Trkiye C umh uriyeti i le Amerika M ttehid De vletler i arasnda m n'akit t icaret ve seyrisefainmuahedenamesinin tasdikine mtedair kanun)

na olunacak ose ve kpr ler taahhdatnn gelecek seneye sirayeti hakknda I /638 no.lu kanun lyihas . . . 366Esbab mucibe: 29.4. 1930Bte encmeni mazbatas: 3.6.1930Kabul tarihi: 5.6.1930, Kanun no: 1688(Yaplacak kprler ve oseler iin Nafa Vekaletince taahhdat icrasna dair kanun)

Uyu turu cu maddeler hakkndaki 1369 no.lu kan unun 8. maddesiyle 16. maddesinin son fkrasnn tadilihakkn da I /667 no.lu kanun lyihas 367Esbab mucibe: 26.4.1930Kabul tarihi: 4.6.1930, Kanun no: 1685Muam ele vergisi kanununu n 3. maddesine iki fkra tezyili hakknda I/676 no.lu kanun lyihas 368Esbab mucibe: 15.5.1930Kabul tarihi: 8.6. 1930, Kanun no: 1698(Muamele vergisi kanununun 3. maddesine zeyl yaplmasna dair kanun)

Trkiye Cumhuriyeti ile ingiltere (Fransa, sve ve Romanya) Hkmetleri arasnda imza edilmi olan ticaretve seyrisefain muk avelelerinin tasdiki hakknda I /690 no.lu kanun lyihalar 368Esbab mucibe: 18.5.1930Kabul tar ihi: 31 .5.1930, Kanun No: 1674,(1670, 1671, 1672)

Ykse k Ziraat M ektebine kabul olunacak talebelerin bir sene iftliklerde staj grm eleri hakkndaI/69 I no.lu kanun lyihas 369

Esbab mucibe: 18.5.1930Kabul tarihi: 3.6.1930, Kanun no: 19695(Yksek Ziraat Mektebi talebesinin iftliklerde staj yapmalar hakknda kanun)

T rk ve T rk irketle ri tarafndan itira olunan buharl sefainin gmr k resminden istisnasna dair olankanuna iki madde tezyili hakknd a I /706 no.lu kanun lyihas 370Esbab mucibe: 24.5.1930Kabul tarihi: 8.6. 1930, Kanun no: 1699(Buharl sefinelerin gmrk resminden istisnasna dair kanun)

Pullu k ve saire iin bir serm aye tesisi hakknd a I /709 no.lu kanun lyihas 371Esbab mucibe: 22.5.1930


27/491

X X V ktisat encmeni mazbatas: 29.5.1930Kabul tarihi: 2.6.1930, Kanun no: 1681(Pulluk ve dier lt iin bir sermaye tesisine dair kanun)

Zira at Bankasnca tedarik ve tevzi olunacak to hum luklarn maliyet ve sat fiyatlar arasndaki farktanm tevellit zararlarn ktisat Vekale ti btesinden denmesi hakknda 1/710 no.lu kanun lyihas 371

Esbab mu cibe: 22.5 . I930ktisat enc men i m aszbatas: 29 .5. 1930Kabul tarihi: .6.1930, Kanun no: 1682

Cu mh uriye t Merkez Bankas hakknda I /7I8 no. lu kanun lyihas 372Esbab mucibe: 28.5.1930Kabul tarihi: 10.6.1930, Kanun no: 1715(T.C. Merkez Bankas kanunu)

(Maden Ame lesi h akknda) 10 Eyll 1337 Tarih ve 151 No.lu kanunun 7. maddesine baz fkralar ilvesinedair 1/720 no.lu kanun lyihas 372Trkiye Cumhuriyeti i le Almanya Hkmeti arasnda aktolunan t icaret mukavelesinin tasdiki hakknda

I /72In o.lu kanun lyihas 373Esbab mucibe: 29.5.1930ktisat encmeni mazbatas: 4.6.1930Kabul tar ihi: 7.6.I930, Kanun no: I689(T rkiye Cum hur iyeti ile Almanya hk meti arasnda mna kit ticaret mukavelenamesinin tasdikinemtedair kanun)

Tic are tte taiin men 'i ve ihraca tn muraka besi hakknda I /724 no.lu kanun lyihas 373Esbab mucibe: 31.5.1930Kabul tar ihi: I0.6.I930, Kanun no: 1705(Ticarette taiin men'i ve ihracatn murakabesi ve korunmas hakknda kanun)

Zira at Bankas hakkndaki kanuna baz maddeler tezyiline dair I /725 no. lu kanun lyihas 374Esbab mucibe: 3I.5.I930Kabul tar ihi: 8.6.I930, Kanun no: I697(Ziraat Bankas hakkndaki I9.3.1340 tarih ve 4444 no.lu kanuna mzeyyel kanun)

Tasa rruf sand klar tesisi hakkn da I /729 no.lu kanun lyihas 375Esbab mucibe :4.6.I930ktisat encmeni mazbatas: 5.6.I930Kabul tar ih i : I0 .6 . I930, Kanun no: I 7 I I(Tasarruf sandklar hakknda kanun)

Zira at makinelerinde ve ziraatte mstamel mevad mtaile ve muharrik eler ile mstahzarat kimyeviyen inrsumu hakkndaki kanunun baz maddelerinin tad ili ve baz maddeler tezyili hakknda I /733 no.lu kanunlyihas 375

Esbab mucibe: 4.6.1930Kabul tar ihi: I0.6. I930, Kanun no: I7I0(Zira at makinelerinde kullanlan mevadd mtaile hakknda ki 752 ve 157 no.lu kanunlara mzeyyelkanun)

Kib rit ve akmak inhisar iletmesinin devrine ve 10 milyon dolarlk istikraz akdine dair I/738 no.lu kanunlyihas .. 376

Esbab mucibe: I0.6.1930Kabul tar ihi: I 5.6 . I930, Kanun no: I722(Kib rit ve akmak inhisar iletmesinin devrine ve 10 milyon do layrlk istikraz akdine dair kanu n)

T rkiy e dahilindeki fabrikalardan istihsal edilecek eker, petrol ve m takkatndan dahili istihlk vergisialnmamas ve gm rk tarife kanununun 695. maddesinin "C ve D" fkralarnn tadili hakknda I/740 no.lukanun lyihas

Esbab mucibe: I0.6 .I93 0 377


28/491

X X V Bt e enc meni mazbatas: 11.6. 1930Kabul tarihi: 12.5.1930, Kanun no: 1718(Dahili istihlk vergisi hakknda kanun)

11 Hazira n 1930 tar ih ve 1715 no.lu kanuna (T.C . Merke z Bankas kanunu ) mzeyyel I /743 no. lu kanun lyihas 377Esbab mucibe: 20.9.1930ktisat encmeni mazbatas: 23.9.1930Kabul tarihi: 25.5.1930, Kanun no: 1726(1715 no.lu ve 2 Haziran 1930 tarihli kanuna mzeyyel kanun)

Teviki Sanayi Kanununun 7. maddesinin C fkrasnn tefsirine dair 3 /35 no.lu Bav eklet tezkeresi 22.4. 1928 378Ticaret encmeni mazbatas 2.5.1928Bte encmeni mazbatas: 28.1 .1931ktisat encmeni mazbatas: 8.6.1931

Mhen dislik ve mimarlk hakkndaki kanuna bir madde tezyiline dair I /77I no.lu kanun lyihas 379Esbab mucibe : 7. II. 1930Kabul tarihi: 30.11.1930 Kararname no: 10308(Mhen dislik ve mim arlk hakkndaki 1035 no.lu kanuna ait talimatnam enin baz maddelerinin tadilihakknda kararname)1931

Mill iktisadiyat Koru ma vergisi hakknda I /I74 nol.u kanun lyihas 330Esbab mu cibe : 2. I I . 1931Bte encmeni mazbatas: 26.11.1931Kabul tarihi: 30.11.1931 Kanun no: 1890(ktisadi Buhran Vergisi Kanunu)

Mua mele vergisi kanunu makamna kaim I /4I no.lu kanun lyihas 380Esbab mucibe: 2.2.1931ktisat encmeni mazbatas: 26.5.1931Kabul tarihi: 21.7.1931 Kanun no: 1860(Muamele Vergisi Kanunu)

I /33 No .lu arazi vergisi kanun lyihas 382Esbab m ucibe: 9.2 . 1931Bte encmeni mazbatas: 10.6.1931Kabul tarihi: 27.6.1931 Kanun no: 1833(Arazi vergisi Kanunu)

Pulluk imalthanelerine yardm hakknda I /I87I no.lu kanun lyihas 384Esbab m ucib e: 12.3. 1931ktisat encmeni mazbatas: 24.3.1931Kabul tarihi: 26.3.1931 Kanun no: 1797(Pulluk Kanunu) t

l ler hakknda I /324 no.lu kanun lyihas 385Esbab mucibe: 2. 1.1929ktisat encmeni mazbatas: 4.5.1929Kabul tarihi: 26.3.1931 Kanun no: 1782(ller Kanunu)

Ticaret mukavelesi veya (mods vivendi) aktetmiyen devletler lkesinden Trkiye'ye yaplacak ithalta dairI /8 no.lu kanun lyihas : 386Esbab mucibe: 2.4.1931


29/491

X X V ktisat encmeni mazbatas: 25.5.1931Bte encmeni mazbatas: 20.8.1931Kabul tarihi: 22.7.1931 Kanun no: 1873

Ticaret mukavelesi veya Mods Vivendi aktetmiyen devletler lkesinden Trkiye'ye yaplacak ithalatamemnuiyetler veya tahdit veyahut takyitler tatbikna dair kanun)Da var ve ehl hayvan lar vergisi hakknd a I /59 no.lu kanun lyihas 387

Esbab m ucib e: 21 .5. 1931Bte encmeni mazbatas: 24.6.1931Kabul tarihi: 6.7.1931 Kanun no: 1839(Hayvanlar Vergisi Kanunu)

1931 Senesi bte kanunu lyihasna bir madde ilvesi hakknd a I /136 no.lu kanun lyihas 389Esbab mucibe: 6.7.1931Maliye Enc men i: 14.7.1931Bt e E nc men i: 15.7. 1931Kabul tar ihi: 19.7. 1931 Kanun no: 1847(Umu m, mlhak ve hususi btelerden verilen maa, cret, tahsisat, hakk huzur, tazminat, yevmiye,ikramiye ve ihbariyelerden alnacak kazan vergisi hakknda kanun)

G mr k ve inhisarlar Vek leti tekili hakknda 1/215 no.lu kanun lyihas 391Esbab mucibe: 27. 12.193IKabul tar ihi: 29.I2.I93I Kanun no: 1909(Gmrk ve nhisar lar Vekleti tekil ine dair Kanun)

Zira at Vekle ti tekili hakknda I /2I6 no.lu kanun lyihas 392Esbab mucibe : 27. I2 . I93 Iktisat encmeni mazbatas: 28.I2.I93IKabul tar ihi: 29.12. 1931 Kanun no: 1910(Ziraat Vekleti tekiline dair kanun)

Veraset ve intikal vergisi kanununun tadiline dair I /32 no.lu kanun lyihas 392Esbab mucibe: 12.2. 1931Kabul tarihi: 4.7.1931 Kanun no: 1836(Veraset ve intikal Vergisi hakkndaki Kanunu n baz maddelerinin tadiline ve bazlarnn ilgasna dairkanun)

Dahili istihlk vergisi kanununa baz maddeler tezyiline ve 2. maddesine bir fkra ilvesine dairI /I4 I no.lu kanun lyihas 393

Esbab mu cibe: I I .7. 1931Kabul tarihi: 22.7.1931 Kanun no: 1871( I I Haziran 1930 tarihli ve 1718 no.lu dahili istihlk vergisi kanununun 2. maddesine bir frka ile m stakilbaz maddelerin ilvesine dair kanun)

T rkiy e Cum hur iyetile Sovyet Sosyalist Cum hu riyetle r ttihad arasnda aktedilen ticaret ve seyrisefainmukavelenamesinin tasdiki hakknda I /I5 I no.lu kanun lyihas 393

ktisat encmeni mazbatas: 20.7.1931Kabul tarihi: 22.5.1931 Kanun no: 1874(T.C. ile Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri ittihad Hkmeti arasnda mnakit Ticaret ve Seyrisefainmuahedenamesinin tasdikine mtedair kanun) _

ose ve kpr ler kanununun baz maddelerinin tadili hakknda I /155 no.lu Kanun lyihas 394Esbab mucibe: 21.7.1931Kabul tarihi: 25.7.1931 Kanun no: 1882(1525 Nu ma ral kp rler kanun unun baz maddelerinin tadili hakknda kan un)


30/491

X X V Msakkafat vergisi hakknd a I /36 no.lu kanun lyihas 394

Esbab mucibe: 2.2.1931Kabul tarihi: 4.7.1931 Kanun no: 1837(Bina vergisi Kanunu)

Kabotaj kanununun 3. maddesinin tefsiri hakknda 3 /580 no.lu Baveklet tezkeresi 22.2.1931 395ktisat encmeni mazbatasKabul tarihi: 5.3.1931 Tefsir no: 169(Kabotaj Kanununun 3. maddesinin tefsiri)

Hazineden taksitle gayrimenku l mal satn alm olanlara borlarn tediyed e kolaylk gsterilmi hakkndaI /8I7 no.lu kanun lyihas


31/491

X X X Kabul tarihi: 26.5.1932 kanun no: 1980(Muvazane Vergisi Kanunu)

Kat ticaret muahedeleri akti iin mzakereye balanacak devletlerle muvakkat itilflar aktine dair kanununtadili hakknda I /367 no.lu kanun lyihas 401Esbab mucibe: 22.4.1932Kabul tar ihi: 30.5.1932 Kanun no: I997(I679 no.lu Kanunu muaddil kanun)

ktisad buhran vergisi kanunu na mz eyyel I /304 no.lu kanun lyihas 402Esbab mucibe: 24.4.1932Kabul tar ihi: 29.5.1932 Kanun no: I996(ktisadi Buhran Vergisi Kanununa mzeyyel kanun)

Nakliya t vergisi hakknda I /3I2 no.lu kanun lyihas 402Esbab mucibe: 23.4. I932Kabul tarihi: 25.6.1932 Kanun no: 2030(Muay yen tarifeli vesait ile seyahat eden yolculardan alnacak nakliyat resmi hakknda 10 Nisan I340tarih ve 472 no.lu kanuna mzeyyel kanun)

I932 senesi btesi hakkn da I /3I7 no.lu kanun lyihas 403Esbab mucibe: 24.4. I932Kabul tar ihi: 26.6.1932 Kanun no: 203I(I932 Mali senesi muvazenei umumiye kanunu)

nhisarlarn tevhidi kanun lyihas 403Esbab mucibe: 4.5.1932Kabul tar ihi: 29.5.1932 Kanun no: I989(Maliye vekleti tarafndan idare olunan inhisarlar hakkndaki kanuna mzeyyel kanun)

Eastern telgraf kumpanyasile mn akit mukavelen in feshi ile 'imp erial and internationa l comm unicationslimited' irketi ile bir mukavele akti hakknda I /223 no.lu kanun lyihas 404Bte encmeni mazbatas: 4.6.I932Kabul tar ihi: I6 .6 . I932 kanun no : 2009Kabul tar ihi: I6.6.I932 kanun no: 2090

Ask eri fabrikalar umum mdrl I932 senesi btesine 50.000 lirafk tahsisat konulmasna dairI /270 no.lu kanun lyihas 404

Esbab mucibe: I9.3.I932Kabul tar ihi: I8.6.I932 Kanun no: 2013(Askeri Fabrikalar Umum Mdrlne mtedavil sermaye ver i lmesine dair kanun)

T rkiye 'de ecnebi tebaas tarafndan yaplmas memnu olan sanatlar hakknda I /70 no.lu kanun lyihas 405Esbab mucibe: 29.5.1929ktisat enc meni mazbatas: I .6. I932Kabul tarihi: 11.6.1932 Kanun no: 2007(Trkiye'de Trk vatandalarna tahsis edilen sanat ve hizmetler hakknda kanun)

T.C . Merkez Bankas kanununun baz maddelerinin tdili hakknda I /385 no.lu kanun lyihas 406Esbaba mucibe: 30.5.1932Kabul tar ihi: 3.7.I932 Kanun no: 2062(T.C. Merkez Bankas kanununun baz maddelerinin tdiline ve bu kanuna baz hkmler ilvesine dairkanun)

Hazineden taksitle mal satn alm olanlarn taksit bedellerinin tecili hakkndaki kanuna mzeyyelI/29I no.lu kanun lyihas . 406

Esbab mucibe: 6.4.1932Kabul tarihi: 27.6.1932 kanun no: 2033(I773 no.lu kanuna mzeyyel kanun)


32/491

X X X Adana mebusu A li Mnif Bey ve 28 arkadann iktisadi buhran sebebile ga yrimenku l ihaleleri hakknda2/42 no.lu kanun teklifi 31.5.1932 407

Muhtelit encmen mazbatas: 9.6.I932T rki ye Sanayi Kr ed i Bankas tekili hakknd a I /282 no.lu kanun lyihas '. 407Esbab mucibe: 22.3.1932Bte encmeni mazbatas: 4.7.I932Kabul tar ihi: 7.7.I932 Kanun no: 2064(Trkiye Sanayi Kredi Bankas tekili hakknda kanun)

Kanunu mahsusalarna tevfikan kurulmu olanlardan maada Devlet sermayeesi ile tesis edilmi ve edilecekfabrikalarn ve Dev let itiraklerinin ve kurulmas msaadeye tbi veya muka veleye bal olan fabrikalarnsureti idaresi ve Dev let Sanayi Ofisi tekili hakknda I /373 no.lu kanun lyihas 411Esbab mucibe: 22.5.1932ktisat enc meni mazbatas: 2 7.6. I932Kabul tar ihi: 3.7.I932 Kanun no: 2058(Devlet Sanayi Ofisi tekili hakknda kanun)T rkiy e afyon yetitiricile r sat kooperatifi hakknda I /378 no.lu kanun lyihas 413Esbab mucibe: 22.5.1932ktisat encmen i m azbatas: 28. 6. I932Adliy e enc meni mazbatas: 28. 6. I932Kabul tar ihi: 3.7.I932 Kanun no: 206I(Trkiye afyon yetitiriciler sat birlii hakknda kanun)Ziraat Bankas hakkndaki kanuna mzeyyel I697 no.lu kanunun 2. maddesinin tadiline ve 3. maddesininilgasna dair I/379 no.lu kanun lyihas 414Esbab mucibe: 22.5.1932Kabul tarihi: 27.6.1932 Kanun no: 2036(444 no.lu kanuna mzeyyel I697 no.lu kanunun 2. ve 3. maddelerinin tadiline ve 1301 no.lu kanunun5. maddesinin son fkrasnn ilgasna dair Kanun)T rk Gem i Kurt arm a Ano nim irket i tekili hakknda I /376 no.lu kanun lyihas 415Esbab mucibe: 22.5. 1932Kabul tar ihi: 9.7.1932 Kanun no: 2070

(Trk Gemi Kur tarma Anonim i rke t i tek i la t hakk nda kanun)T rk Vapurcu luu Ano nim irketi tekili hakknda I /377 no.lu kanun lyihas 415Esbab mucibe: 22.5.1932ktisat encmeni mazbatas: 6.7.I932Kabul tar ihi: 9.7.I932 Kanun no: 2068(Trkiye iskele ve limanlar arasnda posta seferleri hizmetinin Devlet idaresine alnmasna dair kanun)ay , eke r ve kahve ithal tnn bir elden idaresi hakknd a I /39I no.lu kanun lyihas 417Esbab mucibe: I2 .6. I93 2Bte encmeni mazbatas: 28.6.1932Kabul tar ihi: 2.7.I932 Kanun no: 2054

(ay, eker ve kahve ithalinin bir elden idaresi hakknda kanun)Hk m ete Zira at Bankasna mbayaa ettirilecek buday hakknda I /4I3 no.lu kanun lyihas 418Esbab mucibe: 27.6.1932Kabul tarihi: 3.7.1932 Kanun no: 2056(Hkmete Ziraat Bankasna mbayaa ett ir i lecek buday hakknda kanun)Menk ul kyme tler ve kambiyo borsalar hakkndaki kanuna mzeyyel I /4I6 no.lu kanun lyihas 419Esbab mucibe: 27.6. 1932Kabul tar ihi: 3.7.I932 Kanun no: 2058(Menkul Kymetler ve kambiyo hakkndaki kanuna mzeyyel kanun)Yks ek Ziraa t ve Baytar mektep leri hakknda I /4I5 no.lu kanun lyihas 420Esbab mucibe: 28.6.1932Kabul tar ihi: 6.7.1932 Kanun No: 2063(Ankara Yksek Ziraat ve Baytar Mektepleri ile Enstitlerin inaat ve tesisat iin istikraz aktine dairkanun) kanu nu lyihas , 420Esbab n.ucibe: 10.3.1932(Yasalaamamtr )

D Z N 425


33/491

S U N U

1ktisat polit ikas belgeleri iin I929'u balang almz, bu yln dnyada ve Trkiye eko-

nomisinde rota deiikliinin ilk iaretlerini tayan farkl bir yl oluundandr. I929, Lozan'dakabul edi lmi olan ve Trkiye'nin ekonomisini kendi kararlar i le ynetebi lmesini geic i olaraksnrlayan baz hkmlerin kalkt yldr. Ayrca, I929 dnyada byk ekonomik buhrann ba-langcdr. Buhran 2. Dnya Sava yl larna kadar uzayacak, Trkiye'yi ve polit ikalarn da etki-leyecektir. nemli tarihlerin stste gelii i le, I929 bir balang noktas oluyor. Birok ara-trc, I929'u I930'a balayarak, bu yllar Trkiye'de iktisat polit ikalarnda bir yn seimininyaplmaya baland nokta olarak grmtr.

Bug nn iktisats, 1929-39 yllarn n iktisat polit ikalarna bak arken iktisatlktan gelmeal kanl k larnn ve bi lg i kal plarnn yer yer d na kmak zorunda kal yor. Cumhuriyet in kuru-lu dneminde "ekonomiyi baka eylerden soyut layarak incelemek" ikt isat y eks ik bi lg i lere,yanl deerlendirme izgi lerine yneltebi l i r . Burada okuyacamz belgelerde ekonomi Cum-huriyetin kurucularnn, szclerinin grp anlatt biimde karmzdadr. Bu belgelerde, eko-nomi byk bir i in boyut larndan bir is idir. nemli bir boyutudur. Bunu teki lerden soyut la-mak zordur, yanl t r .

Cumhuriyet in kurulu dneminin I923'den 1939'a kadar srm olduunu kabul edebi l i r iz.Bu c i l t lerde yer a lan belgeler, bu y l lara esas olarak devlet i kurma ve oturtma dnemi olarakbak ld n gsteriyor. Burada s iyasal zmler ncel ik l id ir. Ekonomik zmler bu ncel iegre olumaktadr. Bunlar siyasal zm kolaylatrd, gerekletirdii lde geerlidir, ba-arldr.

kt isat pol i t ikalar a s ndan baknca, Cumhuriyet in kurulu dneminde s iyasal zmlerinpara para olmadn, bir btnle sahip olarak ortaya ktn syleyebiliriz. I939'a eriil-dii zaman bu btnlk daha net grlmektedir. Cumhuriyet rej imi bu btnln rn ola-rak ortaya kmaktadr.

Yeni bir rej im kurmann geni lde ekonomiden get i i , ekonomideki ufkun ve kal c baar larn nemi Cumhuriyet in kurucularnca iyi bi l iniyor. I923' iz leyen y l lar yeni rej imintoplumda ve devlet dzeninde "arkaik" olarak grd yap lar tasf iyeye gir i t i i ve yeni lerinikurmaa balad dnemdir. Tasf iyeler ve yeni kurumlamalar yeni rej imin i lk i leridir. Btnbunlar iktisat polit ikas iin elverili bir zemin hazrlyor. I923'den sonras yenilik hamlelerininhz kazand t icaret kesiminden balamak zere ekonominin hareketlendii, canland yl lardr.Mod ern bir t icaret , snai m lk iyet ve mal i sermaye yaps zlenm ektedir. Canlanma ve yeni le-menin "mil l i " b ir zle dolmas is tenmektedir. Bu canlanmann yabanc kaynaklarca da ekonomikdestek veri lmesi hal inde bir " imar ve ina" (kalk nma) hareket ine dnebi lecei di le get ir i l-mek t ed i r .1

I "tim ai bnyem izin hibir hadisesini, hibir derdini yarm tedb irlerl e uyutu rmak iarnda ve istidadn-da (ama ve eiliminde) olmayan Cumhuriyet, tevessl ettii (giritii) radikal slahatn ilk devrelerini geirmive gnden gne artacak semereler ini ikt itat etmek (toplamak)devr ine girmitir . Memleketimizin dahil i idaresi(i yne timi) yalnz huzur ve asayile deil, iktisadi ve umrani (ba yn dra ) faaliyetlerle de mtem ayizdir


34/491

X X X Ye ni rejim in iteki gvence si 1924 Tek ilt Esasiye Ka nun u (Anayasa) olm aktad r. 1924

Anayasas milli mcadelenin baarsn ve oradan kaynaklanan siyasal yapy tescil etmi, kuvvetliicra ilkesini balatmtr. Dtaki gvence ise Lozan andlamasdr. O da ayn eyi belgelemitir.

1924'den sonra Cum hu riye t yn et iminin devlet i kurmas ve oturtmas , bir var lma-yok ol-ma davas gibi alglanm aktadr. Bu davaya hizmet edece k olan eko no mik z m leri bugnn"eko no mik terc ih , opt imu m, deng e" g ibi kavram laryla dnm ek, iin erevesini daralt-mak ve deitirmek olur. Cumhuriyet ynetimi iin 1924'den, zellikle 1929-30'dan sonra ge-en her gn ekonomik zmlerin ap bymektedir. Bu zmlerde "ekonomik mal iyet " ta-sas kaybolmamakta, fakat ik inci planda kalmaktadr. E kon om ik kararlar, salt "eko no mi k ' olmak-la snrl deildir .2 ktisat polit ikas yeni rejimin aktif olmasn ve topluma mal olmasn sala-yacakt r . Ak t i f ve yapc olmak, rej imi her gn biraz daha somutlat racakt r . B u bakmdan,ikt isat pol i t ikas nn apn , boyut larn byk dnmek gerek iyor.

Bu cilt lerde izlediimiz kararlar ve grler, bize en ok iktisat polit ikasnn yeni rejimikurmaa hizmet eden bu ynn gsteriyor. Bunun yansra, iin baka bir ynn de izleye-biliyoru z. O da, top lum un eit li katlarnda fiilen iktidara sahip bulunanlar iin iktisat polit ika-snn ne demek olduudur. in bu ynn toplumun snf yapsnn yanstt bir izgi gibi degrebi l i r iz. kt isat pol i t ikas n yeni rej imi kurma yolundaki hizmet i i le deerlendir irken, top-lumun eit li dzeylerinde kontrole fii len sahip olanlara katks i le de ele almak kanlmaz olur.kt isat pol i t ikas n oluturmak ve yrtmek byle ik i ynl bir i t ir ve bu ynler i iedir. Oku-yacamz belgeler, Cumhuriyetin ana siyasal kadrosunun ie byle bakm olduunu dile geti-riyor. phesiz, toplumda kontrol mevzi lerine sahip bulunanlar Cumhuriyet in s iyasal kadrola-rndan bambaka bir btn oluturm u deildir ler. 1923'den sonra anslarn y eni rejim iindearamakta, bu ans ynetim ile zdeleerek artrmaa almaktadrlar. Bu izginin, iktisat poli-tikasnn devleti kurmaya ve oturtmaya ynelen izgisi i le kh birletiini, kh birlemediiniiz leyebi l iyoruz. Bylece, iktisat pol it ikas unu da bir lde sergi l iyor: Yen i rej imi kurmayaapayr bir ncel ik ver en ana s iyasal kadro i le toplumda kontr ol mevzi lerine ve ikt idar paralarnasahip olanlar arasnda yerine ve zamanna gre zdelikler, farkll klar, uzlamalar, ayrlmalaro lmaktad r .

2lere, gelimelere bir strateji i le bakma alkanl, Cumhuriyeti kuran ana kadronun her-

halde belirgin zellii idi. Bu zellik, iktisat polit ikalarnda da ilk gze arpan ey oluyor. Stra-tejik bak, bu kadroyu lkeyi yeni batan ina etme dncesine yneltiyor. Yeniden ina, ik-t isat pol i t ikas nn oturduu en geni ereve olmaktadr. Bu dnce phesiz Cumhuriyet rej i-minden nce de vardr. Ancak, Cumhuriyete vcut veren koul lar i inde yeniden ina dncesi ,Cumhur i ye t i n sine qua non'u, vazgei lmez i lkes i olmutur. Cumhuriyet , kurulu dneminde bui lkeye bir uygulama yolu aryor: Byk apl bir i i s nr l b ir kuvvet le gereklet irmek, rej imi(gze arpm aktadr). T rk milletinin inkiafna (gelimesine) asrlardanb eri set eken m anileri (engelleri)kaldrmak ve hayat u mum iyeye (halkn yaamna) muasr m edeniyetin kanunlarn ve vastalarn (adauygarln yasalarn ve aralarn) verm ek iin sarfettiimiz m esainin (abann) milletin tasvibi umumisinemu krin olduu m uha kkaktr (ulusun genel onayn alm olduu kesindir). ktisadiyatmzda feyizli bir inkiafmeh uttur (Ekonom imizde verim li bir gelime grlyo r). M illi bankalarmzla ticari ve sinai irket lerin adetve serma yelerinin m temadiyen artmak ta olmas, halkmzn iktisadi faaliyet ve intibahna (uyanna) deliladdolunabilir (kant saylabilir).. Vatanda byk fabrikalar vcuda getirmek iin umumi ve mekur gayret (genelve vgye deer aba) grlmektedir." Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal Paa, Meclis a konumas, 1. 11. 1926.

2 "Devlet yle bir messesedir ki, kendi hayat ve faaliyetinin istilzam ettii neticeyi almak iin krl bir he-sapla o ii yapmak imkn yoksa, bazen aresiz olarak krsz i yapmak yoluna da g ideb ilir" Nafa Veki li RecepBeyin (Peker) I929'da yapt bir konumada, bu dncenin rneini buluyoruz.


35/491

X X X yerlet irmekte byk yol a lmay salayacakt r . Bunu gereklet irmek i in ne yapmal? Arananb u d u r .3Btn bunlar bir ibir ini tamamlayan eylerdir. Ayn programn i lkeleridir. Cumhuriyet inkurucu kadrosu iin I923' izleyen yllar bu ilkelerin zayflamasna deil, glenmesine yardmedecek bir ortam hazr lamaktadr. Bu y l lar, ynet ic i kadroda lkenin ist ikrardan ok ist ikrar-s zlk i inde olduu grn beslemi gr n yor. De vlet ite ve dta 1924 y l nda hu kukentesci l edi lmi de olsa, kuruluun temel sorunlar henz zm bulamamt r . Bu, ynet ic i kadroiin rahatlk ve gvenlikten ok, keskin bir duyarll n ve tedirginliin srp gitmesine yol aa-cak bir tablodur. Bunlar a k seik anlat lmt r . 4

"1923-Sulh imzas, Cumhuriyet iln, ha nedan messesesi stanbul'da duruyor. Cumhuriyetve hanedan hangisi dierini yiyecek belli deil. Muahede (Lozan) tasdik olunmam.1924- Sonbaharnda muahede tasdik olunuyor. Hanedan memleketten karlm. Din ve devletileri ayrlm. craatn akslameli (tepkisi) ne olacak belli deil.. Yunanllarla ihtilf. Musul mese-lesi. talya i le aramzda hi yoktan suitefehhmler (yanl anlamalar) alevi. Harici borlar hallolun-mam. Anadolu (demiryolu) hattna vaziyet etmiiz (el koymuuz). Suriye hududu hallolunmam.1925-eyh Sait kyam. Seferberlik. Btn harici meseleler baki (duruyor). Cumhuriyetimdafaa iin istikll mahkemeleri kurulmu ve bu mahkemelerin meydana kard meselelerakllara durgunluk verecek kadar kark.1926- Btn meseleler ha d devrinde. Devletin yakn temasta bulunduu bir messeseden altay vade ile on milyon l ira istedim. Cevap olarak on milyonluk rehin ve borlar meselesinin halliniteklif ettiler.1927-Musul meselesi hallolunmu. talyanlarla mna sebetimiz iyilemi. Borlar, Anadolu

hatt, Suriye hududu duruyor.1928 - Borlar ve Anadolu hatt meseleleri hallolunmu. Sermayedarlarn tabirince kredi iin enbyk mani tesviye edilmi (engel giderilmi) oluyor."I930'da Baveki l smet Paann ( nn) di le get irdi i bu ortamda, ynet ic i kadro yeniden

ina dncesini g l bir sava stratejisi mant i le uygulam ay kanlmaz saym tr.Cumhuriyet rej iminin bekleyecek zaman yoktur. Beklemek ve gecikmek kaybetmekle sonu-lanacaktr. U ygu lama alan dem iryo llar, uygu lamasnn ad da imendifer politikas oluyor .

imendifer ya da demiryolu pol i t ikas Cumhuriyet in kurulu dnemini s imgeleyen hareket-lerin banda gelir. I924'de balayan, 1927'den sonra hzlanan ve I939'a doru sona erdii anla-lan de mir yo lu polit ikas yen i rejimin kur uluu ile zdelem itir. De mi ryo llar 19. yzylda dn-yada byk bir hareket yaratmt . Demiryolu demek, s iyasal ikt idar ve ekonomik nimet de-mekt i . Demiryolu pol i t ikas , devlet kurma ve i pazar yaratma pol i t ikas demek oluyordu.

Demiryol larnn byle birka nemli hedefe birden eriebi lmeyi salayan nitel i ini Cum-huriye t y net im i eksiksiz deerlen dirmit ir . Dem iryolun a hereyden nce, "dem iryo lu de-mek devlet demekt ir" gr i le bak l yor. 1923'den sonraki y l larda savunma dncesi b-yk nemini korumaktadr. Buna, devlet in en k sa srede kurulmas ve oturtulmasndaki zo-runluluu da ekleyebi l i r iz. S nr lar i inde bulunan, fakat nemli paralarna eri i lemeyen top-raklarn yeni rejime g vermekten ok risk kayna olaca aktr. En azndan, lkenin do-

3 Cumhuriyetin ana kadrosunun sorunlara ve ilere nasl bir strateji alkanl ile baktna gzel birrn ek, Bavek il smet Paann bu ciltte yer alan, 1932 Temm uzunda zm ir'de yapt konum ada bulun abilir.4 smet Paann, bu ciltte yer alan, Sivas demiryolunu a konumas.


36/491

X X X V usunu bat s na ve Karadeniz ' i Akdeniz 'e balayabi lmek byk gvence olacakt r . Bu yap lmak-szn, baka polit ikalarda baar ans ok dktr. Yeniden ina dncesinin uygulanmasndailk ve en krit ik aama bu oluyor.

Demiryolu pol i t ikas i le bir l ikte lkenin kendi i indeki hareket ekseni de deimektedir.Cu mh uriy et 'e kadar, dem iryolu Bat 'dan G neyd ouy a uzanan bir izgiydi . 1939'a doru lkeninsiyasal ve ekonomik omurgas deimitir. Bu deiikliin nemli dnm noktas I930'da Sivashattnn almasdr.5 1930'dan sonra aydnla kavuan ve I939'a doru netleen bir ey vardr:Art k demiryolunun i levi , Anadolu'yu Avrupa i le Ortadou aras nda bir "kpr" hal ine ge-t irmek dei ldir. nk, Anadolu'yu "kpr" let iren bir yol projes i , lkenin kendi kaynaklarnkendi i indeki a l veri le deerlen dirmesini amalamaz. Anad olu'nu n tah ldan ve kk elsanat larndan oluan kapal ekon omi dnyasn deit irmez. Oysa, Cu mh uriy et yne t imininamac ncel ik le bu dnyay deit irebi lmekt ir. Bu ama, Anadolu'yu "kprlet iren" yolunizgileriyle badamaz.6

Demiryolu ebekesi lkenin yk, yolcu, asker tamak iin temel altyapsdr. Fakat, bundanibaret deildir. Bu altyap, zellikle entegre bir sanayi hareketinin zeminini oluturabilecei iinnemlidir. Ucuz ve uzun mrl bir a ltyap ebekesi olmakszn sanayi entegre bi imde kurula-myor. Yani, nce byk apl ulat rma, sonra modern ve entegre sanayi olacakt r .

Demiryolu pol i t ikas , Cumhuriyet in i lk inaat hareket idir. Ama yeni hat lar yapmakt r.Ulam ebekesini yeni bir siyasal ve ekonomik corafya anlay i le kurmaktr. Bu polit ikannilkesi i lk gnden kesinleir: "Bir kar fazla imendifer".

1923'de Cumhuriyet in demiryolu ebekesi , hemen hemen Osmanl dneminden kalan veimt iyazl yabanc irket lerin el inde bulunan demiryolu hat lar demek oluyordu. Bunlar mil l i-letirmeksizin baka bir demiryolu polit ikas izlemek olanakszd. Bu bakmdan, yeni polit ikannkan lmaz bir boyutu da demiryol larnn devlet el inde olmasdr. Bu boyut da I930' lu y l lar nsonlarnda tamamlanyor. Yabanc irket lerin el inde bulunan demiryol larnn son paras olanTrak ya hat lar da mil l i ebekeye I937'de kat l yor. Bu y llara, dem iryolu pol i t ikas nn i ler idehesaplamas yaplabilecek lde tamamlanm sayld tarih gibi baklabilir.

"Avrupa hududundan ta Trkiye'nin teki hududuna kadar giden imendiferin satnalnmasmeselesi tesadfen Bay Ali etinkaya'nn, Bay smet nn'nn, Ba y Recep Peker'in kendi marifetiolarak yaplabilmi bir eser olmaktan ok daha byk bireydir. Anadolu hatt iin devletler Trkiye'nineline gemesin diye hayli siyasi tedbirler almlar ve Adana mntkasnda bulunan btn hatt satnaldmz zaman bunu elde etmek iin pek ok zorluklar kmtr. Paray dediimiz halde bunufii len igal edebilmek iin byk glklerle karlatk. Nihayet ark hatt kalmt. Cumhuriyetin13, 14 nc senelerinde byk mnakaalardan sonra bunu da tahakkuk ettirmi bulunuyoruz. De-5 Cumhuriyetten nce, Eskiehir 'den Ankara'ya uzanan demiryolu, anayoldan sapm bir knt g ibiydi.Yoksa, stanbul'dan Akdeniz'e ve Gneydouya doru uzanan anayolun devam deildi. Sivas hattnn almas,ynetimin, Anadolu'nun en nemli stratejik tepelerinden birisi, belki de en nemli kaps olan Sivas'a erimesi,kendi ynetim alannda da byk bir genileme olduunu kantlamas demek oluyor.6 Cumhuriyet ynetiminin strateji anlayn en iyi yanstan yazarlardan birisi olan Falih Rfk Atay, 1935Eyllnde Ulus gazetesinde yazd bir yazda ynetimin bu amacn "Anadolu'yu Asya'dan kurtarmak" olarakdile getir iyor.

7 " B ir kar fazla imend ifer", M ustafa K emal ve smet Paalarn demiryolu politikas iin benimsedik leri slo-gandr. Mustafa Kemal, 1924 Martnda bunu, "Memlekette her vasta ile bir kar fazla imendifer vcuda getir-mek, fakat vaziyet her ne olursa olsun bir gn geri kalmamak dsturu milletin hakiki ihtiyacna tamamen mutabk-tr (uy gun du r)," diye dile getir irken , ismet Paa da, bu ciltte yer alan Sivas konumasnda, "Bana imendiferde esaspolitikam n ne olacan sordu klar zaman, bir kar fazla imendifer demitim... Yol m ahrum iyeti bu milletinasr lardanberi en kkl derdidir ," demektedir . Bak. M. Arslan Abisel, B/r Kar Fazla imendifer, Ankara, 1948


37/491

X X X V mek ki, batan nihayete kadar byk bir ana damar tamamile Devletin eline gemesi, Cumhuriyetinilk ylndanberi takib olunan siyasetin , B.M.M. ve onun icra kuvvetlerinin uurla ve sebatla takib-ettikleri an a prensibin hem iktisadi sahada, he m siyaset sahasnda tamamiyle tasdik ve teslim edil-mesi neticesinde alnmtr.. Bunu elde etmekteki fayda, dier btn mlhazalarn stndedir. Buhat askeri ve siyasi noktai nazardan da hususi bir ehemmiyeti haizdir. Bu szleri bizi istikbalde..tenkid ltfunda bulunacak nesillere cevab olmak zere sylyorum. Kendilerinin hatrna gelebilecekdaha iyi ve daha etrafl neler varsa bunlarn hepsini grmee altk."8

By lece, yenid en ina dncesi sreklil iini bir ana izgi halinde demir yolu polit ikas i lekoruyor. Bu srekl i l ik , Cumhuriyet rej iminin kurulma aamas tamamlanncaya kadar gzdenkaybolmuyor. Ancak, kurulu dnemi i lerledike, bir tek izgi yeni rej im i in yeterl i olmam-tr. 1932'den balayarak, buna entegre sanayi kurma izgisi de eklenmi, bu ikisi biribirini ta-mamlayan ve ksa sre de hz kazanan bir sanayileme polit ikas olu turm utu r. Bu konuya dahasonra dneceiz.

3" mar ve ina" ya da bugnk szckle "kalk nma" , Cumhuriyet rej iminin ana doktrinidir.

Ka lk nmann sahip leri Cumh ur iyet inkurucu lar d r . Cum hur iyet in t a r ihes i i se "ka lk nmac l n"elden ele getiini ve daha sonra hem en her kesin bu nu kend i simgesi olarak grm ek istediinisergiliy or. Hatta , gn m ze kadar uzanan bir zaman eridi iinde, kalknm ay savsaklayan vedurduran pol i t ikalarn sahiplerinin bi le bunu bir e it retorik olarak srdrdk ler i grlr .

Kalk nmac l k gel i igzel olamaz. Hereyden nce "modern, ' yani , o gnn dnyasnn l-lerine ve kurumlamalarna yatk n bir zemine oturmaldr. Yoksa somutlaamaz, gereklee-mez. Bu, Cumhuriyet in ana kadrosunun en ok iman duyduu eydir. Cumhuriyet in i lk y l lar modern leme i le, yeni kurumlam alarla dolu gem ektedir. Saat ve takvimd en icra ve i fls kanu-nuna kadar yaylan bir alanda modern ltler benimseniyor.9 Bu, i hayatnda aklcl dl-lendiren ve ekon om iye i lerl ik get iren bir ortam yaratm aktadr. Rej im bu ortam n yarat lmasi in ekonomik ve mal i destekler salamaktadr.

Tica rete , sanayie, banka kesim ine salanan des tekler ilk ylla rn zelliidir. Y ne tim in ni-yet i "modern" bir ekonomi yaps kurmak ve i letmekt ir. Desteklerin nitel i i balangta bu-nun zel g ir i imci l i i zend irecek bir yap olduunu gsteriyo r. Cu mh uriy et in i lk y l lar nda -zel g ir i im alan ekonominin btn kesimlerinde geni l iyor. Bu y l lar, zel kes imin kalk nmayncelikle kendi gelime ansnn ve ayrcalklarnn daha modern bir ortamda art olarak al-g lad dnemdir.

Kalk nmann gel i igzel olamayacann bir yn de, kamu ynet iminin ekidzene girme-sidir. I920'li yl lar devletin kaynaklarnn yaplmak istenen ilerin apna gre kk kald d-nemdir. lk yllarn zellii, devlet ynetimini baz i lkelere balamak ve bunlara sreklil ik ka-zandrmakt r. Devlet i lerini bir ereveye yerlet irmek ve bunu kurumlat rmak, Cumhuriyetrej imi i in zorunluluktur. lk i normal bi r bteye sahip olmakt r. Bte yapmak devlet in s im-gesi, devlet kurmann balangcdr. nk i sadece vergi toplamak deil, devlet ilerini ve ka-rarlarn keyf i l ikten uzak bir s isteme kavuturmakt r.

8 Babakan smet nn, 26 Nisan, I937'de Traky a'dak i demiryo llarnn (ark demir yollar) milliletirilmesiiin yaplan grmelerdeki konumas. Mil l i letirmeler, Cumhuriyet ynetimine, ilet i lebil ir durumda olan,ekon omik m r uzun ve hazr altyap sermayesi kazandran aklc bir giriim olmu tur.9 Bu ciltte yer alan ller ve ayarlar kanunu ile icra ve ifls kanununda yaplan deiikliklerin esbab muci-beler i (gerekeler i ) modern ltler in ve yeni kurumlamalar n nemini di le getiren rneklerdir .


38/491

X X X V Btenin bir ana i lkeye dayanmas gerekir. Cumhuriyet rej iminin kurulu y l lar nda byle

bir i lke ve bunun srekl i l i i pek nemlidir: Bu da btenin denklii i lkesidir. I939'da tamam-landn dndmz Cumhuriyet in kurulu dnemi boyunca, btenin denkl i i baka birn iyete feda ed i lmez.1 0

Devlet ynet imi denk bte i lkes i etraf nda rgt lenirken dikkat eken bir nokta mer-keziyetiliin de yava yava ynet imin bel irg in bir nitel i i hal ine gelmesidir. Bu, yerel ynet imdzeyinde I929'da Vi lyet ler Kanunu i le bi imlenecekt ir . Ekonomide merkeziyet i l ik ise 1932'-den sonra oluacakt r . Ekonomide kontrol mekanizmalarnn kurulmas daha uzun zamana ba-l bireydir. Ekonominin rgt lenmesi i in leine, sermaye bir ik imine ve btn bunlar i inyaplacak toplumsa l ve siyasal uzlamalara bal olan, ok ynl ve daha etin bir it ir. Ko nt ro ldzeni de daha giriftt ir.

Bylece, ilk yllar geip 1929/30'a geldiimiz zaman, bir yandan zel giriimcilik bir geli-me salam, bir yandan da devlet ekonomide ve kamu ynet iminde i lk rgt lenme admlarnatm bulunuyor.

4Ekonomide devlet ve zel kes im bir l ikte gel imeye balad zaman, zdel ik lerle olduu

kadar farklarla da karlarz. Cumhuriyetin ilk yllarnda da byle olmutur. lk yllar devlet ke-siminde nemli bir sermaye birikiminin sz konusu olmad, fakat devletin salad eit liolanaklarla zel kesimin varlk kazanmaa balad dnemdir. Zaman ilerledike, iki kesimingelimesindeki farkll klar artmaya, bir lde siyasal gelimelere de yansmaya balam grnr.rnein, birok arat r c I930'un Serbest F rka olayn "devlet i l ik-l iberal izm" fark l l olarakaklamak eilimindedir. Bu, kolayca kesip atlacak bir konu saylmaz.

Cumhuriyet in i lk y l lar nda ekonomide devlet i ve zel g ir i imci l i i bir ibir ine balayabi lenbir kavram vard : Milli iktisat. Bu, Cumhuriyet rej imine daha eski y l lar n tart malarndan vedeneyimlerinden aktar lmt . Kavramn dm noktas , ekonomide sermayeyi elinde bulundu-racak olanlarn milliyeti imi g ibi gr ny ordu . Asl nda i in kapsam daha geniti . Ekono mininyaps na ve dnya ekonomisi i indeki yerine uzanyordu. 1 1

10 Cumhuriyet ynetiminin Maliye Bakanlar hep denk bte i lkesini vurgular lar ; bunda t it izl ik gster ir-ler. lk bakanlardan Hasan Bey (Saka), 1926 Maysnda unlar sylemektedir:

"Bte aklarnn birok seneler daima istikrazat hariciye (d borlanma) ile kapatlmasnn deta mte-amil bir usul (gelenek) haline getirilmesini, imdiki vaziyeti maliye (mali durum) zerinde icray tazyik eden (bas-k yapan) esbabn mhimlerinden (nemli nedenlerinden) biri olarak zikredebilirim. Fakat, bu kapy bendenizdeil, hkmeti mil l iye (ulusal ynetim) teekkl ett ikten beri kapam bulunuyoruz. Bte aklar mz rtm ekitin hariten istikraz edip (dardan borlanp) varidatmzn (gelirlerimizin) bir ksmn oraya tahsis etmek vegelecek sene evvelki seneden daha elim (azapl) bir vaziyete girmek gibi sakim (hastalkl) bir siyaseti maliye (malipolitika) hk m eti m illiye devrin den, yani, 1336 (1920) tarihin den b eri takip edilmemi bir yoldu r ve bu kapilelebet (sonsuza kadar) Mec lisi li ce kapa nm tr."

1929-39 dneminin belgelerinde, Maliye Bakanlarnn bu izgiyi srdrm olduunu izleyeceiz.11 I93l'de, ktisat Vekili Mustafa eref Bey, milli iktisadn pf noktasn yle anlatr:"Bu memlekette bir vakit ler imendifer ler , bankalar, t icaret, sanayi, mil l i irketler in hisse senetler i , hatta

en iy i tar lalar ve ehir ler dahil indeki en iy i emlk T rkiyeler in deil ecnebiler in e l inde idi. Bu mem leket tar ihin-de mil l i ikt isat namyla hibir mefhum (kavram) kavrayamamtr . Mil l i ikt isattan bahsetmek, bir vakit ler birkabahat, bir vakitle r de bir muammadan (bilmeceden ) bahsetmek gibi bireydi... Cu mh uriy et Trk iyesi evveldevleti mil l i letirdi, m il l i bir devlet vcuda getirdi. Bu, gayr Trk anasrn (un surlar n) memlekettenayr lmasn icap ett irdi (gerektirdi) . teden beri onlar n e l inde toplanm olan menkul kymet stoku daonlar la beraber gitmi oldu."


39/491

X X X V Anlaldna gre, Cumhuriyetin ilk yllarnda zel giriimcilii destekleyen iktisat polit i-

kas , g ir i imci l i in "zeP' l i inden nce "mil l i 'Miine nem vermit ir . Mi l l i olmak, ekonomik ol-maktan nce gelmektedir. Yeni rej ime, nem verdii gvenceyi salayabi lecek noktalarn bir is ibudur .

Milli iktisat kavram, "milli" olan zel giriimci iin ise, hereyden nce yeni rantlar demek-t i . Ekonomide sermaye kazanlarnn gayrmil l i unsurlardan mil l i unsurlara aktar lmas ve eko-nominin bu kazanlar srekli klacak biimde rgtlenmesi idi. Bu bakmdan, 1929'a kadar uza-nan

Belgelerle Türkiye İktisat Politikası 1. cilt

Documents

Transcript of Belgelerle Türkiye İktisat Politikası 1. cilt