Resultaten enquête onder wethouders grote gemeenten over duurzame mobiliteit

Juni 2016

Pagina

Voorwoord 3

1. Samenvatting 4

2. Aanleiding en opzet enquête 4

3. Resultaten 5

1.1 Rol duurzame mobiliteit in gemeenten 5

1.2 Ruimte voor (duurzame) mobiliteit 6

1.3 Belangrijk voor (duurzame) mobiliteit 7

1.4 Haalbaarheid van maatregelen 8

1.5 Maatregelen de komende 5 jaar op het gebied

van duurzame mobiliteit 10

2 Conclusies 12

3

In veel steden zijn knelpunten rond mobiliteit duidelijk zichtbaar en urgent. Gemeentelijke

bestuurders werken hard aan oplossingen. Tegelijk lijkt er versnelling nodig in de aanpak om de

doelstellingen te halen die veel gemeenten hebben voor gezonde, aantrekkelijke, goed bereikbare en

klimaatneutrale steden.

Natuur & Milieu wil bestuurders van de (grotere) gemeenten ondersteunen bij de grote uitdagingen

voor duurzame mobiliteit in steden en meedenken en -werken aan (innovatieve)

oplossingsrichtingen.

Een enquête over duurzame mobiliteit ingevuld door 22 wethouders mobiliteit en/of duurzaamheid

van de grotere gemeenten en gemeenten die deel uitmaken van de Klimaatcoalitie, laat zien waar u

en uw collega’s de grote knelpunten én kansen zien en welke maatregelen er al genomen worden.

Als er één ding duidelijk wordt uit de antwoorden is dat fietsen en elektrisch vervoer een centrale

rol spelen in de aanpak.

In dit rapport schetsen wij de resultaten van de enquête. Naar aanleiding van de resultaten bekijkt

Natuur & Milieu graag met u wat er nodig is - of beter, wat u nodig heeft - om ook op langere

termijn uw ambities waar te maken voor leefbare, aantrekkelijke en goed bereikbare steden.

Voor nu danken wij u hartelijk voor uw medewerking aan deze enquête.

Maarten van Biezen

hoofd Mobiliteit Natuur & Milieu

1.

Natuur & Milieu heeft een enquête ‘duurzame mobiliteit’ gehouden onder wethouders

duurzaamheid en/of mobiliteit van de grotere gemeenten en gemeenten die deel uitmaken van de

Klimaatcoalitie. Met als doel te inventariseren waar gemeenten de grote knelpunten én kansen zien

voor duurzame mobiliteit op korte en middellange termijn en welke maatregelen er al genomen

worden.

Van de 46 benaderde grotere gemeenten hebben 22 gemeenten de enquête ingevuld. Bijna alle

gemeenten willen in 2050 klimaatneutraal zijn en zien daarbij een rol weggelegd voor

verduurzaming van mobiliteit om de (lokale) luchtkwaliteit en de bereikbaarheid van - en in - de

stad te verbeteren.

Er bestaat grote eensgezindheid onder de grotere gemeenten in Nederland over de belangrijke

thema’s voor duurzame mobiliteit in steden. Veel meer ruimte voor fietsen en alle vormen van E-

vervoer staan hoog op de agenda. Zo geeft 68% van de gemeenten aan, veel meer ruimte voor

fietsen te willen en ruim 50% wil veel meer ruimte voor elektrisch vervoer (m.n. de elektrische auto,

fiets, OV). Ook voor deelauto’s en voetgangersgebieden wil men meer ruimte. De scooter zou voor

de helft van de gemeenten veel minder ruimte mogen krijgen.

(E-)fietsen staat ook in de top 5 van belangrijke opties voor duurzame mobiliteit. Evenals

elektrische auto’s en elektrisch-OV. Het belang dat men hecht aan fietsen en elektrisch vervoer zien

we terug in de maatregelen die gemeenten van plan zijn binnen 5 jaar te nemen: het blijvend

stimuleren van elektrische voertuigen (ook OV) en uitbreiding van de laadinfrastructuur evenals

het vergroten van de capaciteit voor het fiets parkeren en meer - en betere - fietsinfrastructuur en

fietsroutes.

De grootste uitdagingen en obstakels zien gemeenten dan ook in de (capaciteit van de)

infrastructuur voor de fiets, het stimuleren van mensen tot gedragsverandering en de bestuurlijke

en financiële mogelijkheden die een gemeente heeft om duurzame mobiliteit waaronder elektrisch

vervoer, te stimuleren. Tegelijk wordt ook opgemerkt dat het (bestuurlijk) lef vraagt om

veranderingen teweeg te brengen: ‘Het is een kwestie van keuzes maken’.

2.

Gemeenten werken hard aan leefbare, gezonde en goed bereikbare steden. En krijgen daarbij te

maken met vele – soms ogenschijnlijk - tegenstrijdige belangen. Om inzicht te krijgen in de

grootste uitdagingen die steden ervaren bij het bereikbaar houden van de stad en tegelijk te zorgen

voor een goede luchtkwaliteit en gezonde en aantrekkelijke steden heeft Natuur & Milieu een

enquête opgesteld voor bestuurders van de grotere gemeenten.

5

Deze enquête is verstuurd aan alle wethouders mobiliteit en/of duurzaamheid van de 46 grotere

gemeenten: de G32 en G4 en overige gemeenten uit de Klimaatcoalitie. Deze gemeenten

vertegenwoordigen ca. 42% van alle inwoners van Nederland.

Er zijn 24 enquêtes volledig ingevuld (ruim de helft). De periode waarin het ingevuld is liep van

eind december tot half februari 2016. Voor twee gemeenten hebben zowel de wethouder

duurzaamheid als de wethouder verkeer het ingevuld. Daarmee is het aantal gemeenten dat in dit

onderzoek vertegenwoordigd is 22.

Er zijn een aantal open vragen opgenomen om gemeenten de gelegenheid te geven alle

opmerkingen te maken die ze kwijt willen. Niet iedereen heeft bij elke optie antwoord gegeven.

Er is gevraagd naar:

- Ambitie om klimaatneutraal te zijn in 2050

- De belangrijkste redenen om te werken aan verduurzaming van mobiliteit

- Hoeveel ruimte men aan een aantal opties wil geven op weg naar een duurzame mobiele

stad (zoals OV, deelauto’s, fietsen)

- Het rangschikken van opties voor duurzame mobiliteit op volgorde belangrijkheid

- Het rangschikken van opties voor duurzame mobiliteit op volgorde haalbaarheid (en zijn er

belangrijke opties die niet haalbaar zijn?)

- De grootste obstakels voor een leefbare en bereikbare stad

- De belangrijkste maatregelen die men op korte termijn (binnen 5 jaar) wil nemen op het

gebied van duurzame mobiliteit

3.

1.1. Rol duurzame mobiliteit in gemeenten

Bijna iedereen (22) streeft ernaar om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Mobiliteit speelt hierin vaak

een belangrijke rol, vooral in relatie tot de luchtkwaliteit. Tegelijkertijd ligt de focus (nog) vaak op

de mogelijkheden die in de gebouwde omgeving te realiseren zijn. Een aantal gemeenten werkt aan

een Duurzaam Mobiliteitsplan voor de langere termijn.

De belangrijkste beweegredenen om te werken aan verduurzaming van mobiliteit is het verbeteren

van de (lokale) luchtkwaliteit en de bereikbaarheid van - en in - de stad. Gemeenten geven aan een

bijdrage te willen leveren aan een prettige, veilige en leefbare leefomgeving (kwaliteit van leven), nu

en in de toekomst. Ook geluidhinder speelt hierbij een rol, waarbij één van de gemeenten specifiek

noemt dat dit substantieel verminderd wordt als alle OV bussen elektrisch zouden gaan rijden.

Verder worden er diverse maatregelen genoemd die men belangrijk vindt: stimuleren elektrisch

vervoer w.o. stadsdistributie, meer laadpalen, schone OV bussen, benutten waterstof, stimuleren

fiets, OV en deelauto en vervoer over water.

Gevraagd naar de grootste uitdaging om inwoners mobiel - en de stad bereikbaar - te houden komt

het dilemma ‘ bereikbaarheid versus duurzaamheid en luchtkwaliteit’ sterk naar voren. Gemeenten

zien gedragsverandering en het beter benutten van de bestaande infrastructuur en het stimuleren

van alternatief vervoer als grote uitdagingen. Maar ook geeft men aan alle modaliteiten te willen

bedienen en mensen keuzevrijheid te willen geven. Hoe vermijd je bijvoorbeeld korte ritten met de

auto? Het bevorderen van fietsgebruik is in ieder geval één van de uitdagingen, waarvoor meer

infrastructuur voor de fiets nodig is inclusief voor fietsparkeren. Hier wordt ook de opmerking

gemaakt dat men keuzes moet maken en bestuurders lef moeten tonen.

1.2. Ruimte voor (duurzame) mobiliteit

Om een beeld te krijgen waar bestuurders in hun stad meer – of juist minder - ruimte voor willen

maken op weg naar een duurzaam mobiele stad is gevraagd naar een breed scala aan

mogelijkheden: scooters, conventionele auto’s, parkeerplaatsen op straat, OV, infrastructuur,

autovrije binnenstad, voetgangersgebieden, (goederen-)vervoer over water, deelauto’s, alle vormen

van elektrisch vervoer en fietsen. Het beeld dat naar voren komt is dat veel gemeenten (veel) meer

ruimte willen voor fietsen en allerlei vormen van elektrisch vervoer. En (veel) minder ruimte voor

scooters.

7

Indien we verder inzoomen op de antwoorden dan springt het meest in het oog dat 68% aangeeft

véél meer ruimte voor fietsen te willen. Nemen we de categorie ‘veel meer’ en ‘meer’ ruimte’ samen

dan willen bijna alle gemeenten (veel) meer ruimte voor (elektrisch) fietsen, alle vormen van

elektrisch vervoer en voor deelauto’s.

Naast de aangegeven opties werden nog apart genoemd: aandacht voor waterstof of

biobrandstoffen, (gesubsidieerde) elektrische wijkdeelauto’s om hiermee de 2e auto overbodig te

maken, sturen op gedrag zoals Het Nieuwe Werken, goede overstapvoorzieningen en

goederenvervoer via het spoor.

1.3. Belangrijk voor (duurzame) mobiliteit

Gemeenten konden een aantal opties voor duurzame mobiliteit rangschikken op volgorde van

belangrijkheid voor hun stad. Ook hier springt de fiets eruit: 19 van de 22 gemeenten zetten

(elektrisch) fietsen in de top 5 en 11 gemeenten zetten dit zelfs op nummer één. Ook elektrische

auto’s en E-OV vinden velen belangrijk.

Het minst belangrijk vindt men een sloopregeling (13 keer in de top 5), een milieuzone (11 x),

betere reisinformatie (11 x), flexibele infrastructuur (10 x) en (goederen)vervoer over water (10

x).

1.4. Haalbaarheid van maatregelen

Naast het belang van maatregelen voor duurzame mobiele steden, is het ook interessant te weten

welke maatregelen men (niet) haalbaar acht. En of er maatregelen zijn die men wel belangrijk

vindt, maar niet haalbaar acht.

Het meest haalbaar vindt men maatregelen m.b.t. (e-)fietsen. Tien gemeenten zetten dit op een

eerste plaats. Ook de elektrische auto en elektrisch OV, betere (of meer) infrastructuur voor

langzaam verkeer en de beschikbaarheid van deelauto’s ziet men als haalbare maatregelen.

Het minst haalbaar acht men een sloopregeling, autovrije binnenstad, milieuzone en

(goederen)vervoer over water. Als redenen hiervoor worden genoemd: het ontbreken van

bestuurlijk en maatschappelijk draagvlak, financiële en technische belemmeringen en daarnaast

liggen sommige onderwerpen niet in de beïnvloedingensfeer van de gemeenten.

Overigens noteerde iemand hierbij ook, dat niet alles de rol van de overheid is en dat de markt in

eerste instantie aan zet is.

9

Hoewel de meeste gemeenten aangeven dat wat men (niet) belangrijk vindt, men in het algemeen

ook (niet) haalbaar acht, noemen enkele gemeenten wel een aantal punten die men wél belangrijk

maar niet haalbaar acht. Dan gaat het om: vermijden korte ritten, zero emissie goederenvervoer,

milieuzone, minder parkeerplaatsen op straat, landelijke subsidie elektrische bedrijfsvoertuigen,

landelijke registratie 2takt bromsnorfiets, autovrije binnenstad, vrij liggende fietspaden en 100%

OV.

Obstakels voor leefbare en bereikbare stad in 2030

Op de open vraag naar grootste obstakels voor een leefbare en bereikbare stad in 2030 zijn zeer

diverse antwoorden gegeven die in grote lijnen onder te verdelen zijn in twee categorieën:

Bestuurlijk en financieel

In gemeenten heeft men behoefte aan een rijksoverheid die hen meer mogelijkheden geeft m.b.t.

regelgeving zoals ten aanzien van milieuzones, maar ook subsidies op bijvoorbeeld elektrische

vracht/bestelvoertuigen. Tevens wordt een gebrekkige afstemming tussen rijksbeleid en de

uitvoering ervan gesignaleerd. Zo wordt er opgemerkt dat de Visie duurzame brandstoffen van I&M

ondersteund moet worden met (meer) middelen.

Gemeenten ervaren dat ze een beperkt gemeentelijk budget beschikbaar hebben voor dure ingrepen

zoals aanpassingen van (fiets) infrastructuur.

Meer algemeen merkt één van de gemeenten op dat gezien de economische en maatschappelijke

dynamiek, gemeenten sneller in moeten kunnen spelen op nieuwe ontwikkelingen in de

samenleving, zoals de opkomst van de deeleconomie, technologische mogelijkheden (zoals

waterstof, elektrisch/inzet van sensoren) en sociale innovatie (informele economie, coöperaties).

Dat vraagt van zowel de overheid als de mensen in de stad 'adaptief en innovatief vermogen’.

Daarnaast is men op zoek naar haalbare business cases voor schoner en elektrisch vervoer.

Gedragsverandering

Een aantal gemeenten geeft aan dat door de populariteit van sommige steden er een ruimtelijk

probleem is en een conflict ‘leefbaar versus bereikbaar’. Ook ziet men als probleem dat bewoners

geen urgentie ervaren rondom mobiliteit en men weinig zicht heeft op de invloed van de eigen

keuzes in het mobiliteitsgedrag op de kwaliteit van leven voor de eigen leefomgeving. In gemeenten

ervaart men (ogenschijnlijke) belangentegenstellingen tussen economie en milieu en weinig

draagvlak bij de burgers en winkeliers in de (binnen)stad voor maatregelen die de auto raken.

Opgemerkt wordt daarbij ook dat een deel van de maatregelen nooit breed gedragen zullen worden.

En het (bestuurlijk) lef vraagt om veranderingen teweeg te brengen ‘Het is een kwestie van keuzes

maken’.

1.5. Maatregelen de komende 5 jaar op het gebied van duurzame mobiliteit

Om het brede spectrum van voorgenomen maatregelen in kaart te brengen is een open vraag

gesteld. De diversiteit aan antwoorden is dan ook groot. De meeste maatregelen vallen onder de

noemer ‘fiets’ en ‘elektrisch’ :

Fiets

Veel voorgenomen maatregelen betreffen de (elektrische) fiets. Vaak genoemd is het vergroten van

de capaciteit voor het fiets parkeren, meer en betere fietsinfrastructuur en fietsroutes. Dus veel

meer fysieke ruimte voor de fiets. Men wil het fietsen aantrekkelijker maken, er is ‘ samenwerking’

en ‘ innovatie’ en een ‘ schaalsprong fiets in termen van marketing en infrastructuur’ nodig en e-

bikes kunnen een rol spelen bij de transitie van autogebruik naar fiets.

11

Elektrisch

Zeer veel aandacht gaat uit naar het blijvend stimuleren van elektrische voertuigen (ook OV) en

uitbreiding van de laadinfrastructuur. Naast een verschuiving van conventionele naar elektrische

auto’s, worden ook deelauto’s (zowel elektrisch als conventioneel) genoemd en geeft een van de

gemeenten aan te streven naar een groter aandeel waterstof voertuigen.

Verder worden onderstaande maatregelen genoemd:

- Gedragsverandering incl. voorbeeldgedrag van de overheid

- Vergroening OV

- (Zero-emissie) goederenvervoer

- Duurzame aanbesteding doelgroepenvervoer

- Opstellen SUMP’s (sustainable urban mobility plan)

- Faciliteren initiatieven van derden zoals flexplekken

- Koppelen lokaal opgewekte duurzame stroom aan e-mobiliteit

- Spitsmijdingen

- Toegankelijkheid van mobiliteit voor iedereen/ deelauto’s

- Vergroten voetgangersgebied centrum

- Stimuleren vervoer over water

- Versterken van ketenmobiliteit

4.

Er bestaat een grote eensgezindheid onder de grotere gemeenten in Nederland over wat belangrijke

thema’s zijn voor duurzame mobiliteit in steden. Veel meer ruimte voor fietsen en alle vormen van

elektrisch vervoer staan hoog op de agenda, evenals ruimte voor deelauto’s.

Bijna alle gemeenten zetten (e-)fietsen in de top 5 van belangrijke opties voor duurzame mobiliteit.

Ook elektrische auto’s en E-OV scoren hoog. Minder belangrijk (en minder haalbaar) zijn

bijvoorbeeld een sloopregeling of milieuzone. En de scooter zou voor de helft van de gemeenten

veel minder ruimte mogen hebben.

Het belang dat men hecht aan fietsen en elektrisch vervoer zien we terug in de maatregelen die

gemeenten van plan zijn binnen 5 jaar te nemen: het blijvend stimuleren van elektrische voertuigen

(ook OV) en uitbreiding van de laadinfrastructuur evenals het vergroten van de capaciteit voor het

fiets parkeren en meer - en betere - fietsinfrastructuur en fietsroutes.

De grootste uitdagingen en obstakels zien gemeenten in de (capaciteit van de) infrastructuur voor

de fiets, het stimuleren van mensen tot gedragsverandering en de bestuurlijke en financiële

mogelijkheden die een gemeente heeft om duurzame mobiliteit waaronder elektrisch vervoer, te

stimuleren.

En nu?

Deze inventarisatie naar wat gemeentebestuurders belangrijk vinden voor het realiseren van

duurzame mobiliteit in steden laat duidelijk zien dat (e-)fietsen en e-vervoer hierin een centrale rol

spelen. De knelpunten liggen veelal rond financiering, regelgeving en gedragsverandering.

Wat de uitkomsten van de enquête niet laat zien is, hoe men omgaat met de dilemma’s die spelen

bij het realiseren van duurzame, goed bereikbare en leefbare steden. Immers, meer ruimte voor de

fiets of voor parkeerplaatsen voor elektrische auto’s, betekent ook dat er voor andere zaken minder

ruimte is. Minder parkeerplaatsen op straat? Misschien toch die (deels) autovrije binnenstad, of

zijn er andere oplossingen mogelijk?

Het voorbeeld van de Mariaplaats in Utrecht levert in ieder geval, zoals uit de foto blijkt, een

aantrekkelijke en leefbare straat op.

13

………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Colofon

Dit is een uitgave van Natuur & Milieu. Tekst Yolanda Wagter

juni 2016