BẢY NGÀY TRONG ĐỒNG THÁP MƯỜI - Nguyễn Hiến Lê.pdf

7/25/2019 BY NGY TRONG NG THP MI - Nguyn Hin L.pdf

1/117

BY NGY TRONG NG THP MI Nguyn Hin L

To Ebook: Nguyn Kim V Ngun truyn: vnthuquan.net

Nguyn Hin L

BY NGY TRONG NG THPMI

Cho mng cc bn n c u sch tdn sch cho thit bdi ng

Ngun:http://vnthuquan.net/

To ebook: Nguyn Kim V.

MC LC

Mc lc

Vi li tha trc

TA

Chng I

Chng II

Chng III

Chng IV

Chng V

Chng VI

Chng VII

Chng VIII

Chng IX

Chng X

Chng Kt

Nguyn Hin L

BY NGY TRONG NG THP MI
http://vnthuquan.net/http://vnthuquan.net/http://vnthuquan.net/http://vnthuquan.net/


2/117



Mc lc

MC LC

Vi li tha trc

TA

I. Mt dp may

II. Trn sng Vm C

III. Nhng dn v nh c trn mt cnh ng hoang vu

IV. Thp Mi Thin H Dng

V. Vng v mu

VI. Tng c Lc v cc kinh trong ng ThpVII. ng ln ging

VIII. Sng Cu Long

IX. Mt min phong ph

X. Cao Lnh Kinh Thp Mi Kinh Tng c Lc

ON KT: Tng lai cnh ng Thp Mi


3/117



Nguyn Hin L


Vi li tha trc

Trong bi Ta vit nm 1954, tc gi cho chng ta bit kh r s phn c bit ca tc phm

ny. Hn hai mi lm nm sau, trongHi k(v sau vit tt l HK)[1] ,tc gi cn cho bit thm

mt s chi tit:

() bc Ba ti[2] t nm1913 hay 1914, phi ln v lng Tn Thnh[3] ven ng Thp Mi

trnh bn mt thm Si Gn, ri lp nghip , nn bit c cnh hoang vu ca ng Thp

hi u th k, k cho ti nghe nhiu chuyn v dn tnh, li sng, th sn min ; sau ti li i

o trong ng Thp trong mt thi gian ri i kinhl nhiu ln t Hng Ng ti Tn An; v Si

Gn ti c thm c nhiu ti liu ca S Thy li, mua c cun La Plaine des Joncs ca V.

Delahaye, nh vy ti bit c kh nhiu v ng Thp.

Sau khi nhn li anh V nh He vit gip tThanh Ngh, ti kho cu thm cc cun s, a

phng ch, cc s boCourrier de Si Gn nm 1865-1866, c tt c nhng g lin quan n

ng Thp vit cunBy ngy trong ng Thp Mi, nhng sau su by thng vit xong th S

Bu in Si Gn khng cn nhn bo m ra H Ni na v giao thng trc tr, ti nh ct

bn tho i, i mt c hi khc. Cun ti vit cng phu, nhng sau bn tho mt ngay trong

ngay trong ng Thp Mi hi ti tn c v , nm 1946. Ti rt tic, v tm nm sau ti phi

vit li.(HK, tr. 185)

Nm 1947, c Nguyn Hin L qua Long Xuyn, tm tr nh b Nguyn Th Lip. c dy hc

v vit sch. Cui nm 1953, c thi dy hc, quay v Si Gn sng bng cy bt. C lp nh

xut bn Nguyn Hin L t xut bn sch ca mnh. Sau khi xut bn cun T hc, mt nhu cu

ca thi i, cun sch u tin ca nh xut bn Nguyn Hin L, c bt tay vo vic vit li cun

By ngy trong ng Thp Mi. C cho bit:
http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832320http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832320http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832320http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832362http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832362http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832362http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832394http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832394http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832394http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832362http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832320


4/117



u nm 1954, ti li S Thy li Nam Vit, gp li cc bn c v h cho ti tra cu v cc ti liu

ca s v ng Thp, dng cc bn ca s.

Ti li Th Kh Nam K ng Gia Long, nh ng L Ngc Tr[4] tm cho nhng ti liu s, a v

ng Thp, nht l cc s bo Courrier de Si Gnnm 1965-66, v cuc chng Php ca Thin H

Dng. Tt c nhng ti liu ti ghi trong mc sch bo tham kho cui sch.

c nhng ti liu ca S Thy li, ti nh li rnh mch nhng ln ti o t v i kinh l ng

Thp, cho nn vit li ln ny ti thy d dng v thch nh ln trc, nm 1944. Nhng on trch

c tnh cch nn th, m nm 1944 ti say sa vit, by gi ln ln hin li trong c, ti ch vic

chp li, chc chn l khng ng hn, nhng cng khng sai my. Chng hn on vTing ni

sng Cu Long m sau vi sch Vit Vn cho Trung hc trch; on t cc ghe u li ch gip

nc Th Tha; t ch kinh Lc Ging (Largrange) v kinh Ct Bch (4 bis) gp nhau Gy[5]m

nh vn Bnh Nguyn Lc bo khng i ti ch th khng th t c nh vy; ri cnh tm vng

chung quanh Thp Mi, cnh mt m sen gia ng Thp m thi s Quch Tn rt thch;

cnh ung ru di trng trn Ging khin ti nh truynCc v sao (Les toile) ca A.Daudet;

cnh sng Cu Long, cnh Ch Th, cnh trng v nc min Cao Lnh (Hng Chu ca Nam

Vit) gi cho ti nh biXun giang hoa nguyt dca Trng Nhc H, thi s i S ng; v

truyn Ghen v hm mt c em c xong bun ri ri, thng thiu ph trong truyn trch ti:

Anh tht tn nhn, truyn thng tm nh vy m anh kt mt cch thn nhin, ch t cng dng

ca ci phng, khng mt li than th cho ngi v v trch ngi chng.

Ti p: Ngi vit ch ct gi lng thng tm ca ngi c, ch khng k ni thng tm ca

chnh mnh. Ti t c ri y v khng ni thay c, c suy ngh, nh vy mi c d m

trong lng c.

ng Thp ch dy hn mt trm trang,va du k, va l bin kho, ti vit hai thng xong, gi vo

trong tt c tm lng yu cnh, yu ngi Nam ca ti. Vit xong ti thy khoan khoi nh lm

trn mt bn phn i vi qu hng th hai ca ti. (HK, tr. 349-350)

Cun u, tc cun T hc mt nhu cu ca thi i, c giao cho nh in Vit Hng (ng LLi); cun th hai ny, cunBy ngy trong ng Thp Mi, c giao cho nh Ban Mai gn ch
http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832448http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832448http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832448http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212350407http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212350407http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212350407http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212350407http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832448


5/117



Tn nh in ngay trong nm 1954. Tc phm ny c th xem l loi du k vit v qu hng t nc

mnh u tin v n m u cho loi a phng ch xut hin kh nhiu sau ny. C cho bit:

Mt thanh nin Nha Trang c cun ri ny ra dng xe p i thm cao nguyn min Trung

v vit bi ng trn bo T dongy15-9-61. Ti trch di y mt on:

Du k vit v x ngi th nc mnh khng him. Nhng vit v chnh lng t thn yu th vn

vn ch c mt cun:By ngy trong ng Thp Mi ca Nguyn Hin L. M theo ti thy,

khng c cun a l no c th hp dn thanh nin v gy tc dng mnh bng nhng thin du k

() V n d kch thch tinh thn yu nc ca thanh nin hn nhng bi a l kh khan nh

trng ().

a s cc bn vn ca ti cho cun tuy mng nhng l mt tc phm c gi tr, vn ti m hp

dn, c ch nn th, gi tnh yu qu hng t nc trong lng ngi c. ng o Duy Anh H

Ni rt thch cun , bn vn no ti chi ng cng em ra gii thiu v cho mn c.

C th ni n m u cho loi a phng ch xut hin kh nhiu trong khong 1960-1970. (HK,

tr. 352)

Nh xut bn Nguyn Hin L ra i khng gp thi. Hip c Genve lm th trng sch

thu hp mt non mt na, t nht l mt phn ba, v v c Nguyn Hin L cho rng cunBy

ngy trong ng Thp Mis bn khng chy bng cun T hcnn c ch in c 2.500 cun, gi

29 ng. Nhng kt qu tht bt ng. C cho bit:

Mi pht hnh c mt tun th nh Nam Cng bn ht 100 cun, bo ti giao thm vsch bn chy nh tm ti. Ti ngc nhin, khng hiu ti sao c gi hoan nghnh nh vy. Sau

hi ra mi bit ch nh ci nhan sch. Lc cc anh em khng chin Nam ng tp kt hai

a im C Mau v Cao Lnh thuc ng Thp Mi ch tu Ba Lan v Php ch ra Bc. c

nhan sch c gi tng lm rng ti vo ng Thp lm mt cuc phng vn v cuc tp kt

. V nh c ri h mi tht vng. Thnh th ch trong mt thng u bn c ngn cun,

vn in, cn 1500 cun bn lai rai nm sau mi ht.(HK, tr. 360)

Nm1971, cunBy ngy trong ng Thp Mic tc gi sa cha li v nhng bn quyn


6/117



cho nh Tr ng xut bn. Bn ti chp li di y ca Nxb Vn ha Thng tin, nm 2002, c l

c in li t bn in ca nh Tr ng.

Sau mt thi gian di d hi, ti mua c bn ca nh Vn ha Thng Tin v vi g ngay bi Ta

cun ny, mt trong cc bi Ta tc gi tm c, v ng trn topic Mt s bi Ta c NHL vit

cho sch ca mnh. Trong khi g d dang Chng I:Mt dp may, ti c mt dp may. l

nhn c cunNguyn Hin L Con ngi & Tc phmca Nhiu tc gi (NHL C&TP), v

mt cun sch khc na[5] do mt ngi c h Nha Trang gi tng. Ti tm ngng cunBy

ngy trong ng Thp Mili chuyn qua cun NHL C&TP nh l mt cch t lng bit n

ngi tng qu. Ti ng c hai bi, mt nh v ch thch mt nh khc.

Khi g gn xong Chng VII, my tnh b trc trc, phi ci li. Cng may l ti ti g xong on

no th gi ng on , phn g d dang khng bao nhiu. Nay g xong c cun, ti phi chp li

t TVE phn ng. S phnBy ngy trong ng Thp Mimt ln mt bn tho vn vo

bn in t ny chng?

Trong lc g, ti ghi thm mt s ch thch v mt s hnh nh su tm trn mng (trong sch ch c

hnh ch gip nc v bn ng Thp Mi) chng ta c th hiu tc phm mnh ang c

hn. Ti c dp sng khong mt nm mt vng t cng y c nng, bng, lc, lau, sy;

cng c bng sen, bng sng, la ma; cng c lung, ging; cng c trm lt Nh nhng ngi

nng dn sng vng t y, ti cng by chim, bt c Vo ma kh c lc phi gi u bng bt

git, nhng ma lt nc ngt trn ngp khp ni vkhi nc xung c nhiu v s k. Mt ln,

cng hai ngi bn i ko c cui mt con kinh nh, mt con kinh ra kinh Vnh T, in in

trn b ch cn lc c my bng tr mun. n lt thay phin, ti leo ln b v bt cht thy mt

vt hoa vng rng chng bn, nm chic m. l loi dy leo ging nh bm bm, nhng bng

mu vng nh bng mp ch khng phi mu trng hay mu tm nht. Ti ng lng ngi rt lu.Mt cm gic l l trn ngp lng ti, mt cm gic cha tng c trc v mi n by gi cng

cha tng lp li khi ngm hoa. Th y. vng t hoang vu cng c ci p bt ng! ng Thp

Mi hn cng th!

Goldfish

Ch thch[1] y ti dng cun Hi k Nguyn Hin L, Nxb Vn hc, nm 1993.
http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832491http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832491http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832491http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211832491


7/117



[2] Tc c Phng Sn.

[3] Lng Tn Thnh lc thuc tnh Long Xuyn, nay l x Tn Thnh, huyn Thanh Bnh, tnh

ng Thp.

[4] Tc gi cun Vit ng chnh t t v. Lc ng lm th k ca Th kh.

[5] Gy, trong bn ca nh Vn ho Thng tin, c l do bin tp, in l Gy (mc d trong bn tc

gi vit Gy). V cng c l ngi bin tp lc b mc sch bo tham kho cui sch. V

thiu mc ny nn Bi Th o Nguyn, trong bi Ai mi tht l ng c Vng ng Thp,

than phin rng khng bit c Nguyn Hin L tham kho ti liu no m cho rng c Vng t trn

chung vi Chng Binh L.

Nguyn Hin L


TA

Thng 7 nm 1934, ti Trng Cng chnh ra. Hai thng sau, c ngi gii thiu cho ti mt ch

lm Lo ti Savanakht, ni hin nay c cuc xung t. Ti lc y thch x Lo lm v c c

mt t sch t i sng an nhn gia cnh thin nhin ca cc c ph sao[1] ngy th v tnh t;

nhng m ti khng mun cho i Lo, bo:

- My qua bn , mi ln tao i thm my sao c? Ri my ci mt con v Lo, n ni ting

n, tao ni ting tao, lm sao hiu nhau?

Th l ti nh ch mt c hi khc.

Ba thng sau, ngi ta cho ti mt ch lm Si Gn. Si Gn tuy xa hn Lo v tuy i vi m ti

cng l x l - ngi qu ma lm nhng ng i c phn d hn m li gn ni mt ng bc

[2] ,nn m ti bng lng cho ti i, v ti i Si Gn sng mt ngy gn Tt.

Si Gn c mi ngy th c lnh a ti i lm ti Long Xuyn, nhm ngay tnh bc ti , th

l ti c dp n Tt mt lng ho lnh, bn b sng Tin Giang, trn ng Thp Mi.

Chiu mng mt Tt, ti v vi anh em ra sau nh; nhn sng, khi ph rng tre rch Tr Bng,
http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833155http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833155http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833186http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833186http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833186http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk211833155


8/117



ti bi hi nh nhng bi tre Sn Ty, v trong cnh xa qu ti yu ngay lng , mt im trn

Thp Mi nh qu hng th hai ca ti vy.

Nhng nm sau, Tt no ti cng v chi v gp c vi bn thn gn nh rut tht. Nm 1937,

sau khi o khp cc tnh Hu Giang, ti c o ngay tnh ng Thp. Nm trong mt chic ghe

hu(1) ,ti lnh nh khp cc kinh, rch t Hng Ng ti Th Tha, t Ci Thia ti Mc Ha;

c khi i trn mt tun gia mt vng bt ngt ton lau, sy, bng, nng, hai ba chc cy s khng c

mt nc nh, mt bng ngi.

Sau su by thng nh vy, ti c th t ho rng rt t ngi Vit, ngay c nhng bnNam, c

bit r cnh ng Thp nh ti.

Bit th bit, m cha bao gi c nh vit v cnh ng y.

u nm 1944, c dp ra H Ni, ti gp mt bn hc t lp nht, lm ch bt mt t bo(2) .Anh

bo ti:

- ng bo ngoi ny khng bit cht g v minNam. Anh sng trong y, nn chp li nhng iu

mt thy tai nghe cho c gi hiu thm x ng Nai.

Ti ngh ngay n ng Thp Mi, p:

- Xin lnh anh, ti s vit v cnh ng Thp.

- Cnh ng y u? Ti cha h bit n.

Ti ci:

- Anh lm sao bit c? Sch a l ch ni v n mt hai hng, m li t cho n mt ci tn khc,

l ng C Lc (Plaine des Joncs), nn ni n ng Thp th mi ngi Vit, cha chc c

mt ngi bit.

V Si Gn, ti thu thp ngay ti liu v a l, thy hc (hydraulique), kinh t, phong tc th ti c sn nh su by thng sng trong ng. Ch thiu ti liu v lch s. Th may, nh ngi gii


9/117



thiu, ti c ng Khung Vit, hi tng s ti Th Kh Nam K, ch gim cho mt s sch,

bo, bn tham kho.

Su thng sau, ti vit xong cun ng Thp Mi dy khong 150 trang, em gi cho ta son

nhng v giao thng trc tr, S Bu in Si Gn khng nhn bo m ra Bc na.

Th l nh sai hn vi anh bn v bn tho phi ct trong rng, i mt c hi khc, v ti cha

tin em in m cng cha quen mt nh xut bn no.

Thng tun thng 10 nm 1945, ti li v ng Thp Mi, ti nh bc ti. Mt m su by tn

cp vo nh nh, ch l bt cc mt ng in ch ln ang lnh nn trong nh; song, ri cho

chng v ri cho ti, ng in ch trn thot, chng nh v vt t qun o, mng mn ri m

lun ci va li ca ti i. Th l tp ng Thp Mi mt ngay trong ng Thp Mi. Ti tic lm!

Vy lti c ci duyn mi c b vo lm cnh ng Thp ri gp b con , nn mi bit

r c n. Li c ci duyn bn mt ng ch bt trng lch s v a l VitNam, nn mi hng hi

vit v cnh ng y.

Nhng li v v duyn nn vit xong, in khng c m n bn tho cng khng gi c.

*

* *

Cui nm ngoi, sau mt thi gian xa cch tm nm ti tr v Si Gn, v c vit li cun ng

Thp Mi. Ti b ra mt thng tm li nhng tiliu c, song mi phn thu thp c bn, nm;

hoc v chnh nhng ti liu mt, hoc v ti khng cn bit kim u ra.

Mt hm, nhn vo cho ng gim c Th vin Nam Vit v ng c nh gip ti t nhiu ti

liu ng gii thiu anh L Ngc Tr vi ti. T trc anh Tr v ti ch bit tn nhau ch cha bit

mt nhau nn gp nhau chng ti mng lm v khi hay ti dng bn khon v thiu ti liu v ng

Thp th anh t sn sng gip lin, v chy i m v tng chng sch cho ti coi. Nhng hc gi

thng tm vi vn ho nh vy!

Th l ln ny, nh ci duyn vn t, ti li tm c gn ti liu v ng Thp m ln trc ti


10/117



kim ra v n tt Gip Ng xong, ti khi s vit ngay trang u.

Vy l li c nhn ng mt ln na: Phi c duyn mi vit c mt quyn sch.

Hm nay, vit xong trang cui, ti t hi: C duyn xut bn khng y? Hay l bn tho li

thnh t bn trong ng Thp mt ln na?. Nh con chim phi tn, ti nghi ng ht thy. Ch khi

nosch by trong ca tim, ti mi c th ni chc c.

Vit cun ny, ti c tng cc bn Bc v Trung cc bn y bit thm mt min trn t Vit,

nhng cng l tng cc ng bo minNam ca ti na.

Non 20 nm sng trn t ng Nai ny, ti u ti cng c tip n mt cch chn thnh v thn

mt.

Mt m trn kinh Phong M, trong ng Thp, vo t ma trc ca mt cn nh l. Lc

qu hai gi khuya. Mt b gi trong nh ng hn hi ti. Ti p. Tc th c ting lc c, ri ting

qut; mt tia sng lt qua tm vch l v mt b c m ca, mi ti vo. Cn nh nh qu, chng su

thc vung, k mi mt b vn g tp. Mt c mi by, mi tm, xp vi mng, mn, cho

ti ri ng np mt bn. Ti n hn lm mt gic ng ca ch nhn, xin li c ri ra ng trc

ca, nhng b c khng chu, nht nh bt ti vo ngi ngh trong nh v ngoi gi lnh lm.

Hai b chu thc trn mt gi, tip chuyn ti cho ti khi ma ngt. a ti ra ca b c ni:

- Ti nghip thy Hai, ng trn, coi chng t y.

Mt ln khc, vo thm mt vn qut Tn Thun, ti c ch nhn, mt b gi ga ch n chkhng giu, tip i mt cch cc k n hu, c gi ti li dng mt ba thnh son do chnh tay b

nu ly v khi t bit b, xung ghe th thy di ghe, nm, su chc tri qut v hai ba ni

chui.

Ti nh hoi mt b c khc[3] rt nghim khc m rt nhn t, gip ti trong lc tn c c

yn n hc hi v vit sch. C rt t ni nhng c nhng c ch cm ng v cng. Mt hm gn

Tt, c bo ti: Ti bit thy c hc Nho, khng qun t tin, nn bo tr mua cng, thy dnbn ny i m cng ng b. Ti mun rng rng nc mt. Hng hn c lc ny chc tiu diu


11/117



ci Pht.

Mt thi nhn vnh Nam Vit c cu:

Ti kh hoi nhn duy lo m

Li y tht ng! Khng ai qun c tm lng rng ri, thng ngi ca cc b gi minNam.

Nhng b c y, u cht phc, khng bit s k v a l nc Vit, m i vi ti mt ngi

phng xa mi ti thn mt nh trong nh, lm cho ti ngh ti u c a phng ca mt s

bn c hc thc ca ti m xu h thay cho h! H mt st ht thy nhng ci g khng phi

trong ci x h m ra. Cn gi tinh thn hp hi y th cn b ngi ta chia r, cn phi lm n l.

Ti mong rng c xong cun ny, ng bo Trung, Bc hiu ng bo min nam hn v ht thy

chng ta on kt, tng thn tng i nhau hn.

c nh th l ti t c mc ch v p li mt phn no tm lng thnh thc t nhin ca

cc bn minNam. Trong s cc bn y, ti phi cm n trc ht c Nguyn Th Lip v hc gi L

Ngc Tr l nhng ngi gip ti tm ti liu son cun ny.

Si Gn, ngy 15-4-1954

Ch thch

(1) Th ghe nh v p, cc hng chc thng dng i hu qun hoc tnh.

(2) Bn hc t lp nht tc ch nhim kim ch bt tp ch Thanh Ngh H Ni, cu B trng T

php V nh He (1912) nay sng H Ni (BT).

Ch thch ca Goldfish:

[1] C ngi gi l ph so c ngha l c gi Lo.

[2] Tc c Phng Sn lng Tn Thnh lc thuc tnh Long Xuyn, nay l x Tn Thnh,

huyn Thanh Bnh, tnh ng Thp.

[3] Tc thn mu b Nguyn Th Lip.


12/117



Nguyn Hin L


Chng I

MT DP MAY

Trung tun thng 3 nm 1939, mt bui ti, anh Bnh vi ti ngi ung nc tr ht p sen bn hai

chu lan trong mt khu sn nh ti Khnh Hi (Si Gn).

Bnh l con mt thng gia, mi u c nhn Lut, vo chi Si Gn ln ny l ln u.

Anh cm t T.. coi qua vi ci ta ch ln, ri b xung, ni:

- Ti khng th no c bo trong ny c.

- Sao th?

- In sai nhiu qu.Hi, ngnhm be bt, ri c, t, an, ang khng phn bit, tht chng mt. Cy

caumin l cy caoth c cht ti khng ch?

- Cn bo ngoi Bc, khng in sai sao? Sth lm vix, trvi ch m sao anh khng thy chng?

- B g ngoi mnh in cng t li hn. Cn v ni dung th bi v tm thng lm. t bi x thuyt c

gi tr. C l ch c mi t tun boMail c c. Ni chung th v vn hc, Si Gn cn km HNi xa.

- Th cn v phng din khc? Anh y c mt tun, i thm gn ht nhng ni ng

coi, c bit vi vng ngoi nh G Vp, Th c v nhn xt vi gia nh Nam, anh cho bit

cm tng ca anh ra sao?

Bnh suy ngh mt cht, p:


13/117



- Kh ni qu v cm tng cn hn n. Hi anh mi vo d trn bn nm ri y nh? cm

tng anh th no? xem c ging ca ti khng?

- Chckhng ging v hon cnh ca ti khc. Hi y ti v mu sinh phi vo y, cn anh i ch c

mc ch du lch. Ti ti Si Gn trong lc thin h sa son n Tt. i do ch Bn Thnh, khng

thy cnh o v thy tin m ch thy da hu cng hoa sen, ti chn nn lm(1) .

Song by gi th ti quen ri v thch i sng y.

- C l ti i du lch nn ti thch ngay Si Gn t pht bc chn xe ha xung. Ti thch t

ging trong tro, lanh lnh ca cc thiu n, ti nhng rng sao cao vt, thng tp v kh hu mt m

iu ha y. Anh ni ma ny l ma nng nht m m c th p chn n c th thm vo

u vi ma h ngoi mnh, nng ti nt tre, qutlun tay m m hi vn nh nhi.

Nht l tnh tnh ng bo y vui v, t nhin, hp vi ti lm, khng kiu cch nh cc b hng

Bc, hng ng H Ni. Khng khi no ti qun c c Ba a Kao, m lm ng tin, ging

ni nh nhng, thn mt qu. Mn nem nng

- Li qun ri. Ch gi.

- , qun, mn ch gi c y dn cho n ba ngon tuyt! Cn mn c lao, mn tht kho nc da

na ch.

Ti s chp li cch nu cc mn y v ch cho b con ngoi Bc.

Ti ni a:

- Thch Si Gn nh vy th nhp tch Si Gn pht i.

- Cha bit chng. C l ra chuyn ny, ti thu xp ri xin php thy m ti vo lm n y.

- Ti s tha vi hai c khng cho anh vo v h vo l v khng c na. Chc anh bit cu ca dao

ny:


14/117



Si Gn d kh v

Trai i c v, gi v c con.

- Trai i c v? Th th cn g tuyt bng! Thy m ti ng mong c chu ni m y. Nht l khi

cc c c nm ming tht kho nc da th phi m cc c Si Gn, cn ngn cn g na?

Chng ti u ci.

Trm ngm mt lt, anh Bnh tip:

- Cu ca dao ng tht. Xt k, Si Gn khng c g p. Khng c nhiu di tch c nh H Ni;

khng c thng cnh nh H Ty, h Hon Kim, cch n mc ph n y cng khng c nh:

o di th ngn qu, mu th le lot qu, ra ng th nhiu c ch mc o b ba, khng quen mt

nh ti, thy tr trn lm; hoa khng c th qu: hi ng, tr, o u thiu; cuc sinh hot th

n o: ngi ta sng ngoi ng nhiu hn trong nh; qun n, tim nc y ph v lc no cng

cht nch khch. Vy m khng hiu sao, Si Gn c sc quyn r ti rt mnh anh .

- Ti cn nh hi mi ti c cm tng rng Si Gn khng phi l mt thnh ph VitNam. Va

trong mt tim n Qung ng ra, tai cn vng vng ting x x ca cc hu thngth gp ngay

mt cha Ch, hng trm ngo ngt, vi nhng n kiu y nh tng ng en ngi xp bng trn

trn gch bng sc s.

ngoi ng, ta chm trn vi khch mi phng: nhng ng lc Cao Mino vng ngh che d

en, nhng anhgc dangBng Ga Liht iu bng ng, cn di v cong, mt bn thy th Anh, da

nh tm luc, mt xanh nh nc bin, nhng anh lnh Ma Rc tc xon, mt v rng trng d!

Ri ngi Chm, ngi M Lai, ngi Nht, ngi Php, ngi Hu kiu Hi Nam, Qung ng,Triu Chubao nhiu ging ngi by nhiu ting ni, y phc, phong tc m cng chung sng trn

ming t ny, lm cho Si Gn c nhng v c bit, khc hn vi H Ni, Hu. Ban m vo Ch

Ln th ai m khng c cm tng l ng Hng Kng hoc Thng Hi?

C l ci duyn ca Si Gn m anh va ni l ch y. Khng kh ti y l khng kh giang h, t

ching. Mi ln ng ct c Th Ng hoc trc bn Nh Rng, hng mt trn b sng, nhn

nhng chic tu bin t phng xa ti, nhng on ghe t Lc tnh ln, ti c cm gic l l ny anh: ti tng nh trong ngn gi thi trn sng, c phn pht hng ca mun phng. V vy ti bo


15/117



Si Gn khng phi l mt o th VitNam, n l mt thng cng ca th gii. Anh mi bit Si

Gn cha c th ni l bit Nam Vit c.

- Phi. Ti cng m m nhn thy rng Si Gn c v t ching v vn i anh a i xem Lc tnh

y. Anh xin php ngh cha?

- Khi phi xin php. Mt dp may him c: s giao cho ti i kinh l ng Thp Mi trong mt

tun l. Ngi ta cho ti dng chic tu ln c hai ch nm. Ti xin php cho anh theo.

- ng Thp Mi u?

-N lPlaine des Joncsy m. Anh cn nh a l Nam Vit khng?

- Hc lu qu qun ri.

- Cnh ng rng lm, ti ch trn bn cho anh coi. By gi anh ch cn bit rng chng ta s

c c hi thm nhng tnh ny: Tn An, M Tho, Sa c,Long Xuyn, Chu c.

- Th ? Vy bao gi i?

-Ngy mt.

-Ngy mt l ngy g?

-Ngy mai ri ti ngy mt. Ngy mt tc l ngy kia. Nhng ti cho anh hay trc, phi li snh

cc lm a!

- Li sinh l sao?

- Snh l bn ly. Trong ng Thp Mi, cui ma nng ny cn nhng ch snh ti u gi v

rng hng trm thc. Li c khng? Li phi len li trong m lau, sy hng chc cy s m

khng gp mt nc nh, mt bng ngi, v rn a th v s.

- Eo i! Gh th kia ? Anh ni tht ch? Hay da y?


16/117



- Ai da anh lm g? Theo ni th theo. Khng ni th li y m xung thm c Ba a Kao ti

i mt mnh.

- T H Ni vo y, nm hai ngy hai m trn xe ha m ch bit Si Gn thi th ai chu? Phi

theo anh cho bit lc tnh ch. Kh nhc no m anh chu c th ti cng chu c. Ba nm x

ct[1] ri m!

- Vy nht quyt i?

-Nht quyt!

- Khng s rn h di ba thc v a tru ln bng ngn chn ci ? Cn ci nn mui na! Nhiu

nh khng th t c, vo trong ng s bit. Ch thy chng bay nh m my cng rn

mnh.

- Ci g cng khng s. Ngi Php qua y tro o li sui chu gianlao bit r x ca ta ri

v v thnh nhng bn , cn chnh chng ta li khng bit cht g v giang sn ca t tin li

th mc c lm.

- Hc c ting mc c. Gii. mai ti thu thp t ti v cnh ng Thp Mi ri xung tu

ch choanh coi. Cnh ng ti nay, i vi ngi mnh, ngay c vi nhiu ngiNam, cn l khu

vc b mt, cha nhiu ci l. D phi li snh v b mui cn, a bm th cng nn i cho bit.

Ch thch

1) Thi s Nguyn Bnh t Tt Si Gn bng ging ma mai, chua xt:

Da hu cht cao hn nc ch,

M hoa sen n cng huy hong!


[1] X ct (scout) l hng o sinh, khng phi xe scooter cng khng phi l dm nh

thng c dng ngy nay.

Nguyn Hin L


17/117




Chng II

TRN SNG VM C

T Si Gn n Tn An

Tn An

Mt cu chuyn phim

ng Thp Mi trn bn

Th Tha Thy triu Nam Vit

Gip nc

Trn sng Vm C Ty Qun Mc Ha

Hai hm sau vo lc m sng, chng ti ln xe i Tn An. Khi xe ra khi Ph Lm khng kh thm

ngo ngt. Chng ti khoan khoi ht y phi. Ti ni vi anh Bnh:

- Thn qu Bc Vit c hng xoan, hng bi, hng chanh th y c hng sao, hng su,

hng m u. Ti nh my nm trc, i o min Hu Giang, c ln vo xin nc ma trong mt

nh l nh n, ti cm chn nc va a ln ming th ngng li: nc thm qu y nh l ngm

hoa. Rt khn ra chi ming, khn cng phng pht c hng. Nhn li mi thy cn nh ct gia

mt khu trng y sao v m u.

- Cy m u ra sao?

-N cao, l dy, c bng ta nh bng mai, tuy nh nhng cng nh vng, cnh trng. Tng truyn

hi Nguyn nh thua Ty Sn, chy vo min ng Nai ny, thy bng m u t cho n ci tn l

Nam Mai, ngha l mai phng Nam. Tri m u trn v ln bng u ngn chn ci, ht c du dng

thp. Anh nhn k, phong cnh min ny c khc min Bc khng?


18/117



Bng m u

-Nhiu dinh th nguy nga. Nh thng th vch vn v lp ngi hoc l ch khng c vch t v

lp r. Ngoi ra ti khng thy c g khc.

- Min Ch ln ny khai ph hi lu nm, li t sng rch, nhiu ng xe, nn khng khc g

min Bc. Nhng cng i v pha Ty, phong cnh cng i: nh ca ri rc hai bn b sng, rch

ch khng thu li tng chm, c ly tre xanh bao chung quanh, c ng ci xuyn qua v hai cng

gch hai u ng nh ti thn qu Bc Vit.

Ngi xe, thy chno c rng cy xanh trc mt l anh bit trc rng ni c mt dng nc

m hai bn b l lng, xm, nh, cha, nh vic (1) thng ct ch hai, ba ng nc gp nhau.

l mt c im phong cnh min Nam.

Chng ta ang sp n cu Bn Lc ri. Rng cy trc mt l b sng Vm C ng. Mt lt na,

chng ta s qua mt con sng cng ln nh con sng ny, v gi l sng Vm C Ty. Qua sng

ri l ti Tn An, mt chu thnh nm ven ng Thp.

*

* *

Tm gi, chng ti ti Tn An, thy chic cu ca s u bn.

Chng ti cho xe do mt vng trong chu thnh anh Bnh bit qua nh ga, cc cng s cng cc

bit th b sng Vm C, ri tm ch im tm. Anh Bnh nht nh la tim gn ch v anh vn

a cnh no nhit, thch nhn ngi ta i li, mua bn. Anh mua mt tri da hu v mt chc qut,

ngc nhin lm khi thy c hng m cho anh mi hai tri. Anh cm hai tri tr li:

- C a tha cho ti. Ti mua c mt chc thi m.C hng nghe ging l l ca anh, mm ci, y haitri qut v pha anh:


19/117



- Thy mua mt chc th ti m mt chc .

Anh Bnh chng hiu g c, ti phi ging:

- min ny tri cy nh qut, mn th mt chc l mi hai tri. C tnh mt chc mi bn hay

mi su kia.

- L nh! Mt chc mi su tri.Th th c ng thnh hiu.

Ri anh quay li bn c hng:

- Chc c bn mc cho ti ri. Mt chc mi su m c bn c mi hai.

Anh c sa cho thnh ging Nam, khng ni bn, t, mt m ni: bng, mc, mot.

C hng ch mn ci, c duyn o , lm cho anh Bnh m tt.

*

* *

Xung tu, ti gii thiu anh vi nhn vin trong tu ri dt anh i xem t mi ti li.

Tu bt u chy. Chng ti k hai chic gh gn mi tu, ngi nhn phong cnh. Anh Bnh bo ti:

- Cng chc cc anh sng nh tin. i kinh l th c c mt chic tu b. Tnh ra chuyn ny tn

cho chnh ph bao nhiu?

- Khong 500 ng (1), k c lng v ph cp ca nhn vin trong tu, cng tin ci, tin du Ti

l cng chc bc nh, ng k g? Mt vin k s Php i kinh l, l s cho mt ngi bp theo

nu cm Ty. Tu h ln hn tu ny nhiu. Ni chi ti nhng hng nh thng c i kinh l.

K ra cng s tiu tin rt ph phm. Theo cun Man du tp c ca H Thch, chnh ph tnh

Qung ng nm 1930 tit kim cng qu mt cch ta kh tng tng ni. Cng chc no mun

ly mt t giy nh my hoc mt cy bt ch cng phi ghi vo s. Cc ng huyn mt huyn

bn ln bng mt tnh ca mnh m i kinh l ch c nga v thuyn. (Chng b vi Nam Vit,

trong mt tnh nh xu, ng chnh tham bin c mt chic cng xa, ng ph mt chic khc ri mi

ng ch qun mt chic. Nh cch s 100 thc cng phi leo ln xe). Cn y phc th t L Tng

Nhn, Bch Sng Hi, - hai nh lnh o tnh Qung Ty n cc ng gio lng, ht thy u dng

ni ha. V m thc th trong mt ba tic trng i hc Qung Ty i H Thch, ngi ta xax lm mi dng ti ru bia, nhng hai chc ngi ung m ch c mt chai v ngi ta ung bng

li nh, nh ung ru mnh. Ru bia c nhiu bt, thnh th mi li rt mt mung sp ru l

y ri. H ngho nh vy m lm vic vn c lc. Ht thy cc khch phng xa ti thm tnh

h u khen rng h thc hnh c nhiu vic lm m nn kinh t ca h vng nht cc tnh Trung

Hoa, vy th u phi c c nhiu tin mi lm c vic.

*


20/117



* *

Nc ngc tu chy rt chm. Dng sng un khc, lng xm la tha, ghe thuyn cng t, cnh c

v tiu iu.

Ti m mt bn t l xch l 1/400.000 (coi bn cui sch)[2]v cm bt ch ch cho anh

Bnh:

- Chu thnh Tn An l y. i ngc sng Vm C Ty ln ti G Bc Chin, ri Svay Ring[3]

ri qua pha Ty, theo kinh Ci C, rch S H xung Hng Ng, xui con sng Tin Giang ti bc

M Thun, sau cng theo ng xe ngang Cai Ly v Tn An: a gii ca ng Thp Mi y.

Nhiu nh a l cho ng Thp Mi gm c khu pha ng sng Vm C Ty vo ti tn b

Vm C ng, nhng ng v phng din thy hc khu sau c tnh cch khc hn ng Thp,

tch ring n ra th phi hn(4).
http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305199http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305199http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305199http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305249http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305249http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305249http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305082http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305082http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305082http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305082http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305249http://thuvien.vnthuquan.net/addmaster/themvao.asp#_Hlk212305199


21/117



ng Thp c nhiu ca tip xc vi cc min ln cn. Pha ng c chu thnh Tn An, pha

bc c qun Mc Ha v chu thnh Svay Ring, pha ty c qun Hng Ng, pha nam c qun Cao

Lnh, qun Ci B v ch Cai Ly.

- Cnh ng bao nhiu cy s vung, anh?

- Chiu ngang t Hng Ng ti Tn An khong 120 cy s, hn t H Ni ti Hi Phng. Chiu dc

t Cao Lnh ti Svay Ring khong 70 cy s (bngt H Ni ti Vit Tr); tnh ra khong 8.000

cy s vung tc 800.000 mu Ty. (Nu k c khu gia hai sng Vm C th non mt triu mu

Ty). Con s 800.000 mu Ty khng gi trong c anh mt hnh nh g c, ti xin i ra mt con

s khc.

Mi mu Ty bng ba mu ta Bc. Ti Bc mi gia nh nng phu trung bnh c c my mu ta?

- Lm g c my mu. Nm, su so l may ri. Nh ti Sn Ty, mt tnh trung bnh khng

ngho, khng giu, gia nh no c ba mu ta l c mu mt. Ti nhiulng, nh no giu

nht ch c nm, su mu.

- Vy nu mi gia nh nng phu ngoi c ba mu ta t mt mu Ty, th h c th t cho l

phong lu ri ch?

- Phi.

- Vy tm trm nghn mu t ca cnh ng c th phn pht cho 800.000 gia nh;m mi gia

nh trung bnh c 4 ngi (2 v chng, 2 con), th ng Thp c th nui c 3 triu ngi, mt

phn ba dn s Bc Vit.

- M hin nay dn s trong cnh ng l bao nhiu?

- Cha c thng k chnh xc. Theo ng Victor Delahaye trong cunLa Plaine de Joncs et sa mise

en valeurth nm 1928, cnh ng c khong 80.000 ngi Vit, 20.000 ngi Min, v 10.000 Hu

Kiu. Chc ng k c cc qun ng c nh Ci B, Cao Lnh, c chu thnh Svay Ring na.

Trong 10 nm nay, dn s chc khng tng my, v nhiu lm l c 100.000 ngi Vit trong cnhng m khong ba phn t sng ngoi ven cn mt phn t len li vo trong. C ch, trn 20 cy


22/117



s vung khng c mt bng ngi. Dn c tha tht nh vy v cnh ng cha c khai ph ht.

Mi mt na trng la m trng thiu phng php, nn sn xut km lm. Ri anh s thy s hoang

vu ca ng Thp.

*

* *

Tu chy ngang vm rch Th Tha. T vm i vo t cy s th ti qun (tc nh ph Bc v

Trung).

Qun Th Tha kh ln, c nh thng, s Bu in, nh vic v c c im ny l ghe xung

qua li sut ngy m, a th quan trng hn a th chu thnh Tn An, c ln ngi ta tnh di

chu thnh Tn An v Th Tha v lm thm mt qung ng xe la ni hai ni vi nhau[5].

Th Tha quan trng v hai l:

* N nm trn con ng kinh, rch t min Ty ln Si Gn.

* N mt ch gip nc.

Nn kinh t v i sng Nam Vit chu nh hng rt ln ca thy triu. Vy m khng sch a l

no nhc ti iu y c. Thc l mt thiu st rt ln.

Mun cho c gi hiu r cnh ng Thp v nhng ch gip nc, ti tng nn ging t iu v

thy triu.

Bn no ngh mt Sn (gn Hi Phng) tt nh nc bin mi ngy (24 gi) ch ln

xung mt ln. trong ny, mi ngy thy triu ln xung hai ln. V d su gi sng nc bt u

ln th hn mi hai gi tra, nc ln ti cc (lc gi l nc y) m ri nc bt u rng

(tc xung) cho ti khong su gi ri chiu (lc ny ku l rng st). Con nc sau cng vy: ln

hn su gi ri li rng hn su gi.

Hm nay nc ln su gi sng th mai nc ln tr non mt gi; nhng ngy no cng vy, c lctrng bt umc th nc bt u ln: ngy rm trng mc vo khong su, by gi ti th nc


23/117



cng cng ln vo gi .

Thy triu Bc Vit ch ln ti vng Hi Dng, ngha l cch b bin vu chc cy s; nn H

Ni khng bao gi c thy triu, nc sng Hnglun chy xui, thuyn i t min di ln min

trn quanh nm ngc nc, nht l ma nc ln, phi cho ko vt v lm .

trong ny, tri li, thy triu ma nng ln ti khi Nam Vang, ngha l cch bin hai ba trm cy

s v ngay gia ma lt, thng 9 thng 10 dng lch, thy triu cng ln ti Cn Th. Cho nn

trong ma nng, bt k trn kinh, rch no y, mi ngy cng c hai con nc. Nh vy s ch

chuyn rt d dng; c i con nc xui m i, gp nc ngc th ngng li, i con nc xui

sau, nh vy mi ngy c th i c 12 gi; ngh 12 gi; tt nhin l c khi phi i m cho kp con

nc v dn qu y lm vic ban m nhiu hn dn qu Bc.

Nh thy triu, kinh rch Nam Vit chim mt a v quan trng hn ng b. Hin nay xe la v

xe hi vn cha ginh ni vi tu v ghe trong s ch chuyn cc nng. Nh mun ch la, ngi

ta vn dng ghe v cnh nhng chic tu ging (tc ko) 30 chic ghe ln, nh, thnh mt dy di

my trm thc l mt cnh rt p mt, Bc Vit khng c hoc rt him.

Gia nh no cng c ghe, xung hoc tam bn, c th ni chic xung i vi dn qu cng nh

chic xe p i vi th thuyn chu thnh. Khng c n cng nh ct chn.

Ch thch:

(1) Ni hi hp v lm vic ca cc hng chc.Ti Bc Vit, hng chc lm vic ngay ti nh.

(2) 500. hi bng 10.000. by gi (1954)

(3) ng Thp Mi nm no cng b lt do nc sng Cu Long, cn khu hai con sng Vm C

cng ngp, song do nc ma v nc ca hai sng y, nn cng vic o kinh khai ph hai khuvc phi theo nhng nguyn tc khc nhau. V ng Thp Mi nhiu c nng, lc, bng; cn

khu gia hai sng Vm C nhiu lau sy. Vy cy ci v c l c a cht cng khc.

*

* *

Thy triu bin dng ln tin vo sng rch.

Nu c ba ci rch A, B, C nh hnh bn tri th thy triu t bin tin vo ti im M, chia lm hailung, mt lung vo rch A, mt lung vo rch B. Hai lung ti N v P, u tin vo rch C v


24/117



gp nhau im G ku l ch gip

Khi hai lung nc gp nhau th khng chy na (tr phi mt lung rt yu, mt lung rt mnh th

lung ny mi thng lung kia c), bn ct ng li lng rch C, lu s thnh mt ci nh lng

con la (nn ngi Php gi l dos dne). cao ti mt mc no s lm cho ghe, tu mc cn v

ngi ta phi mc t bn ln b, ngha l phi vt rch.

c gi nhn thy ti ch gip nc, lunlun c hai con nc ngc nhau, hoc cng tin ti G

mt lc (nh trn hnh) hoc cng xa G mt lc khi nc cng rt ra.

Hiu nh vy ri by gi xin bn coi trn bn cui sch. Thy triu bin tin vo sng Vm


25/117



C Lnri chia lm hai lung vo sng Vm C ngv Ty, sau cng mt mt vo Kinh Mi,

mt mt vo Th Tha: Th Tha thnh ch gip nc.

i trn kinh rch Nam Vit, gp ch gip nc th lun lun ta thy mt ci ch hoc ln hoc nh,

t nht cng l mt xm c vi qun bn hng, v ch gip nc l ch i con nc; mi ghe th

chn ghe u li i con nc sau. Trong khi ngh, ngi ta ln b mua thc n, dng, ung tr,

c ph, th l t nhin ni ln ci ch. Tm li, ch gip nc cng ta nh mt nh ga c ch trnh

trn ng thy vy.

Ch Th Tha ny va l ch gip nc, va nm trn con ng t Si Gn v min Ty do rch

Bn Lc, Kinh Mi, rch Tha Tha, kinh B Bo, kinh Tng c Lc, kinh Thp Mi (cng ku

l kinh Phong M) v Tin Giang v Hu Giang.

Con ng ngn hn m li t sng gi hn con ng i trn sng ln, tc ng do sng Soi

Rp, sng Vm C Ln,kinh Ch Go, Tin Giang, Hu Giang; nn ghe, xung thng dng n,

nht l trong ma nc .


26/117



(nh su tm)

Hi lm vic Th Tha, ti nhng gi i con nc, ti thng ra b rch ngm cnh ghe xung

cng nh so, i v hai ng, chic trc chic sau, chic ln chic nh, y mt rch trn mt khong

di. Cng vui nh ngm xe xui ngc ga Hng C(1)vy.

Nht l nhng bui chiu rc r, nh hng ca mt tri chiu vo nhng chic bum vng hoc

trng, ngn gi hy hy pht pht chic o ca cc c cho ghe, cnh cc linh ng. K nh so ra i

thng vui, nhng ln no cng c vi ngi tic ci bn tm ct cu h t bit ngi bn ng

mi gp m phi xa nhau:

Gp nhau cn bit trn sng bn no?

Nhng tnh , c khi thong qua, c khi bn cht, lun lun gip cho i sng giang h ca h c

cht thi v. Ti bn no h cng li cht k nim, v gn ti mt bn c, c khi h vui nh v c

hng vy.

*

* *

Tu ngc sng Vm C Ty, cnh cng tiu iu: hai bn b ton l da nc(2)cng lau sy,

chn bu. Lu lu mi hin mt xm nh l lp xp trn mt khu t mi ph chung quanh l c

di.

Tu ti vm kinh Ngang. Nhn trn bn , thy kinh Bo Bo, anh Bnh hi ti:

- Sao c tn kinh Bo Bo?

Ti p:

- Ti on chc ti min trng nhiu cy bo bo. Bo bo cao v hnh dng ging nh cy ng, c


27/117



ht ln bng u ngn tay t, n c v c tnh tr thp nhit, ngi Trung Hoa gi l d nhn.

Tng truyn hi M Vin qua nh Hai B Trng, qun lnh khng quen thy th, b bnh thp v

cht rt nhiu. Nh c mt tn Mng ch cho cch dng ht bo bo m h cht, nn khi v nc,

M Vin ch theo nhiu xe cht y d nhn.

Trn sng Vm C Ty mi tun ch c 2 chuyn tu chy t Tn An ln Mc Ha ch th t v

hnh khch. Mc Ha l mt qun, gn ngn sng y. Ngoi cng s nh qun, nh thng,

trng hc l ct bng ngi, gch, cn ht thy cc qun ch u bng vn. Ch lo to, mi 9 gi

sng khng cn ai mua bn na. Vi ch lnh ngp di trc li c ph trong nhng tim nc ti

tm v y rui. Cch ch chng 100 thc l bn b mt muc lc xanh thm ti tn chn tri.

Min l min ngho nht Nam Vit, cc cng chc phi ln Mc Ha t coi mnh nh b y vy .


[1] Tc bn trn.

[2] Svay Ring thuc Kampuchia, ta cn gi Xvy Ring hoc Xoi Ring.

[3] T nm 1985 c ng xe la i t Si Gn n M Tho, vi cc ga: Si Gn, An ng, Ph

Lm, An Lc, Bnh in, Bnh Chnh, G en, Bn Lc, Bnh An, Tn An, Tn Hng, Tn Hip,

Lng Ph, Trung Lng, M Tho. Nm 1958, tuyn ng st ny b d b, sau 73 nm tn ti.

(1) Ti H Ni

(2) Mt loi cy mc b nc khng c thn, l nh l da, dng lp nh, tri n c, mt

nhng rt nht nho.

Nguyn Hin L


Chng III

NHNG DN V NH C TRN MT CNH NG HOANG VU

o mc nc o kinh

Trn kinh Lagrange

ng c lc


28/117



Nhng dn v nh c

Hi xa ng ny l mt ci vnh

Gn ti Gy

Hm , chng ti khng ln ti Mc Ha m ngng vm kinh Lagrange (ngi min ku l

kinh Lc Ging).

Ti lnb xt cng vic coi nc. Trn cc kinh rch ng Thp, s Thy Li cho cm hn 20 cy

o nc, mi cy giao cho mt ngi gi. Bn phn ca h l c mi lm, hai mi pht hoc na

gi, mt gi mt ln, o mc nc trong kinh rch trn thc ri ri ghi vo mt t giy. Cng

vic y rt cn cho s o kinh. Chng hn mun o con kinh t A n B v mun cho nc kinh

chy t A ti B th mc nc A lun lun phi cao hn B. Nu khng o trc mc nc, o

by b, gp mt ch mc nc cao hn A, th mc nc s chy dn v A v ng l phi tho nc

A i th ta li lm cho A ngp na, nguy hi bit chng no.

*

* *

Lm xong cng vic s Vm, chng ti xung tu n cm tra v cho tu chy trn kinh Lagrange

v pha Gy[1].

Kinh ny l mt trong nhng kinh ln nht ng Thp, mt khc o t u th k do sng kin

ca cu chnh tham bin(1)Tn An l Lagrange. Kinh rng trn 20 thc, t trong kinh ln haibn, thnh th b cao gn nh con . t ton l th t st xm khng cy g mc c v cnh

trn b rt tr tri. Khong nm su trm thc hoc mt hai cy s mi gp mt tp liu l thp l

t, ti om om, v ch c mi mt ci ca nh ra vo. Trc mi tp liu, di kinh c cm mt

ci xung.

Khi tu gn ti, nhng ngi trong nh chy vi xung b kinh, gi chic xung cho khi tri ra xa

v ng ngc nhn chng ti; h bit ch c tu chnh ph mi chy trong kinh ny nn tng chngti i iu tra mt vic g quan trng. Tu cun nc trong lng kinh, git chic xung ra v li
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306933http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306933http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306933http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306716http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306716http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306716http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306716http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306933


29/117



pha sau mt ln nc bn c ngu, ni sng mt hi lu.

*

* *

Chng ti ln trn mui tu, ngi cnh ngi ti cng ngm cnh. Kinh nh mt ming thic di chi

li di nh nng.

Ti bo anh Bnh:

- Chng ta ng tin su vo ng Thp y. Nu ngi trn my bay nhn xung, anh s thy mt

tm thm bi da mnh mng, chung quanh vin mt th la mu xanh nht hn, tc vn tc v

rung nng. Nhn k, s thy trn tm thm nhng bng nh thng hoc cong cong bng sa tanh lp

lnh di nh mt tri. l nhng kinh, rch trong ng. Cnh p th khng p, nhng cng c

mt v hng trng ring.

- Khi cha vo y, c du k ca Phm Qunh, ti tng ton ci Nam Vit u l t ct ph nhiu,

vn tc xanh tt, lu i trng l. By giti mi thy mt v khc ca x ny.

- Ti cho cnh y khng km cnh sa mc ni bin ti Bc Trung Hoa, hoc cnh ng c min

Cc Ty ca M.

- Anh ni c phn ng. M sao cha c thi nhn no t min ny nh!

- Thi s no m chu ti sng y. V li t liu, t oanh, t m tc ngang vai, t o trong gi, vn

thch v d hn ch! Tuy nhin, trong s dn qu kia, tt c nhng thi s v danh gi tnh cm ca h

trong li ca mc mc. Ti c nghe li ru con sau ny mt bui tra, khi u ghe trn kinh 28:

Tri xanh, kinh , t xanh,

a bu mui cn lm anh nh nng.Bao gi cho la chn vng,


30/117



Ct ri anh tr v lng thm em.

t xanh v y c lt. Cn hai cu ny na:

Trn tri mui ku nh so thi,

Di nc a li nh bnh canh(2).

Dn y u l ngi t ching, t mi ni tri git li. H l nhng ngi t in Cn Th,

Long Xuyn, Sa c, Rch Gi Sau nhng nm tht ma lin tip, mt ngy kia thu thp c gia

ti: mng, np, ni niu, mt vi gia la, mt con heo, ri dt nhau xung xung, chng cho mi,

v cho li, c nc xui th i, nc ngc th ngh, lnh nh trn cc kinh, rch, gh y mt

ngy, kia mt bui iu tra, tm mt ming t mi hoc mt ng ch in nhn c hn, ri sau

cng phiu bt ti y. H cm so, la mt ch lm nn nh ri khun ln b. H n cy trm

lm ct: trm min ny khng thiu; cht l da nc v lp v lm vch: l da nc y y ng.

Ch vi ba ngy l xong ci chi. V nui heo, vt; chng nh c, lm rung. t y v ch, khi

phi mn rung, ch cn pht c ri gieo, khng dng ti tru cy. C mt ci phng(3)v vi gi

la ging l vn lm n ri. Ti ma m kh th h li lmthm mt na, nu khng li ch

c gia ti xung xung ri phiu lu mt chuyn na, H gn nh v nh c.
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306794http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306794http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306794http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306831http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306831http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306831http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306831http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306794


31/117



Ci phng (nh su tm)

Tt nhin l lm rung nh vy th la kh tt c; mi s l nh t v nh tri. t t phn, nhiu

phn th kh; tri ng hn, ng lt qu th mi cng (phn mi mu ty) cng c su by gi

(4)la. Phc chng 50 cng th mt gia nh 4 ngi n tiu trong mt nm; trc sau kh nhc

khng y mt thng m kt qu c nh vy, ai m khng ham? Nhng trm ngi khng c

mt ngi may nh vy! Phn ng lm lun hai ba ma m ngho vn hon ngho; la xanh mn

mn, ch trong mt m chut cn ht, khng cn mt cy no ng. Ri ti nn trch(5),cua, phn,

lt.

Con trch (nh su tm)

H t mi th lun lun nh vy, c th mau giu, nhng cng rt d ph sn. Phi kin nhn lao

kh nm su nm, t thuc ri, mi chc uc hng li.

Ch thch:
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306865http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306865http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306088http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306088http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306088http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306088http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306865


32/117



(1)Tc ch tnh ( Trung, Bc gi l cng s)

(2)Bnh canh l th bnh bt v li thnh tng si di, ln non chic a nu canh vi tm, tht.

(3)Mt th dao pht c.

(4)Ln hn thng ngoi Bc mt cht. t tt Nam Vit c trung bnh 120 gi mt mu Ty,

c bit lm mi c 150 hoc 200 gi. Bc Vit, mi mu ta c trung bnh 60 thng, tc 180

thng mt mu Ty, bng khong 150 gi Nam.

(5)Mt loi chim ta con g, m ln, hay ph ma mng.


[1]V kinh Lagrange v Gy, trong Ngi Bnh Xuyn ca NguynHng ca c on sau: kinh

Dng Vn Dng (trc l kinh Lagrange). Con kinh ny chy song song vi kinh Nguyn Vn

Tip (trc l kinh Cu Mi Hai). Kinh Nguyn Vn Tip ct ngang ng Thp Mi, ni lin

sng Vm C Ty vi sng Tin. Kinh Dng VnDng ngn hn, chy ti Gy C en th ng

kinh Thp Mi n thng vi Nguyn Vn Tip.

*

* *

Ba gi ri chiu chng ti n Ng Nm. Ch ny c mt xm nh. Con kinh chy ngang trc mt

chng ti l kinh 12.

Ti cho tu gh b, ln coi mt cy o nc v vi tr , trong khi anh Bnh i do cnh. Na gi

sau, tu tip tc tin v Gy. Anh Bnh bo ti:

- Dn min ny ngho qu. Hu ht nh no cng ch l mt ci chi chng 8 thc vung, k mt

hai ci chng tre, bn gh chng c g c. V h d lm: heo chung ln vi ngi; qun o h th

en m mc trng.

Ti hi:

- C ngho bng dn qu Bc Vit khng?
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306732http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306732http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306732http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306813http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306813http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306813http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306850http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306850http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306850http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306898http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306898http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306898http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306103http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306103http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306103http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306951http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306951http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306951http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306951http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306103http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306898http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306850http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306813http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212306732


33/117



-Ngho hn nhiu. Ngoi Bc, dn qu no cng c mt ci nh l ba gian v gian gia c bn th

hn hoi ch.

- Anh lm ri y. Min ny nh ca ti tn tht, v dn gn nh v nh c, nay mai i, th sa

sang nh ca lm g? Mun bit r tnh cnh h ra sao, phi xt cch n mc ca h. Ngho ti my,

sut nm h cng c n cm vi c hoc mm, ch khng phi n khoai, n ng (bp) nh ngoi

Bc; v anh c nhn thy khng, trong nhng chi l , mt vi ph n bn qun bng t v eo

nhng t nhuyn bng vng Ty m trong ny gi l ng[1]?

Cn bo h d th cng phi, nhng anh th nhn xem nc kinh ny c sch khng? nh gch,

cht st nhng phn. Mt cc x bng rt xung kinh, vi ngy sau vn cn nguyn, v khng tan.

Gi u bng th nc y th tc rt li,g khng ra[2].Nh vy th mc en l phi, v nhng

vt trng trn qun o h khng phi mc u, l phn y.

- Ti nhn xt hi vi, anh ni c l. Ti sao nc trongkinh c phn?

- Ti t trong cnh ng ny c phn. Nhng t thp gn bin m cha khai ph th thng c

mui hoc phn, nn ta thng gi nhng ni l ng chua nc mn.

- Cnh ng ny c gn bin u m cng c phn?

- Theo cc nha cht hc th hi xa, y l mt vnh chy di ti Ty Ninh v ni B Penh Cao

Min. t bi ln ln thnh mt ci vng, sau cng lp c nhng nhnh ca hai con sng Vm C v

thnh cnh ng. Ngi ta o thy nhiu ni nhng cy trm gn thnh than[3],vi di t

su ti trn mt thc.

Hin nay cnh ng ny ch cao hn mc nc trung bnh bin t 5 tc ti 1 thc. Vy nu cnh

ng ny st b bin th mi ngy hai ln n b ngp khong mt thc nc.

Phn trong kinh ny l th phn , c nhiu cht st, c th phn xanh c nhiu cht a-lu-min

(alumine)[4].

t ch no c nhiu phn th ch thy mc nhiu nng, bng(1),lc v ng, tc nhng loi c m
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307334http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307334http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307334http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307292http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307292http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307292http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307255http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307255http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307255http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307216http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307216http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307216http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307404http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307404http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307404http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307404http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307216http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307255http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307292http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307334


34/117



ngi Php gi l Joncs, cho nn cnh ng ny mi c tn l Plaine des Joncs. Lc v bng u

dng dt chiu v an np, cn ng v nng ch lp nh, nh r ngoi Bc.

-Np l ci g, anh?

-N l ci bao di 2 thc rng 7 tc va lm mn (mng), va lm chn (mn). Dn qu

trong ny i u lm n cng mang n theo, ban m chui vo trong, ri tha h ln trn t m ng,

mui khng sao vo m cn c. Bt hi lm, nm khng quen ch nm pht l nght th. Nhng

nh ngho phi dng n, v n r tin v cng ch c n mi chng ni vi mui min ny. Th

mn tuyn ca ngiPhp th mui chui vo c nh thng. Mui Si Gn c ting ra ti

min Bc m! Ri anh s thy mui Si Gn ra sao.

*

* *

Tu gn ti Gy th nh l hai bn b cng nhiu. Khong by gi chiu, mt cnh m chng ti

khng bao gi qun c hin ra trc mt: Mt tri ln bng ci nia, nh cc than hng, chm

ln trong m khi mng lung chn tri; con kinh lp lnh ta xa c, m thng vo mt tri, ri

bng nhin ngng li, nh b cht ngang m t khc. Ti c cm tng rng ch t y l mt vc

thm v bao nhiu nc trong kinh a c vo vc m xung m ti.

Lc Ging

Ni l Gy, kinh v kinh Ct Bch (4 bis)[5]gp nhau thnh mt mi nhn k d, khng khc mt

cnh cy b gp li.

Ti Gy th mt tri va ln. Chng ti cho neo tu li.

Ch thch:

(1)ng lm vi mt loi cy cao, cnh nh tn xa ra v cng c tn l bng.

Ch thch ca Goldfish:[1]Cc n trang gi l bng ng ch c nhiu nht l 40% vng 24K, cn gi l vng 4 tui;
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307163http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307163http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307163http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307418http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307418http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307418http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307351http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307351http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307351http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307351http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307418http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307163


35/117



trong khi vng Ty l vng 5 tui, v vng 18 l vng 7,5 tui.

[2]C l nhng ngi ny gi u bng nc tro v tri gn hoc hn the.

[3]Ngi ta gi nhng cy trm b vi di t l trm lc.

[4]Nn hiu phn xanh y l phn nhm ch khng phi l thanh phn (CaSO4)

[5]Tc kinh Quatre bis (ting Php). Kinh ny cn c gi l kinh S 4 Mi hoc kinh T Mi.

Nguyn Hin L


Chng IV

THP MITHIN HDNG

By mi nm trc, min ny

Con ng ln Thp.

Th lc Hu kiu Nam Vit.

Tnh hnh Nam Vit sau hip c 5-6-1862

Thin h V Duy Dng.

Cc con ng vo Thp.

Th lc ca Thin h.

Trn M Tr.

Tn cng ng Thp.

Sau trn Thp Mi.

Nguyn nhn s tht bi ca Thin H.

Di tch xa.
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307309http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307309http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307309http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307269http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307269http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307269http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307231http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307231http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307231http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307173http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307173http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307173http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307173http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307231http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307269http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212307309


36/117



n go (nh su tm)

Cm nc xong th 8 gi ti. Nhn cnh ng m m di nh trng v nghe ting n go(1)o

no trn b, ti bi hi nh li ngi xa, ni vi anh Bnh:

- By gi s giao thng d dng m min ny cn hoang vu nh vy: t y i thng ln Mc Ha

khng gp c trn nm nc nh. By mi nm trc, ci thi m ngoi ghe, cng v i nga ra,

khng cn c cch chuyn ch no khc, m khp cnh ng ny cha c ti bn con kinh th min

ny cn hoang vu n bc no!

Vy m thi y c nhng ngi v chnh ngha b nh ca, qu hng, li ng n cch ch

chng ta u y vi cy s chng c vi ngi Php trong my nm tri.

- V anh hng no vy?

- Thin h V Duy Dng.

- V Duy Dng l ai? Ti cha h c nghe tn y. Trong s khng dy th phi?
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310382http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310382http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310382http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310382


37/117



- S ngi ta dy chng ta c my khinhc ti nhng anh hng chng Php! Anh i thm di tch ca

ngi xa vi ti khng?

- i ch. Nhng sao khng i ban ngy m li i ban m?

- Di tch chng cn g, khng cn i ban ngy nhn xt. i ban m c ci li l d dng

thng cm vi c nhn.

- Vy, i ngay thi.

*

* *

Chng ti theo b pha ng kinh Ct Bch, ti mt ch nh c vi chc cn nh l lin nhau. Vi

qun tp ha cn m ca, ngn n du leo lt bn trong. Nghe ging ht H Qung ca mt Hu

kiu, anh Bnh ngc nhin hi ti:

- Ch ho lnh ny cng c Hu kiu.

Ti p:

- Anh khng nh cu ni: Ch no c khi l c Hu kiu ?

H c vi chc nc nh l tt c mt tim Hu kiu. Mt ln, ln thc Khne H Lo, ti mt xm

chc ba mi tranh m ti cng thy mt tim tp ha ca mt ngi Triu Chu.

Anh c c cun Th lc Khch tr v vn di dn vo Nam K ca o Trinh Nht (nh in

Thy K) mi bit h on kt vi nhau v t chc chu o ra sao lng on th trng x ny.

H ti y vo khong cui th k th 17, hin nay(2)chc c ti na triu ngi v mi nm trungbnh c thm 15 ngn ngi ti xin nh Nam Vit. Chuyn tu no t Hng Cng v Thng Hi


38/117



sang cng c hng trm Hu kiu ln bn, nn chnh ph phi t ring mt s, gi l s Tn o

(Service de lImmigration) trong nom v h.

H chia lm nm on th gi l bang:

1. Bang Qung ng, ng nht. Ngi Qung ng gii bun bn cng ngh, c nhiu tu, nhiu

nh my.

2. Bang Phc Kin, ng th nh. Ngi Phc Kin cng gii bun bn, hu htci li bun go

trong tay h.

3. Bang Triu Chu, ng th ba.

4. Bang H C.

5. Bang Hi Nam.

Nm 1906, t bn bun bn x ny, ca ngi Php c trn 40 triu quan (thi ng bc n

3 quan) m ca h trn 60 triu quan(3)tc gp ri, nn ngi Php cnh tranh vi h khng ni.

C ln mt cng ti nu ru ca Php b h lm tht in bt o.

Nhng ng vua tin bc x ny l Hong Trng Tn (cng gi l ch Ha), T M Din, u l

ngi Phc Kin. Nh ca Si Gn, Ch Ln ca Hong nhiu khng k xit. Hu ht cc tim

cm hai bn ph y l ca Hong.

ng bo trong ny t thch bun bn, thm ch c ngi hch dch ni: Mnh sn tin ca Chcn lm y t cho, c sng hay khng?. Thnh th h thao tng ht nn thng mi ca ta. Anh c

bun bn, nn vo trong ny m lm n, anh .

- Vng, du lch chuyn ny, ti cng c .

Khi ch mt cht, c mi tanh nng nc. Lc y ng ma tt a, trc ca nh no cng c mt

ng c; n b con gi xm nhau di nh trng lm mm hoc nu du c.


39/117



Chng ti quo vo mt con ng ct bn tri. ng kh rng, hai bn cy ci um tm. Va i,

ti va k chuyn Thin h cho anh Bnh nghe.

*

* *

Chc anh cn nh, nm T c 15, sau khi chim ba tnh min ng l Gia nh, nh Tng (M

Tho) v Bin Ha, ngi Php dng v lc cng bch s b Vit Nam k mt hip nh nhc nh,

tc hip c 5-6-1862[1],k gia c Bonard (Php), Palanca (Ty Ban Nha) v Phan Thanh

Gin, Lm Duy Hip (do triu nh Hu phi vo Gia nh).

Theo hip c, ta phi nhng cho Php ba tnh min ng vi o Cn Ln; khng c ct t

cho mt nc no nu Php khng bng lng (nh vy l mt ht ch quyn trn lnh th ri), v bi

thng cho Php v Ty Ban Nha mt s tin l 4 triu ng bc, tr lm 10 nm.

Khi hay tin, t triu nh tidn chng ai cng ly lm ti nhc, phn n v cng v ton quc vn

ng nh hip c.

Triu nh bit rng dng v lc khng ni, phi s b qua Php xin chuc li ba tnh min ng.

Cn dn chng, nht nh khng chu ch h ca ngoi nhn, pht c khi ngha khp ni. Lintip trong 10 nm (1863-1873), cuc chin u khng lc no ngng.

C bn cuc khi ngha ln nht: ca Trng nh, Nguyn Trung Trc, Th Khoa Hun v Thin

H Dng.

Trng nh (tc Bnh Ty Nguyn soi) ni G Cng nh ph cc n Php Tn An, Ch

Ln, sau b Hunh Cng Tn lm phn v t trn.


40/117



Nguyn Trung Trc t c mt chic thuyn Php Nht To (Tn An) v cp mt n Php

Kin Giang (Rch Gi), sau b bt v hnh hnh.

Th Khoa Hun dy binh M Tho, b bt, y ra Cn o, c n x; v, li ko c khi ngha

cng M Tho, sau b bt v hnh hnh.

Cn V Duy Dng t chc cc b i du kch, ly ng Thp Mi lm cn c.

*

* *

V Duy Dng(4)qu qun u, sinh nm no, ti cha c bit[5].Khi Nguyn Tri Phng

phng mng vua T c vo Nam t chc cuc chng Php, m qun n in trng k khng

chin, V Duy Dng vn l mt nh ho ph, b c s nghip ra m c 1000 ngha dng nn

c chc thin h. Tng truyn ng l mt v s tuyt lun, c ni 5 tri linh (hai tay cm 2 tri, 2

nch kp 2 tri, ming cm mt tri, mi tri 60 cn[6])nn c gi l Ng Linh Thin h.

Khi hay tin ng khi ngha, vua T c ging ch phong ng chc lnh binh, nn ng cn c tn

Lnh binh Dng. ng c Th Khoa Hun gip (c l lm tham mu) trong my nm u.

Hnh dinh ca ng ti Thp Mi, ch chng ta ng i ti y.

Nh ti ni vi anh, hi ni ny cha c con kinh no c.

- Vy ngoi i vo bng cch no?

- Bng ng mn. Theo t phc thm ca qun i Php nm 1865, ch c ba con ng mn a

vo Thp Mi: mt ng t G Bc Ching i xung, mt t rch Cn L i ln(2)v mt ng

ng t Ci Na i li. ng th nht i qua n T, ng th nh qua n Hu v ng th ba

qua n Tin. Ba n y che ch cho tng hnh dinh Thp Mi. n no cng c ly t chungquanh, cao non 2 thc v dy khong thc ri, trong v ngoi ly l mt hng c bng sao; ly
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310890http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310890http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310890http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311644http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311644http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311644http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311677http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311677http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311677http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311472http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311472http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311472http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311472http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311677http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212311644http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212310890


41/117



c c ca v nhiu l nhm ra ngoi.

Mi n cha t 200 ti 300 ngha binh, 10 khu sng v 4-5 chc tht sng bn (pierrier) vi vi

khu i bc 12.

Ngoi ra cn nm su n nh xa tng hnh dinh nh n G Bc Ching, n p L mi n

c khong 150 ngha binh v t 15 ti 35 tht sng bn .

Vy tng cng ngha qun c trn 1000, trong s c nhiu lnh Tagal (tc lnh L Dng by gi)

v mt lnh Php o ng tn l Linguet.

Kh gii, thuc n th c thuyn ch t H Tin Rch Gi vo. Cn lng thc th chc do dn

chung quanh ng Thp cung cp. Con ng tin nht l ng i t Cn L vo Thp, c

dng ch go cho ngha qun nn c tn l ng go.

Ti quen mt b gi nay chn chc tui ni thi , c ban m, cc ng trong Thp ra tm cc

nh giu quyn tin v go, ri ban ngy v Thp. Thng nh no cng quyn, khng nhiu th t.

Cng c mt s ra lm hng chc cho Php, khng mun quyn hockhng dm quyn th b cc

ng lp tc trng tr thng tay.

*

* *

Ngha qun thng nh ph cc n, ch pha Nam. Ba gi sng ngy 22-7-1865, 100 ngi

c 56 khu sng, 2 khu i bc v nhiu gm ao, li t ch M Tr, vi nc nh l, mt chic tu

nh, ri rt lui. Hnh nh lnh trong lng chng c li mnh m v ngha qun b li mt khu i

bc vi 2 thng n.

K , Thin h cho tn cng Ci B, M Qui, nh tan nhiu ton qun Php.


42/117



*

* *

Nhng trn nh y lm chnh ph Php lo u v u nm 1866, khi thy s De Lagrandire tr qua

Nam Vit, cng vic u tin ca ng l n nh k hoch tn cng ng Thp.

Cui thng ba nm y, mt i lnh thy v dn qun, cng l 250 ngi, hay tin ngha qunng

p L, li tn cng. Ngha qun rt lui.

Ngy mng mt thng t, h li tn cng mt n na v bt c hai ngha qun.

Ngy 14-4, 500 qun va lnh thy Php, va lnh Vit, chia lm ba mt, cng tin v Thp Mi.

i qun ca i yBoub tin t Cn L, ngy 15-4 tn cng n Sa Tin. Khong 150 ngha qun

chng c li mnh m, lm cho trung qu Vigny b thng; nhng rt cuc ngha qun cng phi vi

kh gii di bn ri b n, lui vo pha trong.

Cng ngy thiu t Drmechim c mt n nh trn ng t Ci Na n n Tin, cn

i y Gally Passebose th chim c G Bc Ching do 120 ngha qun chng gi vi 15 tht

sng bn . Bn Php b thng v cht khng bao nhiu.

Vy trong ngy 15-4, ngha qun b dn c 3 mt v 3 n Tin, T, Hu. Hng ro th nht bchc thng v ch cn mt hng ro na l ti tng hnh dinh.

Trc , qun i Php do d, khng mun tn cng ng Thp l cn s bn tng qun li hi

nht ca ngha qun: bn, a, nng v mui.

Cnh ng ny hi y mi nm ngp t nht l su thng v khng thng no t kh hn. Trong

thng t, tc cui ma nng, m trn ba con ng a vo Thp, cn nhiu ch nc su n 5 tchoc 1 thc. i giy ng m li qua nhng ch snh y kh nhc v cng li cn nguy him.


43/117



Trong bn li c a rt ln, ku l a tru. Mi khi ht mu no th n to bng ngn chn ci. Ch

v mt cht l n bm vo ngi, lun vo nhng ch kn nht trong thn th ta m khng hay.

Lnh Php v khng quen, s a lm.

Sc nng ca mt tri v nc cn ng s hn. Chng ta th tng tng trn l nh nng gay gt,

di l hi nc hi thi, gia l nhng bi lau, sy, nng, bng bng c khi cao hn u ngi. Gi

ch lt qua trn ngn, khng sao len li vo nhng bi y, nn i trong ng lm lc ta thy hm

n nght th. Nhiu lnh Php khng chu ni nh nng v sc nng y, tinh thn bi hoi, khng

chin u g c v ngay ngy u, i y Gally Passebose phi xin thm 25 vin binh thay

h.

Nhng v tng lm cho ngi Php kinh hn chnh l tng qun mui. Thi y mui nhiu ti ni,

bu li lm cho lnh Php m mt khng c, h ming cng khng c. Ngy th nng v c a,

m th lnh v c mui, qun lnh khng c ngh ngi, mau kit sc lm.

Bit rng cng ko di cng bt li cho mnh, qun Php tn lc tn cng rt mau.

Ngy 16-4, i qun ca Drme tin ti n Tin. Qun Hunh Cng Tn (?) hng hi nht i tin

phong tnh ly ngay n lnh cng u, khngi b i Php pha sau i ti, vi vng tn cng,

nhng mt lot sng trong n ta ra mt phn ba s lnh ca y v y hp tp rt lui.

Ngy 17-4, Drme li tn cng n Tin mt ln na; cn Gally th tn cng n T do ch thn

Thin h chng gi. Qun Php vy ba mt, nht l mt hu v Thp Mi chn ng rt lui ca

ngha qun. Nc chung quanh n su ti mt thc, mun gn ti n, lnh phi eo ti n vo

c cho n khi t(3).

Ngha qun chng li kch lit v ch nhm vo lnh Php m bn, khng n lnh Vit, bn ny

tha c leo c vo n. Ngha qun rt lui rt kho, khng ai b lm t binh; cn qun Php b

thng trn mt phn ba mi vo c n, chim c ba khu i bc 12, 17 tht sng bn v

27 chic ghe, xung.

Ngy hm sau, n T v n Tin u tht th. Thin h phi b n Thp Mi. i y Gally tinvo. n vung vc mi chiu chng 200 thc, ca rt chc, sng bn khng thng. Trong n c


44/117



vi chc nc nh, kho cha n dc v lng thc. Qun Php ni la t; la chy 2 ngy mi tt.

Ngy 19, qun Php quay v v phi vt v 2 ngy na mi ti cn c c. Sut trong tun l, t 14-4,

thy qun do tu ch, chy dctheo cc sng phong ta ng ra. Ngy 22, trong khi mt on

tu tr v Tn An, mt chic khng hiu v sao b chm, 11 ngi cht.

Tnh tng cng trong trn Thp Mi, bn Php va b cht va b thng khng di 100 ngi.

Ch thch

(1)Theo ng Phan Thn Vit (Mi s 73) th V Di Dng.

(2)Theo bn 1/127.000 ca nh binh v nm 1872 v nm 1873 th cn mt con ng na t

Cai Ly. Chc ng ny mi c sau.

(3)C ngi ni trong trn y, s quan Php bt nhiu t t eo chung mt ci gng bng vn mng,

rng v di c c l cho lt c ri bt h li vo nhng ch snh su trn thc ri. Nhng tm

vn y ni trn mt bn v lm cu cho lnh qua. Li cha chc tin.


[1]Hip c Nhm Tut

[2]V Duy Dng l con trai th ba trong mt gia nh nng dn thn C Lm Nam, thuc ph

Tuy Vin, trn Bnh nh (nay l thn Nam Tng, x Nhn Tn, huyn An Nhn, tnh Bnh nh),

sinh nm 1827, em rut ca anh hng chng Php V Duy Tn. Tng truyn ng rt kho mnh v

gii v ngh, c b con tn l Ng linh Dng (theo bi V Duy Dng ng trn website Cng

Thng tin in t tnh ng Thp).

[3]60 cn # 36 k

*

* *

Trn Thp Mi l trn u tin qun Php thng c qun ta trong mt ni bn ly, nn h mnglm. Chnh thy s De Lagrandire ni: Kt qu v chnh tr ca trn y rt ln. Ngi Vit t nay


45/117



ht o vng. Trc kia h tuy chu nhn ta thng h trong ng bng v trong rng r, nhng vn

tng ta phi thua h ni bn ly.

ng ban khen 37 ngi Vit c cng lao trong cuc hnh binh y. Qun Tn v huyn Lc c

m ay.

Mt ton ngha qun, sau khi thua, n np Kin Phong (Ci B). Huyn Lc hay tin dt 35 tn lnh

li vy, bt c hai lnh Tagal, lnh Linguet v 12 ngha qun.

Qun Php tuy i thng nhng v qu mi mt, hoc v s phc kch, vi vng rt lui, khng kp kp

hy ht cc n ngha qun, nn 20 ngy sau, ph tham bin Rheinart v huyn Lc li tr vo ng

Thp ph nhng n y, thy cn nhiu lng thc (go, mui, g, heo) v 2000 vin n sng

trng. H mui vo hng sng i bc ri y xung hm h cho sng mau st.

Sau trn y, Thin h tuy vn tip tc hot ng song khng c kt qu; ri v Trung v c l mang

bnh m mt(1).

*

* *


46/117



Thin h Dng (1827-1866)

(nh su tm)

Anh Bnh hi ti:

- Mt lc lng hng hu nh vy m ch trong ba bn ngy tan r l ti u, anh c hiu khng?

Ti p:

* Ngoi nguyn nhn chung cho ht thy cc cuc khi ngha thi l ri rc, khng c mt t

chc i qui m v vng vng dng trn c s l i qun chng, mi nhm t hot ng trong

mt vng, thiu mt chng trnh chung, mt s ch huy duy nht, ti cn thy bn nguyn nhn sau

na:

* Khng kh trong ng m thp qu m ngha qun khng bit gi gn kh gii, nn sng n tuy

nhiu m bn mi pht ch n mt, hai. Tn lnh o ng Linguet khi b bt, vui v nh thng, bo

cc lnh Php: Nu m c n tt hn th cn h c nhiu mng Php na.


47/117



* Ngha qun khng phng trc, qu tin a th him tr, khng ng qun Php dm mo him

xng vo tn cng nh vy. Nu phng trc, dng k d dt i lao, phc kch hai bn ng

trong khi qun Php qu mi mt, ng rt lui chc l i thng m s tn tht ca Php cn nng

gp hai ba.

* Ngha qun khng lu ng nh qun ca Thm, ch kin th trong n, thnh thong ng ph

ven ng ri li rt lui vo n, nh vy khng khc g t lm ci ch cho qun Php nhm vo v

khng sm th mun, th no cng phi tan tnh.

* Nguyn nhn th t, quan trng nht, l chnh ngha qun cng mi mt. My nm tri sng trong

vng hoang vu kh tip t, kh hu c nh vy m lng ngi ai m khng d nn. V chn nn,

ngha qun b n mt cch vnh vin, bit qun Php cha ph hy ht m cng khng tr li thu

thp kh gii, lng thc cho hai mi ngy sau, huyn Lc tr vo vn cn thy go, mui, sng

n.

Ch thch

(1)Theo b lo trong min Cao Lnh th c Bc M (Lagrandire) cho lm bt ng d lm, mt

m n lnh tnh bo cho hay Thin h v mt ngi b h ng ti mt nh kia ti ch Ba Sao,

c phi mt ton qun n vy. Vy xong, c bo nhn vin thng ngn mi Thin h ra u

kim vi c v ly danh d mt s quan Php, ha khng h bn mt vin n hoc cho lnh bn.

Thin h nghe vy, cng ngi b h trong nh phng ra u gm vi Bc M. Lnh c lnh

ng xa ng. So ti gn na gi m bt phn thng ph. Sau, Thin h ngh cng nh lu cng bt

li v gm ca ng ngn m gm ca Bc M di, nn ng ra hiu cho ngi b h rt lui, ln n

mt bc hng ro cao, ht lnmt ting, chm mnh mt gm cho i phng li li ri tha c

nhy tri khi ro, ra sc chy. Lagrandire gi li ha, khng cho lnh ui theo. (Ti liu ca Phan

Thn Vit, trong t Mi s 73).

*

* *

Mt lm cy en hin u dc ct mn. Chng ti ti Thp, ni xa dng lm tng hnh dinh


48/117



ca Thin h. Lng ti hi hi hp nh ln u tin thy ni Hng: con ng cng ngon ngoo

nh khi sp ti ni T. Ging(1)Thp tuy khng cao, nhng cng sng sng trc mt ti, nghim

trang nh ni T.

Ln ti ngn ging, chng ti bc vo mt ngi cha bng gch. Cha rng thnh thang m th

rt t: vi tng Pht bng g sn hoc mc, vi bnh hng, mtngn n du c leo lt. Khng c

mt bc honh, mt i lin. Kin trc th Vit m cch trang hong li l Min.

Hi ngi gi cha v di tch th ngi y p:

-Nn cha ny trong n Thp hi xa. My nm trc, dn chung quanh y o c chn

ging nhng vin st ln bng u ngn tay: chc l nhng vin n thi . Ngoi ra, cn thy

nhng c bng sao chn di t, en nh than. Cn cha ct t nm no th khng r.

Ti hi:

- Ti sao gi l Thp Mi? Hi ti y c thp ?

- C ngi ni hi xa cnh ng ny l mt x thnh vng, sau b nc dng ln cun ht. Trc

sau c mi ng vua tr v, mi ng xy mt ci thp lm ni an ngh cui cng; thp y ca ng

vua th mi, nn gi l Thp Mi. V c thuyt nn nhiu k tin rng ging ny c vng. Li

c thuyt cho rng y l ngn cha thp ca Th, ngn th mi, k t Cao Min xung v xa c

mt ng lt ni mi ci thp vi nhau.

- Ti li nghe mt thuyt khc: Thp y l thp th mi ca Thin h ct trn cnh ng ny k t

sng ln (vm Ba Sao) nn gi l Thp Mi(2).C sch li bo thp ny c mi bc ch khngphi l thp th mi. Cn vng m ngi ta ng rng y c th l vng ca ngha qun khng kp

mang theo trc khi b n phi chn vi di snh, ri sau kim li khng c. By nhiu thuyt

cha bit thuyt no ng(3).

- Tha ng, ti nghe ni pha Bc thp ny, cch y non mt cy s, c mt ci h gia ng

ma ny bc hi ln v hi chy c. Phi l m du la khng ng?

- Khng. ch l th hi ta thng thy ni bn ly v do cy c, sinh vtthi nt m thnh. Nu
http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312130http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312130http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312130http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312207http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312207http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312207http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312240http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312240http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312240http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312240http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312207http://vnthuquan.net/diendan/#_Hlk212312130


49/117



y c m du la th ch sau su thng cnh ng s c nght nhng dn t x li. Cnh Thp v

cnh ch Gy s no nhit v cng v cha ny s mau giu lm, khng km lng ng B Chiu.

Chng ti th bit ngi gi cha, rangi di mt gc sao, nhn xung cnh ng, ch thy m m

mt mu m m xanh. My chi l ca ngi Th chung quanh chng ti ng ca. Khng mt

ting ng, ngoi ting l lo xo trn ngn sao.

Ti tng tng li cnh hot ng trong thp,nhng m trng nh m nay, khi ngha qun cn

ng: n ng mi gm, chi sng, n b th gi go xay la v u ca ln nhng bi Bnh Ty

st T.

Ch thch:

(1)Ging l g cao.

(2)Thin h ct nhng thp y dm chng tu Php ri dng mt hiu, thng tin cho nhau.

(3)Ch thch nm 1970. Theo ti, thuyt di y ca ng L Hng c phn ng tin hn c.

Trong bi a danh, di tch, thng cnh trong vng ngi Vit gc Min, Tp san S a s 14-15

nm 1969, ng vit: Thp mi l mt trong nhng ngi thp bng do vua Jayavarman VII xy

ct khp lnh th th thn B La Mn Lockecvera l v thn chuyn tr bnh cho nhn loi. Bn

cnh thp c nhng cn nh sn g lp bng mng, bng ngi hay bng l tht lt ngi bnh

nm dng bnh do nhn vin y t hong triu coi sc. Nhng ngi thp c xy dc theo cc con

ng ln trong nc m ngi nm trong ng Thp Mi, tnh t im xut pht, ng vo hng

th mi. Thi gian tri qua, tn ph tt c cng trnh kin trc ca c nhn, dy nh tiu tan, ch

cn mt tng s t v mt linh ph (linga) cng bng , di b c khc ch Bc Phn

(sanscrit) ghi tn Thp th mi. Trong nm 1932, nh kho c Php Parmentier i vo ng

Thp () bng ghe v xung c nhng ch khc vo v pht gic ra ngi thp. Vy th xa

kia, min ny nu khng phi l mt x thnh vng th cng c ng dn c, v c mt conng nu khng phi l lt th cng ln, a ln ti Cao Min ngy nay. Nhng ng chc

ch dng trong ma nng, ti ma lt, ngp c thc nc l t.

Ch thch:

(1)Mt th n nh lm bng s da, mt thi rt thnh hnh Nam Vit.

(2)Xin c gi nh l cuc du lch ny xy ra khong nm 1939.

(3)By gi s gp mi hay gp trm?


50/117



Nguyn Hin L


Chng V

VNG V MU

Kinh Ct Bch v kinh 28.

Tm vng.

mu.

Hai giai cp.

Mt cnh thng tm.Ti n cng ca thiu n Nam Vit.

Sng hm sau, chng ti dy sm, cho tu xui kinhCt Bchv kinh 28.

Hai con kinh ny rt quan trng, nh hai ci cng ln tho nc trong ng ri ra Tin Giang.

Hi mi o, kinh rng chng 12 thc; v nc chy mnh, nht l lc nc rt, tc thng 10, 11,

nn mi nm b mi l, lng kinh mi rng, mi su.

Hai bn b, nh tuy bng l nhng ng c v c vn tri cy. Chung quanh ch Cu Mi Hai,

ghe xung tp np sut ngy, r ra cnh mt min ng bt u pht trin.

Tu c chy c mt cy s li ngng cho ti ln thm nhng tr ca s. Ti ng t kinh Thp

Mi th tra, chng ti cho b neo, ngh.

Mt ngi quen hay tin ti ti t hm trc, xung tu n chng ti ln nh dng cm.

*

* *

Ngi y qu qun Rch Gi, lm hng ho mt thi gian ri n min ny khai ph t aic

vi ba nm, bt u tn pht. Nh sn vch vn, ct ngay trn b kinh, ba mt trng ton chui, mt


51/117



m v sch s.

Cm c mn cho vt, mn ca ri g v ba bn mn khc. Thy c vt m thiu mn tit canh, anh

Bnh bo ch nhn:

- ng nn tp n mn tit canh vt, ngon v cng. ti ch cch ng lm, d lm. Nh th ny

Ch nhn cng l mt tay snh n, chm ch nghe v bo s lm th.

Trong ba n, ti hi ng v cng vic rung nng. Chuyn n ko chuyn khc v chng ti c

bit t nhiu v cc v tm vng v mu trong ng Thp.

Ch nhn ni:

- Qu c nh li ngi gi cha Thp. Nm, su nm trc, khng hiu t u c tin n min Thp

c vng. Thin h x c v y: xung u cht kinh, ch Thp ng nght ngi. Hu ht l

nhng dn ngho, gia ti ch c ci xung v ci np. Ngi no cng mi sm c mt ci len v

mt ci cuc, h h ht o chung quanh Thp trong mt thng tri. Vui lm, hai ng , sng sm h

i tng on t ch Gy ln Thp ri chiu tili v ch, va i va hi nhau: c g khng? C

k ct ci chi ngay trn ging v o ti ti mt mi ngh tay.

Sau h chn, b i ln ln, khng ngi no tm c mt mnh vng. H ngho li ngho thm

v ch li cho my tim tp ha ch Gy: ru, thuc ht (thuc l), nc mn, mui, du la, qut

(dim) bn tng ln gp i.

Tuy vy, vn c k cha tht vng. Hi y ti c mt tn t in ngi Th(1) .Trong mt tun l,n i kim khp ni, mua c mt con ch mc nh, hai ba thng, ui cp, li en, em v

nui.

Phi ni th mi ng. N cng con ch v cng, cm v con ng p. N xch con vt li sut

ngy m, ch thn cho n tonmt th tht b. N ngho lm, khng c mt manh o lnh bn

m dm b ra mi ngy hai ba cc mua thc n cho ch. m no n cng thc rt rt khuya, cm

cy nhang bn cnh ch ri th thm khn kha. Khong 3 gi sng n dy, hng git sng trnmi tu l chui, c mt chn em v cho ch ung. Hnh ng y n giu lm: mt ln n


52/117



nh v tn nhn ch v con m tc mch m m ngm n khn vi bn con ch. Nhng rit ri

tin cng n n tai ti. Ti ngh n lm ba, lm ngi g , mun ui, m cn do d v s n tr

th.

Hi n, n ch p:

- Ti lm t in cho ng ch, ti nh cy ng ch, ti khng dm hi ng ch u, ng ch ng

nghi ti, ti nghip.

N nht nh khng cho bit nh ca n; da dm th n van ly: ng ch ng nghi ti, ti

nghip.

Thy ging n thnh thc m t trc ti nay n vn trung tn, ti cng b qua.

Sau ti mi hay n nui con ch y cch ng 99 ngy; ci m th 99, nhm mt m rm, sau 3

ngy n chay, n khn vy mt hi lu bn cnh con ch, ri ng 12 gi khuya n vc cuc dt ch

i. Ti Thp, n th cho ch chy t do v chy di tng bc mt. N nh du nhng ch con vt

ngng li ht ht v quo t; h ht o nhng ch y, hi vng tm c vng, nhng sut m y v

bn nm m sau, chng c g, n nh b.

Mt bui sng, n m con ch li nh ti, ni:

- ng ch, tng tm c vng ha ra tn thm tin, tn my chc ng v con vt ny. Ti cho

ng ch y.

Con ch mp lm sao, hai ng. Ch mc n b m bc nht. Ti lm tht ngay hm y, nhu mtba, ! Hai ng n c tht ch khng?

Ti hi:

- Cuc tm vng y c a n v mu no khng?

- C ai tm c vng u m mu? Nhng cn v tranh chp t th kh nhiu mu.


53/117



*

* *

- Tm chn nm trc, hai bn b kinh Ct Bch ny cn vng hoe, mi c ngi t nm su nm

nay. Hi t chung quanh u hoang, cha c ch. Mt vi dn ngho

BẢY NGÀY TRONG ĐỒNG THÁP MƯỜI - Nguyễn Hiến Lê.pdf

Documents

Transcript of BẢY NGÀY TRONG ĐỒNG THÁP MƯỜI - Nguyễn Hiến Lê.pdf