Bazat e rrjetave kompjuterike

Ligjerues: Selman Haxhijaha

Objektivat

• Shpjegimi i parimeve të rrjetave kompjuterike

• Përshkrimi i llojeve të rrjetave kompjuterike

• Përshkrimi bazik i koncepteve dhe teknologjive të rrjetave kompjuterike

• Përshkrimi i komponentëve fizike të rrjetave kompjuterike

• Përshkrimi i topologjive dhe arkitekturave LAN

• Identifikimi i organizatave për standarde

• Identifikimi i standardeve Ethernet

• Shpjegimi i modeleve OSI dhe TCP/IP

• Identifikimi i emërtimeve, qëllimeve dhe karakteristikave të teknologjive

tjera që përdoren për të komunikuar në rrjeta kompjuterike

• Identifikimi dhe aplikimi i teknikave më të zakonshme për parandalimin

dhe mirëmbajtjen e rrjetave kompjuterike

• Zgjidhja e problemeve në rrjetat kompjuterikeSelman Haxhijaha

Parimet e rrjetave kompjuterike

• Rrjetat janë sisteme që formohen nga linjat• Njerëzit përdorin lloje të ndryshme të rrjetave

– Sistemi i dërgesave postare– Sistemi i telefonisë– Sistemi i transportit publik– Rrjetat kompjuterike – Interneti

• Kompjuterët mund të lidhen në rrjeta që të ndajnë të dhëna dhe resurse

• Një rrjet mund të jetë e thjeshtë dhe të përbehet prej dy kompjuterëve të lidhur me një kabull apo të jetë komplekse e të përbehet prej qindra kompjuterëve të lidhur përmes pajisjeve të cilat kontrollojnë rrjedhën e informacioneve

Selman Haxhijaha

Rrjetat kompjuterike

• Një rrjet kompjuterike është një koleksion i hostave të lidhur nga pajisjet e rrjetave siç janë kompjuterët, printerët, skanerët, telefonat e mençur si dhe serverët për fajlla dhe printime

• Resurset e ndara përmes rrjetave përfshijnë lloje të ndryshme të shërbimeve, deponimeve dhe aplikacioneve

• Pajisjet e rrjetave lidhen në mes vete duke përdorur disa lloje të lidhjeve/kabllimeve– Kabllimet me baker– Kabllimet me fibra optike– Lidhjet pa tela

• Disa nga benefitet e rrjetave përfshijnë:– Më pak pajisje periferike– Më shumë mundësi komunikimi– Evitimi i fajllave të shumëfishta dhe korruptimit– Kosto më të ulët të lisencave– Administrim të centralizuar– Ruajtje të resurseve

Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave

Rrjetat kompjuterike identifikohen sipas:

• Llojit të mediumit që përdoret për ti lidhur pajisjet

• Llojit të rrjetave që përdorin pajisjet

• Mënyrës së menaxhimit të resurseve

• Mënyrës së organizimit të rrjetës

• Mënyrës së ruajtjes së të dhënave

• Hapësirës të cilës i shërben

Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave (vazhdim)

• LAN – një grup i kompjuterëve të lidhur në mes vete sipas një grupimi administrativo-kontrollues që menaxhon politikat e sigurisë dhe kontrollit të qasjes që aplikohen në rrjet

• WAN – një rrjet e cila lidhë rrjetat LAN të ndara nga haspira të gjëra gjeografike

• WLAN – grup i pajisjeve pa tela që lidhen në pika të qasjes brenda një zone të veçantë. Pikat e qasjes (Access Points) zakonisht lidhen në rrjeta duke përdorur kabllimet e bakrit

Selman Haxhijaha

Llojet e rrjetave (vazhdim)

• Rrjetat peer-to-peer: pajisjet të cilat janë të lidhura drejt për drejt me njëra tjetrën pra pa pajisje tjera ndërmjet. Secila pajisje ka aftësi dhe rol ekuivalent

• Rrjetat client/server: në këtë model, klienti kërkon informacione apo shërbime nga serveri. Serveri ofron informacionet apo shërbimet e kërkuara nga klienti

Selman Haxhijaha

Gjerësia e brezit dhe vonesat

• Gjerësia e brezit (bandëidth) është sasia e të dhënave që mund të transmetohet brenda një kohe të caktuar

• Gjerësia e brezit matet me bita për sekond dhe zakonisht e shënojmë si:– bps – bita për sekond– Kbps – kilobita për sekond– Mbps – megabita për sekond

• Vonesa (latency) është sasia e kohës që merr e dhëna gjatë udhëtimit nga burimi tek destinacioni

• Të dhënat transmetohen në një nga tri mënyrat– Simplex (transmetim një drejtimesh)– Half-duplex (transmetimi lejohet të rrjedhë vetëm në një

drejtim në një kohë)– Full-duplex (transmetimi lejohet të rrjedhë në të dy drejtimet

në të njëjtën kohë)Selman Haxhijaha

IP adresa

• IP adresa është një numër unik që përdoret për të identifikuar një pajisje e cila paraqitet si numër binar 32-bitësh, i ndarë në katër oktete (grupe me nga tetë bita)

• P.sh. 10111110.01100100.00000101.00110110

• Një IP adresë zakonisht shkruhet në formatin decimal të ndarë me pika• P.sh. 190.100.5.54

• Kur një host është i konfiguruar më një IP adresë, ajo ndahet me pikë në numra decimal si p.sh. 192.168.1.5 . Kjo IP adresë duhet të jetë unike në rrjetën kompjuterike në mënyrë që të dhënat të mund të dërgohen/pranohen

• Klasat e IP adresave– Klasa A – okteti i parë prej 1 deri 127, përdoret në rrjeta të mëdha, kompani të

mëdha apo shtete– Klasa B – okteti i parë prej 128 deri 191, përdoret në rrjeta të mesme, universitete

apo kompani të vogla– Klasa C – okteti i parë prej 192 deri 223, përdoret nga ISP për lidhjen e klientëve,

rrjeta të vogla, – Klasa D – okteti i parë prej 224 deri 240 , përdorime të veçanta për multicasting– Klasa E – okteti i parë prej 240 deri 255, përdoret për testime eksperimentale

Selman Haxhijaha

Subnet maska

• IP adresa përbehet prej pjesës identifikuese të rrjetës dhe hostave

• Të gjithë hostat brenda një domeni transmetues përdorin të njëjtin subnet maskë

• Klasat e IP-ve kanë subnetat autentik• Konfigurimi i IP-ve :

– Manuale – shkruarja e IP dhe subnet maskës përkatëse

– Dinamike – përmes serverit DHCP (Dynamic HostConfiguration Protocol)

Selman Haxhijaha

Dynamic Host Configuration Protocol (DHCP)

• DHCP –ja pajis automatikisht kompjuterët me IP adresa

• DHCP serveri mund t’iu jap hostave:– IP adresa

– Subnet maskën

– Portën autentike

– Adresën për DNS

Selman Haxhijaha

Proceset dhe avantazhet e DHCP-s

• Proceset e DHCP-s1. DHCP serveri pranon kërkesën nga hosti2. Serveri zgjedh IP adresën nga databaza3. Serveri ofron adresën tek hosti4. Nëse hosti pranon ofertën, serveri lëshon IP adresën për një kohë të caktuar

• Avantazhet e DHCP-s– Thjeshtëzon administrimin e rrjetave– Shmang mundësin që adresat të duplikohen apo të

jenë jo valide

Selman Haxhijaha

Protokollet e internetit

• Protokollet janë rregulla të definuara. Protokollet e internetit udhëheqin komunikimin në mes dhe brenda rrjetave kompjuterike

• Shumë protokolle i gjejmë të grupe protokollesh të vendosura në shtresa. Këto shtresa varen nga operimet e shtresave tjera që të funksionojnë si duhet

• Funksionet kryesore të protokolleve– Identifikimi i gabimeve– Kompresimi i të dhënave– Përcaktimi se si do dërgohen dhe pranohen të dhënat– Adresimi i të dhënave

• Disa nga protokollet:TCP/IP, NETBIOS, IPX dhe SPX, FTP, SSH, Telnet, POP, IMAP, SMTP, HTTP

Selman Haxhijaha

Internet Control Message Protocol (ICMP)

• ICMP përdoret nga pajisjet e rrjetave që të dërgojnë mesazhe kontrolli dhe gabimesh tek kompjuterët dhe serverët

• PING (Packet Internet Groper) është një vegël e thjesht që përdoret për të testuar lidhjen në mes kompjuterëve– Përdoret për të ditur nëse një IP adres specifike është e

arritshme– Shoqërohet ose jo me emrin e hostit– Punon duke dërguar ICMP eko kërkesën tek një kompjuter i

destinuar– Pajisja pranuese/ marrëse dërgon mbrapa ICMP eko përgjigjen

• Katër ICMP eko kërkesa (ping) dërgohen tek kompjuteri destinues për të determinuar gjendjen dhe arritshmerin

Selman Haxhijaha

Komponentët fizike të rrjetave

• Pajisjet e rrjetave– Kompjuterët– Habat– Suiҫat– Ruterët– Pikat e qasjeve pa tela

• Mediumet e rrjetave– Kabllimet me ҫiftoret e

bakrit– Kabllimet me fibra optike– Radio valët

Selman Haxhijaha

Pajisjet e rrjetave

• Habi– Shton shtrirjen e sinjalit duke e pranuar dhe rigjeneruar atë si dhe

dërgimin e tij në të gjitha portat– Lejon shumë konflikte në segmentet e rrjetave dhe shpesh nuk janë

zgjidhja e duhur– Njihen edhe si koncentrator sepse shërbejnë si pikë qendrore e

lidhjeve për një rrjetë LAN

• Brigjat dhe Suiҫat– Një paket bashkë me MAC adresën e saj quhet frejm (ang. frame)– LAN-et ndahen në segmente që kufizohen nga brigjat– Një brigj ka inteligjencë që të dalloj nëse një frejm duhet dërguar në

një segment tjetër të rrjetës apo duhet të hidhet– Një suiҫ (shumë porta të brixhit) ka disa porta dhe i referohet një

tabele të MAC adresave për të përcaktuar se në cilën portë duhet dërguar frejmat

Selman Haxhijaha

Pajisjet e rrjetave (vazhdim)

• Ruterët– Pajisje që lidhin në tërësi rrjetat në mes vete. Përdorin IP

adresat për të përcjellë paketat për në rrjetat tjera kompjuterike– Një ruter mund të jetë një kompjuter më një softuer të veçantë

ose mund të jetë një pajisje e prodhuar nga prodhuesit e pajisjeve të rrjetave

– Ruterët përmbajnë tabelat e IP adresave bashkë me rrugët optimale për tek rrjetat tjera

• Pikat e qasjeve pa tela– Sigurojnë qasje në rrjetat kompjuterike të pajisjeve pa tela siç

janë laptopët, PDA-t– Përdorin radio valët për radio komunikimet me kompjuterë, PDA

dhe pikat tjera të qasjeve pa tela– Kanë mbulueshmëri të limituar

Selman Haxhijaha

Kabllimet me ҫiftore të bakrit

• Një palë e telave të dredhur formojnë një medium i cili transmeton të dhëna

• Telat e dredhur sigurojnë mbrojtje nga zhurmat elektrike (crosstalk) për shkak të efektit të anulimit

• Palët e telave janë të mbështjella nga izolues plastike me ngjyra të ndryshme

• Një mbështjellës i jashtëm PVC mbron tërësinë e ҫiftoreve të dredhura

• Janë dy lloje të kabujve1. Unshielded twisted-pair (UTP)

– (Cat 3, Cat 5, 5e and Cat 6)

2. Shielded twisted-pair (STP)

Selman Haxhijaha

Kabulli koaksial i bakrit

• Një fije bakri e rrethuar nga një mbështjellës i dendur

• Llojet e koaksit

– Thicknet (10Base5) kabull koaksial që përdoret në rrjeta dhe operon në 10 Mbps deri në 500m

– Thinnet (10Base2) kabull koaksial që përdoret në rrjeta dhe operon në 10 Mbps deri në 185m

Selman Haxhijaha

Kabulli me fibra optike

• Një fije xhami ose plastike që transmeton informata duke përdorur sinjalet e dritës e që mbështillet nga një mburojë e veçantë

• Nuk ndikohet nga interferencat elektromagnetike apo radio frekuencave

• Sinjalet janë të pastra , mund të shkojnë larg dhe kanë gjerësi brezi më të madhe se sa kabujt e bakrit

• Kushtojnë më shtrenjtë se bakri dhe më të vështira për t’u punuar

• Dy lloje të tyre:– Multi-mode dhe– Single-mode

Selman Haxhijaha

Topologjitë LAN

• Topologjia fizike është shtrirja fizike e komponentëve në një rrjetë kompjuterike

• Topologjia logjike determinon se si hostat qasen në medium që të komunikojnë në rrjetën kompjuterike

Selman Haxhijaha

Topologjitë fizike LAN

• Topologjia fizike definon mënyrën në të cilën kompjuterët, printerët dhe pajisjet tjera janë të lidhura në rrjetë

• Bus– Secili kompjuter lidhet në kabullin e njëjtë linear, fundi i kabullit ka një

terminator të instaluar që të parandaloj reflektimin e sinjalit dhe gabimet në rrjet

– Vetëm një kompjuter mund të transmetoj të dhëna në të njëjtën kohë, përndryshe frejmat do të ndeshen dhe do të shkatërrohen

• Ring (Rreth)– Hostet janë të lidhura fizikisht në formë rrethi– Një frejm i veçant, një token, qarkullon nëpër rreth duke ndaluar tek

çdo host për t’i mundësuar transmetimin e të dhënave– Dy lloje të topologjisë ring:

• Single – ring dhe Dual-ring

Selman Haxhijaha

Topologjitë fizike LAN (vazhdim)

• Star (Ylli)– Ka një pikë qendrore të lidhjes : një hab, suiҫ apo ruter– Lehtë të zgjidhen problemet pasi që çdo host lidhet në pajisjen

qendrore me telat e vet

• Topologjia e yllit të shtuar– Një rrjetë që ka një pajisje shtesë të rrjetës që lidhet në rrjetën

kryesore për të rritur madhësinë e rrjetës kompjuterike– Përdoret në rrjeta të mëdha

• Topologjia mesh (e përzier)– Secila pajisje lidhet me secilën– Përdoret në rrjetat WAN për të lidhur rrjetat LAN.

• Interneti është një shembull i rrjetës së përzier

Selman Haxhijaha

Topologjitë logjike të rrjetave

• Dy llojet më të njohura të topologjive logjike janë transmetimi (broadcast) dhe përcjellja e tokenit(token passing)

• Në një topologji transmetimi , nuk ka ndonjë radhë se kur hosti mund të transmetoj, i pari që vjen i pari shërbehet për transmetimin e të dhënave ne rrjetë.

• Përcjellja e tokenit kontrollon qasjen në rrjetën kompjuterike duke pasuar një shenjë elektronike në mënyrë sekuencialetek çdo host. Kur hosti pranon tokenin, mund të dërgoj të dhëna në rrjet. Nëse hosti nuk ka çka të dërgoj, e kalon tokenin tek hosti tjetër në radhë dhe kështu procesi përsëritet vetvetiu

Selman Haxhijaha

Arkitektura LAN

• Arkitektura LAN është struktura e sistemeve kompjuterike apo komunikuese e cila determinon mundësitë dhe kufizimet e vet sistemit. Dallojmë tri arkitektura të rrjetave LAN:

– Ethernet

– Token Ring

– Fiber Distributed Data Interface (FDDI)

Selman Haxhijaha

Organizatat për standarde të rrjetave kompjuterike

Selman Haxhijaha

Standardet për Ethernet

• Protokollet e ethernetit përshkruajnë rregullat që definojnë se si realizohet komunikimi në rrjetat ethernet

• Standardi i ethernetit IEEE 802.3 specifikon implementimin e metodës CSMA/CD për kontroll të qasjes në rrjetën ethernet

• Në CSMA/CD të gjithë hostat “dëgjojnë” në rrjetë për të dërguar të dhënat. Kur hosti heton që asnjë host nuk po transmeton , fillon dërgimin e të dhënave. Edhe këtu ka mundësi që ndeshja transmetuese të ndodh

Selman Haxhijaha

Teknologjitë Ethernet

• 10BASE-T• Përdor topologjinë e yllit

• 10 Mbps

• BASE (Baseband Transmission)

• T (twisted pair)

• 100BASE-TX “FastEthernet”• 100 Mbps

• X përdoret për bakër dhe fije optike

• 1000BASE-TX “GigabitEthernet”• 1 Gbps

• Aplikacione të ndjeshme si videot e drejtpërdrejta

Selman Haxhijaha

Standardet Ethernet pa tela

• IEEE 802.11 është standardi që specifikon lidhjet për rrjetat pa tela

• Wi-Fi (wireless fidelity), i referohet familjes 802.11

• 802.11 (specifikimi origjinal)• 802.11b• 802.11a• 802.11g• 802.11n

• Protokollet që specifikojnë frekuencat, shpejtësinë dhe mundësitë tjera për standardet Wi-Fi

Selman Haxhijaha

Standardet Ethernet pa tela (vazhdim)

Selman Haxhijaha

Pyetje?

Selman Haxhijaha