BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

15
2010 CPMA SS-F 1 st  prize BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod sa madamo sa mga nagakalain-lain nga katalagman. May ginasugid ang mga tigulang nga nagapuyo sa palibot sang bukid sang Bayuso (Banwa sang San Enrique, Iloilo) nga nahanungod kuno sa bulawan nga usa nga ara nagapuyo sa putokputukan sang bukid kag manugbantay sang mga bulawan nga natago didto. Apang wala sing may makakuha sini kay kalamidad ang pagaabuton sang tanan sa palibot kon may mangisog sa pagkuha sini. Kis-a naghandum si Caloy nga makuha ang bulawan sa Bayuso. Tungod ini sang ila kaimulon nga mag-iloy. Wala niya ginpatihan ang mga sugilanon sang mga tigulang. Nagsaka sia kag kuhaon niya tani ang manggad sang bukid, apang wala niya ini nahimo. May layi ang bukid sang Bayuso kag silut ang balos sa iya nga paglapas sa layi sini—isa ka silut nga pati ang iban madalahig tani kon isipon lamang niya ang kaugalingon, pero ginpili niya nga antuson ang silut mahilway lang ang iban. Pahina 1 sang 15

Transcript of BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Page 1: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

2010 CPMA SS­F1st prize

BAYUSO

Synopsis

Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod sa madamo sa mga nagakalain­lain nga 

katalagman.

May ginasugid ang mga tigulang nga nagapuyo sa palibot sang bukid sang Bayuso (Banwa 

sang San Enrique, Iloilo) nga nahanungod kuno sa bulawan nga usa nga ara nagapuyo sa 

putokputukan sang bukid kag manugbantay sang mga bulawan nga natago didto. Apang wala sing 

may makakuha sini kay kalamidad ang pagaabuton sang tanan sa palibot kon may mangisog sa 

pagkuha sini.

Kis­a naghandum si Caloy nga makuha ang bulawan sa Bayuso. Tungod ini sang ila 

kaimulon nga mag­iloy. Wala niya ginpatihan ang mga sugilanon sang mga tigulang. Nagsaka sia 

kag kuhaon niya tani ang manggad sang bukid, apang wala niya ini nahimo. May layi ang bukid 

sang Bayuso kag silut ang balos sa iya nga paglapas sa layi sini—isa ka silut nga pati ang iban 

madalahig tani kon isipon lamang niya ang kaugalingon, pero ginpili niya nga antuson ang silut 

mahilway lang ang iban.

Pahina 1 sang 15

Page 2: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Ini ang silut: kis­a lang sa kada tuig sila puwede magkita sang iya iloy kag madula lang ang 

gahum sang silut kon madula man ang kabangdanan sang iya paglapas. Masakit man kon tani 

apang ini ang layi kag wala siya sing may mahimo. Kag, isa ka adlaw, nag­abot gid man nga siya 

nahilway sa higot sang sumpa.

BAYUSO

Matugnaw ang dapya sang hangin halin sa aminhan nga nagahaluk sa guya ni Nay Trining. 

Mahawan ang langit luwas sa pila ka masigar­um nga gal­um. Daw pilak ang kasanag sang bulan, 

kag ang mga bitoon nagapaindisanay kon sin­o ang pinakamakanaw sa ila.

Ini ang ikanapulo kag duha nga kabilugan sang bulan halin sa pinakamalawig nga gab­i 

sang tuig, kag ara sia nagahulat sa ganghaan. Kay subong nga tungang gab­i magaabot ang 

kasugpon sang iya tagipusuon—ang rason nga sia nagatinguha nga magkabuhî pa. Apang basi ini 

na ang katapusan nila nga pagkita. Basi amó na ini ang ulíhi nga kahigayunan nga mahakus niya 

ang pinalangga nga bata, nga iya mabatyagan ang kainit sang mga palad niya, kag iya mabatian 

liwat ang pulso sa dughan niya. Kay daw nabatyagan na niya nga magalakat na sia sa pihak nga 

kinabuhi bag­o mag­abot liwat ang súbong sa kahigayunan nga ini nga kis­a lang sa kada tuig. Kay 

ano pa balá ayhan ang nagahulat sa tigulang tulad niya sa sining kalibutan? Ano pa ang pulos sang 

kabuhi nga masubo kag nagaisahanon?

Pahina 2 sang 15

Page 3: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Halín sa ugsaran may nabatian sia nga pilá ka mahinay nga tikang. Nagliktin ang iya 

dughan kag bisan malabo ang panulokan dali­dali sia nga nagdalagan—sugataon niya ang anak 

nga ginahigugma. Kag didto, samtang nagakatulog ang mga pispis sa ila pugaran, kag malinong 

ang mga manok sa kurong, nagsiyagit ang ila mga balatyagon sa kalipay nga makita ang isa kag 

isa. Nagtulolagay ang mga luha halín sa iya mga mata nga daw mga diamante nga nagkalahulog sa 

abaga sang anak, kag daw ano ka hugot ang hakus ni Caloy sa maniwang nga lawas sang iloy.

Wala sing bisan isa nga tinaga ang nakabuhi sa bibig sang tigulang. Ayhan wala bisan ano 

nga pululungon ang makasugid sang iyang nabatyagan. Wala pagsudlan ang iyang kalipay, apang 

sa binit sang iyang hunahuna nahibal­an niya nga ining hitabo indi na maliwat pa.

“Didto kita sa sulod, Nay,” siling ni Caloy. “Matugnaw na diri.”

Nagsulod sila sa ila balay nga may isa lamang ka hulot. Nagbalik sa panghunahuna ni 

Caloy ang sinauna nga mga panahon sang gamay pa sia. Sa kagab­ihon nga súbong sini didto sila 

nagahigda sa katre nga kayawan. Pulido ang paghimo sang amó nga katre nga nagapahanumdum 

sang iyang amay nga nauna na nga nagtaliwan. Sa dingding ara nasab­it ang espiho kag sa tupad 

sini natapik ang litrato nila nga tatlo sang ginpabunyagan sia sa parokya ni San Vicente Ferrer sa 

Leganes. Kag halín sa bintana, nagalusot ang kasanag sang bilóg nga bulan.

Ginsindihan sang tigulang ang gasera kag ginbutang ini sa ibabaw sang lamesita sa tupad 

sang katre. Naglingkod sila sa katre nga sa subóng nagaigot na, kag ginkuha sang anak ang isa nga 

kamut sang iloy. Daw tul­an nalang ini nga ginputos sang panit. Ginbutang niya sa ibabaw sini ang 

isa ka diotay nga supot nga himo sa ginlala nga dahon sang anahaw.

Pahina 3 sang 15

Page 4: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

“Pila ko na liwaton sa imo nga indi ko kinahanglan ini, Toto. Husto na tani nga updanay 

kitá bisan wala ang mga ini,” siling ni Nay Trining nga may pagpakitluoy ang tingug.

Ginhakus niya ang iloy nga ang panit tuman ka lapsi kag tama ka hagus ang guya, kag 

halin man sa iyang mga mata nagpanaog ang mga luha.

“Wala ako sing mahimo, Nay. Kon may ara lang tani paagi nga maka­upod ko ikaw sa 

tanan nga tion, himuon ko. Huo, may pinaagi, apang madalahig ang iban, Nay. Ginpili ko ang para 

sa ikaayo sang tanan.”

“Sa kada adlaw nga wala ka, kasulub­on ang akon upod, kag kahidlaw sa imo ang sulod 

sang akon dughan. Sa madugay na nga tinion, Toto, ngaa indi mo sa akon pag­isugid ang imo 

nadangatan?”

“Indi mo na kinahanglan pa nga mahibal­an, Nay. Pasalamatan nalang naton nga may ara 

pa kitá kahigayunan nga magkita bisan kis­a lang sa kada tuig.”

“Kon tani, ginaampo ko sa Dios, nga makaupod ko ikaw bisan sa ulihi ko nga 

pagginhawa.”

Nawad­an sang isabat si Caloy sa pangabay sang tigulang. Nahibal­an niya nga ang 

ginapangayo nga ini indi gid pagpahanugutan.

Nagpungko si Caloy sa ulunhan nga bahin sang katre. Sa tupad niya nagahigda na ang iloy. 

Nagatapik ang ila mga kamut. Ginahimutaran niya ang nawong sini nga ginpalapsi pa gid sang 

kasanag sang bulan. Ginahaplos niya ang manipis kag ubanon nga buhok sini. Nagapiyong na ang 

mga mata sang tigulang apang bugtaw pa ang paminsaron sini.

Pahina 4 sang 15

Page 5: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

“Malapít na ako magtaliwan, Toto,” sungaw sang mga pulong halín sa baba ni Nay 

Trining.

“Indi ka magsugid sina, Nay,” mahinay nga sabat ni Caloy. “Magpahuway ka na.”

“Tuman ko ikaw ka palangga, Toto. Kon tani...”

Wala na niya ginpadayon ang luyag tani nga isugid sa anak kay nahibal­an naman niya nga 

indi na matabo ang ginahandum niya. Kag sa pagkahibalo nga sa buwas magaisahanon nanaman 

sia, ginyanib nalang niya ang iya katuyuhon sa gahum sang matugnaw nga kagab­ihon.

Madalum na ang túlog sang tigulang. Sa sidlangan nagasid­ing na ang banaag sang adlaw. 

Tion na nga maglakat sia.

Hinay­hinay niya nga ginkuha ang palad halin sa pangapyut sang iloy. Ginpalapit niya ang 

baba sa talinga sini kag naghutik, “Palangga ko ikaw, Nay. Hulata ang akon liwat nga pagduaw sa 

imo.” Kag nagbilin sia sang mahinay nga haluk sa agtang sini.

Nagtindog sia. Ginkuha ang supot kag ginbutang sa ibabaw sang lamesita. Sa ulihi nga 

kahigayunan ginhimutaran niya ang dagway sang iloy. Ginhuyup niya ang kalayo sang sugâ, kag 

sa liwat, nagpanganduhoy ang paglaum sa kabuhi nila nga mag­iloy.

* * *

Ang adlaw nagapalipud­lipud sa pila ka mga panganod nga napadpad sa ibabaw sang kabukiran. 

Maaringhot ang kaudtuhon kag may malaka­laka nga dapya sang hangin ang nagapangagda sa 

bisan makadali nga tinion sa pagpahuway. Tapus na ang tigtalanum sang palay kag tapus na man 

ang pagluslos kag pagpahilamon sa mga tubuhan. Bisan si Torete—ang karbaw nga ginpasagod sa 

Pahina 5 sang 15

Page 6: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

iya—hamuok ang tulog sa idalum sang paho, kag wala ginasapak ang pagpangahig sa palibot niya 

sang mga munga kag ang pagsiyak sang mga pisô.

Hamtong na si Caloy. Pilá palang ka adlaw ang nagligad sang ginselebrar ang iya ikabente 

nga kaadlawan. Apang bangud sa ila kaimulon, ahaw isa ka dumalaga nga manok ang gin­ihaw 

kag pila ka ibos ang ginhanda para sa iya sang iloy niya.

Ato sia nagahigda sa duyan kag nagapahuway­huway matapos ang paniaga nila nga 

komoros nga kan­on kag tambo nga utan nga ginlaktan sang urang halín sa suba.

“Indi tani amó ini ang amon kabuhi kon wala napatay si Tatay,” siling niya sa kaugalingon. 

“Wala tani kami ni Nanay gapangampo kag gapangimpilyar sa tawo. Ano ayhan nga milagro ang 

makapabag­o sang amon sitwasyon?”

Wala sia nakabatyag nga sa tunga sang iya mga pagpanghunahuna gindakup sia sang 

katuyuhon kag wala niya natalipangdan nga nakatulog sia.

Sa iya mahamuok nga katulugon, nadamguhan niya ang iya Lola Soledad. Sang una, sa 

mga oras nga kasubong sini o kon may mga pamilasyon o kon sa mga gab­i nga masanag ang 

bulan, ginaistorya sini ang mga naagyan nila sang tiempo giyera kag mga sugilanon nahanungod sa 

mga makatilingala nga butang kag mga gintunaan sang mga nagkalain­lain nga tinuga. 

Apang sa iya damguhanon daw nagakabuhi pa ang iya Lola nga nagasugid nahanungod sa 

bulawan nga usa sa bukid sang Bayuso, nga sang una, parte pa ini sang banwa sang Passi pero 

subong bahin na ini sang San Enrique. Nahibal­an na niya ang istorya bahin sa usa nga ara kuno sa 

kahitaasan sang Bayuso kon sa diin nahamtang ang ila balay sa ubos sini nga bukid. Ang usa, suno 

Pahina 6 sang 15

Page 7: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

sa mga istorya sang mga tigulang, ang tag­iya sang mga bulawan nga natago sa putokputukan sang 

bukid. Wala kuno sang may makakuha o makapangawat sang sadto nga mga manggad. Kay kis­a, 

may pilá ka tawo ang nagtilaw apang halín sa bukid nagdausdos ang baha kag wala na nasapwan 

pa yadtong mga tawo. Halin sadto wala na sing nangisog pa nga sumaka kag kuhaon ang mga 

bulawan.

Wala pa tani natapos ang sugilanon ni Lola Soledad sa iya damgo sang pukawon sia sang 

pagpaninghot ni Torete. Nagapangagda na ini sa haralban kay indi na tama kasingkal ang init.

Nagbangon sia. Nagsulod sa balay kag naghilam­os. Nag­ilis sang bayo kag ginguyod ang 

karbaw sa malapit nga haralban.

Apang indi maghalin sa iyang paminsaron ang nadamguhan. “Indi ina matuod,” pamilit 

niya nga patihan ini sang iya kaugalingon. Pero bisan anhon niya kapamilit, nagaliwat­liwat man 

gihapon ang mga sugilanon sang iya Lola sa iyang pamatian.

Ginalikawan niya tani nga tulukon ang bukid apang wala niya napunggan ang kaugalingon 

kag nagbalikid sia. Gintulok niya ang madulum nga dagway sang Bayuso. Sa ibabaw niya may pilá 

na ka bitoon ang nagpakita. Sa katundan nagabadya na ang kagab­ihon. Ang mga manok 

nagakinalakala na sa pag­unahan nga makahapon sa mga sanga.

“Amo ini ang kahigayunan ko,” hutik niya sa kaugalingon samtang nagatulok sa bukid. 

“Kon sila nagsalâ, ako indi gid dapat. Kuhaon ko ang mga bulawan nga ara sa imo, kag magabag­o 

ang dalagan sang kabuhi namon ni Nanay.”

Pahina 7 sang 15

Page 8: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Naghuyup ang hangin halin sa bukid nga daw sa nabatian sini ang mga pululungon ni 

Caloy. Dali­dali sia nga nagpauli. Pag­abot niya sa balay nakaluto na sang paniapon si Nay 

Trining. Kapog ang ila kan­on kag ang sud­an nila duha kabilog nga sinugba nga uga.

“Indi kitá magaantos sang pamigado sa katubtuban, Nay,” siling ni Caloy sa iloy samtang 

ginatulok ang hublas nga lamesa.

“Paano ina matabo, Toto? Kon haruson ko tani nga magmaayo man ang aton pangabuhi 

apang amo ini ang aton nadangatan.”

“Mamanggaranon kita, Nay, sa pila ka adlaw. Indi ka lang magkabalaka.”

“Gusto ko man tani, pero, ginapatunda ko sa imo nga indi ka maghimo sang bisan ano nga 

malain, Caloy. Bisan imol kita, indi ko kabubut­on nga mahamtang ka sa katalagman.”

“Indi, Nay, ginapromesa ko sa imo, bisan ilabo inâ sa bato.”

Sang natapos na ang paniapon, nanibin si Caloy kag nagsulod sa hulot. Nagapanghugas pa 

sang mga ginkan­an ang iya iloy. Mahinay kag malinong nga ginkuha niya ang bangkaw nga 

ginahanda tani para sa aswang o sa mga kawatan. Ginputos niya ini sang habol. Naghidga na sia sa 

katre kag ginpintalan sang lawas niya ang bangkaw.

Nagpatulog­tulog sia tubtob sang nabatyagan kag nasigurado niya nga hamuok na ang 

túlog sang iloy kag mahinay sia nga nagbangon. Ginpulot niya ang bangkaw kag malinong nga 

nagguwa sa balay.

Pahina 8 sang 15

Page 9: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

May katugnaw na ang kagab­ihon. Hinay­hinay sia nga naglakat asta sa ugsaran. Wala sia 

nadiparahan ni Pilô. Kon nakita man sia sini, sigurado nga indi man ini magtaghol. Malinong man 

ang palibot kag wala na sang mga sugâ ang mga pamalay sa tabok sang suba.

Gintabuk niya ang kakampohan kag wala sia nahadlok sa katigbawan. Naagyan niya ang 

pilá ka kawayanan sang naghuni ang wakwak apang wala sia nangurog. Ginlat­as niya ang bukid. 

Nagakahulog kag nagalinapta ang mga dahon sa iya alagyan tungod sang pagbaskug sang hangin. 

Nabatian niya ang uwang sang mga ido kag kaluskos sang mga miro. Wala niya ginapanumdum 

ang mga dalagko nga man­ug nga basi ara sa mga sanga o sa mga matag­as nga hilamon. Isa lang 

ang iya tinutuyo. Isa lang ang sulod sang hunahuna niya.

Sa indi madugay nalab­ot niya ang putokputukan sang Bayuso. Malinong. Madulum ang 

palibot liwan sa di­malayo, may matag­as kag tigulang nga kahoy sang mur­awon kag 

ginapululihan ini sang mga ipot­ipot. Ginkadtuan niya ang kahoy kag nagpungko sia sa mga 

dalagko nga gamut sini kag didto ginhulat niya ang paglabay sang usa.

Angan­angan may nasiplatan sia nga masanag nga dagway sa likod sang mga matag­as nga 

hilamon. Nagahulag ini, apang indi niya makita ang kabug­usan sini. Bisan may pagduha­duha, 

ginkuha niya ang bangkaw, ginhana, kag tuman kabaskog nga ginpana ang masanag nga dagway. 

Nagtiyabaw sa sakit ini nga daw tawo kag nagginansal ang mga nagakatulog nga kasapatan sa 

kalasangan. Naglumpat ang dagway kag nakita niya nga naigo sang bangkaw ang tiil sang usa nga 

bulawan.

Pahina 9 sang 15

Page 10: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Nagpadayon ang usa sa pagdalagan bisan nagaikang­ikang ini pakadto sa isa ka kuweba. 

Ginlagas ni Caloy ang usa kag nadiparahan niya nga wala man nagadugo ang pilas sini. Apang 

mas madasig ang dalagan kag pagliktin sang usa kag naunahan sia.

Nalab­ot niya ang baba sang kuweba. Wala ang usa sa sulod kag nagbalik ang kalinong 

sang palibot. Ang madasig niya nga pagginhawa lang ang daw nagalanog sa mga dingding sang 

kuweba.

Magahalín na tani sia sang gilayon nga may nagbuskad nga kasanag. Nagpakita ang isa ka 

babayi kag nagatindog ini sa ganghaan sang kuweba. Makanaw ang iya nawong kag daw adlaw 

kasanag ang iya maputi nga panapton. Sa indi niya mahibal­an, ginkaon sia sang kakugmat sa 

presensya sang babayi, nga daw haruson pa nga maglumpat nalang sia sa pil­as para makapalagyo. 

Apang ginlansang sia sang panulokan sang engkantada sa lawas sang isa ka dako nga kahoy. 

“Nagbuhat ka sang isa ka dako nga kasal­anan batok sa akon—ang manug­apin sang tanan 

nga tinukiban sa sining bukid, kag ang manugbantay sang manggad sini.”

Wala sia naghulag kag ang tagsa­tagsa nga pulong sang engkantada daw matugnaw nga 

lapat nga nagputos sa iyang kabug­usan.

“Akon nahibal­an ang imo tinutuyo. Akon nahisayran ang imo ginapangita. Kay 

makakilala ako sang unod sang tagipusuon sang tanan nga hinimuan, ilabi na gid ang mga katulad 

nimo. Kag akon nakita sa imo kasingkasing ang pagkahakaban.

“Sabta ang akon pamangkot, kag indi ka magtilaw magbinutig: Ano, o sin­o, ang 

kabangdanan sang imo nga ginbuhat?”

Pahina 10 sang 15

Page 11: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Wala may nagguwa bisan isa nga tinaga halin sa baba niya. Daw sa nanago ang dila niya sa 

kaidudulman sang iya puwak. Nagparamuypoy ang mga lanit sang iya kusog. Nagkururog sa 

kahadluk ang iya mga tul­an.

“Sabat! Kon indi ka luyag nga madunot ang dila nimo! Ginhatag ina sa imo sa 

pagsugilanon. Sabat!” patunda sang engkantada nga ang limog mapanghimalus kag nagalanog sa 

bilog nga kakahuyan.

“Wa... Wala! Manguha lang ko tani sang... sang kugon para sa amon bubong...” pamalibad 

ni Caloy.

“Butigon! Sa tunga sang kagab­ihon manguha ka sang kugon? Kag ngaa indi sanggot ang 

dala mo? Ginabangkaw na balá subóng ang mga hilamon? Butigon!”

Wala sing ara isabat ang soltero.

Amat­amat nga nagpalapit ang babayi kay Caloy. Magadalagan tani sia palayo apang daw 

may mga lubid nga naghigot sa iya sa lawas sang kahoy.

“Isugid ko sa imo ang kabangdanan sang pagkari nimo diri. Naibog ka sa manggad sang 

Bayuso. Kag abi mo makuha mo ang luyag mo sa madali nga pamaagi. Apang nagsalâ ka. Kag indi 

lang ina. Ang kabangdanan sang imo nahimo amo ang iloy nimo! Ini ang kamatuoran, indi balá?”

Nahibal­an niya nga matuod gid man ang siling sang engkantada. Naghandum sia nga 

makuha ang manggad sang bukid tungud makatilaw sia, ilabi na gid ang iya nanay, sang 

hamungaya nga kabuhi. Apang sa subóng daw ginahinulsulan niya ang ginhimo. Wala na ayhan 

Pahina 11 sang 15

Page 12: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

sing pamaagi nga maghupa ang kaakig sang engkantada? Ini na ayhan ang iya katapusan? Kag kon 

amo man gid ini, iya nga nabinag­binag nga indi na niya liwat makita ang pinalangga nga iloy.

Naghupa ang kahadluk niya kag nabayluhan ini sang kasulub­on. Sa sini nakabuhi ang mga 

luha niya kag nagdausdos sa iya guya.

“Ngaa nagahibi ka?”

Nagpalapit ang engkantada sa soltero. Ginpilo niya ang tuhod kag gintandog ang ulo ni 

Caloy.

“Nahisayran ko ngaa nabuhat mo ini. Ang paghigugma mo sa imo nga iloy amó ang 

nagtulod sa imo nga himuon ang súbong sini. Apang may ara layi ang bukid sang Bayuso nga 

bisan ako indi ko mahimo nga lapason, indi ko masarangan nga bag­uhon. May nabuhat ka nga 

kasal­anan batok sa amon kag nagakinahanglan ini sang silut.”

“Batunon ko ang tanan nga parusa, indi lang paghilabti ang akon iloy, kon maluoy ka...” 

pangampò ni Caloy.

“Indi. May kaluwasan pa sa imo, sa imo iloy, kag sa tanan nga nagapuyo sa palibot sang 

bukid. Apang magapili ka. Santò sa layi sang sining bukid sang Bayuso, hilway ka nga magbalik 

sa inyo apang sa imo palang pagtikang pagpanaog kalamidad na ang maabutan sang tanan sa 

palibot sang bukid. Nahibal­an mo kon ano ang akon ginatumod.

“Sa pihak nga bahin, mahimo mo makita ang imo iloy sa isa ka gab­i sa kada tuig, sa ika­

napulo kag duha nga kabilugan sang bulan pagkatapos sang pinakamalawig nga gab­i sang tuig. 

Apang ginakinahanglan nga magbalik ka diri bag­o madula ang bulan sa katundan kag wala pa 

Pahina 12 sang 15

Page 13: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

nagabutlak ang kasanag sa sidlangan. Kon maabtan ka sang kasanag sang adlaw sa ubos, 

katalagman ang abuton sang imo baryo. Kag ilabi na gid sa tanan, indi mo man makuha ang mga 

bulawan nga bato. Kag wala, bisan sin­o, ang masarang mo nga pagadal­on diri.”

Sang nahangpan niya ang mga pulong sang engkantada nagtulolagay liwat ang luha niya. 

Naluoy sia sa iloy niya nga magahulat gid kag magapangita sa iya. Apang nadiparahan niya nga 

nagabag­o ang iya mga luha kon magtupa sa duta. Nagahimo ini nga mga bulawan. Gintulok niya 

ang engkantada nga natingala.

“Gamhanan ang paghigugma kaysa sa bisan ano pa man nga salamangka. Samtang 

nagapuyo sa imo tagipusuon ang paghigugma, magahimo nga bulawan ang mga luha nimo para sa 

imo iloy. Pinasahi ka sa iban, Caloy. Ginpili mo indi ang maayo lang para sa imo kag sa imo iloy. 

Ginpili mo nga tus­unon ang silut mahilway lang ang iban nga mga tinuga.”

“Apang tubtob balá ako nagakabuhi, amo ini ang akon pagaantuson?” pamangkot ni Caloy. 

Wala na pulos ang bulawan o bisan ano nga manggad para sa iya. Isa nalang kon tani ang 

ginapangayo niya—ang makaupod ang iloy sa luyo niya.

Naghipos sang madugay ang engkantada. “Mahibal­an mo ang sabat sa nagakaigo nga 

tinion.”

* * *

Maulan. Mabaskug ang hangin kag madanlug ang dalan. Tama ka dulom ang iya alagyan kay 

ginatakpan sang mga madamol nga gal­um ang bilog nga bulan. Sa supot nga bitbit niya ara ang 

mga bulawan nga luha nga daw magagmay nga mga bato. Apang wala niya ginsapak ang peligroso 

Pahina 13 sang 15

Page 14: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

nga dalan, o ang kadulum, o ang matugnaw nga huyup sang hangin. Wala man ang iya paminsaron 

sa dala nga dulot para sa iloy.

Sang ulihi sila nga magkita, may ginabatì na ini. Nagapatimaan na ini, iya nga 

nadumduman, nga malapit na sia magtaliwan. Ayhan tungod ini sang katigulangon kag sa kasubo 

sini nga ginadala sa tagsa­tagsa ka adlaw.

“Tani, Nay, ara ka pa nga nagahulat sa akon...” pangamuyo sang iya tagipusuon.

Sa indi madugay nakita na niya ang dagway sang ila balay. Dali­dali sia nga nagdalagan 

nga daw may ginalagas nga tion.

Matag­as ang mga hilamon sa ugsaran. Wala bisan mga manok ang nagahapon sa mga 

sanga sang mga kahoy sa palibot. Malinong ang tanan liwan sa pag­igot sang mga haligi sang 

balay sa mabaskug nga huyup sang hangin.

“Nay! Ari na ako!” panawag niya.

Wala sing sabat. Wala sing may nagahulat. Wala sing may nagsugata sa iya sa ugsaran 

kasubong sang nagligad. Wala sing may naghaluk o naghakus sa iya. Sa sulod sang balay, wala 

man bisan bayhon sang pinalangga nga iloy.

Daw sa nahulog ang nagapasingit nga langit sa iya. Ang kalibutan daw nag­untat sa 

pagtiyog. Ginputos sia sang kasulub­on nga wala sia sing may mahimo kundi iyanib ang lawas sa 

katre sang iloy. “Wala na sia...” siling niya sa kaugalingon. Kag wala niya natalipangdan nga 

ginlutos sia sang katuyuhon, kag nagpaganot ang magamo nga kagab­ihon asta sa pagbutlak sang 

adlaw.

Pahina 14 sang 15

Page 15: BAYUSO Synopsis Ang pagkahakaban sa manggad ang nagatulod ...

Ginpukaw sia sang mainit nga kasanag halín sa mataas na nga adlaw nga nagalusot sa 

bintana sang hulot. Nagbangon sia gilayon kag nadumduman ang patunda sang engkantada. Apang 

wala man sing natabo nga katalagman sa iya palibot.

Natalupangdan niya ang supot sang bulawan. Ginhikap niya ini apang wala na sing unod, 

kag tuman ka basa sa sulod sini.

Natapos na ang silut. Nadula na ang sumpa.

Pahina 15 sang 15