BBY 254 Bilgi Arama Davranışları

Nazan Özenç Uçak2013- Bahar

Bu derste bilgi gereksinimi, bilgi arama davranışları ve özellikleri hakkında bilgi verilmekte;

bilgi arama davranışını oluşturan ve etkileyen unsurlar;

konuyla ilgili kuram ve modeller; farklı kullanıcı gruplarının bilgi arama özellikleri; kullanıcı araştırmaları, uygulama alanları,

sorunları üzerinde durulmaktadır. 

Dersin tanımı

öğrencilere bilgi gereksinimi, bilgi arama davranışı, bilgi davranışı konusunda temel kavram ve bilgileri vermek,

bilgi arama davranışlarını etkileyen iç ve dış nedenleri anlatmak,

bilgi davranışı konusunda önemli kuram ve modelleri tanıtmak,

farklı grupların bilgi arama davranışları ve bilgi kullanım özelliklerini açıklamak,

konuyla ilgili sorunlar ve yapılması gerekenler hakkında bilgi vermektir.

Dersin amacı

Ders sonunda: öğrencilerin bilgi davranışı kapsamında temel

bir bakış açısı kazanması, farklı kullanıcı gruplarının bilgi arama ve

kullanma özelliklerinden haberdar olması, konuyla ilgili araştırmaların nasıl yapılması ve

değerlendirilmesi gerektiği hakkında bilgi sahibi olması beklenmektedir.

Öğrenme çıktıları

Değerlendirme: %50 Ara sınavlar + %50 Final Sınavı

1. Ara sınav: 15. Nisan 2. Ara sınav: 27. Mayıs

Değerlendirme ve sınav

1.Hafta: Giriş: Dersin amacı, kapsamı, işlenecek konular, okuma listesi,

konuyla ilgili kavramlar (bilgi gereksinimi, bilgi kullanımı, bilgi arama davranışı, bilgi davranışı, kullanıcı araştırmaları)

2.Hafta: Bilgi ve bilgi gereksinimi: Bilgi, bilgi türleri gereksinim, istek, talep, gerek, kavramları ve bilgi

gereksinimi ilişkisi, bilgi gereksinimi ve diğer gereksinim türleriyle

ilişkilendirilmesi, bilgi gereksinimi türleri.

Ders içeriği

3.Hafta: Davranış, Bilgi Arama Davranışı davranışı oluşturan unsurlar, etki-tepki, güdüleme, davranışı etkileyen nedenler (geçmiş yaşam,

biyolojik unsurlar vb.) bilgi arama davranışı, bilgi arama davranışının bilgi gereksinimi ile ilişkisi, bilgi arama davranışını etkileyen nedenler

bireysel, (içsel, bilişsel) çevresel (fiziksel, sosyal) bilgi ortamı ve olanakları (bilgi kaynakları, merkezleri,

iletişim araçları)

4.Hafta: Bilgi arama davranışının gelişimi; sistem ve kullanıcı merkezli araştırmalar

kullanıcı araştırmalarının önemi ve bilgi hizmetlerinde rolü,

konuyla ilgili başlangıcından bu güne kadar olan gelişmeler,

sistem merkezli yaklaşımlar kullanıcı merkezli yaklaşımlar

5. Hafta: Bilgi arama davranışı ile ilgili kuram ve modeller,

model kuram ilişkisi bu alana yön veren önemli kuram ve kuramcılar

Sense Making Theory (Dervin) Anomalous States of Knowledge (ASK) (Belkin) Information Search Process (ISP) (Kuhlthau) Grounded Theory (Ellis)

bilgi arama davranışı alanında önemli modeller (Paisley, Wilson, Krikelas, Johnson vd).

6. Hafta: 1. Ara sınav

7.Hafta: Teknolojinin bilgi davranışı üzerine etkisi

dijital ortamda bilgi arama davranışları ve kullanıcı özellikleri

İnternette, webde ve sosyal ağlarda bilgi arama, konuyla ilgili kuram ve modeller (Marchionini,

Choo, Turnbull, Chowdhury vd).

8.Hafta: Demografik özellikler ve bilgi davranışı üzerine etkisi, günlük yaşamda bg ve bad.

iş dışı bilgi arama yaşam tarzının bilgi aramaya etkisi günlük yaşamda bilgi gereksinimi, (etnik,

kültürel, ekonomik, sosyal farklılıklar ve etkisi)

günlük yaşamda bilgi arama ve kullanma

9.Hafta: Çocuklarda ve gençlerde bilgi davranışları ve Google kuşağı

eğitim ve hobi ile ilgili bilgi gereksinimleri dijital yerliler ve Google kuşağı, özellikleri dijital yerlilerin bilgi davranışları konuyla ilgili araştırmalar

10.Hafta: Mesleğin bilgi davranışına etkisi

akademik disiplinin bilgi davranışı üzerine etkisi

görev, statü ve bilgi ilişkisi, konuyla ilgili kuram ve modeller (Leckie

vd.).

11.Hafta: Farklı disiplinlerde bilgi arama farklı disiplinlerin bilgi gereksinimleri ve

bilgi kullanım özellikleri tıp, mühendislik ve sosyal bilimlerde bilgi

davranışı konuyla ilgili araştırmalar, örnekler ve bilgi

arama modelleri

12.Hafta: 2. Ara sınav

13.Hafta:Bilgi davranışlarının değerlendirilmesi

konuyla ilgili araştırma yöntemleri Nicel yöntemler

betimleme bibliyometri kullanılabilirlik testleri

Nitel yöntemler içerik analizi vaka incelemesi sense-making

14.Hafta: Türkiye’de bad ve Genel değerlendirme

Burnett, G., & Erdelez, S. (2010). Forecasting the next 10 years in information behavior research: A fish bowl dialogue. Bulletin of the American Society for Information Science and Technology, 36(3), 44-48.

  Byström, K. Ve Jarvelin,K. (1995). Task complexity affects information seeking

and use. Information Processing & Management, 31 (2),191-213.

Carey, R. F., McKechnie, L. E. F., & McKenzie, P. J. (2001). Gaining access to everyday life information seeking. Library & Information Science Research, 23(4), 319-334. doi: 10.1016/s0740-8188(01)00092-5

  Case, D. O. (2007). Looking for information: A survey of research on information

seeking, needs, and behaviour (Second ed.). Bingley UK: JAI Press. Dervin, B. (1999). On studying information seeking methodologically: the

implications of connecting metatheory to method. Information Processing & Management, 35(6), 727-750

  Dervin, B. and Nilan, M. (1986). Information Needs and Uses. Annual Review of

Information Science and Technology, vol.21.

Okuma listesi

 Ekici, S. ve Özenç Uçak, N. (2012). İlköğretim Öğrencilerinin İnternet’te Bilgi Arama Davranışları. Türk Kütüphaneciliği, 26 (1), 78-96.

Ellis, D., & Haugan, M. (1997). Modelling the information seeking patterns of engineers and research scientists in an industrial environment Journal of Documentation 53(4), 384 – 403.

Fidel, R. (2012). Human information interaction : an ecological approach to information behavior. Cambridge, Mass. : MIT Press.

Gunter, B., Rowlands, I. ve Nicholas, D. (2009). The Google generation: are ICT innovations changing information-seeking behaviour? Oxford : Chandos Publishing.

  Hertzum, M. (2010). Breakdowns in collaborative information seeking: A

study of the medication process. Information Processing & Management, 46(6), 646-655.

 

Information Seeking on the Web: An Integrated Model of Browsing and Searching by Chun Wei Choo, Brian Detlor and Don Turnbull,First Monday, volume 5, number 2 http://firstmonday.org/issues/issue5_2/choo/index.html

  Jarvalin,K. Ve Wilson, T.D. (2003). On conceptual models for information

seeking and retrieval research. Information Research vol.9, no.1, [ http://informationr.net/ir/9-1/paper163.html].

Krikelas, James (1983). Information Seeking Behavior. Drexel Library Quarterly, 19, 5-20.

Kuhlthau, C. C. (1991). Inside the Search Process: Information Seeking from the User's Perspective. [Article]. Journal of the American Society for Information Science, 42(5), 361-371.

  Kuhlthau, C. C. (1993). Seeking Meaning: A Process Aproach to Library and

Information Service. Ablex, Norwood, NJ., (Bilkent Küt. Z 711.Z84 1993)

Kuhulthau, C.C. (1991). Inside the Search Process: Information Seeking from the User’s Perspective. Journal of the American Society for Information Science, 42, 5, 361-371.

Large A., Nesset, V., Beheshti, J. (2009) Children as information seekers: what researchers tell us. New Review of Children's Literature and Librarianship Vol. 14, Iss. 2.

  Leckie, G. J., Pettigrew, K. E., & Sylvain, C. (1996). Modeling the Information

Seeking of Professionals: A General Model Derived from Research on Engineers, Health Care Professionals, and Lawyers. The Library Quarterly, 66(2), 161-193.

Meyers, Eric M., Fisher, Karen E., Marcoux, Elizabeth. (2009). Making Sense of an Information World: The Everyday-Life Information Behavior of Preteens. The Library Quarterly 79 (3): 301-341.

  Pettigrew, K., Fidel, R., & Bruce, H. (2001). Conceptual frameworks in

information behavior. Annual Review of Information Science and Technology, 35, 43-78.

 

Rowlands, I., ve diğerleri. (2008). The Google generation: the information behaviour of the researcher of the future. Aslib Proceedings, Vol. 60 Iss: 4, pp.290 – 310.

  Ruthven; I. ve Kelly, D. (2011). Interactive information seeking, behaviour and retrieval. London : Facet Pub.  Savolainen, R. (1995). Everyday life information seeking: Approaching information

seeking in the context of "way of life". Library & Information Science Research, 17(3), 259-294 Savolainen, R. (2007). Information Behavior and Information Practice: Reviewing the “Umbrella Concepts” of Information-Seeking Studies. The Library Quarterly, 77(2), 109-132.

  Schacter, J., Chung, G. K. W. K., & Dorr, A. (1998). Children's internet searching on

complex problems: Performance and process analyses. Journal of the American Society for Information Science, 49(9), 840-849.

Spink, A. (2010). Information behavior : an evolutionary instinct. Berlin ; New York : Springer.

  Spink, A. (2011). New directions in information behaviour . Bingley : Emerald. 

Talja, S. (2002). Information sharing in academic communities: Types and levels of collaboration in information seeking and use. New Review of Information Behavior Research, 3, 143-159.

Uçak, N. Ö. (1997). Bilgi gereksinimi ve Bilgi Arama Davranışı. Türk Kütüphaneciliği, vol. 11, no. 4, 315-325.

Uçak, N. Ö. (1997). Kullanıcı için mi Bilgi Merkezi Bilgi Merkezi için mi Kullanıcı? 25. Yıla Armağan Ankara: H.Ü. Kütüphanecilik Bölümü, 1997.

Uçak, N. Ö. ve Kurbanoğlu, S. (1998). Information needs and information seeking behaviours of scholars at a Turkish university. The 64th IFLA General Conference on Crossroads of Information and Culture. Amsterdam, 16-21 Ağustos içinde . :IFLA. 

Uçak, N. Ö. (1999). Sosyal ve İnsan Bilimleri Alanlarında Bilgi Gereksinimi ve Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi , 16, 1, 115-128.

Uçak, N. Ö. ve Al, U. (2000). Internet’te bilgi arama davranışları. Türk Kütüphaneciliği, 14 (3), 317-331.

Uçak, N. Ö. (2001). Kullanıcı Araştırmalarının Sorunları. 21. Yüzyıla Girerken Enformasyon Olgusu 19-20 Nisan 2001 Hatay. Ankara: DTCF Kütüphanecilik Bölümü.

Uçak, N. Ö. (2004). User studies in Turkey: an evaluation of dissertations. Information Development. Vol.20, no.2., pp.122-129.

Uçak, N. Ö. ve Güzeldere, Ş. (2006). Bilişsel yapının ve işlemlerin bilgi arama davranışı üzerine etkisi.Türk Kütüphaneciliği, 20 (1), 7-28. 

Uçak, N. Ö. (2007). Internet using habits of the students of the department of information management: Hacettepe University, Ankara. The Journal of Academic Librarianship, 33 (6), 697-707.

Uçak, N. Ö. (2008). Kütüphanecilik ve bilgi yönetimi literatüründe kullanıcı. Bilgi Dünyası, 9 (1), 20-40. 

Uçak, N. Ö. ve Çakmak, T. (2010). Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Öğrencilerinin Web 2.0 Araçlarını Kullanım Özellikleri. (Web 2.0 usage attributes of students at the Hacettepe University Department of Information Management) . Bilgi Yönetiminde Teknolojik Yakınsama ve Sosyal Ağlar: 2. Uluslararası Değişen Dünyada Bilgi Yönetimi Sempozyumu, 22-24 Eylül 2010, Ankara.

Uçak, N. Ö. (2010). Bilgi: Çok Yüzlü Bir Kavram. Türk Kütüphaneciliği, 24 (4), 705-722. 

Uçak, N. Ö. ve Şenyurt, Ö. T. (2012). Günlük yaşamda bilgi gereksinimi ve halk kütüphaneleri. 2. Halk Kütüphaneciliği Sempozyumu: Değişen Dünyada Halk Kütüphaneleri içinde (s. 120-134). Ankara:Kültür ve Turizm Bakanlığı. 

  Wilson, T.D. (1981). On User Studies and Information Needs. Journal of

Documentatio, 37, 1, 3-15.

Wilson, T.D. (1997). Information Behaviour: an Interdisciplinary Perspective. Information Processing and Management 33, 4, 551-572.

Wilson, T., D. (1999). Models in Information Behaviour Research [Review]. The Journal of Documentation, 55(3), 249-270.

  Wilson, T. D. (2000). Human information behavior. Informing Science, 3(2), 49-

55.

bilgi gereksinimi (information needs) bilgi arama davranışı (information seeking

behavior) bilgi toplama davranışı (information

gathering behavior) bilgi kullanımı (information use) bilgi davranışı (information behavior) konuyu tanımlayan terimler olarak karşımıza çıkmaktadır.

İlgili kavramlar

Bilgi gereksinimi (information need): Bilgi gereksinimi; bireysel yaşamdaki kişisel veya işle ilgili

belirsizliklerin kabul edilmesi ve tanınmasıdır.

Bilgi arama (information seeking): belli bir amaçla bilginin aranması, bilgi davranışının alt

grubu (Spink ve Cole, 2004).

Bilgi toplama (information gathering): ilerde gerekli olur düşüncesiyle, var olan bilgileri el

altında bulundurmayla ilgili dürtünün, birey tarafından kabul görmesiyle oluşmaktadır (Krikelas 1983: 8-9).

Kavramlar

Bilgi organize etme davranışı (information organizing behavior): materyallerin tanımlanması, belli kategorilere göre

analiz edilerek sınıflanması Bilgi kullanım davranışı (information use

behavior): bireylerin var olan bilgisi (knowledge) ile yeni bilgilerin

birleştirilmesi ve belli bir amaç için uygulanması (Cole ve Leide, 2005; Spink ve Cole, 2004).

Bilgi davranışı (information behavior): tüm bilgi kanal ve kaynaklarının içine alan, aktif ve

pasif bilgi arama ve bilgi kullanma ile ilgili davranışların tamamıdır (Wilson, 2000).

Kavramlar…

Kavramlar zaman içinde ve araştırmaların gelişimiyle değişime uğruyor.

Bilgi davranışı (information behavior) diğer kavramlara göre çok yönlü bir içeriğe sahip.

Bireyin özellikleri, şartları, çevresi gibi pek çok özellik dikkate alınıyor.

Sosyoloji, psikoloji, iletişim ve antropolojideki kuramsal gelişmeler ve modellerden etkileniyor.

Günlük hayat ve problem çözmeyle ilgili Bilgi gereksinimi, arama ve kullanımını da içine

alan geniş bir çalışma alanını ifade eder.

Kavramlar arası ilişkiler: Information need Information Behavior

Bilgi davranışı

Bilgi gereksinimi

Bilgi arama davranışı

Bilgi kullanımı

bilgi gereksinimi çalışmaları bilişsel araştırmalar bilgi transferi çalışmaları iletişim davranışları çalışmaları bilgi dağıtım ve kullanım çalışmaları kullanım çalışmaları kullanım analizleri kullanılabilirlik testleri kullanıcı tatmini kullanıcı çalışmaları

Konuyla ilgili çalışmalar

Sosyoloji Psikoloji

Davranış psikolojisi Bilişsel psikoloji

Antropoloji Bilgisayar mühendisliği Dilbilim Felsefe

Epistemoloji

İlgili disiplinler

Sorular??