bastina_sjeveroistocne bosne ,broj 2,2009

[1]

BATINA SJEVEROISTONE BOSNE

BROJ I 2008.

ASOPIS ZA BATINU, KULTURNO-HISTORIJSKO I PRIRODNO NASLIJEE

Northeast Bosnia's Heritage

Number I 2008. Heritage magazine, Culture-historical and natural heritage

Glavni i odgovorni urednik

doc. dr. Edin Mutapi

Urednik u redakciji mr. sc. Rusmir Djedovi

lanovi redakcije: Benjamin Bajrektarevi, direktor Zavoda; doc. dr. Amira Turbi-Hadagi;

dr. sc. Viktor Bariak; Senaid Mujki, dipl. pravnik; Draen Kosec, dipl. ing.arh.;

Munisa Kovaevi, prof. (sekretar) Izdava: JU Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog

naslijea Tuzlanskog kantona

Za izdavaa: Benjamin Bajrektarevi, direktor Zavoda

Grafika obrada naslovne strane: Draen Kosec, dipl. ing.arh. Naslovna strana: Detalj steka sa nekropole Stuparski kr, Stupari

tampa: OFF-SET, Tuzla

Tira: 500

TUZLA, 2010.

[3]

S A D R A J Rije urednika, Dr. sc. Edin Mutapi, docent . lanci: Direktor Zavoda, Benjamin Bajrektarevi, O Zavodu................................ Dr. sc. Edin Mutapi, docent , Oblast Zemlja Soli u srednjem vijeku........ Zlatko Duki, knjievnik, Ispis naeg trajanja............................................. Doc.dr. Bego Omerevi, Edin akovi, prof., Arheoloka istraivanja na prostor Tuzlanskog kantona, stanje, mogunosti i perspektive ...................................... Dr. Thomas J. Butler, The Bosnian Krstjane ................................................ Dr.sc. Amira Turbi-Hadagi, Povelja bana Stefana i grada Dubrovnika od 15. februara 1333. godine ............................................................................... Mina Kujovi, arhiv.savj. Parobrodom Vag Duna od Rae do Zvornika Probna plovidba Drinom 1886. godine .................................................................... Mr. sc. Rusmir Djedovi, Munisa Kovaevi, prof., Prilog bibliografiji kulturno-historijskog naslijea TK od 1995. godine......................................................... Doc.dr. Adib ozi, ozii iz Srebrenice.................................................. Mr. sc. Rusmir Djedovi, Benjamin Bajrektarevi, prof. orjentalistike, Gdje se nalazilo naselje Kima u nahiji Drametin prema orjentalnim i kartografskim izvorima .............................................................................................................. Dr. sc. Adnan Tufeki, Etnopedagoke odrednice ouvanja djeijeg zdravlja u tradicionalnoj kulturi ...................................................................................... Dr. sc. Izet aboti, Zatita kulturnog naslijea na podruju Tuzlanskog kantona stanje i perspektive................................................................................................. Senad Begovi, prof. Kapitel ili Stara Tuzla na Slanoj banji.................... Mr. sc. Damir Dafi, Tradicionalna arhitektura na podruju sela Dakula .............................................................................................................

[4]

Dr. sc. Omer Hamzi, Kako ouvati industrijsko naslijee jedan pogled na graaniku eljeznicu, 40 godina nakon njenog ukidanja .............................. Mr. sc. Nikola ia, Kratke crte iz povjesti HKD Napredak podrunica Tuzla od osnutka do ukinua.......................................................................................... Mr. sc. Fatmir Alispahi, Crtice iz kulturne prolosti Tuzle ......................... Mr. sc. Rusmir Djedovi, Ostaci srednjovijekovne zgrade u Ronju........... Ifeta Jahi, dipl. ing. arh., Zatita utvrde Soko ............................................... Munisa Kovaevi, prof., iro kao industrijsko naslijee Banovia ........... Samir Halilovi, prof., Ureenje nekropole steaka na podruju Kalesije ................................................................................................... Mr. sc. Rusmir Djedovi, Almira Beirovi, prof. Novootkrivena nekropola steaka u okolini Tuzle ................................................................... ............... Seudin Muratovi, prof., Kratke historijsko-geografsko-etnografske crtice o naselju Baigovci.. Senad Begovi, prof., Zemljine knjige kao historijski izvori na podruju opine Tuzla ................................................................................................................... Mirsad Omeri, prof., Prirodno naslijee planine Konjuh na podruju opine Kladanj ............................................................................................................. Prikazi: Dr. Thomas J. Butler, Nauna Konferencija o katarima u Francuskoj ............................................................................................................ Damir Hatuni, prof., Srebrenik historijsko-etnografske skice

[5]

Content Editorial: Dr. Sc, Edin Mutapi, docent .......................................................... Articles: Director of the Institute, Benjamin Bajraktarevi: About the institute Dr. sc. Edin Mutapi, docent , The region The land Soli in the middle ages . Zlatko Duki, writer, The print of our continuance........................................... Doc.dr. Bego Omerevi, Edin akovi, prof.,Archaeological research in the area of Tuzla Canton, the condition, the possibilities and the perspectives............ Dr. Thomas J. Butler, The Bosnian Krstjane Dr.sc. Amira Turbi-Hadagi, Ban Stefan and the city of Dubrovnik charter from the 15 February 1333 Mina Kujovi, Vag Duna steamer from Raa to Zvornik The maiden voyage down the river Drina in 1886. Mr. sc. Rusmir Djedovi, Munisa Kovaevi, prof, Inclosure to the culture-historic bibliography of Tuzla Canton from 1995.............................................. Doc.dr. Adib ozi, ozis from Srebrenica................................................ Mr. sc. Rusmir Djedovi, Benjamin Bajrektarevi, prof. Oriental studies, Where was the village Kima in the district of Drametin located according to the oriental cartographic sources .......................................................................................... Dr. sc. Adnan Tufeki, Ethno-pedagogic guidelines of child health preservation in traditional culture ........................................................................................ Dr. sc. Izet aboti, Tuzla Canton Cultural Heritage preservation- the condition and perspectives ................................................................................................ Senad Begovi, prof. Kapitel or Stara Tuzla at Slana banja..................... Mr. sc. Damir Dafi, Traditional architecture in the village of Dakule.....

[6]

Dr. sc. Omer Hamzi, How to preserve the industrial heritage Insight to Graanica railways, 40 years after its closure ...................................................... Mr. sc. Nikola ia, Short history of the CCS Napredak Tuzla from the establishment to its closure ............................................................................... Mr. sc. Fatmir Alispahi, The sketches of cultural history of Tuzla Mr. sc. Rusmir Djedovi, Medieval building remains in Roanj................... Ifeta Jahi, dipl. ing. Arch. The Soko Fort preservation ................................. Munisa Kovaevi, prof. 'iro' the industrial heritage of Banovii ............. Samir Halilovi, prof., Kalesija tombstone necropolis arrangement ........... Mr. sc. Rusmir Djedovi, Almira Beirovi, prof. Revealing unknown tombstone necropolis near Tuzla....................................................................................... Seudin Muratovi, prof., Short geographic-historic- ethnographical sketches about the Baigovci village ....................................................................................... Senad Begovi, prof., "Land Registry as a historical resource in the region of Tuzla" .......................................................................................................................... Mirsad Omeri, prof., Natural heritage of the mountain Konjuh in the Kladanj region ......................................................................................................................... Reviews Dr. Thomas J. Butler, Scientific Conference about Cathars in France .................................................................................................................. Damir Hatuni, prof., Srebrenik-historic-ethnographical sketches.................

[7]

Suradnici broja 1. asopisa Batina sjeveroistone Bosne

1. Benjamin Bajrektarevi, prof. orjentalistike, direktor Zavoda, Tuzla. 2. Dr. sc. Edin Mutapi, doc., prodekan Pravnog fakulteta, Tuzla. 3. Zlatko Duki, knjievnik, pom. ministra za kulturu TK. 4. Draen Kosec, dipl. ing. arh., Zavod, Tuzla. 5. Dr. sc. Bego Omerevi, doc., Dekan Filozofskog fakulteta, Tuzla. 6. Edin akovi, prof., magistrant na Odsjeku za historiju, Filozofski fakultet,

Sarajevo. 7. Dr. Thomas J. Butler, umirovljeni prof. Harvard University,

Massachusetts, USA. 8. Dr. sc. Amira Turbi-Hadagi, doc., Filozofski fakultet, Tuzla. 9. Mina Kujovi, savjetnik arhivista, Arhiv BiH, Sarajevo. 10. Mr. sc. Rusmir Djedovi, Zavod, Tuzla. 11. Munisa Kovaevi, prof., Zavod, Tuzla. 12. Dr. sc. Adib ozi, doc., prodekan Filozofskog fakulteta, Tuzli. 13. Dr. sc. Adnan Tufeki, doc., Filozofski fakultet, Tuzla. 14. Dr. sc. Izet aboti, doc., direktor Arhiva TK, Tuzla. 15. Mr. sc. Damir Dafi, direktor O Sjenjak, Tuzla 16. Dr. sc. Omer Hamzi, glavni i odgovorni urednik Graanikog Glasnika,

Graanica. 17. Mr. sc. Nikola ia, Katoliki kolski Centar, Tuzla. 18. Mr. sc. Fatmir Alispahi, knjievnik, Opina Tuzla, Tuzla. 19. Ifeta Jahi, dipl. ing. arh., Kompanija irbegovi, Graanica. 20. Samir Halilovi, prof., direktor O Memii, Kalesija. 21. Saudin Muratovi, prof., Mjeovita srednja kola ivinice, ivinice. 22. Senad Begovi, prof., Zavod, Tuzla. 23. Mirsad Omeri, prof., kustos, Graanica. 24. Damir Hatuni, prof., O Srebrenik, Srebrenik. 25. Almira Beirovi, prof., magistran odsjeka na geografiji PMF,Tuzla

[9]

Rije urednika Problematika kulturne historije i zatite, koritenja, obnove i istraivanja kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, odnosno batine, Tuzle, Tuzlanskog Kantona i sjeveroistone Bosne je vrlo slabo istraena i prezentovana kulturnoj i iroj javnosti. Stoga je potrebno stalno institucionalno ulagati napore kako bi se prevaziao taj problem. Nedovoljno su istraeni svi aspekti vie milenijske kulture ivota i batine Tuzlanskog kantona i sjeveroistone Bosne. Zahvaljujui povoljnim prirodnim uvjetima i bogatstvima (naroito soli), jo od neolita na podruju sjeveroistone Bosne se razvijaju naselja sa znaajnim ekonomskim, kulturnim i urbanim uticajem na cijelu Bosnu i Hercegovinu.

Djelatnost zatite, koritenja, obnove i istraivanja kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, jedna je od osnovnih kulturnih i drutvenih aktivnosti zajednice. O tome govore i zakoni Federacije Bosne i Hercegovine i Tuzlanskog kantona. Jo vaei zakon iz ove oblasti iz 1985. godine kae da: Zatita i koritenje dobara kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea su djelatnosti od posebnog drutvenog interesa. Zakon o kulturi Tuzlanskog Kantona kada govori o javnom interesu u oblasti kulture, navodi i slijedee oblasti: Ouvanje kulturnog naslijea i prirodnog naslijea, i Kulturoloka istraivanja. Nacrt zakona o jedinstvenim osnovama zatite batine u Federaciji Bosne i Hercegovine kae: Ouvanje, zatita i obnova batine je djelatnost od znaaja za (ostvarivanje prava i) ouvanje kulturnog identiteta naroda u Federaciji Bosne i Hercegovine.

Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea Tuzlanskog kantona je Javna ustanova koja se institucionalno i na osnovu zakonskih ovlaenja bavi problematikom istraivanja, evidentiranja, zatite, koritenja i obnove svih vrsta kulturno-historijskih i prirodnih dobara na podruju Tuzlanskog kantona.

S obzirom na navedeni iri drutveni znaaj i zakonsku djelatnost Zavoda, iz oblasti zatite, koritenja, obnove i istraivanja kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, odnosno batine, neophodno je bilo da Zavod pokrene struno-nauni asopis iz navedene problematike.

Ovaj asopis ima slijedee zadatke: - prezentovanje javnosti rada i redovnih aktivnosti Zavoda - istraivanje i otkrivanje potencijalnih dobara kulturno-historijskog i

prirodnog naslijea tj. batine

[10]

- objavljivanje elaborata najznaajnijih dobara kulturno-historijskog naslijea koji su stavljeni pod zatitu

- objavljivanje radova i projekata iz oblasti koritenja i obnove dobara kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, odnosno batine

- objavljivanje znaajnijih dijelova studija i drugih istraivanja koji imaju veze sa zatitom i koritenjem: lokaliteta, podruja, nepokretnih, pokretnih, nematerijalnih i drugih dobara kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, odnosno batine

- ostala istraivanja i prilozi o kulturi Tuzle, Tuzlanskog kantona i sjeveroistone Bosne.

- Historijska i historiografska prezentacija Tuzlanskog kantona i sjeveroistone Bosne.

Pred Vama se nalazi prvi broj asopisa Batina - sjeveroistone Bosne, asopisa za batinu, kulturno-historijsko i prirodno naslijee. asopis e izlaziti jednom godinje. Pored tekstova donosit e razne priloge: fotografije (crno-bijele), planove i karte, faksimile dokumenata, itd. Prilozi u asopisu e biti struni i nauni. Nauni prilozi trebaju imati naunu metodologiju i aparaturu a bit e i recenzirani. Poto je problematika rada Zavoda i zatite kulturno-historijskog i prirodnog naslijea odnosno batine, Tuzle, Tuzlanskog Kantona i sjeveroistone Bosne, do sada bila nedovoljno prisutna u strunoj i naunoj literaturi, oko Zavoda i asopisa je okupljen vei broj suradnika istraivaa iz navedene oblasti. Smatramo da istinske vrijednosti kulturno-historijskog i prirodnog naslijea najbolje mogu prepoznati oni istraivai koji se bave konkretnim istraivanjima dobara naslijea ili pojedinih aspekata batine a pogotovu ako jo potiu, ive i rade u sredini koju istrauju. Nadamo se da emo ovim a i narednim brojem asopisa ispuniti znaajan dio Vaih oekivanja i dati doprinos boljem poznavanju i valorizaciji kulturno-historijskog i prirodnog naslijea sjeveroistone Bosne. Glavni i odgovorni urednik

Direktor Zavoda, Benjamin Bajrektarevi, prof.

[11]

O Zavodu

Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog nasljea Tuzlanskog kantona je ustanova koja je formirana odlukom Skuptine optine Tuzla od 31. 03. 1983. godine. Potvrena je rjeenjem Republikim komitetom za obrazovanje, nauku, kulturu i fiziku kulturu tadanje Socijalistike Republike Bosne i Hercegovine od 12.09.1984 godine pod nazivom Zavod za zatitu i koritenje kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea Tuzla sa sjeditem u Tuzli u ulici 2. krajikoj br.7. Zavod je zapoeo rad kao opinski, a kada je nizom ugovora sa opinama sjeveroistone Bosne preuzeo ingerencije zatite i koritenja naslijea na tim podrujima, postaje regionalni Zavod, za podruje cijele sjeveroistone Bosne. Brojao je est uposlenih visokostrunih kadrova sa dobro opremljenim prostorom. Pred zadnji rat je bio znaajna struna i nauna ustanova iz oblasti zatite i koritenja kulturno-historijskog i prirodnog naslijea. Tokom rata je kadrovski i institucionalno izgubio na znaaju i dugo godina ostvarivao svoju funkciju u minimalnom kapacitetu.

Zakonom o preuzimanju prava i obaveza osnivaa prema Zavodu za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea Tuzla, od strane Skuptine Tuzlanskog kantona, 21. juna 2000. godine, proglaen je ustanovom od Kantonalnog znaaja. Upisana je u Registar poslovnih subjekata Kantonalnog suda u Tuzli rjeenjem broj U/I-922/02 od 23. 08. 2002. godine.

Istim zakonom je reeno: Zavod je javna ustanova koja obavlja djelatnost od posebnog interesa za Kanton. Meu djelatnostima Zavoda su navedeni i : Zatita kulturne batine i Izdavaka djelatnost.

Zavod kao Javna ustanova se institucionalno i na osnovu zakonskih ovlaenja bavi problematikom istraivanja, evidentiranja, zatite, koritenja i obnove svih vrsta kulturno-historijskih i prirodnih dobara na podruju Tuzlanskog kantona.

O tome govore i zakoni Federacije Bosne i Hercegovine i Tuzlanskog kantona. Jo vaei zakon iz ove oblasti iz 1985. godine kae da: Zatita i koritenje dobara kulturno-istorijskog i prirodnog nasljea su djelatnosti od posebnog drutvenog interesa. Zakon o kulturi Tuzlanskog Kantona kada govori o javnom interesu u oblasti kulture, navodi i slijedee oblasti: Ouvanje kulturnog naslijea i prirodnog naslijea, i Kulturoloka istraivanja. Nacrt zakona o jedinstvenim osnovama zatite batine u Federaciji Bosne i Hercegovine kae: Ouvanje, zatita i obnova batine je djelatnost od znaaja za (ostvarivanje prava i) ouvanje kulturnog identiteta naroda u Federaciji Bosne i Hercegovine. Takoer, Kulturno nasljee i prirodno nasljee (Zakon o kulturi TPK, od 7. 9. 1998. godine), Kulturna i prirodna dobra (Zakon o muzejskoj djelatnosti TK, ..), Kulturna batina (Zakon o zatiti kulturne batine Kantona Sarajevo, Slubene novine KS, 25. 2. 2000. godine), Kulturno naslijee (Nacrt Zakona o kulturnom

[12]

naslijeu Bosne i Hercegovine, 2004. godine) i Batina (Nacrt Zakona o jedinstvenim osnovama zatite batine u Federaciji BiH).

Pored osnovnog zakona iz ove oblasti (Zakon o zatiti i koritenju kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, Slubeni list SR BiH, 20/1985), rad Zavoda se oslanja i na niz drugih zakona na Tuzlanskom kantonu (o kulturi, arhivskoj i muzejskoj djelatnosti, o prostornom ureenju i graenju...), Federaciji, Bosni i Hercegovini, kao i nizu meunarodnih konvencija iz ove oblasti.

Djelatnost zatite, koritenja, obnove i istraivanja kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, jedna je od osnovnih kulturnih i drutvenih aktivnosti zajednice.

Primarna registrirana djelatnost Zavoda za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea su svi administrativni, tehniki, medijski, propagandni, projektni i istraivaki podslovi kao i sve druge radnje i aktivnosti koje se odnose na bilo koju vrstu tretmana kulturno-historijskog i prirodnog naslijea i njihovih lokaliteta.

Osnovni cilj ouvanja naslijea Tuzlanskog kantona, Zavod ostvaruje kroz slijedee aktivnosti:

1. zatita i ouvanje spomenika, 2. evidentiranje pokretnog i nepokretnog naslijea, 3. prikupljanje dokumentacije o spomenicima, 4. valorizacija dobara naslijea, 5. izrada separata zatite naslijea u oblasti prostornog i

urbanistikog planiranja, 6. izrada projekata, elaborata i studija, 7. radovi na spomenicima, 8. popularizacija kulturno-historijskog i prirodnog naslijea.

Nedovrenost pravnog sistema naroito iz podruja zatite naslijea, (kao

to je poznato ne postoji zakon o zatiti naslijea na nivou Kantona i Federacije Bosne i Hercegovine) dovodi ovaj Zavod u vrlo teku situaciju u smislu zakonskog djelovanja.

Finansiranja rada Zavoda je iz budetskih sredstava Tuzlanskog kantona i iz drugih izvora odredenih zakonom o finansiranju Javnih ustanova na nivou Kantona. S obzirom da u oblasti finansiranja rada Zavoda nisu napravljena zakonska rjeenja iz domena vlastitih prihoda, Zavodu ostaje malo ili nikako prostora za razvijanje ka krovnoj instituciji kulture na podruju naeg kantona koja joj po primarnoj djelatnost pripada zajedno sa ostalim institucijama kulture na naem kantonu (Arhiv, Muzeji).

Koristei veoma teko stanje uope u organizaciji i djelovanju slubi zatite (Zavoda) u Federaciji BiH, a posebno zakonsku neusklaenost djelovanja, neke strune poslove rade i druge institucije ali su one potpuno nesustavne i nekoordinirane sa metodologijom zatite i meunarodnim zakonodavstvom i konvencijama o zatiti naslijea.

[13]

Nedostatak strunih kadrova se itekako osjeti u radu Zavoda. Pravilnikom o unutranjoj organizaciji na koji je svoju saglasnost dala vlada Tuzlanskog kantona ostaje i dalje popunjen samo sa trideset posto predvienog i potrebnog strunog kadra.

Djelatnost Zavoda u 2008. godini karakterisala je promjena menadmenta, tj. Upravnog odbora i direktora Zavoda a poetkom 2009. godine je u Zavod primljen i jedan magistar, iskusni istraiva naslijea na podruju kantona.

Uprkos brojnim potekoama koje prate rad ove ustanove, ona je u 2008. godini realizovala brojne aktivnosti, te ostvarila odlinu saradnju sa drugim institucijama.

[15]

Dr.sc. Edin Mutapi, docent

Oblast Zemlja Soli u srednjem vijeku

Abstrakt: Rad pokuava dati odgovor o ubikaciji Porfirogenitovog Ad Salinesa, te

dati odgovor na pitanje administrativnog ustrojstva podruja dananje Tuzle u srednjem vijeku. Kao rezultat istraivakog napora dolazi se do zakljuka da je u tradicionalnoj historiografiji dolo do pogrenog postavljanja organizacionog ustrojstva ovog podruja prvenstveno usljed pogrenog prihvaanja injenice da je Porfirogenitov Ad Salines, ustvari, Tuzla. Upravo pod uticajem takvog miljenja dolo je do pogrenih postavki uope o feudalnoj decentralizaciji ovog podruja.

Kljune rijei: Ad Salines, so, Tuzla, Bosna, Usora, Soli, zemlja, oblast,

upa ...

UBIKACIJA AD SALINESA

U dosadanjoj historiografiji dominantno je miljenje da prvi spomen Tuzle treba traiti u djelu bizantijskog cara i historiara Konstantina Porfirogenita, iz sredine X stoljea (umro 959). Porfirogenit u svom poznatom geografsko-historijskom djelu spominje u grkoj transkripciji Castron to Salenes meu teritorijama koje su drali Srbi.1 Upravo je dosadanja hipoteza o Salinesu, koji Porfirogenit navodi meu (Destinik, ernavusk, Meureje, Dresneik, Lesnik i Salines) ustvari osnov za tvrdnju da je navedeno podruje bilo potpalo pod vlast aslava, u vrijeme Porfirogenita.2 Upravo u prethodnom vremenu tradicionalna historiografija je traila svako objanjenje da se Salenes smjesti upravo u dananju Tuzlu. Da bi navedena konstatacija dobila svoje to uvjerljivije obrazloenje ona je viestruko istraivana, tako da prema Tomaekovom etimolokom obrazloenju Salenes (u grkom) znai to i Salines (Ad Salinas) na latinskom, to bi ustvari na naem jeziku znailo grad solana (slanica)3. Najstarije i dosta iscrpno tumaenje za obrazloenje dao je Konstantin Jireek, koji je sa sigurnou tvrdio da se Salenes sigurno odnosi na dananju Tuzlu zbog toga to na itavom podruju od Adrije do Crnog mora nema sonog izvora, odnosno izvora kamene soli.4

1 B. Ferjani, Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, knjiga II, Beograd 1959., str. 58. 2 Handi Adem, Tuzla i njena okolina u XVI vijeku,Svjetlost, Sarajevo, 1975. (dalje: A. Handi),

Tuzla, str. 16-17. 3 A. Handi, Tuzla, str. 16-17. 4 K. Jireek, Trgovaki drumovi i rudnici Srbije i Bosne u srednjem vijeku, Svjetlost, Sarajevo, 1951.,

(prevod . Pejanovi), str. 51.

[16]

Meutim, Jireek nije mogao da donese nikakve druge dokaze. Donedavno, ovakvo stanovite, da Salenes odgovara dananjoj Tuzli,

openito je u nauci prihvaeno, premda ne postoji u izvorima izriita potvrda gdje se taj grad nalazio. 5

Meutim, ukoliko prihvatimo ovakvu tvrdnju postavlja se nekoliko pitanja: - Zato prije i poslije Porfirogenita nema vie spomena Ad Salinesa, niti naselja iji naziv bi nastao transformacijom te rijei?

- Ukoliko prihvatimo konstataciju da na podruju dananje Tuzle jeste Porfirogenitov Ad Salines, namee se pitanje gdje se nalazio ovaj znaajan urbani centar koji bi u sebi trebao da povezuje, u najmanju ruku, kasnoantike i ranosrednjovjekovne tragove ivota?

Prvi u nauci koji se ozbiljnije pozabavio navedenom problematikom jeste jedan od najboljih poznavalaca balkanskog ranog srednjovjekovlja, srpski historiar Relja Novakovi.

Traei odgovor na navedeni problem, Novakovi konstatuje: Mada Salines od svih spomenutih gradova najsigurnije upuuje samo na jedno mesto na poloaj dananje Tuzle, moda ne bi trebalo odbaciti pomisao da je taj naziv mogao biti vezan u svoje vreme i za neko drugo mesto, za neko mesto koje se danas zove Slatina koje, po Vuku, obino dobija naziv po tome to tu izvire ili piti voda slana ili nakisela. Takvih Slatina ima vie i na podruju koje je ulazilo u sastav Srbije IX i X veka. 6 Uostalom o brojnim mjestima koja bi prema korijenu rijei ili svojim izvorima bili potencijalni Ad Salines pisao je . Basler za podruje BiH i Milica Baum, za ire tuzlansko podruje. 7

Novakovi vrlo racionalno vri analizu teritorija koje su naseljavali Srbi u X stoljeu te smatra da podruje Srbije u Porfirogenitovo doba treba traiti na liniji koja se priblino pruala istono i zapadno od gornje Drine i izvornog dela reke Bosne.8 Sve govori da bismo te gradove morali prije svega traiti u upama

5 A. Handi, Tuzla, str. 16-17. 6 Relja Novakovi, Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka, Istorijsko-geografsko razmatranje,

problemi i znanja, Istorijski institut u Beogradu, Beograd, 1981., (nadalje: R. Novakovi, n. dj.), n. dj., str. 6667.

7 uro Basler, Najstariji podaci o slanim izvorima u Bosni i Hercegovini, Na kr, bilten speleolokog drutva Bosanskohercegovaki kr, broj 10-11. Sarajevo 1981. godina, str. 206-208.; Milica Baum, upa Soli, lanci i graa za kulturnu istoriju istone Bosne, broj I, Tuzla, 1957. (dalje: M. Baum, upa Soli), str. 15-16.

8 Kao prvi u nizu postavljenih problemskih zadataka jeste injenica da se Tuzla (potencijalna Salines) nalazi u dolini rijeke Spree. Samim time Srbija u navedenom obimu morala bi zahvatati slivove i Drine i Bosne, odnosno barem njenih desnih pritoka. Ukoliko je navedena injenica tana, onda se namee logian zakljuak zato Porfirogenit govorei o granicama Srbije sa Hrvatskom, spominje samo Cetinu i Livno, a da se u odnosu na primorske oblasti nalazi samo prema planinskim stranama, kad od tih planinskih strana do Save ima u vazdunoj liniji preko 200 kilometara, dok je stvarno udaljenje mnogo vee. Ako bi neko pomislio da je Porfirogenit, spomenuvi planinske strane, dao samo opti smjer, ne pomiljajui na neko posebno razgranienje, pa bi se taj smer odnosio na celo podruje sve do Save, to bi jo vie zakomplikovalo ve ionako sloeno pitanje georgafskog poloaja Srbije njegova vremena, jer u tom sluaju bismo idui i od Duklje preko

[17]

Dukljaninovog Podgorja, ukljuujui tu i Metohiju. to se tie materijalnih tragova koji ukazuju na postojanje gradova i utvrenja na tom prvobitno srpsko/rakom podruju, ima ih nekoliko desetina i moda bismo paljivim istraivanjem, uz podrobno prouavanje toponima, hidronima i oronima, mogli utvrditi geografske poloaje makar nekih od imenovanih gradova.

Dalje, Novakovi odbacujui Tuzlu kao mogue mjesto iz Porfirogenitovog spomena on kao potencijalna mjesta nudi nekoliko mjesta sa toponimom slan, sol i sl. koji se nalaze u podruju koje je neto blie prvotnoj Srbiji u IX i X stoljeu.

Ako bismo u istom Dukljaninovom Podgorju, u kojem smo traili i druge Porfirogenitove gradove, potraili lokalitet sa imenom Slatina u elji da utvrdimo da li u njihovoj blizini ima i nekih gradova ili starih naselja, onda bismo se najpre zadrali u Dukljaninovoj upi Onogote. Nedaleko od Danilovgrada, s leve strane Zete, nalazi se mesto Slatina i Slatinski potok. Na karti se neto jugozapadnije od Slatine nalazi jedan Gradac, a neto jo junije jedan topografski znak za ruevinu. U nekadanjoj upi Onogote ima jo Gradina i Zagraa, ali su dalje od Slatine i Slatinskog potoka. Jednu Slatinu nalazimo na ve spomenutom terenu pored Drine, izmeu Ustiprae i Gorada. Uz samu Slatinu nalazimo na karti lokalitet Zidine, a oko 2 km severoistonije lokalitet Grad, dok se 4 km niz Drinu nalazi lokalitet Kale. I severoistono od Foe postoji jedna Slatina, u blizini Slatinskog potoka, koji se uleva u ehotinu kao njena desna pritoka, ali na karti ne nalazimo nikakve druge zanimljive tragove. Slino je i sa Slanim mjestom juno od ajnia, kao i sa Slatinom severno od ajnia, s tom razlikom to na 3 do 5 km zapadno od nje nailazimo na jednu Gradinu, nedaleko od Janjinog potoka. Jedna Slatina postoji i pored Kalunske reke (Tuhovo), ali na karti u njenoj blizini ne nalazimo nikakvih drugih tragova starina. Da spomenemo jo i Slatinu ispod Ograenice, s desne strane donje Tare, od koje se severozapadno, na udaljenju od oko 8 km nalazi Gradski dol. Jo jednom, ako iz ve spomenutih razloga Salines ne vredi traiti na poloaju dananje Tuzle, moda bismo mogli pokuati sa nekim od spomenutih Slatina ili potrait jo neki lokalitet istog ili slinog imena, konstatuje Novakovi. 9 Dakle, kritikom analizom Porfirogenita, odnosno analizom velike udaljenosti (95110 km zrane linije) izmeu prvobitne Srbije i Tuzle zakljuujemo da spomenutih est nastanjenih gradova u pokrtenoj Srbiji, od cara Porfirogenita, treba traiti istono od Pive, Tare, eotine, Lima i Gornje Drine, dakle tamo gdje su, ustvari, tragovi tadanje srpske dravno-politike organizacije.10

Pored ovih doista uvjerljivih Novakovievih istraivanja, kao kljuan argument moemo uzeti da na irem dananjem tuzlanskom podruju nema ostataka antike, kasnoantike i ranosrednjovjekovne arhiktekture. Napomenimo injenicu da najznaajniji otkriveni lokaliteti sa znakovima antike kulture su: Gradina u ureviku (ivinice); Gradina u Gornjim Petrovicima (Kalesija) i planinskih strana imali pravo da doemo do Save ak izmeu Drine i Beograda. Ali na tako neto ne bismo smeli ni pomisliti.( R. Novakovi, n. dj., str. 6667).

9 R. Novakovi, n. dj., str. 6070. 10 R. Novakovi, n. dj., str. 6070, 257, 298, 318.

[18]

Gradina Kosovaa Kusonje (Kalesija). Napomenimo da spomenute gradine sa kalesijskog podruja kriju kontinuitet ivota iz prethistorije do antike, dok za Gradinu u ureviku moemo konstatovati da ima kontinuitet stanita od antike ka srednjem vijeku.11 Dakle, taj podatak kod Porfirogenita jedini je argument o ranosrednjovjekovnom spomenu ovog grada, za kritikog historiara doista vie nego skromno.

Dosadanje stanovite nauke da su Bosna, kao i Soli, u X stoljeu predstavljale sastavne dijelove Srbije, nastalo uglavnom na osnovu Jireekove interpretacije Porfirogenita, prilino je uzdrmano novijim kritikim razmatranjima tog istog izvora. Danas se misli da je horion Bosone12 i u to vrijeme postojala kao posebni teritorij i da takav spomen kod Porfirogenita ostavlja pitanje veliine bosanskog teritorija toga vremena sasvim otvorenim. S duge strane, njegovo spominjanje dva grada, Katere i Desnika, u vezi sa Bosnom M. Hadijahi svojom novom kritikom analizom Porfirogenitovih rijei j t xwron bswna zakljuuje da se radi o akuzativnom obliku te da je u navedenom sluaju u pitanju smjer, tako da, ustvari, za navedene gradove Porfirogenit kae da se oni nalaze prema Bosni, tj. u pokrtenoj Srbiji.13

Upravo iz navedenog razloga miljenje o Tuzli kao Salinesu moramo u potpunosti odbaciti.14

Ovakva stajalita potvruju izvori koji pokazuju stabilnost granice Bosne na rijeci Drini. Prije svih, posluit emo se informacijama koje nam daje pop Dukljanin u svom Ljetopisu. Naime, Dukljanin u svom Ljetopisu govori o granicima Bosne od velike rijeke Drine u pravcu zapada sve do planine Pina (Borove planine), dok se u hrvatskoj verziji spomenutog ljetopisa kae: poame od gornje strane Drine, a jest na zahod suneni do gore Borave.15

Dakle, prema Dukljaninu, Drina predstavlja vrlo jasnu granicu, kao to je, uostalom, bila i stotinama godine prije i poslije toga.

Meutim, pored navedene potvrde, Dukljanin nam u jo jednom svom opisu nudi odgovor na navedeno pitanje, da Porfirogenitov Salines nije identian sa dananjom Tuzlom. Naime, u svom opisu kada govori o ratu ugarskog velikaa Kia sa aslavom: Kao to znamo, pre nego to je doao do Drinske upanije, gde

11 Arheoloki leksikon Bosne i Hercegovine, Sarajevo, 1988., tom, 2, str. 104-107. 12 Porfirogenit teritorij Bosne oznaava rijeju horion, tj. demunitivnim oblikom rijei hora omeen

prostor (Muhamed Hadijahi, Povijest Bosne u IX i X stoljeu, BZK Preporod, Sarajevo, 2004.; dalje: M. Hadijahi, n. dj., str. 85-86). 13 M. Hadijahi, n. dj., str. 85-86. Naime da je Porfirogenit elio da kae da su navedeni gradovi u Bosni on bi se koristio lokativom (en, a ne akuzativnim oblikom ej) tako da bi navedena informacija glasila n t xwron bswna (i u zemlji/ci/ Bosni).

14 R. Novakovi, n. dj. str. 6070; A. Handi, Tuzla, str. 18. 15 ...a magno flumine Drina contra occidentalem plagam usque ad montem Pini, quam et Bosnam

vocavit... Ferdo ii, Letopis popa Dukljanina, SKA, BeogradZagreb, 1928. (dalje: F. ii, Letopis popa Dukljanina), gl. IX (latinska redakcija), str. 307; hrvatska redakcija (gl. IX,

str. 399).

[19]

ga je ekao srpski vladar aslav, Ki je, kae Dukljanin, sa vojskom doao u Bosnu i opustoio i opljakao istu provinciju.16

Poto se u historiografiji ovaj dogaaj smatra istinitim, pretpostavljamo da bi Ki, idui na jug, sigurno svratio da zauzme i opljaka i Salines, ali ako je Salines bio naseljen grad u pokrtenoj Srbiji zato Dukljanin nije rekao da je Ki opustoio i opljakao taj dio Srbije? Moda e neko rei da Dukljanin i Bosnu i Raku naziva Surbijom (Srbijom), pri emu Bosnu stavlja izmeu Drine i Borove planine, pa da je spomenom Bosne mislio, ustvari, na dio Surbije.17

Takvo objanjenje ne bi rjeavalo pitanje poloaja i pripadnosti Salinesa, jer nam Porfirogenit prikazuje Bosnu mnogo manjeg obima, mada se nama ini da bi poloaj dananje Tuzle vie odgovarao i takvoj Bosni nego nekoj tadanjoj Srbiji, pa zvala se ona Surbija ili nekako drugaije. 18

Nastavak potvrda o Drini kao granici izmeu Bosne i Srbije jeste i bizantijski hroniar Ivan Kinam. On nam daje jasne podatke o Drini kao granici i samostalnom politikom organizovanju na podruju Borieve Bosne.19

Dakle, oblast Soli je jo od vremena prvog nama poznatog bosanskog bana Boria, tj. od 1154. godine, bila u sastavu Bosanske banovine, pa e, i pored svih peripetija, ostati kao trajan posjed bosanske drave.20

OBLAST - ZEMLJA SOLI Na junom dijelu nekadanje rimske provincije Panonije, a koji pripada

dananjoj Bosni i Hercegovini, ve u ranom srednjem vijeku nastala je zemlja Usora. Ona je od samog nastanka bila sastavni dio bosanske srednjovjekovne drave, te je konstantno, kroz srednji vijek, najee bila u toj zajednici.

Upravo se na prostoru Usore od druge decenije XII stoljea dogaa izraena feudalizacija, koja je za posljedicu imala daljnju regionalizaciju (podjelu) Usore. U osnovi, ta podjela je u duem vremenskom periodu za posljedicu imala prerastanje manjih organizacionih jedinica u vee. Tako su ranosrednjovjekovne upe prerasle u oblasti, a kasnije i u zemlje.

Posljedica toga je da je njen teritorij u ve spomenutoj drugoj deceniji XII stoljea podijeljen na dvije usorske zemlje Usoru i Soli, a proces stvaranja tree zemlje, Podrinja, trajao je jo neto vie od jednog stoljea, tako da u estoj deceniji XIV stoljea imamo i nastanak ove zemlje, koja je proizala kao posljedica

16 F. ii, Letopis popa Dukljanina, 316-317; R. Novakovi, n. dj., str. 6667. 17 R. Novakovi, n. dj., str. 6667. 18 R. Novakovi, n. dj., str. 66 67. 19 Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije, str. 27-28. 20 uro Basler, upa i grad Soli u srednjem vijeku, 100 godina Fabrike soli Tuzla, Muzej istone Bosne

Fabrika soli Tuzla, Tuzla, 1985. (dalje: . Basler, upa i grad Soli), str. 17-20.

[20]

ojaane uloge vlastele iz oblasti Trebotia. Vjerovatno je to uinjeno nautrb zemlje Soli.21

Do prvog spomena Usore i Soli u historijskim izvorima dolo je 1225. godine, u pismima pape Honorija III kalokom nadbiskupu Ugrinu. U prvom pismu je papa zahvalio ugarskom prelatu na njegovoj rijeenosti da uniti heretike de Bosna, Soy, et Wossora dok je drugim pismom potvrdio odluku kralja Andrije II da kalokom nadbiskupu preda terras quasdam, videlicet Bosnam, Soy et Wossora, da bi ih oistio od heretika.22

Porijeklo naziva zemlje, upe i grada Soli u etimolokom smislu je jednostavno objasniti, jer taj naziv potie od glavnog mineralnog bogatstva na ovom podruju, tj. od soli. Ponovimo injenicu da prvi pomen Soli (Soy) datira iz 1225. g. (pisma pape Honorija III).23

U pisanim dokumentima sam naziv Soli je zapisan na vie naina u histrijskim izvorima: Soy (1225), Sou (1244)24, So (1272)25, Soli Zoli (1322)26.

Meutim, neosporno je postojanje Soli kao administrativne jedinice u srednjovjekovnoj Bosni koja se u poveljama bosanskih vladara najee spominje uz Usoru kojoj je, ustvari, i pripadala, odnosno bila jedna od tri oblasti ove bosanke zemlje.

U historiografiji je veoma razvijeno miljenje gdje se nalazio sredinji grad oblasti Soli u srednjem vijeku. Na nekadanje utvrenje danas podsjeaju dva lokaliteta u podruju slanih izvora koja se nazivaju grad. U dananjoj Gornjoj Tuzli, brdo Grad se die iznad samog mjesta, na kojem nisu utvreni nikakvi antikni ostaci. U blioj okolini Donje Tuzle, 3 km sjeveroistono, iznad lijeve obale potoka Soline, a na podruju istoimenog sela, uzdie se takozvani Gradovrh. Tu su, meutim, utvreni ostaci neke utvrde. V. uri je 1908. godine konstatovao ostatke zidova koji su zatvarali prostor u promjeru od oko 50 metara. V. uri ih ne naziva Gradovrh, nego Gradina od Solina. On, meutim, ne kae da je to rimska graevina, nego pretpostavlja da je prije prahistorijska utvrda na kojoj su se kasnije, na temelju naenih fragmenata rimske opeke, mogli naseliti Rimljani. Dakle, konkretnu lokaciju srednjovjekovnog grada u nauci je sasvim utemljeno dokazao

21 Edin Mutapi, Mjesto i uloga zemlje Usore u dravno-pravnoj tradiciji srednjovjekovne Bosne,

Pregled, asopis za drutvena pitanja, broj 2., godina 2009., Univerzitet u Sarajevu, Sarajevo, 2009., str. 136-144. (dalje: E. Mutapi, Mjesto i uloga zemlje Usore).

22 Tade Smiiklas, Diplomatiki zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti, svezak I-XVIII, Zagreb, 1904-1990. (dalje: T. Smiiklas, CD), III, str. 242-244; Jelena Mrgi, upe i naselja zemlje Usore, JI, br. 1-2., Beograd, 2000. (dalje: Jelena Mrgi, Usora), str. 29.

23 T. Smiiklas, CD, III, str. 242-244; Jelena Mrgi, Usora, str. 29. 24 T. Smiiklas, CD, IV, 236-240. 25 Eusebio Fermendin, Acta Bosnae potissimum ecclesiastica cum insertis editorum documentorum

regestis ab anno 925 usque ad annum 1752, Zagrabiae 1892. (dalje: Fermendin, Acta Bosnae, str. 15. 26 T h a l l c z y , Ludwig Von, Studien zur Geschichte Bosniens und Serbiens im Mittelalter, Mnchen

und Leipzig 1914. dalje; Thalloczy, Studien), 7-10.

[21]

Adem Handi koji srednjovjekovni (Drveni Grad - Aa hisar) smjeta u neposredan gradski centar (Stara i Atik Mahala). 27

to se tie pisanih tragova o naseljima u okviru upa Donje i Gornje Soli, ona su ostala sasvim nepoznata sve do dolaska osmanske vlasti. Jedini konkretan podatak o jednom naselju u tom podruju jeste spomen mjesta Sol u Dubrovakom arhivu, a datiran 1412. godine. Odnosi se, svakako, na varoicu Donje Soli koju su Osmanlije zatekli kao najznaajnije naselje na podruju spomenutih dviju upa. Naime, u dubrovakim knjigama evidentirana je alba Dubrovanina Bogoslava Boljojevia, od 6. februara 1412., kojem je u mjesecu novembru (1411) u Usori, u mjestu Sol, bila oteta roba u vrijednosti od 16 perpera.28

FEUDALIZACIJA USORE I SOLI Upravo historiografija, optereena navedenim miljenjem o ranijem

nastanku zemlje Soli, nije bila u stanju da sagleda razvoj unutranjo-politikog organiziranja navedenog prostora. Prihvativi navedeno miljenje, nauka je razvila teoriju o ranoj politiko-geografskoj cjelini zemlje Soli, koja je pod nerazrijeenim okolnostima progutana od Usore. Dakle, tim je nauka u nemogunosti da primijeti da je spomenuta oblast nastala prvenstveno kao rezultat unutranje organizacije jedne prirodno-geografske cjeline, koja se u kasnoantikom periodu nazivala Panonijom, obuhvatajui njen juni dio do rijeke Save, razvijajui se u posebnu teritorijalno-politiku organizaciju pod nazivom Usora.29

Historiografija je u dosadanjem periodu nastanak odreenih bosanskih zemalja posmatrala iskljuivo kao odreene integracione faktore. Meutim, ona je izbjegla da se osloni na najkonkretniji izvor za rani srednji vijek kada je u pitanju navedena injenica, a to je Ljetopis popa Dukljanina, odnosno u njemu prikazana podjela Zahumlja.30

Navedena injenica nas neupitno upuuje na zakljuak da u periodu nastajanja prvih drava na junoslavenskim podrujima imamo obrnute, odnosno dezintegracione faktore, odnosno injenice da se usljed podjele nasljedstva i sl. odreena teritorija dijeli. Miljenja sam da se upravo jedan takav proces odigrao i u prvoj polovini XIII stoljea, odnosno da se s vremenom od matice Bosne otcijepila Usora sa Soli kao jedinstven prostor. Pri tome je novonastala zemlja Soli dobila izraeniji stepen individualiteta, omoguivi plemstvu iz navedenih krajeva da u potpunosti uestvuju na najvioj razini u politikom ivotu srednjovjekovne Bosne.

27 A. Handi, Tuzla, str. 19.; 167-168.

28 A. Handi, Tuzla, str. 24-26; Jelena Mrgi, Usora, str. 28; Bogoslavus Bogloyevich se alio protiv Ogream Glubnich dicens quod dictus Ogrea koji mu je u mjesecu novembru per um accepit sibi in mercanciis ad valorem perperi sedecim in Usora ad locum Sal (= Salis). 29 E. Mutapi, Mjesto i uloga zemlje Usore, 133-147. 30 F. ii, Letopis popa Dukljanina, str. 394-395; 399.

[22]

Meutim, zemlja Soli je u kasnijem vremenu ostala, kao i zemlja Treboti (Podrinje), odnosno zemlja Usora, u odreenom viem obliku zajednikog organiziranja, za koji emo upotrebljavati naziv Usorsko vojvodstvo.

No, vratimo se ve spomenutom prvom pomenu Usore i Soli u historijskim izvorima iz 1225. godine. Naime, u pismima pape Honorija III katolikom nadbiskupu Ugrinu, u prvom pismu papa je zahvalio ugarskom prelatu na njegovoj rijeenosti da uniti heretike de Bosna, Soy, et Wossora, dok je drugim pismom potvrdio odluku kralja Andrije II da kalokom nadbiskupu preda terras quasdam, videlicet Bosnam, Soy et Wossora, da bi ih oistio od heretika.31

Nesumnjivo je da su Usora i Soli bile vee teritorijalne jedinice od upa, budui da se navode, pored Bosne, koja je bila zemlja i banat, a osim toga, ovaj papski izvor eksplicitno naziva Bosnu, Soli i Usoru zemljama.32

Navedeni dokumenti nam takoer govore o jedinstvu teritorija, odnosno njihovoj zaraenosti heretikim vjerovanjem.33

Meutim, u navedenom pismu, ustvari, dolazi do konane predaje vjerskih pitanja u Bosni pod ugarski nadzor, odnosno, u ovom konkretnom sluaju pod nadzor kalokog nadbiskupa Ugrina.34

Dakle, pri gotovo svakom kasnijem spomenu Soli u historijskim izvorima dolazi do vezanog pojavljivanja i Usore, dok obrnutih situacija ima mnogo vie, odnosno samostalnog spominjanja termina Usora.

Pratei historijske izvore moemo u potpunosti opovrgnuti ono to je dosadanja historiografija pokazivala kada je u pitanju odnos Usore i Soli, odnosno da je Usora u etrnaestom stoljeu u sebi apsorbovala i zemlju Sol. Naime, kao to smo ve konstatovali, proces koji se odvijao bio je suprotan tome. Jo od ranog srednjeg vijeka, na sjeveru Bosne se javlja zemlja Usora koja se od zemlje Bosne razdvajala starom granicom pokrajina Panonije i Dalmacije.

Naime, sjeverno i juno od navedene granice, koja je u prolosti razdvajala dvije rimske provincije Panoniju i Dalmaciju, jo u vrijeme avarske prevlasti nad ovim prostorima naselila je brojna avarsko-slavenska masa (u kojoj su, svakako, Slaveni dominantni u brojnosti), tako da je usljed kasnije podjele izmeu doseljenika dolo do posezanja na onu granicu koja je imala svoj historijski i prirodno-geografski aspekt.

Uostalom i Porfirogenit spominje neovisnu Sklaviniju, koja ubuhvata prostor Dalmacije i Panonije.

Meutim, neto kasnije e doi do izdvajanja i Donjeg Podrinja, odnosno Trebotia kao zasebne oblasti. Samim time namee se potreba da razgraniimo Usoru od Soli, ali kao oblasti koje zajedno sa Trebotiem, koji se u izvorima javlja neto kasnije, ine zemlju Usoru (Usorsko vojvodstvo).

31 T. Smiiklas, CD, III, str. 242-244. 32 Jelena Mrgi, Usora, str. 29. 33 T. Smiiklas, CD, III, str. 242-244. 34 T. Smiiklas, CD, III, str. 242-244.;

[23]

Nastanak oblasti Soli u Bosni, odnosno Usori, duboko je vezan za slabljenje centralne vlasti usljed pojaanih tenji regionalnih monika za veom individualnou. Upravo kroz tu borbu namee se i trea strana, odnosno moni sjeverni susjed Ugarska koja, koristei onu narodnu zavadi pa vladaj, vjerovatno u navedenom periodu obeava odreene privilegije za pridobijanje na svoju stranu tih regionalnih nezadovoljnika. Rezultat toga su ustupci koje ine i bosanski banovi prema tim izraenijim lokalnim monicima, tako da kao rezultat te borbe dolazi do pojaane regionalizacije u kojoj se izdvajaju oblasti, meu kojima i Usora.

Proces decentralizacije u Bosni je prisutan ve od prvog spomena bana Mateja Ninoslava u historijskim izvorima, 1233. godine. Tom prilikom on se u prepisci, upuenoj papi Grguru IX, ali da je stavljen u gori poloaj nego njegovi heretiki prethodnici.35 Oni su, naime, po banovom tvrenju, po starom obiaju, davali i oduzimali upe i sela po svome nahoenju, a sada oni koji dre ove zemlje i sela naruavaju obiaj i zadravaju zemlje protiv volje banova.

Zbog toga se ban obratio papi Grguru IX molbom za pomo, a papa je zatraio od ugarskog hercega Kolomana da obezbijedi potovanje obiaja potvrenog od najstarijih vremena.36 Poto pozivanje na stara prava u ovo doba predstavlja ope mjesto iza kojeg se zaklanjaju svi zahtjevi, iz banove albe ne moemo zakljuiti ko je, ustvari, izazvao ovaj spor, ali vijest, u svakom sluaju, svedoi o zategnutosti u odnosima izmeu bana i onih koji se u bosanskim poveljama iz ovih godina nazivaju boljari.

Neosporno je da se ban Matej Ninoslav naao u jednoj situaciji izbora izmeu suradnje sa domaim feudalnim velikaima, upravnicima ostalih bosanskih zemalja, ili da se vezuje za katoliku i ugarsku akciju u Bosni. Naavi se u takvoj situaciji, uz jasno saznanje da ugarsko mijeanje ima za cilj da ovu zemlju sasvim neposredno svede u poloaj ugarske krunske zemlje, odluuje da se postavi na stranu bosanskih snaga.37

Rezultat toga je, svakako, odreeno poputanje prema vlasteli (boljarima). Ustvari, u Bosni, odnosno Usori, ne odigrava se nita to nije specifikum tadanjih opeevropskih dogaanja. Naime, poznato je da navedeno vrijeme obiljeava borba plemstva za staleke privilegije koje su prisutne diljem Evrope. U Engleskoj, kao rezultat toga nastaje Velika povelja sloboda, a u susjedstvu, u Ugarskoj, Zlatna bula Andrije II, o kojoj je ve bilo rijei.

Poznata je rascjepkanost feudalnih posjeda u itavom srednjem vijeku. To je, upravo, glavna oznaka razvitka tadanjeg drutva, nastalog na osnovi klasne borbe i podvojenosti i raznih interesa pojedinih niih i viih feudalaca. Ako spomenutu situaciju imamo u vidu, nee biti nimalo zagonetno to je srednjovjekovna teritorija Bosne bila sad mala, sad velika. To je, sigurno, ovisilo

35 T. Smiiklas, CD, III, str. 388-389. 36 T. Smiiklas, CD, III, str.389. 37 irkovi, Sima, Istorija srednjovjekovne bosanske drave, Srpska knji. zadruga, Beograd, 1964. (S. irkovi, Istorija), str. 62-63.

[24]

o snazi unutarnjih, domaih feudalaca i slabosti centralne vlasti: kneza, bana, kralja i feudalaca, mjesnih gospodara (upana, katelana).

Nema nikakve sumnje da je i slabost susjednih drava, koje su esto pretendovale na prisvajanje Bosne, od Ugara do susjednih domaih feudalaca iz raznih pokrajina i raznih naziva, igrala znaajnu ulogu. Ta pojava za to doba nije nimalo udna ni rijetka, jer su interesi feudalaca u prvom redu bili motorna snaga, bez obzira na meusobne rodbinske veze, blie i daljnje. Treba da znamo da je u srednjem vijeku u Bosni rijetkost nai vieg feudalca ili vladara raznih naslova koji nisu bili povezani uim ili daljnjim rodbinskim vezama s drugim feudalcima u zemlji ili izvan vlastite drave.38

Kasnije je Ninoslav sam, u pratnji svojih boljara, putovao u Dubrovnik da bi dovrio pregovore i potpisao ugovor. Prvi put u sklapanju meudravnog ugovora bosanski vladar nastupa sa svojim boljarima vlastelom, koji zajedno s njim predstavljaju dravu i polau zakletvu na utanaeni ugovor. Ovakva forma ugovaranja ponavljala se esto u kasnijim stoljeima i sasvim je odgovarala sutini organizacije bosanske srednjovjekovne drave.39

Svakako da navedena injenica nije samo forma, jer, kao to smo konstatovali, u dezintegracionim procesima koji se odigravaju u vrijeme ovog bosanskog bana dolazi do jaanja regionalnih organizacionih formi, tako da u novonastalim okolnostima Matej Ninoslav potpisuje ugovor zajedno sa svojim boljarima. Samim time, jo u ovom ranom periodu bosanskog srednjovjekovlja imamo savez izmeu vladara i vlastele. Postavlja se jasno pitanje ko je ta vlastela. Svakako da ta vlastela, to se jasnije moe vidjeti iz kasnijih bosanskih povelja, predstavlja pojedine bosanske zemlje, koje su prema vani objedinjene pod Ninoslavovim patronatom, kao velikog bosanskog bana.

U novije vrijeme postavlja se teorija o tzv. udionim vladarima u Bosni. U tom sluaju prva udiona zemlja bila je, svakako, Usora. Prema navedenim miljenjima, poto u historiji srednjovjekovne Bosne ne postoje svjedoanstva o maloljetnim vladarima, moe se sa dosta velikom sigurnou pretpostaviti da se nije uvrstio princip primogeniture pri nasljeivanju vlasti. Prema tome, moe se zakljui da je Matej Ninoslav, kao bliski roak bana Stjepana, preuzeo bansku vlast, dok je Sibislavu (sinu bana Stjepana) dao jedan dio svoje drave u vladanije.

Poto se iz najstarijeg spomena Usore (1225) vidi da joj je pridavan vii rang od upe, odnosno rang zemlje, onda se s pravom moe govoriti o Usori kao udjeonoj zemlji.40 Dakle, u vrijeme bana Mateja Ninoslava, zemlja Usora je bila i udjeona kneevina pod upravom kneza Sibislava (oko 1236. oko 1245.).41

38 Marko Vego, Postanak srednjovjekovne bosanske drave, Svjetlost, Sarajevo, 1982. (dalje: M. Vego,

Postanak, str. 11). 39 Anto Babi, Diplomatska sluba u srednjovjekovnoj Bosni, Nauno drutvo NR BiH, Radovi,

knjiga XIII, Odjeljenje istorijsko-filolokih nauka, Knjiga 5, Sarajevo 1960., str. 13. 40 J. Mrgi, Usora, str. 29. 41 Jelena Mrgi, Donji Kraji krajina srednjovekovne Bosne, Beograd, 2002., str. 36.

[25]

S obzirom na to da je itava vladavina bana Matije Ninoslava (oko 1233. oko 1250.) protekla u ratnim sukobima s ugarskim vladarima, moe se rei da nisu postojali uslovi za teritorijalno proirenje bosanske drave, tako da se s pravom uzima da je ona zauzimala priblino istu teritoriju u vrijeme bana Kulina i bana Ninoslava.

Prostor na sjeveru od zemlje Bosne Usora i Soli, bio je organiziran u posebne zemlje najkasnije do 1225. godine.42

Podruje Soli nalazilo se u sastavu Usore, ali i srednjovjekovne bosanske drave jo od ranog srednjeg vijeka i dijelilo je njenu sudbinu.

Naalost, srednjovjekovni izvori ne daju nam podatke o prostornom obuhvatu i administrativnom ureenju podruja Soli. Isto tako, u blioj ili daljoj okolici dananje Tuzle nije pronaen nijedan steak koji bi nam mogao, usljed ve spomenutog nedostatka pisanih izvora, pomoi u pokuaju navedene rekonstrukcije.

Isto tako, nepoznata su i naselja u okviru upa Donje i Gornje Soli do dolaska osmanlijske vlasti. Jedini konkretan podatak o jednom naselju u tom podruju jeste ranije konstatovani spomen mjesta Sol, pronaen u Dubrovakom arhivu, a datiran 1412. godine. Odnosi se, svakako, na varoicu Donje Soli koju su Osmanlije, kako emo vidjeti, zatekli kao najznaajnije naselje na podruju spomenutih dviju upa (Gornje i Donje Soli).43 Iz samog tog spomena ne moe se nita razabrati o veliini i znaaju mjesta Sol.

Ipak, spominjanje tog imena samo jednom, u vrijeme kada o drugim gradovima i trgovima u Bosni, a naroito u bosanskom rudarskom Podrinju nalazimo mnoge podatke o poslovima i kretanju dubrovakih poslovnih ljudi, ne govori ni o kakvom privrednom znaaju samog mjesta. Svakako je u to vrijeme predstavljalo mali trg gdje je ponekad dolazio i prolazio i pokoji dubrovaki trgovac, to svjedoi gornji sluaj otete robe. 44

MONOPOL NA EKSPLOATACIJU SOLI Jedna od najstarijih privrednih uredaba u Bosni srednjega vijeka bio je

monopol soli.45 ini nam se sasvim opravdanim razmiljanje koje je u nauci ponudio dr. uro Basler, a vezano za navedeni monopol.

Taj monopol je ovdje bio posebno vaan, prije svega zbog razvijenog stoarstva. Drali su ga Dubrovani, koji su jo od 1189. godine imali sa Bosnom sklopljen privredni ugovor.

42 Jelena Mrgi, Usora, str. 29. 43 A. Handi, Tuzla, str. 24-26; Desanka KojiKovaevi, Gradska naselja srednjovjekovne bosanske

drave, Veselin Maslea, Sarajevo, 1978., str. 84. 44 A. Handi, Tuzla, str. 24-26. 45 iro Truhelka, Neto o bosanskim solanama, GZM, broj XII, Sarajevo, 1900. (dalje: . Truhelka,

Neto o bosanskim solanama, str. 577).

[26]

Naime, ban Kulin je, u nastojanjima da se rijei svojevrsne izolacije, pokuao da svog ekonomskog partnera nae u Dubrovniku. Upravo Kulinov ugovor od 29. augusta 1189. godine izgleda da je ostavio dosta uticaja na prilike u tuzlanskom kraju, odnosno njegovom privrednom ivotu vezanom za ekspolataciju soli.

Bosna je morala rtvovati vlastitu proizvodnju soli u dolini Jale viim politikim interesima, a to se onda nuno odrazilo na prilike u ovoj oblasti.46 Da je tako, najbolji pokazatelj je opadanje politikog utjecaja plemstva iz navedenog podruja, koji se najbolje moe vidjeti tokom druge polovine XIV stoljea, a o emu e biti vie rijei. Njena prvobitna vanost za Bosnu kao cjelinu uvee ime ove oblati i u bosansku vladarsku titulu u XIV i XV stoljeu jo samo kao uspome-nu na davno prole dane.47 Tako u srednjem vijeku u Tuzli ne postoji eksploatacija soli, kako to ree . Truhelka, kao da usahnue ...slana vrela, ili je narod na njih zaboravio.48 Ovakav postupak vladara moemo razumjeti jedino iz injenice da su Dubrovani zakupninu za monopol soli u odreenim krajevima plaali s 50% ista prihoda, to se moe vidjeti iz jednog ugovora kojeg su 1253. godine Dubrovani sklapali sa bugarskim carem Mihajlom Asjenom.49

SVJEDOCI OD SOLI Ve smo konstatovali da se Soli, kao bosanski teritorij, prvi put spominju

1225. godine, kada je navedeno podruje dodijeljeno pod patronat kalokom nadbiskupu Ugrinu. Dakako, samo formalno, jer se ovaj kraj tada nalazio u rukama bosanskog vladara.

Soli se ponovno spominju 1244. godine u darovnici (koja se u novijoj historiografiji osporava kao falsifikat) kralja Bele IV, po kojoj je bosanskom biskupu Ponsi priznata desetina u Usori, Solima, Donjim krajima (Alfeld), i drugim upama, kao to obiavaju imati ostale crkve u Ugarskoj.

Ovako stvoreno stanje nije se, ipak, moglo odrati. Ve 1247. godine Ponsa seli u akovo, a time, praktino, naputa Bosnu, a Soli se nalaze svakako izvan dohvata biskupske desetine.50

O politikom statusu Soli, objedinjeno sa Usorom u drugoj polovini XII i poetkom XIII stoljea, ve je bilo rijei. Prema pisanim izvorima, ini se da najvei utjecaj vlastela iz Soli ima u vrijeme vladavine Stjepana II Kotromania, jer upravo u to vrijeme oni se konstantno pojavljuju u poveljama ovog vladara kao svjedoci od Soli, ili Usore, to se najbolje moe vidjeti iz sljedeeg tabelarnog prikaza:

46 uro Basler, upa i grad Soli u srednjem vijeku, str. 17-20. O znaaju monopola i trgovine solju

vidjeti: M. Baum, upa Soli, str. 28-32. 47 uro Basler, upa i grad Soli u srednjem vijeku, str. 17-20. 48 . Truhelka, Neto o bosanskim solanama, 576.

49 . Truhelka, Neto o bosanskim solanama, str. 576-577; M. Baum, upa Soli, str. 29-30. 50 uro Basler, upa i grad Soli u srednjem vijeku, str. 17-20.

[27]

Godi-na

Svjedoci od Svjedoci od zemlje" Soli Izvor

1322.

Thalloczy, Studien, 7-8.

1329. () Thalloczy, Studien, 13-15.

1332. 51 F. Miklosich, Mon. Serbica, 101-103.

1333. ()

F. Miklosich, Mon. Serbica, 105-107.

1346. nostrorum nobilium

comites Pribislaus Chlapponik Stefanus Chelnik


1351. ; ()()


Tabela br. 1. Vlastela iz Soli u poveljama bosanskog bana Stjepana II Iz navedenih povelja se moe vidjeti prije svega, konstantnost uea

vlastele iz Soli u politikom ivotu za vrijeme Stjepana II. Isto tako primjetno je da u svemu tome dominiraju na poetku dvije porodice ( ) i to porodica upana Budoa i elnika Hlapa.

U ovom sluaju moda se najbolje moe vidjeti postepeno potiskivanje upanske dunosti iz politikog ivota, jer se u kasnijim poveljama ne pojavljuju nasljednici navedenog upana.

U kasnijem periodu, porodicu Hlapovia, za koju se smatra da su potomci elnika Hlapa, zatiemo u vrlo znaajnoj ulozi u politikom ivotu Usore. Ona se konstantno pojavljuje u doba Stjepana II, a svoj vrhunac doivjela je upravo 1351. godine, kada lanovi ove porodice predstavljaju svjedoke od Usore (Pribislav Hlapoti, Stipoe elini i Pouen Pribislavi)52.

Kada je u pitanju naredni period Soli, za razliku od Trebotia (Podrinja), dijele sudbinu Usore te izmie prvobitnoj Tvrtkovoj vlasti. Prema tome, solska vlastela se nala na suprotnoj pobunjenoj strani protiv Tvrtka I, a to e za posljedicu imati stagnaciju ove porodice u politikom ivotu Usore, koja e na koncu dovesti do njenog izlaska iz epicentra dogaanja (rusake gospode). To se

51 U navedenoj povelji meu svjedocima od Bosne pominje se vjerovatno pod imenom Radoslav Hlapenovi () kasniji solski velika i svjedok u poveljama Radoslav Hlapovi.

52 J. Mrgi upravo 1351. godinu smatra da je do ukljuivanja zemlje Soli u sastav zemlje Usore dolo 1351. godine. Upravo godine kada je vlastela od Soli na vrhuncu, te kada dunost pristava, kao najvieg funkcionera, obavlja Pribislav Hlapoti. Postavljam pitanje da li na vrhuncu svoje moi neko moe potpasti pod drugog i nemonijeg? (J. Mrgi, Severna Bosna, str. 86)

[28]

moe najbolje vidjeti iz sljedeeg tabelarnog pregleda, koji govori o njihovom pojavljivanju u politikom ivotu Bosne i Usore:

Godina

Svedoci od Svedoci od zemlje Soli Izvor

1366

.urmin, Hrvat. spomenici I, 83-84.

1367

; ;


Tabela br.2. Vlastela iz Soli u poveljama bosanskog bana Tvrtka I Dakle, privremen politiki oporavak solske vlastele imamo u dvije povelje

iz 1366. i 1367. godine. U prvoj povelji koja se odnosi na darovnicu iz (Pod)Prozora (u Rami) od 11. augusta 1366. godine Vukcu Hrvatiniu spominje se samo Stjepoe elini, i to kao kaznac.

Ako to posmatramo u kontekstu vremena, onda, jednostavno, moemo zakljuiti da je njihov privremeni povratak na politiku scenu Usore i srednjovjekovne Bosne prije svega izraz zahvalnosti bana Tvrtka za vjernost koju su oni pruili u doba privremenog preuzimanja vlasti od strane njegovog brata Vuka.

Rezultat toga jeste povratak solske vlastele meu svjedocima od Usore. U prvoj povelji iz 1366, kaznac Stjepoe se pojavljuje iza usorskog vojvode Tvrtka (Ivahnia)53, dok u drugoj, iz naredne, 1367. godine, upravo kaznac Stjepoe, od ranije poznat (1346, 1351) kao Stipoe elnik (elini) nalazi se na prvom mjestu meu svjedocima od Usore. Druga osoba koja se spominje u navedenoj povelji jeste upan Poruen, od ranije poznat kao Poruen Pribislavi.54

Meutim, u narednom vremenu dolazi do ekspanzije bosanske drave, koja e dostii svoj teritorijalni vrhunac, a njen vladar Tvrtko postati prvim bosanskim kraljem.

Upravo te okolnosti su uvjetovale da sa politike scene postepeno nestaje solske vlastele. S druge strane, o pripadnicima nieg feudalnog sloja, iji se tragovi uvaju na stecima, vie rijei e biti u narednom dijelu ovog rada, kada budemo govorili o upnoj organizaciji oblasti Soli.

53 U navedenoj povelji pojavljuju se samo trojica svjedoka od Usore. Trei je tepija Sladoje Divoevi

(. urmin, Hrvatski spomenici I, 83-84) 54 U ovoj povelji broj svjedoka od Usore je dosta vei, tako da se pored gore navedenih spominju jo:

Vojvoda Tvrtko s bratijom, knez Tihin s bratijom, knez Jure Dobroslavi s bratijom i Tvrtko ekanovi s bratijom (Thalloczy, Studien, 25-27)

[29]

ADMINISTRATIVNO-TERITORIJALNO USTROJSTVO ZEMLJE SOLI Upravo usljed navedenog Soli treba posmatrati u dva konteksta. Najprije,

kao ranosrednjovjekovnu upu, koja je s vremenom svoj status unutar Usore transformisala u oblast (odnosno zemlju). U tim novonastalim okolnostima nastaje nova podjela na kasnosrednjovjekovne upe, koje su kao takve transformisane u osmanski administrativno-organizacioni sistem u statusu nahija.

Svakako da se kao najtei problem identificira pokuaj rekonstrukcije unutranje strukture navedene oblasti. Naime, ve smo konstatovali da nam srednjovjekovni (predosmanski) izvori ne daju ni najmanju mogunost da izvrimo rekonstrukciju teritorijalnog obuhvata oblasti Soli, za koju na osnovu historijskih izvora moemo konstatovati da je neminovno postojala u periodu od 1225. godine, pa sve do pada srednjovjekovne bosanske drave 1463. godine. Dakle, u historijskim izvorima sasvim pouzdan kontinuitet trajanja od oko 250. godine, a koji je, zasigurno, veoma dui.

Upravo iz navedenih razloga s pravom prihvatamo miljenje da granice oblasti Soli nisu nikada precizirane, a u nauci je vrlo malo bilo i pokuaja sa tom namjerom.55

U pogledu razgraniavanja, nameu nam se dva mogua rjeenja. Prvo, da je prostor Soli obuhvatao podruje kasnijih upa nahija (Gornje i

Donje Soli, Gostilje, Drameina, Spree, Smolue i Sokola. Naime, na ovakav zakljuak nas navode dva razloga: 1) Naziv upe (nahije) Visori, koja je prisutna i u epigrafskim natpisima iz srednjeg vijeka, a koji je kao periferan naziv za Usoru sauvan u neto izmijenjenom obliku. Ve je P. Aneli konstatovao da arhaina forma imena daje mogunost da se i sam razvitak imena Usora cjelovitije sagleda. Sa druge strane, naziv ove organizacione jedinice iji tragovi se i danas uvaju u nazivu sela Visori, upuuju nas na injenicu da se upravo ovdje, na granici zemlje Soli i Usore, ouvao trag o tom nekadanjem razgranienju izmeu dvije navedene oblasti, odnosno zemlje.56 Moda bi o tom razgranienju mogli posvjedoiti i nazivi za dvije susjedne upe: Zavr i K(o)raj.

2) Grad Srebrenik u historijskim izvorima se spominje 1333. godine. Za njega nema spomena da se nalazi u Soli, ali ima da je u Usori. Ipak, to nije dovoljan argument, jer smo ve konstatovali da je oblast Soli ulazila u sastav Usore, pa samim time Srebenik bi mogao biti istovremeno i u Usori i u njenoj oblasti Soli. Meutim, u nauci su izneseni vrlo uvjerljivi dokazi da je porodica Tihoradia, pored ostalog, gospodarila i Srebrenikom. Poto se u poveljama

55 Ovom prilikom istiemo sljedee radove: M. Baum, upa Soli; A. Handi, Tuzla, . Basler, upa i grad Soli; Pavao Aneli, O usorskim vojvodama i politikom statusu Usore u srednjem vijeku, Prilozi instituta za istoriju u Sarajevu, Broj XIII, Sarajevo 1977. (dalje: P. Aneli, O usorskim vojvodama); Isti, Postojbina i rod Divoa Tihoradia, Slovo, asopis staroslavenskog instituta, br. 25-26, Zagreb 1976. (dalje: P. Aneli, Postojbina i rod Divoa Tihoradia)

56 P. Aneli, O usorskim vojvodama, str.19.

[30]

bosanskog bana Stjepana II Kotromania vri razgranienje izmeu svjedoka iz Usore od svjedoka od Soli, a Tihoradii se uvijek spominju u Usori, onda bi bio sasvim argumentovan zakljuak da se Srebrenik nalazio i u oblasti Usore i u zemlji Usori, i to na njenoj jugoistonoj periferiji, prema oblasti Soli.57

U nauci se ve formiralo miljenje da se solska zemlja ili oblast u ranom feudalizmu dijelila na vie upa. Staro ime Sol sauvalo se samo u imenu Tuzle, a za itavu cjelinu sliv Spree odrao se na neki nain naziv Sprea.58 Sudei po kasnijoj situaciji, u znaajniji politiki centar razvio se jedino grad Soko. Danas, u narodnom poimanju, postoji Gornja, Srednja i Donja Sprea. Pod pretpostavkom da je porjeje Spree sainjavalo staru oblast ili zemlju Sol, onda bi, najvjerovatnije, ranofeudalna upska organizacija u ovoj oblasti izgledala ovako:

a) upa Gornja Sprea (?) obuhvaala bi gornji sliv Spree i ukljuivala teritorije kasnijih nahija: Spree, Gostilja i Drameina;

b) druga upa bi se prostirala u slivu rjeice Jale (Soli) i odgovarajueg dijela srednje Spree, te odgovarala upi Sol(i) i osmanlijskim nahijama Donja i Gornja Tuzla.

c) trea bi upa (Donja Sprea?) zauzimala porjeje Donje Spree, koje odgovaraju osmanlijske nahije Soko, odnosno Graanica i Smolua.59 U pogledu navedene organizacije, svakako da postoji i niz drugaijih razmiljanja koja su jo manje utemeljena pa ne bismo ih isticali ovom prilikom.60

Drugo, koje je uspostavljeno u nauci bez nekakvog detaljnijeg obrazloenja prije vie od pola stoljea u Napretkovoj Poviesti. Prema navedenom miljenju, Soli se prostiru sjeverno od prave Bosne, u dananjoj sjeveroistonoj Bosni, izmeu Save i Drine, a poglavito oko planine Majevice i gornjega toka rijeke Spree, koja kod Doboja ulazi u Bosnu; dakle na prostoru, gdje se danas nalaze gradovi Tuzla (turski tuz znai sol), Bijeljina i Zvornik.61 Dakle, granica bi bila na sjeveru rijeka Sava. Traei argumente za navedeno miljenje, mi smo ih pronali u znaajnijem broju geografskih karata, koje su nastale u periodu od XVII do XIX stoljea koje uglavnom poznaju Sale Superior (koja se uvijek prostire do rijeke Save) i Sale Inferior, te su na navedenim kartama uglavnom ograniene na zapadu

57 P. Aneli, Postojbina i rod Divoa Tihoradia, Isti, O usorskim vojvodama i politikom statusu

Usore. 58 Jo iro Truhelka 1900. godine konstatuje da je upa Soli obuhvatala kraj oko Spree (.

Truhelka, Neto o bosanskim solanama, str. 576). 59 P. Aneli, O usorskim vojvodama, str. 26-27.; Vidjeti nap. 58. 60 Historiari su u prethodnom periodu pokuavali odgonetnuti podruje koje je obuhvatala stara

bosanska upa Soli te uglavnom dolazili do zakljuaka da je u sastav navedenog podruja ulazio teritorij uz dolinu rijeke Jale i gornji tok Spree. Prema navedenim miljenjima koja su, dodue, navedena pitanja ostavljala otvorenim, granice ove upe su se na zapadu mogle protezati do dana-njeg mjesta Lukavac, prema sjeveru mogle su dopirati do vrhova Majevice, prema istoku negdje do Kalesije i Osmaka, a prema jugu do Banovia i urevika (uro Basler, upa i grad Soli u srednjem vijeku).

61 Grupa autora, Poviest hrvatskih zemalja Bosne i Hercegovine od najstarijih vremena do godine 1463., HKD Napredak, Sarajevo, 1942. (dalje: Napretkova Poviest), 63.

[31]

rijekom Bosnom, a na jugu uzimaju i znaajan dio Podrinja.62 Meutim, bez obzira na navedeno miljenje, smatramo neodrivim da je granica rijeka Bosna, jer i u tom sluaju slivno podruje navedene rijeke sjeverno od ua Spree u Bosnu zasigurno bi moralo pripadati Usori, kao i cijela upa Nenavite.

Svakako da bi se argumenti za i protiv mogli nai pri obje organizacione forme, no, mi emo se ipak opredijeliti za prvu, jer, ipak, na takvu podjelu nas vie upuuju neposredni izvori iz perioda srednjeg vijeka.63

Kao neminovan zakljuak namee se da je oblast Soli obuhvaala cijeli sliv rijeke Spree te se tu konkretno nadzire nekoliko prirodno-geografskih cjelina koje svoje tragove uvaju u nahijskoj organizaciji za vrijeme osmanlijske uprave. Takvo miljenje u nauci meu prvima je zastupao dr. iro Truhelka.64

Upravo iz navedenog smatramo da su ve u razvijenom srednjem vijeku na navedenom prostoru egzistirale tri ranije navedene cjeline. Poto smo ve ranije konstatovali da kasnije upe nastaju kao rezultat cijepanja ranijih (veih) mi na ovom prostoru istiemo tri historijsko-geografske cjeline (upe?):

1. Sprea, koja bi bila istovjetna ranije spomenutoj Gornjoj Sprei, 2. Soli (srednja Sprea), i 3. Soko (donji tok Spree).65

REZIME

U dosadanjoj historiografiji dominantno je miljenje da prvi spomen Tuzle, odnosno podruja koje je kasnije obuhvaala upa i oblast Soli treba traiti u djelu bizantijskog cara i historiara Konstantina Porfirogenita. Takvo miljenje prvi je osporio srpski historiar Relja Novakovi polazei od pretpostavke da Ad Salines moe biti svako mjesto gdje izvire ili piti voda slana ili nakisela. Takvih Slatina ima vie i na podruju koje je ulazilo u sastav Srbije IX i X veka. On umjesto Tuzle nudi nekoliko mjesta sa toponimom slan, sol i sl. koji se nalaze u podruju prvotne Srbije (IX i X st). Pored ovih doista uvjerljivih Novakovievih istraivanja,

62 Na karti Ivana Luia iz 1688. godine Illyricym hodiernym, Quod Scriptores comauniter

Sclavoniam, ... in Dalmatiam, Croatiam, Bosnam et Slavoniam; Mathaei Seutteri, Regnum et Provinciarum Dalmaciae, Croaciae Bosniae, Serviae, Istriae, et Reip Ragusanae, iz 1730. godine.

63 M. Baum je pokuavala da tragove oblasti Soli trai po slanim, odnosno nakiselim izvorima u ovom kraju. Meutim, i pored ogromnog truda ona nije uspjela evidentirati sve izvore tog tipa, ali je pri tome traila tragove samo na podruju koje bismo mogli definirati kao podruje odreeno u Napretkovoj historiji (do rijeke Save). Ali, ipak, moramo napomenuti da bismo takve tragove mogli pronai u svakom dijelu Bosne. (M. Baum, upa Soli, str. 15-16.)

64 Dr. iro Truhelka, Neto o bosanskim solanama, GZM, broj XII, Sarajevo, 1900. str.576-577. 65 Milenko S. Filipovi, Prilozi etnolokom poznavanju sjeveroistone Bosne, ANUBiH, Graa, Knjiga

XVI, Odjeljenje drutvenih nauka, Knjiga 12, Sarajevo,1969., str. 19. Autor u navedenom radu porjeje Spree dijeli na: Zvorniku, Tuzlansku i Graaniku Spreu.

[32]

kao kljuan argument moemo uzeti da na irem dananjem tuzlanskom podruju nema ostataka antike, kasnoantike i ranosrednjovjekovne arhiktekture.

Do prvog spomena Usore i Soli u historijskim izvorima dolo je 1225. godine u pismima pape Honorija III katolikom nadbiskupu Ugrinu.

Na junom dijelu nekadanje rimske provincije Panonije, a koji pripada dananjoj Bosni i Hercegovini, ve u ranom srednjem vijeku nastala je zemlja Usora.

Upravo na prostoru Usore dogaa se od druge decenije XII stoljea izraena feudalizacija, koja je za posljedicu imala daljnju regionalizaciju (podjelu) Usore. Posljedica toga je da je njen teritorij u ve spomenutoj drugoj deceniji XII stoljea podijeljen na dvije usorske zemlje Usoru i Soli, a proces stvaranja tree zemlje, Podrinja, trajao je jo neto vie od jednog stoljea.

Prvi podatak o jednom naselju na podruju dananje Tuzle, jeste spomen mjesta Sol u Dubrovakom arhivu, a datiran 1412. godine, odnosno 1411. godine.

Prema naem miljenju na podruju zemlje Soli se istiu tri historijsko-geografske cjeline (upe?):

4. Sprea, koja bi bila istovjetna ranije spomenutoj Gornjoj Sprei, 5. Soli (srednja Sprea), i 6. Soko (donji tok Spree).

[33]

Zlatko Duki, knjievnik

IIssppiiss nnaaeegg ttrraajjaannjjaa Uz prvi broj

Nije trebalo ekati, a ipak smo doekali, pojavu i usvajanje Strategije razvoja kulture u Bosni i Hercegovini, usvojenu u Vijeu ministara u proljee 2008. godine, da bismo i mi, u provinciji, shvatili koliko je nepokrivenog prostora i neudovoljenih potreba, a i nezavrenih poslova i obaveza u mnogim segmentima ove iroke oblasti. Jer, znamo da su stanje i prilike u tim segmentima nerijetko epali, i to ne samo zbog hronine besparice, ve i stoga to nije bilo dovoljno razmjene iskustava, meusobnog informisanja, saradnje i zajednikih projekata. Nije, dakle, bilo onoga to je sastavni dio i, ak, uslov za to da se to vie dijelova jedne tako sloene i toliko potrebne cjeline drutvenog ivota a kultura to, svakako, jeste inaugurie na nivo to kompaktnijih, redovnijih, stalnih i potreba koje se podrazumijevaju. U nekim od segmenata je to shvaeno prije, u nekima kasnije. Ima, dodue, i onih oblasti, u kojima se na to shvatanje jo eka. Zatita kulturno-historijskog i prirodnog naslijea, sreom, nije mutvak, u kome se iekivalo da neko sa strane kae ta, kako i kojim sredstvima da se radi. Bar kad je u pitanju konkretno i mjerljivo iskustvo kantonalne ustanove Zavod za zatitu i koritenje kulturno-historijskog i prirodnog naslijea u Tuzli. I pored toga to se suoava sa nizom problema, s tekim uslovima rada, s nerijeenim i nekim elementarnim pretpostavkama djelovanja, Zavod je svojim ljudima zahvaljujui, prije svega uspio izai iz stanja letargije, moglo bi se rei i samootaljavanja poslova, okrenuo list i napravio iskorak. U rubrici otrcane fraze bi bilo to kad bi se ovo napravio iskorak mjerilo samo kadrovskim promjenama, angaovanjem novih saradnika i sadrajnim obogaivanjem programa i projekata. No, u sferi mjerljive i dobrodolo osvjeene aktivnosti, odskora se nalazi ono to se stvarno radi. Gotovo pionirski polet, svjeina i duh kreativnosti, osim to se mogu precizno izvagati i zabiljeiti, rjeit su dokaz da struka i znanje ostaju kusavi ako nema iskrene privrenosti, osjeaja pripadnosti poslu i, prirodno, saradnje i razumijevanja na neizbjenim adresama. Zavod tu sve vie stie manevarski prostor i za to da se pohvali sretnom okolnou: podudarilo se unato ekonomskoj krizi i refleksijama svjetske recesije na nae prostore da ljudi u toj kui budu uporni, istrajni i nepopravljivo ambiciozni i da naiu na otvorena vrata u resornom ministarstvu u Vladi Tuzlanskog kantona, u drugim, srodnim ustanovama kulture, kod istovrsnih i bliskih obrazovnih ili naunih institucija i, svakako, kod pojedinaca, koji su inficirani sklonou i privrenou ouvanju, prouavanju i afirmaciji vrijednosti u oblasti prirodnog i kulturno-historijskog naslijea.

[34]

Makar jo i ne bili naroito brojni, dokazi te teze su, ipak, dovoljan ilustrativ ove ocjene. I, jo vie, posve pouzdana osnova za nimalo pretjerano predskazivanje dugorono realnog iekivanja promjena. Nabolje, naravno. Jedna od takvih promjena i jedan od tih ilustrativa je ve dobrano odmakao posao u izradi kapitalne publikacije, gotovo potpuno uobliene i za tampu spremne dvojezine (bosanski i engleski) fotomonografije Kulturno-historijsko i prirodno naslijee Tuzlanskog kantona. Uz to to je znak oiglednog zaokreta, moda, ako nije pretjerano rei, i jedna vrsta revolucionarne izmjene u odnosu prema shvatanju potrebe popunjavanja dosad postojee (i ove) praznine na jednom mjestu e biti sakupljeno, obraeno, struno predstavljeno i javnosti ponueno ono to ini arsenal vrijednih i znaajnih peata prolih vremena, kulture, tradicije, duhovnosti i civilizacije na ovom prostoru fotomonografija je i potvrda sazrele svijesti o tome da niko drugi, sa strane, izvana, nee obaviti ono to je na zadatak, naa obaveza i naa dunost. Bie to, dakle, dokaz odgovornosti i ozbiljnosti, s kojom se v r e d n u j e prolost i ono to nam je ostavila u amanet, ali, istovremeno, i ozbiljan napor ka tome da onaj ko eli da nas upozna, da se s nama zblii i sarauje, na jednom mjestu ima sve validne podatke, sve saeto saopteno i prezentirano o onome to smo bili, dokle nam seu korijeni, to jesmo i to namjeravamo biti. E, u taj kontekst samoodgovornosti i serioznog pristupa ovoj golemoj temi, s prateim osjeajem obaveze da se popune dosadanje (objektivnim, ali i subjektivnim razlozima izazvane) praznine, predstavlja l e g i t i m a c i j u, pogodnu za to da se postavi aktuelna dijagnoza stanja, ali i odnosa prema oblasti zatite, ouvanja i afirmacije kulturno-historijskog i prirodnog naslijea ovog dijela Bosne i Hercegovine. S tim polaznim aksiomom, mora se, jednostavno, raunati u razmiljanjima, u razgovorima i u konkretnim dogovorima o bilo kom, makar i najmanjem projektu i akcijama u vremenu koje dolazi. Tako se rodila ideja o konanom ostvarenju davno postojee inicijative, a o potrebi za tim da se i ne govori, o pokretanju n a m j e n s k o g asopisa. Batina sjeveroistone Bosne, ve samim svojim imenom, dovoljno sugestivno govori o tome kako cjelovito, sveobuhvatno i s razlogom pretenciozno je zamiljena i projektovana ova publikacija. U prvom redu, kao dokaz osvjedoenog shvatanja potrebe za ovjekovjeivanjem, uvanjem i prezentiranjem onoga to se u ovoj oblasti, ak i onda kad je dosad bilo katkad zanemarivano ili zaputano, ne moe tolerisati kao nebriga, ignorancija ili nemar. Zatim je tu naglaena potreba za strunim, nauno valorizovanim, a i istraivaki specifinim i nunim prouavanjem, analiziranjem i verifikacijom aktuelnih i savremenih metoda ouvanja, zatite, konzerviranja ili restauriranja onoga to mora biti trajni ig kulture, civilizacije, umjetnosti, duhovnosti, ukratko kontinuiteta organizovanog drutvenog ivota, sa svim historijskim protivrjenostima, neloginostima, iskustvima, dostignuima, loim i dobrim stranama prolosti.

[35]

I, konano, meu razlozima i povodima za pojavu asopisa, valja uoiti i logiku vezu izmeu prolosti, sadanjosti i budunosti. Publikacija ove vrste ne samo da moe biti efikasna i mona savremenim rjenikom kazano konekcija izmeu tih vremenskih, razvojnih i civilizacijskih odrednica. Ona moe biti, a nema razloga da ne bude, izvor pouka i nauka, ali i iroko postavljena platforma, na svoj nain stalno otvorenog javnog poziva na saradnju, na zajednike napore i uspostavu kreativne kohezije izmeu onih koji struno i profesionalno rade u toj sferi i onih koji su joj skloni i bliski, kojima je, takoer, stalo do reda i rezultata u njoj i koji, tako, praktino, ine neogranien krug potencijalnih saradnika i partnera. Tako ima jo mnogo i razloga i povoda za objavu asopisa, za poetak a uz prvi broj ovo bi se moralo smatrati dovoljnim. Posebno zato to bi se gotovo neumjesnim moglo nazvati to da neko, moda, misli kako ima potrebe za pravdanjem i objanjavanjem bilo kog kako ili zato, vezanog za konano pokretanje Batine sjeveroistone Bosne. Bilo bi suvino i bespotrebno ita vie rei. Kao ispis naeg trajanja, asopis je tu, u rukama nam je, imamo ga kao potrebu i korist. Onaj kome je, uz to, potrebno jo neto dodatno obrazlagati i ubjeivati ga ipak je rijetka biljka. Onaj, pak, ko shvata znaaj, vrijednost i dugorone domete ovog ina pridruit e se svima, koji su doprinijeli da asopis bude roen. I, naravno, pridruie se estitkama uz njegov prvi i eljama za jo mnogo narednih brojeva.

[37]

Dr. sc. Bego Omerevi, Edin akovi, prof.

Arheoloka istraivanja na prostoru Tuzlanskog kantona stanje, mogunosti i perspektive

Prostor Tuzlanskog kantona, kao i sjeveroistona Bosna ira regija kojoj

ova administrativna cjelina pripada, u prirodno-geografskom pogledu predstavlja izuzetno povoljno podruje. Geomorfoloki, klimatski, pedoloki i hidrografski uvjeti su od najstarijih vremena bili dosta privlani za naseljavanje ljudskih populacija, nudei plodno tlo, kvalitetnu glinu, mineralna i rudna bogatstva. U komunikacijskom smislu, prostor sjeveroistone Bosne se nalazi izmeu dvije znaajne prirodne prometnice: doline rijeke Bosne i doline Drine koje se odvajaju od starog i znaajnog puta dolinom rijeke Save. Pored ova dva longitudinalna pravca dolina rijeke Spree je predstavljala prirodnu transverzalnu prometnicu, to svjedoi i topografija poznatih arheolokih lokliteta na tom prostoru, od neolita do kasnog srednjeg vijeka. Takoer, jo itav niz prirodnih komunikacijskih pravaca presijeca cjelokupan ovaj prostor dolina Tinje, naprimjer, koja plodnu i ravnu Posavinu povezuje sa Sprekim poljem i dolinom Jale, zatim stari prirodni putevi koji preko doline Turije i relativno niskih pobra na kontaktu Ozrena i Konjuha veu prostor Spree sa dolinom Krivaje itd.

Sve to je uvjetovalo dosta gustu naseljenost ovoga prostora jo od najstarijih vremena, to potvruju brojna arheoloka nalazita otkrivena u ovom kraju u proteklih stotinjak godina. U ovome radu osvrnut emo se na historijat arheolokih istraivakih radova na podruju koje danas administrativno pripada Tuzlanskom kantonu, i to prvenstveno nalazita iz razdoblja prahistorije i antike.

Historijat istraivanja

Arheoloka istraivanja na prostoru koji danas obuhvata Tuzlanski kanton zapoela su jo krajem XIX stoljea, nakon osnivanja Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine u Sarajevu. U cjelini gledano, sistematska iskopavanja na naem prostoru u ono doba tuzlanskom okruju u potpunosti su izostala, kao i bilo kakvi ozbiljniji radovi. Nauni interes strunjaka Zemaljskog muzeja je tada bio prvenstveno usmjeren ka nekim nalazitima u drugim krajevima, koja su daleko vie obeavala (Glasinac, Donja Dolina itd.). Ipak, zahvaljujui nekim sluajnim nalazima, obraeni su i pojedini lokaliteti s prostora dananjeg Tuzlanskog kantona makar kroz struno rekognosciranje, prikupljanje povrinskih nalaza, te njihovu kabinetsku obradu i tipoloku analizu.

U tome su se naroito isticali saradnici i prijatelji Zemaljskog muzeja, poput andarmerijskog oficira Tome Dragievia, ljubitelja starina, sakupljaa narodnih umotvorina i arheologa amatera. Dragievi je 1891. godine upozorio

[38]

Zemaljski muzej na prahistorijsko gradinsko i peinsko nalazite u blizini Gornjih Petrovica kod Kalesije. Lokalitet je uskoro, po odobrenju Zemaljskog muzeja, obiao i ispitao Eduard Vorliek, rudarski povjerenik, dostavivi podatke Zemaljskom muzeju, koje je sredio i objavio Vaclav Radimsk.66 Utvreno je da se radi o prahistorijskoj gradini na kojoj je kasnije podignuta rimska utvrda. to se tie nalaza kamenih alatki (od opsidijana) u oblinjoj peini, ti nalazi su kasnije pouzdano datirani u paleolit dakle, tu se radi i o paleolitskoj peinskoj stanici.67

Godinu dana kasnije, Dragievi je u blizini prahistorijske gradine Kosovaa, u selu Kusonje kod Kalesije, pronaao bakrenu sjekiru iz eneolita, koju je obradio i publicirao Franjo Fiala.68 Dragievi je vrio i manja iskopavanja na lokalitetu same gradine, dostavivi nalaze i podatke Zemaljskom muzeju, koje je struno obradio i objavio Radimsk. Kao i na lokalitetu gradine kod Gornjih Petrovica, i na Kosovai je, na osnovu pronaenih nalaza, bila prahistorijska gradina na ijem mjestu je kasnije sagraena rimska utvrda.69 Ubrzo potom, Dragievi je slubeno premjeten u epe gdje je nastavio svoj rad na prouavanju prolosti, otkrivi vane prahistorijske lokalitete meu njima i poznato neolitsko naselje butmirske kulture na lokalitetu Kraljevine u Novom eheru.

U periodu austrougarske uprave na prostoru dananjeg Tuzlanskog kantona su otkriveni i objavljeni jo neki vani nalazi, meu kojima vrijedi spomenuti dvije prahistorijske ostave. Na lokalitetu Drenov Do kod naselja Miladii, oko 8,5 km od elia i u blizini Humaca i Nahvioca jedan je zemljoradnik u proljee 1900. godine kopajui u polju otkrio vei broj bronanih predmeta, o emu je obavijeten Zemaljski muzej u Sarajevu. Sauvane predmete je obradio iro Truhelka. Utvreno je da se tu radilo o ostavi iz perioda kasnog bronanog doba.70 Godine 1906., jedan je teak iz sela Lohinje kod Graanice krei zemljite pronaao ostavu eneolitskih bakrenih sjekira. Naalost, vei dio te ostave je prodao nekom putujuem kazandiji koji je nalaze pretopio i na taj nain nepovratno unitio. Zahvaljujui oficiru Ernestu grofu Montecuccoliu, dvije sjekire su spaene i dostavljene Zemaljskom muzeju u Sarajevu, gdje ih je Truhelka obradio i objavio.71 Iz austrougarskog perioda treba spomenuti i Vejsila uria koji je u svojoj studiji o rudarstvu i metalurgiji bronanog doba u Bosni i Hercegovini dao

66 V. Radimsk, Arheoloke crtice iz Bosne i Hercegovine, Glasnik Zemaljskog muzeja (dalje: GZM), V/3, 1893., 483-484. 67 Arheoloki leksikon Bosne i Hercegovine, tom II, Sarajevo: Zemaljski muzej, 1988., 108, br. 07.27 (. Basler) 68 F. Fiala, Prilozi arheologiji Bosne i Hercegovine, GZM, V/1, 1893, 152-153. 69 V. Radimsky, Arholoke crtice, GZM, VII/2, 220-222. 70 . Truhelka, Prehistorijski nalazi u Bosni i Hercegovini, GZM, XVIII/3, 1906, 265-275, Tab. II. 71 . Truhelka, Prehistorijski nalazi u Bosni i Hercegovini, GZM, XIX/1, 1907, 61-62, Tab. III, 10-11.

[39]

niz korisnih podataka o arheolokoj topografiji tuzlanske regije, ukljuujui i opis lokaliteta Gradovrh.72

Prvi svjetski rat je prekinuo dalja istraivanja, a period prve Jugoslavije openito predstavlja razdoblje stagnacije i nazatka kada su u pitanju arheoloki istraivaki radovi u Bosni i Hercegovini, pa tako i na podruju sjeveroistone Bosne. Ipak, treba spomenuti da su u Tuzli u tom periodu djelovala dvojica znaajnih ljubitelja starina i ljudi sa osjeajem za prolost i kulturno-historijsku batinu. Jedan od njih je bio prof. Rade Pele (1876-1943.), direktor graanske kole u Tuzli, koji je ranih 1930-tih osnovao i javnu muzejsku zbirku u Tuzli, u kojoj je bila i manja zbirka arheolokih predmeta.73 Bilo je tada i prijedloga da ta muzejska zbirka preraste u pravi muzej, ali do toga nije dolo zbog nerazumijevanja lokalnih vlasti. Sama zbirka je, naalost, propala u vrijeme Drugog svjetskog rata, kada je i prof. Rade Pele poginuo, u decembru 1943., povlaei se sa partizanskim jedinicama iz Tuzle.

to se tie dr. Stanka Sielskog (1891-1958.) koji je, inae, bio lijenik, specijalista epidemiolog, istaknuti strunjak koji je u periodu izmeu dva svjetska rata slubovao u vie bosanskohercegovakih gradova, u Tuzli je bio ef Okrune bakterioloko-epidemioloke stanice, kasnije je premjeten u Banja Luku (gdje je bio direktor Zavoda za suzbijanje endeminog sifilisa). Godine 1944. kada je Zagrebako sveuilite osnovalo Medicinski fakultet u Sarajevu, Sielski je imenovan njegovim prvim dekanom. Nakon rata, nastavio je rad na terenu kada ga je sluba ponovo dovela u tuzlanski kraj. Sielski je bio i veliki sakuplja arheolokih predmeta, muzealija i drugih starina, te je i objavio nekoliko radova s podruja arheologije, kulturne historije i etnografije.74 Pored Pelea i Sielskog, u iroj regiji je bilo jo ljudi koji su se interesirali za starine i posjedovali privatne kolekcije. U Graanici, naprimjer, takav je bio kujundija (zlatar) Rade Stojanovi, koji je posjedovao i neke prahistorijske predmete pronaene na podruju Sladne, Dakula, Orahovice i Karanovca.75

Nakon zavretka Drugog svjetskog rata u Bosni i Hercegovini je dolo ponovo do buenja arheoloke nauke i nauno-istraivakog rada uope, osnivanjem mree muzejskih ustanova, a uskoro i stasanjem nove generacije strunjaka-arheologa. U Tuzli je 1947. osnovan Muzej narodnooslobodilake borbe koji neto kasnije prerasta u Zaviajni muzej, a 1962. godine u muzejsku instituciju regionalnog tipa pod nazivom Muzej istone Bosne. Od 1957. taj muzej izdaje i

72 V. uri, Prilozi poznavanju prehistorijskog rudarstva i talioniarstva bronanog doba u Bosni i Hercegovini, GZM, XX/1, 77 i dalje. 73 R. Kajmakovi, Rade Pele osniva prvog muzeja uTuzli, lanci i graa za kulturnu istoriju istone Bosne (dalje: IG), XI, 1975, 69-72. 74 E. akovi, Povijesni pregled arheolokih istraivanja u okolini Graanice, Graaniki glasnik, XII/23, 2007, 69 (n. 1); pogl. takoer i: I. Mai, Korijeni medicine i zdravstva u Bosni i Hercegovini, Sarajevo: Avicena, 2004, 169 i 177. 75 A.Kaljanac E. akovi, Barice-Greani: kulturna grupa kasnog bronanog doba u Slavoniji i sjevernoj Bosni, Graaniki glasnik, XIII/27, 2009, 79 (n. 1).

[40]

svoj asopis (lanci i graa za kulturnu istoriju istone Bosne).76 Godine 1956. osnovan je i Zaviajni muzej u Doboju, ija djelatnost je, izmeu ostalih, obuhvatala i podruje opine Gradaac.

Djelatnost arheolokog odjeljenja Zaviajnog muzeja u Tuzli, odnosno Muzeja istone Bosne, zapoela je 1950-tih godina prikupljanjem i obradom sluajnih arheolokih nalaza. Kada je u pitanju struni kadar, Muzej se u poetku suoavao sa odreenim potekoama. Krae vrijeme (1956.-1957.), kao kustos-arheolog u ovom muzeju je angairan Ivan Pu, rodom iz Slovenije, nakon kojega dolazi Radmila Jovanovi iz Svetozareva u Srbiji, koja e tu ostati naredne etiri godine. Nakon kraeg prekida, u Tuzlu dolazi Milica Kosori koja je dotad radila u Narodnom muzeju u Poarevcu (Srbija). Ona e Muzeju istone Bosne ostati narednih sedamnaest godina, veoma uspjeno vodei njegovo arheoloko odjeljenje, a bila je birana i za direktoricu. Nakon odlaska Milice Kosori posao kustosa-arheologa u ovom muzeju je obavljao Veljko Mil

bastina_sjeveroistocne bosne ,broj 2,2009

Documents

Transcript of bastina_sjeveroistocne bosne ,broj 2,2009