หลงมานเหลกสหภาพโซเวยต: พฒนาการทางการเมอง การตางประเทศ

และเศรษฐกจ จากเลนนถงกอรบาชอฟ

Behind the Iron Curtain of the Soviet Union: Its Political, Foreign Relations, and Economic Developments from Lenin to Gorbachev.

นฤมตร สอดศข

Naruemit Sodsuk

บทคดยอ

บทความวจยชนนเปนสวนหนงของผลงานวจยเรอง “รสเซยใหมและลทางความสมพนธกบไทย” ซงเนนกลาวถงพฒนาการของสหภาพโซเวยตดานการเมอง การตางประเทศ และเศรษฐกจ จากการสถาปนาการปกครองระบอบคอมมวนสตในสมยวลาดมร เลนน ค.ศ.1917 จนถงระบอบคอมมวนสตลมสลายในสมยมคฮาอล กอรบาชอฟ ค.ศ.1991 บทความนมงชใหเหนความพยายามในการปฏรปโซเวยตในรฐบาลสมยตางๆ ในภาพรวม ทงในสมยนกตา ครสชอฟ อเลกเซ โคซกน เลยวนด เบรชเนฟ ยร อนโดรปอฟ และคอนสแตนตน เชอร เนนโก

อยางไรกตาม ขอวเคราะหส าคญทมตอนโยบายเปด-ปรบของกอรบาชอฟ ภายใตนโยบายกลาสนอสตและเปเรสทรอยกา ในการประยกตระบบเศรษฐกจเสรนยมและระบบการเมองประชาธปไตยของตะวนตกไปปรบใชพรอมกน กคอพบวาในทายทสดไดน าไปสการลมสลายของสหภาพโซเวยต เนองจากรฐบาลไมสามารถยดกมสภาพการน าการปฏรปจากความขดแยงแตกแยกทงภายในพรรคคอมมวนสต รฐบาล และมวลชนไวได กระทงเกดการปฏวตประชาธปไตย ทงในยโรปตะวนออกซงเปนเสมอนรฐบรวาร และในอดตสหภาพโซเวยต ซงไดพฒนาไปเปนสหพนธรฐรสเซย และประเทศเครอรฐเอกราชตอมาในปจจบน

ค าส าคญ: ระบอบคอมมวนสตโซเวยต นโยบายกลาสนอสตและเปเรสทรอยกา รสเซยใหม

AN ABSTRACT

As part of a research project entitled “New Russia and Its prospects for Expanded Relations with Thailand,” the aim of this article is to study the political, foreign relations and economic developments of the Soviet Union from its establishment as a communist regime in Vladimir Lenin’s period in 1917 to its collapse in Mikhail Gorbachev’s period in 1991. The research emphatically sums up the governments’ attempts to restructure the nation from the periods of Nikita Khrushchev, Alexie Kosygin, Leonid Brezhnev, and Yure Undropov, to Constantin Chernenko. However, an analysis of Gorbachev’s implementation of an economic restructuring and political reform as evident in his Glasnost and Perestroika (openness and restructuring) revealed that this project eventually caused the collapse of the Soviet Union. The collapse was inevitable as a result of the government’s failure in dealing with the conflicts within the communist party, the government circle, and the masses over the direction of the restructuring policy. The failure finally led to a democratic revolution both in Eastern Europe which had been under the Soviet influence for quite some time. States that had formally been part of the Soviet Union later developed into the Russian Federation and Commonwealth Independent States (CIS).

Key words: Soviet communism, Glasnost and Perestroika, New Russia

หลงมานเหลกสหภาพโซเวยต: พฒนาการทางการเมอง การตางประเทศ และเศรษฐกจจากเลนนถงกอรบาชอฟ

นฤมตร สอดศข*

ประเทศรสเซยเปนหนงในไมกประเทศทมระบอบการเมองผนผวนมากอยางนาอศจรรย โดยเฉพาะไดเปลยนผานทงจากระบอบสมบรณาญาสทธราชย ไปสระบอบสาธารณรฐแบบคอมมวนสต และกาวไปสระบอบเสรประชาธปไตยในปจจบน สงคมรสเซยตองเผชญกบอปสรรคปญหาและความยาก ล าบากอยางเหลอคณานบ กวาทจะโคนลมระบอบการเมองการปกครองเกาในแตละยคสมยไปได ไมวาจะ เปนระบอบกษตรยอนทรงอทธพล จนแมกระทงระบอบคอมมวนสตอนมากดวยพลงแหงอ านาจ แนนอนวา ผครองอ านาจของระบอบเกาตองพยายามดนรนตอสอยางถงทสด ในอนทจะธ ารงรกษาอ านาจไวใหยาวนาน ทสดเทาทจะเปนไปได ขณะทระบอบใหมซงพยายามจะเขาไปแทนท กยอมตองทมพลงทาทายอ านาจรฐเดม อยางเตมก าลงกวาจะบรรลผล หลงจากพรรคบอลเชวคสามารถโคนลมราชบลลงกของพระเจาซารนโคลสท 2 (Nicholas II) ลงได ตอมาไดพยายามผลกดนแนวทางการพฒนาประเทศตามอดมการณสงคมนยม คอมมวนสตอยางตอเนอง ทงในลกษณะของการสลบผลดเปลยนไปมาระหวางแนวทางทเนนการปฏวตทงภายในและตางประเทศ โดยการเผชญหนากบโลกเสรอยางรนแรง กบแนวทางทมงปฏรปทงภายในและตางประเทศ โดยการประสานรวมมอกบโลกเสรอยางสนต เปาหมายส าคญในการด าเนนนโยบายดงกลาวกเพอหวงผลใหกาวไปสสงคมคอมมวนสตในอดมคต ทงของสหภาพโซเวยตและของโลกนนเอง ทวาในทายทสด สงคมคอมมวนสตของสหภาพโซเวยตกมอนตองลมสลายไปในบนปลาย การลมสลายของสหภาพโซเวยตจากลทธคอมมวนสตไปสลทธเสรนยมประชาธปไตยของ สหพนธรฐรสเซยในป พ.ศ. 2534 มทมาจากแหตปจจยส าคญทงภายในและภายนอกหลายประการ อนทจรง สาเหตตางๆ มเคามลมาอยางตอเนองยาวนานพอควรกอนหนา โดยมรากเหงาของปญหาใหญอยทความ เปนสงคมปดของสหภาพโซเวยตเปนประการส าคญ นนคอเกดจากการยดหลกการชน ารวมศนยจากสวน กลางโดยรฐ ไมวาจะเปนหลกการแบบประชาธปไตยรวมศนย (Democratic Centralism) หรอหลกการ วางแผนเศรษฐกจสวนกลาง (Centrally Planned Economy) กตาม ยงประชาชนขาดโอกาสมสวนรวม ทางการเมองอยางทวดาน จนกระทงเกดการผกขาดสจธรรมและ

*อดตรองศาสตราจารยประจ าภาควชาสงคมศาสตร คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ปจจบนอาจารยพเศษหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต (สหสาขาวชานานาชาต) รสเซยศกษา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

อ านาจ ตลอดจนขาดการรวมพลงเอกชน เขารวมการพฒนาเศรษฐกจของชาตดวยแลว กยงท าใหระบอบคอมมวนสตดอยประสทธภาพลงทกขณะ1 แมตอมาผน าสหภาพโซเวยตเชนมคฮาอล กอรบาชอฟ (Mikhail Gorbachev) จะไหวตวผลกดน ปฏรปนโยบายเปด–ปรบตามแนวทางกลาสนอสต (Glasnost) และเปเรสทรอยกา (Perestroika) ดวยการ หยบยมหลกการประชาธปไตยเสรและเศรษฐกจทนนยมเขาไปประยกตใช ทวากไมทนกาลอนน าไปสการลมสลายของระบอบคอมมวนสตโซเวยตในทสด เมอศกษายอนไปในอดตกพบวามการปรบปฏรปสงคมรสเซยมากอนแลวเปนชวงๆ ดงนนจงจะแบงชวงตอนวเคราะหทงกอนและหลงการปรบปฏรปเปนระยะตางๆ ดงนคอ (1) ยคกอตงรฐบาลคอมมวนสตกอนการปรบปฏรป (2) ยคการปรบปฏรปกอนสมยกอรบาชอฟ (3) ยคการปรบปฏรปสมยกอรบาชอฟและ (4) สรปวเคราะหสภาวการณดานการเมอง การตางประเทศ และเศรษฐกจสหภาพโซเวยต ก. ยคกอตงรฐบาลคอมมวนสตกอนการปรบปฏรป เหตทการปฏวตโคนลมระบอบสมบรณาญา สทธราชยของรสเซยภายใตสงคมศกดนาเปนผลส าเรจในป พ.ศ. 2460 นน เปนผลโดยตรงจากการวาง ยทธศาสตรและยทธวธของว .ไอ.เลนน (V.I. Lenin) สานศษยคนส าคญของคารล มารกซ (Karl Marx) ปรมาจารยผใหก าเนดลทธคอมมวนสต นนคอเลนนไดปรบกลยทธโดยมไดรอคอยใหสงคมรสเซยสกงอม จนถงขนตอนททนนยมเสอมโทรมสงสด กระทงชนชนกรรมาชพไดรวมตวกนลกฮอขนโคนลม ทวาเลนน ไดน าเสนอใหมการจดตงพรรคคอมมวนสตโซเว ยตขนมาชน าการปฏวต ภายใตการน าของปญญาชนทเปน นกปฏวตอาชพ โดยมชนชนผใชแรงงานเปนฐานก าลง ลกษณะเดนของระบบรฐ เศรษฐกจและสงคมแบบเลนน2 คอเปนรฐทปกครองและบรหารภายใตการชน าของพรรคคอมมวนสตในนามของระบบ “เผดจการโดยชนชนกรรมาชพ” (Dictatorship of the Proletariat) โดยทพรรคคอมมวนสตท าการผกขาดอ านาจการปกครองเพยงพรรคเดยวเหนอรฐ ขณะทใน ทางเศรษฐกจจะมการระดมทรพยากรทกอยางมาเปนของสวนรวมทมการวางแผนสวนกลางบนพนฐานของระบบกรรมสทธสงคมนยม โดยมงเนนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจอยางเรงรด เฉพาะอยางยงการพฒนา อตสาหกรรมเปนหลกมากกวาเกษตรกรรม การเนนพฒนาเมองมากกวาชนบทและอตสาหกรรมหนกมาก กวาอตสาหกรรมเบา ฯลฯ เพอหวงผลใหเกดความเจรญกาวหนา นบเปนการด าเนนการภายใตยทธศาสตร เรงรดการสรางสรรคสงคมนยมของเลนน (Lenin Strategy of Socialist Transformation) สวนดานสงคม รฐทถกชน าโดยพรรคคอมมวนสตจะก าหนดมาตรการจ ากดควบคมความคด และพฤตกรรมของมวลชน สอดคลองกบแนวนโยบายแหงรฐสงคมนยมตามอดมการณแบบมารกซอยางเขมงวดกวดขน

1. โปรดด Nicholas, V. Riasanovsky, A History of Russia. (U.S.A.: Oxford University Press, 1993),

T. Khachaturov, The Economy of the Soviet Union Today. (Moscow: Progress Pub, 1977), Gregory, P.R. and Stuart, R.C., Soviet Economic Structure and Performance. (New York: Harper & Row, 1981), และ Morris Bornstein (ed.), The Soviet Economy: Continuity and Change (U.S.A.: Westview Press, 1981) 2. โปรดด ปรชา เปยมพงศสานต. “วกฤตการณของสงคมนยมโซเวยต: บทวเคราะหทางเศรษฐศาสตร สงคมนยม,” วารสารธรรมศาสตร. 12 (มนาคม 2526); 88-89. และ ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป (กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2532); 14-17.

สวนดานนโยบายตางประเทศของสหภาพโซเวยตนน ตามทฤษฎของเลนนเหนวาสงครามระหวางประเทศเปนสงทไมอาจหลกเลยงได ทงในระดบระหวางประเทศนายทนดวยกน ดวยการแยงชงอาณานคม เพอแสวงหาผลประโยชนจนน าไปสสงคราม และในระดบระหวางคายนายทนกบคายสงคมนยม ดวยการประหตประหารกนอยางรนแรงระหวางรฐนายทนกบรฐกรรมาชพ กระทงไมฝายใดกฝายหนงจะตองชนะในทสด3 อยางไรกตาม ตอมาเลนนไดท าการปรบปฏรปบางประการดวยการประกาศใช “นโยบายเศรษฐกจแบบใหม” (New Economic Policy-NEP) ในป พ.ศ. 2464 เพอชวยยกระดบชวตความเปนอยของชาวนา เนองจากเกดการตอตานไมใหความรวมมอจากชาวนา ซงรสกวาพวกตนสญเสยประโยชนจากการปฏวตของ เลนน นโยบายดงกลาวจงยอมปรบใหมธรกจเอกชนระดบยอยได อาท ชาวนาสามารถมทดนและขาย ผลผลตของตนได และเอกชนสามารถประกอบธรกจท าการผลตสนคาขนาดยอมของตนได เปนตน มาตรการดงกลาวของเลนนถอไดวาเปนความพยายามในการปรบปฏรปตามความจ าเปนและเหน เหมาะสม เพอผลกดนใหเกดสงคมใหมในอดมคตตามแนวคดของมารกซนนเอง อยางไรกตาม ตอมา ในสมยโจเซฟ สตาลน (Joseph Stalin) ซงครองอ านาจอยในระหวาง พ.ศ. 2471-2506 สหภาพโซเวยตได ด าเนนการปรบเปลยนแนวทางไปสการรวมศนยอ านาจการบรหารสงการเชงเผดจการเขมขนมากขน โดยทระบบรฐการแบบสตาลนมลกษณะเฉพาะตวคอ พรรคคอมมวนสตโซเวยตไดเขาไปมบทบาทเปน ศนยการน าในภารกจตางๆ ทงทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมอยางเขมงวดกวดขนยงกวาเดม4 ส าหรบมาตรการภายในประเทศนน รฐแบบลทธสตาลนไดออกมาตรการควบคมบรหารอยางเครงครด จนถงกบลงมอท าทารณกรรมฝายปฏปกษตอพรรคและรฐอยางรนแรง ขณะเดยวกนกใชมาตรการทางเศรษฐกจอยางเขมงวดเพอเรงพฒนาอตสาหกรรมอยางขนานใหญ โดยมจดมงหมายเพอการแขงขน พฒนากบประเทศทนนยม ยทธศาสตรดงกลาวน ามาซงการขาดแคลนสงอปโภคบรโภคในหมประชาชนอยโดยทวไปจนเปนทเดอดรอนกนถวนหนา ทวาลทธสตาลนเหนเปนความจ าเปนทมวลชนตองเสยสละเพอความมงคงรงเรองของชาต และการกาวไปสความเปนมหาอ านาจชนน าตอไป ส าหรบมตทางสงคมกเกดการหวาดระแวงเกรงภยอ านาจมดของรฐหากถกเพงเลงวาเปนปฏปกษ สวนมาตรการดานการตางประเทศ รฐสตาลนพยายามขยายอทธพลเขาไปสรางอนระบบในลกษณะเปนรฐบรวารในยโรปตะวนออก โดยมจดมงหมายเพอเปนฐานอ านาจไวทดทานอทธพลและถวงคานอ านาจกบกลมประเทศประชาธปไตยตะวนตก ทมสหรฐอเมรกาและผน ารวมพนธมตรกลมประเทศยโรปตะวนตกเปนแกนน า แมบรรยากาศการเผชญหนากนในยคสงครามเยนดงกลาวจะไมมสงครามขนาดใหญ เนองจากประเทศในคายทงสองตางมอาวธนวเคลยรไวในครอบครอง ทวาโลกกเกดความตงเครยดกนตลอดเวลา 3. นรนต เศรษฐบตร, “สหภาพโซเวยตกบประเทศรวมคาย,” ใน เอกสารสอนวชา มหาอ านาจกบการเมองโลก (หนวยท 1-8) (กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, 2528); 432. 4. ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 17-18. โดยภาพรวมของรฐแบบสตาลนจงเทากบวามไดมการปรบปฏรปไปสการเปนสงคมเปดแตอยางใด ทวากลบมลกษณะของการเผชญหนาทางอดมการณ อ านาจ และผลประโยชนกบโลกเสรอยางแขงขน รวมทงพยายามจะ

เสรมสรางและขยายอาณาจกรคอมมวนสตใหมนคงสถาพรตอไป ทงนเปนไปตามแนวทางของการปฏวตแบบลทธมารกซนนเอง ข. ยคการปรบปฏรปกอนสมยกอรบาชอฟ กอนทสหภาพโซเวยตจะปรบปฏรปครงส าคญทสดจนน าไปสการลมสลายในสมยกอรบาชอฟ กอนหนานนกไดมการปรบเปลยนมาแลวเปนระยะๆ นบจากยคหลงสมยสตาลนอาจแยกพจารณาไดเปนสมยตางๆ คอ (1) สมยครสชอฟ (2) สมยโคซกน (3) สมยเบรชเนฟ และ (4) สมยอนโดรปอฟ5 1. สมยครสชอฟ แมนกตา ครสชอฟ (Nikita Khrushchev) จะไดชอเชนกนวาเปนผปรบปฏรป สหภาพโซเวยต ทวากมไดเปนไปอยางมระเบยบแบบแผนมากนก โดยไดมการด าเนนการในระหวางชวงป พ.ศ. 2497-2507 ผลงานเดนของครสชอฟในทางการเมองดจะอยท “นโยบายลมลางสตาลน” (De-Stalinization) โดยเฉพาะการยกเลกมาตรการขจดกลมทมแนวคดปฏปกษตอพรรคและผน า จนถงขนจบกมคมขงและทรมานนกโทษการเมอง การปรบปฏรปทางเศรษฐกจสมยครสชอฟเกดจากความพยายามทจะแกไขปญหา ซงตกคางมาจาก สมยสตาลน นนคอการมงลดการผลตอาวธและอตสาหกรรมหนกและหนมาเพมการผลตสนคาอปโภค บรโภคซงขาดแคลนใหมปรมาณสงขน โดยเฉพาะดานการเกษตรซงสหภาพโซเวยตไมสามารถพงตนเองได จนถงขนตองน าเขาธญญาหารจากประเทศทนนยมตะวนตก ทงจากสหรฐอเมรกา แคนาดาและออสเตรเลยเปนประจ า แนวทางการปฏรปเศรษฐกจของครสชอฟกโดยใชกลยทธแยกสาขาการผลตทางเกษตรกรรมและอตสาหกรรมออกจากกน สวนดานการเกษตรไดด าเนนแผนการบกเบกท าการในพนทใหมเพมขน ควบคไปกบการใชมาตรการกระจายศนยการผลตทางอตสาหกรรมไปจากการควบคมของสวนกลางเพอเพมประสทธภาพ ในดานการตางประเทศ ครสชอฟตองการโอกาสในการปรบปฏรปเศรษฐกจสหภาพโซเวยตใหฟนตว เพอสามารถแขงขนกบมหาอ านาจทนนยมอยางสหรฐอเมรกาไดในระยะยาว ดวยเหตน ครสชอฟจงด าเนนนโยบายการอยรวมกนอยางสนต (Peaceful Coexistence) เพอผอนคลายความตงเครยดกบโลกเสรโดย เฉพาะสหรฐอเมรกาในป พ.ศ. 2499 นนคอการประกาศจะไมใชสงครามเปนเครองมอส าคญในการเผชญ หนากบฝายตรงขามทางอดมการณ แตจะเนนการตดตอสมพนธโดยสนตเปนส าคญ อยางไรกตาม ครสชอฟ กมขอแมวาตองไมทาทายหรอท าลายระบอบสงคมนยมโซเวยต ทงในสวนของสหภาพโซเวยตและรฐ บรวารในยโรปตะวนออก ดงตวอยางเชน กรณทสงกองก าลงองคการสนธสญญาวอรซอ (WARSAW PACT) เขาไปปราบปรามประชาชนทเรยกรองประชาธปไตยในฮงการในป พ.ศ. 2499 เปนตน 2. สมยโคซกน ในฐานะนายกรฐมนตร อเลกเซ โคซกน (Alexei Kosygin) ไดประกาศนโยบาย ปรบปฏรปในนาม “การปฏรปลเบอรแมน” (Libermann Reform) ซงเกดจากความรเรมของศาสตราจารยทางเศรษฐศาสตรชอลเบอรแมน สาระส าคญของการปรบดงกลาวมงเนนไปทดานเศรษฐกจเปนส าคญ ดวยการเปดโอกาสใหกจการตางๆบรหารงานไดอสระขนและมความคดรเรมไดมากขน นนคอดานการเกษตรเปดโอกาสใหเอกชนมทดนสวนตวส าหรบเพาะปลก โดยตองสงมอบผลผลตใหรฐตามโควตาทก าหนดตามระบบทมการประกนราคาผลผลตสวนเกน สวนทเหลอ 5. ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 35-44.

จงสามารถสงขายในตลาดเสรได นอกจากนน รฐยงใหความส าคญกบกจการเกษตรดวยการเพมการลงทน เพมคาจางแรงงาน และกระจายอ านาจการตดสนใจใหกบนารวม (Collective farm) เพมขนดวย สวนทางดานอตสาหกรรม เปดโอกาสใหโรงงานอตสาหกรรมขนาดเบาปรบปรงแบบแผนการผลต เสยใหม นนคอแทนทจะมงผลตเพยงเพอใหพอกบจ านวนตามทแผนเศรษฐกจก าหนดไวเทานน ทวาให ทดลองผลตโดยยดกลไกตลาดตามหลกอปสงค-อปทาน ซงยดก าไรเปนกลไกตดสนประสทธภาพและประสทธผลตามแนวทางทนนยม จากการประเมนวเคราะหเศรษฐกจโซเวยตเทาทผานมาพบวามอตราการขยายตวสงมากตอเนองมาเปนเวลาหลายสบป นนคอมอตรารายไดประชาชาตขยายตวโดยเฉลยสงถงประมาณรอยละ 12 ตอป ทวาแนวโนมแหงความยงยากเรมปรากฏขนในประมาณชวงป พ.ศ. 2488-2500 เนองจากมอตราการเตบโตลดต า ลงอยางตอเนอง ดงจะไดวเคราะหถงสาเหตตอไป6 3. สมยเบรชเนฟ เมอพจารณาการด าเนนนโยบายของเลยวนด เบรชเนฟ (Leonid Brezhnev) ซงครองอ านาจเปนผน าของสหภาพโซเวยตยาวนานกวา 12 ป ในชวงป พ.ศ. 2507-2525 แลว พบวาเขาบรหารประเทศแบบเขมงวดคลายกบสตาลน โดยเฉพาะในดานนโยบายตางประเทศ ถอไดวา มลกษณะแขงกราวจนถงขนลงมอปฏบตการดวยอาวธในหลายกรณ อาท การบกเชโกสโลวะเกย ในเดอนสงหาคม 2511 โดยอาศยกองทพขององคการสนธสญญาวอรซอ การสนบสนนเวยดนามเหนอท าสงครามกบสหรฐอเมรการะหวางป พ .ศ. 2508-2515 และการเขาไปหนนหลงเวยดนามอยางเตมตวหลงจากสหรฐฯ ถอนทหารออกไป รวมทงการเขาไปแทรกแซงกจการภายในอฟกานสถาน ดวยการน ากองก าลงทางทหาร เขาไปโคนลมรฐบาลส าเรจในเดอนธนวาคม พ.ศ. 2522 นโยบายและพฤตกรรมดานการตางประเทศของรฐบาลเบรชเนฟดงกลาวจงมไดมลกษณะของการปรบปฏรป แตเทากบเปนการใชนโยบายขยายอทธพลและอดมการณเผชญหนากบโลกทนนยมโดยตรง อยางไรกตาม เบรชเนฟกมไดด าเนนนโยบายดวยความแขงกราวเพยงดานเดยว แตไดด าเนนนโยบายโอนออนประนประนอมกบสหรฐอเมรกาควบคกนไป โดยเฉพาะในชวงทสหรฐฯ รเรมใชการทตแบบการผอนคลายความตงเครยด (Détente) กบประเทศสงคมนยมคอมมวนสต รปธรรมของพฤตกรรมดงกลาวกคอ การลงนามในขอตกลงจ ากดอาวธยทธศาสตรครงท 1 (Strategic Arms Limitation Talks I - SALT I) กบสหรฐอเมรกาคอประธานาธบดรชารด นกสน (Richard Nixon) ในป พ.ศ. 2515 และครงท 2 (SALT II) กบประธานาธบดจมม คารเตอร (Jimmy Carter) ในป พ.ศ. 2522 ซงเปนประโยชนรวมกน ดานความมนคงในการลดการแขงขนดานก าลงอาวธ และเพอจ ากดหวระเบดนวเคลยรทมจ านวนมากทงสองฝาย การปรบนโยบายตางประเทศของเบรชเนฟดงกลาวมการวเคราะหกนถงเหตผลเบองหลงวานาจะมทมาจากเหตผลดานปจจยภายในทางเศรษฐกจเปนส าคญ นนคอผลจากความลมเหลวดานผลผลตทางการเกษตรอยางมากในชวง พ.ศ. 2515-2516 ท าใหเบรชเนฟจ าตองยอมเดนตามนโยบาย “การผอนคลายความตงเครยด”กบสหรฐอเมรกา เพอหวง 6. ปรชา เปยมพงศสานต, วกฤตการณของสงคมนยมโซเวยต: บทวเคราะหทางเศรษฐศาสตรสงคมนยม; 90.

จะไดมโอกาสซอธญญาหารไปบรรเทาความขาดแคลนในประเทศ มเชนนนอาจเกดเหตวนวายภายในขนกเปนได ใชแตเทานน สหภาพโซเวยตยงถอเปนโอกาสชกจงใหนกธรกจอเมรกนหนไปลงทน ซงกยอมจะเปนประโยชนระยะยาวทจะไดจากการถายทอดเทคโนโลย รวมทงจากประเทศตะวนตกอนๆ ทเปนมตรประเทศของสหรฐอเมรกาอกดวย7 นอกจากปญหาความขาดแคลนผลผลตทางการเกษตรดงกลาวแลว นบวาความจ าเปนทตองการเพมขนาดการลงทนในสหภาพโซเวยต นาจะเปนแรงกดดนส าคญอกประการทบบบงคบใหเบรชเนฟจ าตองปรบนโยบายตางประเทศ ดวยเหตทฝายกรมการเมองของพรรคคอมมวนสตโซเวยตยคนน เหนความส าคญและความจ าเปนทจะตองเอาใจใสปญหาการขาดแคลนดานอปโภคบรโภคของประชาชนเพมมากขน จงหนไปจดสรรทรพยากรในดานนสงขนและยอมลดอตราเพมของการสะสมทนลงบาง ดงนนจงจ าเปนจะตองหาทางเพมสดสวนการลงทนมาชดเชยสวนทขาดหายไป ปญหารากฐานทส าคญอกประการหนงของระบบเศรษฐกจโซเวยตทมประสทธภาพลดลงตามล าดบ เปนผลจากระบบการผลตทลาหลง ขาดการพฒนาเทคโนโลยททนสมย รวมทงขาดระบบจงใจทเหมาะสมเพอ ใชกระตนประสทธภาพการผลต โดยเฉพาะอยางยงเมอพจารณาในเชงเปรยบเทยบกบระบบทนนยม และแนนอนวาการทมงบประมาณมหาศาลลงไปในการพฒนาอตสาหกรรมอาวธและกองทพโดยเฉลยราวปละ 3.5% เปนตวแปรส าคญอกประการหนงทสงผลกระทบตอการชะงกงนทางเศรษฐกจของสหภาพโซเวยต ตวเลขอตราการเตบโตทางเศรษฐกจของสหภาพโซเวยตนบจากอดตสะทอนใหเหนประเดนนไดอยางชดเจน นนคอในยคสตาลน -ครสชอฟ (พ.ศ. 2488-2500) อตราการขยายตวของรายไดประชาชาตยงสงถงรอยละ 12.3 ตอป และคอยๆ ต าลงเรอยมา จนกระทงในยคเบรชเนฟชวงตน (พ.ศ. 2508-2513) ลดลงเหลอรอยละ 7.1 และในชวงปลายสมย (พ.ศ. 2519-2523) เหลอเพยงรอยละ 3.8 ตอป8

การทเบรชเนฟยอมรวมมอกบสหรฐอเมรกาตามนโยบายผอนคลายความตงเครยดท าใหเกดการประนประนอมปรองดองกบสหรฐฯขนตามล าดบ กระทงถงกบคลอยตามสหรฐฯโดยยอมรบเรองหลกสทธมนษยชนในสนธสญญาเฮลซงก ซงจดประชมขนในประเทศฟนแลนดในเดอนสงหาคม 2518 พฤตกรรมดงกลาวของสหภาพโซเวยตเทากบเปนการยอมรบปรชญาทางการเมองของตะวนตก ซงเนนการใหสทธเสรภาพกบชนทกหมเหลาทมความเชอพนฐานทางการเมอง เศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และประวตศาสตรตาม ภมหลงของตน ปจจยประการนนาจะมผลกระทบไมมากกนอยตอการปรบปฏรปตอมาในสหภาพโซเวยต ดวยการกาวไปสลกษณะเปดกวางทางประชาธปไตยมากขนโดยเฉพาะในยคประธานาธบดกอรบาชอฟ9 4. สมยอนโดรปอฟ สหภาพโซเวยตภายใตการน าของยร อนโดรปอฟ (Yuri Andropov) ซงครองอ านาจอยในชวงสนๆ (พ.ศ. 2525-2527) นบวาไมมการปรบปฏรปอยางจรงจงแตอยางใด ดวยภมหลงทเคยเปนผอ านวยการหนวยสบราชการลบ เค.จ.บ. (K.G.B.) มานาน ท าใหอนโดรปอฟมทาทในการบรหารประเทศแบบเขมงวดและแขงกราว ทงนโยบายภายในและตางประเทศ กระนน อนโดรปอฟ กมทศนะเชงปฏรปอยบาง เนองจากเขาเหนวาระบบ เศรษฐกจโซเวยตไรสมรรถนะ โดยเฉพาะในประเดนการขยายตวลาชา ผลผลตตกต า และการขาดการประสานในดาน 7. ชาตร ฤทธารมย, นโยบายตางประเทศของสหภาพโซเวยต 1945-1990. (กรงเทพฯ: ส านกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2537); 361. 8. G.S. Sarkisyants (ed.), Soviet Economy-Results and Prospects. (Moscow: Progress Pub., 1980); 174-180. 9. ชาตร ฤทธารมย, นโยบายตางประเทศของสหภาพโซเวยต 1945-1990; 361-362.

การพฒนาวตถดบในการผลต เปนตน เมออนโดรปอฟขนสอ านาจใหมๆ เขามความตงใจจะปรบปฏรปตามแผนพฒนาประเทศฉบบท 11 (พ.ศ. 2524-2528) อยางจรงจง ทวาเขาตองถกตอตานอยางกวางขวางทงจากพรรคคอมมวนสต นกวชาการ และนกวางแผนของหนวยงานวางแผนสวนกลาง ดงนนจงเปนเหตใหหลกการประชาธปไตยรวมศนยยงคงเปนอปสรรคตอการปรบปฏรปตอไป เนองจากยงคงยดโยงอยกบหลกรวมศนยทผกขาดมากกวายดหลกประชาธปไตยททรงประสทธภาพ ในทายทสดหลกการของการปฏรปกถกหกลาง โดยยอมปรบแกเฉพาะขอบงคบบางประการทไมใชสาระส าคญ เหตผลเบองหลงของการตอตานการปรบปฏรปดงกลาวเกดจากหลายปจจย อาท ประการแรก พรรคคอมมวนสตโซเวยตเกรงจะสญเสยการน าในการควบคมทศทางการพฒนาเศรษฐกจและสงคม โดยเฉพาะอ านาจในการจดสรรทรพยากรใหเศรษฐกจสาขาตางๆ รวมทงเศรษฐกจการทหาร ประการทสอง หนวยวางแผนสวนกลาง กลไกพรรคและรฐเกรงจะสญเสยอ านาจในการควบคมดแลหนวยงานระดบลาง หากกระจายอ านาจวางแผนลงไปสโรงงาน นารวม และนารฐ ประการทสาม พรรคคอมมวนสตเกรงจะสญเสยความชอบธรรมในการปกครองประเทศหากเปดใหมการปฏรปเศรษฐกจ เนองจากอาจกอใหเกดบรรยากาศเสรภาพประชาธปไตยทสงผลคกคามหลกการ “พรรคน า” ในทสด และประการสดทาย ขารฐการของสหภาพโซเวยตลวนยดตดอยกบคานยมเชงอนรกษทแกไขไดยาก เนองจากผกพนอยกบผลประโยชน อ านาจ และเคยชนตอระบบเกา โดยเฉพาะในการบรหารงานองคกรและโรงงานอตสาหกรรมของรฐ ยงขาดการปรบประยกตหลกการบรหารธรกจสมยใหม ทค านงถงตนทนก าไรตามหลกกลไกแหงราคาแบบทนนยมมาใชเพอเพมประสทธภาพ10 ค. ยคการปรบปฏรปสมยกอรบาชอฟ ถดจากยคอนโดรปอฟ สหภาพโซเวยตอยภายใตการน าของคอนสแตนตน เชอรเนนโก (Constantin Chernenko) ในชวงสนๆ หลงจากนน สหภาพโซเวยตไดกาวเขาสยคปรบปฏรปครงส าคญในสมยมคฮาอล กอรบาชอฟในป พ.ศ. 2528 สภาวการณของระบบสงคมนยมโซเวยตกอนหนานน มเหตปจจยสกงอมทาทายตอการปฏรปหลายประการ11 อาท ทางดานการเมอง สมาชกระดบน าของพรรคมลกษณะอนรกษตอตานการปฏรป และมกนยมใชอ านาจแบบผกขาดแทรกแซง รวมทงชน ากจการดานเศรษฐกจและสงคมอยางกวางขวาง สวนในดานการตางประเทศสหภาพโซเวยตด าเนนนโยบาย ผดพลาดจนเปนผลใหตองสญเสยทรพยากรไปเปนอนมาก แทนทจะน าไปใชประโยชนในการพฒนา ประเทศดานทจ าเปนอนๆ นนคอการเขาไปมบทบาทแทรกแซงการเมองภายในของอฟกานสถานและ เวยดนาม ตลอดจนเปนปฏปกษตอสาธารณรฐประชาชนจนและแขงขนอาวธยทธศาสตรกบสหรฐอเมรกา ทางดานเศรษฐกจและสงคม สภาวะเศรษฐกจโดยรวมของสหภาพโซเวยตกลบตกต าลงมาก นอกจากจะมอตราการขยายตวทางเศรษฐกจต ากวารอยละ 2 ตอเนองกนมาเปนเวลานานแลว ยงมปญหาการขาดดลการค าและดลงบประมาณ ตลอดจนยงขาดแคลนเครองอปโภคบรโภคอยางกวางขวางอกดวย ขณะทสภาพสงคมกเปนลกษณะสงคม 10. ปรชา เปยมพงศสานต, วกฤตการณของสงคมนยมโซเวยต: บทวเคราะหทางเศรษฐศาสตรสงคมนยม; 98-99. 11. ประทมพร วชรเสถยร, กลานอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 45-46.

ปด โดยเฉพาะดานการปดกนสทธเสรภาพในการแสดงออกทางการเมอง ตลอดจนการปดกนดานสอมวลชนและขอมล ขาวสาร ผลกคอท าใหประชาชนขาดความกระตอรอรน อนรกษและขาดพลงสรางสรรคในการพฒนาประเทศ รวมทงวทยาศาสตรและเทคโนโลยของประเทศกขาดการพฒนา ดวยตระหนกในปจจยอปสรรคของการพฒนาประเทศดงกลาว มคฮาอล กอรบาชอฟจงพยายามหาชองทางผลกดนใหเกดการปรบปฏรปครงส าคญขนในสหภาพโซเวยต โดยเสนอแนวคดกลาสนอสต (Glasnost) เปเรสทรอยกา (Perestroika) และเดโมคราตยา (Demokratiya) ในฐานะรากฐานส าหรบใชเปนแนวทางชน าทางความคด12 ส าหรบกลาสนอสตเดมทหมายถง “การเปด (ปากพดออกมา)” เพอใหประชาชนผเหนพองประกาศสนบสนน ซงตอมาใชในความหมายสนๆ วา “การเปด” (openness) และไดรบการตอบรบใหมการเปดกวางในมต ตางๆ อยางกวางขวาง สวนเปเรสทรอยกาแรกทเดยวหมายถง “การปรบ (องคกรเศรษฐกจสงคมนยมใหมประสทธภาพสงขน)” เพอใหเกดการปรบปรงกจกรรมทางเศรษฐกจใหมผลตภาพสงขน กระทงสามารถ ยนหยดดวยล าแขงตนเองได ทวาตอมาไดน าไปใชในความหมายวา “การปรบ” (restructuring) โดยมการผลกดนใหปรบโครงสรางดานอนๆ ดวย อาท วทยาศาสตร สอสารมวลชนและแมกระทงทางการเมอง และเดโมคราตยา แรกเรมตองการใหหมายถง “การเปดโอกาสใหประชาชนในระดบทองถน จนกระทงระดบ สาธารณรฐตางๆ สามารถเขาไปมสวนรวมทางการเมองตามแนวทางประชาธปไตย ในการก าหนดชะตา กรรมของบานเมองดานการตดสนใจและควบคมไดมากขน” ทวาการเปดโอกาสใหมผแขงขนทางการเมองในการสมครรบเลอกตงไดมากกวาครงละ 1 คนภายใตระบอบคอมมวนสต ตอมาไดน าไปสการเรยกรองใหมประชาธปไตยอยางแทจรง โดยสรปแลว การ“เปด-ปรบ”ของ มคฮาอล กอรบาชอฟดงกลาวครอบคลมความหมายโดยรวมวากลาสนอสตหมายถง การเปดทางการเมองและสงคมในระดบกวางและลก และเปเรสทรอยกาหมายถงการปรบทางการเมอง เศรษฐกจและสงคมในระดบกวางและลกเชนกน13 ส าหรบการเปดทางการเมองและสงคมในระดบกวางและลกของกลาสนอสตจะครอบคลม ทงดานการใหโอกาสประชาชนไดรบขาวสารจากผปกครองและภายนอกประเทศมากขน ใหมสวนรวมในกระบวนการและกลไกการปกครองประเทศมากขน และใหมสทธแสดงออกดานความคดเหนตางๆ มากขน อาท การวพากษวจารณผน าและเจาหนาทของรฐหรอการแสดงออกของศลปนสาขาตางๆ โดยเสร เปนตน นอกจากนนยงใหโอกาสเดนทางทงในและนอกประเทศรวมทงตดตอกบชาวตางชาตโดยเสร ใหชาวรสเซยและชนชาตอนในสหภาพโซเวยตไดรบการปฏบตตอตามหลกการสทธมนษยชน รวมถงใหโอกาสตางชาตไดรบขอมลขาวสารหรอแสวงหาขอมลเกยวกบสหภาพโซเวยตไดมากขน และทส าคญคอมการเนนแยกบทบาทของพรรคคอมมวนสตโซเวยต ทมบทบาทผกขาดครอบง าออกไปจากกลไกทางการเมองและสงคมของรฐ สวนการปรบทางการเมองเศรษฐกจและสงคมในระดบกวางและลกของเปเรสทรอยกาครอบคลมในมตตางๆ 12. M. Wesley Shoemaker, Russia and the Commonwealth of the Independent States 2003. (U.S.A.: Stryker-Post Publications, 2003); 60. 13. ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 48.

ดงนคอ ดานการเมอง ปรบใหพรรคคอมมวนสตมบทบาทชน ากจการตางๆ เชงสรางสรรคเพมมากขน และใหสมาชกมความคดสรางสรรคในแนวใหมไปพรอมกน รวมทงปรบระบบสงคมนยมทงระบบใหมความกาวหนาและมประสทธภาพ เพอสามารถหลดพนจากความลาชา ขาดแคลนและเสอมโทรม ส าหรบดานเศรษฐกจจะปรบทงระบบเพอใหเกดการจดการกจการดวยตนเองตามแบบสงคมนยมทมประสทธภาพสงขน โดยใหมการเลอกตงผบรหารกจการตางๆ ซงคนงานมสทธดวย ทงนโดยการขจดระบบรฐการ ออกจากระบบเศรษฐกจ เพอปองกนมใหพรรคและรฐเขาไปแทรกแซง นอกจากนนยงจะด าเนนการปฏรประบบตางๆ อยางทวดาน ทงระบบเกษตร-อตสาหกรรม ระบบการถอครองทรพยสนใหเอกชนมสทธสวนตวเพมขน ระบบราคาการผลตและการขายใหเปนไปตามกลไกของตลาด ตลอดจนการควบคมคณภาพของทรพยากรมนษย และปรบปรงวทยาศาสตรและเทคโนโลยใหกาวหนาสระดบสากล สวนดานสงคมมงเนนปรบคนใหมประสทธภาพ มความรบผดชอบ และมความคดแบบใหมทกาวพนไปจากความเปนอนรกษนยม เปนตน ภาพรวมของการปรบปฏรปของกอรบาชอฟในเชงอดมคตจงนบเปนการเรงสรางประชาธปไตยใหเกดขนโดยผานการปฏรปการเมองและเศรษฐกจ ดวยการเปดโอกาสใหภาคประชาสงคมเปนอสระและไมถกครอบง าโดยรฐหรอพรรคคอมมวนสต ทงนเพอใหเกดการสรางสงคมนยมทมาจากประชาชนอยางแทจรง นอกจากนน รฐยงจะตองเปดโอกาสใหภาคเอกชนเขาไปมบทบาทสรางประสทธภาพการผลตใหกบระบบในลกษณะทคลายคลงกบประเทศสแกนดเนเวยทมพรรคสงคมประชาธปไตยเปนแกนน า นนคอมการเนนการวางแผนและการแทรกแซงทางเศรษฐกจมหภาค พรอมกบการวางนโยบายปฏรปสงคมโดยผานการกระจายความมงคง ขณะทดานการผลตกปลอยใหธรกจเอกชนแขงขนกนสรางประสทธภาพการผลต14 การปรบปฏรปสมยกอรบาชอฟดงกลาวไดสงผลกระทบในมตตางๆ อยางกวางขวาง ในทนจะแยก พจารณาเปนประเดนตางๆ ดงนคอ (1) ลกษณะเฉพาะในการด าเนนนโยบาย “เปด-ปรบ” ของกอรบาชอฟ (2) อปสรรคจากการด าเนนนโยบาย “เปด-ปรบ” ของกอรบาชอฟ และ (3) ผลกระทบจากการด าเนนนโยบาย “เปด-ปรบ” ของกอรบาชอฟตอตางประเทศ15 1. ลกษณะเฉพาะในการด าเนนนโยบาย “เปด-ปรบ” ของกอรบาชอฟ ประกอบดวยมตส าคญดานตางๆ ดงนคอ (1) พรรคคอมมวนสตโซเวยต (2) โครงสรางของสถาบนและกระบวนการทางการเมอง (3) ระบบเศรษฐกจโซเวยต และ (4) ระบบสงคมโซเวยต16 (ก) พรรคคอมมวนสตโซเวยต กอรบาชอฟประสงคจะปรบปฏรปตามแนวคดกลาสนอสตและเปเรสทรอยกา 14. วรวทย เจรญเลศ, “การเปดกวางและการปฏรปในสหภาพโซเวยตยคกอรบาชอฟ” ใน เปเรสทรอยกา: จดเปลยนของเศรษฐกจการเมองโซเวยต.ฉตรทพย นาถสภา บษบา คณาศรนทร บรรณาธการ. (กรงเทพฯ: ส านกพมพสรางสรรคจ ากด, 2533); 30-31. 15. ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 49-56. 16. ปรชา เปยมพงศสานต, รสเซยยคเยลตซน บนเสนทางประชาธปไตยหรออ านาจนยม. (กรงเทพฯ: บรษท ส านกพมพสมาพนธจ ากด, 2536); 91-102. และ ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 61-62.

(เปด-ปรบ) โดยอาศยกระบวนการตามขนตอนของพรรค ซงในความเปนจรงยงคงมอปสรรค ขดขวางอยมาก เนองจากสมาชกพรรคสวนใหญยงคงเปนกลมอนรกษทภกดตอเบรชเนฟและตอตานการเปด -ปรบดวยเกรงอทธพลของพรรคและผลประโยชนสวนตวจะเสยไป อยางไรกตาม หลงจากกอรบาชอฟเขาด ารงต าแหนงเลขาธการใหญของพรรคคอมมวนสตโซเวยตในป พ.ศ. 2528 เขาไดพยายามผลกดนกลมผใหการสนบสนนแนวทางของเขาเขาด ารงต าแหนงระดบตางๆ ในพรรคตามล าดบ นบตงแตตวแทนพรรคในระดบทองถนและระดบภมภาคในการประชมใหญพรรคระดบชาต (National Party Congress) ซงจะมการประชม ทกๆ 5 ป และการประชมหวหนาพรรคระดบชาต (All Union Conference) ในระหวางนนกอรบาชอฟประสบความส าเรจอยางตอเนองตามล าดบในการสรางความภกดจากสภาพรรคใหคดเลอกคณะกรรมการกลางพรรค (Central Committee) แลวจงไปเลอกคณะกรมการเมอง (Politbureau) และเลขาธการใหญของพรรคจากคณะกรรมการกลางดวยกนเอง กระทงในการประชมใหญ ของคณะกรรมการกลางของพรรคครงส าคญในป พ.ศ. 2531 กอรบาชอฟสามารถบงการใหคณะกรรมการ กลางแตงตงและขจดบคคลทเขาตองการเปนผลส าเรจ โดยทประชมสภาสงสดโซเวยต (Supreme Soviet) ไดลงมตเลอกกอรบาชอฟดวยคะเนนเสยง 1500:0 ใหด ารงต าแหนงประธานาธบดแทนนายองเดร โกรมโก (Andrei Gromyko) ซงเปนผลใหกอรบาชอฟมอ านาจสงสดในสหภาพโซเวยตทงดานสถาบนพรรคและ สถาบนรฐบาลในอนทจะเปนฐานสนบสนนการผลกดนนโยบายเปด-ปรบใหรดหนาไป (ข) โครงสรางของสถาบนและกระบวนการทางการเมอง ในการปรบปฏรปทางการเมองของสหภาพโซเวยต ประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟมงเนนผลกดนใหมการปรบเปลยนในแงสาระและกระบวนการมากกวาจะเปนการปรบในระดบโครงสรางของสถาบน โดยเฉพาะสถาบนพรรคยงคงไมเปลยนแปลง อยางไรกด การปรบเปลยนดงกลาวมงกระท าทงในดานนตบญญตและบรหาร ดานนตบญญตมการปฏรปรฐสภา โดยเปลยนชอสถาบนนตบญญตสงสดเสยใหมวา สภาประชาชนแหงโซเวยต (The Soviets of People’s Deputies) สภานจะมการเลอกตงทกๆ 5 ปจากสภาโซเวยตระดบชาต ระดบรฐทปกครองตนเอง เขตอสระและสภาทองถน ตลอดจนสมาคมวชาชพตางๆ โดยจะท าการเลอกตง สภาโซเวยตสงสด (Supreme Soviets) และสภาโซเวยตทองถน (Local Soviets) ในรฐตางๆ เพอใหท าหนาท ประชมอยางสม าเสมอ ทงนโดยมจดมงหมายจะใหมบทบาทเปดกวางมากขน ในดานการมสวนรวมอภปราย และตดสนใจถงขนลงประชามต มากกวาเปน “สภาตรายาง” เชนในอดต ทส าคญคอการเลอกตงสภาในทกระดบจะใชระบบทมผสมครรบเลอกตงมากกวา 1 คน และสภาสงสดดงกลาวจะเปนผเลอกตงประมขของรฐคอประธานาธบดซงจะมวาระจ ากด ดานบรหาร มการปรบเปลยนทงกระบวนการบรหารประเทศและวธการเลอกตง โดยก าหนดใหต าแหนงส าคญภายในพรรคและรฐบาลเปนต าแหนงทมวาระจ ากด และใหเปนการเลอกตงมากกวาแตงตง โดยไดมการทดลองเลอกตงแบบมผเลอกตงมากกวา 1 คนในเขตเลอกตงทองถนโดยรวมราวรอยละ 5 (ค) ระบบเศรษฐกจโซเวยต มการเปดปรบทงทางเกษตรกรรม อตสาหกรรมและการปฏรประบบราคาเพอเปนรากฐานของการแกไขปญหาความเสอมโทรมของสหภาพโซเวยตเปนส าคญ

ดานเกษตรกรรมจะปรบรปแบบและขนาดของทนารฐและทนาสหกรณ โดยจะเพมจ านวนทนาสหกรณ และทนาเอกชนใหมากขน รวมทงใหอ านาจการตดสนใจและบรหารแกทนาของรฐและสหกรณเพมมากขน จะสนบสนนกจกรรมแบบสหกรณใหมจ านวนมากขนและเปนเอกเทศมากขน จะสนบสนนการเพมผลผลตจากทนาของเอกชน การประกนราคาพชผลทางการเกษตรและยนยอมใหมการขายในตลาดเสร หลงจากท ชาวนาไดผลผลตเกนจ านวนโควตาทรฐก าหนด รวมทงจะพฒนาการผลตทางการเกษตรใหครบวงจรอกดวย ดานอตสาหกรรม มการประกาศใชกฎหมายวาดวยวสาหกจแหงรฐ (Law on State Enterprise) ในป พ.ศ. 2530 เพอปรบปรงระบบเศรษฐกจ โดยมหลกการดานอตสาหกรรมและการคาทเนนการผลตเพอขายท าก าไรและใหเปนไปตามกลไกของตลาด ส าหรบอตสาหกรรมทเปนวสาหกจของรฐขนาดใหญใหมอ านาจตดสนใจไดเอง วางแผนการผลตตามหลกอปสงค-อปทานไดเอง รบผดชอบฐานะทางการเงนของตนเอง และหากขาดทนกใหปดกจการได ใหตางชาตเขารวมทนไดแตตองไมเกนรอยละ49 รวมทงเปดโอกาสใหคนงานเลอกตงผบรหารกจการไดเอง สวนดานเอกชนอนญาตใหกอตงกจการอตสาหกรรมขนาดเลกไดเอง การปฏรประบบราคา การทระบบเศรษฐกจโซเวยตเนนการควบคมราคาสนคาอปโภคบรโภคเพอตรงราคาสนคาเกษตรและอตสาหกรรมมใหสงเกนไป ท าใหรฐบาลตองใชงบประมาณอดหนนและพยงราคาในปรมาณสงมากราวปละ 115 พนลานดอลลารสหรฐฯ ดวยเหตน กอรบาชอฟจงจ าเปนตองลดภาระทางงบประมาณดงกลาวลง ดวยการปฏรประบบราคาขายปลกและขายสงใหเปนไปตามกลไกแหงราคาของระบบตลาดทแทจรง โดยทผผลตจะตองวางแผนใหสอดคลองกบสถานการณ ทวาในทางปฏบตทเปนจรง หนวยงานวางแผนสวนกลางของรฐยงคงท าหนาทก าหนดราคาผลตผลตางๆ โดยใชหลกอปสงค-อปทาน แทนการปลอยใหกจการตางๆ ก าหนดราคาเองตามอ าเภอใจ (ง) ระบบสงคมโซเวยต การเปด-ปรบดวยการใหเสรภาพกบสอมวลชนในการน าเสนอขาวสาร ไมวาจะเปนหนงสอพมพ วทยหรอโทรทศนแทนทจะถกควบคมอยางเขมงวดโดยรฐเชนในอดต ท าใหมการน าเสนอขาวทงในประเทศและตางประเทศอยางกวางขวาง อนเปนผลใหเกดความกระตอรอรนตนตวในการรบขาวสารมากขนทงทางการเมอง เศรษฐกจและสงคม เฉพาะอยางยง ดานขาวตางประเทศไดมการ เสนอขาวเกยวกบโลกเสรตะวนตก โดยเฉพาะสหรฐอเมรกาอยางเปดกวางและบอยครงขนมาก ขณะทยค สงครามเยนในอดตมทาทเปนปฏปกษตอกนทางอดมการณ ดวยทาทดงกลาวท าใหมอทธพลตอความรสกนก คดของประชาชนตอระบบทนนยมปรบเปลยนไปจากเดม ขณะเดยวกน การเสนอขาวเกยวกบบทบาทการ เขาไปมสวนยงเกยวกบกจการภายในของอฟกานสถาน อนเปนเหตใหทหารโซเวยตตองถกสงไปรบและเสยชวตทนน ท าใหประชาชนไดรบทราบความเคลอนไหวใกลชดและเกดปฏกรยาตามมา นอกจากนน ประธานาธบดกอรบาชอฟยงสงใหปลอยนกโทษการเมองอยางขนานใหญและยกเลกการกกบรเวณผทไดชอวาเปนศตรของรฐและยนยอมใหเดนทางออกนอกประเทศได เชน อ งเดร ซาคฮารอฟ (Andrei Sakharov) สวนผทเอาใจออกหางรฐบาลกยนยอมใหมเสรภาพในการแสดงความคดเหน ผานสอมวลชนได แมกระทงยอมใหเอกชนตพมพเผยแพรนตยสารได รวมทงยอมอนญาตใหเผยแพรวรรณกรรมทเคยถกหามตพมพเผยแพรในอดตไดดวย เชน นวนยายเรอง “ดร.ชวาโก” (Doctor Zhivago) ของบอรส ปาสเตอรแนค (Boris Pasternak) หรอละครของ

มคฮาอล ชาตรอฟ (Mikhail Shatrov) ซงวพากษวจารณความลมเหลวของลทธคอมมวนสตอยางรนแรงเรอง “เผดจการแหงหรโอตตปปะ” (Dictatorship of Conscience) กไดรบอนญาตใหน าออกแสดงได เปนตน17

ภาพรวมโดยสรปของการเปด-ปรบดานการเมอง เศรษฐกจและสงคมของมคฮาอล กอรบาชอฟ นบวามเปาหมายเพอความส าเรจในการพฒนาประเทศเปนส าคญ ทงนโดยพยายามสรางสมาชกพรรคและนกการเมองใหเปนขารฐการทมศกยภาพแบบมออาชพในมตตางๆ ของสงคม ไมวาจะเปนดานเกษตรกรรม อตสาหกรรม การคา วทยาศาสตรเทคโนโลยและอนๆ การมงเนนใหความส าคญกบผลสมฤทธของงานมากกวายดตดในอดมการณคอมมวนสตของประธานาธบดกอรบาชอฟ นบเปนมตใหมของการเปด กวางไปสการปฏรปอยางไมเคยปรากฏมากอนในสหภาพโซเวยต 2. อปสรรคจากการด าเนนนโยบายเปด -ปรบของกอรบาชอฟ ความพยายามในการปรบปฏรปของประธานาธบดกอรบาชอฟทประสงคจะใหบรรลผลอยางแทจรงตองประสบกบอปสรรคส าคญในดานตางๆ ดงนคอ (1) อปสรรคทางอดมการณและการเมอง และ (2) อปสรรคทาง เศรษฐกจ18 ก. อปสรรคทางอดมการณและการเมอง ปญหาส าคญทางการเมองในการปรบปฏรปทน าไปส การลมสลายของระบอบคอมมวนสตโซเวยตสมยกอรบาชอฟ ในทายทสดแลวมสาเหตหลกประการส าคญดงน คอ (1) อปสรรคดานความขดแยงทางอดมการณการปฏรป และ (2) อปสรรคดานความขดแยงทางหลกการแหงอ านาจ (1) อปสรรคดานความขดแยงทางอดมการณการปฏรป การปรบปฏรปสหภาพโซเวยตของกอรบาชอฟโดยภาพรวมนบเปนการออกแบบทกลาหาญทเดยว ดวยการลงมอปรบปรงตรงหวใจของปญหาทพรรคคอมมวนสต ทวามาตรการดงกลาวกลบสงผลกระทบตอโครงสรางอ านาจเกาในระดบน าของพรรค ซงไมประสงคจะเปลยนแปลงอะไรมากนก มาตรการดงกลาวเทากบเปนการเพาะศตรทางการเมองไวจ านวนหนงทรอคอยโอกาสพลาดพลงเพอจะลกขนมาซ าเตม จนกระทงปรากฏผลเปนรปธรรมในการกอรฐประหารโคนลมรฐบาลกอรบาชอฟในเดอนสงหาคม 2533 ตอมา ใชแตเทานน บคคลกลมนยงหมายรวมถงบรรดาเหลาขารฐการของสหภาพโซเวยตทมจ านวนมากถงเกอบ 20 ลานคน ผซงชนชาอยกบระบบผกขาดรวมศนยอ านาจการบรหารไวในสวนกลาง และไมพรอมจะกระจายอ านาจไปยงรอบนอกอกดวย แมประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟพยายามจะใชความสามารถเฉพาะตวในการประสานแนวทางอดมการณเชงอนรกษและเชงปฏรปเขาดวยกนอยางคอยเปนคอยไปอยางสดความสามารถ แตใน ทายทสดกไมสามารถจะประนประนอมใหกลมกลนกนไปได เนองจากในขณะทฝายปฏรปภายใตการน า ของกอรบาชอฟตองการเปลยนแปลงตามแนวทางประชาธปไตยทงทางดานเศรษฐกจและการเมอง ในทาง ตรงกนขาม ฝายอนรกษตองการรกษาระบอบรวมศนยอ านาจไว ขอเสนอแนะเพอหาทางออกใหกบการพบ ทางตนในการปรบปฏรปของกอรบาชอฟ จงกอใหเกดการเผชญหนากนทางการเมองตอมา ระหวางฝายปฏรปซงเสนอใหประธานาธบดใชอ านาจตาม 17. โปรดด สญชย สวงบตร , ปญญาชนหลงมานเหลก ประวตศาสตรวรรณกรรมโซเวยต ค.ศ .1917 – 1991: เลนนถงกอรบาชอฟ. (กรงเทพฯ: ส านกพมพนาคร, 2540): 205-222. 18. M. Wesley Shoemaker, Russia and the Commonwealth of the Independent States 2003; 63.

รฐธรรมนญเขาแกไขปญหาทางเศรษฐกจโดยตรงอยางฉบพลนกบฝายอนรกษซงกลบเสนอใหผลกดนแนวทางอนรกษตอไป จนกระทงน าไปสการท ารฐประหารโดยคณะทหารตอมา แตกตองประสบกบความลมเหลว อยางไรกตาม แมมคฮาอล กอรบาชอฟจะพยายามประนประนอมทางการเมองกบฝายอนรกษ แตเขากมจดหมายทตองการปฏรปการเมองอยางจรงจงดวย ดงนน นอกจากในชวงแรกเขาจะเนนใหมการสงผสมครเขาแขงขนในนามพรรคคอมมวนสตไดมากกวา 1 คนแลว ตอมาเขายงพยายามผลกดนใหเปนระบบสงคมนยมประชาธปไตยมากขน ดวยการเปดโอกาสใหพรรคการเมองตางๆสามารถสงผสมครเขาแขงขนกบพรรคคอมมวนสตได โดยเปนไปตามหลกการของระบบพรรคการเมองแบบหลายพรรค (Multi-Political Party) ในระหวางเดอนมกราคม-มนาคม 253319 กระนนกตาม ในทสดกอรบาชอฟกตองพนจากต าแหนงไปกอนครบวาระ ทงๆ ทสามารถฝาวกฤตจากการถกรฐประหารป พ.ศ. 2533 ไปไดกอนหนากตาม สาเหตส าคญอนเปนทมาของรฐประหารดงกลาว เกดจากอปสรรคทางเศรษฐกจเปนหลก โดยทฝายตอตานกลาวอางวาการกาวไปสตลาดเสรกอใหเกด ความเหนแกตว การเอารดเอาเปรยบและความแตกแยกในชาต ในขณะทมการมองตางมมวาชนวนปญหา นาจะอยทฝายอนรกษ ซงเหนวากอรบาชอฟยอมมอบอ านาจใหสาธารณรฐตางๆ มากเกนไปมากกวา (2) อปสรรคดานความขดแยงทางหลกการแหงอ านาจ นโยบายเปด-ปรบของประธานาธบดกอรบาชอฟ มไดมผลตอการปรบปฏรปภายในประเทศและในกลมประเทศสงคมนยมยโรปตะวนออกเทานน แตยงมอทธพลตอบรรดาสาธารณรฐทง 15 แหงทรวมตวกนเปนสมาพนธในนามสหพนธสาธารณรฐ (Federal Republics) กบสาธารณรฐรวม 9 แหงเพอรวมตวกนในรปแบบใหมตามสนธสญญาสหภาพฉบบ ใหม (New Union Treaty) ทจดรางขน อยางไรกด เนองจากกลมอนรกษไมเหนดวยในหลกการดานความสมพนธทางอ านาจระหวางศนยกลางอ านาจมอสโกกบสาธารณรฐตางๆ เมอประกอบเขากบความไมลงรอยกนในดานอนๆ จงเปนชนวนน าไปสการกอรฐประหารโคนลมกอรบาชอฟตอมาแตไมส าเรจ หลกการส าคญทฝายปฏรปของกอรบาชอฟเตรยมท าความตกลงกบสาธารณรฐทง 9 แหงประกอบดวยหลกการใหความเปนอสระจากรฐบาลกลางซงถกครอบง าโดยพรรคคอมมวนสต จนถงขนกาวไปเปนรฐอธปไตยทสามารถมสถานทตของตนเองในตางประเทศได ทงนเพอโอกาสในการพฒนาประชาธปไตยตลอดจนการพฒนาเศรษฐกจใหรงเรอง โดยทสามารถจะรอฟนและรกษาเอกลกษณของทองถนใหยงยนตอไป นอกจากนนยงมขอตกลงใหสหภาพยดกฎกตกาเดยวกน ในเรองสญชาตของประชาชน ระบบเงนตรา ระบบงบประมาณ ระบบภาษและระบบธนาคารกลาง ทงนโดยใหแตละสาธารณรฐมอ านาจจดเกบภาษของตนเองและสงใหรฐบาลกลางจ านวนหนง ควบคไปกบใหสามารถจดตงตลาดเศรษฐกจและระบบศลกากรของตนเองไดในอนาคต รวมถงใหรวมกนรบผดชอบในการจดการปญหาส าคญๆ เชน การรางรฐธรรมนญใหม การจดท างบประมาณของสหภาพและการปองกนประเทศ เปนตน20 อยางไรกตาม ในทายทสดหลกการดงกลาวกไมไดรบการยอมรบ 19. M. Wesley Shoemaker, Russia and the Commonwealth of the Independent States 2003; 64-65. 20. ปรชา เปยมพงศสานต, รสเซยยคเยลตซน บนเสนทางประชาธปไตยหรออ านาจนยม; 97.

ดวยความขดแยงหลกดงกลาว ทายทสดไดน าไปสการรฐประหารโคนลมรฐบาลกอรบาชอฟในเดอนสงหาคม 2534 โดยทกอนหนานนไมนาน หวหนากลมอนรกษนยมทง 4 คน ประกอบดวย นายกรฐมนตรวาเลนตน ปาฟลอฟ (Valentin Pavlov) รฐมนตรมหาดไทย ประธานเคจบและรฐมนตร กลาโหม ตางออกมาแสดงความไมเหนดวยกบสนธสญญาฉบบใหม เนองจากมการมอบอ านาจใหแก สาธารณรฐตางๆ มากเกนไป ซงกนบวาสอดคลองกบทศนะของผกอการรฐประหาร ทวาการกอการรฐประหารดงกลาวกตองลมเหลวตอมา ทงนเนองจากบอรส เยลตซนสามารถน าการตอตานจนประสบชยชนะในทสด ผลทตามมาหลงจากหลกการดงกลาวถกปฏเสธกคอ กลมผน าทง 3 สาธารณรฐของอดต สหภาพโซเวยต อนประกอบดวยรสเซย ยเครน และเบรารสไดรวมตวกนประชมกอตงเปนเครอรฐเอกราชหรอซไอเอส (Commonwealth of the Independent States-CIS) โดยรวบรวมบรรดาสาธารณรฐทงหลาย ยกเวนรฐจอรเจยเขารวมดวย ตงแตเดอนธนวาคม 2534 เปนตนไป ซงถอเปนการสนสดอ านาจควบคมของรฐบาลกลางโซเวยตอยางสนเชง ส าหรบหลกการส าคญของเครอรฐเอกราชดงกลาวในเบองตนประกอบดวย การประสานรวมมอกนทางเศรษฐกจระหวางประเทศของมวลสมาชก การแสวงหาหนทางในการวางนโยบายรวมกนในเรองการตางประเทศ การปองกนประเทศ การเงนการคลง การคมนาคมขนสงและการโยกยายถนฐานของประชาชน นอกจากนนยงมวตถประสงคเฉพาะกรณเพอปองกนมใหรฐยเครนแยกตวออกไปอยางโดดเดยว อนจะเปนการสรางความตงเครยดอยางมากระหวางยเครนกบรสเซยอกดวย21

ข. อปสรรคทางเศรษฐกจ ปมประเดนทเปนอปสรรคขดขวางการปรบปฏรปเศรษฐกจของสหภาพโซเวยตในสมยกอรบาชอฟสามารถวเคราะหไดวานาจะเกดจากปจจยส าคญตางๆ ดงน คอ (1) อปสรรคดาน ความสบสนทางนโยบาย และ (2) อปสรรคดานความขดแยงในการรบความชวยเหลอจากตางประเทศ (1) อปสรรคดานความสบสนทางนโยบาย ประเดนส าคญในการปรบปฏรปทางเศรษฐกจของกอรบาชอฟในชวง 6 ป (พ.ศ.2528-2534) ทถกโจมตไมเฉพาะจากฝายอนรกษนยมเทานน แตยงรวมถงฝายปฏรปดวยกคอ ขอกลาวหาทวามการวางแผนและด าเนนนโยบายเศรษฐกจอยางสบสนปนเปมาก ดงปรากฏในการน าเอา “แผนปฏรป500วน” เพอกาวไปสระบบเศรษฐกจแบบการตลาดของชาตาลนหรอแผนชาตาลน (Shatalin Plan) ไปผสมกบแผนปฏรปแบบอนรกษของอดตนายกรฐมนตรนโคไล รชคอฟ (Nikolai Ryzhkov) หรอ “แผนรชคอฟ” (Ryzhkov Plan) ในเดอนกนยายน 2533 ปมประเดนทถกโจมตถงความเปนไปไมไดในทางปฏบตกคอ ขอขดแยงระหวางขอเสนอของชาตาลนทใหท าการปฏรปแบบฉบพลน (Shock Therapy) ในขณะทฝายรชคอฟตองการใหรกษาระบบวางแผนสวนกลางแบบเดมไว โดยใหปรบเอาระบบตลาดเขาไปผสมบาง22

21. ปรชา เปยมพงศสานต, รสเซยยคเยลตซน บนเสนทางประชาธปไตยหรออ านาจนยม ; 104. และ M.Wesley Shoemaker, Russia and the Commonwealth of the Independent States 2003; 74-75. 22. ปรชา เปยมพงศสานต, รสเซยยคเยลตซน บนเสนทางประชาธปไตยหรออ านาจนยม ; 94-95. และ Ed A. Hewett, “The New Soviet Plan,” in The Soviet System in Crisis A Reader of Western and Soviet Views, Alexander Dallin and Gail W. Lapidus (eds.), (U.S.A.: Westview Press, 1991); 383-398.

แมแนวทางดงกลาวจะลมเหลวลง มคฮาอล กอรบาชอฟกมไดละความพยายาม เขายงคงมงหมายทจะปรบปฏรปเศรษฐกจสหภาพโซเวยตบนพนฐานของการผสมปนแนวทางอนรกษและปฏรปเขาดวยกนตอไป ในชวงกอนหนาการประชมสดยอดของประเทศอตสาหกรรมชนน ากลมจ 7 (Group of 7-G7) ในเดอนมถนายน 2534 กอรบาชอฟกไดใหการสนบสนนทงแผนปฏรปเศรษฐกจของนกเศรษฐศาสตรกรโกร ยาฟลนสก (Grigory Yavlinsky) ซงอาศยหลกของชาตาลนควบคไปกบ “แผนตอตานวกฤตการณทางเศรษฐกจ” ของนายกรฐมนตรวาเลนตน ปาฟลอฟ อยางไรกตาม เมอวเคราะหในเชงปฏบตจะพบวาเปนสงทเปนไปไดยากอกเชนกน ทจะน าเอาแผนของยาฟลนสกซงกอรบาชอฟมอบหมายใหรางไวเสนอตอผน ากลมจ 7 มาผนวกรวมเพอปฏบตรวมกบแผนของพาฟลอฟ เหตผลส าคญเนองจากวาขณะทแผนปฏรปของยาฟลนสกเนนการกระจายอ านาจทางการเมองอยางกวางขวาง ผสมกบการใชระบบตลาดเสรอยางรบเรง ดวยการแปรรปรฐวสาหกจอยางรวดเรว รวมทงสรางระบบราคาเสรควบคกบการใชหลกการประกนสงคมส าหรบกลมแรงงาน ในทางตรงกนขาม แผนอนรกษของพาฟลอฟกลบเนนการควบคมอ านาจโดยสวนกลาง กระนนกตามกยงมหลกการบางอยางททงสองฝายเหนพองกนโดยเฉพาะเหนควรใหมการปฏรปราคาใหเสรขนในป พ.ศ. 2535 ดวยการยนยอมอนญาตใหบรษทธรกจโซเวยตมสทธซอดอลลารได ด าเนนการให เงนรเบลเปนสกลเงนทสามารถแลกเปลยนไดอยางเตมท มการตงธนาคารกลางทเปนอสระ มการแปรรปรฐวสาหกจ รวมทงมการเปดระบบใหตางประเทศเขาไปลงทนได ในทายทสด เมอน าแผนดงกลาวไปเสนอจงไมไดรบการยอมรบจากผน ากลมจ 7 แตอยางใด ดวยตางเชอวาเปนแผนผสมทมหลกการขดแยงกนในตวเอง และยากจะปฏรปเศรษฐกจไดอยางแทจรง (2) อปสรรคดานความขดแยงในการรบความชวยเหลอจากตางประเทศ นอกจากการขดกนในแนวทางการปรบปฏรประหวางกลมอนรกษกบกลมปฏรปในเชงนโยบายแลว อกประเดนหนงทขดแยงกนคอเรองการรบความชวยเหลอจากตางประเทศทางเศรษฐกจ วาควรจะรบหรอไม และในปรมาณมากนอยเพยงใด ส าหรบแผนปฏรปของยาฟลนสกเสนอใหขอรบความชวยเหลอจากโลกตะวนตกในวงเงนประมาณ 20 พนลานดอลลารสหรฐฯ ตอป ซงมมลคาสงราว 0.6% ของรายไดประชาชาตประเทศอตสาหกรรม ทงนตองชวยเหลอตอเนองกนรวม 4 ป จงจะสามารถชวยใหเศรษฐกจโซเวยตรอดพนจากหายนะได หลกการดงกลาวไดรบความเหนชอบจากประธานาธบดกอรบาชอฟเปนอยางด ในทางตรงกนขาม แผนของนายกรฐมนตรพาฟลอฟกลบไมใหความส าคญกบความชวยเหลอจากตะวนตก ทวาเนนให “แผนตอตานวกฤตการณทางเศรษฐกจ” ตองยนอยบนล าแขงของตนเอง นนคอดวยการเนนใหศนยกลางอ านาจรฐซงมพรรคคอมมวนสตชน าเปนฝายควบคมระบบเศรษฐกจตอไป โดยทกระบวนการและขนตอนการปฏรปไปสตลาดเสรตองกระท าภายในขอบเขตอยางเปนขนเปนตอน ประเดนส าคญทกลมนมงเนนคอตลาดเสรตองอยในการควบคมดแลของรฐดวย นอกจากนน กลมอนรกษยงมความแคลงใจในความชวยเหลอจากตะวนตก โดยเฉพาะตอสหรฐอเมรกาซงถอวาเปนศตรทางอดมการณ ดวยเกรงไปวาจะไปตกหลมพรางสหรฐฯทมงหวงเขาไปครอบง าในบนปลาย

3. ผลกระทบจากการด าเนนนโยบายเปด-ปรบของกอรบาชอฟตอตางประเทศ จดประสงคส าคญในการด าเนนนโยบายดงกลาวของประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟนอกจากมงหวงจะสรางความชอบธรรมใหกบรฐคอมมวนสต ตลอดจนการฟนฟเศรษฐกจของประเทศโดยรวมแลว แนนอนวาเขายงหวงจะไดรบเกยรตภมและอทธพลบารมของสหภาพโซเวยตในระดบระหวางประเทศกลบคน23 ในทนจะแยกพจารณาถงผลกระทบในกรณส าคญดงนคอ (1) ผลกระทบตอมตรประเทศสงคมนยมคอมมวนสตในยโรปตะวนออก และ (2) ผลกระทบตอมหาอ านาจ (ก) ผลกระทบตอมตรประเทศสงคมนยมคอมมวนสตในยโรปตะวนออก นโยบายเปด-ปรบของกอรบาชอฟในนยยะทสมพนธกบประเทศในคายสงคมนยม มลกษณะเปดกวางยอมรบเอกราชอธปไตยในการตดสนใจทางการเมองอยางอสระของตนเอง24 หลกการดงกลาวนบวาแตกตางจาก “หลกการ เบรชเนฟ” (Brezhnev Doctrine) อยางตรงกนขาม เนองจากหลกการเบรชเนฟสงวนสทธทจะเขาไปแทรกแซงกจการภายในของกลมประเทศสงคมนยม โดยเฉพาะในยโรปตะวนออกทถอเปนเสมอนรฐบรวารในทกกรณ จากอดตทสหภาพโซเวยตใชกลไกตางๆควบคมประเทศยโรปตะวนออก ทงองคกรภาครฐ พรรคคอมมวนสต องคการสนธสญญาวอรซอ องคการความรวมมอทางเศรษฐกจ (โคมคอน) และหนวยสบราชการลบเค.จ.บ. เมอกอรบาชอฟผอนคลายและหาทางยกเลกมาตรการคมเขมดงกลาว ในระยะแรก บางประเทศกขานรบแนวคดปรบปฏรปของกอรบาชอฟ อาท ฮงการและโปแลนด แตบางประเทศกตอตาน อาท โรมาเนย เชโกสโลวะเกยและเยอรมนตะวนออก เปนตน ทวาในทสดกระแสความเคลอนไหวเรยกรองประชาธปไตย และตอตานพรรคคอมมวนสตกแพรกระจายไปทวยโรปตะวนออก จนกระทงน าไปสการลมสลายของประเทศสงคมนยมคอมมวนสตในยโรปในระยะใกลเคยงกนในป พ.ศ. 2532 และตอเนองมาถงสหภาพโซเวยตในป พ.ศ. 2534 ประเทศดงกลาวประกอบดวยอลแบเนย บลแกเรย เชโกสโลวะเกย เยอรมนตะวนออก ฮงการ โปแลนด โรมาเนยและยโกสโลวาเกย การลมสลายของประเทศสงคมนยมในยโรปตะวนออกดงกลาวมลกษณะหลากหลายตางกนไป อาท โปแลนดเปลยนแปลงภายในกรอบของระบบรฐสภา ฮงการลมสลายจากอ านาจเบองบนของพรรค คอมมวนสตเอง เยอรมนตะวนออก บลแกเรยและเชโกสโลวะเกยลมสลายจากระดบรากหญาของขบวนการประชาชน และโรมาเนยลมสลายจากการนองเลอดดวยการลกขนสของขบวนการประชาชน เปนตน25 การทประเทศสงคมนยมในยโรปตะวนออกปรบเปลยนระบอบการเมองการปกครองไปเปนแบบเสรประชาธปไตยดงกลาว ไดสงผลกระทบตอยทธศาสตรความมนคงของสหภาพโซเวยตมากพอควร นนคออาณาบรเวณ ทสหภาพโซเวยตเคยยดถอเปนเขตปราการตานอทธพลระบบทนนยมตองสญสลายไป ทวากลบเปนผลดเชงงบประมาณในแงทชวยใหสามารถลดรายจายดานการทหารและความมนคงไปไดมาก 23. Peter Hauslohner, “Politics Before Gorbachev: De-Stalinization and the Roots of Reform” in The Soviet System in Crisis A Reader of Western and Soviet Views, Alexander Dallin and Gail W. Lapidus (eds.), (U.S.A.: Westview Press, 1991); 58. 24. Mikhail Gorbachev, To Make Working People’s Life Fuller and Richer. (Moscow: Novosti Press Agency Publishing House, 1987); 11. 25. ประทมพร วชรเสถยร, สงคมนยมลมสลายในยโรปตะวนออก: การเปลยนแปลงในโลกคอมมวนสตและผลกระทบตอประเทศไทย . (กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2538); 43-45.

(ข) ผลกระทบตอมหาอ านาจ นอกจากสหภาพโซเวยตจะเปนปฏปกษกบสหรฐอเมรกาในฐานะทอยตางขวอดมการณกนแลว กบสาธารณรฐประชาชนจนกมความขดแยงกนทงในแงอดมการณ อ านาจ และผลประโยชนเชนเดยวกน ทวาเมอกอรบาชอฟมงเนนจะปรบปฏรปทงดานการเมองและเศรษฐกจภายในของสหภาพโซเวยต ดงนนจงไดก าหนดนโยบายตางประเทศดวยการก าหนดกลยทธผอนคลายความตงเครยด และผอนคลายการเผชญหนากบมหาอ านาจ โดยเฉพาะกบสหรฐอเมรกาและสาธารณรฐประชาชนจน ทงนเนองจากตองการผนแปรงบประมาณทางทหารไปใชในโครงการปฏรปเปด-ปรบภายในนนเอง ในทนจะแยกพจารณากรณส าคญดงนคอ (1) สหรฐอเมรกา และ (2) สาธารณรฐประชาชนจน (1) สหรฐอเมรกา ทาทของสหภาพโซเวยตทมตอสหรฐอเมรกาในสมยกอรบาชอฟนบวาปรบเปลยนไปในภาพรวม นนคอแมมคฮาอล กอรบาชอฟจะมทศนะตอบทบาทของสหรฐอเมรกาวายงคงมการแผขยายอ านาจและสรางความตงเครยดในบางภมภาคของโลก ทวาโซเวยตกลบพรอมปรบทาททจะหาทางเจรจาแลกเปลยนผลประโยชนระหวางกน เชน การหาทางเจรจาเพอแกไขปญหาในภมภาคตางๆ อยางสนต หรอการรวมถอนทหารและลดก าลงอาวธ เปนตน ยงไปกวานนประธานาธบดกอรบาชอฟยงไมไดประณามสหรฐฯวาเปนผกอความตงเครยดแตฝายเดยวเชนผน าโซเวยตในอดต รวมทงยงถงกบยอมรบในความผดพลาดของการด าเนนการทางการทตและความสมพนธระหวางประเทศในบางโอกาสอกดวย ตวอยางการปรบทาทของกอรบาชอฟกเชนหลงจากเขาด ารงต าแหนงเลขาธการพรรคคอมมวนสตโซเวยตในป พ. ศ. 2528 เปนตนมา เขาไดมโอกาสประชมสดยอดกบประธานาธบดโรนลด เรแกน (Ronald Reagan) ถง 4 ครง จนท าใหสามารถท าขอตกลงก าจดอาวธนวเคลยรพสยใกลและพสยกลาง ในยโรปเปนผลส าเรจในป พ.ศ.2530 ขณะทยงมปญหาการลดอาวธทยงไมเสรจสมบรณในอก 2 ระบบ เนองจากยงรอตกลงกนในหลกการและรายละเอยดบางประการ นนคอระบบอาวธยทธศาสตรพสยไกลขามทวป (Inter-Continental Ballastic Missile-ICBM) และระบบการรเรมปองกนทางยทธศาสตร (Strategic Defense Initiative-SDI หรอ Star War) 26 ในทางปฏบต ประธานาธบดกอรบาชอฟจ าเปนตองพสจนใหสหรฐอเมรกาในฐานะมหาอ านาจชนน าของโลกเหนถงความจรงใจในการปรบนโยบายตางประเทศ และสภาพความสมพนธระหวางประเทศดวยวามความตอเนองยงยนเพอสนตภาพของโลกรวมกน มเชนนนคงจะไมไดรบความรวมมอจากสหรฐฯ เนองจากเกรงไปวาอาจเปนเพยงยทธศาสตรทประสงคจะหาโอกาสไปแกไขปญหาเศรษฐกจภายในเทานน และหวงจะรอโอกาสกลบมามบทบาทเช นในอดตอก (2) สาธารณรฐประชาชนจน แมสหภาพโซเวยตจะสงกดอยในคายคอมมวนสตเชนเดยวกบสาธารณรฐประชาชนจน แตดวยความขดแยงกนในหลายดานท าใหจนตดสนใจแยกตวจากคายโซเวยตในสมยครสชอฟตอนชวงตนทศวรรษท 2500 นอกจากความขดแยงกนเรองปญหาชายแดนแลว ฝายจนยงไมพอใจนโยบายและอดมการณของโซเวยตในฐานะผน าคายโลกคอมมวนสต โดยถอวาเปนลทธสงคมจกรพรรดนยม (Social Imperialism) ในการสงออก 26. ประทมพร วชรเสถยร, กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป; 76-78.

ปฏวตทพรอมจะสงก าลงทหารรกล าเขาไปปฏบตการดวยอาวธในตางแดน ซงฝายจนถอวาเปนการละเมดอธปไตยชาตอน แมจนกบโซเวยตตางกสนบสนนประเทศในอนโดจนตอสกบสหรฐฯในสงครามเวยดนามในชวง พ.ศ. 2508-2518 แตทงสองฝายตางขดแยงและแขงขนกนอยในท รวมทงความขดแยงกนในชวงหลงสงครามเวยดนามทฝายโซเวยตหนนเวยดนามเขาไปมบทบาทในกมพชา ขณะทฝายจนหนนเขมรสามฝายตอตานเวยดนาม และแมวาในชวงปลายสมยเบรชเนฟโซเวยตจะพยายามหาทางคนดกบจนแตกยงไมเปนผล ความพยายามของประธานาธบดกอรบาชอฟทจะปรบนโยบายตางประเทศเพอหาทางปรองดองกบจนตอมา ตองเผชญกบเงอนไขทฝายจนตงไวลวงหนา 3 ประการส าคญ27 อยางไรกตาม ในทสดกอรบาชอฟกคอยๆ ด าเนนนโยบายไปเปนล าดบกระทงสามารถบรรลขอตกลงดงกลาวได นนคอ ประการแรก โซเวยตไดถอนทหารออกจ ากอฟกานสถานหมดในวนท 15 กมภาพนธ 2532 ประการทสอง โซเวยตไดถอนทหาร (50,000 คน) และรถถง (850 คน) ออกจากมองโกเลยหมดในระหวางวนท 15 พฤษภาคม 2532 ถงวนท 15 พฤษภาคม 2533 นอกจากนน โซเวยตยงไดสญญาวาจะลดจ านวนจรวดเอส เอส-20 (SS-20) ทตดตงตามชายแดนจน-โซเวยตใหเหลอนอยลง และประการสดทาย โซเวยตพยายามโนมนาวใหเวยดนามยอมออนขอตอขอเสนอสนตภาพทสมาคมอาเซยนและประชาคมโลกรวมกนสรางขนในกมพชา การคนดระหวางจนกบโซเวยตดงกลาวเปนผลกระทบโดยตรงจากการด าเนนนโยบายเปด -ปรบของกอรบาชอฟ ขณะทประโยชนรวมกนทจะเกดขนกนาจะไดกบดานเศรษฐกจ การพฒนาประเทศและการผอนคลายความตงเครยดระหวางกน ซงยอมจะสงผลดตอสนตภาพในโลกและภมภาคทเกยวของ โดยเฉพาะในทวปเอเชยอกดวย นโยบายปรบปฏรปของมคฮาอล กอรบาชอฟดงกลาวมผลกระทบตอตางประเทศดงกลาวทงตอกลมสงคมนยมและมหาอ านาจ ส าหรบนโยบายตางประเทศในกลมสงคมนยม สหภาพโซเวยตยงคงยนยนจะเปนพนธมตรใกลชดกบประเทศในกลมสงคมนยมตอไป แตยอมรบความจรงของความลมเหลวทางเศรษฐกจภายใน และยตการกลาวอางความเปนตนต ารบหรอตวแบบของการพฒนาประเทศตามแนวทางสงคมนยมคอมมวนสต ในฐานะทเปนผน ากลมสงคมนยมซงมงจะปฏวตโลกใหเปนคอมมวนสตสมบรณแบบอกตอไป ใชแตเทานน กอรบาชอฟยงปรบนโยบายตางประเทศตอประเทศนอกกลมดวยทาทใหมทมความสมพนธฉนทมตรภายใตเงอนไขของโลกปจจบน ทงนโดยไมวางตนเปนผน าของขบวนการปฏวตสากล (International Revolutionary Movement) เพอเรยกรองกดดนใหมการปฏวตทางชนชนอกตอไป แนวอดมการณทปรบใหมของสหภาพโซเวยตดงกลาวน าไปสการลดบทบาทดานความสมพนธระหวางประเทศ รวมทงลดการสงสมอาวธลงไปจากเดม และใชกลยทธใหมดวยการอาศยหลกการพงพาซงกน และกนกบประเทศทงในกลมสงคมนยมและนอกกลม ทงนโดยการเลนบทบาทยดหยนไปตามสถานการณในฐานะทงผใหและผรบไปพรอมกน 27. เขยน ธระวทย, นโยบายตางประเทศจน (กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย 2541); 462.

นโยบายตางประเทศภายใตการน าของประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟโดยรวมแลว จงแสดงใหโลกไดประจกษอยางเปนรปธรรมถงความพรอมทจะปรบปฏรปควบคไปกบนโยบายการบรหารประเทศภายในอยางแจงชด ทงในสวนทเกยวของกบคายโลกเสรและคายสงคมนยมดวยกน อนประกอบดวยมาตรการส าคญคอ การตกลงยนยอมประนประนอมกบคายโลกเสรดวยการก าจดอาวธยทธศาสตรขนาดกลางกบสหรฐอเมรกา รวมทงยอมตกลงจ ากดอาวธธรรมดาในยโรปกบองคการสนธสญญาแอตแลนตกเหนอหรอนาโต (North Atlantic Treaty Organization-NATO) การพยายามประสานรอยราวกบคายสงคมนยมดวยการยนยอมโอนออนผอนตามเงอนไขของจนเพอหวงคนด รวมทงการยอมปรบเปลยนนโยบายส าคญเพอลดความเปนปฏปกษกบทงสองคาย ดวยการถอนทหารออกจากอฟกานสถาน และการยอมรบเงอนไขการแกปญหากมพชาโดยสนตวธ

ง. สรปวเคราะหสภาวการณดานการเมอง การตางประเทศสหภาพโซเวยต และเศรษฐกจ หากจะวเคราะหความส าเรจหรอลมเหลวของสหภาพโซเวยตกนแลว คงตองยอมรบวามความส าเรจ ในแงทสามารถขจดปดเปาปญหาความเหลอมล าและไมเสมอภาคเปนธรรม โดยเฉพาะในทางเศรษฐกจไดในระดบทนาพงพอใจระดบหนง แตจดออนหรอความลมเหลวดจะอยทประเดนปญหาโครงสรางอ านาจ ทางการเมองเปนส าคญ นนคอแมในแงหนงอาจพจารณาไดวาโครงสรางของการรวมศนยอ านาจรฐไวท ศนยกลางแบบประชาธปไตยรวมศนยจะมผลด ทสามารถกอใหเกดการรวมพลงชน าการปฏวตและพฒนา ประเทศใหด าเนนไปอยางมเอกภาพ แตทวาภายใตสภาวการณดงกลาวกลบกลายเปนจดออนทน าไปสความลมเหลวในระยะยาว เนองจากเกดการผกขาดสจธรรมและขาดการมสวนรวมอยางทวดานของมวลชนตามหลกการประชาธปไตย เงอนไขดงกลาวจงกลายเปนจดออนใหเกดลกษณะเผดจการของชนชนน าในพรรคคอมมวนสต ซงในทายทสดไดน าไปสการขาดประสทธภาพในเชงบรหาร เพราะขาดการตรวจสอบ ถวงดลและการแขงขนเปดกวางอยางเปนธรรม ในทายทสด จดออนดงกลาวกไดกลายเปนจดดบในฐานะทเปนกลไกน าไปสการถอเขาถอเราและกดกนฝายตรงขามโดยถอวาเปนศตรและเหมารวมวาเปนปฏปกษปฏวตของชนชนนายทนกฎมพ แทนทจะนอมน าเอาจดแขงของทนนยมในเรองเสรภาพประชาธปไตยทมลกษณะเปดกวางสรางสรรค เพอ ประยกตใชกบระบอบสงคมนยมคอมมวนสตอดมคตใหบงเกดผล ดงนน เมอน าไปเปรยบเทยบกบระบอบ ทนนยมโดยรวมแลว จงตองยอมรบในแงการพฒนาเชงเศรษฐกจวามลกษณะออนดอยกวา อยางนอยกในแง ความเจรญกาวหนาทางวตถ ในขณะทดานสทธเสรภาพและการมสวนรวมของประชาชนกกลบขาดหาย ไปดวยเชนกน ดวยการผกขาดอ านาจมาอยางตอเนองราว 70 ป โดยผานการตอสระหวางแนวทางปฏวตซงมงเผชญหนากบชนชนนายทนและประเทศทนนยม กบแนวทางการปฏรปซงหาทางประนประนอมกบชนชนนายทนและประเทศทนนยม ทายทสดแลว ระบอบคอมมวนสตโซเวยตกตองถงกาลอวสาน เนองจากไมประสบความส าเรจในการพยายามทจะประทะประทงปรบปฏรปโดยสนตวธ จากการหาทางปรบนโยบายตางประเทศหนไปปรองดองคนดกบมหาอ านาจและประเทศอนๆทวโลก ทงนเพอปชองทางไปสความรวมมอกบระบอบเสรประชาธปไตยของโลกเสรในการฟนฟประเทศ หากวเคราะหการปรบปฏรประหวางสหภาพโซเวยตและสาธารณรฐประชาชนจนในเชงเปรยบเทยบกนแลวจะพบวา ฝายจนภายใตการน าของเตงเสยวผงเลอกยทธศาสตรการปฏวตดวยการเปด -ปรบดานเศรษฐกจในการน าระบบ

การตลาดของทนนยมเขาผสมเปนดานหลก ขณะทใชการปด -ปรบดานการเมองทยงคงผกขาดชน าโดยพรรคคอมมวนสตจนตอไป ทวามการปรบตวใหเปดกวางมากขนบางระดบ อนเปนเหตใหจนยงคงความเปนรฐคอมมวนสตอยจนปจจบน ในทางตรงกนขาม การปรบปฏรปของประธานาธบด มคฮาอล กอรบาชอฟกลบเปด-ปรบทงดานการเมองและเศรษฐกจไปพรอมกน จนกระทงไดกอใหเกดผลกระทบตอการเรยกรองเอกราชแยกตวไปกอตงสาธารณรฐอสระตางๆ มากมาย รวมทงประเทศทเปรยบเสมอนรฐบรวารในยโรปตะวนออกกแยกตวเปนเอกราชประชาธปไตยไปตามๆ กน ดวยเหตน การปรบปฏรปของกอรบาชอฟตามนโยบาย “เปด-ปรบ” หรอกลาสนอสต-เปเรสทรอยกาจงไดกลายเปนต านานไปในทสด สหภาพโซเวยตใหมในนามสหพนธรฐรสเซยภายใตการกมบงเหยนของประธานาธบดบอรส เยลตซน (Boris Yeltsin) จงตองเผชญกบมรสมทโถมกระหน าอยางไมขาดสาย เพอทจะฟนฝารฐนาวาล าใหมใหแลนไปสจดหมายแหงความเปนประเทศประชาธปไตยทเปดกวางเฉกเชนนานาอารยะประเทศในโลก

บรรณานกรม

ภาษาไทย เขยน ธระวทย. นโยบายตางประเทศจน. กรงเทพฯ: โรงพมพแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๑. ชาตร ฤทธารมย. นโยบายตางประเทศของสหภาพโซเวยต 1945-1990. กรงเทพฯ: ส านกพมพ จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๗ นรนต เศรษฐบตร. “สหภาพโซเวยตกบประเทศรวมคาย.” ใน เอกสารการสอนวชา มหาอ านาจกบการเมองโลก หนวยท ๑-๘. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช, ๒๕๒๘: ๔๓๒. ประทมพร วชรเสถยร. กลาสนอสท-เปเรสทรอยกา กอรบาชอฟปฏรป. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณ มหาวทยาลย, ๒๕๓๒. . สงคมนยมลมสลายในยโรปตะวนออก : การเปลยนแปลงในโลกคอมมวนสตและผลกระทบ ตอประเทศไทย. กรงเทพฯ: คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๘. ปรชา เปยมพงศสานต. “วกฤตการณของสงคมนยมโซเวยต: บทวเคราะหทางเศรษฐศาสตรสงคมนยม.” วารสารธรรมศาสตร. ๑๒ (มนาคม ๒๕๒๖) : ๘๘-๙๙. . รสเซยยคเยลซนต บนเสนทางประชาธปไตยหรออ านาจนยม. กรงเทพฯ: บรษท ส านกพมพสมาพนธ จ ากด, ๒๕๓๖. สญชย สวงบตร. ปญญาชนหลงมานเหลก ประวตศาสตรวรรณกรรมโซเวยต ค.ศ. ๑๙๙๑: เลนนถงกอรบาชอฟ. กรงเทพฯ: ส านกพมพนาคร, ๒๕๔๐.

ภาษาองกฤษ Bornstein, Morris (ed.). The Soviet Economy: Continuity and Change. U.S.A. : Westview Press, 1981. Gorbachev, Mikhail. To Make Working People’s Life Fuller and Richer. Moscow: Novesti Press

Agency Publishing House, 1987. Hauslohner, Peter. “Politic Before Gorbachev: De-Stalinization and the Roots of Reform.” in The Soviet System in Crisis A Reader of Western and Soviet View. Dallin Alexander and Lapidus, W. Gail (eds.). U.S.A.: Westview Press, 1991: 58. Hewett, A. Ed. “The New Soviet Plan.” in The Soviet System in Crisis A Reader of Western and Soviet Views. Dallin, Alexander and Lapidus, W. Gail (eds.). U.S.A.: Westview Press, 1991: 383-398. Khachaturov, T. The Economy of the Soviet Union Today. Moscow: Progress Pub.; 1977. Riasanovsky, V. Nicholas. A History of Russia. U.S.A.: Oxford University Press, 1993. Sarkisyants, G.S. (ed.). Soviet Economy – Results and Prospects. Moscow: Progress Pub.; 1980. Shoemaker, M. Wesley. Russia and the Commonwealth of the Independent States 2003. U.S.A.: Stryker – Post Publications, 2003.

โบสถครสเตยนนกายออรโธดอกซรสเซย Russian Orthodox Church

บาทหลวงดนย วรรณะ Dnai Wanna

บทคดยอ

บทความนไดน าเสนอขอมลพนฐานในเบองตนใหทราบถงลกษณะเฉพาะของครสตศาสนานกายส าคญๆ จากนนจงกลาวถงประวตความเปนมาของโบสถครสตศาสนาออรโธดอกซรสเซยจากอดตจนถงปจจบน รวมถงการกอตงสาขาในประเทศไทย ผเขยนไดชใหเหนวาเหตทนกายออรโธดอกซรสเซยไดแยกตวออกไปจากครสเตยนตะวนตกเปนเพราะไมประสงคจะอยภายใตอ านาจของสนตปาปา ซงมอ านาจแตงตงและถอดถอนกษตรยไดในสมยนน ทงนผนบถอนกายออรโธดอกซสวนใหญมอยแตในประเทศดานยโรปตะวนตก โดยมนกายออรโธดอกซรสเซยใหญทสด เนองจากมผนบถอเฉพาะนกายนราว 80 ลานคนจากจ านวนทงสนราว 250-300 ลานคนทวโลก ทวาในแงของการทครสเตยนตะวนออก ซงอยภายใตการเมองการปกครองของมสลม แยกตวออกไปจากครสเตยนตะวนตกนน ในทางปฏบตถอกนวาครสเตยนออรโธดอกซยดขอธรรมเนยมทางศาสนา ทมหลกการปฏบตและเชอมนศรทธาตอพระเจาอยางแรงกลาทสดกวาได นอกจากนนบทความยงไดใหขอมลจ านวนผศรทธาเลอมใสครสตศาสนานกายตางๆไวตามล าดบดงนคอ นกายคอทอลกสงสดราว 1,000 ลานคน นกายโปรเตสแตนทรองลงมาราว 500 ลานคน และนกายออรโธดอกซราว 250-300 ลานคน รวมทงไดน าเสนอรายละเอยดของจ านวนผนบถอครสตศาสนานกายออรโธดอกซรสเซยทวโลกไวดวย สวนกรณทมการอนมตใหกอตงสาขาโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยขนทกรงเทพฯเปนครงแรกเมอ 29 ธนวาคม พ.ศ.2542 นน ผเขยนไดอธบายใหเหตผลไววาเปนเพราะฝายรสเซยเหนวา จะเปนประโยชนตอทงครสตศาสนกชนผเกยวของ ทงทมาประจ าพ านกอยในประเทศไทย รวมทงนกทองเทยวทเขามาเมองไทย โดยเฉพาะในชวงเทศกาลครสตมาสและปใหม ทประสงคจะประกอบพธกรรมทางศาสนาในชวงเวลาดงกลาวดวย นอกจากนนยงมความเหนวาประเทศทงสองมความสมพนธตอเนองกนมาเปนเวลายาวนานจนถงปจจบน แมจะขาดชวงตอนไปในยคสหภาพโซเวยต โดยทสงคมพทธศาสนาของไทยมไดรงเกยจเดยดฉนทศาสนาอนๆ และใหเสรภาพในการนบถอศาสนาอยางเสร อยางไรกด นอกจากจะมโบสถครสตศาสนานกายออรโธดอกซรสเซยในไทยรวม 3 แหงทกรงเทพฯ ชลบร และราชบรแลว ในปจจบนยงมการจดตง “มลนธชาวครสตศาสนกชนดงเดมออรโธดอกซในประเทศไทย” ทมบทบาทส าคญเกยวกบการชวยเหลอทางสงคมและครสเตยนออรโธดอกซอกดวย

ค าส าคญ: ครสตศาสนานกายออรโธดอกซรสเซย, ครสตศาสนานกายคาทอลก, ครสตศาสนานกายโปรเตสแตนท

AN ABSTRACT

This article provides basic information on the important sects of Christianity, before going to the story of the Russian Orthodox Church, in the past as well as at present, including the establishment of its branch in Thailand. The author points out that the reason for the separation of the Russian Orthodox Church from Western Christianity lay in its unwillingness to be under the power of the Pope, who had the power even to crown and uncrown kings in those days. Most of the believers in the Orthodox Church live in Eastern Europe, and the Russian Orthodox Church is the largest with approximately 80 million believers out of the total number of the Orthodox faithful of around 250-300 million all over the world. The Orthodox faithful who separated themselves from Western Christianity and were once under Muslin rule admittedly adhere to the religious customs that require the strictest practices and strongest faith in God. In addition, the article provides data on the numbers of believers in the different Christian sects, as follows: around 1,000 million Catholics, 500 million Protestants, and 250-300 million Orthodox faithful. It also supplies details of adherents to the Russian Orthodox Church all over the world. With regard to the Russian Orthodox Church being authorized to set up its branch in Thailand for the first time on 29 December 1989, the author explains that the initiative was taken by the Russian side that saw benefits for both the relevant Christians who reside in Thailand and Christian tourists who come to the country during the Christmas and New Year time. Those in both categories who want to properly engage in their religious practices during that time can therefore do so. Moreover, it was also reasoned that given the long-standing relations between Thailand and Russia, which were interrupted only during the Soviet period, and the religious tolerance of the Thai people who are mostly Buddhist, the establishment of the Russian Orthodox Church Thailand would testify to both this long relationship and religious freedom in Thai society. Now apart from three temples of Russian Orthodox Church in Bangkok, Chonburi, and Ratchaburi, there also is the Orthodox Christian in Thailand Foundation, which has been active in providing social and religious support for the Orthodox Christianity. Key words: Russian Orthodox Church, Orthodox Christianity, Catholic Church, Protestant Church

โบสถครสเตยนนกายออรโธดอกซรสเซย บาทหลวงดนย วรรณะ

ขอมลทวไปเกยวกบครสตศาสนา ครสตศาสนาจดเปนศาสนาสากลทมจ านวนผนบถอมากทสดในโลก โดยทวโลกมครสตศาสนกชนอยกวา 2,000 ลานคน1 ตามหลกการทางศาสนาแลวครสตศาสนาเปนศาสนาแหงความรก ดวยพระเจาทรงรกมนษย ทรงรกประชากรของพระองค ทรงสรางสตวตางๆขนมาเพอรบใช เปนอาหารแกมนษย และทรงใหมนษยลงสนรกเมอไมศรทธาในพระเจา หลกความเชอของศาสนาครสตนนนบถอในพระเจาองคเดยว โดยเชอวาพระเจาเปนผสรางโลกและทกสงทกอยางรวมถงมนษยโดยใชเวลาเพยง 6 วน และหยดพกในวนท 7 2 เมอวนท 23 เดอนตลาคม 4004 ปกอนครสตกาล3 พระเจาคอพระยาหเวห (พระบดา) มพระเยซครสตเปนศาสดา ศาสนาครสตเชอในพระเจาหนงเดยวซงด ารงในสามพระบคคล ในพระลกษณะ"ตรเอกภาพ" หรอ "ตรเอกานภาพ" (Trinity) คอ พระบดา, พระบตร และพระจต (พระวญญาณบรสทธ) มคมภรคอพระครสตธรรมคมภรหรอคมภรไบเบล (The Bible) ศาสนาครสต ถอวาศาสนาครสตมรากฐานมาจากศาสนายดาห (หรอศาสนายว) โดยมเนอหาและความเชอบางสวนเหมอนกน โดยเฉพาะคมภรไบเบลฮบร ทครสตศาสนกชนรจกในชอพนธสญญาเดม (The Old Testament) โดยในพระครสตธรรมคมภร 5 เลมแรกจากทงหมด 46 เลมในภาคพนธสญญาเดม ทเรยกวาเบญจบรรณ/ปญจบรรพ (Pentateuch) ไดรบการนบถอเปนคมภรของศาสนายดาหและศาสนาอสลามดวยเชนกนโดยในพระธรรมหลายตอนไดพยากรณถงพระเมสสยาห (Messiah) ทชาวครสตเชอวาคอพระเยซ เชน หนงสอประกาศกอสยาห บทท 53 เปนตน4 ครสตศาสนกชนนนมความเชอวาพระเยซครสตเปนพระบตรของพระเจาทมาบงเกดเปนมนษย จากหญงพรหมจรรย (สาวบรสทธ) โดยฤทธอ านาจของพระเจา เพอไถมนษยใหพนจากความบาปโดยการสนพระชนมทกางเขน และทรงฟนขนมาจากความตายในสามวนหลงจากนน และเสดจสสวรรคประทบเบองขวาพระหตถของพระบดา ผทเชอและไววางใจในพระองคจะไดรบการอภยโทษบาป และจะเขาสการพพากษาในวนสดทายเหมอนกบทกคน แตแทนทการถกพพากษาใหตกนรกจะเปนการพพากษาเพอรบบ าเหนจรางวลแทนในวนสนโลก (Armageddon) และไดเขาสพระราชยสวรรค แตถาผใดไมเชอจะถกปรบโทษหลงความตาย ศาสนาครสตถกแบงใหเปนนกายตางๆ ตามพนท วฒนธรรม และความคดของผน าทางจตวญญาณ ในขณะนนโดยมนกายทมผทนบถอมากทสด 3 นกายคอ 1. นกายโรมนคาทอลก ชอนกายนแปลวาสากล (universal) เปนนกายดงเดมทยดมนในหลกค าสอนของพระเยซครสต เคารพพระนางมารยและนกบญตางๆ ภายในโบสถของนกายนจะมรปบชาพระเยซครสต พระแมมารย และนกบญตางๆ มศนยกลางการปกครองอยทนครรฐวาตกน มพระสนตะปาปาเปนประมข ทงนสบทอดมาตงแตสมยอครทตกลมแรก โดยถอวานกบญเปโตรหรอนกบญปเตอรคอพระสนตะปาปาพระองคแรก ซงไดรบการยนยอมจากพระเจาใหปกครองศาสนจกรทงมวล และสบทอดมาถงสมเดจพระสนตะปาปาเบเนดกตท 16 องคปจจบนซงเปนองคท 265

1วกพเดยภาษาไทย - ศาสนาครสต 2 พระธรรมปฐมกาล 2 3 วกพเดยภาษาองกฤษ - พระธรรมปฐมกาล 4 วกพเดยภาษาองกฤษ - ความแตกตางระหวางไบเบลและอลกรอาน

คาทอลกจะมนกบวช ซงเรยกวาบาทหลวง และผอทศตนท างานใหศาสนจกรถาเปนชายเรยกวาบราเดอร (brother) หญงเรยกวาซสเตอร (sister) ชาวไทยจะเรยกผนบถอนกายนวา "ครสตง"ตามเสยงอานภาษาโปรตเกสของผเผยแพรยคแรกๆ ปจจบนมผนบถอนกายนประมาณ 1,000 ลานคน นกายนถอวาบาทหลวงเปนสอกลางระหวางพระเจาและมนษย (ตวแทนพระเจาในโลกน)5 2. นกายออรโธดอกซ ชอนกายนแปลวาเชออยางถกตอง (correctly believing)6 ผทนบถอสวนใหญอาศยอยในประเทศดานยโรปตะวนออก เชน กรซ รสเซย ยเครน ตรก บลแกเรย โรมาเนย เปนตน โดยมครสตจกรของตนเองในแตละประเทศ และมพระอครสงฆราชของประเทศนนๆ เปนประมข นกายออรโธดอกซแยกตวออกไปจากศาสนจกรตะวนตก เพราะไมอยากอยภายใตอ านาจของสนตะปาปาซงมอ านาจสงมากกวากษตรยในสมยนน (คอมอ านาจแตงตงและถอดถอนกษตรยได) โดยทมไดเปลยนแปลงขอความเชอ ขอความเชอของนกายออรโธดอกซจะเหมอนกบขอความเชอของนกายโรมนคาทอลก คอมอครบดรเปนประมข นกายออโธดอกซยงมชอเรยกอกชอหนงวา ครสตจกร (หรอศาสนจกร) ตะวนออก มศาสนกชนรวมกนประมาณ 250-300 ลานคน ในจ านวนนครสตจกรออรโธดอกซแหงรสเซยเปนครสตจกรออรโธดอกซทใหญทสดในโลก 3. นกายโปรเตสแตนท นกายนแยกตวมาจากนกายโรมนคาทอลกในชวงครสตศตวรรษท 16 เปนนกายทถอวาศรทธาของแตละคนทมตอพระเจาส าคญกวาพธกรรม ซงยงแตกยอยออกเปนหลายรอยคณะ เนองจากมความเหนแตกตางกนเกยวกบพระคมภร และการปฏบตในพธกรรม นกายนไมมนกบวช เชอวาทกคนสามารถเขาถงพระเจาไดโดยมตองอาศยบาทหลวง และถอวาพระเยซไดทรงไถบาปแกศาสนกชนทกคนไปเมอถกตรงกางเขนแลว นกายนมเพยงไมกางเขนเปนเครองหมายแหงศาสนาเทานน มผนบถอรวมกนทกนกายยอยประมาณ 500 ลานคน โดยทวไปชาวไทยจะเรยกผนบถอนกายนวา "ครสเตยน"ตามกลมมชชนนารอเมรกน ในประเทศไทยมผนบถอนกายน 4 นกายยอย ศาสนาครสตไดเขามาในประเทศไทยเมอป พ.ศ. 2052 พรอมกบมชชนนารในสมยอยธยา โดยบาทหลวงคนแรกชอบาทหลวงพอล(Paul)7 สวนมชชนนารทเปนทรจกกนมากทสดในหมคนไทยคอหมอบรดเลย (Dan Beach Bradley) ผน าแทนพมพเขามาในประเทศไทยเปนคนแรก สวนหมอแมคคอมค (Mc Cormic) ผอทศตวแกประชาชนในเมองเชยงใหม และตงโรงพยาบาลแมคคอมคในเมองเชยงใหมนนไมเปนทรจกในวงกวางมากนก ปจจบนครสตจกรโปรเตสแตนทในไทยทงหมดมจ านวนสมาชกรวมกนประมาณ 100,000 คน รวมกบคาทอลกประมาณ 260,000 คน (ในป พ.ศ. 2546) โดยมครสตจกรตางๆ กระจายกนอยทวประเทศเชน ครสตจกรความหวง ครสตจกรใจสมาน ครสตจกรสามคคธรรมกรงเทพฯ ครสตจกรรมเยน ครสตจกรสบสมพนธวงศ ครสตจกรน าพระทย ครสตจกรสะพานเหลอง

5 http://www.catholicthailand.com/catholic-article/view.php?page=1&id=16 6 Lace, William W. Christianity. San Diego, CA: Lucent Books, Inc., 2005 - Orthodox translates from the Greek to mean “correctly believing” or "correctly glorifying" (from the adjective orthos = correct, right and the verb dokein = seem (to be the case) and thus by extension "believe" or the noun doxa = belief) 7 http://www.fahkramchurch.org/shadowplay_1/examples.html

ครสตจกรไมตรจต ครสตจกรเทยนสง ครสตจกรอมมานเอล ครสตจกรพระพร เปนตน ซงการเผยแพรศาสนาครสตในประเทศไทยสามารถกระท าไดโดยการตงศนยศาสนาครสตตางๆ ซงในปจจบนมการจดตงไปแลวกวา 2000 ศนย8

นกายออรโธดอกซคออะไร กอนอนคงตองมาท าความรความเขาใจทวไปเกยวกบโบสถนกายออรโธดอกซกนกอนวาประวตศาสตรและเรองราวเกยวกบโบสถครสเตยนนนเรมเกดขนอยางไร นนคอใน 50 วนจากทพระวญญาณบรสทธจากพระเจาเสดจมาสถตในวนเทศกาลเพนเทคอสต (เทศกาลของชาวครสเตยนซงตรงกบสปดาหท 7 หลงวนอสเตอร อนเปนการระลกถงการทพระเยซครสตทรงเสดจลงมาจากสวรรคเพอพบเหลาสาวกของทาน) และจดนเองเมอเหลาคณะทตทรวมกนอยในทเดยวในวนเทศกาลเพนเทคอสต ในทนใดนนกมเสยงมาจากฟาเหมอนเสยงพายกลาสนกองทวตกทพวกเขานงอยนน มเปลวไฟสณฐานเหมอนลนปรากฏแกเขาทกคน ซงพวกเขาเหลานนกประกอบดวยพระวญญาณบรสทธจากพระเจาทประทานแกพวกเขา พระวญญาณบรสทธจงตงตนพดภาษาอนๆ ตามทพระวญญาณทรงโปรดใหพด และน เองทเปนการเรมตนประวตศาสตรของโบสถครสเตยน

พระเจาทรงประทานพระวญญาณบรสทธแกเหลาสาวก

ในการเรมตนประวตศาสตรของโบสถครสเตยนนน มเพยงหลกค าสอนของพระเจาทเปนไปในทางเดยวกน และกบความเลอมใสศรทธาอนแรงกลาของผนบถอครสเตยน กบทางตรงกนขามของการกระท าทารณของพวกยวนอกรตทคอยกดกนและกลนแกลง รวมทงจากผปกครองของโรมนในสมยนน จากนนเรอยมา ในครสตศกราช 312 ซงเปนปการปกครองของกษตรยคอนสแตนตนมหาราช กไดประกาศใหมอสรภาพในการนบถอศาสนาครสเตยน

8 http://www.catholicthailand.com/catholic-article/view.php?page=1&id=16

หลงจากเวลาผานไป เหลาผน าและสาวกของครสเตยนกเรมตนทจะพฒนาระบบค าสอนของโบสถครสเตยนใหเปนระบบเดยวกน โดยน าหลกค าสอนของพระเยซครสตและเหลาสาวกของทานมาเขยนไวเปนกฎในหนงสอเพอน าไปเปนแนวทางในการปฏบตของโบสถครสเตยน จากการเรมตนทเหลานกบญไดน าหลกค าสอนของพระเยซมาบนทกไวเปนหนงสอ และพวกเขาตองการทจะรกษาหลกค าสอนของพระเยซครสตไว โบสถครสเตยนไดมการรวบรวมหลกธรรมและค าสอน โดยเหลานกบญครสเตยนจากทกหวระแหง รวมทงผน าทางศาสนาของครสเตยนไดมการประชมสภาสงฆครสตจกรปรกษากนตามสถานทส าคญ พวกทานเหลานมความเลอมใสและศรทธาอนแรงกลา และในครงนน เหลานกบญของครสตจกรไดรวมเปนวตถประสงคเดยวกนของโบสถครสเตยนได 7 ครง อยได 787 ป จากนนเรอยมา ผน าบาทหลวงครสเตยนไดชมนมกนเพอเขยนวนยศาสนาเพอใชในครสตจกร และการเปนอนหนงอนเดยวกนของหลกค าสอนนเองทยบยงการแสวงหาสงอนของประชาชนครสเตยน ซงบางครงออกนอกล “ผแสวงหาลทธอนผนนก าลงแสวงหาความหลงผด” บงเกดเหตทไมคาดคดขน เมอเหตการณทางการเมองมสลมไดท าใหครสตเตยนตะวนตกและครสเตยนตะวนออกเรมปลกตวออกจากกน ทงทกอนหนานทงสองฝายใชหลกธรรมค าสอนทสรางขนมารวมกนมากอน เพราะวาฝายครสเตยนตะวนออกนนอยภายใตการเมองของมสลม แตตลอดเวลาทแยกจากกนนน ความสมพนธระหวางครสเตยนตะวนออกและครสเตยนตะวนตกนนยงแนบแนนสมพนธดดงทเคยเปนมา ตอมา การแบงแยกครงยงใหญกเกดขนกบชาวครสเตยนใน ค.ศ. 1054 ระหวางครสเตยนตะวนตก (คาทอลก) และครสเตยนตะวนออก (ออรโธดอกซ) ดวยปญหาทางดานการเมองหลกวนยค าสอน และอ านาจการปกครองเขตศาสนา อยางไรกด ครสตจกรตะวนออก (ออรโธดอกซ) นนยงคงเชอทจะยดมน ไมเคยและไมมการเปลยนหลกวนยทมมาแตดงเดมเรมตน และไมมการเปลยนหลกค าสอนของพระเยซครสต รวมทงเหลาสาวกของทานในประวตศาสตรโบสถครสเตยนตะวนออกไดใชชอวา “ออรโธดอกซ” ซงแปลวา ความดงเดม จนถงทกวนน คนไทยบางคนคดวา ธรรมเนยมปฏบตแบบเกาของครสเตยนออรโธดอกซ และธรรมเนยมปฏบตของครสเตยนคาทอลกและโปรแตสแตนตนนเหมอนกนและไมแตกตางกน แตในความเปนจรงแลวไมไดเปนอยางทคด ขอธรรมเนยมทางศาสนาทมหลกการปฏบตและเชอมนศรทธาตอพระเจาอยางแรงกลานนคอ ครสเตยนออรโธดอกซ ซงเขยนเปนภาษารสเซยวา (Pravoslavnaya) แยกออกไดเปนสองค า (Православная) ค าแรกคอ (Pravo) คอ ความถกตอง (Slavonia) คอ การสรรเสรญ ความหมายรวมกนกคอ “การสรรเสรญทถกตอง”9 นบเปนเวลากวา 2,000 ปแลวทโบสถครสเตยนนกายออรโธดอกซยงสรรเสรญในพระเกยรตของพระเจาผชวยใหมนษยพนบาปจากการท าชว เพอพระวญญาณบรสทธไดสถตกบเรา

9 Статья «Ортодоксия» http://www.chesterton.ru/orthodoxy/index.html

สถานทศกดสทธในเวลาน ทซงพระเยซครสตใชเปนสถานทเทศนาเหลาสาวกของทาน และเปนสถานททพระองคทรงปรากฏพระวรกายตอเหลาสาวกของพระองค หลงจากทพระองคทรงเสดจสวรรคตได 3 วน

และทรงเสดจฟนคนชพตามค าท านายของพระเจา ซงตงอยทกรงเยรซาเลมประเทศอสราเอล

ครสเตยนออรโธดอกซทวโลกในเวลาน ครสเตยนออรโธดอกซในเวลานประกอบดวย 15 ผน าสงฆของแตละโบสถทวโลกทมสถานะเปนเอกภาพในตนของแตละประเทศ ซงมหลกค าสอนและจดประสงคทเปนศนยกลางเดยวกน ผน าสงฆราสของโบสถครสเตยนออรโธดอกซของประเทศนนๆ สามารถตดสนใจทจะกระท าการในพธกรรมตางๆ ได แตไมสามารถทจะเปลยนหลกค าสอนของโบสถครสเตยนออรโธดอกซทมมาแตดงเดมได เนองดวยแตละผน าสงฆของโบสถครสเตยนออรโธดอกซของแตละประเทศนน จะตองอยในวตถประสงคของหลกค าสอน วนยสงฆและการปฏบตแบบเดยวกน ตวอยางจากกจการอครทตสามารถอานไดจากพระครสตธรรมคมภร

ผน าสงฆของครสเตยนออรโธดอกซทประจ าครสตจกรของแตละประเทศทวโลกมดงน10 1. ครสตจกรออรโธดอกซแหงกรงคอนสแตนตโนเปล เมองอสตนบล ประเทศตรก 2. ครสตจกรออรโธดอกซแหงแอนตออก ซงเคยเปนเมองหลวงของอาณาจกรไบแซนไทนโบราณ 3. ครสตจกรออรโธดอกซแหงอเลกซานเดรยแหงนครอยปต 4. ครสตจกรออรโธดอกซแหงเยรซาเลม ประเทศเยรซาเลม 5. ครสตจกรออรโธดอกซแหงรสเซย ประเทศรสเซย 6. ครสตจกรออรโธดอกซแหงเซอรเบย อยทางตะวนออกของประเทศยโกสลาเวย ซงปจจบนเปนประเทศเซอรเบย 7. ครสตจกรออรโธดอกซแหงโรมาเนย ประเทศโรมาเนย 8. ครสตจกรออรโธดอกซแหงบลแกเรย ประเทศบลแกเรย 9. ครสตจกรออรโธดอกซแหงจอรเจย ประเทศจอรเจย 10. ครสตจกรออรโธดอกซแหงไซปรส อยทางตอนใตของทะเลเมดเตอรเรเนยน หมเกาะไซปรส

10 Научно-богословский портал. http://www.bogoslov.ru/text/192554.html

11. ครสตจกรออรโธดอกซแหงกรซ ประเทศกรซ 12. ครสตจกรออรโธดอกซแหงโปแลนด ประเทศโปแลนด 13. ครสตจกรออรโธดอกซแหงสาธารณรฐเชค 14. ครสตจกรออรโธดอกซแหงสโลวาเกย ประเทศสโลวาเกย 15. ครสตจกรออรโธดอกซแหงอเมรกน ประเทศสหรฐอเมรกา ครสตจกรออรโธดอกซแหงประเทศรสเซยนน เปนครสตจกรทใหญทสดในบรรดาครสตจกรท งหมดทวโลก เมอศตวรรษท 17 ครสตจกรออรโธดอกซรสเซยและครสตจกรออรโธดอกซอนๆ นนประสบกบปญหาสงคราม แตรสเซยเปนประเทศเดยวทไมไดถกยดครองจากลทธศาสนาอน และครสตจกรออรโธดอกซแหงรสเซยกยงไดใหความชวยเหลอแกครสตจกรออรโธดอกซประเทศอนๆ ทประสบกบปญหาทางเสถยรภาพทไมมนคงเรอยมา อนเปนทมาของสมญานามทประเทศรสเซยไดรบวา “ประเทศแหงผใจบญ” พระอครสงฆราสของโบสถครสเตยนออรโธดอกซจากแตละประเทศชมนมรวมกน ทกรงเบธเลเฮม ประเทศ อสราเอล ป ค.ศ. 1995

ครสตศาสนกชนออรโธดอกซทวโลกในเวลาน ปจจบนประมาณกนวามเหลาผทศรทธาในศาสนาครสเตยนนกายออรโธดอกซกระจายอยทวโลกราว 250 ลานคนโดยสวนใหญแลวอาศยอยในประเทศดงตอไปน:11 ประเทศรสเชย 80 ลานคน ประเทศจอรเจย 2 ลานคน ประเทศยเครน 20 ลานคน ประเทศมาซโดเนย 1 ลานคน ประเทศโรมาเนย 19.8 ลานคน ประเทศไซปรส 5.5 แสนคน ประเทศกรซ 9 ลานคน ประเทศเลบานอน 3.7 แสนคน ประเทศเซอรเบย 8 ลานคน ประเทศซเรย 3 แสนคน ประเทศบลแกเรย 6 ลานคน ประเทศโปแลนด 1 ลานคน ประเทศเบลารส 6 ลานคน ประเทศอลแบเนย 165,000 คน ประเทศมอลโดวา 3 ลานคน ประเทศสโลวาเกย 80,000 คน ประเทศเอสโตเนย 100,000 คน ประเทศออสเตรเลย 1 ลานคน ประเทศเคนยา 400,000 คน ประเทศแคนาดา 680,000 คน กลมประเทศเบเนลกซ 67,000 คน ประเทศเยอรมน 660,000 คน (เบลเยยม, เนเธอรแลนด, และลกเซมเบรก) ประเทศบราซล 180,000 คน ประเทศฟนแลนด 58,000 คน ประเทศฝรงเศส 150,000 คน ประเทศอยปต 18,000 คน ประเทศอารเจนตนา 140,000 คน ประเทศอสราเอลและจอรแดน 15,000 คน ประเทศสวเดน 94,000 คน ประเทศสาธารณรฐเชค 10,000 คน ประเทศเมกซโก 75,000 คน ประเทศตรก 5,000 คน ประเทศอตาล 32,000 คน ประเทศชล 70,000 คน ประเทศสวตเซอรแลนด 23,000 คน ประเทศสาธารณรฐแอฟรกาใต 38,000 คน ประเทศสหรฐอเมรกา 5 ลานคน

11 The world factbook https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/aj.html

อารามสถานของครสเตยนออรโธดอกซแหงหนงในประเทศรสเซย โบสถ (Novgorod) อยในระหวางชวงศตวรรษท 15-17

ประวตความเปนมาของโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซย

สญลกษณรปเคารพของนกบญแอนดรว (St. Andrew the First Called) ทานเปนองคแรกทพระเยซทรงเลอกเปนสาวกของพระองค

โบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยมอายมานานกวาหนงพนกวาปมาแลว ตามประเพณทสบทอดกนมา นกบญแอนดรว (St.Andrew) เปนองคแรกทพระเยซครสตทรงเรยกมาเปนสาวก ในขณะทก าลงเทศนาเรองราวของพระเยซครสต และไดหยดทภเขาเคยฟเพออวยพรเมองเคยฟ ในอนาคต ขอเทจจรงกคอ รสเซยมรฐทางศาสนาครสตททรงพลงอยทามกลางเหลาเพอนบานของตน นนคอ อาณาจกรไบแซนไทน (The Byzantine Empire) ไดมสวนชวยเผยแผศาสนาครสตเขาไปในรสเซยเปนอยางมาก สวนทางตอนใตของรสเซยไดรบการอวยพรดวยงานของนกบญซรล (St.Kirill) และนกบญเมโธดอส (St.Methodiius)12 ทเปรยบไดกบผเผยแผธรรม และผเปนเสมอนแสงสวางแกชาวสลาฟ ตอมาในป ค.ศ. 954 เจาหญงโอกลาแหงเคยฟ (Princess Olga of Kiev) ไดรบศลลางบาป ซงสงเหลานไดปทางส าหรบเหตการณทยงใหญทสดในประวตศาสตรของชนชาวรสเซย โดยมการโปรดศลลางบาปใหแกเจาชายวลาดมร (Prince Vladimir) และประเทศรสเซยในป ค.ศ. 988

12ЖИТИЕ КОНСТАНТИНА-КИРИЛЛА http://old-ru.ru/03-42.html

เจาชายวลาดมรผโปรดศลลางบาปใหแกประชาชนชาวรสเซยครงแรก ในป ค.ศ. 988

ในยคกอนทารทาร(Pre-Tartar) ของประวตศาสตรโบสถครสเตยนออรโธดอกซ รสเซยเคยเปนศาสนสถานมณฑลๆ หนง ซงขนอยกบเขตศาสนาแหงนครคอนสแตนตโนเปล (Constantinople) อครสงฆราชกไดรบการแตงตงจากเขตศาสนาแหงนครคอนสแตนตโนเปลในหมชาวกรก แตในป ค.ศ. 1051 อครสงฆราชอลลารออง (Metropolitan Illarion) ชาวรสเซยโดยก าเนด ผซงไดรบการศกษาในสมยนนคนหนง กไดรบการแตงตงใหปกครองเขตสงฆมณฑลเอง โบสถหลายแหงเรมสรางขนในศตวรรษท 10 น อารามกเรมพฒนาขนในศตวรรษท 11 นกบญแอนโธนแห งคหา (St. Anthony of the Caves) ไดนาประเพณตางๆ ของการจดอารามแบบอาธอเนยนเขาไปในรสเซยในป ค.ศ. 1051 ทานไดกอตงอารามแหงคหา (Monastery of the Caves) อนลอเลองขนทเมองเคยฟ ซงไดกลายเปนศนยกลางแหงศรทธาในสมยรสเซยโบราณ หลายอารามมบทบาทส าคญยงตอประเทศรสเซย การรบใชทยงใหญทสดทอารามเหลานไดท าไวใหแกประชาชนชาวรสเซย นอกเหนอจากงานดานจตวญญาณทบรสทธแลวกคอเปนศนยกลางหลกของการศกษา โดยเฉพาะมหลายอารามทไดรบการบนทกไวในจดหมายเหตหลายเลมเกยวกบเหตการณส าคญๆ ในชวตชน

ชาวรสเซย ความรงเรองในอารามเหลานไดแกภาพวาดเกยวกบผเปนเจา และศลปวรรณคด มผลงานทางเทววทยา ประวตศาสตร และวรรณกรรมทมผแปลเปนภาษารสเซยอยมากมาย ในศตวรรษท 12 ในยคทมความแตกแยกในระบอบศกดนา โบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยยงคงเปนเจาของอดมการณดานความสามคคของชนชาวรสเซยซงท าการตอตานการปกครองทยดอ านาจเขาสสวนกลาง และความขดแยงในระบอบศกดนาในหม ราชวงศรสเซย (แมจะมการบกรกเขามาของทารทาร ซงถอเปนความโชครายทยงใหญทสดทปรากฏขนกบประเทศรสเซยในศตวรรษท 13) กไมสามารถท าลายลางโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยได ทางโบสถไดชวยปลอบใจแกชาวรสเซยในสถานการณทเลวรายนนใหดขน อกทงยงไดมสวนชวยในดานวตถและศลธรรมทส าคญตอการด ารงไวซงเอกภาพทางการเมองของประเทศรสเซย เสมอนเปนผคาประกนชยชนะในอนาคตทมตอผบกรก นครรฐตางๆ ของรสเซยทแตกแยกเรมเปนอนหนงอนเดยวกนรอบๆ กรงมอสโก ในศตวรรษท 14 คณะบาทหลวงของโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยจงแสดงบทบาทส าคญตอไปในการฟนฟใหรสเซยเปนหนงเดยว พระสงฆราชชาวรสเซยทเดนๆ ไดทาหนาทเปนผน าทางชวยเหลอทางดานศลธรรมและก าลงใจแกเชอพระวงศรสเซย นกบญอครสงฆราชอเลกซส (Alexis, ค.ศ. 1354-1478) กไดประทานความรแกเจาชายดมทร ดอนสโกอ (Prince Dimitry Donskoy) 13 ซงนบวาทานเหมอนกบนกบญอครสงฆราชโจนาส (Jonas, ค.ศ.1448-1471) ในยคตอมา ทไดใชอ านาจหนาทชวยใหเจาชายแหงมอสโกปดเปาความขดแยงในระบอบศกดนาออกไปจนหมดสน และผดงความเปนเอกภาพของรฐไวได รวมทงเจาชายเซอรจอสแหงราโดเนส (St.Sergius of Radonezh) ผถอสนโดษแหงคณะรสเซยกไดถวายพระพรแดเจาชายดมตร ดอนสโกอ ใหตอสในการรบทโกโว (Kulikovo) ซงเปนจดเรมตนของการประกาศอสรภาพของรสเซยจากผรกราน อารามทงหลายไดมสวนชวยอยางมากในการรกษาไวซงความมจตสานกแหงความเปนชาตรสเซยและความเปนอนหนงเดยวกนในยคททารทารเขาไปยดครอง และในชวงเวลาทอทธพลตะวนตกแพรระบาด ดงเหนไดจากศตวรรษท 13 ทมการกอตงโปคาเยฟ ลอรา (Pochayev Laura) อารามแหงนและเจาอาวาสออาน (Ioann) ไดพทกษรกษาความเปนออรโธดอกซไวเปนอยางมาก ในดนแดนทางภาคตะวนออกของรสเซย พบวามการสรางโบสถครสเตยนออรโธดอกซขนถง 180 แหงในชวงจากศตวรรษท 14 ถงกลางศตวรรษท 15 ในรสเซย ตามเหตการณส าคญในประวตศาสตรของบาทหลวงรสเซยโบราณกคอการสรางอารามและโบสถพระตรเอกานภาพ (Trinity Monastery) โดยนกบญเซอรจอสแหงราโดเนส (ราวป ค.ศ. 1334) ซงในโบสถแหงนไดแฝงภาพวาดนาอศจรรยเกยวกบพระประวตของพระเยซครสตไว โดยมนกบญแอนดรวเปนผพฒนาขน เมอประกาศตนเปนอสระจากผรกรานแลว รฐรสเซยกผนกก าลงกนและคณะสงฆออรโธดอกซกท าเชนกน ตอมาในป ค.ศ. 1448 ไมนานนกกอนทอาณาจกรไบแซนไทนจะลมสลาย โบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซย กไดเปนอสระจากสงฆนายกแหงคอนสแตนตโนเปล และไดมการกอตงสภาสงฆนายกขนในรสเซยในป ค.ศ. 1448 และมอบ

13 Кучкин В. Святитель Алексий, Дмитрий Донской и Сергий Радонежский в канун Куликовской битвы //

Церковь, общество и государство в феодальной России. М., 1990, стр. 120—121

ต าแหนงอครสงฆราชแหงมอสโกและรสเซยทงมวล โดยไดประกาศอสรภาพใหโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยเปนอสระจากสงฆนายกของครสตจกรคอนสแตนตโนเปลของกรซในป ค.ศ. 1589

สาสนประกาศอสรภาพทใหโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยไดเปนอสระจากสงฆนายกของครสตจกร

แหงคอนสแตนตโนเปลของกรซในป ค.ศ. 1589

พระอครสงฆราชครล Kiriil ของครสตจกร ออรโธดอกซแหงสงฆมณทลกรงมอสโก ประเทศรสเซยองคปจจบน

พระอครสงฆราชอเลกซท 2 ของครสตจกร ออรโธดอกซแหงสงฆมณทลกรงมอสโก ประเทศรสเซยองคกอน (สวรรคตแลว)

ครสตศาสนจกรออรโธดอกซ (ศาสนจกรแหงกรงมอสโก) ศาสนจกรแหงเซนตนโคลสผศกดสทธสงฆราชแหงดนแดนลเชย ในราชอาณาจกรไทย เมอวนท 29 ธนวาคม ค.ศ. 1999 สภาสงฆครสเตยนออรโธดอกซแหงกรงมอสโกในประเทศรสเซยไดเปดแถลงการณเกยวกบการเปดโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเชยในกรงเทพฯแหงราชอาณาจกรไทยถงเหตผลในการเลอกประเทศไทย เมอ ป ค.ศ. 1988 พระอครสงฆราชอเลกซท 2 Alexy II แหงโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยไดรบจดหมายจากประชาชนออรโธดอกซชาวรสเชยและชาตอนทอาศยและทางานอยในประเทศไทย วาพวกเขาตองการทจะมชวตทเกยวของกบศาสนาบาง ซงเปนปรกตของชาวครสเตยนออรโธดอกซ สวนเหตผลอนกคอนกทองเทยวชาวรสเซยกวา 100,000 คนตอปทเขามาประเทศไทยเพอพกผอนในชวงทรสเซยประสบกบฤดหนาว ซงตรงกบเทศกาลปใหมและเปนเทศกาลครสมาสตของโบสถครสเตยนออรโธดอกซ (ตรงกบวนท 7 มกราคม ของทกป) นน พวกเขาไมสามารถจะมพธบรการทางศาสนาของโบสถครสเตยนออรโธดอกซเหมอนกบครสเตยนนกายอน เพราะในขณะนนประเทศไทยยงไมมครสตศาสนจกรนกายออรโธดอกซแมแตทเดยว เมอสภาสงฆของโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยไดตระหนกถงปญหาน ประกอบกบร าลกถงความสมพนธระหวางสยามและรสเซยในศตวรรษท 19 ทผานมา อนเปนความสมพนธทแนนแฟนระหวางกษตรยของไทย ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาจฬาลงกรณพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 และสมเดจพระจกรพรรดนโคลสโรมานอฟท 2 ( Nicholas Romanov II) ผซงเปนทเคารพอยางยงของชาวรสเซยออรโธดอกซครสเตยน รวมทงเปนภาพสญลกษณทเคารพอนศกดสทธของโบสถครสเตยนออรโธดอกซในปจจบน ยงไปกวานน ชาวครสเตยนออรโธดอกซรสเซยในประเทศไทยเคารพในระบอบประชาธปไตยของไทยเปนอยางสง ทยอมรบและไมมองขามศาสนาอน อกทงทางโบสถครสเตยนออรโธดอกซยงรซงเปนอยางมาก เกยวกบชาวพทธและกไมไดมองขามในหลกคาสอนของชาวพทธแตอยางใด ซงศาสนาพทธนนกเปนทนบถอของชาวรสเซยในบางกลมเหมอนกนในประเทศรสเซย โดยแทจรงแลวนน ประเทศรสเซยเปนประเทศครสเตยนออรโธดอกซ ซงทางสภาสงฆหรอกฎหมายของรสเซยกไมไดกดกนศาสนาพทธแตอยางใด และระหวางผนบถอชาวครสเตยนออรโธดอกซและผทนบถอศาสนาพทธในรสเซยกไมเคยมปญหาความขดแยงตอกนทงในอดตและในปจจบน จะมกแตความสมพนธและนบถออนดตอกนตลอดมา เราชาวครสเตยนออรโธดอกซหวงเปนอยางยงวา 80 ป ทผ านมาของลทธคอมมวนสตในรสเซยจะเปนเรองทจบสนไปแลวตงแตป ค.ศ. 1991 และจะไมมาทาลายความสมพนธระหวางเราชาวรสเซยและประชาชนชาวไทย

เอกสารประกาศการแถลงการณเปดโบสถครสเตยนออรโธดอกซในกรงเทพฯ

ลงพระนามโดยองคพระอครสงฆราชอเลกซ ท 2 ของรสเซย

สถานทเรมแรกทใชเปนศาสนสถานของโบสถครสเตยนออรโธดอกซในประเทศไทยโดยทยงไมไดรบการปรบปรงในเวลาเรมตน

ชาวไทยคงเขาใจถงโศกนาฏกรรมอนยงใหญของโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยและเหลาประชาชนชาวรสเซยทพบกบความสญเสยอนยงใหญในเวลานน เมอโบสถอารามเปนจานวนมากถกท าลาย แมวาบาทหลวงหลายองคและประชาชนครสเตยนออรโธดอกซไดถกสงหารและถกกกขงโดยเหลาคอมมวนสต แตกไมสามารถทจะเปลยนเหลาประชาชนจากความเชอมนและความศรทธาอนแรงกลาของพวกเขาทมตอพระเจาได อยางไรกด ตอมาไดมการแตงตงผแทนบาทหลวงของโบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยประจ าประเทศไทย โดยทผแทนบาทหลวงองคนเคยประจ าวดอยทจงหวดยาโรสลาฟมากอน ทงนหลงจากการแถลงการณใหเปดโบสถ ครสเตยนออรโธดอกซในประเทศไทยเมอวนท 29 ธนวาคม ค.ศ. 1999 ทผานมาแลว ผแทนบาทหลวงองคนจงไดรบการประทานพรจากพระอครสงฆราชอเลกซท 2 Alexy II ของรสเซย

ทานบาทหลวง Oleg Tcherepanine กบพธบพตศมา พธสาหรบวนอสเตอร (วนทพระเยซครสตทรงฟนคน (พธลางบาป) ส าหรบทารกแรกเกด ชพหลงเสดจสวรรคตได 3 วน) ทโบสถครสเตยนออรโธดอกซ รสเซยในกรงเทพฯ กบประชาชนครสเตยนออรโธดอกซท อาศยและท างานในประเทศไทย

ในเวลาน ครสตศาสนจกรออรโธดอกซแหงเซนตนโคลสผศกดสทธแหงดนแดนลเชยไดจดตงขนทกรงเทพมหานครแหงราชอาณาจกรไทย กบเหลาผศรทธาครสเตยนออรโธดอกซในประเทศไทย พวกเขาภมใจเปนอยางยงทจะไดมศาสนสถานในการสวดตอพระเจา เพราะโบสถครสเตยนออรโธดอกซนน เปรยบเสมอนบานของพระเจาทพวกเขาศรทธาในการประกอบพธทางศาสนา ไมวาจะเปนพธลางบาป พธสมรส หรอพธส าหรบผถงแกอนจกรรมเหลาน อยางไรกตามถงแมวาศาสนสถานแหงครสตจกรออรโธดอกซในประเทศไทยนน จะไมยงใหญเหมอนกบโบสถทมศลปะอนงดงามของโบสถครสเตยนออรโธดอกซในรสเซย แตเหลาประชาชนครสเตยนออรโธดอกซของเรา กพอใจเปนอยางยงตอการไดมสวนรวมในพธการสวดภาวนาตอพระเจาในสถานแหงพระเจาในจตวญญาณอนมความศรทธาของพวกเรา

ครสตจกรออรโธดอกซในนามแหงนกบญนโคลสผศกดสทธ ทกรงเทพมหานคร

เปนเวลายาวนานกวา 11 ปของการยนหยดการทางานและการสวดอธษฐานของปถชนชาวครสเตยนออรโธดอกซในประเทศไทย และหลงจากทไดผานการตรวจสอบโดยหนวยงานของกระทรวงมหาดไทยเปนเวลาประมาณ 7 เดอน โบสถครสเตยนออรโธดอกซรสเซยจงไดรบการจดทะเบยนเมอวนท 20 กรกฎาคม พ.ศ. 2551 โดยใชชอวา มลนธชาวครสตศาสนกชนดงเดมออรโธดอกซในประเทศไทย ซงมส านกงานใหญตงอยทกรงเทพมหานคร องคกรนมบทบาทส าคญเกยวกบการชวยเหลอทางสงคมและศาสนาครสเตยนออรโธดอกซ โดยทครสตศาสนจกรออรโธดอกซในประเทศไทยนนยงคงใชวนยและขอบงคบทางศาสนาทอยภายใตสงฆมณทลกรงมอสโกประเทศรสเซย

นอกเหนอจากน ครสตศาสนจกรออรโธดอกซในประเทศไทย ซงอยภายใตการดแลและด าเนนการของมลนธชาวครสตศาสนกชนดงเดมออรโธดอกซในประเทศไทย ยงมครสตจกรออรโธดอกซแหงใหมเพมขนอกดงตอไปนคอ (1) ครสตจกรออรโธดอกซในนามแหงเหลานกบญผศกดสทธทพทยา ชลบร และ (2) ครสตจกรออรโธดอกซในนามแหงพระมารดามารยพรหมจารยเจา ราชบร

ครสตจกรออรโธดอกซในนามแหงเหลานกบญผศกดสทธ ทพทยา ชลบร

ครสตจกรออรโธดอกซในนามแหงพระมารดามารยพรหมจารยเจา ราชบร

ธรกจการเมองในรสเซยใหม Business-oriented Politics in Russia

รมย ภรมนตร Rom Phiramontri

บทคดยอ

บทความนใหขอมลทมาของระบบธรกจการเมองในรสเซยใหมวาเกดจากการทวสาหกจของรฐยงคงตองขนตอการก ากบควบคมบางประการของกระทรวงทเกยวของ ดวยเหตน ผบรหารโรงงานจงจ าตองเสนอแบงปนผลประโยชนบางประการใหกบผบรหารกระทรวงเพอความสะดวกคลองตว อนเปนทมาของระบบอปถมภพงพาหรอคอรรปชน นอกจากนน ผน าพรรคการเมองและผน าทางธรกจสวนใหญทมบทบาทส าคญในธรกจการเมองรสเซย ยงกอตวมาจากองคกรของพรรคคอมมวนสตในอดตอกดวย ทงนโดยคนกลมนตางพากนฉวยโอกาสเขาไปครอบครองเปนเจาของหนสวนใหญของบรษทจากการแปรรปรฐวสาหกจ ทงๆ ทตามเจตนารมณแลวตองการใหผบรหารและกรรมกรโรงงานรวมกนเปนเจาของในสดสวนรอยละ 49 รวมกบสดสวนขางมากรอยละ 51 ของรฐ

นกธรกจและเจาหนาทระดบสงของรฐดงกลาวไดอาศยฐานเศรษฐกจและอ านาจผกขาดพฒนาธรกจของตนอยางรวดเรว จนกลายเปนมหาเศรษฐระดบโลกไดภายในระยะเวลาอนสนเพยง 5 ป ระหวางป ค.ศ. 1992-1997 กลาวคอมทรพยสนสวนตวมลคากวา 1 พนลานดอลลารสหรฐจ านวนกวา 10 คน และเพมเปน 27 คนในป ค.ศ. 2004 ธรกรรมทไมคอยโปรงใสและซอสตยเทาใดนกดงกลาว อาทเชนการเกงก าไรคาเงนจากการซอขายเงนตราตางประเทศและสนคาในภาวะทเศรษฐกจก าลงลมสลายและอตราเงนเฟอสง การแสวงหาก าไรจากสวนตางของราคาสนคาทไดรบสมปทานราคาต า แตสงไปขายตางประเทศในราคาสงมาก และการแสวงหาก าไรจากการฉกฉวยกดราคาซอหนจากกรรมกรและประชาชนผตกอยในภาวะจ ายอมเพราะยากไร ตอมา นกธรกจรสเซยกลมตางๆ ไดรวมตวกนจดตงพรรคการเมองเพอปกปองผลประโยชนทางเศรษฐกจของกลม อาท พรรคสหบาลรสเซยพฒนา (All-Russian Unity) พรรคเศรษฐกจเสร (The Party of Economic Freedom) และพรรคแรงงานเสร (The Party of Free Work) ในป ค.ศ. 1993 ทงนนกธรกจตางพยายามเขาไปมอทธพลทางการเมองและระบบอ านาจเพมมากขนตามล าดบในรฐบาลสมยประธานาธบดบอรส เยลตซนซงเนนปฏรปแบบเฉยบพลน (Shock Therapy) ทงในรปการลอบบ การสมครเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร (ทางตรง) การสนบสนนคนของตนใหเปนสมาชกรฐสภา และใหการสนบสนนพรรคและการจดท าโฆษณาชวนเชอใหแกพรรคทางสอมวลชน นอกจากนน บทความยงไดเสนอภาพแผนภมแสดงชองทางทกลมผลประโยชนทางธรกจจะเขาไปมอทธพลในทางการเมองและระบบอ านาจในรสเซยใหม รวมทงตารางแสดงการใหความชวยเหลอพรรคการเมองในการหาเสยงเลอกตงของบรษทและนกธรกจในป ค.ศ. 1999 ไวดวย ค าส าคญ: นกธรกจการเมองรสเซย, การแปรรปรฐวสาหกจในรสเซย, การปฏรปเศรษฐกจแบบเฉยบพลน (Shock Therapy) ประธานาธบดบอรส เยลตซน

AN ABSTRACT

This article provides information on business-oriented politics in New Russia. This line of politics arose out of the continuing dependence of certain state enterprises on the supervision and control of the related ministries. This dependence resulted in the state enterprise managers having to offer certain benefits to the ministerial administrators in exchange for the latter’s favours that would facilitate the operation of the enterprises. This is the origin of the patronage system and corruption in this country. Another aspect of business-oriented politics is the involvement of most political party leaders and leading business figures in this line of politics. This involvement partly evolved from the former communist party organization in which they had been once influential. These people took the opportunity to take hold of large shares of corporations that came into existence as a result of the privatization of state enterprises, even though these corporations had originally been designed such that their management and workers would jointly own 49 per cent of the shares, with the state owning the remaining 51 per cent of the shares. Businessmen and high-ranking government officials used this economic base and their monopolistic power to quickly develop their businesses and transform themselves into world-class billionaires in a relatively short period of five years, that is, between 1992 and 1997. Initially, there were more than 10 people who each owned assets worth more than US$1 billion; in 2004 the number of such people rose to 27. Their somewhat dubious and dishonest business activities included speculations on exchange rates and prices of goods during economic difficulties and high inflation, seeking benefits from price differences in case of discount concession goods being exported at very high prices, and reaping profits from purchasing shares at very low prices from workers and people who were compelled to sell their assets because of their poverty. Later, various groups of Russian businesspeople joined in setting up their own political parties to protect their business interests. These parties include the All Russia Unity, the Party of Economic Freedom and the Party of Free Work, which were all established in 1993. These people attempted to gain increasing political influence and power in Russian politics during the Boris Yeltsin government that focused on shock-therapy reform. The measures they adopted for this purpose include lobbying, running in elections, supporting their own people to obtain seats in parliament, and providing support for political parties such as by subsidizing their media propaganda. The article also provides a graphic presentation showing the channels through which business interest groups have exerted their political influence in New Russia, and a table displaying the financial support given by corporations and businesspeople to the political parties during their election campaigns in 1999.

Key words: Russian business-oriented politics, shock-therapy economic reform, Boris Yeltsin

ธรกจการเมองในรสเซยใหม รมย ภรมนตร*

นกธรกจรสเซยทกคนมโอกาสเรมตนเรยนรและประกอบธรกจในป ค.ศ. 1985 หลงการประกาศนโยบาย “การปรบเปลยน” หรอเปเรสทรอยกา (Perestroyka) ของมคฮาอล กอรบาชอฟ (Mikhail Gorbachev) ซงสาระส าคญสวนหนงของนโยบายดงกลาวคอการปฏรปองคกรตางๆ ของรฐบาลและปฏรปกฎหมาย ทงนการปฏรปองคกรของรฐนนมหลกการทตอเนองกนสองประการคอ 1. ปฏรปกระทรวงขนาดใหญทดแลดานการผลตเครองจกร พลงงาน เชอเพลง เกษตร อตสาหกรรม และอนๆ ทตองรองรบการพฒนาอตสาหกรรมทงหมดใหได โดยตองมฐานทางเศรษฐกจและเทคโนโลยทดส าหรบการพฒนา และ 2. ใชผลผลตทงจากภาคเกษตรและภาคอตสาหกรรมทไดจากการพฒนาขนแรกมาพฒนาชาต สวนการปฏรปกฎหมายนนไดด าเนนการดวยการออกกฎหมายใหม เพอใหสอดคลองกบนโยบายปฏรปของผน าประเทศ ซงประกอบดวยการออกกฎมายส าคญ 4 ฉบบคอ ในป ค.ศ. 1986 ไดออกกฎหมายเกยวกบการประกอบกจการสวนตว (Law on Self-employment) กฎหมายเกยวกบสหกรณ (Law on Cooperatives) กฎหมายเกยวกบการเชา (Rent Act) และในป ค.ศ. 1987 ไดออกกฎหมายเกยวกบวสาหกจของรฐ (Law on State Enterprises) เหตผลส าคญของนโยบายปฏรปดงกลาวคอ การทผน าประเทศไดประจกษวาสาเหตส าคญประการหนงทท าใหการผลตในประเทศไมสามารถด าเนนไปไดอยางมประสทธภาพและเตมศกยภาพคอ เทคนคการผลตทลาสมยและการหยอนยานวนยการท างาน รวมทงความไมทมเทใหกบงานของชาวรสเซยสวนใหญ อยางไรกด การพฒนาเทคนคการผลตนนตองอาศยการพฒนาเครองจกรใหทนสมย ซงตองใชทงเวลาและเงนทนจ านวนมาก แตการพฒนาทสามารถด าเนนการไดเลยคอการพฒนาคนใหมวนยและทมเทกบการท างาน แรงผลกดนส าคญทชวยกระตนใหคนซงเปน 1 ใน 5 ของปจจยการผลต ไดใชศกยภาพของตนออกมาอยางเตมท อนเปนนโยบายของนายกรฐมนตรนโคลย รชคอฟ (Nikolai Ryzhkov) คอการประกาศใช “กฎหมายการประกอบกจการสวนตว” ซงอนญาตใหทกคนสามารถประกอบกจการสวนตวได สวนในภาคอตสาหกรรมนน ในป ค.ศ. 1987 ไดมการประกาศใช “กฎหมายวาดวยวสาหกจของรฐ” ซงใหอสระกบวสาหกจของรฐในการบรหารและการผลต โดยใหผทท างานในวสาหกจนนๆ สามารถเลอกผบรหารของตนไดโดยตรง และสามารถน าผลผลตทเปนผลก าไรไปจดการกนเองตามทประชาคมของวสาหกจนนๆ เหนชอบ อยางไรกตาม เนองจากระบบการผลต การจดสงวตถดบ การขนสงและจดจ าหนายยงอยภายใตการด าเนนการของกระทรวงตางๆ ทเกยวของอย จงท าใหโรงงานหรอวสาหกจตองขนตรงตอกระทรวงหรอผบรหารของกระทรวง ซงโดยรวมแลวยงมอ านาจเหนอวสาหกจทไดสทธด าเนนการเปนเอกเทศ ดงนนเพอใหการท างานสามารถด าเนนไปได ผบรหารโรงงานจ าตองเสนอแบงปนผลประโยชนของตนใหกบผบรหารของกระทรวง ซงความสมพนธดงกลาวไดกลายเปนจดเรมตนทส าคญของระบบธรกจการเมองในรสเซย *อาจารย ดร.ประจ าภาควชาภาษาตะวนตก คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ปจจบนด ารงต าแหนงผอ านวยการศนยรสเซยศกษาแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย และผอ านวยการหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต (สหสาขาวชานานาชาต) รสเซยศกษา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย

นอกจากนน มนกธรกจสวนหนงในกลมของนกธรกจรนใหมไดอาศยการเปนผบรหารในคณะกรรมการยวชนคอมมวนสตของทองถน (Moscow State committee of All-Union Leninist Communist Youth Union) หรอการเปนสมาชกคณะกรรมการกลางยวชนคอมมวนสต (Central committee of AULCYU) หรอการเปนสมาชกคณะกรรมการพรรคคอมมวนสตทองถน (Moscow State committee of Communist Party of the Soviet Union) เพอเปนเครองมอในการกอตงสหกรณจนเตบใหญและเขมแขง โดยใชความสมพนธสวนตว ความสมพนธขององคกร เงนทน อปกรณ สถานท และบคลากรขององคกร ในจ านวนนทส าคญประกอบดวยธนาคาร “เมนาเตป” (“Menatep”) ธนาคาร “อนคอมบงค” (“Inkombank”) ธนาคาร “กลาฟโมสโตรยบงค” (“Glavmosstroybank”) เปนตน นอกจากนน งานวจยของสถาบนสงคมวทยาแหงรฐบณฑตยสถานรสเซยยงพบวารอยละ 75 ของผน าพรรคการเมอง และรอยละ 61 ของผน าทางธรกจไดกอตวมาจากระบบองคกรของพรรคคอมมวนสต 14 ในป ค.ศ. 1989 หลงจากทรฐบาลรสเซยไดออกกฎหมายเกยวกบการเชามา 3 ป ไดมการส ารวจวสาหกจทเชาวสาหกจรฐบาลประกอบการวามผลในทางปฏบตเพยงใด ซงจากการส ารวจดงกลาวมขอสรปวารอยละ 70 ของวสาหกจมผลผลตเพมขน และในป ค .ศ. 1991 ไดมวสาหกจทเชารฐ 3,947 แหง มผลผลตคดเปนผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศรอยละ 14.1 และมการจางงานถงรอยละ 11.8 ของแรงงานในภาคอตสาหกรรม สวนสหกรณนนหลงจากประกาศใชกฎหมายวาดวยสหกรณ ระหวางป ค .ศ. 1988-1990 ไดมสหกรณเกดขนกวา 245,000 แหง ในจ านวนนรอยละ 86 เปนสหกรณทแยกตวออกมาจากหนวยงานของรฐ โดยในเบองตนไดรบปจจยการผลตหลายอยางจากรฐ เชนทน วตถดบ อาคารสถานท และบคลากรทบรหารจดการ เปนตน สหกรณในจ านวนนสวนใหญเปนวสาหกจดานพลงงาน-น ามน (ประมาณ 8,200 แหง) อตสาหกรรมยานยนต (6,600 แหง) และอตสาหกรรมเคม (4,300 แหง) ตวอยางเชนโรงงาน “ดนาโม” (Dinamo) ซงไดตงสหกรณขนในป ค.ศ. 1988 ตอมาไดแปรรป (โดยใชเงนสหกรณซอ)และในป ค.ศ. 2000 วสาหกจไดมบรษทในเครอเพมขนอก 12 แหง ในป ค.ศ. 1989 รฐบาลสหภาพโซเวยตน าโดยนโคลย รชคอฟ นายกรฐมนตรไดมความคดทจะสรางองคกรขนมารองรบ และควบคมการปฏรปทางเศรษฐกจโดยไมขดตอการเพมประสทธภาพของการท างาน โดยอาศยแนวทางทไดทดลองมาแลวในเบองตน ดงนนจงไดมอบหมายให เลโอนด อาบาลคน (Leonid Abalkin) ประธานคณะกรรมการปฏรปทางเศรษฐกจของรฐบาลโซเวยต คดหาวธควบคมเศรษฐกจแบบการตลาด ซงตอมาเขาไดรางขอก าหนดบรษทหนสวนและบรษทหนสวนจ ากด (Provision for joint stock companies and limited liability companies) ขนมาและประกาศใชในป ค.ศ. 1990 ขอก าหนดเกยวกบบรษทหนสวนและบรษทหนสวนจ ากด ไดแบงบรษทหนสวนออกเปนประเภทตางๆ ดงน 1. บรษทหนสวนแบบเปด (Public corporation - Открытое акционерное общество – ОАО) 2. บรษทหนสวนแบบปด (Closed Joint Stock Company - Закрытое акционерное общество – ЗАО) 3. บรษทหนสวนแบบจ ากด (Limited Liability Company - Общество с ограниченной ответственностью – ООО) และ 4. บรษทหนสวนของรฐบาลหรอรฐวสาหกจ (Russian Joint Stock Company – Российское акционерное общество – РАО)

14 Крыштановская О. Финансовая олигархия в России//Известия.- №4.-10,01,1996

ขอก าหนดเกยวกบบรษทหนสวนและบรษทหนสวนจ ากดไดเปดโอกาสใหมการปฏรปโครงสรางการบรหารภายในของกระทรวงและองคกร ซงระหวางป ค .ศ. 1990-1991 มกระทรวงและองคกร 20 แหงไดเปลยนแปลงโครงสรางมาเปนวสาหกจ สมาคม และวสาหกจเครอขาย (concern) เชน กระทรวงอตสาหกรรมกาซไดแปรรปมาเปนรฐวสาหกจ “กาซโปรม” (RJC “GASPROM”) กระทรวงเคมเกษตรไดแปรรปมาเปนรฐวสาหกจ “อะโกรฮม” (RJC “Agrokhim”) องคกรกระจายสนคาและวตถดบ (State Procurement) ไดแปรรปเปนตลาดหน (Stock Exchange) และบรษทรวมทน (Joint Venture) เปนตน ในขณะทมการแปรรปหนวยงานของรฐมาเปนรฐวสาหกจหนสวนอยนน หนวยงานทางการเงนขององคกรทถกแปรรปกไดแปรรปตนเองเปนธนาคารพาณชย เชน “โปรมราดเทยคบงค” (“Promradtekhbank”) ”เนยฟต-คฮมบงค” (“Nefte-khimbank”) และบนพนฐานธนาคารเดมไดแปรรปเปนธนาคารพาณชยสาขาของวสาหกจ เชน จากธนาคาร “โปรมสโตรยบงค” (“Promstroybank”) ไดแปรรปเปนธนาคารเตมรปแบบ เชน “โปรมสโตรยบงค รสเซย” (“Promstroybank Russia”) “โปรมสโตรยบงค เซนตปเตอรสเบรก” (“Promstroybank St. Petersburg”) “มสโคฟสก เมยจดนาโรดนยบงค” (“Moskovsky Mezhreginalny bank”) “มสโคฟสก อนดสเทรยลนยบงค” (“Moscovsky industrialny bank”) เปนตน ในปจจบนหนงในหาของธนาคารพาณชยรสเซย (ในปจจบนม1,350 แหง) เปนธนาคารทมาจากการแปรรปดงกลาว ขนตอนตอไปของรฐบาลในการแปรรปรฐวสาหกจคอการแปรรปวสาหกจขนาดใหญเชน โรงงานผลตรถบรรทก “คามาส” (“KAMAZ”) วสาหกจเดนเรอในทะเลบอลตก (Baltic Shipping Company) โรงงานอากาศยานซาราตอฟ (Saratov Aviation Plant) ทงนวสาหกจเหลานไดแปรรปตามมตของคณะรฐมนตรโซเวยตในป ค .ศ. 1990 โดยเรมตนการทดลองทโรงงาน “คามมาส” ซงเปนโรงงานผลตรถบรรทกทใหญทสดในสหภาพโซเวยต และผลตรถบรรทกออกใชทงในกจการพลเรอนและกจการทหารของประเทศสงคมนยมทง 16 ประเทศทวโลก การแปรรปไดแบงหนของบรษทออกเปน 2 สวนคอ รอยละ 51 เปนของรฐบาลและรอยละ 49 เปนของผบรหารและกรรมกรโรงงาน การแปรรปรฐวสาหกจดงกลาวไมไดเปนฐานในการสรางตลาดเสรอยางทรฐบาลโซเวยตตงใจไว แตเปนการสรางฐานทางเศรษฐกจใหกบกลมนกการเมองและผบรหารโรงงาน ซงในอดตคอผบรหารองคกรระดบสงของพรรค ทใชสถานะและอ านาจสรางความมงคงใหกบตนเอง กลมคนเหลานไมไดมความเสยงทางธรกจใดๆ เลย พวกเขาใชทรพยากรของหนวยงาน องคกรและประเทศสรางฐานะของตนขนมา ในเบองตนอาจเปนบรษทรวมทน ธนาคารในเครอ หรอบรษทหนสวน ซงพวกเขาใชความเปนผบรหารระดบสงจดการทกอยางไดอยางงายดาย และไดผลตอบแทนจ านวนมาก จากกจการทใชการเปน “คนใน” เขาถงแหลงสรางผลก าไรไดดกวา “คนนอก” ท าใหรฐวสาหกจขนาดใหญของประเทศในชวงตอมามบคคลเหลานเปนผบรหารสงสดและมอทธพลตอรฐบาล เชน วคเตอร ชรนามรดน (Victor Chernomyrdin) เรยม เวยคฮเรยฟ (Rem Vyakhirev) (“กาซโปรม”) วลาดมร โปตานน (Vladimir Potanin) (“อนเตอรโรส-โอเนกซมบงค”) ยร ลชคอฟ (Yuri Luzhkov) (“กลมโมสต”) วลาดมร วนากราดอฟ (Vladimir Vinogradov) (“อนคอมบงค”) ยาคอฟ ดเบเนยตสกย (Yakov Dubenetsky) (“โปรมสโตรยบงค”) เปนตน

หลงจากสหภาพโซเวยตลมสลายแลว นกธรกจและเจาหนาทระดบสงของรฐทมฐานทางเศรษฐกจและอ านาจกสามารถพฒนาธรกจของตนไดอยางรวดเรว โดยไดใชโอกาสและชองทางตางๆสรางความมงคงใหกบตน จนกลายเปนมหาเศรษฐระดบโลกไดในระยะเวลา 5 ป (พบวาจากการส ารวจของวารสารตางๆ ระหวางป ค.ศ. 1992-1997 ประเทศรสเซยมมหาเศรษฐทมทรพยสนสวนตวมลคากวา 1 พนลานดอลลารสหรฐฯ มากกวา 10 คน และในป ค.ศ. 2004 จากการส ารวจของวารสาร “ฟอรบส” (“Forbes”) พบวารสเซยมนกธรกจทมทรพยสนสวนตวมลคากวา 1 พนลานดอลลารสหรฐฯ ถง 27 คน) ซงในจ านวนนประกอบดวย

อนดบ

โลก ชอ - สกล อาย มลคาทรพยสน

(พนลานดอลลารสหรฐฯ) สญชาต/ ประเทศทพ านก

21 โรมน อบราโมวช (Roman Abramovich) 38 13.3 Russia/United Kingdom

60 มคฮาอล ฟรดมน (Mikhail Fridman) 40 7.0 Russia, Moscow

60 วลาดมร ลซน (Vladimir Lisin) 48 7.0 Russia, Moscow

84 อาเลยค ดรปาสกา (Oleg Deripaska) 36 5.5 Russia, Moscow

94 วคตาร เวคเซลเบรก (Viktor Vekselberg) 47 5.0 Russia, Moscow

107 อเลคเซย มอรดาชอฟ (Alexei Mordashov) 39 4.8 Russia, Moscow

117 วลาดมร โปตานน (Vladimir Potanin) 44 4.4 Russia, Moscow

117 มคฮาอล โปรคารอฟ (Mikhail Prokhorov) 39 4.4 Russia, Moscow

122 วากต อเลคปรอฟ (Vagit Alekperov) 54 4.3 Russia, Moscow

151 วคตาร ราชนคอฟ (Victor Rashnikov) 56 3.6 Russia, Magnitogorsk

228 บารส อวานชวล (Boris Ivanishvili) 49 2.6 France, Paris

258 วลาดมร เยฟตเชนกอฟ (Vladimir Yevtushenkov) 56 2.4 Russia, Moscow

272 อเลคซานเดอร อบรามอฟ (Alexander Abramov) 46 2.3 Russia, Moscow

272 วลาดมร บกดานอฟ (Vladimir Bogdanov) 53 2.3 Russia, Surgut

292 มคฮาอล คฮาดารคอฟสก(Mikhail Khodorkovsky) 41 2.2 Russia, Moscow

306 กรมน คาน (German Khan) 43 2.1 Russia, Moscow

306 นคาลย สเวยตคอฟ (Nikolai Tsvetkov) 44 2.1 Russia, Moscow

321 ลอานด เฟดน (Leonid Fedun) 48 2.0 Russia, Moscow

366 อลเชอร อซมานอฟ (Alisher Usmanov) 51 1.8 Russia, Moscow

413 อเลคเซย คซมชอฟ (Alexei Kuzmichov) 42 1.6 Russia, Moscow

413 อเลคซานเดอร เลเบเดฟ (Alexander Lebedev) 45 1.6 Russia, Moscow

413 อสคานเดอร มคมดอฟ (Iskander Makhmudov) 42 1.6 Russia, Moscow

437 วลาดมร อโอรช (Vladimir Iorich) 46 1.5 Russia, Moscow

437 อกอร ซซน (Igor Zyuzin) 44 1.5 Russia, Moscow

507 ยเลยน บาตรนา (Elena Baturina) 42 1.3 Russia, Moscow

548 อนเดรย เมลนเชนโก (Andrei Melnichenko) 33 1.2 Russia, Moscow

548 ซรเกย โปปอฟ (Sergei Popov) 33 1.2 Russia, Moscow

ทมา: www.forbs.com

ความมงคงของมหาเศรษฐรสเซยเหลานลวนมความเปนมาทไมซอสตยและโปรงใสนก ซงสามารถล าดบมลเหตขนตอมาทท าใหบคคลเหลานไดมโอกาสสงสมทรพยสนซงเปนมรดกของชาตไดอยางมหาศาลในระยะเวลาอนสนดงน 1. การเกงก าไรคาเงนจากการซอขายเงนตราตางประเทศและสนคาในภาวะทเศรษฐกจก าลงลมสลายและอตราเงนเฟอสง ซงในบางชวงเวลาของป ราคาสนคาเพมสงขนถง 2,600 เปอรเซนต และในบางวนอตราแลกเปลยนเงนตราเพมขนเกอบหนงในสาม (ในวนท11 ตลาคม 1994 อตราแลกเปลยนเงนตราเพมขนจากชวงเชาตอ 1 ดอลลารสหรฐฯ 3,081 รเบลเปน 3,926 รเบล)15 โดยทกลมนายทนซงมธรกจครบวงจรทงอตสาหกรรมการผลต การคา บรการและธนาคารตางฉกฉวยโอกาสเอาเปรยบประชาชนทยากจนซงเปนคนสวนใหญของประเทศ 2. การสงสนคาวตถดบออกไปจ าหนายในตางประเทศในราคาตลาดโลก ในขณะทซอหรอผลตจาก เหมองหรอโรงงานทไดรบสมปทานมาในราคาทต ามาก เชน การไดสมปทานบอน ามนในราคาบารเรลละ 4 เซนต แตขายน ามนดบในราคาบารเรลละ 7.1 ดอลลารสหรฐฯ เปนตน 3. การขายทรพยสนของรฐ (แปรรปรฐวสาหกจ) ทประชาชนไดรวมกนสรางมา โดยในขนแรกเปนการแปรรปวสาหกจทสามารถซอโดยตราสารหนทรฐแจกจายใหประชาชนทกคน แตเนองจากความอดอยากยากจนท าใหประชาชนสวนใหญตองขายตราสารหน ใหกบนกธรกจในราคาทถกกวาราคาทนกธรกจน ามาซอวสาหกจกวาสองพนเทา(ตราสารหนราคา 10,000 รเบล นกธรกจซอมาเพยง 400 รเบล ) ประกอบกบการประเมนราคารฐวสาหกจทแปรรปต ากวาราคาจรงมาก ดวยการแปรรปกระท ากนในวงแคบในระยะเวลาอนสนในหมผมอ านาจรฐกบนกธรกจทมผลประโยชนรวมกน เหตนจงท าใหรฐสญเสยรายไดจากการประเมนราคาทต ากวาความเปนจรงเฉพาะในป ค.ศ. 1993 มากกวา 1.6 แสนลานรเบล ตวอยางเชนการแปรรปโรงไฟฟาและโครงขายทงระบบ ซงราคาตามก าลงการผลตในยโรป 3 หมนลานดอลลารสหรฐฯ แตขายไปเพยง 200 ลานดอลลารสหรฐฯ เทานน16 ในป ค.ศ. 1992 รฐวสาหกจ 46,000 แหงไดตกไปอยในการครอบครองของเอกชน ซงตนป ค.ศ. 1993 ไดมการจดทะเบยนสหกรณถง 400,000 แหง บรษท 200,000 แหงและบรษทหนสวนวสาหกจเอกชน 12,000 แหง โดยผประกอบการสวนใหญมาจากอดตผอ านวยการวสาหกจของรฐ ในสนป ค.ศ. 1993 ไดมการแปรรปประมาณรอยละ 70 ของรฐวสาหกจดานการคาและบรการ ทรจกกนในนาม “การแปรรปขนาดเลก” (Small- Scale Privatization) สวนรฐวสาหกจขนาดใหญ 4,800 แหงไดแปรรปเปนบรษทหนสวน ซงคดเปนรอยละ 32 ของรฐวสาหกจ เมอสน ค.ศ. 1993 ในภาคเอกชนรสเซยไดมการจางงานกวา 30 ลานคนหรอประมาณรอยละ 50 ของแรงงานของประเทศ17

15 Кутузов В.А. и др.Новейшая история России. 1994-2002: Учебное пособие, – М.: 2004. с.446 16 Незавизимая газета – 1994. – 10 ноября. – с.4

17 ขอมลการแปรรปรฐวสาหกจ ฐานขอมลกระทรวงทรพยสนของรฐ สหพนธรฐรสเซย ใน http://www/gov.ru

ขอมลการแปรรปรฐวสาหกจในรสเซย เวลาตงแตตนปจนถงสนป ค.ศ. 1993 1994 1995 1996 1997 1998 รฐวสาหกจทแปรรป 204,998 295,254 126,846 90,778 89,018 88,264 ราคาขายทตงไว (พนลานรเบล) 57 1,859 1,867 2,510 3,230 5,723 ราคาทขายได (พนลานรเบล) 193 1,611 รฐวสาหกจทแบงเปนหน ขายในตลาดหลกทรพย

2,376 34,371 24,048 27,040 29,882 30,900

รฐวสาหกจทใหเชา รฐวสาหกจทเชาซอ

22,216 13,868

41,492 30,636

16,826 12,806

14,663 12,198

14,115 11,844

11,885 10,413

ทมา: ขอมลการแปรรปรฐวสาหกจ ฐานขอมลกระทรวงทรพยสนของรฐ สหพนธรฐรสเซย

ขนตอนทสองของการแปรรปรฐวสาหกจยคประธานาธบดบอรส เยลตซนคอ การทนกธรกจใหรฐบาลน าหนของรฐวสาหกจทมผลก าไรสงมาแลกเปลยนกบการทพวกเขาใหรฐบาลกเงน 1.8 พนลานดอลลารสหรฐฯ โดยมคฮาอล ฮาดาโคฟสกไดหนสวนใหญของรฐวสาหกจน ามน “ยคอส” (“Yukos”) อเลกซานเดอร สมาเลนสก ไดหนสวนใหญของรฐวสาหกจน ามน “ซฟเนยฟ” (“Sibneft”) บอรส บรโซฟสก และวลาดมร โปตานนไดหนของรฐวสาหกจน ามน “ซดานโค” (“Sidanko”)18 ทงนขอมลของบอรส บรโซฟสก ยงชใหเหนวากลมธรกจขนาดใหญของรสเซย 13 กลมครอบครองทรพยสนของชาตอยเกอบ 50 เปอรเซนต ซงผลผลตในแตละปของ 13 กลมนเทากบ 22% ของผลผลตมวลรวมประชาชาต หรอประมาณ 208,000 ลานดอลลารสหรฐฯ19 ในสวนของการเขามามสวนรวมทางการเมองของนกธรกจนนไดเรมขนในป ค .ศ. 1988 โดยมการกอตงสหภาพสหกรณมอสโก (Moscow Union of Cooperatives) และสมาคมวสาหกจรวม (Association of Joint Ventures) เพอทจะหาความรวมมอระหวางนกธรกจวสาหกจรวมในประเทศ ตอมาในป ค.ศ. 1990 ผบรหารวสาหกจขนาดใหญไดจดตงองคกรทางการเมองของตนขนชอวา “สหภาพวทยาการ-อตสาหกรรม” (Scientific-Industrial Union) ซงในป ค.ศ. 1992 ไดเปลยนชอเปน สหภาพนกอตสาหกรรมและผประกอบการ (The Russian Union of Industrialists and Entrepreneurs) ซงมอารคาดย โวลสก อดตกรรมการกลาง พรรคอมมวนสตโซเวยต (Arkady Volsky) และอดตผชวยผน าสหภาพโซเวยต 3 คนคอผชวยของยร อนโดรปอฟ (Yuri Andropov) คอนสแตนตน ชรเนยนโก (Konstantin Chernenko) และมคฮาอล กอรบาชอฟ เปนประธาน (The central committee of the Communist Party of Soviet Union) เปาหมายของสหภาพฯ คอการปกปองผลประโยชนของนกอตสาหกรรมทงทางกฎหมายและการประกอบการ โดยตงแตมการกอตงเปนองคกร สหภาพไดแสดงบทบาทออกมาอยางเดนชดและมอทธพลตอการเมองสง ทงนในปลายป ค.ศ. 1992 สหภาพมสมาชกประกอบดวยรฐวสาหกจขนาดใหญ 2,130 แหงและองคกรดานอสงหารมทรพย 39 แหง

18 Леонид Шани. России тайные владыки, или Взгляд «Штерна» на нашу власть. «Профиль». – 1997, № 42. С.17

19 Черников Г.П., Черникова Д.А. Кто владеет Россией. «Центрполиграф». -1998, с 41.

ในชวงเวลาดงกลาวนกธรกจรสเซยทงรนใหมและรนเกาไดรวมตวกนตามแนวความคดเกยวกบการปฏรปทางเศรษฐกจเปน 3 กลม โดยมวตถประสงคเพอปกปองและเออผลประโยชนทางเศรษฐกจของตน ดวยการเนนเขาไปมสวนรวมทางการเมองในรปแบบตางๆ กลมท 1 เปนกลมทสนบสนนใหมการปฏรปเศรษฐกจของประเทศใหเปนแบบการตลาดเสรทมรฐบาลคอยควบคม โดยเฉพาะอยางยง วสาหกจดานอตสาหกรรมทหาร (Military-industrial complex) วสาหกจดานเชอเพลงและพลงงาน (Fuel and energy complex) และวสาหกจการผลตทใชเทคโนโลยชนสง โดยรฐตองใหการสนบสนนทางการเงน สทธพเศษ และสงซอ จากสหภาพนกอตสาหกรรมและผประกอบการรสเซย ในเดอนกรกฎาคม 1992 สหภาพนกอตสาหกรรมและผประกอบการรสเซยไดกอตงพรรคการเมองชอสหมวลรส “พฒนา” (All-Russian Union) «Modernization» โดยมอเลกซานเดอร วลาดสลาเลฟ (Aleksander Vladislavlev) รองประธานสหภาพนกอตสาหกรรมและผประกอบการรสเซย และอดตรฐมนตรวาการกระทรวงศกษาธการของสหภาพโซเวยตเปนหวหนาพรรค โดยมเปาหมายทจะกระตนใหรฐบาลมบทบาทมากขนในกระบวนการปฏรปทางเศรษฐกจ และพรรคไดตงกลมทท าหนาทด าเนนการทางดานการเมองชอ “สหประชากร” (Civil Union) กลมท 2 เปนผแทนของผอ านวยการวสาหกจและหวหนาหนวยงานทางดานการเกษตร กลมนมนโยบายสนบสนนการปฏรปทางเศรษฐกจของรฐบาล โดยไมตองการออกไปสระบบการตลาดอยางเตมตว แตตองการใหรฐบาลเขาไปสนบสนนอตสาหกรรมและเกษตรกรรมเหมอนเดม ในขณะเดยวกนกไมตองการกลบไปสระบบเศรษฐกจแบบสงคมนยมและตองการมอสระทางดานการเงนและการบรหาร กลมนประกอบดวยฝายการเมองชอสหภาพอตสาหกรรม (Industrial union) สหภาพเกษตรกรรม (Agrarian Union) สหพนธผผลตสนคา (Producers Federation) สหภาพเกษตรกรรมรสเซย (Agrarian Union of Russia) และพรรคเกษตรกรรมรสเซย (Agrarian Party of Russia) กลมท 3 เปนผแทนของนกเสรนยม ซงตองการขจดปญหาและอปสรรคของการปฏ รปทางเศรษฐกจในแนวทางทใหธรกจเปนของเอกชน โดยสมาชกของกลมเปนนกธรกจเอกชนทเพงเขามาประกอบธรกจ กลมนไดกอตงพรรคการเมองของตนขนในป ค.ศ. 1992 ชอพรรคเศรษฐกจเสร (The Party of Economic Freedom) โดยมคอนสแตนตน บาราโวย (Konstantin Boravoy) นกธรกจผมชอเสยงเปนหวหนาพรรค และใหพรรคยดแนวทางเสรนยมแบบดงเดมเปนหลก ในป ค.ศ. 1993 นกธรกจรสเซยไดรวมตวกนเพอปกปองผลประโยชนของตนโดยไดจดตงพรรคการงานเสร (The Party of Free Work) เพอเรยกรองใหปลอยเจาของกจการทถกจบกม และยกเลกกฎหมายอาญาวาดวย “การประกอบกจการ” ทจ ากดสทธผประกอบกจการ ซงมอวาน คเวลลด (Ivan Kivellidi) นกธรกจสหกรณ “เดลตา” (Delta) และประธานกรรมการบรหาร “รสบสเนสบงค” (“Rosbisnesbank”) ทส าเรจการศกษาปรญญาโท จากคณะวารสารศาสตรมหาวทยาลยมอสโกและประกาศนยบตรทางเศรษฐศาสตรจากมหาวทยาลยเคมบรจดเปนหวหนาพรรค พรรคแรงงานเสรเปนองคกรทางสงคมองคกรแรกของนกธรกจรสเซยทไดมบทบาทในการชวยเหลอนกธรกจขนาดกลางและขนาดยอมในหลายดาน เชน ชวยในการจดทะเบยนกอตงสหกรณ ชวยเหลอเปนทปรกษาทางดานกฎหมายชวยลอบบทางการเมองเพอเออประโยชนใหกบนกธรกจขนาดกลางและขนาดยอม ชวยปกปองสทธพลเมอง

ของนกธรกจรสเซย เปนตน สมาชกพรรคสวนใหญเปนผอ านวยการโรงงานทมความคดวาการเมองเปนอปสรรคคอยถวงการพฒนาทางดานเศรษฐกจ ดงนนเพอขจดอปสรรคดงกลาวพวกเขาจงตองลงมาเลนการเมองดวยตนเอง แตทวาบทบาทของพรรคแรงงานเสรทมตอการเมองนนมไมมากนก สวนสหภาพสหกรณมอสโกนนไดตอสทางการเมองจนสามารถยกเลกกฎหมายเกยวกบภาษของเมองมอสโก ซงเปนการอ านวยประโยชนใหแกสหกรณไดเปนผลส าเรจ ในชวงเวลาเดยวกนนกธรกจแนวเสรนยมอกกลมหนงไดตงองคกรทางการเมองแนวเสรนยมขนมาชอวา สมาคมวสาหกจเอกชนและวสาหกจแปรรปแหงรสเซย (All-Russia Association of Privatised and Private Enterprises) ซงกอตงขนตามแนวความคดของนกปฏรปเอกในชวงเวลาดงกลาวของรสเซยคอยกอร ไกดาร (Yegor Gaydar) ซงไดรบเลอกใหเปนประธานสมาคม โดยมเจาของและผบรหารกจการตางๆเปนสมาชกกวา 2,000 ราย หลงจากเยลตซนไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบดในวนท 12 มถนายน 1991 เขาไดเรมด าเนนการปฏรปขนในประเทศ โดยสงแรกทไดด าเนนการคอการรบรองสถานะทางเศรษฐกจและรฐธรรมนญซงเปนกฎหมายพนฐานของประเทศ พรอมทงสรางเสถยรภาพทางการเมองใหกบตนเอง ตอมาในเดอนพฤศจกายน 1991 เยลตซนไดแตงตงคณะรฐมนตรชดแรกของตน โดยในเบองตนประธานาธบดไดท าหนาท รกษาการนายกรฐมนตรโดยมรองนายกรฐมนตร 2 คนเปนผควบคมดแลงานในแตละดาน คอ เกนนาด บรบลส (Gennady Burbulis) เปนรองนายกรฐมนตรรบผดชอบดานการเมอง และยกอร ไกดาร เปนรองนายกรฐมนตรและรฐมนตรวาการกระทรวงเศรษฐกจและการคลง รบผดชอบดานการปฏรปทางเศรษฐกจ จากนนรฐบาลรสเซยไดตดสนใจด าเนนนโยบายปฏรปอยางรวดเรวทงทางดานการเมองเละเศรษฐกจ โดยทางดานการเมองไดเนนการรวมอ านาจไวทฝายบรหาร และทางดานเศรษฐกจ รฐบาลไดด าเนนการแปรรปวสาหกจตางๆ ของรฐบาลใหเอกชน (privatization) ดวยการเปดใหมการคาเสรและปลอยใหราคาสนคาและคาเงนลอยตว ซงการปฏรปในลกษณะนเปนททราบกนในนาม “การปฏรปของไกดาร” (Gaydar’s reform) ผลจาก “การปฏรปของไกดาร” ไดท าใหเกดความตกต าทางเศรษฐกจเปนอยางมาก เพราะในขณะทราคาสนคาสงขน 10-12 เทาตว แตรายไดของประชาชนกลบคงเดมจนท าใหประชาชนยากจนลงมาก นอกจากนน นโยบายการขายวสาหกจของรฐใหเอกชนยงท าใหการผลตในสายอตสาหกรรมหนก อตสาหกรรมเบา อตสาหกรรมเกษตรและอตสาหกรรมทหารตกต าลงเปนอยางมาก อนเปนเหตใหคนสวนใหญของประเทศเกดความไมพอใจการด าเนนการของรฐบาลอยางยง ดงนนจ งไดเกดมกลมตอตานการด าเนนการปฏรปของรฐบาลขนหลายกลม นอกจากนน กลมทตอตานยงไดรบการสนบสนนจากรฐสภา ซงไดท าหนาทพเศษเปนองคกรปกปองผผลตของประเทศ ในตนป ค.ศ. 1992 กลมนกธรกจและกลมการเมองทมผลประโยชนเกยวของทางธรกจทงดานเกษตรกรรมและดานอตสาหกรรม ไดบบบงคบใหผแทนของกลมตนเขารวมรฐบาล โดยในการประชมครงท 6 ของสภาผแทนราษฎรรสเซย รฐบาลไดถกสมาชกสภาฝายคานอภปรายถงความลมเหลวของการด าเนนการปฏรป และถกบบคนจากองคกร ทางธรกจและการเมอง การทเยลตซนไดเปดโอกาสใหนกธรกจทส าคญไดรวมอภปรายดวย จงท าให เขาจ าตองปลดบรบลสออกจากต าแหนงรองนายกรฐมนตร และแตงตงนกอตสาหกรรมรายใหญของประเทศขนเปนรอง นายกรฐมนตร 3 คน คอ วลาดมร ชเมโก (Vladimir Shumeiko) อดตประธานสภาผบรหารบรษทหลกทรพย “รส” (Rus

-Русь) กโอรกย ฮดจา (Georgy Khidzha) อดตประธานสมาคมวสาหกจอตสาหกรรมเมองเลนนกราด และประธานกรรมาธการพฒนาเศรษฐกจเมองเลนนกราด และวคเตอร ชรนามรดน ประธานคณะกรรมการบรหารบรษท “กาซโปรม” หลงจากนกอตสาหกรรมทง 3 ไดเขารวมรฐบาลแลว ในเดอนกรกฎาคม 1992 รฐบาลทถกนกธรกจครอบง าไดกดดนใหธนาคารกลางอนมตสนเชอพเศษแกธรกจอตสาหกรรมตามมา ยกอร ไกดาร อดตรกษาการนายกรฐมนตรรสเซยไดเลาถงความกดดนของนกธรกจทมตอตนวา ตงแตเดอน พฤศจกายน 1992 มผอ านวยการวสาหกจมาพบตนบอยมาก พวกเขาไดเสนอชอของพรรคพวกตนเองขนเปนรฐมนตร ถาหากตนยอมปฏบตตามกจะไดรบการสนบสนนทางการเมอง ซงผทเขาพบเขาบอยทสดคอนายอารคาด โวลสกและสมาชกในกลม “สหประชากร” ของเขา20 จากการปฏเสธทจะใหความรวมมอกบกลมนกธรกจทมอทธพลทางการเมองนายไกดารจงไมไดการรบรองจากสภาผแทนราษฎรใหเปนนายกรฐมนตรจากการเสนอชอในรอบท 3 ในการประชมสมาชกสภาผแทนราษฎรครงท 7 ในเดอนธนวาคม 1992 ผแทนราษฎรรสเซยไดมมตไมรบรองการขนด ารงต าแหนงนายกรฐมนตรของยกอร ไกดาร ทประธานาธบดเยลตซนไดเสนอใหสภารบรองถง 2 ครง ดงนนจงท าใหเยลตซนตองเสนอชอวคเตอร ชรนามรดน รองนายกรฐมนตรอดตประธานกรรมการบรหารรฐวสาหกจ “กาซโปรม” ซงมประสบการณดานการบรหารทงองคกรของรฐและรฐวสาหกจมาชานานขนเปนนายกรฐมนตรแทน สภาผแทน ราษฎรจงไดรบรอง ความส าเรจดงกลาวท าใหความขดแยงขององคกรบรหารและองคกรนตบญญตลดลงชวขณะ เหตการณในครงนท าใหประธานาธบดบอรส เยลตซนจ าตองแสวงหาวถทางทจะใหอ านาจบรหารของตนหลดพนจากการควบคมของรฐสภาในเวลาตอมา จากการทรฐบาลไดใหธนาคารกลางอนมตสนเชอพเศษแกธรกจอตสาหกรรม ในเดอนกรกฎาคม 2535 จนท าใหอตราเงนเฟอเพมสงขน และไดเปนเงอนไขใหฝายคานใชเปนประเดนโจมตรฐบาลอกครงหนง ตอมารฐบาลไดงดใหเงนชวยเหลอและเขมงวดกบอตสาหกรรมทไดรบสนเชอไปตามทกองทนการเงนระหวางประเทศแนะน า ทวากกลายเปนประเดนใหมใหรฐสภาอภปรายโจมตวารฐบาลด าเนนนโยบายเศรษฐกจตามแบบตะวนตกจนท าใหประชาชนยากจนลง อยางไรกตาม ความขดแยงระหวางรฐสภาและรฐบาลไดทวความรนแรงยงขนอกในเดอนตลาคม 1992 เมอรฐสภาไดรวมกบนกการเมองฝายคานจดตงองคกรทางการเมองในรปแบบคณะกรรมการในรฐสภาทมชอวา “แนวรวมกชาต” (Front Natsanalnaya spaseniya) เพอตอตานการปฏรปแบบฉบพลน (Shock therapy) และใหเปลยนแปลงนโยบายของรฐบาล ตอมา ประธานาธบดเยลตซนไดโตตอบดวยการออกกฤษฎกา “วาดวยมาตรการปกปองรฐธรรมนญรสเซย” เพอตอตานกลมการเมองฝายตรงกนขามกบตนและยบองคกร “แนวรวมกชาต” แตถงกระนนกไมมผลในทางปฏบต ผลของการใชนโยบายปฏรปทรนแรงและรวดเรวไดท าใหประชาชนสวนใหญของประเทศตองตกอยในสภาวะทยากจน และสวนหนงไดแสดงออกถงความไมพอใจในการปฏรปของรฐบาลดวยการเคาะหมอเปลาเดนขบวนประทวง อนเปนการสอถงความยากจนและอดอยากของประชาชนในวนท 8 มนาคม 1993 ซงเปนวนสตรสากล

20 Гайдар Е. Дни поражений и побед. М.; Вагриус, 1996. с.218.

การทฝายอนรกษมเสยงขางมากในฐานะฝายนตบญญต และพยายามหาทางลดและถวงดลอ านาจของประธานาธบดเยลตซน จนกระทงเปนอปสรรคตอการปฏรปรสเซยแบบฉบพลนของเขา จงเปนมลเหตทน าไปสการเผชญหนากนเปนระยะๆ เหตรนแรงทางการเมองเรมจากการประทวงของประชาชน และเพอความขดแยงระหวางอ านาจนตบญญตกบอ านาจบรหารไดเกดขน จงท าใหรฐสภารสเซยไดรางรฐธรรมนญฉบบของตนขนมา โดยมสาระส าคญการใหอ านาจฝายนตบญญตหรอรฐสภาเปนอยางมาก ในขณะเดยวกนกลดอ านาจประธานาธบดลง การด าเนนการดงกลาวของรฐสภาไดสรางความไมพอใจใหกบประธานาธบดเยลตซนเปนอยางยง จากนนเขาจงไดออกแถลงการณทางโทรทศนยตบทบาทของรฐสภา พรอมทงออกกฤษฎกา “เกยวกบการปกครองประเทศดวยวธพเศษ”ในวนท 20 มนาคม 1993 ซงตอมาศาลรฐธรรมนญ อยการสงสดและสมาชกทงสองสภาไดรวมกนพจารณาแลวเหนวากฤษฎกาดงกลาวขดตอรฐธรรมนญ การไมสามารถยตบทบาทของฝายตรงขามได ท าใหประธานาธบดเยลตซนตองตกอยในภาวะทล าบากอกครงหนง เมอสภาไดเปดใหมการอภปรายเพอถอดถอนประธานาธบดออกจากต าแหนง(impeachment) แตกไมประสบผลส าเรจ เมอเหนวาถกจ ากดอ านาจและมความพยายามทจะปลดตนเองออกจากต าแหนงโดยรฐสภา ประธานาธบดเยลตซนจงไดใชวธหาอ านาจและความชอบธรรมจากประชาชน โดยการประกาศใหมการลงประชามต ( referendum) ใน 3 ประเดนคอ 1.ไววางใจประธานาธบด 2.รบรองแนวทางการปฏรปของรฐบาล และ 3.ใหมการเลอกตงประธานาธบดและสมาชกสภาผแทนราษฎรใหม ซงผลการลงประชามตสวนใหญใหความไววางใจและเหนดวยกบขอเสนอทงหมดของประธานาธบดเยลตซน ดวยชยชนะดงกลาว ประธานาธบดเยลตซนจงไดสทธอนชอบธรรมในการก าจดคแขงทางการเมองของตน ซงเรมตนดวยการออกกฤษฎกาหมายเลข 1400 ในวนท 21 กนยายน 1993 “วาดวยการปฏรปรฐธรรมนญอยางเปนขนตอนในสหพนธรฐรสเซย” ขนตอนแรกตามกฤษฎกาดงกลาวคอการยบสภาผแทนราษฎรและสภาสง พรอมทงก าหนดใหมการเลอกตงใหมในวนท 11-12 ธนวาคม 1993 และในวนเดยวกนนน รฐสภารสเซยไดเปดการประชมสมยวสามญครงท 9 เพอพจารณากฤษฎกาของประธานาธบดเยลตซน สภาสงซงน าโดยรสลาน ฮสบราตอฟ (Ruslan Khasbulatov) ประธานสภาและสภาผแทนราษฎรไดมมตปฏเสธทจะปฏบตตามกฤษฎกาดงกลาวเพราะขดตอรฐธรรมนญ อกทงมความเหนวาการกระท าของเยลตซนเปนการละเมดกฎหมาย รฐสภาจงไดมมตปลดเขาออกจากต าแหนง และแตงตงอเลกซานเดอร รสโกย(Alexander Rutskoy)รองประธานาธบดซงอยฝายเดยวกบกลมตนขนเปนประธานาธบดแทน จากแผนการก าจดคแขงของประธานาธบดเยลตซนไดท าใหเกดแผนการตอตานและแยงชงอ านาจของรฐสภาและรองประธานาธบดขน ในภาวะดงกลาวการเผชญหนาจงเปนเรองทไมอาจหลกเลยงได ดงนน ในวนท 22 กนยายน 1993 บอรส เยลตซนซงควบคมกองก าลงของประเทศอยจงไดใชกองก าลงตดอาวธลอมรฐสภาทก าลงมการประชมพรอมทงออกค าสงใหผทอยขางในออกมามอบตว แตทวาค าสงดงกลาวไมไดรบการตอบสนอง โดยทในระหวางการลอมรฐสภา 10 วน ฝายรฐสภาซงประกอบดวยกลมนยมคอมมวนสตและกลมชาตนยมไดใชสอมวลชนกระตนใหประชาชนทไดรบความเดอดรอนจากการปฏรปของเยลตซนออกมาสนบสนนกลมตน

ตอมาเมอกลมสนบสนนของฮสบราตอฟและรสโกยไดพากนออกไปเดนขบวนตามทองถนนกรงมอสโก จงไดเกดการปะทะกบเจาหนาทต ารวจและทหารซงไมสามารถตอบโตไดอยางเตมท อนเปนผลใหกลมผเดนขบวนสนบสนนกลมรฐสภาสามารถตฝาวงลอมเขาไปในรฐสภาได หลงจากเหนวาฝายสนบสนนตนเองมมากและเขมแขงยงขน ฮสบราตอฟและรสโกยไดออกค าสงใหกองก าลงของตนบกเขายดศาลาวาการกรงมอสโกและหอสงสญญาณวทยโทรทศน “ออสตงคนนา” (Ostankino) ซงกถกทหารของประธานาธบดเยลตซนตอบโตจนตองลาถอยกลบไปทรฐสภาและถกจบกมตวไดในทสด วกฤตการณดงกลาวไดด าเนนไป12 วนจนท าใหมผเสยชวต 140 คนและบาดเจบกวา 200 คน หลง “วกฤตการณรฐธรรมนญ” สงบลง ประธานาธบดเยลตซนไดประกาศใหวนท 12 ธนวาคม 1993 เปนวนเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎร และลงประชามตรบรองรฐธรรมนญฉบบใหมทฝายประธานาธบดไดรางขน ซงกไดเพมอ านาจใหแกประธานาธบดเปนอยางมาก อยางไรกด ผลจากการเลอกตงปรากฏวาพรรคฝายรฐบาลไดคะแนนนอยกวาพรรคฝายคาน ดงนนจงท าใหคณะผบรหารประเทศของเยลตซนยงคงมความยากล าบากในการบรหารประเทศอย เนองจากฝายคานสามารถคมเสยงสวนใหญในรฐสภาได จนท าใหเปนอปสรรคตอการออกกฎหมายตางๆ ทเสนอโดยประธานาธบดและรฐบาล ดงปรากฏผลการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรสหพนธรฐรสเซยวนท 12 ธนวาคม 1993 ซงมผมาออกเสยง 58.40% ของผมสทธออกเสยงเลอกตงi (โปรดดตารางเปรยบเทยบ)

ตารางเปรยบเทยบผลการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรสหพนธรฐรสเซยวนท 12 ธนวาคม 1993 พรรค คะแนนรวม เสยงและทนง

พรรคเสรประชาธปไตยรสเซย(Liberal Democratic Party)

22.69 % 59 (พรรคฝายคาน)

พรรคทางเลอกรสเซย (Russia’s Choice) 15.38% 40 (พรรครฐบาล) พรรคคอมมวนสตรสเซย (Communist Party of the Russian Federation)

12.35 % 32 (พรรคฝายคาน)

พรรคเกษตรกร (Agrarian Party) 7.90 % 21 (พรรคฝายคาน) กลมการเมอง “สตรรสเซย” (Women of Russian ) 8.10% 21 (พรรคฝายคาน) กลมยาบลาโก (Yabloko) 7.83% 20 (พรรคฝายคาน) พรรคเอกภาพและความปรองดอง (Party of Russian Unity and Concord)

6.76 18 (พรรครฐบาล)

พรรคประชาธปไตยรสเซย (Democratic Party of Russia)

5.5 14 (พรรคฝายคาน)

หมายเหต: จากบทเฉาะกาลในรฐธรรมนญรสเซย สภาชดนมอาย 2 ป

ดวยตระหนกวาเสยงสนบสนนในสภาของตนมนอย ประธานาธบดเยลตซนและนายกรฐมนตรวคเตอร ชรนา มรดน จงไดพยายามสรางความสมพนธทดกบพรรคฝายคาน โดยการยนยอมใหมการนรโทษกรรมกลมผกอการใน “วกฤตการณรฐธรรมนญ” ตามขอเสนอของพรรคฝายคาน จากนนฝายรฐบาลซงน าโดยประธานาธบดและนายกรฐมนตร ไดเสนอใหพรรคการเมองทกพรรคในสภารวมลงนามใน “ขอตกลงเกยวกบความปรองดองของสงคม” แตกลบไดรบการปฏเสธจากพรรคการเมองฝายซายและชาตนยมบางพรรคเชน พรรคคอมมวนสตฯ พรรคเกษตรกรและกลมแรงงานรสเซย เปนตน จากการวเคราะหเสถยรภาพทางการเมองการบรหารของรฐบาลเยลตซนในชวงตนจะเหนไดวายงขาดความเปนเอกภาพอยมาก แมวาเยลตซนจะอาศยบคลกภาพทเดดขาดแขงกราว ผนวกเขากบการสนบสนนนโยบายปฏรปเศรษฐกจจากประชาชนในวงกวาง แตอปสรรคกมมากทงจากฝายอนรกษรฐสภาและความยากล าบากในเชงปฏบตของการปฏรป อยางไรกตาม ทงๆ ทตอมาเยลตซนสามารถชนะศกเหนอฝายรฐสภาในการลงประชามต โดยประชาชนใหการยอมรบการปฏรป และสนบสนนใหมการเลอกตงประธานาธบดและสภาผแทนราษฎรใหม แตในทายทสดพรรคฝายรฐบาลกลบพายแพเลอกตงใหกบพรรคฝายคาน ซงไดสงผลกระทบตอเสถยรภาพในการบรหารและปฏรปเศรษฐกจของรฐบาลเยลตซนตอเนองไปในระยะยาวหลงจากนน ดงภาพสะทอนทปรากฏใหเหนเปนรปธรรมอยางชดเจนตอมา โดยเฉพาะในกรณการเปลยนตวผบรหารระดบรองๆ ลงมา ทงต าแหนงนายกรฐมนตรและรฐมนตรจนนบครงไมถวน หลงเหตการณเดอนตลาคม 1993 ความพยายามของกลมผลประโยชนทางธรกจทจะเขาไปมอทธพลในทางการเมองและระบบอ านาจไดเพมสงขน การด าเนนการของนกธรกจเพอทจะเขาไปมอทธพลในทางการเมองนนไดเพมรปแบบมากขน โดยไมไดจ ากดอยเฉพาะการลอบบ โดยตรงเทานน เชน การสมครเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร (ทางตรง) แตการสนบสนนดานตางๆ ในทางออมกมพฤตกรรมทหลากหลาย อาท ใหคนของตนเองไดเปนสมาชกรฐสภา การใหการสนบสนนพรรค การจดท าโฆษณาชวนเชอใหแกพรรคทางสอมวลชน เปนตน อยางไรกด แตโดยทวไปแลวการเขาไปมสวนรวมทางการเมองของนกธรกจมกจะด าเนนการรวมกนในหลายรปแบบ โดยมเปาหมายทจะเขาไปมอทธพลในองคกรอ านาจรฐในภาคสวนตางๆ เปนหลกซงสามารถเชอมโยงใหเหนเปนแผนภมไดดงน

แผนภมแสดงชองทางทกลมผลประโยชนทางธรกจเขาไปมอทธพลในทางการเมองและระบบอ านาจ

ในการเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในป ค .ศ. 1993 ไดมนกธรกจทเหนความจ าเปนของการท าการเมองควบคไปกบการท าธรกจเปนจ านวนมาก แตพรรคและกลมการเมองของนกธรกจไดรบการเลอกตงเขาเปนสมาชกสภาผแทนราษฎรไมมากนก คอนสแตนตน บาราโวย หวหนาพรรคเศรษฐกจเสร ไดใหเหตผลทตองลงไปเลนการเมองวา “การปฏรปทางเศรษฐกจไดมการด าเนนการในวงกวาง แตความเปลยนแปลงทางการเมองนนยงไมกระเตอง จงท าใหสถานการณกาวสขนวกฤต ทงนดวยเศรษฐกจไมสามารถพฒนาตอไปไดโดยปราศจากการสนบสนนทางการเมอง”21 ในการเลอกตงป ค.ศ. 1993 มพรรคของนกธรกจไดรบการเลอกตงหลายพรรค เชน “พรรคแนวรวม” (Party consolidation) “กลมพฒนา” (alliance «Transformation» “บลอกสงหาคม” (bloc «August») เปนตน ซงมนกธรกจไดรบการเลอกตง 40 คน และผน ารฐวสาหกจของรฐ 32 คน พรรคทไดเสยงมากทสดคอพรรคเกษตรกรรมรสเซย โดยไดรบถง 54 ทนงในสภาผแทนราษฎร การเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรในป ค.ศ.1995 นกธรกจสวนหนงไดเหนวาไมมความจ าเปนตองลงไปเลนการเมองดวยตนเอง จงคอยใหการสนบสนนพรรคการเมองและนกธรกจกลมทไดลงไปเลนการเมองเอง โดยกลมทลงไปเลนการเมองนไดรบการเลอกตงเขาไปในสภาผแทนราษฎร 100 คน ซงในจ านวนน 57 คนไดรบการเลอกตงจากประเภทบญชรายชอพรรค และ 43 คนเปนสมาชกฯ ทไดรบการเลอกตงประเภทเขต พรรคการเมองทมนกธรกจสงกด 21 Независимая газета. – 1992. -15 мая.

ป.ธ.ด.และ

คณะ

อ านาจบรหาร อ านาจนตบญญต

นกธรกจ กลมธรกจ

พรรคการเมอง กลมการเมอง

สอมวลชน จดตงหรอชแนะความคดเหนของสงคม

สงผแทนเขาสภาฯ

ลอบบ เขาเลนการเมองเอง อยเบองหลงการเมอง

สนบสนน เขารวมเปนสมาชก

ลอบบ เขาเลนการเมองเอง อยเบองหลงการเมอง

โครงสรางองคกรอ านาจรฐ

สนบสนนทางการเงน ใหการชวยเหลอชวงกอนเลอกตง ซอสอมวลชน สราง ความคดเหนทางสงคม

อยมากทสดคอพรรคคอมมวนสตรสเซย โดยประมาณ 1 ใน 3 ของสมาชกสภาผแทนราษฎร จากนกธรกจในสภาฯ มาจากพรรคคอมมวนสต พรรคอนดบท2 และ 3 ทมสมาชกสภาผแทนราษฎรจากนกธรกจมากทสดคอพรรครสเซยบานเรา และพรรคเสรประชาธปไตยรสเซย จากจ านวนสมาชกสภาผแทนราษฎรทเพมขนแสดงใหเหนวานกธรกจมความตนตวทางการเมองสง เนองจากมองเหนความจ าเปนทจะตองเขาไปมบทบาททางการเมองไมรปแบบใดกรปแบบหนง แตผลการเลอกตงทมสมาชกสภาผแทนราษฎร จากนกธรกจไมถงหนงในสของจ านวนสมาชกสภาผแทนราษฎรในสภาผแทนราษฎร อกทงพรรคการเมองทเขาสงกดมหลากหลายกสะทอนใหเหนถงความไมเปนเอกภาพของบรรดานกธรกจทงหลาย ซงเหตผลมาจากความไมลงตวของผลประโยชนของแตละกลมนนเอง จากความส าเรจในการใชสอโฆษณาชวนเชอในอดตทผานมา และทไดปรากฏในตางประเทศในการหาเสยงเลอกตงของนกการเมองนน ท าใหนกการเมองและนกธรกจตระหนกวาสอเปนเครองมอทส าคญในการสรางกระแสสงคมซงมตวอยางทส าคญจากการทซลวโอ เบอรลสโคน ( Silvio Berlusconi) นายกรฐมนตรประเทศอตาลไดใชสอมวลชนทตนครอบครองอยสรางกระแสสงคมสนบสนนตนจนไดรบชยชนะในการเลอกตง นกธรกจและนกการเมองรสเซยหลายกลมจงพยายามซอสอแขนงตางๆ มาสงกดองคกรของตนจนแทบจะไมมสอมวลชนอสระในรสเซย โดยสอสวนใหญไดตกไปอยในการครอบครองของนกธรกจ เปาหมายหลกในการครอบครองสอของนกธรกจรสเซยนนคอเปาหมายทางธรกจ และเปาหมายรองคอเปาหมายทางการเมอง ในสวนเปาหมายทางการเมองของนกธรกจทครอบครองสอนนมวตถประสงคทส าคญหลายประการตามทจะไดกลาวตอไป แตทงหลายทงปวงนนกเพอทจะตอบสนองตอผลประโยชนทางธรกจของตนเทานน กลาวคอ 1. มชองทางทจะสรางกระแสความคดเหนของนกการเมองตอสงคม และเปนชองทางใหสงคมน าเสนอความคดเหนตอนกการเมอง 2. สามารถสรางกระแสกดดนทางการเมองในกรณทไมเหนดวยกบผมอ านาจทางการเมองในการตดสนใจทางการเมองโดยการน าเสนอแตกระแสและความคดเหนทตรงขามกบการตดสนใจนน 3. ลอบบองคกรรฐเพอประโยชนของตน 4. ท าลายคแขงทางการเมองและธรกจ (โดยการใสราย เปดโปง สรางเรองทท าใหคแขงเสยหาย) และ 5. สรางความนยมใหบคคล สงเสรมใหมอ านาจ ใหการสนบสนนทกรปแบบเพอใหเปนไปตามเงอนไขทสรางประโยชนใหแกผครอบครองสอ

ตารางแสดงการใหการชวยเหลอพรรคการเมองในการหาเสยงเลอกตงของบรษทและนกธรกจเอกชน ป ค.ศ. 199922 พรรคการเมอง หนวยงานทท าหนาทประชาสมพนธ ผทใหการสนบสนน “รสเซยบานเรา” (Our home - Russia)

“เซนตร ปาลตเชสกคฮ ทคนาโลกย” (“Sentr Politicheskikh tekhnologiy”) อ. บนน (I. Bunin)

“กาซโปรม” (“Gazprom”) “ลคออยล” (“LUKoil”)

“ยาบลาโก” (Yabloko)

“ไตยนย ซาเวยตนค” (“Tainy Sovetnik”) เอล. เลวน (L. Levin)

พรรครพบลกน สหรฐอเมรกา “โมสต” (“Most”) “ทไอเอม-กรปปา”

22 Коммерсантъ – Деньги. – 1999. - № 42. – с. 11-13.

“วดโอ อนเตอรเนชนแนล” (“Video International”) ย. ซาโปล (Yu. Zapol)

(“Tim-gruppa”) “อเยยแอส รสเซย” (“UES Rossiya”) “ยคอส” (“YUKOS”)

“คอมมวนสตรสเซย” (CPRF)

ฝายประชาสมพนธของพรรค น าโดย วาเลตน คปซอฟ (Valentin Kuptsov)

“โรสเอนเนอรโกอะตอม” (“Rosenergoatom”) “โรสอะโกรโปรมสโตรย” (“Rosagropromstroy”) “โคปนด” (“Kopynd”) “คปโปรลคตม” (“Kaprolaktam”) “ดเซยรซนสคฮมาช” (“Dzerzhinskkhimash”)

“ปตภม-มวลรส” (Fatherland – All Russia)

“ไอเอมอาร-คอนซลตง” (“IMR-Konsalting”) “คอนตกต” (“Kontakt”) “เมยซดนาโรดนย เพรส คลบ” (“Mezhdunarodny press klub”)

“กาซโปรม” (“Gazprom”) “ลคออยล” (“LUKoil”) “ซสเตยมา” (“Sistema”) “โมสต” (“Most”) “ตาตเนยฟ” (“Tatneft”)

“รวมพลงฝายขวา” (Union of Right Forces)

“ไตย” (“Fond effectivny politiki”) แก. ปาฟลอฟสกย (G. Pavlovsky) “วดโอ อนเตอรเนชนแนล” (“Video International”) ย. ซาโปล (Yu. Zapol) “โกสต” (“GOST”) เยย. ออสตรอฟสก(E. Ostrovsky)

“ทรานสเนยฟ” (“Transneft”) “ลคออยล” (“LUKoil”) “อเยยแอส รสเซย” (“UES Rossiya”) “ซบรสกย อลมนย” (“Sibirskiy aluminiy”)

“เอกภาพ” (Unity)

“วดโอ อนเตอรเนชนแนล” (“Video International”) ย. ซาโปล (Yu. Zapol) “อมซ-คอนตกต” (“Imizhd-Kontakt”) “นโคโล-แอม” (“Nokolo-M”)

“ทรานสเนยฟ” (“Transneft”) “ซบเนยฟ” (“Sibneft”) “ลคออยล” (“LUKoil”) “คราซ” (“KrAZ”)

“ชรนอฟสก” (Zhirinovsky)

“ทวนมเดย” (“Twin-Media” ) “บนบงค” (“BIN-Bank”) “ซารเบยซเนยฟ” (“Zarubezhneft”) “ลคออยล” (“LUKoil”) “คราซ” (“KrAZ”)

การใชสอของนกธรกจในการชวยเหลอนกการเมองหาเสยงเลอกตงโดยการท าประชาสมพนธรปแบบตางๆนน เปนททราบกนในวงกวางวามคาใชจายคอนขางสง จากขอมลในสอมวลชนรสเซยทมการรวบรวมไวนน ในการหาเสยงเลอกตงสมาชกสภาผแทนราษฎรของผสมครแตละคนตองใชงบประมาณในการท าประชาสมพนธถง 1.5 ลานดอลลารสหรฐฯ สวนการหาเสยงในการเลอกตงประธานาธบดนน ผสมครแตละคนตองใชงบประมาณในการหาเสยงถง 1.5 พนลานดอลลารสหรฐฯ23 ซงคาใชจายแทบทงหมดมสปอนเซอรเปนผออกให (ตามทไดแสดงไวในตาราง) และจะตองชดใชคนในรปแบบตางๆหลงจากทไดรบการเลอกตงแลว

สทธและเสรภาพของสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน

23 Коммерсантъ – Деньги. – 1999. - № 22. – с. 10.

Freedom of the Press in Russia under President Vladimir Putin กตยา สระเรองชย

Kitiya Suraruangchai

บทคดยอ

บทความนปรบปรงจากสารนพนธชอเดยวกนของผเขยนตามหลกสตรรสเซยศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงผลการศกษาพบสาระส าคญในประเดนตางๆ ดงน ชองทางการสอสารและเนอหาของขาวสารในรสเซยปจจบน พบวาในสอหนงสอพมพ โทรทศน วทยและนตยสารเปดกวางมากขน ทงในแงชองทางการสอสารและในแงเนอหาขาวสาร ตงแตยคกลาสนอสต-เปเรสทรอยกา ซงเปนยคเปลยนผานในสมยประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟ โดยมทงทเปนของรฐบาลและเอกชน แตทวายงมการเขาไปแทรกแซงบางสวนจากรฐอยบาง สทธและเสรภาพในการเผยแพรขาวสารของโซเวยต-รสเซย พบวายคสหภาพโซเวยตในสมยเปลยนผานนบจากกอรบาชอฟเปนตนมา สอมวลชนมสทธเสรภาพเปดกวางมากขนกวาแตกอนทอยภายใตการควบคมอยางเขมงวดโดยพรรคคอมมวนสตโซเวยต แตทวาสอกยงตกเปนเครองมอของทงผน าและนกธรกจภายใตการปฏรปการเมองของกอรบาชอฟ ขณะทในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน สออเลกทรอนกสไดเขาไปมบทบาทมากขน โดยมอสรภาพระดบหนง แตกถกรฐบาลปตนใชประโยชนเพอสนบสนนการควบคมอ านาจทางการเมอง อทธพลของสอมวลชนทมตอการเมองโซเวยต-รสเซย พบวาในยคสหภาพโซเวยต สอมวลชนยงไมมอทธพลตอรฐบาลนก เพราะรฐมกนยมใชอ านาจทางการเมองเขาไปควบคมและใชการสนบสนนดานงบประมาณเปนเครองมอเพอก ากบใหสอมวลชนตอบสนองดานประชาสมพนธเชงบวกใหกบรฐบาลและผน ามากกวา แตในยคสหภาพโซเวยตสมยเปลยนผาน สอมวลชนมอทธพลเพมขนเพราะมอสระในการอภปรายสนบสนนหรอโตแยงรฐบาลไดมากขน แตกตองอยในกรอบทจะไมเปนพษเปนภยตอรฐบาลเชนกน ขณะทในสมยปตนยดแนวคดแบบสอมวลชนวาดวยความรบผดชอบทางสงคม ซงเปดโอกาสใหสอน าเสนอขอเทจจรงในการสนบสนนหรอโตแยงระบบการเมองเพอเปนประโยชนแกประชาชนในการตดสนใจได ทวาในทางปฏบต สอกลบไมมอทธพลมากเทาทควร เพราะรฐบาลปตนไดออกมาตรการและระเบยบกฎหมายอยางเขมงวด เพอเปดโอกาสใหหนวยงานภาครฐเขาไปควบคมการท างานของสอมวลชนภายในประเทศไดเชนกน

วเคราะหผลการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน พบวาปตนไดด าเนนการเขาไปควบคมและแทรกแซงสอในลกษณะทเปนการละเมดสทธและเสรภาพของสอในหลายลกษณะ โดยเฉพาะในกรณของนกหนงสอพมพทคอนขางมบทบาทอสระ อาท การสญหายตว การโจมต การกกกนและจบกม การฟองรองด าเนนคด และการไมสบสวนและการหาขอเทจจรง รวมทงการฟองรองด าเนนคดและการสรางความกดดนตอสอมวลชนทเกยวของกบการพมพ และการไมอนญาตหรอสรางอปสรรคในการเผยแพรขอมลขาวสารของ

สอมวลชน นอกจากนน รฐบาลปตนยงไดใชมาตรการอนหลากหลายเขาไปควบคมและแทรกแซง ไดแก การใชสอของรฐโฆษณาประชาสมพนธฝายเดยวและกดกนคแขงทางการเมอง การใชสอเปนเครองมอทางการเมอ งเพอรณรงคหาเสยงในการเลอกตงใหกบตนเอง การใชกฎหมายทมอยจ ากดสทธและเสรภาพของสอในการตพมพเผยแพรขาวสาร การเตรยมการออกกฎระเบยบขอบงคบเกยวกบอนเตอรเนต การใชกฎหมายหมนประมาท การแทรกแซงการน าเสนอขาวสารของสอโดยการใหขอมลดานเดยว และการตรวจสอบสออยางไมเปนทางการ ปฏกรยาของนานาชาตทมตอการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน พบวามทงปฏกรยาจากรฐบาลและสภาคองเกรสของสหรฐอเมรกา ซงเปนไปทงในแงบวกและลบ โดยเหนวาสอมวลชนรสเซยมเสรภาพพอสมควร แมรฐบาลจะเขาไปแทรกแซงควบคมอยดวย นอกจากนนยงมปฏกรยาจากองคกรแลกเปลยนขอมลและการวจยนานาชาตหรอไอเรกซ (International Research and Exchange: IREX) ซงเสนอแนะใหรฐบาลรสเซยพจารณาและสนบสนนใหสอมวลชนมความเปนอสรเสรมากขน โดยมการเพมความเปนมออาชพ ทงนเนองจากพบวารอยละของผลการส ารวจดชนชวดดานความยงยนของสอมวลชนของรสเซยหรอเอมเอสไอ (Media Sustainability Index: MSI) ลดลง สวนปฏกรยาจากสถาบนสทธมนษยชนเฮลซงกหรอเอชเอฟเอชอาร (Helsinki Foundation for Human Rights: HFHR) ซงเปนองคกรเฝาระวงทมบทบาทส าคญในยโรปไดกลาวต าหนรสเซยวา การออกกฎหมายจ ากดสทธตางๆ ของรฐบาลถอเปนการบอนท าลายสทธมนษยชนอยางรายแรง การควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซย

ค าส าคญ: สอมวลชนยคโซเวยต-รสเซย, สทธและเสรภาพของสอมวลชนรสเซย, การควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซย, ประธานาธบดวลาดมร ปตน

AN ABSTRACT

This article has been adapted from the author’s Independent Study of the same title, which was undertaken as a partial fulfilment of the Russian Studies Program of the Faculty of Liberal Arts, Thammasat University. The study’s main findings are summarized as follows. Channels of communication and substance of the news in Russia today It was found that both print (newspaper and magazine) and electronic (TV and radio) media have been more open in terms of both the channels through which they gain access to the audience and the contents of the news they propagate since the time of glasnost and perestroika, which represented the transition period under Mikhail Gorbachev. Despite some interference by the state, the media, both private and state-owned, have had greater freedom of expression. Rights and freedom of communication and expression in the USSR/Russia The study found that since the transition period of Gorbachev’s Soviet Union the media has experienced greater freedom than was the case during the time of tight control by the Soviet Communist Party. However, the media during this time also became the tool of political and business leaders under Gorbachev’s reform. Even though under President Putin the electronic media, in particular, assumed a growing role and were to some extent free, the Putin government used it to strengthen its control of political power. Influence of mass media in Soviet/Russian politics It was found that during the Soviet period the media did not exert much influence over the government, because the state often used its political power to control the media, and, by providing the latter with financial support, used it as a tool for positive public relations campaigns of the government and political leaders. During the transition period the Soviet mass media became more influential, given the greater freedom it enjoyed in expressing its support for or opposition to the government, though it must at the same time operate within the limit of not being detrimental to the government. During the Putin period the idea of mass media with social responsibility was adopted, which provide the latter with opportunities to present facts in support of, or in taking issue with the state – facts that would benefit the people in making their decisions. However, in practice, the mass media did not exert as much influence as it was expected to do, because the Putin government had issued strict measures and regulations allowing the state-sector agencies to control the operation of domestic media. Analysis of the effects of the control of, and interference with the mass media in Russia during the presidency of Vladimir Putin It was found that Putin undertook to control and interfere with the media in ways which amounted to violating freedom of the press in various respects. In particular, in the case journalists working more or less independently, the abuses include forced disappearance, physical attacks, deprivation of freedom and arrests, lawsuit

abuses, and failure to undertake investigative and fact-finding activities. There were also attempts to exert pressures on and bring court cases against those in the print media, as well as to prevent or obstruct the dissemination of news and information by the mass media. In addition, the Putin government took various measures to control and interfere with the media, including using state0owned media for one-sided public relations in an effort to outperform political competitors; using the mass media as a political tool for electoral campaigns; taking existing legal measures to restrict the rights and freedom of the media to publish and disseminate news and information; preparing rules and regulations on the Internet; using law on libel against the media, interfering in the propagation of news by providing only one-sided information; and engaging in informal press censorship. International reactions to control of, and interference with, the press in Russia during Vladimir Putin presidency Reactions were found to have come from various sources. Reactions from the U.S. government and Congress were both positive and negative. The United States viewed that the Russian press enjoyed some freedom, despite interference and control by the government. Moreover, there were reactions from the International Research and Exchange (IREX), which recommended to the Russian government that it consider giving support for greater freedom of the press and encouraging it to be more professional. This recommendation was based on the Media Sustainability Index (MSI) that indicated that freedom of the press in Russia was on the decline. The Helsinki Foundation for Human Rights (HFHR), which is an important surveillance organization in Europe, criticized Russia for its issuance of laws limiting the rights and freedoms, including control of and interference with the media, which amounted to serious violation of human rights.

Key words: mass media during the Soviet/Russian period, freedom of Russian press, control of and interference with the media, President Vladimir Putin

สทธและเสรภาพของสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน กตยา สระเรองชย*

ตามประวตศาสตรของประเทศรสเซยซงไดมการเปลยนผานจากระบอบสงคมนยมในสมยอดตสหภาพโซเวยตมาเปนระบอบประชาธปไตย สงทโลกก าลงจบตามองกนเปนอยางมาก คอเรองของสทธและเสรภาพของสอมวลชนในรสเซย ซงถกกลาวถงอยางกวางขวางในแวดวงนกวชาการจากทวโลก ดงนน การศกษาถงความเปนมาของสทธและเสรภาพของสอมวลชนในรสเซยตงแตสมยโซเวยตถงปจจบนจงเปนเรองทมความส าคญและนาสนใจเปนอยางยง ในสมยโซเวยตนนสอถกควบคมโดยรฐอยางเครงครด โดยทรฐบาลมอ านาจอยางมากทจะใหสทธและเสรภาพกบสอมวลชนมากนอยเพยงใด ทงนเปนไปตามแนวคดของพรรคคอมมวนสตโซเวยต ซงมองวาประชาชนของเขาตองการพเลยงคอยคดสรรขาวอยางระมดระวง ดวยการยดหลกการทวาสอมวลชนตองมหนาทสนบสนนรฐบาล และตองรบใชรฐเทานน เหตนจงท าใหขาวสารตางๆ สวนมากทเผยแพรออกมาใหประชาชนบรโภคมกจะเปนขาวในเชงบวกทชวยสรางภาพลกษณทดใหรฐบาลโซเวยต จนกระทงประชาชนจงไมไดรบขอมลและความรอยางเพยงพอ อยางไรกด เปนทนาสงเกตวาเนอหาของสอทน าเสนอแกประชาชนจะมความแตกตางกนไปตามยคสมย ซงมกสะทอนใหเหนนโยบายของผน าประเทศ เชน ในสมยทโจเซฟ สตาลนบรหารประเทศสอจะมลกษณะอนรกษนยม สวนในสมยของนกตา ครสชอฟในชวงปลายป ค.ศ. 1950 ถงตนป ค.ศ. 1960 สอไดเปดกวางมากขนแตกเปนชวงระยะเวลาสนๆ เทานน ทวาตอมาในสมยของลโอนด เบรชเนฟ กกลบหนมาใชนโยบายควบคมสอเหมอนเดมอกครง เปนตน การปดกนความรและการรบรของประชาชนในโซเวยตดงกลาว ไดสงผลใหนกสอสารมวลชนไมวาจะเปนนกขาว นกหนงสอพมพ ตลอดทงนกวชาการทไดมโอกาสไปใชชวตอยตางประเทศพากนผลกดนเรยกรองใหเปดกวางเรองสทธและเสรภาพของประชาชน ตลอดทงวพากษอยางรนแรงในยคสมยทสอเปดกวางขน ดวยเหตนจงท าใหชาวโซเวยตตางไดรบรวาโดยแทจรงแลว สทธและเสรภาพของประชาชนตามรฐธรรมนญนนมแตเพยงในนามเทานนเพราะไมไดรบสทธนนเลยในทางปฏบต ตอมาสมยหลงนโยบายกลาสนอสต-เปเรสทรอยกา (Glasnost-Perestroika) หรอนโยบายเปด-ปรบภายใตการบรหารประเทศของมคฮาอล กอรบาชอฟ (Mikhail Gorbachev) ในชวงปลายป ค.ศ. 1980 นอกจากสหภาพโซเวยตจะมนโยบายเปดประเทศมากขนแลว ยงเปนยคของความโปรงใสอกดวย เนองจากนโยบายของกอรบาชอฟไดเปดกวางใหประชาชนไดรบเสรภาพทางความคดมากขน และใหสทธและเสรภาพในการเผยแพรขอมลขาวสารแกสอมวลชนเพมมากขนดวย บทความนจะกลาวถงสทธและเสรภาพของสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน โดยแยกเปนประเดนตางๆ ดงนคอ (1) ชองทางการสอสารและเนอหาของขาวสารในรสเซยปจจบน (2) สทธและเสรภาพในการเผยแพรขาวสารของสอมวลชนโซเวยต-รสเซย (3) อทธพลของสอมวลชนทมตอการเมองโซเวยต-รสเซย (4) วเคราะห ผลการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน (5) ปฏกรยาของนานาชาตทมตอ *ศลปศาสตรบณฑต (รสเซยศกษา) คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

การควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน และ (6) สรป 1. ชองทางการสอสารและเนอหาของขาวสารในรสเซยปจจบน สอมวลชนรสเซยในปจจบนมลกษณะเปดกวางมากขนทงในแงชองทางการสอสาร (Channel) และในแงเนอหาของขาวสาร (Message) นบตงแตยคเปลยนผานจากโซเวยตไปเปนรสเซยในสมยประธานาธบดกอรบาชอฟเปนตนมา ทงนจะแยกพจารณาเปนประเดนตางๆ ดงน (1) หนงสอพมพ (2) โทรทศน (3) วทย และ (4) นตยสาร ก. หนงสอพมพ หนงสอพมพฉบบทไดรบความนยมมากทสดในฐานะทเปนหนงสอพมพรายวนขนาดเลก (tabloid) ซงจ าหนายทวประเทศรสเซย คอ คอมโซมอลสกายา ปราฟดา (Komsomolskaya Pravda: www.kp.ru) มอสโคฟสก คอมโซมอลเลตส (Moskovsky Komsomolets : www.mk.ru) และอารกเมนตย ฟกตย (Argumentyi Fakty: www.aif.ru) โดยทบทความสวนใหญในหนงสอพมพเหลานจะเปนเรองบนเทง การโฆษณาและประชาสมพนธ ส าหรบหนงสอพมพคณภาพซงตพมพในรสเซยมอยหลายฉบบ อาท หนงสอพมพเวยดมอสต (Vedomosti: www.vedomosti.ru) ทไดรบการตพมพโดยอนดเพนเดนท (Independent Media Publishing House) หนงสอพมพฉบบนไดรบการวเคราะหวา เปนหนงสอพมพทปลอดจากผลประโยชนทางธรกจและการเมองมากทสดฉบบหนงของรสเซย อกฉบบหนงทนาสนใจคออซเวสเทย (Izvestia: www.izvestia.ru) หนงสอพมพรายวนภาษาองกฤษโดดเดนทตพมพในรสเซย คอ มอสโกไทม (Moscow Times: www.themoscowtimes.com) โดยไดรวมมอกบไฟแนนเชยลไทมส (Financial Times) และ วอลลสตรทเจอรนล (Wall Street Journal) เนองจากไดรบการพจารณาตรวจสอบการตพมพจากหนงสอพมพทมชอเสยงจากซกโลกตะวนตก จงท าใหหนงสอพมพฉบบนไดรบความนยมเปนอยางสงจากกลมนกธรกจ นกบรหาร และชนชนกลาง ดงนน มอสโกไทมซงเปนหนงสอพมพภาษาองกฤษรายวนฉบบแรกของรสเซยทตพมพโดยอนดเพนเดนท จงมกลมผอานหนงสอพมพสวนใหญเปนคนตางดาว พวกทชอบธรกจ และชาวรสเซยทพดภาษาองกฤษไดเปนหลก ส าหรบหนงสอพมพคอมเมอรซานต (Kommersant: www.kommersant.ru) เปนหนงสอพมพธรกจทเกาแกทสดของรสเซย และผเปนเจาของคอ บอรส บรโซฟสก (Boris Berezovsky) นกธรกจรายใหญของรสเซย โดยทหนงสอพมพฉบบนถกน ามาใชในการสนบสนนแนวความคดทางการเมองของเขา นอกจากน การทนกหนงสอพมพของคอมเมอรซานต มชอเสยงอยางมากในดานความเปนอสระ จงท าใหการขยายอทธพลของบรโซฟสก ผานทางหนงสอพมพตองถกจ ากดโดยภาครฐตามไปดวย นอกจากนนยงมหนงสอพมพภาษาองกฤษรายสปดาห ไดแก รสเซยเจอรนล (Russian Journal: www.russianjournal.com) โดยมทมงานสวนใหญเปนชาวรสเซย สวนขอมลเกยวกบหนงสอพมพในระดบภมภาคในเมองส าคญตางๆ ของรสเซยสามารถคนหาไดทรสเซยดอทเนต (Russia.Net) ข. โทรทศน โทรทศนเปนสอทมอทธพลมากทสดในประเทศรสเซย โดยมสถานโทรทศนหลก 2 ชอง ไดแก โออารท (ORT) และอารทอาร (RTR) ซงเปนสถานโทรทศนทรฐเปนเจาของ และมเครอขายครอบคลมเกอบทวประเทศ เหตผลทรฐบาลใชอางเพอเขาไปควบคมเครอขายสถานโทรทศนแหงชาตทมขนาดใหญทง 3 แหง ซงรวมเอนทว (NTV) ดวย กคอ ขออางทวาการรายงานขาวทเปนอสระจะท าใหเกดผลกระทบทเปนผลเสยหายตอรฐ ดวยเหตน

ชองตางๆ เหลานจงลวนมความจงรกภกดตอผเปนเจาของสถาน แตทวายงไดรบอนญาตใหมการวพากษวจารณรฐบาลไดบาง ซงนบเปนสถานโทรทศนทแตกตางไปจากโทรทศนในโซเวยตยคเกา (Old Soviet TV) นอกจากนนยงมสถานโทรทศนทรฐบาลเปนเจาของทส าคญอก 2 สถานคอ สถานคลตรา -คลเจอร (Kultura-Culture) ซงเปนสถานโทรทศนทสงเสรมดานการศกษาและวฒนธรรมและสถานโทรทศนของรฐบาลมอสโก (Channel of Moscow Government) ภายใตการควบคมของนายกเทศมนตรมอสโก คอ ยร ลซคอฟ (Yuri Luzhkov) สถานโทรทศนอนๆ ทเปนของเอกชน แตตอมากลบถกรฐบาลแทรกแซงไมทางตรงกทางออม อาท สถานโทรทศนเอนทว (NTV) สถานโทรทศนแหงน เคยเปนของบรษท โมสตกรป (Most Group) ซงผเปนเจาของคอ วลาดมร กซนสก (Vladimir Gusinsky) แตเนองจากสถานนไดรายงานขาวทไมเปนผลดกบรฐบาลรสเซย โดยเฉพาะในยคของประธานาธบดปตน จงท าใหกซนสกถกต ารวจจบกมในขอหายกยอกเงน จนถกจ าคกเปนเวลา 3 วนในป ค.ศ. 2001 ผเปนเจาของรายใหมเปนบรษทยกษใหญทมความจงรกภกดตอรฐบาล โดยมการผลตรายการซงไมไดรบความสนใจเหมอนกอน เนองจากไมคอยมการวพากษวจารณสถานการณปจจบนดานการเมองและเศรษฐกจเทาทควร อกสถานหนงทรฐบาลเขาแทรกแซงคอทวชอง 6 (TV-6) สถานโทรทศนแหงนถกสงปดเพราะวาผเปนเจาของคอบรโซฟสก (Berezovsky) ซงไดหลบหนไปอยในประเทศองกฤษ และเขายงเปนเจาของหนงสอพมพคอมเมอรซานตอกดวย นอกจากน เครอขายสถานโทรทศนแหงชาตของเอกชนเพยงรายเดยว คอ สถานโทรทศนชอง 6 กยงถกรฐบาลเขาไปแทรกแซงโดยเปลยนชอจากสถานโทรทศนชอง 6 เปนสถานโทรทศนทวเอส (TVS) ซงแมในทางทฤษฎสถานโทรทศนแหงนจะไดเปนเครอขายสถานโทรทศนแหงชาตท เอกชนยงคงเปนเจาของ แตในทางปฏบตนนสถานโทรทศนทวเอส กลบกลายเปนตวแทนหรอนอมนของรฐบาลรสเซย โดยถกแทนทดวยรายการกฬา ละคร และรายการทอลคโชว ส าหรบสถานโทรทศนดานบนเทงอนๆ ไดแก สถานโทรทศนเอสทเอส (STS) ทเอนท (TNT) และเรนทว (Ren TV) ซงเนนดานภาพยนตร การแสดง โชว และอนๆ นอกจากนนกมเนนดานดนตร ไดแก สถานโทรทศนมซทว (Muz TV: เพลงปอบของรสเซย) และสถานโทรทศนเอมทว (MTV: เครอขายทวโลก) ทงนในบรรดาโทรทศนชองรายการบนเทงทงหลาย สถานโทรทศนเรนทว (Ren TV) ไดรบความนยมมากทสด สวนรายการโทรทศนทมการน าเสนอเปนภาษาองกฤษในประเทศรสเซยนน จะสามารถตดตามชมไดโดยผานระบบดาวเทยม เชน โคสโมสทว (Kosmos TV) หรอดโวทว (Divo TV ในกรงมอสโก) ทงนชองทางทจะสามารถเขาถงขาวสารไดมากทสดสวนใหญแลวจะเปนสถานโทรทศนซเอนเอน (CNN) บบซเวลด (BBC world) ยโรนวส (Euronews) บลมเบรกส (Bloomberg) และดสคฟเวอร (Discovery) ค. วทย สอประเภทวทยในรสเซยนน ปจจบนยงเปนทนยมอย โดยสามารถสงเกตไดจากการททกบานจะมปลกส าหรบใชเสยบปลกวทย อยางไรกตาม เนองจากประเทศรสเซยมขนาดใหญมาก ดงนนสถานวทยจงมคลนความถแตกตางกนไปในแตละทตง โดยมคลนความถตงแต 60 -108 FM ส าหรบสถานวทยหลกทออกอากาศจะใชระบบออนไลน โดยสถานวทยทไดรบความนยมมากทสดมหลายสถาน ไดแก สถานมายาค (Mayak) ในกรงมอสโก คลน

ความถ 67.22 FM และ 549 AM แอคโค มอสโคว (Ekho Moskvy) คลนความถ 91.2 FM เปนสถานวทยทเผยแพรขาวสารและมการวเคราะหขอมล ซงสามารถรบไดเฉพาะในกรงมอสโกเทานน สวนสถานวทยดานบนเทงทนยมเปดเพลง ไดแก รสโกยเยเรดโอ (Russkoe Radio) คลนความถ 105.7 FM เปนสถานเพลงปอบของรสเซย แมคซมม (Maximum) คลนความถ 103.7 FM เปนสถานทเปดเพลงยอดนยมทงของรสเซยและตางประเทศ ซงมทงแนวเพลงปอบ อลเทอรเนทฟ และรอค ยโรปพลส (Europa-Plus) คลนความถ 106.2 FM ซงรบฟงไดในกรงมอสโกเปนสถานวทยทเปนทนยมมากทสดในรสเซย สวนใหญเปดเพลงปอบ นาเชเรดโอ (Nashe Radio) คลนความถ 101.7 FM ในกรงมอสโกเปนสถานเพลงแนวปอบและอลเทอรเนทฟของรสเซย ไดนามทเอฟเอม (Dinamit FM) คลนความถ 101.2 FM ซงรบฟงไดในกรงมอสโกเปนสถานวทยส าหรบวยรนซงมแนวเพลงในแนวเตนร าโดยจะจดรายการในชวงเยนและกลางคน และเรดโอแจส (Radio Jazz) คลนความถ 89.1 FM เปนสถานวทยทเปดแนวเพลงแจส ง. นตยสาร ในประเทศรสเซยมนตยสารทองถนหลายฉบบเชน โปรฟล (Profil) และ เดนก (Dengi) ซงเปนนตยสารทางดานธรกจและเศรษฐกจรายสปดาห ส าหรบนตยสารทมขนาดเลกจะถกบรหารจดการโดยนตยสารทมชอเสยงจากทางซกโลกตะวนตก และถาประชาชนในรสเซยตองการอานนตยสารภาษาองกฤษจะตองท าการสงซอผานทางเมล สวนนตยสารตางประเทศ ประชาชนอาจคนหาไดจากหางสรรพสนคาหรอรานเลกๆ บางรานรอบกรงมอสโก ชานเมองรสเซยหรอเมองเซนตปเตอรสเบรก 2. สทธและเสรภาพในการเผยแพรขาวสารของสอมวลชนโซเวยต -รสเซย เนองจากในยคสหภาพโซเวยตปกครองดวยระบอบคอมมวนสต ดงนน ความเปนอสระของสอมวลชนจงมอยอยางจ ากด เพราะตองอยภายใตกรอบและแนวนโยบายของรฐบาลและพรรคคอมมวนสตอยางเขมงวด หรออาจมความเปนอสระไดบางพอสมควรในยคทผน าใชนโยบายผอนปรน และแมกระทงในยครสเซยทปกครองแบบเสรประชาธปไตย สอมวลชนของรสเซยกยงมเสรภาพในการเผยแพรขาวสารไดอยางเปนอสระภายในขอบเขตทรฐบาลใหความเหนชอบ ทงนสามารถแบงเปนยคตางๆ ดงน (1) ยคสหภาพโซเวยต (2) ยคสหภาพโซเวยตสมยเปลยนผาน และ (3) ยครสเซยสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน ก. ยคสหภาพโซเวยต ในฐานะทเปนสอมวลชนภายใตระบอบคอมมวนสต ซงถอเปนเครองมอสนองตอบนโยบายและกลไกการท างานของรฐ ดงนนสอจงไมสามารถวพากษวจารณหรอน าเสนอขาวทนอกเหนอจากค าสงของรฐ และถงแมดเหมอนรฐธรรมนญของโซเวยตจะใหสทธและเสรภาพในการน าเสนอขาวสารตามหลกรฐธรรมนญสากลกจรง แตขณะเดยวกนรฐบาลกมกฎหมายทใหอ านาจตรวจสอบเนอหาสาระของสอกอนทจะเผยแพร (censor) อยดวย ประกอบกบมกฎหมายหามเผยแพรขอมลทเปนความลบของรฐบาล ดงนน รฐบาลจงใชชองทางตามกฎหมายดงกลาวในการควบคมสอ อนเปนผลใหสอยงคงตองน าเสนอขาวสารทเปนไปตามทรฐบาลหรอผน าประเทศตองการในทางปฏบต ในสมยของสหภาพโซเวยตชวงป ค.ศ. 1970-1990 นน ชาวรสเซยแทบทกครวเรอนมกนยมรบหนงสอพมพ วารสาร หรอนตยสารอยางนอยครวเรอนละ 1-2 เลม เชน ปราฟดา (Pravda) อซเวสเทย (Izvestiya) ทรด (Trud) โซเวยต

กายา รสซยา (Sovetskaya Rossiya) เปนตน โดยสงพมพเหลานจะมราคาถกมาก แตเนองจากราคาทสะทอนตนทนทแทจรงนนมราคาสง จนเปนเหตใหรฐจ าเปนตองใชเงนงบประมาณสนบสนนสอสงพมพตางๆ ดงนน สอในยคนจงตองอยภายใตอาณตของรฐจนขาดเสรภาพในการแสวงหาขาวสาร (Freedom of Information) โดยสวนมากสอจะรบขอมลจากภาครฐทตองการเผยแพรแนวความคดคอมมวนสตแตดานเดยว นอกจากนนยงไมมเสรภาพในการพมพ (Freedom of Printing) เพราะรฐบาลโซเวยตจะท าการตรวจสอ กอนตพมพ/เผยแพรขาวสาร อกทงไมมเสรภาพในการวพากษวจารณ (Freedom of Criticize) โดยในสมยนหากสอวพากษวจารณรฐบาลอยางรนแรงกจะถกปด ตลอดจนเสรภาพในการจ าหนายจายแจก (Freedom of dissemination) กยงมไมมากนกเพราะจะถกควบคมโดยรฐบาล อยางไรกด การลมสลายของสหภาพโซเวยตในเวลาตอมาไดท าใหรปแบบการด าเนนงานเหลานเปลยนไปโดยสนเชง ข ยคสหภาพโซเวยตสมยเปลยนผาน ระยะนจะพจารณาครอบคลมในชวงกอนยคประธานาธบดวลาดมร ปตน ซงจะเรมจากสมยประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟทเปดโอกาสใหสอมวลชนมเสรภาพในการเผยแพรขอมลขาวสารและวพากษวจารณไดมากขน จนกระทงตอเนองไปถงสมยประธานาธบดบอรส เยลตซน สมยในประธานาธบดกอรบาชอฟ ทมนโยบายกลาสนอสต-เปเรสทรอยกา เปนผลใหประเทศเปดกวางสโลกภายนอกมากขน รฐบาลไดยกเลกการตรวจสอบสอ พรอมทงเปดโอกาสใหสอสามารถวพากษวจารณรฐบาลโซเวยตไดมากกวาเดม อนเปนผลใหแนวคดสอมวลชนแบบคอมมวนสตโซเวยตไดเปลยนแปลงไปเปนแบบมอสระและเสรภาพมากขน โดยยงคงตองอยภายใตอ านาจและการดแลของรฐ อยางไรกตาม สอมวลชนในรสเซยกไดเรยกรองสทธและเสรภาพมาโดยตลอด โดยพจารณาไดจากเหตการณทมการเรยกรองสทธและเสรภาพในลกษณะตางๆ ตงแตสมยของประธานาธบดกอรบาชอฟเปนตนมา ลทราตรนายา กาเซยตา(Literaturnaya gazeta) เปนผหนงทมบทบาทในการเคลอนไหวเรยกรองใหรฐบาลโซเวยต-รสเซยปฏรปดวยการเปดโอกาสใหสอมวลชนมสทธเสรภาพกวางขวางมากขน ทงนนบตงแตสมยประธานาธบดกอรบาชอฟเปนตนมา โดยมทศนะและขอเสนอแนะดงน (1) ใหวางรากฐานการท างานของสอทงในทางกฎหมายและในทางปฏบต ซงปรากฏผลวาในยคของกอรบาชอฟไดใหเสรภาพในการน าเสนอบทความทแสดงทรรศนะตอตานคอมมวนสตได (2) ใหมกฎหมายสอ (Media law) เพอสงเสรมเสรภาพในการน าเสนอขาวสาร ซงปรากฏผลวาตอมาไดมผลบงคบใชในวนท 1 สงหาคม ค.ศ. 1990 โดยมบทบญญตหามการตรวจพจารณาการระงบขาว (กฎหมายนรวมถงสถานวทยดวย) หรอปดหนงสอพมพโดยค าสงศาลหรอดวยจดมงหมายพเศษ (3) ทายสด ในป ค.ศ. 1991 ไดขอใหมผประกอบการสอโทรทศนเพมขน ซงปรากฏผลวาตงแตวนท 13 พฤษภาคมในปเดยวกนน สอโทรทศนของรสเซยกสามารถจดรายการของตนเองได แตทวายงคงมการบดเบอนขาวทแตกตางอยางเหนไดชดเมอเปรยบเทยบกบสอของประเทศอนๆ ในเครอของสหภาพโซเวยต (4) ลทราตรนายา กาเซยตา เหนวาแมการลมสลายของสหภาพโซเวยตในวนท 27 ธนวาคม 1991 จะเปนโอกาสส าคญชวยใหสอมเสรภาพเปดกวางไดมากขน แตทวากฎหมายสอฉบบใหมทไดบงคบใชในสมยของประธานาธบดเยลตซนนนแตกตางไปจากเดมในป ค.ศ. 1990 เพยงเลกนอยเทานน และสอกถกควบคมเหมอนเดม

(5) ในกฎหมายวาดวยสอมวลชนของสหพนธรฐรสเซยมาตราท 8-15 นน ในทางหลกการตองถอวาถกตอง เพราแมวาสอทงสถานวทยและหนงสอพมพจ าเปนตองจดทะเบยนตามกฎหมายกตาม แตกไดใหสทธในการอทธรณหากสอปฏเสธการจดทะเบยน กลาวคอตามมาตรา 3 ทวาดวย “การไมยอมรบในการตรวจสอบสอ”24 (Inadmissibility of Censorship) นน กฎหมายบญญตไววา หามเจาหนาทรฐ องคกรของรฐ สถาบนหรอองคกรอนๆ ของรฐ เขามาท าการตรวจสอบสอ (censorship) หรอขอมลขาวสารของสอมวลชนโดยทไมไดมการตกลงกนไวกอนลวงหนา (ยกเวนกรณทเจาหนาทเปนผตรวจสอบบญช) และนอกจากนนยงหามระงบการเผยแพรขอมลขาวสารไมวาจะทงหมดหรอบางสวน หามการตรวจพจารณาสอกอนออกอากาศ หามจดตงหรอสนบสนนทางการเงนตอหนวยงานทท าหนาทในการตรวจพจารณาสอ อยางไรกตาม ในความเปนจรงแลวรฐกลบไมไดใหอสระอยางแทจรง และยงคงหามเปดเผยขอมลทเปนความลบของรฐ หรอหามยยงสงเสรมเกยวกบเชอชาต ความแตกตางทางศาสนา ตลอดจนความแตกตางทางชนชน นอกจากนน ยงมการควบคมสอในดานอนๆ อก อาท ตามมาตรา 4 “การไมยอมรบใหมการใชอสรภาพของสอสารมวลชนในทางทผด”25 (Inadmissibility of Misuse of the Freedom of Mass Communication) ระบวาการใชสอในการยยงใหเกดการตอตานระบบดวยความรนแรงจะถกกฎหมายลงโทษ นอกจากนนแลวยงหามเผยแพรสอวสดลามกอนาจารอกดวย อยางไรกตาม ยงมมาตรการคมเขมสอจนถงขนปดสอตามค าสงศาลอกดวย กลาวคอในมาตรา 16 ทวาดวย “การสนสดภาระหนาทของสอมวลชนนน”26 กฎหมายระบวาหนาทของสอสารมวลชนอาจจะสนสดหรอระงบชวคราวไดโดยการตดสนใจของผกอตง หรอโดยค าสงศาล การฟองรองคดจะท าไดโดยผทจดทะเบยนหรอท าโดยรฐมนตรวาการกระทรวงสารสนเทศและสงพมพของประเทศรสเซย ขอวจารณตอกรณนกคอแมกฎหมายจะหามการปดสอใดๆ กตามแตกมขอยกเวนใหกระท าไดหากเปนการปดโดยค าสงศาลทไดมการตกเตอนมากอนหนา นอกจากนน กฎหมายในป ค.ศ. 1991 กยงคงเหมอนกบป ค.ศ. 1990 คอ รฐยงมอ านาจควบคม เนองจากสอโทรทศนและวทยยงคงตองอยภายใตการก ากบของหนวยงาน (Federal Commission) ดานโทรทศนและวทย ตามมาตรา 30-32 ซงมอ านาจในการอนมตใหสมปทานสญญาณวทยโทรทศน27 ตงแตกลางป ค.ศ. 1980 ในสมยประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟ ทมนโยบายลมเลกการตรวจสอกอนเผยแพร ปรากฏวามสออสระเพมขนถง 13,000 แหง โดยเฉพาะหนงสอพมพและนตยสารทกประเภท ซงเปดกวางในการน าเสนอทงดานการเมอง ชาตพนธ หรอตามกระแสสงคม แตอยางไรกตาม รฐบาลยงคงถอหนสวนใหญในสอตางๆ ทมเครอขายกวางขวางทวทงประเทศ สทธและเสรภาพของสอทเปดกวางขนในสมยของกอรบาชอฟดงกลาวไดคลคลายตวไปจนถงสมยของประธานาธบดเยลตซน โดยเปนยคทสอมความเปนอสระในการบรหารมากขนจากเดมทเคยตกอยภายใตการควบคม

24 http://www.medialaw.ru/e_pages/laws/russian/massmedia_eng/massmedia,15/01/2007 25 เรองเดยวกน, หนาเดยวกน 26 เรองเดยวกน, หนาเดยวกน 27 http://findarticles.com/p/articles/mi_m3955/is_n3_v48/ai_18452302 ,12/01/2007

อยางไมเปนทางการของรฐบาล แนวคดของสอมวลชนในชวงนจงเปลยนเปนแบบวาดวยความรบผดชอบทางสงคมทมอสรภาพมากขน อยางเชน เรองการน าเสนอเกยวกบการสนบสนนพรรคการเมองโดยปราศจากการควบคมของรฐตามวถทางระบอบเสรประชาธปไตย เปนตน ซงสอกสามารถท าหนาทน าเสนอขอมลเพอเพมความรใหประชาชนใชประกอบการตดสนใจไดเปนอยางด ในชวงของการเปลยนผานระบบการปกครองนไดสงผลกระทบใหประเทศโซเวยตตองตกอยในภาวะเศรษฐกจตกต า ภายใตสภาวะอตราเงนเฟอทสงมากและภาระภาษทเพมสงขน จงท าใหหนงสอพมพหลายฉบบตองปดตวลง เชน มอสโก เนยซาวสมายา กาเซยตา(Moscow Nezavisimaya gazeta) ทปดตวลงอยางชวคราวในป ค.ศ. 1995 ดวยความจ าเปนทางดานการเงนของสอท าใหจ าตองหนมาพงแหลงเงนกจากรฐบาล จนเปนผลใหหนงสอพมพขนาดเลกจ านวนมากถกซอโดยนายทนรนใหม และไดเปลยนสอใหมลกษณะเชงพาณชยมากขน อาทเชน อซเวสเทย (Izvestiya) การผลตรายการและน าเสนอขาวในเชงพาณชย เชนนนชวยใหไมจ าเปนตองรบการสนบสนนทางการเงนจากรฐบาลอกตอไป โดยบรษทมรายได 90% ทมาจากคาโฆษณา นอกจากนน การน าเสนอขาวสารอยางเสรยงมสวนชวยสงเสรมการขายไดอยางมากเชนกน อาท หนงสอพมพรายวนมอสโกเดลและมอสโคฟสคอมโซมอเลตส (The Moscow daily and Moskovskii komsomolets) มยอดจ าหนายสงขนมากเปนลานฉบบจากการน าเสนอขาวการคอรรปชนของกองทพ เปนตน อยางไรกด การทหนงสอพมพหลายฉบบตองประสบวกฤตเศรษฐกจจงท าใหบทบาทของสอประเภทโทรทศนเรมเขามามบทบาทมากขน แตโดยภาพรวมแลว แมสอจะไดรบอนญาตใหเปดกวางมากขนกตาม ทวาสอยงคงสามารถวพากษวจารณรฐบาลได เพยงในเชงทฤษฎเทานน ขณะท รฐบาลยงคงควบคมอตสาหกรรมสอ สงพมพ การวพากษวจารณของนกเขยน และเครอขายการแจกจายหนงสอพมพอยเหมอนเดม ในยคของประธานาธบดกอรบาชอฟ ซงเปนยคเปลยนผานเขาสระบบเศรษฐกจแบบตลาดตามนโยบายเปเรสตรอยกา ประเทศรสเซยตองประสบปญหาวกฤตทางดานการเงนกระทงสงผลใหรฐบาลสญเสยการใชอ านาจเงนเพอควบคมสอ ดงนนจงเปดโอกาสใหภาคเอกชนไดเขาสธรกจดานสอมากขน จนธรกจสอสงพมพตกเปนเหยอของระบบการใชสอแบบพาณชย ในขณะทระบบการสนบสนนแบบคอมมวนสตคอยๆ หายไปงานเขยนและนตยสารจ านวนมากไดปดตวลง และยอดวางจ าหนายกลดลงในชวงกอนทจะมอสระ จนกระทงในชวงตนป ค.ศ. 1990 บรรณาธการตลอดทงเจาของธรกจสงพมพตองจายเชคใหพนกงานลาชาและบรษทมยอดหนจากภายนอกจ านวนมหาศาล สถานการณเหลานไดเกดการเปลยนแปลงอกครงในชวงกลางของทศวรรษ 1990 เมอนกธรกจรสเซยรนใหมไดหนไปท าธรกจสงพมพใหมอกครงหนงทงดานบนเทง แฟชน วารสาร และนตยสาร อยางไรกด การเลอกตงประธานาธบดในป ค.ศ. 1990 ไดท าใหธรกจสอเหลานลดบทบาทในเชงพาณชยลงโดยหนไปใหความสนใจกบการเมองมากขน และถงแมวาการตอสทางการเมองนนจะใชสอโทรทศนกตาม แตธรกจสงพมพกเขาไปเกยวของในการโยงโครงสรางทางการเมองเขากบการเปนเจาของสออยด ตอมา ในชวงครงหลงของป ค.ศ. 1990 ถงแมดเหมอนเจาของธรกจสงพมพทมเจาของใหมจะมความเปนอสระ แตแททจรงกยงคงมขอแลกเปลยนทางการเงนกบภาคการเมองอย อาจกลาวไดวาสอของรสเซยกาวไปถงจดสงสดไดในป ค.ศ. 1999 เพราะหลงจากนนสอทน าเสนอขาวทโตแยงหรอ

ตอตานแนวความคดของรฐบาลกจะถกเปลยนตวผบรหาร และยงมการใหผลประโยชนตอบแทนกบสอทสนบสนนรฐบาลอกดวย28 ตอมา การปฏรปสอในสมยประธานาธบด บอรส เยลตซน สงผลใหมนายทนขนาดใหญ เชน บรษทพลงงานขนาดใหญของรสเซย ธนาคาร พอคาใหญหรอนกธรกจ ไดเขาเปนเจาของสอโทรทศน สถานวทย หนงสอพมพและนตยสารจ านวนมาก อาทเชน บรโซฟสก และ กซนสก เปนตน โดยบรโซฟสก เขาถอหนบรษท โออาท ซงเปนเครอขายสถานโทรทศนทใหญทสดในรสเซยถง 49% สวนกซนสก นน กอนป ค.ศ. 2001 ไดถอหนของเอนทว ถง 51% ซงนอกจากเอนทวจะเปนเครอขายสถานโทรทศนเพยงแหงเดยวทไมใชของรฐแลว ยงเปนเจาของเครอขายสถานวทย หนงสอพมพแอคโค มอสคว และนตยสารใหมอยาง อโตก (Itogi) อกดวย อยางไรกด การทมพอคาและนกธรกจทมอทธพลเขามาครอบครองสอจ านวนมากในสมยนไดท าใหรฐบาลเรมคดถงเรองอสรภาพของสอ และเรมเขาไปแทรกแซงสอในทายทสด29 โดยภาพรวมดานสทธและเสรภาพของสอในฐานะเปนผสงสาร (Source) ในสมยของการเปลยนผานน สอมสทธและเสรภาพมากขนกวาชวงยคสหภาพโซเวยต ทงทางดานเสรภาพในขาวสาร เสรภาพในการพมพ เสรภาพในการจ าหนายจายแจก และโดยเฉพาะอยางยงเสรภาพในการวจารณ แตอยางไรกตาม ในมมมองของประเทศตะวนตกกยงคงเหนวาสอในรสเซยยงคงถกรดรอนสทธและเสรภาพอย และสอตกเปนเครองมอส าหรบผน าในการปฏรปทางการเมอง (Glasnost theory) นนคอสอยงคงถกใชเปนเครองมอในทางการเมอง โดยนกธรกจหรอกลมธรกจจะเขาไปซอสอมวลชนผานการสนบสนนทางการเงน เพอใชสอในฐานะเปนผสงสารใหเปนประโยชนทางการเมอง ไดแก ใชสอเพอสราง/จดตง/ชแนะความคดเหนของสงคมโดยเฉพาะในชวงกอนการเลอกตง ค. ยคสมยของประธานาธบดวลาดมร ปตน สมยนถอวาไดกาวเขาสระบอบประชาธปไตยอยางสมบรณ เนองจากไดรบกระแสอทธพลทางสงคมและวฒนธรรมจากตะวนตก จนท าใหสอมวลชนมแนวคดผสมกนระหวางฝายอสรภาพนยม กบสอมวลชนวาดวยความรบผดชอบทางสงคม แตอยางไรกตาม ในทางปฏบตแลว สอมวลชนยคนยงถกจ ากดและควบคมการเผยแพรขาวสารในบางเรอง โดยเฉพาะหากขดตอความตองการของผน าประเทศ ทงนแมแตสอทถอวาไดรบอสระในการเผยแพรมากทสดในรสเซย คอ การเผยแพรของสออเลกทรอนกสกยงถกแทรกแซง นโยบายการใชอนเตอรเนตภายใตการบรหารประเทศของประธานาธบดวลาดมร ปตน30นน คอการใชสอเพอสนบสนนการบรหารประเทศในรปแบบผสม ระหวางการใชสอเพอสนบสนนหรอควบคมอ านาจทางการเมอง และการใหอสระและเสรภาพกบสอในการแสดงออกทางการพด เพอแสดงใหเหนถงการพฒนาประเทศใหเปนประชาธปไตยมากขน มาตรการหรอวธการของรฐบาลในยคปตนจะไมใชวธการเขาไปจ ากดขอบเขตหรอควบคมอนเตอรเนตโดยตรง แตจะใหสอจ ากดอสรภาพในการพดของตนเอง โดยรฐบาลใชประโยชนจากพนทวางสาธารณะ (public information

28 http://www.ejc.nl/jr/emland/russia.html, 12/01/2007 29 Stephen White,Alex Pravda,Zvi Gitelman, Developments in Russian Politics, Basingstoke, p 125. 30 http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary 028618504744 ITM 28/02/2007

space) ในการน าเสนอขอมลขาวสารของรฐบาล ซงโดยแทจรงแลว ระบบอนเตอรเนตมความส าคญอยางมากในการแสดงถงความมอสรภาพในการเผยแพรขอมลขาวสารอนน าไปสความเปนประชาธปไตย เนองจากหนวยงานภาครฐมกจะใชวธการควบคมทเขมงวดตอสอในรปแบบเดม เชน หนงสอพมพ วทย และโทรทศน ดงนน อนเตอรเนตจงมความส าคญและถอเปนสอทมอสรภาพในการเผยแพรขอมลขาวสารมากขน ซงจะมผลท าใหการควบคมทางดานการเมองของรฐบาลทใชอ านาจเผดจการลดนอยลง นอกจากนยงชวยเพมทงอสรภาพสวนบคคลในชวงระยะเวลาสน และน าไปสการเปนประชาธปไตยในระยะยาว ในขณะทอสรภาพในรสเซยถกมองวาลดนอยลง รฐบาลรสเซยจงไดตงเปาหมายอยางจรงจงในการพฒนาอนเตอรเนต อยางไรกตาม วธการวดผลทเขมงวดในการสนบสนนใหมการพฒนาการใชอนเตอรเนตเปนเพยงขนตอนทส าคญทสดขนตอนหนงของนโยบายการใชอนเตอรเนตของประเทศรสเซย โดยจ านวนของสอออนไลนในประเทศรสเซยทส าคญมประมาณ 10% ตอมา ในชวงระยะเรมตนของป ค.ศ. 2002 รฐบาลไดประกาศใชแผนในการลงทนมลคา 2.6 พนลานดอลลารสหรฐฯ ในอตสาหกรรมดานเทคโนโลยการสอสารหรอไอท (Information Technology – IT) เพอปฏบตตามขอเรยกรองขององคการการคาโลก (World Trade Organization) รฐสภาของรสเซยไดผานรางกฎหมายการลงลายมอชอทางอเลกทรอนกส (Electronic Signature) ซงเปนกฎหมายทเกดขนครงแรกในประเทศรสเซย โดยมเปาหมายอยทผใชอนเตอรเนต จนกระทงในชวงเรมตนของป ค.ศ. 2004 จงมกฎหมายฉบบใหมเกยวกบเรองการสอสารในการใหอ านาจในการปรบเปลยนโครงสรางของตลาดโทรคมนาคม (telecommunication market) อยางไรกตาม สมยวาระแรกของปตนในป ค.ศ. 2003 ตลาดผใหบรการทางอนเตอรเนต (Internet Service Provider: ISP) ไดด าเนนการโดยมผใหบรการรายใหญอย เพยง 5 ราย ของการใหบรการทางอนเตอรเนตทงหมด 300 ราย โดยมมลคารวมการใหบรการมากกวา 220 ลานดอลลารสหรฐฯ ซงครอบคลม 84%ของรายรบจากการเขาถงบรการอนเตอรเนตทงหมด เมอพจารณาถงผลการด าเนนธรกจอนเตอรเนตในประเทศรสเซยในชวงสนๆ จะพบวาอนเตอรเนตสามารถชวยเผยแพรขอมลทถกตองไดมากยงขน รวมทงการมรานใหบรการอนเตอรเนต (internet café) เกดขนในรสเซยยงถอเปนชองทางในการใชอนเตอรเนตสบตอมาจนปจจบน 3. อทธพลของสอมวลชนทมตอการเมองโซเวยต-รสเซย เนองจากในยคสหภาพโซเวยตปกครองดวยระบบคอมมวนสตจงท าใหความเปนอสระของสอมวลชนมอยอยางจ ากด เพราะตองอยภายใตกรอบและแนวนโยบายของรฐบาลและพรรคคอมมวนสตอยางเขมงวด หรออาจมความเปนอสระไดบางพอสมควรในยคทผน าใชนโยบายผอนปรน และแมกระทงในยคทรสเซยเปนประชาธปไตย สอมวลชนของรสเซยกยงมเสรภาพในการเผยแพรขาวสารไดอยางเปนอสระภายในขอบเขตทรฐบาลใหความเหนชอบ ทงนสามารถแบงเปนยคตางๆ ดงน คอ (1) ยคสหภาพโซเวยต (2) ยคสหภาพโซเวยตสมยเปลยนผาน และ (3) ยครสเซยสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน ก. ยคสหภาพโซเวยต สทธและเสรภาพของนกขาวในการน าเสนอขาวสารในรสเซยยคสหภาพโซเวยตจะถกจ ากดสทธอยางมาก รวมทงรปแบบและความหลากหลายของสอมวลชนกยงมอยนอยมาก การน าเสนอขาวสารขอมลจะถกจ ากดและควบคมโดยภาครฐ และหามแสดงความคดเหนวพากษวจารณ เนองจากรฐบาลตองการเผยแพรแนวความคดคอมมวนสต ดงนนการน าเสนอขาวสารจงท าไดแตเพยงในแงบวกตอภาพลกษณของรฐบาลเทานน

ตามปรชญาและแนวคดเกยวกบสอมวลชนของคอมมวนสตโซเวยตนน สอคอเครองมอส าคญในการรกษาอ านาจทางการเมองของพรรคคอมมวนสต ดงนน สอในชวงนนจงมกจะถกใชเพอประโยชนในการควบคมทางการเมอง แตทวาสอกยงคงพยายามตอสอยางลบๆ เพอทจะสรางอตสาหกรรมสอวทย โทรทศนและสงพมพใหมความทนสมยขนบาง ผน าสหภาพโซเวยตมกจะใชสอเพอสอสารใหสาธารณชนไดรบรถงคานยมของผน าสงคมนยมคนใหม และใหการสนบสนนระบอบการปกครองของตน หรอกลาวอกนยหนงคอใชสอเพอเปนเครองมอในการประชาสมพนธหรอสรางความเขาใจใหกบระบบสงคมนยม โดยการเขาไปควบคมและตรวจตราสอ อยางไรกตามถงแมวารฐบาลในสมยนนจะไมไดเขาควบคมใชอ านาจสงการโดยตรง แตรฐบาลกมกจะใชวธการใหการสนบสนนกจการสอทางดานการเงน ซงระบบการควบคมนโยบายภายในลกษณะดงกลาวนมประสทธภาพมากเพราะเจาของกจการสอยอมไมอยากตกงาน และสอกคอนขางจะเอาใจรฐบาลอยแลวดวย ทงสอสงพมพและประชาสมพนธ (เรมจากวทยตอมากเปนโทรทศน) จงถกใชเปนเครองมอในการประชาสมพนธเหตการณเฉพาะกจทางการเมองของรฐบาลตลอดมา ดวยเหตปจจยตางๆ ประกอบกนจงท าใหธรกจหนงสอพมพในสหภาพโซเวยต มวงจรการพมพทใหญทสดในโลก ยกตวอยางเชน ในป ค.ศ. 1980 มหนงสอทพมพรายวนภาษารสเซยของพรรคคอมมวนสตชอ ปราฟดา ซงมความหมายวา ความจรง (Truth) มยอดพมพรายวนถง 11 ลานฉบบ ขณะทหนงสอพมพภาษารสเซยฉบบอนอยาง อซเวสเทยนวส ซงมความหมายวา ขาว (News) มยอดพมพรายวน 7 ลานฉบบ โดยททงสอวทยและโทรทศนสมยนตางกสนบสนนการสรางภาพลกษณทด หรอน าเสนอมมมองทางดานบวกตอสหภาพโซเวยต ทงนอาจกลาวไดวาสงทเปนมรดกตกทอดจากยคสมยสหภาพโซเวยตตอมาจนถงยคประชาธปไตยกคอการนยมใชสอเพอการรณรงคทางการเมอง ข. ยคสหภาพโซเวยตสมยเปลยนผาน กอนจะถงชวงเสรประชาธปไตยสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน สอมวลชนรสเซยไดเกดการเปลยนแปลงครงส าคญ ทงในสมยปฏรปตามนโยบายกลาสนอสต -เปเรสทรอยกาของประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟในยคสหภาพโซเวยต และยคเสรประชาธปไตยสมยประธานาธบดบอรส เยลตซน ยคนเปนชวงทประเทศก าลงเปลยนแปลงใหเปนเสรมากขน ดงนน สอจงไดรบอสระทางความคดในการน าเสนอมากขน โดยสอสามารถอภปราย สนบสนน และโตแยงรฐบาลไดอยางอสระ แตกตองอยในขอบเขตทไมท าลายรฐบาลมากเกนไป ทงนรฐบาลไดออกกฎหมายทใหความคมครองและใหอสระกบสอมากขน ถงแมวาจะยงคงท าการควบคมในนามของเอกชนกตาม โดยทการแสดงออกของสอในยคนไมไดมงท าการตอตานหรอสนบสนนรฐบาลเปนการเฉพาะ อยางไรกดถงแมคนทวไปจะเหนวาประธานาธบดเขาไปควบคมสอ แตสอกยงคงสามารถเสนอมมมองทหลากหลายของพลเมองได ซงกตองถอวาเปนเรองทดส าหรบพลเมองรสเซยในการไดรบรขอมลขาวสารทางการเมองเพมมากขน ในชวงสมยของประธานาธบดมคฮาอล กอรบาชอฟ เสรภาพในการน าเสนอขาวของนกขาวมมากขน รวมทงเรมมการแสดงความคดเหนในเรองของความเปนประชาธปไตย แตกยงมไมมากนกเมอเทยบกบประเทศประชาธปไตยในทวปยโรปและอเมรกา ตอมาหลงจากกอรบาชอฟไดหมดวาระลง รสเซยกตกอยภายใตการปกครองของประธานาธบดเยลตซน ซงบทบาทของสอมวลชนในยคนมความเปนอสระและมรปแบบในการน าเสนอขาวสารทหลากหลายมากขน รวมทงความขดแยงในการน าเสนอขาวสารระหวางรฐบาลกบสอมวลชนกยงไมรนแรงมากนก

ค. ยคสมยของประธานาธบดวลาดมร ปตน บทบาทสอมวลชนดานการเมองสมยปตนไดยดแนวคดแบบสอมวลชนวาดวยความรบผดชอบทางสงคม กลาวคอ สอท าหนาทสงสารโดยการน าเสนอขอเทจจรงในเรองการสนบสนนหรอโตแยงระบบการเมอง เพอเปนประโยชนแกประชาชนในการตดสนใจ แตอยางไรกตาม สอกไมไดถอวาตนมอสระมากถงขนาดแนวอสรภาพนยม เพราะรฐกยงมอทธพลอยในวงการสอ ดงตวอยางในยคประธานาธบดปตนทไดจดใหมการเลอกตงทงสมาชกรฐสภาในเดอนธนวาคม ป ค.ศ. 2003 และการเลอกตงประธานาธบดในเดอนมนาคม ป ค.ศ.2004 โดยทรฐบาลรสเซยไดด าเนนการอยางตอเนองในการก าหนดมาตรการหรอระเบยบทางกฎหมายทเขมงวด เพอใชกลไกการท างานของหนวยงานภาครฐเขาไปควบคมการท างานของสอมวลชนภายในประเทศ ในดานรฐสภา หลงจากไดผานการออกกฎหมายเกยวกบสอในเดอนมถนายน ประธานาธบดปตนกใหความเหนชอบและลงนาม โดยมการใหอ านาจรฐมนตรวาการกระทรวงสอสารมวลชน คณะกรรมการกลางการเล อกตง (Central Election Commission: CEC) และคณะกรรมการการเลอกตงสวนภมภาค (Regional Electoral Commission) มากขนกวาเดม ในการด าเนนการปดสอสงพมพ หรอการออกอากาศของสอทมอคตในการวพากษวจารณทางการเมองระหวางชวงทมการเลอกตง ซงในทศนะของสอถอวาพวกตนไดท าหนาทถกตองแลว แตกลบถกกดกนโดยอ านาจรฐ นอกจากนน ศาลฎกาของรสเซยยงไดออกกฎหมายในเดอนตลาคมปนน โดยก าหนดใหนกหนงสอพมพตองตรวจสอบตวเอง (self-censorship) และบรรณาธการของส านกพมพกจะตองเขยนสนบสนนการเลอกต งโดยยอ (แตตองใหเหนชดเจนมากนกเพอไมใหผดกฎหมาย) 31 แนนอนวากลมของหนงสอพมพรสเซยตางพากนวพากษวจารณทงคณะกรรมการกลางการเลอกตงและคณะกรรมการสวนภมภาคอยางมาก 4. วเคราะหผลการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน สถานภาพของสอในยคหวเลยวหวตอไปสสงคมเสรประชาธปไตยในสมยปตนนบวายงมความสบสนอลหมานอยพอสมควร โดยทสอยงตกอยภายใตการควบคมของรฐบาลอยางใกลชด ภายใตการอางเหตผลความชอบธรรมเพอความมเอกภาพในการแกไขปญหาการกอการรายในวกฤตการณเชชเนย จนกระทงสงผลใหคณะกรรมการคมครองนกหนงสอพมพ (The Committee to Protect Journalists:CPJ) มความวตกกงวลในสถานการณของความเปนอสระของนกหนงสอพมพ ทก าลงเสอมลงอยางรวดเรวภายใตการปกครองของรฐบาลปตน โดยเฉพาะการทรฐบาลไมสนใจสบสวนหาฆาตกรซงลอบสงหารนกหนงสอพมพ รวมทงมการรางขอเสนอในการจ ากดขอบเขตของนกหนงสอพมพตามกฎหมาย นอกจากนนยงมการสรางความปนปวนดวยการจบนกหนงสอพมพมาลงโทษดวยขอหาเกยวกบการรายงานขาวสงครามทเกดขนรอบเชชเนย ตลอดจนมการตรวจสอบสถานโทรทศนอยางไมเปนทางการ ในการน าเสนอขาวซงจะสงผลกระทบตอชอเสยงของประเทศอกดวย อกเหตการณหนงทแสดงใหเหนถงการลดรอนสทธและเสรภาพของนกหนงสอพมพคอ กรณทประธานาธบดปตนไดฟองรองคณะกรรมการคมครองนกหนงสอพมพในขอหาหมนประมาท โดยวลาดมร รคมนคอฟ (Vladimir Rakhmankov) หวหนาบรรณาธการสอเวบไซดเคอรซฟ (Kursiv) ซงไดเขยนขาวเกยวกบประธานาธบดปตน ไดถก

31 http://www.cpj.org/attacks03/europe03/russia.html, 12/01/2007.

นกสบจากส านกงานอยการสวนภมภาคจโจมไปทหองท างานเพอท าการยดคอมพวเตอรสวนตว คนทพก และบงคบใหเปลยนผใหบรการอนเตอรเนต (internet provider) ตอมา รคมนคอฟกถกพจารณาคดทเมองอวาโนโว (Ivanovo) ซงอยทางตอนเหนอของมอสโก จากการทเขาเขยนขาวลอเลยนการทปตนรณรงคสงเสรมอตราการเกด โดยเขยนเนอหาลอเลยนเปาหมายทประธานาธบดปตนเคยกลาวสนทรพจนไวในเรองของการเพมประชากร ทงนภายใตกฎหมายมาตรา 319 ของประมวลกฎหมายอาญาของประเทศรสเซย (Russia’s criminal code) ระบไววา การพดจาดหมนเจาหนาทรฐดงเชน กรณของรคมนคอฟจะถกลงโทษใหไปท างานเปนกรรมกร อยางไรกด แมวาสอทองถนจะรายงานวา อยการทองถนพจารณาคดโดยไมเกยวของกบประธานาธบดปตนหรอตวแทนของประธานาธบดกตาม แตทวา โจเอล ไซมอน (Joel Simon) ผอ านวยการบรหารของซพเจ(CPJ) ไดแสดงความคดเหนวา “อยการทองถนฝาฝนกฎหมาย ซงโดยแทจรงแลวอยการทองถนควรจะตองน าเอากฎหมายอาญาทอธบายเกยวกบการเขยนขาวของสอมวลชน ซงเปนนโยบายสาธารณะทนกการเมองน ามาหาเสยงตอนเลอกตง ไปประกอบการพจารณาดวย และอยการไมควรใชกฎหมายอาญาเพอทจะปกปองเจานายของตวเองใหพนจากสอ ทงนเพราะการเขยนลอเลยนเปนสงจ าเปนและเปนองคประกอบส าคญของวาทกรรมประชาธปไตย พวกเราจะเรยกรองผมอ านาจเพอชวยใหวลาดมร รคมนคอฟพนขอหาโดยดวน”32 ในชวงนน ประธานาธบดวลาดมร ปตน ตองเผชญกบปญหาสถานการณในหลายๆ ดาน ซงมผลมาจากเรองสทธและเสรภาพของสอมวลชนรสเซย จงกอใหเกดการควบคมและการแทรกแซงสอตามมา สอมวลชนยคนไดรบอทธพลจากตะวนตกอยางมากเนองจากการเปลยนแปลงระบอบการปกครองของประเทศไปเปนประชาธปไตย แตอยางไรกตาม สอในรสเซยกไมสามารถท าหนาทตามแนวคดของสอแบบตะวนตกได เนองจากการปกครองแบบประชาธปไตยภายใตอ านาจของปตนยงไมเขมแขงพอทจะสามารถใหอสรภาพกบสอตามแนวอสรภาพนยมเฉกเชนประเทศประชาธปไตยในตะวนตก ดวยเหตน การทสอจะน าเสนอขาวผานชองทางตางๆ (channels) ไมวาจะเปนหนงสอพมพ โทรทศน วทยหรออนเตอรเนตกตาม ทงสอและรฐจงตองค านงถงภาพลกษณของประเทศและความรบผดชอบตอสงคมรวมกนดวยวามปจจยใดบางทกอใหเกดผลกระทบตอประเทศ และการรบรขาวสารของประชาชน ประธานาธบดปตนไดอางเหตผลในการเขาไปแทรกแซงและควบคมสอวาเปนสงจ าเปน เนองจากหากสามารถควบคมสถานการณในประเทศและสรางความเชอมนใหกบตางชาต จนพากนเขาไปลงทนและคาขายกบรสเซยตามเปาหมายไดแลว เศรษฐกจรสเซยกจะสามารถเจรญเตบโตตามแผนพฒนาประเทศตามทวางไว กระทงท าใหรสเซยสามารถฟนตวจนเขมแขงและกลบมาเปนขวอ านาจทส าคญของโลกไดอกครง การเขาไปแทรกแซงสอของปตนนนเรมตงแตการเลอกตงเลยทเดยว โดยไดพยายามเขาไปเปลยนแปลงเจาหนาทรฐทงจากหนวยงานกลางและระดบภมภาค อยางไรกด แมเขาจะไดออกกฎหมายอนญาตใหไลผน าระดบภมภาคออกได แตกไมประสบความส าเรจในการขบไลผน าทมชอเสยง ซงไดรบการเลอกตงจากทองถน เชน กรณทรฐบาลพยายามใชสอเพอท าลายชอเสยงของเยฟเกน นาซดราเทนโก (Yevgeny Nazdratenko) อดตผวาการเมองวลาด

32 http://www.cpj.org/news/2006/europe/russia21sept06na.html, 29/01/2007

วอสตอก เพอใหลาออกจากต าแหนงแตไมประสบผลส าเรจ สดทายกตองหนมาท าการสนบสนนและเลอนต าแหนงใหแทน ความพยายามในการเขาไปควบคมการเมองในระดบทองถนนนไดสนสดลงในเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 2002 หลงจากศาลรฐธรรมนญของรสเซย (Russian Constitutional Court) ตดสนวาไมสามารถท าได(เพอปกปองใหประธานาธบดของทาทาสถาน (Tatarstan) ไดรบเลอกเปนสมยทสาม) ซงโดยแทจรงแลว รฐบาลตองการใหวาระในการท างานของทองถนเปนไปตามวาระของผน าประเทศ จงไดพยายามเขาไปเปลยนแปลงกฎหมายน และตอมากน ามาใชกบการเลอกตงในสมยของประธานาธบดปตน ในการวเคราะหผลการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยปตนจะแบงหวขอการพจารณาเปน 2 สวนคอ (1) ประเดนการถกควบคมและแทรกแซงสอรสเซยโดยรฐบาลปตน และ (2) วธการทรฐบาลปตนเขาไปควบคมและแทรกแซงสอรสเซย ก. ประเดนการถกควบคมและแทรกแซงของสอรสเซยโดยรฐบาลปตน สทธและเสรภาพของสอรสเซยไดถกเขาไปควบคมและแทรกแซงในประเดนตอไปนคอ (1) การสญหายตวของนกหนงสอพมพ (2) การโจมตนกหนงสอพมพ (3) การกกกนและการจบกมนกหนงสอพมพ (4) การฟองรองด าเนนคดกบนกหนงสอพมพ (5) การฟองรองด าเนนคดและการสรางความกดดนตอสอมวลชนทเกยวของกบการพมพ (6) การไมอนญาตหรอการสรางอปสรรคในการเผยแพรขอมลขาวสารของสอมวลชน และ (7) การไมสบสวนและการคนหาขอเทจจรงในการโจมตและการฆาตกรรมนกหนงสอพมพ (1) การสญหายของนกหนงสอพมพ (1.1) นกหนงสอพมพไดหายตวไประหวางการปฏบตหนาทในการท าขาวสงครามเชชเนย (1.2) การสญหายตวของนกหนงสอพมพไมไดรบความสนใจในการตดตามสบสวน (1.3) นกหนงสอพมพทไดสญหายตวไปเนองจากอบตเหตหรอเหตการณทไมไดเกยวของกบการปฏบตหนาทของพวกเขา (2) การโจมตนกหนงสอพมพ (2.1) การโจมตนกหนงสอพมพทก าลงเขาไปปฏบตงานหรอเขาไปตดตอในการปฏบตงานของพวกเขา (2.2) นกหนงสอพมพไดรบบาดเจบจากอบตเหตหรอเหตการณทไมไดเกยวของโดยตรงกบการปฏบตหนาทของพวกเขา (3) การกกกนและการจบกมนกหนงสอพมพ (4) การฟองรองด าเนนคดกบนกหนงสอพมพ (5) การฟองรองด าเนนคดและการสรางความกดดนตอสอมวลชนทเกยวของกบการพมพ (5.1) การด าเนนการคนหาโครงสรางการบรหารของสอทมอ านาจ (5.2) การขโมยและการก าหนดขอบเขตของการขโมย (5.3) การฟองรองคดตอสอมวลชน

(5.4) การออกกฎหมายเกยวกบการกอการราย หรอภยคกคามของการกอการราย (ออกเปนพระราชบญญต) (5.5) การพยายามด าเนนการจบกมบรรณาธการทตพมพขอมลขาวสาร (5.6) การด าเนนการตดเครอขายคอมพวเตอรทเกยวกบสอมวลชน (5.7) การหาวธการหลากหลายตางๆในการสรางความกดดนตอสอมวลชน (6) การไมอนญาตหรอการสรางอปสรรคในการเผยแพรขอมลขาวสารของสอมวลชน (7) การไมสบสวนและการคนหาขอเทจจรงในการโจมตและการฆาตกรรมนกหนงสอพมพ ข. วธการทรฐบาลปตนเขาไปควบคมและแทรกแซงสอรสเซย สทธและเสรภาพของสอรสเซยไดถกเขาไปควบคมและแทรกแซงดวยวธการตางๆ ดงนคอ (1) การใชสอของรฐโฆษณาประชาสมพนธฝายเดยวและกดกนคแขงทางการเมอง (2) การใชสอเปนเครองมอทางการเมองเพอรณรงคหาเสยงในการเลอกตงใหกบตนเอง (3) การใชกฎหมายทมอยจ ากดสทธและเสรภาพของสอในการตพมพเผยแพรขาวสาร (4) การเตรยมการออกกฎระเบยบขอบงคบเกยวกบอนเตอรเนต (5) การใชกฎหมายการหมนประมาททลาสมย (6) การแทรกแซงการน าเสนอขาวของสอโดยการใหขอมลดานเดยว และ (7) การตรวจสอบสออยางไมเปนทางการ (1) การใชสอของรฐโฆษณาประชาสมพนธรฐบาลฝายเดยวและกดกนคแขงทางการเมอง ประธานาธบดปตนไดใชสอของรฐเพอโฆษณาประชาสมพนธรฐบาลอยางตอเนอง ซงสามารถพจารณาจากหลายกรณ เชน กรณเรอด าน าครสค (Kursk) จม ซงเปนวกฤตการณส าคญทมผลกระทบตอประธานาธบดปตน เหตการณดงกลาวเกดขนเมอวนท 12 สงหาคม ค.ศ. 2000 โดยเรอด าน าครสคทขบเคลอนดวยพลงนวเคลยรซงไดแสดงใหโลกไดเหนแสนยานภาพทางทหารของกองทพรสเซยไดฟนคนชพอกครงหนง(Resurgent) เกดจมลงในทะเลบาเรนท (Barents) ในขณะเกดเหตปตนไดไปเทยวในวนหยดทเมองทาตากอากาศโซชแถบทะเลด า (Black Sea resort of Sochi) สวนผบญชาการทหารสงสดของรสเซยยงคงมปฏกรยาทไมกระฉบกระเฉงในการแกไขปญหา เกยวกบเหตการณนสอมวลชนตะวนตกตางพากนโจมตรสเซยวาเปนการแสดงใหเหนวาประธานาธบดปตนนนใหความส าคญกบความภาคภมใจในความเปนชาวรสเซยมากกวาชวตของลกเรอ ถงแมวาพนททเรอด าน าครสคจมลงจะถกจ ากดไมใหสอมวลชนเขาไปท าขาว แตมสอสวนบคคลบางกลมไดพยายามทจะเขาไปท าขาว โดยการตดสนบนทหารเรอนายหนงดวยจ านวนเงน 18,000 รเบล (US$ 650) หลงจากเรอด าน าครสคจมในเดอนสงหาคม ค.ศ. 2000 มเพยงสถานโทรทศนอารทอาร ซงเปนสถานของรฐเพยงสถานเดยวทไดรบอนญาตใหเขาไปรายงานขาวอยางใกลชดในการถายภาพอบตเหต รวมทงการท าขาวการพบปะระหวางประธานาธบดปตนกบญาตผเสยชวตเพอประชาสมพนธภาพลกษณทดของปตนตอสาธารณชน โดยหวหนาสถานโทรทศนอารทอารคอ โอเลค โดบรอดเยฟ (Oleg Dobrodeev) ไดรบการแตงตงจากประธานาธบดปตนในการดแลเนอหาขาว และเขากมความมนใจวาจะไมท าใหงานนลมเหลว โดยไดเขาไปแกไขขอมลบางสงบางอยาง ซงอาจจะท าใหเกดความเสยหายทางการเมองตอปตนได

(2) การใชสอเปนเครองมอทางการเมองเพอรณรงคหาเสยงในการเลอกตงใหกบตนเอง ปตนไดใชสอรณรงคหาเสยงในการเลอกตงต าแหนงประธานาธบดในสมยท 2 ของตน และเพอใหชนะเลอกตงเขาไดพยายามเขาไปเปลยนแปลงเจาหนาทรฐทงจากหนวยงานกลางและระดบภมภาค ดวยการออกกฎหมายทอนญาตใหไลผน าระดบภาคออกได (3) การใชกฎหมายทมอยจ ากดสทธและเสรภาพของสอในการตพมพเผยแพรขาวสาร การใชกฎหมายเพอจ ากดสทธและเสรภาพของสอในการตพมพ เผยแพรขาวสารตอสาธารณชนของปตน จะเหนไดจากกรณการจบตวประกนของผกอการรายทโรงละครดบรอฟกา (Dubrovka) เหตการณในครงนไมเหมอนกบเหตการณของเรอด าน าครสค โดยผถกจบเปนตวประกนไดถกผกอการรายควบคมตวในเมองใหญแหงหนงทมประชากรประมาณ 10-12 ลานคน เหตการณในครงนเจาหนาทของรฐไดรายงานวามปญหาในเรองของท าเลทตงซงเปดโอกาสใหนกขาวสามารถเขาไปรายงานขาวไดอยางงายดาย จนท าใหสถานการณยดเยอถง 57 ชวโมงตงแตวนท 23-26 ตลาคม ค.ศ. 2002 เนองจากรฐบาลไมกลาด าเนนการอยางเดดขาด ทงนในระหวางทเกดเหตการณน ผสอขาวไดท าการออกอากาศสถานโทรทศนเอมทวและทวเอส รวมทงสถานวทยเอคโค มอสคว โดยเผยแพรเหตการณครงนตลอด 24 ชวโมง หลงจากเกดเหตการณดงกลาว รฐมนตรวาการกระทรวงขาวสารของรสเซยจงเรมแสดงบทบาทส าคญในการเขาไปควบคมและแทรกแซงสอบางแหง เชน สถานโทรทศนมอสโคเวย (Moskovia) เปนสถานโทรทศนเลกๆ ไดถกสงระงบการแพรภาพเปนระยะเวลาหลายชวโมง ภายใตกฎหมายตอตานการกอการราย ซงระบวาหามตพมพเผยแพรค าพดหรอขอความของผกอการราย สถานวทยเอคโค มอสคว ไดถกรฐมนตรวาการกระทรวงขาวสารของรสเซยคกคามโดยการสงปดเวบไซด หลงจากทค าสมภาษณของผกอการรายไดรบการเผยแพร และส าหรบสถานวทยเรดโอ มายค (Radio Mayak) และหนงสอพมพรอสซสกายา กาเซยตา (Rossiskaya Gazeta) กไดถกรฐมนตรวาการกระทรวงขาวสารของรสเซยต าหนในเรองการตพมพภาพถายรางกายของเหยอผเคราะหรายทถกลากออกมาจากโรงละคร ส าหรบการใชกฎหมายทมอยจ ากดสทธเสรภาพของสอในการตพมพเผยแพรขาวสารของรฐบาลปตนนน สามารถแยกวเคราะหเปน 5 ประเดนดงน (1) การใชอ านาจรฐจดการกลมนายทนทางดานสอ (2) การทรฐเขาไปเปนเจาของสอเสยเอง (3) การกดดนสอโดยใชกฎระเบยบทเขมงวดในการจดทะเบยนและขอใบอนญาต (4) การท าความผดโดยไดรบการยกเวนจากการลงโทษ และ (5) การออกกฎหมายใหมหรอแกไขกฎหมายเดมเพอจ ากดสทธและเสรภาพของสอมวลชน (3.1) การใชอ านาจรฐจดการกลมนายทนทางดานสอ รฐบาลปตนไดใชอ านาจรฐเขาไปควบคมสถานโทรทศนของกลมนายทนกซนสก ซงไดวพากษการท างานของปตนอยางรนแรงในกรณสงครามเชเชน และพฤตกรรมของปตนตอประเดนโศกนาฏกรรมเรองเรอด าน าครสค นอกจากน สถานโทรทศนเอนทวยงโจมตปตนอยางหนกโดยออกอากาศรายการในเชงลอเลยนถากถาง และตอมา เยฟเกน คเซเลฟ (Yevgenii Kiselev) ผอ านวยการสถานโทรทศนเอนทวกออกมากลาวอางวาเขาไดรบการตดตอจากเจาหนาทระดบสงของรฐบาลใหยตการแสดงลอเลยนดงกลาว

ตอจากเหตการณขางตน ในเดอนพฤษภาคม ป ค.ศ. 2000 เจาหนาทเกบภาษของรสเซยไดจโจมเขาจบตวกซนสกทส านกงาน และใน 2-3 วนตอมาเขากถกจ าคกในขอหายกยอก ตอเมอมการตอตานจากนานาชาตในการกระท าดงกลาว รฐบาลรสเซยจงไดยกเลกขอกลาวหาและปลอยตวกซนสกไป (3.2) การทรฐเขาไปเปนเจาของสอเสยเอง จากกรณทรฐบาลไดใชอ านาจรฐในการจบกมกซนสก ตอมาเขาจงหนไปอยทประเทศสเปน โดยมขอแลกเปลยนในการปลอยตววากซนสกตองโอนทรพยสน 300 ลานดอลลารสหรฐฯ ของมเดยโมสตทงหมดไปใหบรษทกาซโปรม (Gazprom) ซงเปนบรษทผลตกระแสไฟฟาทถอหนโดยรฐบาล และเมอศาลรสเซยไดตดสนใหมเดยโมสตลมละลายและใหบรษทกาซโปรมเขาไปถอหน 25% ของทกบรษทในเครอของมเดยโมสต ในทสดกาซโปรมกไดเขาไปควบคมกจการทงหมดและปดหนงสอพมพฉบบแรกของกซนสก คอหนงสอพมพเซยโวดยา (Sevodnya) และไลพนกงานในโรงพมพรวมทงทมงานทท านตยสารอโกต ออก สวนบรซอฟสก กโดนกดดนจากรฐบาลใหสละหนของเขาในโออารท เชนกน แตเขากตอตานไดส าเรจในภายหลง (3.3) การกดดนสอโดยใชกฎระเบยบทเขมงวดในการจดทะเบยนและขอใบอนญาต การบรหารประเทศในสมยท 2 ของประธานาธบดปตนไดถกโจมตจากสอเปนอยางมาก ดงนน เขาจงหาโอกาสทจะเขาควบคมสอ จนกระทงมชองทางในการควบคมไดในเดอนสงหาคม ค.ศ. 2000 กลาวคอ ไดเกดเหตการณไฟไหมทสถานสอสารออสตนกโน (Ostankino) ในกรงมอสโกจนสงผลใหการออกอากาศทงวทยและโทรทศนอยในภาวะชะงกงนเปนเวลาหลายวน จากสถานการณน รฐบาลรสเซยจงไดสบโอกาสในการเขาไปวางกฎระเบยบดานสออยางเขมงวด และดงสทธในการจดทะเบยน การขอใบอนญาตประกอบธรกจสอ การเรยกใบอนญาตคน และระงบการออกอากาศของสอเปนการชวคราว33 (3.4) การท าความผดโดยไดรบการยกเวนจากการลงโทษ (Impunity) หลงจากปตนชนะการเลอกตงในเดอนมนาคม ค.ศ. 2000 ท าใหเขาเรมใชนโยบายและวธการตางๆ ในการควบคมและบรหารประเทศเพอสราง “ประชาธปไตยแบบการจดการ” (Managed democracy) โดยเปาหมายของเขาอยทการใชกลไกและเครอขายของรฐบาลในการควบคมความเปนอสระของสอมวลชน34 ในฐานะทนกหนงสอพมพเปนสอมวลชนทมบทบาทส าคญในการรายงานขาวสาร ขอมลตางๆ ใหประชาชนไดทราบ และเกดความรความเขาใจในสถานการณตางๆ แตปรากฏวาภายใตการบรหารประเทศ ของปตน นกหนงสอพมพทรายงานขาวภายในประเทศรสเซยไดรบอนตราย บาดเจบ และบางรายถงขนเสยชวตมาอยางตอเนอง โดยหาตวผกระท าความผดมาลงโทษไมได เพราะเจาหนาทต ารวจ อยการและศาลประสบความลมเหลวในการสบสวนและจบกมตวผกระท าความผด ปรากฏวามนกหนงสอพมพถง 11 คน ไดถกฆาตกรรมนบตงแตประธานาธบดปตนเขาบรหารประเทศมาเปนเวลา 5 ป (ตงแต ค.ศ.2000-2004)35 และไมมใครทน าเรองทนกหนงสอพมพถกฆาเหลานเขาสกระบวนการยตธรรมเพอตามหาฆาตกร

33 Stephen White,Alex Pravda,Zvi Gitelman, Developments in Russian Politics, Basingstoke, 125. 34 http://www.cpj.org/attacks03/europe03/russia.html .12 มกราคม 2550. 35 http://www.cpj.org/protests/05/trs/Russia20feb05pl.html.15 มกราคม 2550.

ตวอยางเหตการณทเกดขนกคอในชวงระหวางป ค.ศ. 2003 มนกหนงสอพมพคนหนงถกฆาเพราะการปฏบตหนาทสอมวลชนของเขา และนกหนงสอพมพรายท 2 กตกเปนเปาหมายเพราะผลงานของเขา โดยในเดอนตลาคม อเลกเซ ซโดรอฟ (Aleksei Sidorov) หวหนาบรรณาธการของหนงสอพมพโทลยาตนสโกเย โอเบสเรนเย (Tolyatinskoye Obezreniye) แถบลมน าโวลกา (Volga River) เมองตลยาต (Tolyatti) ไดถกแทงจนถงแกความตายนอกบานของเขา เพราะผลงานของเขาเขาไปเกยวของกบเรองการจดการปญหาอาชญากรรมและการทจรตคอรรปชนของรฐบาลรสเซย โดยทเขาเปนหวหนาบรรณาธการหนงสอพมพคนท 2 ทถกฆาตายในรอบ 18 เดอน นกหนงสอพมพรายตอมาคอ ดมทตร เชวตส (Dmitry Shvets) ซงมต าแหนงเปนรองผอ านวยการสถานโทรทศนชอง 21 (TV-21) ในเมองทางตอนเหนอของมรมานสค (Murmansk) ถกยงตายนอกสถานโทรทศนในเดอนเมษายน เพราะสถานโทรทศนชอง 21 ไดรายงานขาวเกยวกบนายกเทศมนตรและเชอมโยงไปเกยวของกบเรองอาชญากรรมตางๆ ส าหรบกรณลาสด เมอเดอนกรกฎาคม ค.ศ. 2004 คอ การลอบสงหารพอล เคลบนคอฟ (Paul Klebnikov) ซงเปนบรรณาธการของนตยสารฟอรบสสาขารสเซย (Forbes Russia) โดยถกสงหารนอกส านกงานของเขาในกรงมอสโก วฒนธรรมของการท าความผดโดยไมไดรบโทษ (Culture of impunity) เหลาน ถอวาเปนวธการควบคมและตรวจสอบสอ ซงนบวนจะทวความรนแรงเพมมากขน และการกระท าแบบนยอมสะทอนถงความลมเหลวของรฐบาล ในการบงคบใชกฎหมายใหถกตองตามหลกนตรฐ (Rule of law) นนเอง (3.5) การออกกฎหมายใหมหรอแกไขกฎหมายเดมเพอจ ากดสทธและเสรภาพ (Legal Restrictions) ของสอมวลชน การออกกฎหมายทจ ากดสทธและเสรภาพตอสอมวลชน จะชวยเพมความแขงแกรงใหกบเจาหนาทของรฐในการเขาไปควบคมและแทรกแซงนโยบายของสอมวลชน โดยกฎหมายทก าลงจะพ จารณาในรฐสภาของรสเซยทเกยวของ มดงน36 (3.5.1) กฎหมายการตอตานการกอการราย (Anti-Terrorism) กฎหมายการตอตานการกอการรายนไดรบการพจารณาโดยรฐสภา ซงเนอหาใจความหลกของรางกฎหมายฉบบนคอ การขอใหนกหนงสอพมพทท าขาวเกยวกบการปฏบตการของผกอการราย จะตองไดรบอนญาตจากรฐบาลกอนในการรายงานขาว นอกจากนในรางกฎหมายยงก าหนดใหเจาหนาทของรฐสามารถตรวจสอบเนอหาของรายงานขาวของนกหนงสอพมพกอนจะถกตพมพเผยแพร (Prior censorship) (3.5.2) กฎหมายการเดนทางเขาออกในประเทศ (Visa Law) รฐสภาของรสเซยก าลงพจารณากฎหมายการเดนทางเขาและออกในประเทศรสเซย โดยเนอหาใจความของกฎหมายคอ การอนญาตใหเจาหนาทของรฐปฏเสธทจะออกวซาใหกบชาวตางชาตทถกพจารณาวาไมใหความเคารพหรอดถกเหยยดหยาม (Disrespectful) เจาหนาทของรฐหรอรฐบาลรสเซย หรอเปนบคคลทอาจท าใหเกดอนตรายหรอความเสยหายตอผลประโยชนของ

36 http://www.cpj.org/protests/05/trs/Russia 20feb05pl.html.15 มกราคม 2550.

ประเทศรสเซย ซงปรากฏวาถอยค าในรางกฎหมายฉบบนมความคลมเครอ จนท าใหเจาหนาทรฐสามารถใชในการหาม (Ban) นกหนงสอพมพไมใหวพากษวจารณการท างานและนโยบายของรฐบาลรสเซยได (3.5.3) กฎหมายเกยวกบสอมวลชน (Media Law) รฐบาลไดตงคณะกรรมการขนมาเพอเตรยมการออกกฎหมายใหมเกยวกบสอมวลชนเสนอเขาสการพจารณาของรฐสภา และกฎหมายฉบบนจะถกน ามาใชแทนทกฎหมายสอมวลชนในป ค.ศ. 1991 ในรางกฎหมายฉบบนไดมการก าหนดเนอหาอยางคลมเครอ โดยก าหนดใหสอมวลชนตองไปลงทะเบยนอกครงหนงกบรฐบาล รวมทงการหามไมใหเผยแพรขอมลขาวสารทเปนภยอยางรายแรง (Extremist information) และการจดระบบความรบผดชอบในการรายงานขาวของนกหนงสอพมพ ผลทเกดขนจากกฎหมายฉบบน คอ เจาหนาทของรฐมอ านาจมากขนในการเขาไปแทรกแซงนกหนงสอพมพ และการออกสอทวพากษวจารณนโยบายของรฐบาล นอกจากน รฐสภาของรสเซยยงมความพยายามทจะแกไขกฎหมายเกยวกบสอมวลชนในปจจบน โดยใหรฐบาลสามารถหาม การออกอากาศของสถานโทรทศน ซงมภาพทแสดงถงความรนแรงในระหวางชวงเวลาส าคญ (Prime-time television) และกฎหมายฉบบนยงสามารถใชในการก าจดการรายงานขาวการโจมตของผกอการรายและการท าสงครามในเชชเนยได (4) การเตรยมการออกกฎระเบยบขอบงคบเกยวกบอนเตอรเนต (Internet Regulation) สมาชกรฐสภาและเจาหนาทของรฐบาลรสเซย ก าลงอภปรายถงความเปนไปไดในการควบคมตรวจสอบ การใชงานอนเตอรเนต สมาชกรฐสภาบางคนของฝายรฐบาลไดท ารางกฎระเบยบขอบงคบ โดยอนเดร โรมนเชนโก (Andrei Romanchenko) รองผอ านวยการสหพนธตวแทนนกขาว นกหนงสอพมพ วทยกระจายเสยงและสอ (Federal Agency of Press, Broadcasting and Media) ไดเรยกรองใหมการก าหนดกฎระเบยบขอบงคบ แมวากฎหมายเกยวกบอนเตอรเนตจะไมผานการพจารณาของรฐสภา แตการโตเถยงเกยวกบเรองนกท าใหเกดการควบคมอยางรวดเรวเกยวกบอนเตอรเนตไปทว เมอเรวๆน เวบไซดสตคฮดอทอารย (Stikhi.ru)ไดถกขดขวางไมใหเผยแพรขอเขยนทวพากษวจารณประธานาธบดปตน และผสนบสนนของเขา รวมทงหามไปตงหลกแหลงท าขาวสงครามในเชชเนย และไมใหเขยนขาวเกยวกบการประทวงตอตานรฐบาลในเรองการปฏรปเกยวกบสวสดการ (5) การใชกฏหมายการหมนประมาท (Criminal Libel) ทลาสมย อยการยงคงใชกฎหมายทลาสมยในยคโซเวยต (Outdated Soviet-era) ในเรองกฎหมายการหมนประมาทในการทสอมวลชนรายงานขาวในประเดนเรองการใชอ านาจในทางทผดของรฐบาล (Government abuses) เจาหนาทต ารวจไดจบกมตวเอดดอารต อบราซมอฟ (Eduard Abrosimov) ซงเปนนกหนงสอพมพของหนงสอพมพซาราทอฟ โพโวลชยา (Saratov Povolzhya) เขาไดถกจ าคกเปนเวลา 3 ป ในขอหาวพากษวจารณอยการในภมภาคแมน าโวลกา ในเมองซาราตอฟ นอกจากนยงมกรมน กลคน (German Galkin) ผจดพมพของหนงสอพมพ ราโบชายา กาเซตา (Rabochaya Gazeta) ในเมองอราล (Urals) ทางตอนใตของเชลยาบนส (Chelyabinsk) ซงไดพมพเนอหาทคดคานและไมเหนดวยกบการท างานของภาครฐ จนมผลท าใหเขาถกจ าคกเปนเวลา 3 เดอนในป ค.ศ. 2003 ในขอหาการเขยนขาวเกยวกบการใชจายเงนทผดวตถประสงคในการบรหารงานของเชลยาบนส

(6) การแทรกแซงการน าเสนอขาวของสอโดยการใหขอมลดานเดยว ประธานาธบดปตนไดเขาไปแทรกแซงการน าเสนอขาวของสอ โดยการใหน าเสนอขอมลแตเพยงดานเดยวเทานน ดงจะเหนไดจากกรณของสอและสงครามเชชเนยครงท 2 (Media and the Second Chechen War) กลาวคอ ในเดอนมนาคม ค.ศ. 2001 มขอความทลงนามโดยกลมผสอขาวกลมหนงจากสอของรฐในสวนทองถนคอ วจทอารเค (VGTRK) โดยไดแสดงความคดเหนถงความล าเอยง และการใหขอมลดานเดยวเกยวกบสงครามเชเชนโดยฝายรฐบาล การแสดงความคดเหนขดแยงและการประทวงของกลมผสอขาวทเปนสอของรฐในครงน จดไดวาเปนจดเรมตนครงแรกทถกบนทกไวในสถานการณความขดแยงทเชเชน ดงขอความสวนหนงทนกหนงสอพมพไดแถลงไวอยางกระชบชดเจนวา “ตงแตมการเรมตนรณรงคหรอสงเสรมใหมการตอตานการกอการราย (Anti-terrorist) ในเชชเนย สอของประเทศรสเซยโดยเฉพาะสถานโทรทศนโออารทและอารทอาร ไดเกบตวเงยบในการเปดเผยขอมลทแทจรงของตวเลขผไดรบบาดเจบและเสยชวต...ความจรงซงเปนสงทขมขนและไมนาสดชนจะตองมาปรากฏในจอทวของพวกเรา”37 สงครามขอมลขาวสาร (Information War) เปนการตอสกนของความนาเชอถอ (Battle of credibility) ผชนะในการตอสมแนวโนมวาจะเปนผชนะใจและประชาชนจะใหความไววางใจมากกวา ในการตอสจะม 2 ฝายคอ ฝายรฐบาลและฝายตอตานรฐบาล โดยทง 2 ฝายจะพยายามรายงานขอมลซงอาจจะมการพสจนวามอนตราย และพยายามจะตงกลมสอมวลชนตางๆ เปนของแตละฝาย เพอทจะท าการเผยแพรขอมลขาวสารตามทแตละฝายตองการ รฐบาลรสเซยยงคงด าเนนการจ ากดขอบเขตของการเปดเผยขอมลขาวสารในเชชเนย โดยการเขมงวดในการอนญาตใหนกหนงสอพมพเขาไปท าขาวในพนทในเขตเชชเนย ในขณะเดยวกนทางรฐบาลกอางวา คณภาพชวตความเปนอยของประชาชนก าลงจะกลบคนสภาวะปกต องคกรการดแลความมนคงของรฐ (The Federal Security Service: FSB) และอยการในคอเคซสเหนอ ไดใหการสนบสนนอยางเตมทในการจบตวนกหนงสอพมพ และการแสดงออกของสอทยงคงรายงานขาวความขดแยงในเชชเนย ส าหรบกรณของสอตางประเทศนน ยร บากรอฟ (Yuri Bagrov) ซงเปนชาวรสเซยทรายงานขาวสงกดสมาคมนกขาว ไดยายจากจอรเจยไปยงรสเซยในป ค.ศ. 1992 และเขาเคยถกจ าคกในขอหาปลอมแปลงเอกสารทไดรบมาจากประชาชนชาวรสเซย หลงจากนน 2-3 เดอน เจาหนาทเอฟเอสบ (FSB) ไดบกเขาไปในบานของเขา ปจจบนน บากรอฟไดท างานใหกบสถานวทยเรดโออสระยโรปหรอสถานวทยเสร (Radio Free Europe/Radio Liberty) นอกจากเหตการณนแลว ครงหนงเขากเคยถกขมขเอาชวตจนท าใหตองหนออกนอกประเทศรสเซย นอกจากยร บากรอฟแลว เจาหนาทต ารวจยงรายงานผลวาไมมความคบหนาในการด าเนนการสอบสวนในชวงเดอนกรกฎาคม 2003 ในคดการลกพาตวผสอขาวชาวฝรงเศสชอ อาล อซตนมรอฟ (Ali Astamirov) ซงเขาไดหายตวไปหลงจากการเขาไปแทรกแซงเปนเวลาหลายเดอนของเจาหนาทต ารวจ และเจาหนาทเอฟเอสบในทางตอนใตของอนกเชเทย (Ingushetia) สวนกรณของสอทองถนนน เจาหนาทเอฟเอสบไดด าเนนการใหมการสอบสวนคดอาชญากรรมทางการเมองกบสตานสลาฟ ดมทเตรฟสก (Stanislav Dmitrievski) หวหนาบรรณาธการของหนงสอพมพรายเดอนชอ “ปราโว-ซาซ

37Gregory Simons. Russian crisis management communications and media management under Putin: Uppsala University. 2005

ชตา” (Pravo-zashchita) ในเมองแมน าโวลกา ซงเขาเปนผรายงานขาวเกยวกบการละเมดสทธมนษยชนในเชชเนย ตอมาอยการไดตงขอหาวาดมทเตรฟสกพยายามลมลางรฐบาล หลงจากทพบรายงานทอางองค าพดของผน ากบฎเชเชนในบทความทถกตพมพในเดอนมนาคมและเมษายน ป ค.ศ. 2004 เจาหนาท เอฟเอสบไดบกจโจมส านกงานของหนงสอพมพและสอบปากค าทมงานของดมทเตรฟสก ตอมาเจาหนาทของรฐในเมองมอสโกไดออกกฎระเบยบในการตกเตอนอยางเปนทางการตอหนงสอพมพรายวนชอคอมเมอรแซนตในการตพมพในวนท 7 กมภาพนธ เรองค าใหสมภาษณของอสลน มชฮาดอฟ (Aslan Maskhadov) ผน ากบฎเชเชน อยางไรกด ในทางกฎหมาย เจาหนาทของรฐสามารถท าการปดการด าเนนการเผยแพรขอมลขาวสารของสอมวลชนได ถามการตกเตอนจ านวน 3 ครงในระยะเวลา 1 ป (7) การตรวจสอบสออยางไมเปนทางการ (Informal Censorship) ในอดตทผานมา รฐบาลรสเซยไดด าเนนการท าใหเกดความเปนปกแผนในการควบคมทางการเมอง ดวยการเขาไปก ากบควบคมสอซงครอบคลมสถานโทรทศนทมอทธพลในระดบชาต เชน สถานโทรทศนชอง 1 สถานโทรทศนรสเซยทว (Russia TV) และสถานโทรทศนเอนทว ของบรษทน ามนกาซโปรม ซงลวนแลวแตด าเนนการโดยรฐบาล การทรฐบาลเขาไปควบคมด าเนนการกบสอตางๆ จงท าใหมการวพากษวจารณนโยบายของรฐบาลลดนอยลง นอกจากนยงมรายงานของเจาหนาทรฐในการปองกนการรายงานขาวการประทวงตอตานรฐบาลรสเซยของสถานโทรทศนในระดบภมภาคเพมมากขนดวย ส าหรบประเดนทเกยวของกบเรองการตรวจสอบอยางไมเปนทางการของเจาหนาทรฐ สรปไดดงน (7.1) เมองเบสลาน (Beslan) หนวยงานดานความมนคงและเจาหนาทของรฐไดท าการขดขวางการออกอากาศเรองผประทวงทองถนท าการเรยกรองใหผน าของเขาลาออก เพอรบผดชอบในการจดการแกไขปญหาวกฤตการณความยากจนของประชาชน ในกรณวกฤตการณจบตวประกนในเมองเบสลานทางตอนใตของเมองโอเซเทย (Ossetia) (7.2) การประทวงการเลอกตงผวาการรฐ (Gubernatorial election protests) เจาหนาทของรฐในเมองเยคาเทรนเบรค (Yekatererinburg) ไดท าการขดขวางไมใหสถานโทรทศนทองถนออกอากาศแสดงการวพากษวจารณแผนของประธานาธบดปตน ในการก าจดคแขงในการเลอกตงผวาการรฐ แตในทางกลบกน ผสงเกตการณในเมองเยคาเทรนเบรคไดสงเกตพบวา มการจดใหกลมทชนชอบรฐบาลแสดงความคดเหน โดยมพรรคการเมองสหรสเซย (United Russia) เปนผด าเนนการ (7.3) การประทวงเพอรกษาผลประโยชน ผอยอาศยในแถบตะวนตกของเมองปสคอฟ (Pskov) ไดบนวาสถานโทรทศนในสวนภมภาคของปสคอฟลมเหลวในการรายงานขาว โดยประชาชนไดกลาวหาวาสถานโทรทศนปฏบตตามค ารองขอของเจาหนาทของรฐ ทงนไดมการประทวงตอตานการยกเลกผลประโยชนทเคยไดรบในยคของสหภาพโซเวยต ซงเปนขาวทรายงานโดยเวบไซตเรคนมดอทอารย (Regnum.ru) ในเมองอราล (7.4) นายอเลกเซ โวโรเยฟ (Aleksei Voroiev) ซงด ารงต าแหนงเปนประธานสวนภมภาคของรฐบาลรสเซย ไดท าการคกคามสออยางหนกโดยการด าเนนการตรวจสอบและประเมนการบรหารของสอ ซงผลตและเผยแพรขอมลขาวสารทเปนเทจเกยวกบผลประโยชน ทงนประชาชนทอยอาศยในเซนตป เตอรสเบรกไดท าการปดลอม

สถานโทรทศนชอง 5 ทท าการตดรายการเกยวกบขาวการประทวงเรองผลประโยชนของทองถน โดยประชาชนกลาวหาวาสถานโทรทศนปฏบตตามค าสงของผวาการรฐ 5. ปฏกรยาของนานาชาตทมตอการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยประธานาธบดวลาดมร ปตน จากการศกษาทฤษฎสอระหวางประเทศตะวนตกและมมมองของสอในรสเซยตามแนวคดของศาสตราจารย เอลนา วารตาโนวา แหงมหาวทยาลยมอสโก38 พบวาโครงสรางพนฐานของการปกครองประเทศ และปรชญาทางการเมองระหวางประเทศตะวนตกทพฒนาแลว กบประเทศรสเซยซงถอเปนนองใหมในการพฒนาดานตางๆ เชน ดานเทคโนโลยสารสนเทศ ดานกฎหมาย ดานสงคมและการด าเนนชวต อนน าไปสความเปนมออาชพนนมความแตกตางกนอยางมาก การทจะท าใหรสเซยเปลยนแปลงดานตางๆ แบบกาวกระโดดเทาเทยมชาตตะวนตกนน เปนเรองทยากและซบซอนมาก ถงแมวาสอตองการมอสระจากกลมทางการเมอง แตกไมสามารถหลกเลยงไดเพราะสอในรสเซยมพนฐานมาจากการเปนเครองมอในการสรางประโยชนของรฐ และสอยงคงเปนแหลงรวมอทธพลทางการเมองตราบจนถงปจจบน ทงๆ ทจากค าประกาศเขารบต าแหนงของปตนในชวงแรก ตองการใหสอมเสรภาพมากขนเพอการน าพาประเทศไปสสงคมยคใหม แตผลลพธทไดคอการจ ากดและแทรกแซงสออยางเหนไดชด จนท าใหตางชาตตองออกมาวพากษวจารณการกระท าของรฐบาลปตน ในการวเคราะหปฏกรยาของนานาชาตทมตอการควบคมและแทรกแซงสอมวลชนรสเซยในสมยปตน จะแบงหวขอพจารณาเปน 3 สวนคอ (1) ปฏกรยาจากรฐบาลและสภาคองเกรสของสหรฐอเมรกา (2) ปฏกรยาจากองคกรแลกเปลยนขอมลและการวจยนานาชาตหรอไอเรกซ และ (3) ปฏกรยาจากสถาบนมนษยชนเฮลซงกหรอเอชเอฟเอชอาร ก. ปฏกรยาจากรฐบาลและสภาคองเกรสของสหรฐอเมรกา ส าหรบปฏกรยาจากฝายรฐบาลอเมรกานน รฐมนตรวาการกระทรวงการตางประเทศของสหรฐฯ นางคอนโดลซา ไรซ (Condoleezza Rice)39 ไดแสดงความคดเหนเกยวกบสถานการณของสอมวลชนในประเทศรสเซยวา “เปนสงส าคญทประเทศรสเซยจะตองท าความกระจางใหโลกรวา ประเทศรสเซยมความเขมงวดทางกฎหมาย มการด าเนนการตดสนคดอยางเปนอสระเพมมากขน รวมทงการอนญาตใหสอมวลชนมความเปนอสระและมเสรภาพอยางแทจรง” ซงแสดงถงการวพากษวจารณดวยความสขม แตกเตมไปดวยความเปดเผยตรงไปตรงมามากพอสมควร สวนสภาคองเกรสกลบมความเหนทแตกตางกนอยบางในเรองของอสรภาพของสอในรสเซย โดยทดเดอซ แมคคอทเตอร (Thaddeus McCotter) จากพรรครพบลกนไดกระตนเตอนกลมตอตานรสเซยในสภาคองเกรส เกยวกบประเดนเรองของเสรภาพในการพดและการพมพของประเทศรสเซย โดยยกตวอยางกรณของนกขาวอเมรกนคอ พอล เคลฟนคอฟซงเปนอดตบรรณาธการนตยสารฟอรบส ประเทศรสเซย ทถกฆาโดยกลมกอการรายเชเชนในเชชเนย วาการกระท าดงกลาวเปนการขและโจมตสอ แตกลบไมมใครถกลงโทษ ทงทสหรฐอเมรกากเคยไดรบรายงานเกยวกบการ

38 Elena Vartanova, Russia Media between the west and the East,

(http://www.helsinki.fi/aleksanteri/maisterikoulu/opintoopas/luentokurssit/oppimateriaali/ russian_media_model/Lecture_4.ppt) .9 มกราคม 2550. 39 http://www.cpj.org/protests/05ltrs/Russia20feb05pl.html.15 มกราคม 2550.

ควบคมความเปนอสระบางสวนของสอในประเทศรสเซยแลว ดงนน ความเพกเฉยของรฐบาลอเมรกนจงเทากบเปนการยอมรบการควบคมดงกลาว อนน าไปสการขมขและโจมตสอโดยไมมการลงโทษ และในทสดจงเกดอาชญากรรมขน ซงโดยแทจรงแลวเมอพอล เคลฟนคอฟ ยงมชวตอยนน เขาไมเคยไดกลาวถงความรนแรงของรฐบาลตอเสรภาพของสอในรสเซยเลย และนตยสารฟอรบสกมอสระในการพมพโดยปราศจากการแทรกแซงของรฐบาลดวยซ า ดงเปนทรกนวามหนงสอพมพและนตยสารของอเมรกนจ านวนมากทสามารถเขาไปจ าหนายในรสเซยได ดวยเหตดงกลาว แมคคอทเตอรจงเหนวาถงแมคนอนจะมองวาสอในรสเซยไมมอสระ แตเขากลบเหนวาโดยแทจรงแลวสอมสทธและเสรภาพอยางมากในรสเซย รานหนงสอในกรงมอสโกสามารถจะวางจ าหนายหนงสอพมพและนตยสารทหลากหลาย ซงมนานาทศนะทงแนวคดแบบคอมมวนสต เสรนยม องคกรทสนบสนนรสเซย และองคกรทตอตานรสเซย หรอแมกระทงหนงสอเกยวกบพวกรกรวมเพศกตาม และพอล เคลฟนคอฟทเสยชวตไปแลวนนกคอนขางจะมความสขกบอสระและเสรภาพดงกลาวดวย ซงถาเปนประเทศสหรฐอเมรกาแลวนกเขยนทมความเหนแตกตางจากบรรณาธการหรอรฐบาลกจะถกลงโทษ เชน ถกใหออกจากงาน อยางกรณของโอลเวอร สโตน (Oliver Stone) ทท าภาพยนตรเกยวกบการลอบสงหารอดตประธานาธบดจอหน เคเนด (John Kennedy) แลวถกหามเผยแพร โดยรฐบาลอเมรกนอางวาภาพยนตรดงกลาวใหขอมลทบดเบอนจากความเปนจรง และสโตนคาดวารฐไดควบคมสอตางๆ ในสหรฐฯ ไมใหสนบสนนภาพยนตรดงกลาว40 ข. ปฏกรยาจากองคกรแลกเปลยนขอมลและการวจยนานาชาตหรอไอเรกซ (International Research and Exchanges: IREX) จากการส ารวจดชนชวดดานความยงยนของสอมวลชนหรอเอมเอสไอส าหรบประเทศในกลมยโรปและเอเชยกลาง (Media Sustainability Index:MSI for Europe and Eurasia) ของไอเรกซ ทประชมของคณะท างานไดแสดงความเปนหวงในการบญญตกฎหมายของประเทศรสเซย ว ามแนวโนมจะมความขดแยงกบกฎหมายรฐธรรมนญทมการอางสทธและเสรภาพของการพดและการใชเหตผล ทงนในการส ารวจดชนชวดดานความยงยนของสอมวลชน ไดก าหนดหวขอในการประเมนผล 5 ประเดนดงตอไปนคอ (1) ความเปนอสระในการพดและแสดงความคดเหน (Free speech) (2) ความเปนมออาชพของนกหนงสอพมพ (Professional journalism) (3) ความหลากหลายของแหลงขาว (Plurality of new sources) (4) การบรหารจดการธรกจ (Business management) และ (5) การสนบสนนของสถาบนอนๆ (Supporting Institution)เชน กลมองคกรพฒนาเอกชนหรอเอนจโอ (Non-governmental Organization: NGO) กลมสมาคมทเกยวของกบสอมวลชน เปนตน สถาบนไอเรกซ (IREX) ไดท าการส ารวจดชนเอมเอสไอ (MSI) แลวพบวา สถานการณดานสอมวลชนในรสเซยอยในสภาพทแยลงโดยไดคะแนน 1.7 ในป ค.ศ. 2002 และลดลงมาโดยตลอดในชวงป ค.ศ. 2003-2004 ตอเนองถงป ค.ศ. 2005 กไดคะแนนลดลงมาเหลอ 1.49 (คะแนนเตม 4.0 คะแนน) การทประเทศรสเซยไดคะแนนในระดบไมถง 2 คะแนนนแสดงใหเหนวาระบบกฎหมายและการบรหารของรฐบาลมการเขาไปคดคานหรอแทรกแซงระบบการท างานของสอสารมวลชน จนท าใหขาดความเปนอสระ ดวยเหตน สถาบนไอเรกซจงไดวเคราะหและเสนอความ

40 http://english.pravda.ru/print/russia/politics/9115-freedom-0.15 มกราคม 2550.

คดเหนวาทางรฐบาลรสเซยควรจะมการพฒนาและสนบสนนใหสอมวลชนมความเปนอสระเสรมากขน โดยมการเพมความเปนมออาชพ41 ค. ปฏกรยาจากสถาบนสทธมนษยชนเฮลซงกหรอเอชเอฟเอชอาร (Helsinki Foundation for Human Rights: HFHR) องคกรเฝาระวงหรอวอชดอค (Watchdog) ซงใหความสนใจกบประเดนเรองสทธมนษยชนแหงน มองวาประเทศรสเซยมความลาหลงและไมเคารพสทธมนษยชนเมอเปรยบเทยบกบประเทศอนๆ ในยโรป โดยมาเรค โนวซก (Marek Nowicki) ประธานสถาบนสทธมนษยชนเฮลซงกไดใหความเหนเกยวกบประเดนดงกลาวในการประชมทกรงวอรซอว ประเทศโปแลนด วา “ศาลสทธมนษยชนของยโรปจะไดรบค ารองเรยนเกยวกบประเดนการละเมดสทธมนษยชนในรสเซยเปนจ านวนมากทกป แตกไมไดหมายความวาประเทศรสเซยจะมชอเสยงในแงทไมดเกยวกบความรนแรงในเรองสทธมนษยชน”42 โดยการประชมครงนไดยกประเดนเกยวกบกจกรรมทกระทบตอสทธมนษยชนในประเทศรสเซยและเครอรฐเอกราช ประเทศในยโรปตะวนออก ประเทศในคาบสมทรบลขานและประเทศตรกขนมาพจารณา โนวซกไดกลาวต าหนรสเซยวา บอนท าลายองคกรสทธมนษยชนดวยการออกกฎหมายมาจ ากดสทธ ซงโดยปกตค ารองเรยนทวไปไมไดชใหเหนวารสเซยละเมดสทธมนษยชน แตการออกกฎหมายจ ากดสทธตางหากทเปนการบอนท าลายสทธมนษยชนอยางรนแรงอยางแทจรง นอกจากน เขายงกลาวเพมเตมอกวา กลมงานสถาบนเฮลซงกทศกษาเกยวกบรสเซยไดรวมกบองคกรนรโทษกรรมสากล และกลมสทธมนษยชนอนๆ ในยโรปอกมากมายเพอยนค ารองไปยงสภายโรป (the European Union’s Parliamentary Assembly) โดยขอใหรฐบาลรสเซยหาวธการใหมในการดแลสทธมนษยชนในเชชเนยและคอเคซสเหนอของประเทศรสเซย เนองจากสถานการณสทธมนษยชนขณะนนอยในชวงรนแรงในระดบภมภาค ประเดนนศาสตราจารยอรนา รเซพลนสกา (Irena Rzeplinska) ซงเปนหนงในหวหนาทมกลาววา ความขดแยงในเชชเนยเปนสถานการณภายใน แตขณะเดยวกนกจะถกจบตามองในเรองของสทธมนษยชน 6. สรป จากการศกษาเรองนพบวาสมยประธานาธบดวลาดมร ปตนเปนยคทสอมวลชนมบทบาทอยางมาก โดยเฉพาะสอมอสรภาพมากขนในเชงธรกจ แตทวาการน าเสนอขาวตางๆ ยงคงถกควบคมโดยรฐบาลอยบาง ดงนนจงท าใหสอสามารถด าเนนหนาทตามแนวคดเแบบมอสรภาพได แตกตองค านงถงความรบผดชอบตอสงคมและประชาชนพรอมกนไป กอนหนาทประธานาธบดปตนจะเขาบรหารประเทศ ความเปนประชาธปไตยของสถาบนการเมองและระบบราชการในประเทศรสเซยมความออนแอ และไมมเอกภาพ แตหลงจากปตนไดขนเปนประธานาธบดในสมยแรก ความเปนประชาธปไตยในรสเซยกลบมความเคลอนไหวอยางรนแรงในทางแยลง โดยรฐบาลภายใตการน าของปตนไดเสนอแนวความคดเรองระบอบการปกครองแบบประชาธปไตยอยางเลศหรวาเปน “ประชาธปไตยแบบมการจดการ” (Managed democracy) แตในขณะเดยวกน แนวทางการบรหารประเทศกลบเปนแบบ “เผดจการทมรปแบบการแขงขน” (Competitive authoritarianism) ซงมการปฏบตการในลกษณะตอตานหรอไมสนบสนนความเปนประชาธปไตย ดวย

41 Media Sustainability Index .รายงานการส ารวจดชนชวดความย งยนของสอมวลชน, สถาบน IREX., 2005 42 http://www.times.spb.ru/index.php?action _id=18181.29 มกราคม 2550

การก าจดสทธและเสรภาพของสอมวลชน (หนงในบรรดาตวชวดทส าคญของสงคมทมความเปนประชาธปไตยคอความเปนอสรภาพของสอมวลชน) นอกจากนน จากการศกษาสทธและเสรภาพของสอมวลชนในรสเซยยคของประธานาธบดปตนตงแตสมยแรกจนถงป ค.ศ. 2007 (พ.ศ. 2550) พบวาเกดความขดแยงดานความสมพนธระหวางสอมวลชนกบรฐบาลมาอยางตอเนอง โดยทสาเหตของความขดแยงมกมาจากความเปนอ านาจนยมเบดเสรจของรฐบาลเปนหลก และมปจจยเสรมคอ ความไมเขาใจของรฐบาลทมตอบทบาทหนาทของสอมวลชน ในฐานะทเปนสวนหนงขององคประกอบทางการเมองในระบอบประชาธปไตย ซงสอมวลชนเปนอกกลมหนงทรฐบาลสามารถใชเปนกระบอกเสยงทดได อยางไรกด เนองจากสอมอสระและเสรภาพ ดงนนโอกาสทสอจะวพากษวจารณหรอเสนอภาพในเชงลบของรฐบาลจงมความเปนไปไดสง ดวยเหตน รฐบาลปตนจงเลอกวธการทจะเขาไปแทรกแซงสอในทกๆ วถทางเพอใหการยดโยงอ านาจเปนไปดวยความเรยบรอย และเพอใหสอท าหนาทเปนเครองมอและกระบอกเสยงในการเผยแพรขาวสารของรฐบาลเปนส าคญ กลาวโดยสรป ความสมพนธระหวางรฐบาลรสเซยภายใตการบรหารประเทศของประธานาธบดปตนและสอมวลชนนน นบวาก าลงอยในภาวะวกฤตเตมท เนองจากรฐบาลปตนขาดความเขาใจทถกตองตอบทบาทของสอ ในฐานะทเปนกลไกส าคญของการเมองและการพฒนาประชาธปไตย รวมทงมมมองในแงลบทฝายรฐบาลและสอมวลชนมตอกนตามแนวความคดของรปแบบความสมพนธแบบปฏปกษ อนทจรงแลว ความสมพนธระหวางรฐบาลกบสอมวลชนนน นาจะเปนไปในทางสงเสรมและเตมเตมซงกนและกนตามแนวทางของรปแบบความสมพนธแบบพงพาอาศยกน นนกคอ การแลกเปลยนขาวสารซงกนและกน โดยทตางฝายตางมงผลประโยชนในการท าหนาทของตนในกระบวนการประชาธปไตย กลาวคอสอมวลชนท าหนาทเปนผรายงานขาวและเหตการณทเปนเรองของนโยบายและการด าเนนงานของรฐบาลไปสประชาชน พรอมทงใหความคดเหนทเปนประโยชนเพอใหประชาชนน าไปใชประกอบการพจารณาตดสนใจ รวมไปถงการท าหนาทเปนเวทในการอภปรายวพากษวจารณ และการระดมประชามตในประเดนสาธารณะ สวนรฐบาลกท าหนาทในการวางนโยบายและด าเนนงานบรหารประเทศในดานตางๆ โดยควบคไปกบการรบฟงความคดเหน และขอเทจจรงจากประชาชน ผานการรายงานขาวของสอมวลชน ทงน เพอน าไปประกอบการตดสนใจด าเนนการใดๆ ทจะมผลกระทบตอประชาชน ดงนน รฐบาลจะตองท าความเขาใจในสทธเสรภาพของสอมวลชน และไมท าการใดๆ ทเปนการจ ากดสทธเสรภาพดงกลาว ทงในทางนโยบาย ทางกฎหมายหรอทางเศรษฐกจ เพราะนอกจากจะเปนการขดตอรฐธรรมนญรสเซย อนเปนกฎหมายสงสดในการปกครองประเทศแลว ยงเปนการจ ากดโอกาสของตนเองทจะไดรบฟงความคดเหนและความตองการของ “ประชาชน” ผเปนเจาของอ านาจการปกครองทแทจรง

บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการรกษาความมนคงของประเทศ The Role of Russian Special Force in Defend National Security

นายธเนศ เตชะวณช Tanes Tejavanija

บทคดยอ

การศกษาเรอง บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการ รกษาความมนคงของประเทศ มวตถประสงคเพอศกษาประวตความเปนมา ววฒนาการ โครงสราง และบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยตางๆ นบตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 ซงเปนชวงทหนวยปฏบตการพเศษรสเซยเรมมบทบาทส าคญในการ รกษาความมนคงของประเทศ ทงจากภายนอกและภายในประเทศจวบจนกระทงถงปจจบน การศกษานกอใหเกดความรความเขาใจตอขอเทจจรงทเกยวของกบหนวยปฏบตการพเศษของ รสเซยไดดยงขน อกทงยงเปนแนวทางใหผทสนใจไดศกษาและคนควาใหลกซงตอไป อนเปนการสรางความกาวหนาทางดานวชาการใหกวางขวางมากขน หนวยปฏบตการพเศษรสเซยสามารถแบงออกไดเปน 2 ประเภท คอ หนวยปฏบตการพเศษทางการทหาร ซงมทงจากกองทพบก กองทพเรอ และพลรม โดยสงกดกองบญชาการขาวกรองกลาง (จอารย) และหนวยปฏบตการพเศษทรบผดชอบดานความมนคงภายใน โดยเฉพาะภยจากการกอการราย หนวยปฏบตการพเศษตางๆ ของรสเซยตงแตภายหลงสงครามโลกครงท 2 มบทบาททส าคญอยางยงในการปองกนภยคกคามความมนคงของประเทศมาหลายตอหลายครง ตงแตในสมยสงครามเยนบนสมรภมทอฟกานสถาน ทงจากภารกจลอบสงหารประธานาธบด อาฟซลเลาะห อามน ในป ค.ศ. 1979 และภารกจกวาดลางพวกมจาฮดน ในป ค.ศ. 1980-1988 รวมทงภารกจในการชวยเหลอสนบสนนผทฝกใฝฝายตนในประเทศโลกท 3 ดวยการเขาไปแทรกแซงทางการเมองการทหารและการสนบสนนดานอาวธยทโธปกรณและยทธปจจยตางๆ จนกระทงหลงจากทสหภาพโซเวยตลมสลาย หนวยปฏบตการพเศษของรสเซยตองเขาไปปฏบตภารกจส าคญตางๆ ในสงครามเชชเนยทง 2 ครง นอกจากน หนวยปฏบตการพเศษรสเซย ยงมหนาทส าคญในการตอตานการกอการราย และตอบโตการกอการรายทเกดขนในรสเซย อาท เหตการณทโรงพยาบาลในเมองบเดยนอฟสค เหตการณทโรงละครดรอฟเกยในกรงมอสโก และเหตการณทโรงเรยนหมายเลข 1 ในเมองเบสลาน จากการศกษาครงนพบวา บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ตงแตชวงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบน ลวนมความส าคญอยางยงตอรกษาความมนคงของชาต ทงในยามปกต ทคอยท าการปองปรามและปองกนภยคกคามความมนคงของประเทศ ในยามขดแยง ไมวาจะเปนปฏบตการการกอวนาศกรรม การบอนท าลาย การลาดตระเวนพเศษ การแทรกซมเขาไปสอดแนมหาขาวกรองทางทหาร หรอการตอตานและตอบโตการกอการราย รวมทงในยามสงคราม ไมวาจะเปนการปฏบตการในระดบยทธศาสตร ระดบยทธการ หรอระดบยทธวธ

ค าส าคญ: หนวยปฏบตการพเศษรสเซย, ขบวนการมจาฮดน, อฟกานสถาน, สงครามเชเชน, การกอวนาศกรรมและการกอการราย

AN ABSTRACT This study on “The role of the Russian Special Force in defending national security” aims to study the history, evolution, structure and role of this force since the end of the Second World War. The Russian Special Force has had distinct roles in defending national security -- both external and internal -- up to the present-day. In yielding better understanding of the force, the study provides grounding for those who are interested in pursuing a more in-depth study of the subject, which would contribute to the build-up of our knowledge of it. The Russian Special Force can be classified into two types, namely the military special force, which includes naval and airborne troops under the Main Intelligence Directorate (GRU), and the special force that has been responsible for internal security, especially in combating terrorism. Since the end of the Second World War, the special forces have had important roles in meeting the threat to national security on many occasions, such as during the Cold War, on the battlefield of Afghanistan, where the special forces operated both the assassination of Hafizullah Amin in 1979 and the extermination of the Mujahideen in 1980-1988, and in the operations of the Russian special forces to support the allied nations of the Third World in the form of political and military interference in these nations and delivery of military equipments and supplies. After the fall of the USSR in 1991, the Russian Special Force undertook many important missions in the First and Second Chechen War. Moreover, the force has taken anti- and counter-terrorist actions such as in tackling the Budyonnovsk hospital hostage crisis, the Moscow theater hostage crisis, and the Beslan school hostage crisis. The study found that the Russian Special Force has been very important to the protection of national security since the end of the Second World War up to the present-day. The role of force in normal time is the prevention of threats to national security. In time of conflict, it has engaged in sabotage, reconnaissance, espionage, anti- and counter-terrorism, and in war time, it has undertaken military operations and other actions on the strategic level.

Key words: Russian Special Force, Mujahideen Movement, Afganistan, Chechen War, Sabotage&Terrorism.

บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการปองกนความมนคงของประเทศ

นายธเนศ เตชะวณช*

การรกษาความมนคงของประเทศถอเปนนโยบายส าคญทสดของทกๆ ชาตในโลก เพอรกษาเอกราชอธปไตย บรณภาพแหงดนแดน สวสดภาพของประชาชน และเกยรตศกดศรของชาต รวมถงการรกษาผลประโยชนของชาต ซงอาจเกดการขดแยงกนดานผลประโยชนแหงชาต จนเกดความขดแยงระหวางชาตตางๆ ทตองการรกษาผลประโยชนของชาตตน อนอาจน าไปสสงครามระหวางกนได จากประวตศาสตรในอดตไดชใหเหนวา ชาตทมความพรอมกวายอมจะไดเปรยบชาตทดอยกวา และสงครามทเกดขนในอดตนนกมหลายเหตการณทฝายทมชย กลบมก าลงคนและอาวธนอยกวาฝายทปราชย ทงนเนองจากความสามารถของก าลงคน อาวธ และการวางแผนทมประสทธภาพกวา นอกจากการท าสงครามในรปแบบแลว การท าสงครามนอกแบบกมความส าคญไมแพกน ซงอาจเปนตวชวดผลแพชนะในสงครามนนๆ ได เนองจากการท าสงครามนอกแบบตองอาศยหนวยปฏบตการพเศษ หรอหนวยรบพเศษทมขนาดเลกกวาหนวยรบหลก และมประสทธภาพทสงกวาในการปฏบตภารกจใหลลวง ทงการสอดแนมหาขาว การลาดตระเวน การกอวนาศกรรมสถานทส าคญทางยทธศาสตร ดวยเหตน ชาตตางๆ จงใหความส าคญกบการสรางหนวยปฏบตการพเศษของตนเพอปฏบตภารกจดงกลาว อาท หนวยรบพเศษจากหนวยเอสเอสของเยอรมนสมยสงครามโลกครงท 2 ทมบทบาทส าคญในการบกยดครองชาตตางๆ ในสมยนน หรอทางฝงองกฤษกมหนวยเอสเอเอส (SAS) ทไดรบการขนานนามวาเปนหนวยปฏบตการพเศษทยอดเยยมทสดในโลก ซงมบทบาทส าคญอยางยงในการปองกนความมนคง และรกษาผลประโยชนแหงชาตขององกฤษไวไดหลายตอหลายครง ในสวนของสหรฐอเมรกาซงเปนมหาอ านาจทางการทหารในปจจบน กมหนวยปฏบตการพเศษมากมาย อาท หนวยกรนบาเรต (Green Baret) เรนเจอร (Ranger) เนวซล (Navy Seal) เดลตา (Delta) เปนตน ซงในแตละหนวยกจะมประวตความเปนมาและบทบาทส าคญในการรกษาความมนคงของประเทศทนาสนใจแตกตางกนไป *ศลปศาสตรบณฑต (รสเซยศกษา) คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปรญญาโทดานความสมพนธระหวางประเทศ สาขาการทตของสหพนธรฐรสเซยและรฐตางๆ คณะความสมพนธระหวางประเทศ มหาวทยาลยเซนตปเตอรสเบรกแหงรฐสหพนธรฐรสเซย ปจจบนด ารงต าแหนงเจาหนาทการคาระหวางประเทศ บรษท เจรญโภคภณฑ ประจ าสหพนธรฐรสเซย

1. ความเปนมา การศกษาเกยวกบบทบาทหนวยปฏบตการพเศษของประเทศรสเซย เปนกรณศกษาทนบวามความส าคญ เนองจากรสเซยมประวตศาสตรดานการใชหนวยปฏบตการพเศษ หรอทในภาษารสเซยเรยกวา สเปซนาซ (Spetsnaz) มานานนบศตวรรษ ทงนประวตศาสตรทางการทหารรสเซยไดบนทกไววา บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษเรมปรากฏขนในชวงเหตการณปฏวตตลาคม ป ค.ศ. 1917 ซงประเทศรสเซยในขณะนนเตมไปดวยความระส าระสาย แมวาฝายบอลเชวคจะสามารถสถาปนาระบอบโซเวยต และด ารงตนเปนรฐบาลกลางได แตในขณะเดยวกน รสเซยตองเผชญภยคกคามจากภายนอกและภายในอยางหนก หลงจากทรสเซยไดถอนตวจากการเขารวมสงครามโลกครงท 1 ความระส าระสายทางการเมองกท าใหบรรดารฐตางๆ ทเคยอยภายใตการปกครองของจกรวรรดรสเซยตามสวนตางๆ ของประเทศ ไดถอโอกาสประกาศอสรภาพ จนท าใหโซเวยตรสเซยของฝายบอลเชวคในขณะนน มอาณาเขตเหลอเพยงแคในสมยป ค.ศ. 1600 เทานน ระหวางในป ค.ศ. 1917-1919 นนเปนชวงทโซเวยตบอบช าอยางหนกจากสงครามโลกครงท 1 ซงนอกจากระบบอตสาหกรรมในประเทศจะเสยหาย และก าลงพลในกองทพกเหลอเพยง 5 แสนคนแลว อาวธทใชกยงเปนแบบเกา เทคโนโลยทางการทหารทใชกลาหลง จะมอาวธใหมกเพยงทยดไดจากฝายเยอรมนในชวงสงครามโลกครงท 1 เทานน ในขณะทฝายตรงขามไดรบการสนบสนนอยางดจากบรรดามหาอ านาจทตองการท าลายลางพวกบอลเชวค ดวยเหตน สภาโซเวยตสงสดจงมมตใหจดตงกองก าลงในรปแบบหนวยจรยทธ หรอหนวยรบขนาดเลกทมประสทธภาพสง ขนมาตอกรกบกองก าลงฝายขาวดวยวธการรบนอกแบบ โดยใชชอวา โอเปโรดา (Operoda) หนวยรบนมภารกจแทรกซมเขาไปในเขตยดครองของกองก าลงฝายขาว เพอสอดแนมหาขาว และท าสงครามกองโจรรบกวน โดยยดหลกในการท างานคอท าการบอนท าลายในทกวธทาง ไมวาจะเปนการท าลายระบบสาธารณปโภคทกชนด ตดเสนทางล าเลยง ท าลายสะพานหรอถนน การเชอมตอโทรคมนาคม ท าลายสายไฟฟา สายโทรศพท สายโทรเลข การตดตอ สอสารตางๆ เสาะหาและท าลายคลงเกบเสบยง รวมทงทกสงทกอยางทเปนประโยชนตอกองก าลงฝายขาว สบเสาะจดหาขอมลทางการทหารเกยวกบจ านวนทแนนอน และการจดการตางๆ ของกองก าลงฝายขาว ใหกบกองทพแดง ตลอดจนท าลายขวญและก าลงใจของกองก าลงฝายขาว ดวยการปลอยขาวลวง ขาวลอตางๆ หรอการแจกใบปลวใหแกประชาชนในเขตยดครองของกองก าลงฝายขาว จนสามารถปราบ กองก าลงฝายขาว และขบไลกองทพจากตางชาตออกไปไดส าเรจ ตอมาในสมยสงครามโลกครงท 2 หรอมหาสงครามเพอปตภม กองทพโซเวยตกยงคงตกเปนรองฝายตรงขามคอเยอรมน จงท าใหโซเวยตตองกลบไปใหความส าคญกบยทธวธการรบนอกแบบอกครง ดวยการจดตงหนวยปฏบตการพเศษเพอปฏบตภารกจการรบนอกแบบ หนวยรบทส าคญคอหนวยออมสบอน (OMSBON) และหนวยออมสดอน (OMSDON) ซงมบทบาทส าคญในการแทรกซมเขาไปปฏบตการยงหลงแนวขาศกเยอรมน จนท าใหโฉมหนาของสงครามโลกครงท 2 ตองเปลยนไป หลงจากนนรฐบาลโซเวยตจงใหความส าคญเปนอยางยงในการจดตงหนวยปฏบตการพเศษ เพอปฏบตภารกจส าคญตางๆ ในการรกษาความมนคงของโซเวยต และรกษาผลประโยชนแหงชาตเอาไว นบตงแตชวงหลงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบน

ภายหลงสงครามโลกครงท 2 ชวงกอนทจะลมสลาย โซเวยตนบเปนประเทศหนงทไดชอวามหนวยปฏบตการพเศษประจ าการ ซงปฏบตภารกจตางๆ ในการปกปองความมนคงของประเทศมากเปนอนดบตนๆ ของโลก อาท ในสงครามอฟกานสถาน หรอปญหาการกอการรายตางๆ ทเรมทวความรนแรงขนในปลายศตวรรษท 20 อยางไรกด แมวาในปจจบนโซเวยตจะลมสลายไปแลว พรอมกบมการปรบโครงสราง ยบ และยายหนวยงานความมนคงตางๆ แตรสเซยซงเปนประเทศผสบสทธอนดบหนงของโซเวยต กยงคงเปนประเทศทมหนวยงานปฏบตการพเศษประจ าการมากมายอยเชนเดม ในปจจบน รสเซยมปญหาทเปนภยคกคามตอความมนคงของชาตทเรอรงมานานโดยเฉพาะอยางยง เรองภยกอการราย และปญหาเชชเนย ซงยงไมไดรบการแกไขอยางเปนรปธรรม จนหนวยปฏบตการพเศษของรสเซยตองเขาไปแกไขปญหาตางๆ เหลาน ซงมทงทประสบความส าเรจ และไมประสบความส าเรจหลายตอหลายครง อนเนองมาจากปจจยหลายๆ ดาน ดงนน บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ทงในยามปกต ในยามขดแยง จงมความส าคญอยางยงในการรกษาความมนคงของชาต นบตงแตชวงหลงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบน

2. แนวคดเกยวกบหลกนยมพนฐานของหนวยรบพเศษ43 การปฏบตการของหนวยรบพเศษในสงครามนอกแบบ ยอมแตกตางไปจากการปฏบตการของหนวยทหารทท าการรบในสงครามตามแบบ เพราะจะมลกษณะเฉพาะตวตามสภาพแวดลอมของสนามรบในระดบยทธวธ ยทธการและยทธศาสตร นอกจากนยงมองคประกอบอนๆ ทมสภาพทเหมาะสมตอการใชหนวยรบพเศษมากกวาการใชหนวยรบตามแบบ ซงอาจจะเปนหวงระยะเวลาในยามปกต ใกลสงคราม หรอระหวางสงคราม การก าหนดภารกจและบทบาทของหนวยรบพเศษดงกลาวขนอยกบการประยกตใชงานตามทผบงคบบญชาไดมอบหมาย หลกนยมการจดหนวยและรปแบบยทธวธของหนวยรบพเศษ จงคอนขางออนตวไปตามสภาพแวดลอมของสนามรบ แตความคลายคลงกนกบหนวยรบตามแบบกคอการใชหลกการพนฐานรวมกน เชน หลกการสงคราม หลกการจดอ านาจก าลงรบ หลกการวางแผนและการอ านวยการ เปนตน ก. ความหมายของการปฏบตการสงครามพเศษ การปฏบตการนหมายรวมถงการใชมาตรการตางๆ ทงทางทหารและแบบกงทหาร ทเกยวของกบการสงครามนอกแบบ การปองกนและปราบปรามการกอความไมสงบ และการปฏบตการจตวทยา การปฏบตการตางๆ ดงกลาวจะกระท าโดยก าลงทหาร หรอก าลงกงทหารทมการจดหนวยและรปแบบการยทธ การฝก และยทโธปกรณเปนพเศษ โดยเฉพาะเพอใหบรรลวตถประสงคหลกในทางทหาร ทางการเมอง ทางเศรษฐกจ หรอทางสงคมจตวทยา ดวยวธการรบนอกแบบในพนทของขาศก พนททขาศกยดครอง หรอพนททมความลอแหลม หวงเวลาในการปฏบตสามารถด าเนนการไดทงในยามสงบ ยามขดแยง หรอยามสงครามอยางเปนอสระ หรอประสานการปฏบตกบก าลงรบตามแบบ การก าหนดรปแบบของการรบนอกแบบมกจะเกดขน เมอพจารณาถงสภาพแวดลอมในการด าเนนการ ซงอาจจะเปนทางการเมองหรอการทหาร ดงนน การปฏบตตามหลกนยมในการปฏบตการจงตองอาศยเทคนคของการอ าพราง การปกปด และการปฏบตการลบ เพอปองกนผลเสยตอ

43 ชาตร อนทรานนท, พ.อ., หลกนยมพนฐานของหนวยรบพเศษ ( สวนวชาสงครามพเศษ โรงเรยนเสนาธการทหารบก สถาบนวชาการ

ทหารบกชนสง, 2546).

ภาพลกษณและผลประโยชนของชาต ซงการก าหนดวตถประสงค หรอความมงหมายในการปฏบตจะอยในกรอบของวตถประสงคทางยทธศาสตร ยทธการ และยทธวธเปนหลก ข หลกนยมในการปฏบตการสงครามพเศษ หนวยรบพเศษจดวาเปนทงหนวยก าลงรบและหนวยสนบสนนทางการรบของกองทพหรอหนวยงานตนสงกด ดงนน การวางแผน การอ านวยการ และการใชหนวยรบพเศษจะตองสนบสนนตอเปาหมายของกองทพ หรอหนวยงานตนสงกดของหนวยรบพเศษนนๆ การด าเนนการสงครามพเศษ สามารถด าเนนการไดในทกสภาพแวดลอม ทงในยามสงบ ยามขดแยง และยามสงคราม ตามปกตแลวการปฏบตการของหนวยรบพเศษจะเปนการปฏบตการรวม โดยเปนสวนหนงของแผนงานรวม และอาจเปนการปฏบตการในการยทธรวม โดยเปนสวนหนงของกจกรรมทด าเนนการดานความมนคง นอกจากนนยงอาจใหการสนบสนนหนวยรบตามแบบ เหตนบทบาทของหนวยรบพเศษจงแตกตางไปตามสภาพแวดลอม โดยทวไปแลว การปฏบตการสงครามพเศษจะครอบคลมกจกรรมหลกๆ ดงตอไปน คอการสงครามนอกแบบ การปองกนและปราบปรามการกอความไมสงบ การปฏบตการจตวทยาและกจการพลเรอน การปฏบตภารกจโดยตรง การลาดตระเวนพเศษ การปองกนและปราบปรามการกอการราย การปองกนภายในใหกบมตรประเทศและกจกรรมพเศษอนๆ ตามธรรมดาแลว การปฏบตสงครามไมตามแบบดวยการท าสงครามพเศษ ไมวาจะเปนรปสงครามนอกแบบ การปองกนและปราบปรามการกอความไมสงบ การปฏบตการจตวทยา หรออนๆ จะแตกตางจากการปฏบตในสงครามตามแบบ โดยพจารณาจากระดบของความเสยงหลายๆ ดาน เชน การปกปดอ าพรางสถานะ หรออ าพรางการปฏบต ความมอสระในการสนบสนนตนเอง การใชขาวกรองทกวางขวางในการวางแผนปฏบตการ รวมทงการพจารณาใชก าลงกงทหารเพอเสรมสรางศกยภาพอ านาจก าลงรบของฝายตน ค หนวยรบพเศษ หนวยรบพเศษเปนก าลงทหารทมการจดหนวย จดยทโธปกรณและการฝกพเศษ เปนเครองมอส าคญของกองทพในทางยทธศาสตร ยทธการ หรอทางยทธวธ ก าลงของหนวยรบพเศษจะเปนก าลงทมความออนตว การจดตงหนวยรบพเศษจะชวยลดคาใชจายในการเสรมสรางอ านาจรบตามแบบในการเตรยมการปองกนประเทศ การด าเนนการสงครามพเศษจงตองสามารถด าเนนการไดในทกสภาพแวดลอม ดงนน บทบาทของหนวยรบพเศษจงแตกตางไปตามสภาพแวดลอมและระดบของภารกจทก าหนดขน โดยทการจดก าลงหนวยรบพเศษจะมความสมพนธกบยทธวธในรปแบบตางๆ ในกรอบของสงครามพเศษ (1) บทบาทของหนวยรบพเศษ (1.1) ในยามปกต (1.1.1) บทบาทในการปองปราม หนวยรบพเศษเปนหนวยซงมขดความสามารถทางยทธศาสตร ในการมสวนรวมในการฝกรวม/ผสม เปรยบเสมอนเปนการแสดงพลงอ านาจทางทหารวธหนง ดวยการแสดงออกถงขดความสามารถทางทหาร การเขาไปมสวนรวมในการปฏบตการยทธในพนททมปญหา โดยทการปฏบตของหนวยรบพเศษจะสงผลในทางยทธศาสตรและทางจตวทยา รวมทงความลอแหลมในทางการเมอง (1.1.2) บทบาทในการปองกน ในภาวะปกต หนวยรบพเศษจะไดรบมอบภารกจอยางตอเนอง เชน การปฏบตการตามแผนปองกนประเทศ ซงในขนการเตรยมก าลงตงแตในยามปกตนนไดมการก าหนดแนวความคดในการ

ปฏบตไวอยางชดเจน นอกจากนนยงมภารกจพเศษอนๆ ทกองทพหรอหนวยงานตนสงกดของหนวยรบพเศษนนๆ มอบหมาย โดยทหนวยรบพเศษมความออนตวทสามารถปรบใหเขากบสภาพแวดลอมทงภายนอกและภายในยทธบรเวณได สวนความออนตวในการปรบสภาพแวดลอมภายในองคการนน หนวยรบพเศษกสามารถปรบใหออนตวไดตามลกษณะของก าลงพล เครองมอ และวธการปฏบต เนองจากชดปฏบตการรบพเศษมลกษณะเปนองคการขนาดเลกซงงายตอการปรบการปฏบตตามภารกจ (1.2) ในยามขดแยง ในสถานการณของความขดแยง ประเทศอาจจะถกฝายตรงขามกดดนดวยมาตรการใดมาตรการหนงเชน มาตรการทางการเมอง มาตรการทางเศรษฐกจ เปนตน ในสภาพดงกลาวการใชก าลงรบตามแบบอาจไมเหมาะและอาจขยายความขดแยงจนควบคมไมได การใชหนวยรบพเศษจงจะเปนทางเลอกทางหนงในล าดบตนๆ แตหากความขดแยงขยายตวเพมขนกอาจเปนบทบาทของหนวยก าลงรบตามแบบทตองเขาปฏบตการ ซงหมายถงระดบของสงครามจะขยายตวมากขน จากการตกลงใจเพมการใชพลงอ านาจทางทหารมากขน การด าเนนการสงครามพเศษยามขดแยงนน หากความขดแยงไดเพมระดบขน กจะมการใชมาตรการทางทหารมากยงขน ทงนขนอยทโอกาส ทางเลอกและขดความสามารถของฝายเราและฝายขาศก รวมทงบรบทของการเมองระหวางประเทศ ทงนหนวยรบพเศษอาจท าสงครามกองโจร การตอตานการกอการราย การปฏบตภารกจโดยตรง การกอวนาศกรรม การบอนท าลาย การลาดตระเวนพเศษหรอภารกจอนๆ เพราะการเผชญหนากนดวยก าลงรบตามแบบนนอาจท าใหความขดแยงขยายตวเพมขน เมอไดตกลงใจใชก าลงทหารในระยะเวลาจ ากด จงขนอยกบสภาพความพรอมรบของหนวยทหารทมการจดเตรยมไวแลว ซงหนวยรบพเศษเปนหนวยหนงทมการเตรยมความพรอมตงแตภาวะปกต และสามารถใชปฏบตการไดในล าดบความเรงดวนตนๆ ดงนน ในการเขาปฏบตการภารกจหนวยรบพเศษจงสามารถเขาปฏบตการไดตงแตภาวะปกต ขนเตรยมการและขนการท าสงครามไดอยางตอเนอง ทงนการปฏบตการของหนวยรบพเศษจะสามารถปฏบตไดทงเชงรกและเชงรบหรอผสมผสานควบคกนไป (1.3) ในยามสงคราม ในสงครามจ ากดและสงครามทวไป หนวยรบพเศษสามารถปฏบตการไดทงในระดบยทธศาสตร ยทธการ และยทธวธ การปฏบตการของหนวยรบพเศษสามารถใชไดทงในพนทระวงปองกน พนทการรบและพนทสวนหลง อยางไรกตาม บทบาทขนตนของหนวยรบพเศษกคอการปฏบตการและการสนบสนนการปฏบตการในทางลก โดยอยในกรอบของแนวจ ากดการรกของก าลงรบตามแบบของฝายเรา การปฏบตการดงกลาวอาจขยายความลกเขาไปในเขตหลงของขาศกเพอคกคามตอเสนทางคมนาคม ซงจะสงผลตอศกยภาพของขาศก ผลการปฏบตของหนวยรบพเศษจะกอใหเกดการเปลยนแปลงในเขตยทธบรเวณ เพอใหฝายเราสามารถด ารงขดความสามารถทเหนอกวาขาศกเอาไวได (1.3.1) ในระดบยทธศาสตร การปฏบตการพเศษในระดบยทธศาสตร หนวยรบพเศษจะมงท าลายขดความสามารถ และอ านาจก าลงรบของฝายขาศกในระยะยาวอยางตอเนอง การปฏบตการพเศษในระดบยทธศาสตรมกจะเปนการโจมต รดรอน ขดขวางและท าลายโดยตรงตอศกยภาพและพลงอ านาจของฝายขาศกโดยมงตอจดศนยดล ระบบอ านวยการยทธ ขวญและเจตจ านงในการสรบของชาตขาศก รวมทงระบบการยงสนบสนน สนามบนและเปาหมายทางยทธศาสตรอนๆ

ภารกจทชดปฏบตการรบพเศษอาจไดรบมอบใหเขาไปปฏบตในดนแดนของขาศกคอการรวบรวมขาว สนบสนนการกอความไมสงบในพนทเขตหลงขาศก กอกวน บอนท าลายระบบเศรษฐกจ การขดขวางท าลายระบบโทรคมนาคม และเสนทางในพนทเขตหลงของฝายขาศก (1.3.2) ในระดบยทธการ หนวยรบพเศษยงคงสนบสนนแผนยทธการของกองทพในยทธบรเวณเพอใหบรรลวตถประสงคทางทหาร ในยทธบรเวณ ผบญชาการในยทธบรเวณอาจใชหนวยรบพเศษท าการขดขวาง รงหนวงการรกคบหนาของฝายขาศก เพอใหไดเวลาในการเตรยมก าลงเพอเขาปฏบตการภารกจทชดปฏบตการรบพเศษอาจด าเนนการ เชน การลาดตระเวนหาขาวเพอรวบรวมขดความสามารถ และเปาหมายในทางทหารของฝายขาศก รบกวน ขดขวางรดรอน ท าลายจงหวะการปฏบตของขาศก หนเหและดงก าลงหรอใหขาศกกระจายก าลง สนบสนน เขารวม และขยายผลการปฏบตของขบวนการตอตานในเขตหลง ดนแดนขาศก การโจมต หรอยดรกษาคลงสงอปกรณ และสงอ านวยความสะดวกทส าคญในดนแดนของขาศก (1.3.3) ในระดบยทธวธ ในระดบยทธวธ หนวยรบพเศษจะสนบสนนการปฏบตของหนวยรบตามแบบหรออาจขอรบการสนบสนนจากก าลงรบตามแบบเมอพนทปฏบตการของทงสองฝายมอทธพลตอกน แตในการใชหนวยรบพเศษสนบสนนหนวยรบตามแบบในการรบประชดนน หนวยรบพเศษจะขาดอ านาจการยง ความคลองแคลวในการเคลอนทและการสนบสนนทางการรบบางอยาง ทอาจท าใหหนวยรบพเศษขาดประสทธภาพในการรบประชดได ดงนนชดปฏบตการรบพเศษจงจะใชหลกการจโจมเพอชดเชยอ านาจการยง ดวยการจโจมเพอใหเกดประสทธภาพสงสด

3. บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการปกปองความมนคงของประเทศในอดต ปจจบน และอนาคต ก บทบาทในการสงคราม ในอดตทผานมา ประเทศรสเซยตองเผชญภยคกคามความมนคงของประเทศมาโดยตลอด โดยมหลายเหตการณทรสเซยถกภยคกคามทงจากภายนอกและภายใน เมอพจารณาจนเกอบสญเสยเอกราช อธปไตย และบรณภาพแหงดนแดนประวตศาสตรทางการทหารของรสเซยทไดบนทกถงความส าคญของบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ในการปองกนความมนคงของประเทศดวยวธการรบนอกแบบ ทงในพนทของตนเอง พนทของขาศก พนททขาศกยดครอง หรอพนททมความลอแหลม ทงในยามสงบ ยามขดแยง และยามสงคราม จะพบวาบทบาทตางๆ เหลาน เรมปรากฏขนตงแตสมยสงครามกลางเมองหลงจากการปฏวตตลาคม ป ค.ศ. 1917 รวมทงในสมยสงครามโลกครงท 2 โดยทง 2 เหตการณดงกลาว ประเทศรสเซยหรอสหภาพโซเวยตในขณะนนเปนฝายเสยเปรยบอยางมาก เนองจากเปนรองในดานตางๆ ทงดานก าลงพล ยทโธปกรณ และยทธปจจย ซงหากเกดการปะทะกนโดยตรงตามสงครามตามแบบเพยงอยางเดยว ฝายโซเวยตกอาจเกดการสญเสยอยางใหญหลวง จนอาจน าไปสความพายแพได ดวยเหตน ในยคนนจงไดเรมมการใชกองก าลงในรปแบบหนวยจรยทธ หรอหนวยปฏบตการพเศษ ซงเปนหนวยรบขนาดเลกทมประสทธภาพสง ไปปฏบตภารกจชวยเหลอกองก าลงหลก โดยการท าสงครามกองโจรรบกวนขาศก รวมทงภารกจในการแทรกซมเขาไปในเขตยดครองของศตรเพอสอดแนมหาขาว การบอนท าลายระบบสาธารณปโภค

ทกชนดทเปนประโยชนตอขาศก และการกอวนาศกรรมในพนทยดครองของศตร ซงถอเปนปจจยหนงทชวยใหโซเวยตไดรบชยชนะในสงครามทง 2 ครง อยางไรกตาม หนวยปฏบตการพเศษรสเซยตงแตสมยสงครามกลางเมองจนถงสมยสงครามโลกครงท 2 ยงคงเปนหนวยทมขนเฉพาะกจเทานน เมอภารกจสนสดลงหนวยปฏบตการพเศษเหลานกจะถกยบไป โดยยงมไดมการจดตงหนวยปฏบตการพเศษขนอยางถาวร หรออยางเปนระบบเพอประจ าการในกองทพ เหตนจงท าใหความส าคญของบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในชวงเวลาดงกลาวยงไมปรากฏชดเจนเทาใดนก แตไดกลายเปนจดเรมตนของความส าคญของบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษแหงรสเซยในการปองกนความมนคงของประเทศในเวลาตอมา ทงนนบตงแตหลงสงครามครามโลกครงท 2 จนถงปจจบน ภายหลงสงครามโลกครงท 2 โลกไดแบงออกเปน 2 ฝาย คอ ฝายโลกเสรทน าโดยสหรฐอเมรกา และฝายโลกคอมมวนสตทน าโดยสหภาพโซเวยต ตอมาประเทศทง 2 ไดกลายเปนประเทศมหาอ านาจของโลก จนกอใหเกดภาวะสงครามเยนซงเปนความขดแยงทางดานอดมการณ ทน าไปสความขดแยงกนในดานอนๆ และเกดการแขงขนกนระหวางในดานตางๆ ทงดานการเมอง เศรษฐกจ การทหาร เทคโนโลย วทยาศาสตร ฯลฯ แนวนโยบายตางประเทศทส าคญประการหนงของทงสหรฐฯ และโซเวยต คอ การแสวงหาพนธมตรโดยใหการชวยเหลอประเทศทมอดมการณเดยวกบตน ทงนกเพอแสวงผลประโยชนจากประเทศเหลานนนเอง โดยเฉพาะสหภาพโซเวยตไดพยายามทจะสรางรฐบรวาร เพอเปนรฐกนชน ในการปองกนภยคกคามความมนคงของประเทศ เนองจากโซเวยตเคยมบทเรยนมาแลวในอดตทถกโจมตโดยฉบพลนแบบไมทนตงตว จนเกอบทจะเสยเอกราช อธปไตย และบรณภาพแหงดนแดนไปหลายตอหลายครง ดงนน โซเวยตจงจ าเปนตองหาทางปองกนภยคกคามความมนคงดงกลาว โดยภายหลงสงครามโลกครงท 2 ประเทศในกลมยโรปตะวนออกเกอบทกประเทศ ไดกลายเปนรฐบรวารของโซเวยต ทางฝงเอเชยกลางกเปนจดยทธศาสตรทส าคญของโซเวยตเชนกน โดยเฉพาะประเทศอฟกานสถาน ซงโซเวยตตองการจะยดครองมาตงแตอดต จนเกดสงครามแยงชงดนแดนแหงนหลายตอหลายครง จนกระทงหลงสงครามโลกครงท 2 อฟกานสถานกไดกลายเปนรฐบรวารของสหภาพโซเวยต และตอมาในปลายทศวรรษท 1970 อฟกานสถานภายใตการน าของประธานาธบดอาฟซลเลาะห อามน ตองการจะตตวออกหางจากโซเวยตและหนไปเปนพนธมตรกบสหรฐฯ เหตนท าใหสหภาพโซเวยตไมมทางเลอกอน จงตองจดการกบอฟกานสถาน ทงๆทโซเวยตในขณะนนยงไมมความพรอมกตามท

ภาพประกอบท 1 เหลานกรบมจาฮดนในอฟกานสถาน

การท าสงครามในอฟกานสถานถอเปนหายนะอยางแทจรงในประวตศาสตรทางการทหารของรสเซย ซงการท าสงครามครงนถอวาแตกตางจากการท าสงครามครงใหญๆ ทเคยเกดขนในอดต ไมวาจะเปนสงครามโลกครงท 2 หรอสงครามกลางเมองทเคยเกดขน เนองจากในสงครามดงกลาวฝายโซเวยตเปนฝายเสยเปรยบศตรในหลายๆ ดาน ทงดานประสทธภาพของก าลงพลและอาวธยทโธปกรณ จงจ าเปนตองใชยทธวธการรบแบบสงครามกองโจรในการรบนอกแบบจนไดรบชยชนะ แตในสงครามอฟกานสถานนน ฝายโซเวยตทในขณะนนเปนมหาอ านาจทางการทหารของโลกมความเหนอกวาในทกๆ ดาน ทงดานก าลงพล ยทโธปกรณ และความฮกเหมมนใจในศกยภาพก าลงพลของตนเอง ดงนนจงไดตดสนใจบกอฟกานสถาน โดยหวงจะพชตดนแดนแหงนในระยะเวลาไมนานนก อยางไรกตาม ตอมาโซเวยตกตองประสบกบเหตการณทคลายคลงกบเหตการณทกองทพสหรฐฯ ไดประสบมาแลวในสงครามเวยดนาม ซงสหรฐฯ ไดเขาไปท าสงครามดวยความเหนอกวาในเกอบทกดานเชนเดยวกบโซเวยต แตกลบตองประสบกบปญหาการรบนอกแบบของฝายเวยดนามเหนอทท าสงครามกองโจร โดยอาศยความช านาญในดานภมประเทศและภมอากาศ ท าการลอบโจมตกองก าลงของสหรฐฯ จนท าใหสงครามยดเยอ และสหรฐฯ ตองเปนฝายยอมรบความพายแพในทสด เหตการณดงกลาวสอดคลองกบสหภาพโซเวยตทตองเผชญกบการรบแบบกองโจรจากฝายมจาฮดน ซงไดรบการสนบสนนทงดานยทโธปกรณและการฝกรบจากสหรฐฯ อกทงพวกเขายงมความคนเคยกบสภาพภมประเทศบนภเขาสงซง เตมไปดวยอปสรรคตางๆ เชน ความรอน ความแหงแลง ความกดอากาศสง ความชนของพนท เปนตน จนสามารถท าการลอบโจมตกองก าลงของโซเวยตใหเกดความสญเสยอยางใหญหลวง ตอมา โซเวยตจงไดเรมเลงเหนวาสมรภมในอฟกานสถานนน มสภาพทเหมาะสมตอการใชหนวยปฏบตการพเศษมากกวาการใชหนวยรบตามแบบ เนองจากหนวยปฏบตการพเศษมความยดหยนในการปรบตวไปตามสภาพการณทเกดขนมากกวาหนวยรบปกต ดงนนตอมาจงไดสงหนวยปฏบตการพเศษเขาไปปฏบตการในอฟกานสถานภายหลงสงครามเรมไประยะหนง

ภาพประกอบท 2 หนวยปฏบตการพเศษของกองทพบกในอฟกานสถาน

หนวยปฏบตการพเศษของโซเวยตในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 ไดถกจดตงขนอยางเปนระบบเพอเขาประจ าการตามภาคทหารบกทกๆ ภาค มไดจดขนเฉพาะกจเหมอนอยางชวงสงครามกลางเมองและสงครามโลกครงท 2 หนวยปฏบตการพเศษทางการทหารทงหมดนจะขนตรงตอกองบญชาการขา วกรองกลางหรอจอารย (Glavnoe Razvedyvarelnoe Upravlenie: GRU) ซงหนวยปฏบตการพเศษของจอารยไดถกสงเขาไปปฏบตการในอฟกานสถานรวมกบหนวยปฏบตการพเศษของเคจบ เพอคอยท าการสนบสนนหนวยรบปกตในภารกจทตองอาศยความสามารถ และความช านาญในพนทของสมาชกหนวยปฏบตการพเศษทมเชอชาตคลายคลงกบชาวอฟกน ภารกจดงกลาวมความเหมาะสมกบการปกปดอ าพรางสถานะหรออ าพรางการปฏบตการ ความมอสระในการสนบสนนตนเอง และการใชขาวกรองทกวางขวางในการวางแผนปฏบตการ หนวยปฏบตการพเศษเหลานสามารถปฏบตภารกจส าคญประสบผลส าเรจไดเปนอยางด จนสามารถลดการสญเสยของกองทพโซเวยตลงไดอยางมาก แมวาฝายตะวนตกจะวพากษวจารณวาหนวยปฏบตการพเศษของโซเวยตนน ยงออนเยาวและยงออนประสบการณ อยางไรกด ดเหมอนวาพวกฝายตอตานในอฟกานสถานจะไมคดเชนนน เพราะพวกเขาพบวามาตรฐานในการฝกและยทธวธในการรบของหนวยปฏบตการพเศษโซเวยต โดยเฉพาะทหารผวขาวนนอยในระดบสงและมฝมอทนากลว จนถงขนาดมการตงคาหวหวหนาหนวยเหลานเปนจ านวนเงนถงรายละ 2 ลานดอลลารสหรฐฯ44

44 “Spetsnaz had defeated the Mujahidden by the summer of 1986”, [http://www.militaryphotos .net/forums/ archive/index.php/t-5079.html],

20/9/2005.

ภาพประกอบท 3 การตอบโตของหนวยปฏบตการพเศษจอารย ตอฝายมจาฮดน

อยางไรกดถงแมวาการท าสงครามในอฟกานสถานจะเปนความลมเหลวในประวตศาสตรทางการทหารของรสเซย แตการพายแพดงกลาวกไดสงผลกระทบตอทรรศนะของทหาร และสาธารณชนทมตอรฐบาลโซเวยตในอดตเปนอยางมาก แมกระทรวงกลาโหมโซเวยตจะประกาศวาไดสญเสยทหารจ านวน 13,831 นายในสงครามน แตนกการทหารทวไปพากนเชอวาตวเลขนเปนเพยงจ านวนผสญเสยชวตโดยตรงในการสงครามเทานน เพราะหากนบรวมการเสยชวตทงหมดในอฟกานสถาน จะพบวามจ านวนถง 36,000 นาย45 อยางไรกตามหากพจารณาเฉพาะจากการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยแลว ไมนาจะถอเปนความลมเหลว เนองจากการสญเสยของฝายตอตานนน 75 % มาจากฝมอของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ทงทพวกเขามจ านวนเพยง 3 % ของก าลงทหารโซเวยตทยกเขาไปในอฟกานสถาน46

ภาพประกอบท 4 การถอนทหารโซเวยตออกจากอฟกานสถานในป 1988

ในทศวรรษท 1990 หลงจากสหภาพโซเวยตลมสลาย พรอมกบปญหาตางๆ อกมากมายทตกทอดมา ไมวาจะเปนดานเศรษฐกจ สงคม ฯลฯ สมยประธานาธบด บอรส เยลตซน นบวาเปนยคมดของรสเซยและรฐท เคยอยภายใตอดตสหภาพโซเวยตอยางแทจรง เนองจากปญหาตางๆ โดยเฉพาะดานเศรษฐกจบบคนท าใหเยลตซนตองการความชวยเหลอสนบสนนจากชาตตะวนตก ทงนดวยการยอมปรบลดก าลงทางทหารเปนขอแลกเปลยน โดยท าการยบองคการกตกาสนธสญญาวอรซอ (WARSAWPACT) ปรบลดก าลงพล งบประมาณ และยบหนวยทหารทมความส าคญ

45 สรชาต บ ารงสข, “ยทธบทความ: สงครามอฟกานสถาน 10 ปของโซเวยต 2 สปดาหของสหรฐ”, มตชนรายสปดาห, 22 ตลาคม 2544. 46 เพมศกด โตสวสด, สเปซนาซ : สดยอดหนวยรบพเศษแหงรสเซย, (กรงเทพฯ: ส านกพมพอนเมทกรป, 2548), หนา 70.

หลายหนวย โดยไมมแผนรองรบก าลงพลทถกปลด จนท าใหกองทพรสเซยในขณะนนมสภาพออนแอเปนอยางมาก ปญหาตางๆ เหลานท าใหรฐตางๆ ทไมพอใจรฐบาลรสเซยตองการจะแยกตวออกจากรสเซยตาม รฐใหญๆ ในอดตสหภาพโซเวยตทแยกออกไปกอนหนาน โดยเฉพาะสาธารณรฐเชชเนยทตองการแยกตวเปนเอกราชจากประเทศรสเซย แตฝายรสเซยไมอาจยอมไดจนน าไปสการท าสงครามกบเชชเนยในป 1994 อยางไรกด การรบทกรอซนยเมองหลวงของเชชเนยไดชใหเหนถงสถานะของกองทพรสเซยวาตกต าลงทงทางยทธศาสตร และยทธการ เนองจากกองทพโซเวยตไมสนทดในการท าสงครามกองโจรในเมอง (urban guerilla warfare) หรอ สงครามในเมอง (urban warfare) ซงถอเปนรปแบบหนงของการสงครามทเกดขนมาตงแตในอดตการท าสงครามรปแบบนก าลงของฝายทถกยดครองจะใชวธการตอสกบก าลงของผยดครอง โดยอาศยความช านาญพนทและภมประเทศ ทเปนซอกตกและและตรอกซอยเลกๆ เพอเปนจดซมโจมตหรอคอยดกท ารายก าลงของขาศกและหนไปอยางรวดเรว (hit and run) ดงนน การสรบในพนทเขตเมองจงเปนเรองทมความยากล าบากอย างมาก ตวอยางจากประสบการณของกองทพสหรฐฯในโมกาดช ประเทศโซมาเลย ในป ค.ศ. 1993 เปนกรณทย าเตอนนกการทหารของชาตอนๆ ไดเปนอยางด เพราะหนวยทหารซงถอเปนหนวยชนน าของกองทพสหรฐฯ คอ กรมเรนเจอรท 75 กถกพาใหเขาไปตดกบสงครามในเมอง ซงในกรณนทหารสหรฐฯ ตองสญเสยชวตถง 18 นาย และเฮลคอปเตอรถกยงตกดวยอาวธประทบไหลแบบอารพจ โดยทนกรบกองโจรในโมกาดชไมไดมอะไรททนสมยนอกจากปนประจ ากายแบบเอเค-47 (AK-47) และอาวธยงประทบไหลแบบอารพจ แตพวกเขากสามารถท าใหหนวยทหารชนดของสหรฐฯ ตกอยในวงลอมของสงครามในเมอง จนในทายทสดสหรฐฯ กตดสนใจถอนทหารออกจากโซมาเลย47 การรบแบบกองโจรในเมองเชนนนบเปนสงใหมส าหรบรสเซย โดยเฉพาะเมอเปรยบกบสงครามในอฟกานสถาน ซงมลกษณะเปนสงครามในพนททเปนถ าและโตรกผา แตในเชชเนยจดชขาดของสงครามจะท ากนในเขตเมองเปนหลก อกทงฝายกองก าลงเชเชนยงรรายละเอยดตางๆ ดานยทธวธการรบของฝายรสเซยเปนอยางด แมแตกองก าลงจากหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทถกสงเขาไปปฏบตการ เนองจากมความเหมาะสมกบสภาวการณในการรบแบบนมากกวา แตเนองจากกองก าลงจากหนวยปฏบตการพเศษเหลานในขณะนนมสภาพออนแอ เนองจากปญหาตางๆ ไมตางจากกองก าลงหลก เหตนจงท าใหฝายรสเซยประสบความสญเสยอยางตอเนองในการรบในเชชเนยในครงแรก แตอยางไรกตาม ประสบการณจากการรบครงน ไดท าใหรสเซยหนมาสนใจกบการเตรยมความพรอม และพฒนาหนวยปฏบตการพเศษมากขน โดยเรมมการน าระบบอาสาสมครสรบจากหนวยปฏบตการพเศษเขาไปใช และเพมงบประมาณใหเหมาะสมกบสภาพความเปนจรงมากขน

47 สรชาต บ ารงสข, “ยทธบทความ: ยทธการยดเมอง: สงครามกองโจรในแบกแดด”, มตชนรายสปดาห, 18 เมษายน 2546.

ภาพประกอบท 5 สงครามเชชเนยป ค.ศ. 1994-2000

เมอสงครามเชชเนยครงท 2 ไดเรมขนในป ค.ศ. 1998 การรบครงนทางกองทพรสเซยไดปรบเปลยนกลยทธตางๆ ในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษ ทงในระดบยทธศาสตร อนไดแกการรวบรวมขาว การกอกวนบอนท าลายระบบเศรษฐกจ และการขดขวางท าลายระบบโทรคมนาคมและเสนทางในพนทเขตหลงของฝายกบฏ ในระดบยทธการ อนไดแกการลาดตระเวนพเศษหาขาว การจดวางระบบปองกนบรเวณพรมแดนเชชเนย -ดาเกสถาน ปราบปรามขบวนการคาน ามนเถอนทลกลอบขายเพอแลกกบอาวธยทธปจจย และท าการปราบปรามแหลงอาว ธสนบสนนจากตางชาต รวมทงในระดบยทธวธ โดยหลกเลยงการเขาปะทะโดยตรง ดวยการแบงก าลงเปนหนวยยอยๆ ขนาดเลกเพอใหเกดความคลองตวในการปฏบตการ ไมวาจะเปนการสงเกตการณ หรอการหาขาวเกยวกบจ านวนก าลงพล การเคลอนไหว และทตงของฝายกบฏ สวนดานการวางยทธวธการรบกมประสทธภาพและมความยดหยนเขากบสภาวการณมากขน จนเกดการสญเสยอยางหนกแกฝายกบฏเชเชน จนตองท าการถอนก าลงออกจากกรอซนยและพายแพไปในทสด ปจจยตางๆ ทกลาวมาไดชใหเหนวาบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในยามสงคราม ไมวาจะเปนการปฏบตการในระดบยทธศาสตร ระดบยทธการ ระดบยทธวธ หรอการท าสงครามกองโจรและภารกจอนๆ ทส าคญนน ไดมสวนอยางส าคญยงในการปองกนความมนคงของรสเซ ย ตงแตหลงสงครามโลกครงท 2 จนกระทงถงปจจบน อยางไรกตาม ตอมาความขดแยงทยงไมมขอยตระหวางฝายเชเชนกบรสเซยไดขยายวงจากการกอความไมสงบเพอตอตานรสเซยในเชชเนยไปสการกอการราย และในอกดานหนงของปญหา กจะเหนถงการใชมาตรการทแขงกราวของรฐบาลรสเซยทมตอปญหาเชชเนย มาตรการทางทหารในการปราบปรามการกอความไมสงบดงกลาว ทใชวธการรนแรง ชนดตาตอตา ฟนตอฟน ไดสงผลใหชาวเชเชนเปนจ านวนมากตองสญเสยชวต และรสกโกรธแคนจนคดหาทางออกดวยวธการกอการราย ซงไดกลายเปนภยคกคามความมนคงของรสเซยทส าคญยงในชวงทศวรรษทผานมาจนถงปจจบน

ภาพประกอบท 6 หนวยปฏบตการพเศษของกองทพบกในสงครามเชชเนย

ข บทบาทในการตอตานการกอการราย ปญหาการกอการรายเปนปญหาความขดแยงทมความส าคญอยางมากตอประเทศรสเซย และเปนปญหาทมความเดนชดในชวงทศวรรษทผานมา จนรสเซยใหความส าคญกบปญหานเปนอนดบตนๆ การทรสเซยมองวาภยจากการกอการรายถอเปนภยคกคามตอความมนคง และผลประโยชนของชาตทส าคญ จงใหความส าคญกบหนวยปฏบตการพเศษทมหนาทในการตอตานและตอบโตการกอราย ดวยการสนบสนนในดานยทธปจจยตางๆแกหนวยดงกลาว เพอใหเกดประสทธภาพสงสดในการปฏบตภารกจ แตอยางไรกตาม แมหนวยปฏบตการพเศษรสเซยจะสามารถปฏบตภารกจตอตานการกอการรายในกรณตางๆ ไดอยางสมบรณแบบจนเปนทพอใจของทางการรสเซย และประชาชนจ านวนมาก แตทวากลบถกวพากษวจารณอยางหนกจากตางชาต โดยเฉพาะจากชาตตะวนตก ในเรองการละเมดสทธมนษยชน อาทเหตการณทโรงพยาบาลในเมองบเดยนอฟสค ซงผกอการรายจ านวนมากบกเขาไปจบคนไข และผทอยในโรงพยาบาลขณะนนจ านวน 3,000 คนเปนตวประกน โดยทางการรสเซยไดสงหนวยปฏบตการพเศษเขาไปท าการตอบโตการกอการรายครงน จนมผกอการรายเสยชวต 58 คน และตวประกนเสยชวตถง 143 คน หรอกรณเหตการณทโรงละครดรอฟเกยในกรงมอสโก ซงผกอการรายชาวเชเชนจ านวนหนง บกเขาจบประชาชนเปนตวประกนจ านวน 800 คน ผลจากการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยครงน ท าใหมผกอการรายเสยชวต 33 คน แตมตวประกนเสยชวตถง 118 คน สวนเหตการณทโรงเรยนหมายเลข 1 ในเมองเบสลานนน ผลจากเหตการณครงน ท าใหมผกอการรายเสยชวต 31 คน สวนตวประกนเสยชวตถง 331 คน ซงกวาครงหนงเปนเดกนกเรยน

ภาพประกอบท 7 ตวประกนผเคราะหรายจากเหตการณจบตวประกนทโรงเรยนในเมองเบสลาน

เมอพจารณาถงการสญเสยดงกลาวทจ านวนตวเลขผเสยชวต ซงเปนตวประกนจากเหตการณเหลานทมจ านวนสงมาก โดยเฉพาะหากเทยบกบผลการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษ ทท าหนาทในการตอบโตการกอการรายจากชาตมหาอ านาจอนๆ ทจ านวนผเสยชวตไมมากเทาแลว จงเปนผลใหการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย รวมทงรฐบาลรสเซยภายใตการน าของประธานาธบดวลาดมร ปตน ถกวพากษวจารณอยางหนกจากสอมวลชนรสเซยและจากนานาประเทศ ทตางวพากษวจารณกนอยางกวางขวางในประสทธภาพการปฏบตภารกจของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย อาท กรณวกฤตการณจบเดกนกเรยนเปนตวประกนทโรงเรยนหมายเลข 1 ในเมองเบสลานน น หนวยปฏบตการพเศษรสเซยซงอยรอบๆ บรเวณโรงเรยน มไดมการเตรยมความพรอมกบสงทเกดขนเลย พวกเขารแตเพยงวาผกอการรายตดตงระเบดไวในโรงเรยน และผกระเบดไวกบตวและบนหลงคา แตพวกเขาไมมแผนทจะสามารถรองรบหากเกดการระเบดขน ดงนนเมอเกดการระเบดขน จงท าใหเกดความโกลาหลตามมา เพราะหลงจากบรรดาเดกนกเรยนวงหนออกมาพรอมๆ กบพวกผกอการราย หนวยปฏบตการพเศษรสเซยกลบไมสามารถคมสถานการณได จนสงผลใหผกอการรายจ านวนหนงหนรอดออกไปได นอกจากนยงไมมรถพยาบาลแมแตคนเดยวทจะคอยรบตวประกนผไดรบบาดเจบไปโรงพยาบาล เดกนกเรยนจ านวนมากตองเสยชวตไปดวยการถกเจาหนาทจากหนวยปฏบตการพเศษยง เนองจากพวกเดกๆ ถกผกอการรายจบเปนตวประกนเพอเปนทก าบง ขณะทผกอการรายท าการระดมยงตอสกบเจาหนาทหนวยปฏบตการพเศษ อกทงยงมความเปนไปไดทวา หลงคาตกทถลมลงมาทบรางเดกนกเรยนทถกจบเปนตวประกนนน มาจากการทถกโจมตดวยจรวดทยงโดยเจาหนาทจากหนวยปฏบตการพเศษรสเซยดวยซ า48 สวนกรณเหตการณทโรงละครดรอฟเกยในกรงมอสโก ทหนวยปฏบตการพเศษรสเซยใชยทธวธปลอยแกสสลบทมสวนผสมของสารเฟนทานล (Fentanyl) เขาไป จนสงผลใหตวประกนเสยชวตเปนจ านวนมาก แตทางการรสเซยกลบไมสามารถตอบค าถามตางๆ วา แกสทถกปลอยเขาไปในโรงละครเพอใหผกอการรายสลบเปนแกสชนดใด เปนอาวธเคมตองหามทไมเคยถกน ามาใชมากอนหรอไม หรอวาเปนสารทไดรบการยอมรบดแลว แตถกน ามาใชในปรมาณทมากจนเกนไป โดยเฉพาะอยางยง เมอตวประกนอยในสภาพทออนแรงหลงจากทถกจบเปนตวประกนมานานถง 50 ชวโมง และเหตใดจงไมมการเตรยมยาแกพษเอาไวใหตวประกน เมอสามารถท าการบกเขาไปในโรงละครได อก

48 Oleg Gordievsky, “Mr Putin will not be moved by this tragedy”, [http://www.telegraph.co.uk/opinion

/main.jhtml?xml=/opinion/2004/09/05/do0501.xml], 5/9/2004.

ทงการล าเลยงผบาดเจบไปโรงพยาบาลกเปนไปอยางลาชา ซงทงรฐบาลและประธานาธบดปตนไมสามารถทจะตอบค าถามเหลานได49 อยางไรกตาม ทางฝายทสนบสนนการปฏบตการครงนไดออกมาแกตางวา เมอพจารณาถงเงอนไข ปจจย และสภาพแวดลอมตางๆในขณะนน จ านวนตวประกน 800 คน กบผกอการราย 50 คนซงมอาวธครบมอพรอมระเบดอก 60 กโลกรม และเมอไมมททาวาจะประนประนอมแตประการใด จงท าใหเหลอทางออกใหเลอกอยไมมากนก แนนอนวาไมมใครอยากใหเกดการสญเสย แตหากปลอยเวลาใหเนนนานออกไป โอกาสทจะชวยเหลอตวประกนกยงหมดไป ประสบการณจากเหตการณทบเดยนอฟสค ชใหเหนวา การยอมออนขอใหกบผกอการรายไมไดท าใหเหตการณดขนเลย ดงนน ทางออกทเหลออยในขณะนนจงเหลออยเพยงทางเดยวคอ การรกษาชวตคนสวนใหญใหไดมากทสด50 จากเหตการณดงกลาวทเกดขนท าใหทงรฐบาลรสเซยและประธานาธบดวลาดมร ปตน ถกวพากษวจารณในแงลบจากหลายฝายเปนอยางมาก โดยมการกลาววา ประธานาธบดปตน ไดเพกเฉยตอชวตมนษย เชนเดยวกบเมอครงทเรอด าน าพลงงานนวเคลยรเครสคจมอยภายใตกนทะเลบอลตก กระทงสงผลใหลกเรอกวา 118 คน ซงตองทนความหนาวเยนจนเสยชวตลง แตปตนกลบไมยอมแมกระทงใหใครมารบกวนวนหยดพกผอนของเขา และเมอเขาใหสมภาษณกบผสอขาวจากซเอนเอนในเวลาตอมาเกยวกบเรองเครสค เขาเพยงแคยมแลวกกลาวเพยงวา เขาไดเดนทางไปดทนนแลว โดยมไดกลาวถงลกเรอ 118 คนทเสยชวตไปเลย นอกจากน จ านวนคนตายหลายพนคนทเสยชวตไปในสงครามเชชเนยกไมไดท าใหเขารสกเศราใจแมแตนอย เขาเชอวาพวกคนทตายไปเปนเพยงเศษขยะธรรมดาเทานน ซงคมคากบทจะตองแลกกบการทรสเซยสามารถควบคม เชชเนยเอาไวได ปตนเชอวาเขาสามารถบงคบใหพวกกบฏเชเชนยอมจ านนได จ านวนคนเสยชวตหลายรอยคนในโรงเรยนหมายเลข 1 รวมทงเหตการณทเกดขนอนๆ ไม เพยงพอทจะท าใหเขาเปลยนแปลงนโยบายทแขงกราวของเขาได และเขากไมเคยยอมรบความผดพลาดในการด าเนนนโยบายแกปญหาดงกลาวเลย51 อยางไรกตามแมหลายฝายจะวพากษวจารณนโยบายแกปญหาของประธานาธบดวลาดมร ปตน แตทวาดวยการตดสนใจทแนวแน เดดขาด และความเยอกเยนของปตน กลบท าใหเขาเปนทชนชมของประชาชนชาวรสเซยเปนอยางมาก ซงการทปตนเปนผน าทมบคลกภาพทแขงแกรงน นบเปนสงทประชาชนชาวรสเซยตองการ 52 เหตนจงมเสยงสนบสนนจากประชาชนชาวรสเซยเปนจ านวนมากเกยวกบการปฏบตการใดๆ กตามในการแกไขสถานการณตางๆ ทเกดขน ถงแมวาจะถกวพากษวจารณในทางลบจากตางชาตกตามท นอกจากน สาเหตส าคญสาเหตหนงทท าใหมการวพากษวจารณการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษในการแกปญหาดงกลาว จนสงผลในทางลบตอรฐบาลรสเซยและประธานาธบดวลาดมร ปตน กคอ การควบคมสอของ

49 Stephen Dalziel, “Soviet methods for a Russian crisis”, [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/ europe/2368879.stm], 28/10/2002. 50 เพมศกด โตสวสด, เรองเดม, หนา 211-212. 51 Oleg Gordievsky, “Mr Putin will not be moved by this tragedy”, [http://www.telegraph.co.uk/opinion

/main.jhtml?xml=/opinion/2004/09/05/do0501.xml], 5/9/2004. 52

Paul Reynolds, “Putin: Foreign support but also concern”, [http://news.bbc.co.uk/ 1/hi/world/europe/2367735.stm], 28/10/2002.

รสเซยในขณะนน ทปลอยใหสอโดยเฉพาะสอตางชาตเขามาเกาะตดสถานการณและน าเสนอขาวอยางใกลชด จงสามารถวพากษวจารณการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยไดอยางชดเจน ทงๆ ทเมอครงทปตนด ารงต าแหนงเปนนายกรฐมนตรอย ความส าเรจในการปราบปรามพวกกบฏเชเชน ถอเปนผลงานชนส าคญของเขา ทไดรบการชนชมจากสอเปนอยางมาก จนเปนผลทท าใหเขาไดรบการเลอกตงเปนประธานาธบดในป ค.ศ. 2000 สาเหตหนงทท าใหเขาไดรบการสนบสนนจากสอ กเปนวธการเดยวกบทอดตประธานาธบดบอรส เยลตซนเคยใชมาในสมยสงครามเชชเนยในป ค.ศ. 1994 ถงป ค.ศ. 1996 นนคอวธการควบคมตรวจสอบการน าเสนอขาวทก าลงจะออกมาจากเชชเนย กอนทจะออกสสาธารณชน53 อยางไรกดดเหมอนวาเหตการณตางๆ ทเกดขนหลงจากนน ท าใหเกดการวพากษวจารณอยางมากถง ยทธวธการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษของรสเซย รวมถงนโยบายการแกปญหาของรฐบาลในการแกไขสถานการณดงกลาว นบตงแตการอบปางของเรอด าน าพลงงานนวเคลยรเครสคในป ค.ศ. 2000 ซงถกรฐบาล และกองทพเรอรสเซยพยายามปกปดเปนความลบ แตกไมอาจควบคมไดทงหมด จนมาถงเหตการณกอการรายตางๆ ทผกอการรายท าการจบตวประกนเอาไว ซงประธานาธบดปตนไมอาจจะควบคมจ ากดการน าเสนอขาวของสอมวลชน โดยเฉพาะสอจากตางชาตไดมากนก การเปดโอกาสใหสอสามารถมเสรภาพในการน าเสนอขาวดงกลาว หากพจารณาแลวมความคลายคลงกบนโยบายกลาสนอสต ซงมคฮาอล กอรบาชอฟไดน ามาใชในชวงปลายทศวรรษท 1980 ทเปดโอกาสใหสอมวลชนสามารถน าเสนอขาวอยางมเสรมากขน อยางไรกตาม แนวนโยบายดงกลาวไดสงผลใหมการขดคยและวพากษว จารณรฐบาลอยางหนก จนเปนสาเหตน าไปสการลมสลายของสหภาพโซเวยต และยงไดสงผลกระทบตอรฐบาลรสเซย54 และนนบเปนสาเหตหลกทท าใหรฐบาลรสเซยในระยะหลงพยายามทจะจ ากดสทธเสรภาพในการน าเสนอขาวของสอ เพอไมใหเกดเหตการณทสงผลในแงลบตอประเทศและตอรฐบาลดวย ส าหรบการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย หลงจากเหตการณการจบตวประกนของผกอการรายทเกดขนหลายตอหลายครง แมจะสามารถปฏบตภารกจไดอยางสมบรณคอสามารถชวยเหลอตวประกน และปลดชพเหลาผกอการรายได ซงทางรสเซยถอวาเปนภารกจทประสบความส าเรจ แตส าหรบตางชาตแลว การทมตวประกนเสยชวตเปนจ านวนมากนน ถอวาเปนความลมเหลวโดยสนเชง จงมการวพากษวจารณในทางลบตอการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยตามมา ถงแมวาหนวยปฏบตการพเศษรสเซยจะเปนทกลาวขานกนถงในเรองของความนาสะพรงกลว โหดเหยม ทารณ และมประสทธภาพในการปฏบตการสง แตในความเปนจรงมไดเปนเชนนนเสมอไป เพราะแมพวกเขาจะมความโหดเหยม แตกลบเกดความไมมประสทธภาพในการปฏบตการเกดขนบอยครง แมกระทงในชวงสมยสงครามเยน เมอพวกเขาปฏบตภารกจลอบสงหารประธานาธบดอามนแหงอฟกานสถานในป ค.ศ. 1979 กนบเปนปฏบตการทเปนไปอยางขาดความถถวน เพราะแมวาพวกเขาจะสามารถสงหารประธานาธบดอามนไดส าเรจ แตกเกดขนหลงจากทมการยงพวกเดยวกนไปหลายสบนาย เนองจากพวกเขาตองท าการปฏบตการในความมด จนท าให

53 Stephen Dalziel, “Soviet methods for a Russian crisis”, [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/ europe/2368879.stm], 28/10/2002. 54 Ibid.

ไมอาจทราบไดวาใครเปนใคร จงเกดความสบสนและความไมมประสทธภาพในขณะปฏบตการ กระทงสงผลใหมการยงพวกเดยวกนจนเสยชวตเปนจ านวนมาก55 นอกจากน ถงแมวาหนวยปฏบตการพเศษรสเซยจะมชอเสยงในดานความโหดเหยม ทารณ และไรความปราณมากทสดในโลก จากการปฏบตการในอฟกานสถานและในเชชเนย แตมกพบวามบอยครงยทธวธตางๆ ในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทมไดมการตระเตรยมไวลวงหนาอยางดพอ โดยมกเกดจากการคดขนมาทนททนใดเมอเกดสถานการณเฉพาะหนาตางๆ ขน ซงแตกตางจากหนวยปฏบตการพเศษของชาตตะวนตก ทมการเตรยมยทธวธการปฏบตการในสถานการณตางๆ ลวงหนาเอาไว จงท าใหสามารถปฏบตภารกจไดลลวงงายกวาหนวยปฏบตการพเศษรสเซย56 หนวยปฏบตการพเศษรสเซยมกเนนในเรองศกยภาพของผปฏบตแตละนายเปนส าคญ โดยเนนการฝกการสงหารบคคลดวยมอเปลาและโดยการใชมดพก ซงเปนสงทหนวยปฏบตการพเศษรสเซยมความภาคภมใจอยางยงในความสามารถ และลกษณะบคลกภาพทมความโหดเหยมของพวกเขาอยางไรกตาม ภาพลกษณความนาสะพรงกลวของพวกเขา มไดเขากบกบอาวธยทโธปกรณตางๆ ทใชในการปฏบตภารกจเลย ทงนเพราะอปกรณทเกยวกบดานวสยทศนในเวลากลางคนทมเทคโนโลยชนสง และอปกรณส าหรบการปองกนตางๆ ตามมาตรฐานของหนวยปฏบตการพเศษของชาตตะวนตก ไมไดถกจดเตรยมเอาไวส าหรบหนวยปฏบตการพเศษรสเซยแตอยางใด ซงอปกรณดงกลาวจะเปนประโยชนอยางยงในการปฏบตการชวยเหลอตวประกน ซงตองพงพาอปกรณทมเทคโนโลยชนสงในการปฏบตการ อกทงการใชอาวธเคมของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทไมไดมการศกษาถงผลกระทบทจะเกดขนกบตวประกน จงมผเสยชวตเปนจ านวนมากท าใหผลจากการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ผลจากการด าเนนนโยบายทแขงกราวของประธานาธบดปตน และยทธวธการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการแกไขปญหาการกอการรายดงกลาว ท าใหมการวเคราะหกนวาการปฏบตการแกไขสถานการณทเกดขนของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย เปนการมงเนนใหความส าคญกบการชวยเหลอตวประกน รองลงมาจากการสงหารผกอการราย57 อยางไรกตาม หนวยปฏบตการพเศษรสเซยกยงคงเปนเครองมอส าคญทสดในการแกไขปญหาตางๆ ในยามขดแยงทเกดขน โดยเฉพาะปญหาการกอการราย ซงถอเปนภยคกคามตอความมนคงของรสเซยทส าคญอยางยงในปจจบน ซงหนวยปฏบตการพเศษรสเซยไดมบทบาทส าคญในการตอตาน และตอบโตการกอการรายทเกดขนในประเทศรสเซย

ค แนวโนมของบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ปจจบนประเทศรสเซยก าลงเผชญกบภยคกคามความมนคงของประเทศ ทงจากกองก าลงนาโต และกองก าลงจากชาตตะวนตกทเรมแพรขยายเขาไปใกลพรมแดนรสเซย

55 Oleg Gordievsky, “Mr Putin will not be moved by this tragedy”, [http://www.telegraph.co.uk/opinion

/main.jhtml?xml=/opinion/2004/09/05/do0501.xml], 5/9/2004. 56

Mark Galleoti, “Spetsnaz: Russia's elite force”, [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world /europe/2369273.stm], 28/10/2002. 57

Mark Galleoti, “Spetsnaz: Russia's elite force”, [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world /europe/2369273.stm], 28/10/2002.

รวมทงกองก าลงตาลบนตามชายแดนประเทศในเครอรฐเอกราช ทคอยสนบสนนการกอความไมสงบและการกอการรายในประเทศเหลาน ความตงเครยดทางทหารบรเวณชายแดนรสเซยกบจอรเจย ทมแนวโนมทจะทวความรนแรงขนตอไป ความไรเสถยรภาพในบรเวณดนแดนแถบคอเคซสเหนอ อาท ปญหาการแบงแยกดนแดน การกอความไมสงบ ทยงไมไดรบการแกไขไดอยางเปนรปธรรม ปญหาตางๆ เหลานจงถอเปนภยคกคามความมนคงของรสเซยทส าคญในอนาคต ทรสเซยตองเตรยมความพรอมเพอรบมอกบปญหาความขดแยงตางๆ เหลาน รวมทงความขดแยงทจะเกดขนในอนาคตขางหนา เมอพจารณาถงสถานการณของความขดแยงตางๆ เหลาน ท าใหพบวาการใชก าลงรบตามแบบทวไปอาจไมเหมาะกบสภาพการณทเกดขน อกทงยงอาจท าใหเกดการขยายความขดแยงจนไมอาจควบคมได การใชหนวยปฏบตการพเศษเปนทางเลอกอกทางหนงทอาจดทสดในการแกปญหาดงกลาว เนองจากโอกาสทความขดแยงเหลานจะน าไปสการเกดสงครามตามแบบ ทมการปฏบตการของหนวยทหารขนาดใหญในการท าสงครามครงใหญเตมรปแบบในอนาคต มโอกาสทจะเกดขนไมมาก แตนาจะเปนในรปแบบสงครามนอกแบบ หรอสงครามทไมใชการเผชญหนา หรอเกดการปะทะกนโดยตรงมากกวา ทงนเพราะการเผชญหนากนดวยก าลงรบตามแบบนนอาจท าใหความขดแยงขยายตวเพมขน นอกจากนน หนวยปฏบตการพเศษยงสามารถท าการปฏบตภารกจไดโดยตรง ไมวาจะเปนการกอวนาศกรรม การบอนท าลาย การลาดตระเวนพเศษ หรอภารกจอนๆ ในระยะเวลาอนจ ากด เนองจากหนวยปฏบตการพเศษเปนหนวยทมการเตรยมความพรอมตงแตภาวะปกต และสามารถท าการปฏบตการไดในล าดบความเรงดวนตนๆ ดงนน บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการแกไขสถานการณความขดแยงจงจะยงคงมความส าคญตอไปในอนาคต อยางไรกตาม ปญหาทนบไดวามความส าคญทสดของรสเซยในปจจบน และมแนวโนมทจะทวความรนแรงมากขนตอไปเรอยๆ กคอปญหาการกอการราย ซงนบจากเหตการณการกอการรายเมอวนท 11 กนยายน ค.ศ. 2001 จนมาถงเหตการณกอการรายทเกดขนกบโรงเรยนหมายเลข 1 ในเมองเบสลานของรสเซยเมอวนท 1 กนยายน ค.ศ. 2004 โดยทง 2 เหตการณถอเปนปรากฏการณทแสดงใหเหนถงสภาพ “อภมหาความรนแรง” ของการลงมอกระท าการของมนษยจ านวนหนง ถงแมวาความรนแรงของเหตการณการบกจตวประกนในโรงเรยนทรสเซย อาจดเหมอนไมรนแรงมากเทากบการถลมตกเวลดเทรดเซนเตอรและตกกระทรวงกลาโหมสหรฐฯกตาม แตการจบตวประกนทเปนเดกนกเรยนนน เทากบตอกย าสภาพการณของ “อภมหาความรนแรง” ทมาในอกรปแบบหนง เพราะแมกระทงเดกนกเรยนเลกๆ ในโรงเรยนกถกจบเปนตวประกน เพอใชเปนเครองมอของการตอรองทางการเมอง ปรากฏการณของการกอการรายเหลาน ไดชใหเหนวาการกอการรายทจะเกดขนในอนาคต จะไมอยภายใตขอจ ากดของตวบคคล สถานท เวลา เพศ หรออายแตอยางใด

ภาพประกอบท 8 ผกอการรายทเปนสตรในเหตการณทโรงละครดรอฟเกย

นอกจากนนบจากเหตการณทโรงละครดรอฟเกยในกรงมอสโก จนมาถงการบกยดโรงเรยนและจบเดกนกเรยนเปนตวประกน โดยทในจ านวนผกอการรายเหลานนเรมมสตรเขารวมในปฏบตการมากขนนน ชใหเหนวาสงคมรสเซยในปจจบนตงอยบนความเสยงจากการกอการรายเปนอยางยง อกทงชาวเชเชนทท าการตอบโตรสเซยดวยวธการกอการรายนนเปนชาวมสลม จงท าใหเกดการตความไดวาขบวนการกอการรายของเชเชนนน มความสมพนธโดยตรงกบกลม อล กออดะหของโอซามา บน ลาเดน และการกอความไมสงบของชาวเชเชน กถกจบตามองอยางใกลชดวา จะเปนพนฐานส าคญของโอกาสท เปดใหกลมผกอการรายจากภายนอกแทรกตวเขาไปไดโดยงาย นอกจากนนยงจะเปนโอกาสท าใหสามารถใชศาสนาในแนวทางจารตนยมเขาไปผสมผสานกบแนวคดในเรองชาตนยมแบบเดม รวมทงยงถกทบซอนดวยเรองของชาตพนธอกดวย อนท าใหเหนไดชดวา รากเหงาของปญหามไดเปนแตเพยงเรองเอกราชชาตนยมในแบบเดมเทานน หากแตยงเปนไปในลกษณะของ “ชาตพนธชาตนยม” (Ethnonationalism) มากกวา ซงปญหาเชนนก าลงกลายเปนชนวนเหตส าหรบการกอการรายในอนาคตทงของรสเซยและชาตอนๆ ไดเปนอยางด58 การกอการรายในปจจบนมลกษณะรนแรงมากกวาในอดต ดงจะเหนไดจากจ านวนการสญเสยจากการกอการรายในชวงหลายทศวรรษทผานมา โดยเฉพาะจ านวนผเสยชวตจากการกอการรายทมจ านวนมากขนเรอยๆ ซงเปนผลมาจากการโจมตของผกอการรายทมความรนแรงมากขนอยางตอเนอง และในอนาคตคาดวาจะมการกอการรายทวความรนแรงขนไปอก โดยจะมขดความสามารถปฏบตการแบบขามชาต ซงไดเกดขนแลวในปจจบน การกอการรายดงกลาวมลกษณะคลายคลงกบปญหาอาชญากรรมขามชาตและลกษณะของการกอการรายขามชาต ทมทงการเนนการโจมตเปาหมายทมลกษณะตางชาต อาท สายการบน สถานทตหรอส านกงานของบรรษทขามชาต และการทผกอการรายมขดความสามารถในการขามพรมแดนเขาไปปฏบตการในอกประเทศหนงทเปนเปาหมาย โดยพวกเขาไมจ าเปนตองปฏบตการในดนแดนทตนอาศยอย นอกจากนน องคกรการกอการรายในโลกแหงทนนยมในปจจบนยงมแหลงทนของตนเอง โดยองคกรการกอการรายทส าคญตางๆ สามารถทจะสรางฐานทางดานการเงนของตนเองใหเกดขนไดอยางมนคง ซงอาจกลาวไดวา การกอการรายในอนาคตจะมลกษณะของการพงพาตนเองทางเศรษฐกจมากกวาการกอการรายในอดต ในบางกรณองคกร

58 สรชาต บ ารงสข, “ยทธบทความ: เชเชน VS รสเซย: จากการกอความไมสงบสการกอการราย”, มตชนรายสปดาห, 17 กนยายน 2547.

กอการรายเหลาน อาจจะลงทนผานองคกรธรกจบงหนา เพอใชในการสรางรายไดของตนเอง หรอการไดรบการสนบสนนจากการบรจาค โดยจะเขาไปเกยวของกบเรองของอาชญากรรม เพราะเปนหนทางของการไดมาซงทนขนาดใหญทจะใชในการกอการราย ยงไปกวานน การใชประโยชนจากเทคโนโลยสมยใหมของผกอการราย ไมวาจะเปนโทรทศน กลองถายภาพทสามารถพกพาได ตลอดจนดาวเทยมสอสาร ลวนแตชวยใหปฏบตการของผกอการรายทถกสงออกไปยงผรบทวโลกกระท าไดงายและรวดเรว อกทงพวกเขายงสามารถใชระบบสอสารสมยใหมในการโฆษณาเพอเผยแพรความเชอ และแนวคดของพวกเขาไดอยางกวางขวาง โดยไมจ าเปนตองจ ากดอยเฉพาะสอสงพมพเทานน อกทงพฒนาการของระบบสารสนเทศสมยใหม กยงเออประโยชนใหแกองคกรกอการรายรวมสมยอยางมาก พวกเขาสามารถสรางเครอขายผานเวบไซตทงแบบปดและเปด หรอการสงค าสงตางๆ กสามารถกระท าไดอยางรวดเรว และยงท าการปดลบไดดวยการเขารหส อกทงยงสามารถใชเครอขายอนเตอรเนตในการแสวงหาสมาชก หรอการโฆษณาถงปฏบตการแบบตางๆ 59 ซงแนวโนมของการกอการรายดงกลาว ถอเปนภยคกคามความมนคงของชาตทส าคญอยางยงในอนาคต ซงสามารถทจะเกดขนไดกบทกๆ ชาต รวมทงในประเทศรสเซย ทนบวนปญหาการกอการรายจะทวความรนแรงมากขนตอไปเรอยๆ หนวยปฏบตการพเศษรสเซยจงตองเตรยมความพรอมตางๆ ในการรบมอกบปญหาเหลาน เพอทจะรกษาความมนคงของชาตใหคงอยตอไป การเตรยมความพรอมของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการตอสกบการกอการรายในอนาคตนน หากวเคราะหถงนโยบายการแกไขปญหาความขดแยงและปญหาการกอการรายของรฐบาลรสเซยภายใตการน าของประธานาธบดวลาดมร ปตนในปจจบนจะพบวามกใชนโยบายแขงกราวในการแกไขปญหา และไมยอมประนประนอมกบฝายศตรหรอผกอการราย โดยมกเลอกใชวธการทรนแรง โหดเหยม และเดดขาดในการแกไขสถานการณความขดแยงตางๆ ทเกดขน ซงเหนไดอยางเปนรปธรรมจากยทธวธการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย ทตางชาตตางพากนวพากษวจารณถงยทธวธของพวกเขาวา เนนการสงหารผกอการรายมากกวาทจะรกษาชวตตวประกนเอาไว แตอยางไรกตาม ในความเปนจรงแลว นโยบายทแขงกราวและยทธวธของหนวยปฏบตการพเศษของรสเซยเหลาน ถกใชกนมาตงแตอดตตงแตสมยโซเวยตแลว และมกจะสามารถใชแกไขปญหาความขดแยงตางๆ ทเกดขนอยางไดผล ถงแมจะตองแลกกบการตองสญเสยชวตและทรพยสนไปเปนจ านวนมากกตาม ซงเปนวธการทถอปฏบตกนมาของโซเวยต จนกระทงถงสมยประธานาธบดวลาดมร ปตนทเคยเปนประธานเคจบมากอน กน าวธการดงกลาวมาใช การทประธานาธบดปตนสามารถใชวธการดงกลาวไดอยางมประสทธภาพในหลายๆ เหตการณ แมวาจะถกวพากษวจารณในทางลบชาวรสเซยสวนใหญกใหการสนบสนนอยางเตมท และเมอไดรบการสนบสนนจากชาวรสเซยในการด าเนนนโยบายแกปญหาดงกลาว ท าใหเขาไมจ าเปนตองเปลยนแปลงนโยบายแกปญหาดงกลาวแตอยางใด ดงเหนไดจากการใหสมภาษณของประธานาธบดปตนตอสอตางชาต ซงเขาไดกลาวอยางเยอกเยนวา “เราเคยใชวธการทโหดรายและทารณมากอน และเรากจะใชวธนตอไปในอนาคต”60

59 สรชาต บ ารงสข, “ยทธบทความ: การกอการรายใหม: ขอคดกงทศวรรษ 9/11”, มตชนรายสปดาห, 29 กนยายน 2549.

60 Michael Meyer, Anna Nemtsova, “Awaiting the big fire”, Newsweek, 28 November 2005; 23.

เมอพจารณาผลจากการด าเนนนโยบายแกไขสถานการณการกอการรายของรสเซยในปจจบน จะเหนไดวา ปญหาการกอการรายในรสเซยในอนาคตมแนวโนมจะไมท าใหสามารถลดลงไปไดโดยงาย แตอาจจะมจ านวนเพมมากขน และทวความรนแรงยงขนไปอก นอกจากนน ปญหาเหลานจะยงคงเปนสงทาทายผมสวนเกยวของในการแกไขปญหา โดยเฉพาะหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทมหนาทโดยตรงในการตอตานและตอบโตการกอการรายตอไป ซงแนนอนวาหนวยปฏบตการพเศษนจะตองเปนเครองมอทมความส าคญในการแกปญหาการกอการรายในอนาคต ดงเหนไดจากการทรฐบาลของประธานาธบดปตนเพมงบประมาณสนบสนนใหกบกองทพตางๆ ของรสเซย กองบญชาการขาวกรองกลาง (GRU) ส านกงานรกษาความมนคงภายใน (FSB) โดยเฉพาะอยางยงหนวยปฏบตการพเศษตางๆ ของรสเซย เพอใหเกดประสทธภาพมากขนในการปองกนความมนคงของประเทศ ไมวาจะเปนคาตอบแทนทเพมมากขน หรออาวธยทโธปกรณททนสมยขน อยางไรกด ยทธวธในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในอนาคต อาจจะมความเปนไปไดใน 2 ทศทางดงนคอ ทศทางแรกคอยทธวธการปฏบตการทเนนความรนแรง เดดขาด โหดเหยม ทารณ และไมสนใจในเรองสทธมนษยชน โดยเนนเปาหมายทผกอการรายเปนส าคญ วธการนถอปฏบตกนมาตงแตสมยสหภาพโซเวยตจนถงปจจบนและนาจะยงคงอยตอไป แมวาจะถกหลายฝาย โดยเฉพาะตางชาตวพากษวจารณในทางลบถงยทธวธดงกลาว ทสงผลใหเกดความสญเสยอยางมาก แมจะสามารถปฏบตภารกจไดส าเรจกตาม อยางไรกด ส าหรบรฐบาลรสเซยรวมทงประชาชนสวนใหญตางมความเหนสอดคลองกนวายทธวธดงกลาวของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยเปนสงทถกตองและสมเหตสมผลแลว ดงนน ยทธวธดงกลาวของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในอนาคตนาจะยงคงเปนเชนเดมตอไป แมกระทงเมอมการเปลยนแปลงตวประธานาธบดรสเซยในป ค.ศ. 2008 กตาม ดงนน ตามทศทางนนโยบายของรฐบาลในการแกไขปญหาการกอการรายจะยงคงเปนเชนเดม และยทธวธในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยจะยงคงเหมอนเดมตอไปในอนาคต ทศทางทสองคอยทธวธการปฏบตการจะเปลยนแปลงไปในทศทางทดขนในเรองของสทธมนษยชน โดยลดความรนแรง โหดเหยม และเนนการรกษาชวตตวประกนเปนส าคญ เนองจากในปจจบนวธการแกไขสถานการณทรนแรงและโหดเหยม โดยมไดค านงถงสทธมนษยชน ไดสงผลใหประเทศรสเซยในสายตาของชาวโลกเปนไปในแงลบ จนสงผลตอการด าเนนความสมพนธในดานตางๆ กบตางชาต อาท มกถกกดกนในการขอเขารวมในองคกรความรวมมอตางๆ โดยการหยบยกเรองปญหาการละเมดสทธมนษยชนมาเปนขออาง ซงฝายรสเซยกเรมตระหนกในจดนมากขน อยางไรกตาม หากรสเซยตองการความรวมมอจากตางชาตในการแกไขปญหาความขดแยงในอนาคต โดยเฉพาะปญหาการกอการรายทจะขยายตวมากขน ทงในรปแบบขององคกรขามชาตทมขนาดใหญมากขน และวธการกอการรายททวความรนแรงขนเรอยๆ โดยไมอาจจะรบมอไดอยางเพยงล าพงได รสเซยจะตองด าเนนนโยบายแกไขปญหาดงกลาวตามแนวทางตะวนตกมากขน นบตงแตการวางแผน การบก การชวยเหลอตวประกน การเลอกใชยทธปจจยตางๆในการแกไขสถานการณ โดยเนนประสทธภาพในการปฏบตการมากขน และค านงถงหลกสทธมนษยชนเปนส าคญ

4. บทสรป บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการปองกนความมนคงของประเทศ มจดเรมตนมาตงแตภายหลงการปฏวตในป ค.ศ. 1917 ในสงครามกลางเมองระหวางกองทพแดงของฝายบอลเชวคและกองทพขาวของฝายตอตานรฐบาลบอลเชวค จนมาถงสมยสงครามโลกครงท 2 ทหนวยปฏบตการพเศษรสเซยเรมมสวนส าคญในการปกปองความมนคงของประเทศ จนสามารถรกษาเอกราช อธปไตย และบรณภาพแหงดนแดนเอาไวได ตอมาภายหลงสงครามโลกครงท 2 สหภาพโซเวยตไดกลายเปนมหาอ านาจของโลกในดานตางๆ รวมทงทางดานการทหาร และเมอเกดความขดแยงกบมหาอ านาจของโลกอกขวหนงคอสหรฐอเมรกา รวมทงตองการปองกนความมนคงของประเทศและรกษาผลประโยชนของชาตเอาไว จงไดมการจดตงหนวยปฏบตการพเศษรสเซยขนอยางเปนระบบ เพอเขาประจ าการในกองทพตางๆ ทวประเทศ บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการปองกนความมนคงของประเทศ จงเรมมความเดนชดในชวงหลงสงครามโลกครงท 2 หนวยปฏบตการพเศษรสเซยภายหลงสงครามโลกครงท 2 สามารถจ าแนกไดจากภารกจหลกรวมกบตนสงกดของแตละหนวย โดยหนวยปฏบตการพเศษทางการทหารจากทง 3 เหลาทพ ไดแก กองทพบก กองทพ เรอ และพลรม ซงทกหนวยจะสงกดกองบญชาการขาวกรองกลาง (GRU) โดยมหนาทหลกๆ ในการแทรกซมเขาไปสอดแนมหาขาวกรองทางทหาร หรอท าการกอวนาศกรรมภายนอกประเทศ ทงในยามสงบ ยามขดแยง และในยามสงคราม ยทธวธในการรบของหนวยนจะเนนการรบนอกแบบ หรอสงครามกองโจรเปนหลก อาท หนวยปฏบตการพเศษจากกองพลนอยปฏบตการพเศษ (อสระ) ท 16 ซงมบทบาททส าคญในการปฏบตการในสงครามเชชเนย หนวยปฏบตการพเศษจากกองพลนอยปฏบตการพเศษ (อสระ) ท 15 ซงมบทบาททส าคญในการปฏบตการในอฟกานสถาน หนวยปฏบตการพเศษลาดตระเวนทางทะเล (MRP SpN) หนวยเดลฟน ชดปฏบตการปองกนการโจมตใตน า (PDSS) ซงมบทบาททส าคญในสมยสงครามเยน กรมปฏบตการพเศษสงทางอากาศ (อสระ) ท 45 ซงมบทบาททส าคญในการปฏบตการในสงครามเชชเนย ทางดานหนวยปฏบตการพเศษทรบผดชอบดานความมนคงภายใน อาท กองก าลงอามอนทสงกดกรมต ารวจ หนวยปฏบตการพเศษเคลอนทเรว กองพลอสระทหารราบยานยนตปฏบตการพเศษ ทสงกดกองก าลงปองกนภายใน ซงมบทบาทส าคญในการปองกนภยจากอาชญากรรมตางๆ การควบคมฝงชน และการปราบปรามจลาจล โดยเฉพาะอยางยง หนวยอลฟา และหนวยวมเปลหรอเวกา ทสงกดส านกรกษาความมนคงภายใน ซงเปนหนวยทมบทบาทส าคญในการตอตาน และการตอบตานการกอการราย ทถอเปนภยคกคามตอความมนคงของประเทศทส าคญของรสเซยในปจจบนและในอนาคต บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยตงแตภายหลงสงครามโลกครงท 2 ทประเทศรสเซยตองเผชญภ ยคกคามความมนคงของประเทศมาหลายตอหลายครง ตงแตในสมยสงครามเยนบนสมรภมทอฟกานสถาน ซงกองก าลงของโซเวยตตองประสบกบปญหาตางๆ อยางมาก ทงจากสงครามกองโจร สภาพภมประเทศททรกนดารและไมคนเคย จนกองทพโซเวยตเกดความสญเสยอยางหนก จนกระทงหนวยปฏบตการพเศษโซเวยตไดถกสงเขาไปปฏบตภารกจเพอลดการสญเสยทเกดขน ไมวาจะเปนภารกจลอบสงหารประธานาธบด อาฟซลเลาะห อามน ในป ค.ศ. 1979 โดยหนวย

ปฏบตการพเศษจากกองพนปฏบตการพเศษท 154 หรอกองพนมสสลมาน ปฏบตภารกจกวาดลางพวกมจาฮดน ตงแตป ค.ศ. 1980-1988 โดยหนวยปฏบตการพเศษตางๆ จากหลายๆ กองพนในสงกดจอารย ซงสามารถท าใหกองก าลงของโซเวยตลดการสญเสยไดเปนอยางมาก ดงเหนไดจากการสญเสยของฝายตอตานนน 75 % มาจากฝมอของหนวยปฏบตการพเศษโซเวยต ทมจ านวนเพยง 3 % ของก าลงทหารโซเวยตทยกเขาไปในอฟกานสถาน นอกจากน บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษโซเวยตในสมยสงครามเยน ยงไดมสวนส าคญในการปฏบตการชวยเหลอสนบสนนผทฝกใฝฝายตนในประเทศโลกท 3 โดยการสงหนวยปฏบตการพเศษเขาไปปฏบตภารกจ ทงก ารแทรกแซงทางการเมอง การทหาร สนบสนนดานอาวธยทโธปกรณ และยทธปจจยตางๆ ไมวาจะเปนปฏบตการวอสตอก ในป ค.ศ. 1970 ปฏบตการทเบรต ในป ค.ศ. 1984 หรอปฏบตการทองโกลา เปนตน ตอมาหลงจากสหภาพโซเวยตลมสลาย ประเทศรสเซยกยงคงตองเผชญหนากบภยคกคามความมนคงของประเทศ โดยเฉพาะภยคกคามจากภายในประเทศ กรณปญหาเชชเนยทเปนปญหาส าคญในชวงทศวรรษท 1990 และยงมสงครามระหวางฝายรสเซยกบฝายกบฏเชเชนถง 2 ครง โดยในการท าสงครามเชชเนยครงแรกนน กองก าลงรสเซยทถกสงเขาไปอยในสภาพทออนแอหลงจากสหภาพโซเวยตลมสลาย หรอแมกระทงหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทถกสงเขาไปปฏบตการกตกอยในสภาพทไมมความพรอมทจะปฏบตภารกจในสงครามกองโจรในเมองทเกดขนบนสมรภมทเชชเนย ดวยเหตน เมอสงครามเชชเนยครงแรกไดยตลง ทงกองก าล งปกตและกองก าลงจากหนวยปฏบตการพเศษรสเซยจงเกดการสญเสยอยางมาก ในการท าสงครามเชชเนยครงท 2 หนวยปฏบตการพเศษรสเซย ทงจากจอารยและจากกรมปฏบตการพเศษสงทางอากาศ (อสระ) ท 45 ทมหนาทเขาไปปฏบตภารกจในสงครามดงกลาว ไดท าการปรบเปลยนกลยทธตางๆในการปฏบตการใหมประสทธภาพ และมความเหมาะสมกบสภาพการณมากขน ทงในระดบยทธศาสตร ในระดบยทธการ และในระดบยทธวธ กระทงท าใหฝายกบฏเชเชนเกดความสญเสยอยางหนก จนตองถอนก าลงออกจากกรอซนยและพายแพไปในทสด นอกจากน ปญหาการกอการรายทเกดขนในรสเซยในชวงทศวรรษท 90 จนถงปจจบนไดกลายเปนปญหาทมความส าคญอยางมากตอประเทศ เนองจากการใชมาตรการทางการทหารทรนแรงในการปราบปรามการกอความไมสงบของฝายรสเซยทมตอปญหาเชชเนย ท าใหการกอการราย โดยเฉพาะการกอการรายรปแบบใหมทมความรนแรงมากขนกวาในอดต ไดถกน ามาใชเปนเครองมอในการตอบโตการกระท าดงกลาวของฝายรสเซย อาท เหตการณ ทโรงพยาบาลในเมองบเดยนอฟสค เหตการณทโรงละครดรอฟเกยในกรงมอสโก เหตการณทโรงเรยนหมายเลข 1 ทเมองเบสลาน ฯลฯ ซงเหตการณตางๆทเกดขนเหลาน ถอเปนภยคกคามตอความมนคงของรสเซยทส าคญอยางยง ทงนหนวยปฏบตการพเศษทท าหนาทตอตานการกอการราย และตอบโตการกอการรายของรสเซย ทงหนวยอลฟา และหนวยวมเปลหรอเวกา ไดเขาไปมบทบาทส าคญอยางยงในการแกไขสถานการณตางๆ ดงกลาว อยางไรกตามถงแมวาผลของการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการแกไขสถานการณเหลาน จะถกวพากษวจารณในดานลบเปนอยางมากจากตะวนตก เนองจากมผเสยชวตเปนจ านวนมากในเหตการณดงกลาว ซงสาเหตสวนหนงกมาจากยทธวธในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยทยงไมมมาตรฐานเทยบเทาหนวย

ปฏบตการพเศษจากตะวนตก เนองจากยทธวธในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย เนนความรนแรง เดดขาด ไมยอมประนประนอม เนนการสงหารผกอการรายมากวาการรกษาชวตตวประกน และไมค านงถงสทธมนษยชน ซงบอยครงไดเกดความผดพลาดขนจนท าใหเกดการสญเสยอยางมากกวาทควรจะเปน อยางไรกตาม กลบพงพอใจยทธวธดงกลาวประชาชนชาวรสเซยสวนใหญ ทตองการเหนความเดดขาดในการแกไขปญหาน ทงนอาจเปนผลมาจากการทประชาชนชาวรสเซยรสกเคยชนกบการปกครองทมความเดดขาดมาตงแตอดต และเคยชนกบการแกปญหาทใชความรนแรงและโหดเหยมในหลายๆ เหตการณมาตงแตอดตแลว นอกจากน การทประเทศรสเซยมวฒนธรรมทางการเมองและสงคมแตกตางจากชาตอนๆ รวมถงการทประชาชนใหการสนบสนนรฐบาลของประธานาธบดปตน ในการบรหารประเทศเปนอยางดยง แมวามบอยครงทนโยบายในการแกปญหาตางๆ ของรฐบาลของปตน จะเปนนโยบายทแขงกราวและรนแรงกตาม ดงนนจงเหนไดวารสเซยภายใตการบรหารของประธานาธบดปตน มกจะค านงถงเสถยรภาพของชาตทมนคง มากกวาทจะค านงถงคะแนนนยมเหมอนชาตตะวนตกอนๆ เพราะผลกระทบตางๆ ทเกดขนจากการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษของชาตตะวนตกเหลานน อาจสงผลตอเสถยรภาพของรฐบาลได ในขณะทรสเซยสามารถด าเนนการใดๆ กตามทจะรกษาเสถยรภาพ และความมนคงของชาตไวได ถงแมวาผลของการด าเนนการจะท าใหมผเสยชวตเปนจ านวนมาก และไดรบการวพากษวจารณจากตางชาตกตาม อยางไรกตาม ถงแมวายทธวธในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในการแกไขปญหาการกอการราย จะไดรบการสนบสนนจากประชาชนสวนใหญ แตทางดานสอตางๆ ทงของรสเซยและของตางชาต ตางกพยายามวพากษวจารณและกลาวโจมตยทธวธตางๆ ในการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย และนโยบายในการแกปญหาของรฐบาลประธานาธบดปตน นอกจากน การทสอตางๆ ของรสเซยเหลาน สวนใหญมเจาของเปนผทเสยผลประโยชนจากนโยบายการบรหารประเทศของปตน จงตางพยายามทจะด าเนนการใดๆ เพอบนทอนเสถยรภาพของรฐบาล ดงนนจงเปนสาเหตหนงทท าใหรฐบาลรสเซยพยายามจะจ ากดสทธเสรภาพในการเสนอขาวของสอเหลานในปจจบน เพอปองกนไมใหเกดเหตการณทสงผลในแงลบตอรฐบาลและตอประเทศ ทางดานแนวโนมของบทบาทของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในอนาคตนน ความเปนไปไดทจะเกดสงครามตามแบบ ทมการปฏบตการของหนวยทหารขนาดใหญ นบวามโอกาสเกดขนไดนอย แตจะเปนในรปแบบสงครามนอกแบบ หรอสงครามทไมใชการเผชญหนา หรอปะทะกนโดยตรงมากกวา โดยทการใชหนวยปฏบตการพเศษอาจจะเปนทางเลอกทดทสดในการท าสงครามแบบน เนองจากเปนหนวยทมขนาดเลกกวาหนวยปกตทวไป นอกจากนนยงสามารถปฏบตการยดหยนไปตามสภาพการณตางๆ ได และยงมประสทธภาพในการปฏบตการมากกวาหนวยปกตทวไป อกทงรฐบาลในปจจบนยงใหความส าคญกบหนวยปฏบตการพเศษรสเซยอยางมาก โดยมการ เพมงบประมาณสนบสนนใหกบกองทพตางๆของรสเซย กองบญชาการขาวกรองกลาง ส านกงานรกษาความมนคง และกระทรวงมหาดไทย ซงหนวยปฏบตการพเศษตางๆ ของรสเซยสงกดอย สวนยทธวธการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซยในอนาคตนน คาดวาหากประชาชนชาวรสเซยยงคงสนบสนนยทธวธการปฏบตการของหนวยปฏบตการพเศษรสเซย และนโยบายในการแกไขสถานการณเหมอน

อยางเชนในปจจบน ทเนนความรนแรงและเดดขาดในการแกปญหาตามทถอปฏบตกนมาตงแตสมยโซเวยตแลว ในอนาคตกคาดวาหนวยปฏบตการพเศษรสเซย จะยงคงยดถอวธการดงกลาวตอไป แตถาหากรสเซยตองการจะมภาพลกษณทดในสายตาของตางชาต รฐบาลกอาจปรบเปลยนนโยบายในการแกปญหา โดยค านงถงหลกสทธมนษยชนมากขน แตไมวาจะเปนอยางไร บทบาทของหนวยปฏบตการพเศษแหงรสเซยในการรกษาความมนคงของประเทศในอนาคตจะยงคงมความส าคญตอไปอยางแนนอน