Basisrapport voor het Plan van Aanpak van het Deltaprogramma Waddengebied.

8/11/2019 Basisrapport voor het Plan van Aanpak van het Deltaprogramma Waddengebied.

1/164

Basisrapport voor het Plan van Aanpak van hetDeltaprogramma Waddengebied

Definitief concept 9 juni 2010

Redactie: Albert P. Oost, Deltares

Kerngroepleden: Oost, A.P., Schoorlemmer, W., de Vries, P., de Jong, K., Braaks-ma, S., Werners, S., Hoeksema, R., Lodder, Q., Den Besten, P., Hoekstra, S.,

Nuijen, E., Schuiling, E., Reincke, E.


2/164

Basisrapport Deltaprogramma Waddengebied 2


3/164


INHOUDSOPGAVE

1. Aanleiding en uitdaging.....................................................7

1.1 Aanleiding............................................................................7

1.2 Uitdaging.............................................................................81.3 Proces in de tijd...................................................................8

2. Inleiding..........................................................................11

2.1 Opdrachtgeverschap ..........................................................11

2.2 Opdracht............................................................................112.2.1 Inleiding ......................................................................................112.2.2 Deltaprogramma & Nationaal Waterplan ..........................................112.2.3 Waarom een Deltaprogramma voor het waddengebied?.....................132.2.4 Ambitie regionale stuurgroep..........................................................142.2.5 Samenhang met andere deelprogrammas Deltaprogramma...............142.2.6 Samenhang met andere programmas/projecten i.r.t. veiligheid en/ofnatuur .................................................................................................17

2.3 Scope en afbakening..........................................................18

2.4 Leeswijzer basisrapport voor het Plan van Aanpak .............19

3. Probleemdefinitie en interpretatie opdracht ....................21

3.1 Probleemschets .................................................................21

3.2 Onzekerheden klimaatverandering .....................................21

3.3 Kennis en innovatie............................................................21

3.3.1 Inleiding ......................................................................................213.3.2 Kennisagenda...............................................................................213.3.3 Werkwijze....................................................................................213.3.4 Waddenacademie..........................................................................22

3.4 Interpretatie van de opdracht ............................................22

4. Proces, communicatie en participatie ..............................25

4.1 Inleiding............................................................................25

4.2 Proces ...............................................................................254.2.1 Inleiding ......................................................................................254.2.2 MIRT-onderzoek ...........................................................................26

4.2.3 Parallelle processen.......................................................................264.3 Organisatie........................................................................26

4.3.1 Bestuurlijke besluitvorming............................................................264.3.2 Rijk en regio zijn opdrachtgevers voor het DeltaprogrammaWaddengebied......................................................................................26 4.3.3 Interne organisatie........................................................................284.3.4 MIRT-onderzoeken........................................................................304.3.5 Voorbereiding besluitvorming .........................................................31

4.4 Aanpak participatie en communicatie .................................314.4.1 Inleiding ......................................................................................314.4.2 Deelnemers en doelen...................................................................31

4.4.3 Stakeholderanalyse.......................................................................334.4.4 Participatie...................................................................................34

4.5 Maatschappelijke participatie.............................................34


4/164


4.5.1 Maatschappelijk forum...................................................................344.5.2 Burgerpanel .................................................................................36

4.6 Communicatie richting belangstellenden ............................36

5. Klimaat ............................................................................39

5.1 Huidige situatie klimaat en zeespiegel................................395.1.1 Inleiding ......................................................................................395.1.2 Temperatuur van lucht en water .....................................................395.1.3 Zeespiegelstijging.........................................................................395.1.4 Windklimaat en waterniveaus ........................................................395.1.5 Neerslag en verdamping ................................................................39

5.2 Toekomstige situatie klimaat..............................................405.2.1 Wereldwijde veranderingen............................................................405.2.2 Lokale vertaling van AR4 ...............................................................405.2.3 Vertaling naar het waddengebied....................................................40

6. Waterveiligheid ...............................................................45

6.1 Inleiding............................................................................45

6.2 Huidige situatie..................................................................456.2.1 Inleiding algemeen........................................................................456.2.2 Waterveiligheid gezoneerd opgebouwd ............................................45

6.2 Veiligheidsnormen in de toekomst...................................... 48

6.3 Toekomstige situatie waterveiligheid .................................496.3.1 Inleiding ......................................................................................496.3.2 Waterveiligheid Noordzeekust eilanden: trends en bedreigingen .........496.3.3 Waterveiligheid Waddenzeezijde eilanden: trends en bedreigingen......546.3.4 Waterveiligheid Waddenzee............................................................56

6.3.5 Waterveiligheid vastelandskust: trends en bedreigingen ....................586.3.6 Waterveiligheid Eems-Dollard: trends en bedreigingen ......................606.3.7 Samenvatting...............................................................................61

6.4 Gevolgen van klimaatverandering voor overige functies......62

7. Natuur .............................................................................65

7.1 Inleiding............................................................................65

7.2 Huidige situatie..................................................................66

7.3 Huidige problemen i.r.t. klimaatverandering....................... 677.3.1 Het waddengebied als geheel .........................................................67

7.3.2 De eilanden..................................................................................687.3.3 Het natte Wad ..............................................................................687.3.4 De kwelders .................................................................................697.3.5 Estuariene overgangen ..................................................................70

7.4 Opgave Natura 2000 ..........................................................71

7.5 Mogelijke ontwikkelingen huidige habitattypen,habitatsoorten en vogelsoorten op de middellange termijn (tot2050) ......................................................................................73

7.5.1 Waddenzee ..................................................................................737.5.2 Terrestrische en semi-terrestrische ecosystemen ..............................797.5.3 Maatregelen voor terrestrische en mariene ecosystemen op ver-

schillende tijd- en ruimteschalen.............................................................807.6 Wat nog te verkennen? ......................................................82


5/164


7.7 Voorstel voor MIRT-onderzoeken .......................................83

7.8 Algemene samenvatting.....................................................84

8. Monitoring .......................................................................87

8.1 Stand van zaken monitoring Waddengebied anno 2010.......87

8.2 Toekomstige monitoring.....................................................88

8.3 Verkenning toekomstige monitoring...................................89

8.4 Gewenst onderzoek............................................................89

8.5 Algemene samenvatting.....................................................90

9. Voorgestelde MIRT-Onderzoeken ....................................93

9.1 Inleiding............................................................................93

9.2 Bedreigingen en risicos van klimaatverandering ................ 94

9.3 Afstemming eerdere verkenningen, etc...............................94

9.4 MIRT-onderzoeken 2010-2014 ...........................................989.4.1 Beschrijving van gebiedsdekkende onderzoeken ...............................999.4.2 Noordzeekustzone van de Waddeneilanden....................................1039.4.3 Waddenzeekust van de Waddeneilanden........................................1059.4.4 Waddenzee en Eems-Dollard ........................................................1069.4.5 Eems-Dollard .............................................................................1089.4.6 Vastelandskusten van Groningen, Frysln en Noord-Holland.............109

9.5 Overzicht financin ..........................................................109

9.6 Proces van het MIRT-onderzoek .......................................110

10. Samenvatting en conclusies ........................................111Literatuur ..........................................................................117

Appendix I: rolverdeling rijksoverheid bij het PVADeltaprogramma Waddengebied .......................................123

Appendix II: toelichting basiswaarden en uitgangspuntenDeltaprogramma................................................................125

Appendix III: NWP-annex Kennis en Innovatieagenda......129

Appendix IV: overzicht regionale verkenningenhoogwaterbescherming en/of natuur................................131

Appendix V: kennisagenda ................................................133

Appendix VI: advies Waddenacademie ..............................139

Appendix VII: hoogwaterbeschermingsprogramma ..........143

Appendix VIII: communicatie met stakeholders................145

Appendix IX: profielschets programmamanagerDeltaprogramma Waddengebied .......................................147

Appendix X: Reactie Stakeholders .....................................149

Appendix XI: uitgebreide scenariotabellen voor de KNMI06scenarios ..........................................................................151


6/164


7/164


1. Aanleiding en uitdaging

1.1 Aanleiding

Dit basisrapport is de onderbouwing van het Plan van Aanpak voor het Deltapro-gramma Waddengebied; een plan dat zowel regionaal als nationaal van direct be-

lang is voor alle betrokkenen, omdat het tot doel heeft: Het ontwikkelen van een integrale aanpak die de veiligheid van de kust van

de Waddeneilanden en het vasteland moet waarborgen. Daarbij is het deinsteek om waterveiligheid te integreren met de functies van het wadden-gebied: natuur, recreatie en duurzame economische activiteiten.

Het monitoren van ontwikkelingen in het waddengebied en de effecten ophet ecosysteem als gevolg van klimaatverandering.

Het Deltaprogramma Waddengebied is onderdeel van het Nationaal Deltapro-gramma. Het Deltaprogramma is een uitvloeisel van het Nationaal Waterplan. HetNationaal Waterplan stelt: Omdat we ook volgende generaties van Nederland alsveilig en welvarend waterland willen laten genieten, moeten we nu antwoordenformuleren op ontwikkelingen op het gebied van klimaat, demografie en economieen investeren in een duurzaam waterbeheer. En voorts:Hoge waterafvoeren vande rivieren en stormvloed vanuit zee zijn een bedreiging voor grote delen van Ne-derland. We zijn weliswaar een van de best tegen overstromingen beschermdedeltas, maar de dijken en zeeweringen voldoen nog niet overal aan de wettelijkenormen en de kust heeft, als we niets zouden doen, te maken met structureleerosie als gevolg van zeespiegelstijging en afgenomen natuurlijk sedimentaanbod.Achter de dijken wordt de bodem al eeuwen ontwaterd om er te kunnen wonen envooral landbouw te bedrijven. Als gevolg van veenafgraving, veen oxidatie enklink is de bodem in met name veengebieden sterk gedaald, soms wel met enkelemeters. De bodem daalt in West-Nederland ook licht als gevolg van geologischeprocessen (isostatische beweging) en in Groningen en Frysln wat meer als gevolgvan gas- en zoutwinning.

Meer specifiek voor Noord-Nederland, wordt gesteld dat deze regio: wordt be-schermd tegen hoog water door dijken langs de Waddenzee en de Afsluitdijk. Ookde Waddeneilanden spelen samen met de Waddenzee een rol in de waterveiligheidvan Noord-Nederland als golfbreker tegen het Noordzeewater. De veiligheid langsde Waddenzee is zowel op de korte als op de lange termijn een punt van zorg.Voor de korte termijn is er onvoldoende duidelijkheid over hoe de golven op deWaddenzee en in de Eems-Dollard zich gedragen. Voor de lange termijn is er on-zekerheid over het al dan niet verdrinken van de Waddenzee. Deze onzekerheidmaakt dat ook het toekomstig gedrag van de golven op de Waddenzee onzeker is.

Delen van de Waddeneilanden inclusief de daar aanwezige bebouwing worden be-

schouwd als buitendijkse gebieden. Het rijk beziet in de planperiode samen metdecentrale overheden of herijking van het huidige beleid zoals vastgelegd in debeleidslijn Kust nodig is voor de Waddeneilanden.

Op grond van dit alles, heeft het kabinet opdracht gegeven om voor het wadden-gebied een Plan van Aanpak te schrijven dat zich richt op voorstellen voor MIRT-onderzoeken voor de toekomst (zie ook appendix I). Daarbij gaat het niet alleenom een meer integrale benadering van veiligheid en natuur, met medeneming vanandere functies, maar is ook extra aandacht voor het voortbestaan van de natuuronder invloed van klimaatverandering en hoe dit te monitoren. Aangezien de vei-ligheid, bedrijvigheid en natuurwaarden van het gebied samen in belangrijke matede (economische) vitaliteit van het gebied bepalen, is dit programma van direct

belang voor de Waddenregio. De status van Werelderfgoedgebied en de veiligheidvan de noordelijke energie-infrastructuur voor gaswinning en transport en elek-triciteitsproductie zijn van direct landelijk belang.


8/164


1.2 Uitdaging

De uitdaging waar het Deltaprogramma Waddengebied voor gesteld staat is hetbehoud van veiligheid voor de mens en zijn activiteiten, waarbij de, nog onzekere,effecten van klimaatverandering op een flexibele en, waar mogelijk, op een inno-vatieve wijze worden opgevangen. Daarbij dient het proces van selectie, vormge-

ving en uitwerking van waterveiligheidsmaatregelen (zowel beleid als beheer) zoingericht te worden dat daarin recht wordt gedaan aan de karakteristieken van hetwaddengebied: de openheid van het landschap, de natuurwaarden en het mense-lijk medegebruik in het gebied. Het streven is om niet alleen de negatieve effectenvan de waterveiligheidsmaatregelen te minimaliseren, maar om ook duidelijkheidte geven over de mogelijkheden om met behulp van waterveiligheidsmaatregelenbij te dragen aan het vergroten en realiseren van de ecologische, economische enruimtelijke potenties van het gebied (win-win situaties).

Vooralsnog wordt bij het borgen van de veiligheid en het streven naar win-win si-tuaties uitgegaan van de bestaande weten regelgeving. Toch kan ook deze ver-anderen want er wordt vooruitgeblikt over de hele 21eeeuw, met bijzondere aan-

dacht voor de periode tot 2050. Dat is een lange periode, waarbij qua gebieds-ontwikkeling, maar ook qua weten regelgeving veel kan veranderen. De huidigewet- en regelgeving zijn dan ook vertrekpunt, maar geen einddoel op zich. Alsnaar voren zou komen dat weten regelgeving moeten worden aangepast dankunnen daarvoor onderzoeken worden uitgevoerd.

Het Deltaprogramma Waddengebied maakt onderdeel uit van het Nationaal Delta-programma (zie appendix I). In dat nationale programma zijn er ook een aantalgemeenschappelijke waarden en uitgangspunten vastgesteld die overheden, orga-nisaties, burgers en bedrijfsleven onderling bindt (zie appendix II). De basiswaar-den zijn solidariteit, flexibiliteit en duurzaamheid. De uitgangspunten zijn samen-hang, consistentie en transparantie. In het Plan van Aanpak en dit basisrapport isduidelijk gemaakt hoe aan deze basiswaarden en uitgangspunten tegemoet wordt

gekomen en hoe deze concreet worden uitgewerkt.

Verder wordt grote waarde gehecht aan innovatie. Al tijdens het opstellen van hetPlan van Aanpak is er naar gestreefd om creatieve en innovatieve ideen enwerkwijzen zoveel mogelijk een kans te geven. Ook in de MIRT-onderzoekfase zalveel tijd en aandacht worden besteed aan het aanboren van creatieve en innova-tieve ideen voor het Deltaprogramma Waddengebied.

1.3 Proces in de tijd

Binnen het Deltaprogramma is afgesproken dat de problematiek systematisch ge-analyseerd en opgelost wordt in overeenstemming met het MIRT spelregelkader

en het procesontwerp van Sneller en Beter dat elders succesvol is gebleken en isaangepast voor de uitvoering van het Deltaprogramma (figuur 1.1). De onderzoe-ken die in dit plan van aanpak worden beschreven, vallen binnen de zogenaamdeMIRT-onderzoekfase. De onderzoeksfase kan uitmonden in (aanpassing van) be-leid, normen of systematieken, in input voor de gebiedsagenda of in een startbe-slissing voor de MIRT verkenningsfase. MIRT-onderzoeken hebben dus een anderestatus dan de verkenningen uit de MIRT verkenningfase, die leiden tot een voor-keursalternatief. De onderzoeken zijn variabel en flexibel van aard. MIRT-onderzoek is in dit verband een verzamelterm, het kan onder meer gaan om be-leidsvoorbereidend/draagvlakverkennend onderzoek of om kennisontwikke-ling/innovatief onderzoek (inclusief pilots en experimenten; zie appendix III).

MijlpalenMIRT-onderzoek kent geen vaste perioden. In de praktijk zal dit per geval ver-schillen. De resultaten van onderzoek kunnen ook tussentijds van invloed zijn ophet regionale/nationaal beleid. Daarnaast staat de ontwikkeling van kennis niet stil


9/164


10/164


11/164


2. Inleiding

2.1 Opdrachtgeverschap

De minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit is namens de Ministerile

Stuurgroep Deltaprogramma (MSD) opdrachtgever voor het Plan van Aanpak voorhet Deltaprogramma Waddengebied en heeft dat gedelegeerd aan ir. C. Lever. HetDeltaprogramma Waddengebied is een van de 9 deelprogrammas van het Natio-naal Deltaprogramma.

2.2 Opdracht

2.2.1 Inleiding

Het Plan van Aanpak vormt de eerste stap in de uitwerking van een klimaatbeleidvoor het waddengebied. Het kabinet streeft voor de Waddenzee naar een duurza-me bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee als natuurgebied en het be-

houd van het unieke open landschap. Binnen deze hoofddoelstelling voor het ge-bied is er ruimte voor duurzaam menselijk medegebruik (Planologische Kernbe-slissing Derde Nota Waddenzee). In aansluiting hierop is de doelstelling van hetDeltaprogramma Waddengebied om de bescherming van de eilanden als geheel ende kust van Noord Nederland te waarborgen en de ontwikkelingen als gevolg vande klimaatverandering te monitoren in internationale context. Daarbij geldt datzoveel mogelijk wordt gezocht naar integrale oplossingen, waarbij ook anderefuncties of sectoren worden meegenomen (o.a. visserij, landbouw, recreatie,scheepvaart, delfstoffenwinning).

Dit basisrapport vormt de onderbouwing voor het veel bondiger Plan van Aanpak.Beiden zijn bestuurlijk gedragen en gezamenlijk opgesteld door rijk en regio met

participatie van instituten en belanghebbenden van maatschappelijke organisatiesen bedrijfsleven. Het Plan van Aanpak is de eerste fase de initiatieffase - van deuitwerking van het Deltaprogramma Waddengebied. In dit Plan van Aanpak wor-den onderzoeken voorgesteld die tot doel hebben om te weten te komen wat no-dig en mogelijk is in het waddengebied om de veiligheid te kunnen waarborgen,bij voorkeur leidend tot win-win situaties voor veiligheid en natuur en/of gebruiks-functies. Daarnaast wordt gevraagd om in trilateraal verband aan te geven welkemonitoren noodzakelijk is om de invloed van klimaatverandering op de veiligheiden de natuur te kunnen volgen.

Op basis van het Plan van Aanpak worden beslissingen gedefinieerd die leiden totde start van onderzoeken. De onderzoeken moeten een onderbouwing geven voorgeprefereerde maatregelen, voor MIRT-verkenningen, voor nieuw beleid of aan-passing van de gebiedsagenda. Bestuurlijk is er wel de verwachting dat de opti-male aanpak van deelgebied tot deelgebied kan verschillen en dat daarom ook inde toekomst een mix van middelen zal moeten worden ingezet.

2.2.2 Deltaprogramma & Nationaal Waterplan

Het DeltaprogrammaHet Deltaprogramma is een nationaal programma, waarin rijksoverheid, provin-cies, gemeenten, waterschappen en maatschappelijke organisaties samenwerken.Het Deltaprogramma vloeit voort uit het advies Samen werken met water, dat detweede Deltacommissie in september 2008 uitbracht. Deze commissie adviseerdeom meer aandacht te besteden aan de bescherming tegen overstromingen en aanhet veilig stellen van de zoetwatervoorziening op de lange termijn. Als reactiedaarop, besloot het Kabinet tot een Deltaprogramma waarvan de inhoud, organi-satie en financiering wettelijk worden vastgelegd in de Deltawet. Een eerste uit-werking van het Deltaprogramma is opgenomen in het Nationaal Waterplan (NWP,


12/164


2009), dat een periode van zes jaar beslaat. Het Deltaprogramma kijkt veel ver-der dan een periode van zes jaar.De Deltawet vormt de wettelijke basis voor dit programma. Deze wet is op 1 fe-bruari 2010 aan de Tweede Kamer aangeboden. Het Deltaprogramma bevat metelkaar samenhangende maatregelen die tot doel hebben duurzame waterveiligheiden zoetwatervoorziening te realiseren, in het licht van de verwachte klimaatveran-

dering, sociaaleconomische ontwikkelingen en veranderende maatschappelijke op-vattingen. Met het programma wordt een doelmatige, daadkrachtige en integraleaanpak van de grote wateropgaven voor Nederland in de komende decennia na-gestreefd. Het Deltaprogramma bestaat uit drie generieke deelprogrammas (Wa-terveiligheid, Zoetwatervoorziening en Nieuwbouw en herstructurering) en zes ge-biedsgerichte deelprogrammas (Kust, Waddengebied, Zuidwestelijke Delta, Rijn-mond-Drechtsteden, Rivieren en IJsselmeergebied).

Deltacommissie over het waddengebiedDe grote opgaven die de Commissie Veerman signaleerde op het gebied van wa-terveiligheid en zoetwatervoorziening (niet acuut, wel urgent) zijn de aanleidingvoor het Deltaprogramma. Binnen het Deltaprogramma Waddengebied speelt

vooral het waterveiligheidsvraagstuk en de mogelijkheden om de doelen vanuitNatura2000 te realiseren. Daarnaast en dat geldt alleen voor het Deltapro-gramma Waddengebied - gaat het om lange termijn monitoring van de effectenvan klimaatverandering op de natuurlijke kwaliteiten en doelen binnen de Wad-denzee.

Het Nationaal WaterplanHet Nationaal Waterplan is ontwikkeld als onderdeel van het Deltaprogramma, dattot stand kwam naar aanleiding van het advies van de Deltacommissie. Het Delta-programma Waddengebied behelst zowel de korte als lange termijn plannen enontwikkelingen op het gebied van veiligheid. Korte en lange termijn dienen in el-kaars verlengde te liggen. Voor lopende plannen en projecten op de korte termijngeldt ook dat deze ondersteunend dienen te zijn aan de lange termijn strategievan het Deltaprogramma. Dit betekent dat deze plannen/projecten getoetst kun-nen worden op hun relevantie en invloed op de lange termijn. Dat zal niet vooralle projecten gelden, maar zeker voor grote investeringsbeslissingen op het ge-bied van veiligheid. Daardoor is ook een goede onderbouwing mogelijk voor eenefficinte besteding van de middelen. Voorbeelden zijn het Hoogwaterbescher-mingsprogramma, de versterking van de Afsluitdijk en internationale samenwer-king.

Het Nationaal Waterplan (NWP), PKB 3eNota Waddenzee, en provinciale plannenmoeten worden gezien als belangrijke kaders voor het Deltaprogramma Wadden-gebied; doelen van deze plannen worden belegd in de onderzoeken van het deel-programma en andersom kunnen de resultaten uit het deelprogramma leiden tot

bijstelling van de beleidsplannen (bijv. vast te leggen in NWP2).

Nationaal Waterplan (NWP) over het WaddengebiedHet Kabinet heeft het advies van de Deltacommissie verwerkt in het Nationaal Wa-terplan. Hierin stelt het kabinet te streven naar een duurzame en grensoverschrij-dende bescherming en ontwikkeling van de Waddenzee (inclusief Eems en Dol-lard) als natuurgebied en open landschap. In het NWP wordt aangegeven dat deopgave voor het waddengebied is het samengaan van de natuurwaarden met vei-ligheid en leefbaarheid. Bij de uitwerking van maatregelen zal naast natuur en vei-ligheid ook de maatschappelijke betekenis van landschap, visserij, recreatie, wo-nen en ruimtelijke kwaliteit van de hele kustzone worden betrokken1.

1In het Nationaal Waterplan wordt het volgende streefbeeld gegeven voor Noord-Nederland:De veiligheid voor Noord-Nederland is geborgd, dankzij versterkingen van de primaire kerin-gen langs het vasteland van Frysln en Groningen. Ook op de eilanden kan veilig gewoond engerecreerd worden dankzij de zandsuppleties aan de noordzijde van de eilanden en de dijk-


13/164


2.2.3 Waarom een Deltaprogramma voor het waddengebied?

Aandacht voor veiligheid in het waddengebied is niet nieuw. Sinds jaar en dagwordt gewerkt aan de versteviging van de dijken en worden innovatieve oplossin-gen bedacht. In de recente beleidsplannen van de rijks- en lokale overheden isveel aandacht voor de duurzame bescherming en ontwikkeling van het waddenge-bied. Waarom is er dan toch een Deltaprogramma Waddengebied en wat voegt dit

toe aan de huidige beleidsplannen?

Om te beginnen is, zoals boven al aangegeven, de looptijd van het Deltapro-gramma veel langer. Het vizier is gericht op het jaartal 2100; het Deltaprogram-ma beslaat vele kabinetten, colleges en andere bestuursperioden. Het beleid inrijks- en lokale (water)plannen beslaat een veel kortere periode met de mogelijk-heid om tussentijds van koers te wijzigen.

Met de komst van het Deltaprogramma zijn de regionale plannen niet overbodiggeworden. De komende jaren worden scenarios onderzocht en de consequentiesvan besluiten in beeld gebracht. Aan de afspraken die straks worden gemaakt omhet waddengebied duurzaam te beschermen, moet in de rijk- en regionale be-

leidsplannen invulling worden gegeven. Bij ieder herziening van (water)plannenzal gekeken moeten worden of de voorgestelde plannen passen in de lijn van het

versterkingen en kunstwerken aan de Waddenzeezijde. Wateroverlastsituaties komen inNoord-Nederland veel minder vaak voor dan zou mogen op grond van de geldende normenregionale wateroverlast. Het gemaal bij Lauwersoog vervult niet alleen een belangrijke functievoor de afwatering van Frysln en grote delen van Groningen en Drenthe, maar ook voor denatuurwaarden van het nationaal park Lauwersmeer. De waterhuishouding in Noord-Nederland is ingericht op de gevolgen van bodemdaling door delfstoffenwinning. Dankzij inno-vatieve manieren van zoetwatervoorziening en gedeeltelijke overgang naar landbouw diemeer zout kan verdragen, is de landbouw in Noord-Frysln en Groningen nog steeds de be-

langrijkste bedrijfstak. Door aanvoer van water uit het IJsselmeer treden in Noord-Nederland inperioden van droogte geen grote problemen op voor de watersystemen (peilhandhaving enveiligheid kaden) en voor sectoren zoals de landbouw, de industrie en de recreatiesector. Ingebieden waar geen wateraanvoer mogelijk is zijn maatregelen getroffen om voldoende watervast te houden. De veenweidegebieden worden duurzaam gebruikt voor landbouw, natuur enwonen tegen acceptabele waterbeheerkosten. Noord-Nederland heeft zich ontwikkeld tot eenbijzonder experimenteergebied voor watertechnologie, energie en sensortechnologie. DeWaddenzee is behouden door voldoende aanvoer van zand en slib uit de Noordzee.

De Waddenzee is primair een natuurgebied van internationale betekenis en een uniek openlandschap. De natuurlijke dynamiek van de fysische processen in de Waddenzee, op de wad-deneilanden en in de Noordzeekustzone wordt zo min mogelijk beperkt, zodat zich nieuweplaten, geulen en jonge duinen kustgebieden ontwikkelen. De Waddeneilanden veranderen

niet substantieel van vorm en omvang. De rust, weidsheid, open horizon en natuurlijkheid,inclusief duisternis, zijn gewaarborgd en worden hoog gewaardeerd.

De waterkwaliteit is zodanig dat flora en fauna zich optimaal kunnen ontwikkelen. De flora enfauna zijn rijk, gevarieerd en in even grote hoeveelheden aanwezig als voor de periode vaneutrofiring. Het areaal van meer natuurlijke kwelders is vergroot.

De in de bodem aanwezige archeologische waarden als scheepswrakken en in het gebiedaanwezige cultuurhistorische waarden worden beschermd en behouden. Verder blijft de Wad-denzee zo veel als mogelijk gevrijwaard van bedreigingen. De gevolgen van (mogelijke) be-dreigingen voor de natuurwaarden in de Waddenzee worden geminimaliseerd.

De Waddenzeehavens hebben zich duurzaam ontwikkeld op een wijze die recht doet aan hun

specifieke ligging en mogelijkheden. De bereikbaarheid van de havens in en grenzend aan deWaddenzee is gewaarborgd. In de Waddenzee vindt een afgewogen duurzame visserij enaquacultuur plaats.


14/164


Deltaprogramma. Lokale bestuurders behouden dus zeggenschap in hun eigen ge-bied en over hun eigen beleid.

UitgangspuntenOp grond van wettelijke en bestuurlijke argumenten zijn voor natuur en veiligheiduitgangspunten vastgesteld:

Voor veiligheid wordt als uitgangspunt gehanteerd dat binnendijkse gebie-den kunnen rekenen op een gegarandeerd veiligheidsniveau. Verder is ver-trekpunt voor het Deltaprogramma, dat Basiskustlijn en het Kustfundamentworden gehandhaafd. Tegelijkertijd echter moet onderzoek en monitoringuitwijzen in hoe dit op de lange termijn te doen is.

Voor natuurlijke waarden geldt dat veiligheidsmaatregelen die in het kadervan het Deltaprogramma zullen worden getroffen bij voorkeur ook een po-sitief effect hebben op de natuurlijke dynamische processen en de ken-merkende abiotiek en biotiek die het Waddengebied wereldwijd uniek ma-ken (Werelderfgoed). Conform het Nationaal Waterplan dient de natuurlijkedynamiek van de fysische processen zo min mogelijk te worden beperkt en

de waterkwaliteit zodanig te zijn dat flora en fauna zich optimaal kunnenontwikkelen.

Daarnaast is de kracht van het Deltaprogramma dat de verschillende deelpro-grammas op elkaar worden afgestemd. Zo worden ook de effecten van klimaat-adaptatie in het IJsselmeer en de Noordzeekust afgestemd met het deelprogram-ma Wadden.

2.2.4 Ambitie regionale stuurgroep

Het geheel is meer dan de som der delen, is het motto bij het zoeken naar oplos-singsrichtingen voor waterveiligheid. De regionale stuurgroep zoekt uitdrukkelijknaar synergie en samenhang. De gezamenlijke ambitie is om te zorgen voor duur-

zame waterveiligheid en tegelijkertijd kansen te creren voor robuuste en veer-krachtige natuur en voor duurzaam menselijk gebruik. Waterveiligheid en natuurkunnen elkaar versterken: werken met de natuur is beter dan vechten ertegen.Met waterveiligheid en een robuuste natuur als onderlegger, vormt het wadden-gebied bovendien een aantrekkelijk gebied voor de mens, om te werken, wonenen recreren. Het is de insteek om te zoeken naar multifunctionele oplossingen,met als prioriteitsvolgorde: veiligheid eerst, en dan natuur en overige (economi-sche) functies.Om deze oplossingen een stap verder te brengen, streeft de regionale stuurgroepnaar onderzoeken die uitvoeringsgericht zijn (pilots). Er moet zoveel mogelijk ge-bruik worden gemaakt van bestaande kennis en de resultaten moeten concreet entastbaar zijn. Bovendien moeten de onderzoeken in samenhang worden uitge-voerd met andere projecten en stakeholders in het gebied en/of met andere deel-programmas. Tenslotte vindt de regionale stuurgroep het belangrijk dat er eenbalans is tussen denken (lange termijn) en doen (doorpakken).

2.2.5 Samenhang met andere deelprogrammas Deltaprogramma

Het Deltaprogramma Waddengebied vormt n van de negen deelprogrammasvan het Deltaprogramma. De onderlinge samenhang tussen deelprogramma'svraagt om een goede samenwerking en afstemming. Dat betekent dat vanuit Del-taprogramma Waddengebied input kan worden geleverd aan de andere deelpro-grammas en andersom. Daarbij gaat het zowel om inhoudelijke aspecten zoalskennisvragen en scenarios als om procedurele aspecten (planningen, bestuurlijkeoverleggen, benaderen van de regios). Hierbij is sprake van een iteratief proces.Een eerste stap daarvoor is genomen door het uitwisselen van teksten bij het vol-tooien van de plannen van aanpak. De meest relevante deelprogrammas voor hetWaddengebied zijn:


15/164


16/164


ke Waddenzee' criteria aan het Deltaprogramma IJsselmeergebied over de ecolo-gie in de Waddenzee in relatie tot het spuiregime en pompcapaciteit van de Af-sluitdijk. De criteria worden uiterlijk in september geleverd ten behoeve van eenbinnen het deelprogramma IJsselmeergebied te ontwikkelen afwegingsproces. Bo-vendien zullen onderzoeken door beide deelprogrammas worden begeleid. In2014/2015 zal mede op basis van de informatie over de effecten voor het Wad-

dengebied een Deltabeslissing worden genomen over het Peilbeheer IJsselmeer oplange termijn en, in afhankelijkheid daarvan, het toekomstig spui- of pompregimevan de Afsluitdijk.

Vanuit Deltaprogramma IJsselmeergebied zal in samenspraak met Deltaprogram-ma Waddengebied een opdracht worden geformuleerd om de effecten van spuienop natuurwaarden en (mogelijk) de geomorfologie te verkennen, binnen de band-breedte van de alternatieven van het toekomstig peilbeheer van het IJsselmeer-gebied en gekoppeld met spui/pomp scenarios. Dit houdt tevens voor de kortetermijn in dat vanuit Deltaprogramma IJsselmeergebied, ten aanzien van de be-sluitvorming over de versterking van de Afsluitdijk, getoetst dient te worden hoede voorkeursvariant Afsluitdijk (en de mogelijkheid van de inrichting van een

brakwaterzone in het IJsselmeergebied) zich verhoudt tot de invloed van het spui-en/pompen van IJsselmeerwater naar de Waddenzee.

Het Deltaprogramma Nieuwbouw en herstructurering.Het deelprogramma Nieuwbouw en herstructurering heeft als aandachtsgebiedenten eerste de locatiekeuzen voor nieuwbouw en herstructurering bij stedelijk ge-bied en ten tweede de kosten-/risico-aansprakelijkheid op ongunstige locaties.Hieronder vallen ook risicozonering, ruimtelijk reserveren en beschermingszones.Veel input hiervoor komt uit het deelprogramma Veiligheid, maar ook vanuit hetwaddengebied is hier aandacht voor.

Het Deltaprogramma ZoetwaterHet Deltaprogramma Zoetwater onderzoekt hoe op de lange termijn de zoetwa-tervoorziening van Nederland geregeld zou moeten worden met het oog op deverwachtte klimaatsverandering. Het heeft naar verwachting, binnen de scope vanduurzame veiligheid, maar beperkt raakvlakken met het Deltaprogramma Wad-dengebied. De binnendijkse kuststrook langs de Waddenzee is ook onderdeel vanhet waddengebied. Hier speelt eveneens de vraag hoe de zoetwatervoorziening inde toekomst eruit zal zien. Afgesproken is dat het Deltaprogramma Zoetwater ditonderdeel voor haar rekening neemt. Er vindt blijvende afstemming plaats om hetbovenstaande te verifiren.

De overige programmas zijn, voor zover nu te overzien, van minder belang voorde Wadden3. Als verwacht wordt dat maatregelen in de overige deelprogrammas

effect zullen hebben op de Waddenzee dan zal wederzijds afstemming worden ge-zocht. Om samenhang en verbinding tussen de ontwikkelingen in de gebieden

3Het Deltaprogramma Rivierenricht zich met name op de rijksopgave lange termijn ruimte

voor de rivieren. In dit deelprogramma wordt uitgewerkt welke ruimtelijke claims er zijn in metname het winterbed van de rivieren. Hierbij worden de claims voor bijvoorbeeld veiligheid, na-tura2000 en provinciale gebiedsontwikkeling in beeld gebracht. De relatie tussen het deelpro-gramma rivieren en deelprogramma wadden is beperkt. Er is een mogelijke relatie via hetspuiregime van het IJsselmeer, die relatie wordt uitgewerkt via de deelprogrammas Zoetwatervoorziening en IJsselmeer.

Het deltaprogramma Rijnmond richt zich op de vraag hoe de Rijnmond veilig kan worden ge-

houden bij stijgende zeespiegel en toenemende maatgevende rivierafvoer. De relatie tussende deelprogrammas Rijnmond en Waddengebied is beperkt.


17/164


richting en inhoud te geven worden de nationale Deltabeslissingen ontwikkeld.Dit zijn structurerende en (rand)voorwaardelijke beslissingen die politiek van aardzijn en richting geven aan de ontwikkeling van het Deltaprogramma in Nederland.Op basis van waterhuishoudkundige samenhang zijn vooralsnog vijf prioritaire del-tabeslissingen geformuleerd, waarvan vooral de eerste en de laatste relevant zijnvoor het waddengebied:

- Principebeslissing veiligheidsnormen voor primaire waterkeringen (2011)- Voorstel voor voorkeursstrategie voor zoetwatervoorziening (2014)- Voorstel voor sturingsinstrumenten Nieuwbouw en Herstructurering (2013)- Voorstel voor beslissing over bescherming Rijn- en Maasmonding (2014)- Voorstel voor beslissing over lange termijn peilbeheer IJsselmeer (2014)

Een andere voor het Waddengebied belangrijke beslissing is het binnenkort (eind2010) te nemen voorkeursbesluit voor de versterking van de Afsluitdijk.

2.2.6 Samenhang met andere programmas/projecten i.r.t. veiligheiden/of natuur

In het waddengebied zijn de laatste tijd een groot aantal initiatieven ontwikkeld

met betrekking tot natuuren/of veiligheid (appendix IV).

De natuur in de Waddenzee kent nationaal en internationaal een zeer bijzonderestatus, vastgelegd in de erkenning van de Waddenzee als Werelderfgoed, het be-heerplan Natura 2000 en de Kaderrichtlijn Water. Deze stellen doelen en maatsta-ven waaraan de natuur van het waddengebied moet voldoen. Daarnaast zijn ernog de opgaven uit de Derde Nota Waddenzee. Het B&O-plan van het RCW kop-pelt de regionale inbreng vanuit het eigen schaalniveau aan deze opgaven. Eenfors deel van deze opgaven probeert men te verwezenlijken in de programmasvoor KRW, Natura*2000 en op provinciaal niveau. Daarnaast zijn er ook nog eenaantal andere initiatieven. De Raad voor de Wadden heeft in maart 2009 haarbriefadvies Wadden en Klimaat aan de Staatssecretaris van V&W uitgebracht. Dit

advies is betrokken bij de ontwikkeling van dit Basisrapport. In een vroeg stadiumhebben de samenwerkende NGOs op natuurgebied een visie uitgegeven van hunstreefbeelden voor het waddengebied (De Jong & van den Heiligenberg, 2005). Opgrond daarvan is samen met de onderzoeksinstellingen een visie ontwikkeld overde benodigde wetenschappelijke kennis in Het Tij Geleerd (Oost et al., 2007; Oost& Lammerts, 2007), om de streefbeelden te kunnen bewerkstelligen.

Belangrijk zijn tevens een aantal convenanten tussen natuurorganisaties en deoverheid, waarvan het convenant 'Transitie mosselsector en natuurherstel Wad-denzee', dat in het najaar van 2008 door de overheid, de mosselsector en ver-schillende natuurorganisaties is ondertekend, een belangrijke voortrekkersrolheeft vervuld. Dit heeft geresulteerd in het Nationaal Herstelplan Waddenzee,waarvan onlangs het meerjarig programma Naar een rijke Waddenzee is uitge-komen. Het doel van dit programma is te werken aan een duurzame toekomstvoor het waddengebied. Naast het stroomlijnen van deze en andere bestaandeinitiatieven, komt het programma 'Naar een rijke Waddenzee' ook met nieuwe op-lossingen die goed zijn voor de natuur, maar die ook kansen bieden aan mensendie in het waddengebied werken. Naast natuurherstel zet dit convenant in opduurzame alternatieven voor de bodemberoerende mosselzaadvisserij. Het pro-grammaplan geeft ook invulling aan de opdracht uit het B&O-plan van het RCWom te komen tot een natuurherstelprogramma. De Waddenacademie heeft de be-nodigde aanvulling van kennis in een Kennisagenda beschreven (Kabat et al.,2009a). Voor de uitvoering van projecten is het Waddenfonds een belangrijkeaanjager van initiatieven geworden. Daarnaast zijn er nog regionale en lokaleplannen, studies en projecten, waarin natuur en veiligheid als belangrijke themas

voorkomen, waarvan een paar vermeld worden: ontpoldering Breebaart-polder;Groningse kustvisie; Lauwersmeer: onderzoek waterbeheer (Lauwersmeervisie);voorstel Marnewaard specifieke zoet/zout overgang; Klimaatverandering en ruim-


18/164


telijke kwaliteit: kansen voor het Friese kustlandschap (De Ruyter et al., 2009);Frysln buitendijks / ontpoldering; Hallumer Ryt, zoetwateruitstroom Noorder-leech; Afsluitdijk: klimaatbestendig andere inrichting; Herinrichtingsplan voorma-lig eiland Wieringen; Ameland en Texel: dijkversterkingen.

Veiligheid is essentieel voor de ruim een kwart miljoen mensen die in het wadden-

gebied leven. Voor veiligheid, al dan niet in relatie met natuur of gebruiksfuncties,is er een grote serie studies en projecten uitgevoerd of worden voorgesteld. Debelangrijkste worden hier kort opgesomd. Het trilaterale programma van hetCommon Platform for Sea level Rise heeft in totaal drie rapporten afgeleverd overde problematiek van zeespiegelstijging i.r.t veiligheid, ruimtelijke planning en na-tuur. Een ander initiatief was het project ComCoast die langs de Waddenkust eengroot aantal verkenningen heeft uitgevoerd waarin veiligheid, natuur en gebruiks-functies samengingen. In het onderzoek Hotspot Klimaatbestendig Groningenworden lange termijn beelden geschetst in verschillende strategie-scenarios.

Vanuit het Deltaprogramma Kust is er een vraag naar provinciale kustvisies voorde zandige kust. De provincie Noord-Holland is voornemens in dit verband een

kustvisie op te stellen die recht doet aan de waterveiligheidsopgave en de wensnaar bredere stranden, gecombineerd met het revitaliseren van de kustplaatsen.De provincie Groningen heeft een kustvisie opgesteld die gericht is op waterveilig-heid en economie. De provincie Frysln is voornemens een kustvisie op te stellenvoor zowel de zandige kust (Noordzeekant van de Waddeneilanden) als de kustlangs de Waddenzee en het IJsselmeer. Voor de zandige kust van Frysln is er be-hoefte aan waarborgen van de waterveiligheid en aan mogelijkheden voor het rea-liseren van brede stranden. Op nationaal niveau is een van de belangrijkste pro-grammas momenteel Kustlijnzorg van Rijkswaterstaat. Een belangrijk onderdeelervan is het Convenant tussen V&W en natuurorganisaties rond de suppleties ende effecten ervan op natuur. Voorts zijn veel inzichten opgedaan door te kijkennaar de bodemdaling door de gaswinning en zoutwinning in het waddengebied,wat kan worden gezien als lokale versnelde relatieve zeespiegelstijging (zie hoofd-stuk 5 over klimaatverandering). Ook de studiegroep/werkgroep Natuurlijke Kli-maatbuffers (Waddenvereniging) heeft een groot aantal ideen verwoord over hetomgaan met klimaat. Voor de eilanden is gestudeerd op de kansen voor natuur enveiligheid die voortkomen uit het herstellen van buitendijkse dynamiek. De ideenen eerste uitkomsten zijn gepubliceerd in het boek Eilanden Natuurlijk. Onder-tussen wordt gewerkt aan een diepgaande wetenschappelijke onderbouwing viahet programma DYNAMIEK, dat ingediend wordt bij het Waddenfonds. Ook Kennisvoor Klimaat Hotspot Wadden: onderzoek klimaateffect op natuur, 2e tranche on-derzoek (Prov. Frysln) richt zich op de gevolgen van klimaatverandering.

Daarnaast zijn er nog regionale en lokale plannen, studies en projecten, waarvaneen paar vermeld worden welke veiligheid als belangrijk onderdeel hebben: Plan

Marconi: adaptief gebruik + verbinding stad-haven geleidelijker, buitendijks bou-wen; Klimaatbestendige Eemsdelta; Klimaatbestendig Groningen; MeetboeienAmelander gat (golf-aanval); Harlingen: Dijkversterking verende dijk; Afsluitdijk:klimaatbestendige andere inrichting; Suppletie op Kop van Den Helder; Texel enAmeland: dijkversterkingen; onderzoek naar het functioneren van de slaperdijken.

2.3 Scope en afbakening

Het Deltaprogramma Waddengebied behelst zowel de korte als lange termijnplannen en ontwikkelingen op het gebied van veiligheid. Korte en lange termijndienen in elkaars verlengde te liggen. Het deelprogramma Wadden richt zich op deontwikkeling en uitvoering van beleid en maatregelen die ten gevolge van de ef-

fecten van de klimaatverandering nodig zijn voor het borgen van de veiligheid opde eilanden en langs de kust. Daarnaast richt het zich op de monitoring van deontwikkelingen in het waddengebied ten gevolge van klimaatverandering in decontext van de trilaterale Waddenzee. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen


19/164


20/164


Hoofdstuk 5 gaat in op de aandachtspunten die klimaatverandering zal opleverenvoor het waddengebied. Wat dat betekent voor de veiligheid en de natuurwaar-den, welke bedreigingen en kennisleemtes er zijn voor deze themas en welke on-derzoeken nodig zijn om tot de juiste (beleids-)maatregelen te komen, wordt inhoofdstuk 6 en 7 beschreven.

In hoofdstuk 8 wordt het onderzoek voorgesteld naar een lange termijn monito-ringprogramma dat nodig is om de effecten van de klimaatverandering in hetwaddengebied voor de veiligheid en de natuur op een adequate en efficinte wijzete kunnen volgen. Dit monitoringprogramma dient afgestemd te zijn met de pro-grammas in het Duitse en Deense Waddengebied.

Tenslotte worden in hoofdstuk 9 voorstellen gedaan voor de organisatie van devervolgfase, de activiteiten die worden uitgevoerd en een inschatting van de kos-ten die met de uitvoering ervan zijn gemoeid. Meer uitgebreide informatie over deverschillende deelonderwerpen is terug te vinden in de bijlagen.

In hoofdstuk 10 worden de conclusies en aanbevelingen verwoord.

Figuur 2.2: Groninga Dominium


21/164


3. Probleemdefinitie en interpretatie opdracht

3.1 Probleemschets

Op grond van de huidige kennis is het waarschijnlijk dat klimaatverandering leidttot veranderingen in diverse natuurlijke processen, die weer effecten hebben opveiligheid en natuur in het waddengebied. Het kabinet4is van mening dat de duur-zame veiligheid van de eilanden en de kust van Noord Nederland gewaarborgdmoet blijven en dat er, binnen de randvoorwaarde van veiligheid, aandacht zalmoeten zijn voor de bijzondere natuurwaarde van het waddengebied. Volgens deDeltacommissie gaat het daarnaast vooral om de vraag of de groei van de wadpla-ten in de internationale Waddenzee de zeespiegelstijging kan bijhouden en in hoe-verre zandsuppleties hieraan bij kunnen dragen. Daartoe moeten de ontwikkelin-gen in een internationale context worden geobserveerd en geanalyseerd.

3.2 Onzekerheden klimaatverandering

De precieze omvang van de veranderingen is nog niet geheel duidelijk en ook isniet precies bekend hoe het waddengebied hierop zal reageren. Ondanks deze on-zekerheden vallen er binnen de door het KNMI gehanteerde scenarios wel ophoofdlijnen uitspraken te doen over de meest waarschijnlijke ontwikkelingen voornatuur, veiligheid en overige gebruiksfuncties in het waddengebied. Hierop sluitende voorstellen tot onderzoeken aan.

3.3 Kennis en innovatie

3.3.1 Inleiding

Kennis speelt in het Deltaprogramma Waddengebied een belangrijke rol. Voor ie-der van de beoogde onderzoeken van het deelprogramma is in dit Basisrapportmede op basis van bestaande kennis aangegeven, welke kennis ontwikkeld wordt,wie deze kennis zou kunnen leveren en hoe de toelevering georganiseerd kanworden.

3.3.2 Kennisagenda

De centrale kennis- en onderzoeksvragen waarop wordt ingegaan in de onderzoe-ken zijn samengevat in de kennisagenda van het Deltaprogramma Waddengebied(zie appendix V). Deze geeft ook aan in welke programmas of instituten de on-derzoeksvragen belegd zouden kunnen worden en met welke deelprogrammas

afstemming nodig is en synergie bereikt kan worden. De kennisagenda zal wordenmeegenomen in de kennisagenda van het Deltaprogramma en in de aanvulling opde Kennis- en Innovatieagenda Water (bijlage bij het Nationaal Waterplan) die isvoorzien voor medio 2010.

3.3.3 Werkwijze

Het deelprogramma streeft te werken volgens de principes van joint fact finding,zoals deze voor het Deltaprogramma worden geformuleerd. Joint fact finding iseen methode om op interactieve wijze kennis te ontwikkelen. Het doel van jointfact finding is om de kennis die bij alle betrokken partijen aanwezig is maximaal tebenutten en breed draagvlak te creren voor de gezamenlijk ontwikkelde inzich-ten. Voor de ontwikkeling van die inzichten is niet altijd nieuw wetenschappelijk

onderzoek nodig. Vooral in het begintraject kan de nadruk liggen op het samen-4 Kabinetsreactie op advies Deltacommissie, 12 sept. '08


22/164


brengen van bestaande kennis voor bestuurders en besluitvorming. Hiermeewordt aangesloten bij de werkwijze van het Procesontwerp Sneller & Beter. Dezewerkwijze vindt zijn weerslag in het Plan van Aanpak en de voorgestelde onder-zoeken. Joint fact finding zal in de uitvoering van het Plan van Aanpak verdervorm worden gegeven.

Voor het Deltaprogramma is het stimuleren van innovatie cruciaal. Het communi-catieplan en het proceshoofdstuk van het Plan van Aanpak beschrijven hoe ken-nisinstellingen, het bedrijfsleven en andere (maatschappelijke) organisaties be-trokken zullen worden in het deelprogramma, opdat deze partijen hun kennis eninnovatiekracht in kunnen zetten ten behoeve van het deelprogramma.

Het ligt voor de hand dit te cordineren met andere deelprogramma's, waar een-zelfde lijn zal worden gevolgd. Daartoe zal centrale cordinatie plaatsvinden tus-sen de deelprogramma's over zowel specifieke innovatieve oplossingen en toepas-singen enerzijds, en over gedragsregels ten aanzien van het omgaan met externepartijen anderzijds. In de tweede helft van 2010 zullen deelprogramma's en inno-vatoren worden samengebracht om tot een agenda voor 2011 en verder te ko-

men.

Doel is een optimale uitwisseling van kennis en expertise, het hanteren van eenuniforme handelswijze in zake publiekprivate samenwerking en de ontwikkelingvan een modulaire werkwijze ten aanzien van innovatie. Daarbij zullen zich on-derwerpen voordoen die binnen voorgenoemde handels- en werkwijze beter sepa-raat binnen een deelprogramma kunnen worden opgepakt omdat zij gebiedsspeci-fiek zijn. Daarnaast zijn er onderwerpen die zich lenen voor een gemeenschappe-lijke aanpak omdat zij in meerdere deelprogramma's een rol spelen zoals bijvoor-beeld deltadijken. Bij het voorbereiden en opstellen van de agenda 2011 zal wor-den samengewerkt met bedrijfsleven en kennisinstellingen.

3.3.4 Waddenacademie

Het Deltaprogramma Waddengebied heeft kennisinput nodig. De onafhankelijkeWaddenacademie heeft een stimulerende en cordinerende taak ter verbeteringvan de (kennis)vraagarticulatie, de (afstemming van) onderzoeksprogrammeringen de communicatie over kennis en onderzoek. In die hoedanigheid heeft de Wad-denacademie de programmaorganisatie en de regionale stuurgroep geadviseerdover het Plan van Aanpak om de integrale toepassing van kennis en de aansluitingbij lopend onderzoek te borgen. Het advies is verwekt in dit Basisrapport voor hetPlan van Aanpak en is als appendix VI opgenomen.

3.4 Interpretatie van de opdracht

De opdracht is om, passend binnen de PKB Waddenzee, voor het waddengebiedeen Plan van Aanpak te schrijven voor het starten van onderzoeken over de aan-pak van problemen voor de veiligheid en natuur die ontstaan als gevolg van deklimaatverandering.

ReferentiekaderOm na te gaan of er sprake is van problemen in het Waddengebied door klimaat-verandering is het van belang om te weten wat het referentiekader is van waaruitde mogelijke veranderingen worden beschouwd en op basis waarvan innovatievenieuwe maatregelen voor veiligheid worden gevalueerd. Voor veiligheid is dathelder vastgelegd: de binnendijkse gebieden kunnen rekenen op een gegaran-deerd veiligheidsniveau. Daarnaast wordt ook de Basiskustlijn gehandhaafd en het

Kustfundament.


23/164


24/164


25/164


4. Proces, communicatie en participatie

4.1 Inleiding

Dit basisrapport geeft de onderbouwing van de keuzes voor de verschillende on-

derzoeken die in het Plan van Aanpak worden beschreven. Een goed verloop vande onderzoeken is niet alleen gebaat bij een gedegen opbouw en optimale inbrengvan bestaande kennis maar vraagt ook om een juiste inbedding in een proces. Ditproces geeft inhoud aan de aansturing van de onderzoeken, de bestuurlijke be-sluitvorming en interactie met alle betrokkenen.

Vanuit de MIRT-systematiek is een brede maatschappelijke betrokkenheid bij hettot stand komen van het Deltaprogramma Waddengebied van belang en zullenuitvoerende private partijen zoveel mogelijk moeten worden betrokken en uitge-daagd om gedurende de loop van dit deelprogramma ruimte te bieden voor inno-vatieve en creatieve ideen. Beide aspecten zijn zoveel mogelijk via een groeimo-del betrokken bij de ontwikkeling van activiteiten t.b.v. het Plan van Aanpak toteen volwaardig functioneren ten tijde van de uitvoering van eventuele verkennin-gen. Tenslotte is de mogelijkheid geboden om vanuit de stakeholders te reagerenop het concept Plan van Aanpak en heeft de Waddenacademie geadviseerd op dekennisonderdelen daarvan.

Het succes van het Deltaprogramma Waddengebied is niet alleen afhankelijk vanhet bijeen brengen van kennis maar vooral van het kunnen uitleggen van die ken-nis. Daarom speelt de communicatie en participatie een belangrijke rol in dit pro-gramma.

Dit hoofdstuk beschrijft hoe de projectorganisatie invulling wil geven aan het pro-ces en de verschillende elementen van communicatie en participatie in het Delta-programma Waddengebied. Het doel is om uiteindelijk te komen tot een door het

rijk, regionale overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties gedra-gen maatregelen. De randvoorwaarden die voor de realisatie van dit doel geldenzijn:

participatie moet zo vroeg mogelijk in het proces plaatsvinden; een goede verbinding met het regionaal bestuur; voldoende draagvlak bij de achterban van relevante maatschappelijke or-

ganisaties; transparantie; expliciet aandacht voor het vergroten van het publieke bewustzijn en het

ontsluiten van creatieve ideen.

4.2 Proces

4.2.1 Inleiding

Het proces wordt voor een belangrijk deel gestuurd door het proces rondom eenonderzoek. Aangezien het proces rondom MIRT-onderzoek nog niet is uitgewerktheeft de programmaorganisatie hier naar eigen vermogen een invulling aan gege-ven. Bij deze invulling staan 4 vragen centraal:

Welke mijlpalen zijn er en wanneer? Wanneer zijn de besluitvormingsmomenten voor bestuurders? Wat doen we met de (tussentijdse) resultaten? Hoe houden we vinger-aan-de-pols, met name voor onderzoeken die lan-

ger kunnen duren dan 2 jaar?


26/164


Zoals in 1.3 aangegeven kent dit Plan van Aanpak alleen onderzoeksgerichte ver-kenningen. In dit proces zijn naast de mijlpalen in het Deltaprogramma Wadden-gebied ook de "Deltabeslissingen" die voor de Wadden van belang zijn meegeno-men. Het gaat hierbij om de vaststelling van veiligheidsnormen (DeltaprogrammaVeiligheid) en het peilbesluit voor het IJsselmeer (Deltaprogramma WaddengebiedIJsselmeer).

4.2.2 MIRT-onderzoek

MIRT-onderzoek kent geen vaste looptijd. In de praktijk zal dit per onderzoek ver-schillen. De resultaten van onderzoeken kunnen ook tussentijds van invloed zijnop het regionale/nationaal beleid. Daarnaast staat de ontwikkeling van kennis nietstil wat betekent dat onderzoeken ook tussentijds kunnen worden bijgestuurd. Eris hier gekozen om onderzoeken jaarlijks, tussentijds te analyseren en het be-staande beleid te toetsen aan deze resultaten en indien noodzakelijk onderzoekenbij te sturen. Op deze manier wordt gebruik gemaakt van tussentijdse resultatenen kan ook bestuurlijk een vinger aan de pols gehouden worden. Het feit dat eenonderzoek geen vaste periode kent, kan ook betekenen dat een onderzoek korter

dan 2 jaar duurt.

4.2.3 Parallelle processen

Naast dit proces rondom het Deltaprogramma Waddengebied zelf zijn er een aan-tal parallel lopende processen waarmee op zekere momenten afstemming moetplaatsvinden. Het gaat hierbij onder andere om:

de Deltaprogrammas IJsselmeergebied, Kust, Waterveiligheid, Zoetwateren Nieuwbouw en herstructurering;

beheerplannen Natura 2000; Natuurherstelplan Waddenzee; Kennis voor Klimaat;

Building with nature; Hoogwaterbeschermingsprogramma (zie appendix VII); Golfmeetcampagne.

Daarnaast is afstemming nodig met de bestaande beleidsdocumenten. De af-stemming met deze processen dient op programmaorganisatie niveau plaats tevinden. Uiteraard kunnen individuele onderzoeken ook afstemming met andereprocessen vereisen. Deze afstemming vindt dan plaats op onderzoeksniveau.

De gegeven parallelle processen zijn niet limitatief. In de onderzoekfase dient teworden uitgezocht met welke parallelle processen afstemming noodzakelijk is enwelke afstemmingsmomenten hierbij horen.

4.3 Organisatie

4.3.1 Bestuurlijke besluitvorming

Om de doelstellingen van het Deltaprogramma te kunnen realiseren en besluit-vorming met betrokken partners zorgvuldig voor te bereiden wordt de organisatieopgebouwd volgens een bepaald stramien (fig. 4.1).

4.3.2 Rijk en regio zijn opdrachtgevers voor het Deltaprogramma Wad-dengebied

Er wordt een breed samengestelde programmaorganisatie (rijk, provincies, water-schappen, gemeenten, maatschappelijke organisaties) opgericht onder leiding vaneen programmamanager van het rijk. Onder 4.3.3 wordt deze interne organisatieverder besproken.


27/164


Er is een regionale stuurgroep waarin de regionale bestuurders en de betrokkendepartementen vertegenwoordigd zijn. Deze stuurgroep verbindt rijk en regio,zorgt voor de directe aansturing van het deelprogramma en vormt het bestuurlijkdeel van de interne organisatie van het Deltaprogramma Waddengebied. Destuurgroep besluit over tussentijdse- en eindresultaten van de onderzoeken, voert

overleg in het Bestuurlijk Overleg met de voor het deelprogramma verantwoorde-lijke bewindspersoon. Voorbereiding van de agenda van overleg van de regionalestuurgroep kan eventueel worden uitgevoerd door een aparte agendacommissie,in overleg met de voorzitter van de stuurgroep. De leden van de Regionale Stuur-groep zijn verantwoordelijk voor het betrekken van collega bestuurders (lokaal enregionaal) bij het Deltaprogramma Waddengebied. De leden van de regionalestuurgroep organiseren zo vaak als zij nodig achten (maar in elk geval 1 maal perjaar) een brede bestuurlijke bijeenkomst met alle lokale collega-bestuurders omhen te informeren en te consulteren. Besluitvorming over onderdelen van het Del-taprogramma in lokale of regionale besturen is pas aan de orde op het momentdat vanuit het Deltaprogramma voorstellen worden gedaan voor de uitvoering vanmaatregelen. Wel moeten deze besturen in het proces worden meegenomen.

Figuur 4.1: organisatieschema Deltaprogramma Waddengebied

Daarnaast heeft de regionale Stuurgroep een loketfunctie voor het Deltaprogram-ma Waddengebied. Dit betekent dat het stakeholders en belangstellenden de regi-onale stuurgroep kunnen benaderen met vragen en opmerkingen. Deze rol zal bijalle toegangspoorten tot het Deltaprogramma Waddengebied (Websi-tes/brochures) duidelijk moeten worden gemaakt (zie appendix VIII).

De Stuurgroep Deltaprogramma zorgt voor de afstemming van de verschillendedeelprogramma's (fig. 4.2). Deze stuurgroep wordt voorgezeten door de Delta-

commissaris en bestaat verder uit de DG's van de betrokken ministeries en be-stuurlijke vertegenwoordigers van de regionale stuurgroepen.

Ministerile Stuurgroep

Ministerraad

V&W LNV

Maatschappelijk Forum

Burgerpanel

Regionale StuurgroepAdvies

AdviesBestuurlijk

Duo

Bestuurlijk overleg

Controller

Cordinator communicatie

en participatie

Secretarile

ondersteuning

MIRT-Onderzoek

Aansturing

Opdrachtgever

Programmamanager

Projectleiders

Programmabureau

Inhoudelijke ondersteuning

(schil)

Klankbordgroep

Cordinator kennis/innovatie


28/164


Alle voorstellen komen samen in het Nationaal Bestuurlijk Overleg, zodat in geza-menlijkheid besluitvorming kan worden voorbereid over het Deltaprogramma. Deminister van Verkeer en Waterstaat is voorzitter van dit overleg. Het overleg vindtin principe 1 keer per jaar plaats. Alle verantwoordelijke bewindslieden voor dedeelprogramma's en bestuurlijke vertegenwoordigers van de regionale stuurgroe-pen nemen aan dit overleg deel.

De ministeriele stuurgroep (MSD) en de ministerraad bespreken het Deltapro-gramma als geheel. De ministerraad neemt vervolgens beslissingen over het Del-taprogramma. Daarnaast neemt de regionale democratie de regionale beslissin-gen. De Tweede Kamer heeft het laatste woord over het Deltaprogramma.

Figuur 4.2: organisatieschema Stuurgroep Deltaprogramma

4.3.3 Interne organisatie

Programmabureau

De uitvoering van de onderzoekfase wordt uitbesteed aan een programmabureau.Die onder leiding staat van een programmamanager. Het programmabureau isverantwoordelijk voor de uitvoering van:

uitvoering van onderzoeken/pilots/experimenten op gebied van veiligheiden monitoring;

intensieve afstemming tussen de verschillende onderzoeken van het Delta-programma Waddengebied;

verantwoording afleggen over de voortgang richting opdrachtgever; verantwoording afleggen over de voortgang aan de regionale stuurgroep; het betrekken en informeren van de omgeving; voorbereiding van besluitvorming door bestuurlijk circuit (o.a. het daartoe

aanleveren van informatie); voorbereiden van, en input leveren aan, en deelname aan bijeenkomsten

van Delta Commissaris voor programmadirecteuren/-managers; het organiseren en anderszins secretarieel ondersteunen van het regionaal

maatschappelijk forum;


29/164


afstemmen met andere deelprogrammas van het Deltaprogramma; afstemmen met andere uitvoeringsprogrammas en kennisprogrammas in

het Waddengebied; internationale afstemming (tijdens onderzoeken maar ook gericht op toe-

komstige uitvoering); alert zijn op eventuele regionale implicaties en dit meenemen richting Re-

gionale Stuurgroep ten behoeve van de regionale besturen.

Het programmabureau wordt geleid door een programmamanager, die de be-schikking heeft over een secretariaat en een programmateam. Het programma-team bestaat voor een belangrijk deel uit medewerkers van Rijks- en regionalepartijen, die voor dit werk (in deeltijd) onder verantwoordelijkheid van de pro-grammamanager gaan werken (overigens maakt de programmamanager ook on-derdeel uit van het programmateam).Hiertoe stellen deelnemende partijen des-kundig personeel beschikbaar voor de looptijd van specifieke onderzoeken: dezekunnen daarbij ondersteund worden door de Waterdienst en de kennisinstituten.De organisatievorm wordt hieronder verder toegelicht en is in figuur 4.1 weerge-geven. Het streven is om de uitvoeringsorganisatie optimaal te laten samenwer-

ken met al bestaande organisaties, zoals Naar een Rijke Waddenzee. Gedachtkan worden aan personele unies om meerdere uitvoeringsorganisaties te bemen-sen en ervoor te zorgen dat de onderlinge samenhang wordt gewaarborgd. Hetprogrammabureau wordt geadviseerd door inhoudelijke deskundigen en ambtena-ren vanuit de "schil".

ProgrammateamDe aansturing en de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de onderzoekenwordt neergelegd bij het Programmateam. Dit team wordt bemenst door project-leiders vanuit de aan het Deltaprogramma Waddengebied deelnemende regionaleorganisaties (provincies, waterschappen, .). De teamleden nemen het trekker-schap (projectleiderschap) op zich van n of meer specifieke onderzoe-ken/projecten. De uitvoering van onderzoeken wordt bij voorkeur ingebed in deregionale organisaties. Afhankelijk van de aard van het onderzoek kunnen markt-partijen worden ingeschakeld voor kleinere of grotere delen van het werk. De aan-sturing van de onderzoeken/projecten is een gezamenlijke taak van de projectlei-ders onder voorzitterschap van de programmamanager. Deze werkwijze waar-borgt onderlinge betrokkenheid tussen de onderzoeken/projecten en biedt optima-le kansen voor innovatie en maatschappelijke participatie.

Binnen het programmabureau zijn de volgende taken en verantwoordelijkheden teonderscheiden:

Programmamanager (0,8 fte). De programmamanager heeft de overall lei-ding van het Deltaprogramma Waddengebied in handen en stuurt daarmeede onderliggende onderzoeken aan. Daarnaast houdt de programmamana-

ger de afstemming met de overige deelprogrammas in de gaten (zie ookappendix IX).

Projectleiders van onderzoeken (huidige inschatting: totaal 2,5 fte). Deprojectleiders van de verschillende onderzoeken nemen de dagelijkse lei-ding van het werk voor hun rekening. Dit werk kan worden uitgevoerd bin-nen de organisatie van de projectleider of worden uitbesteed. De project-leiders blijven in dienst bij hun eigen organisatie, maar werken een voorafafgesproken aantal dagen per week aan het Deltaprogramma Waddenge-bied, via de programmamanager, onder aansturing van de regionale stuur-groep. Daarbij is het streven minimaal 2,5 dag, vanwege de intensieve af-stemmingstaken. Vooraf worden duidelijke afspraken gemaakt over taken

en verantwoordelijkheden. De exacte bemensing van het team van project-leiders, dat bij voorkeur uit niet meer dan 5 personen bestaat, zal pas bijhet opstarten van het MIRT onderzoek kunnen worden bepaald. Dit gebeurtin overleg tussen rijk en regio, en mogelijk op basis van gebundelde perso-


30/164


nele inzet van de groepen provincies, gemeenten en waterschappen. Deprojectleiders zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de aansturing van deonderzoeken, onder voorzitterschap van de programmamanager. Een an-dere belangrijke taak van het team bestaat uit het volgen van regionaleontwikkelingen en het daaruit destilleren van de samenhang met de overi-ge onderzoeken en deelprogrammas. Het team is alert op de noodzakelijke

regionale besluitvorming en het verankeren van de resultaten van het Del-taprogramma in regionaal beleid.

Secretarile ondersteuning (0,8 fte). Geeft ondersteuning bij plannen, or-ganiseren en verslagleggen van overleggen. Daarnaast is het secretariaatbelast met het verzenden en archiveren van documenten.

Cordinator communicatie/participatie (0,8 fte). Behoudt overzicht over al-le communicatie van en naar het Deltaprogramma Waddengebied en overregionale participatieprocessen. De communicatiedeskundige levert tevensbijdragen aan landelijke activiteiten voor het Deltaprogramma. De commu-nicatiedeskundige behoudt ook overzicht over de participatieprocessen die

lopen in de verschillende onderzoeken. Hij/zij stemt af met degenen dievoor specifieke onderzoeken belast zijn met de verantwoordelijkheid voorparticipatie. De cordinator communicatie/participatie is tevens belast metde loketfunctie voor het Deltaprogramma Waddengebied namens de regio-nale Stuurgroep. Stakeholders en belangstellenden kunnen via deze per-soon de regionale stuurgroep benaderen met vragen en opmerkingen. Depraktische invulling van deze rol zal bij alle toegangspoorten tot het Delta-programma Waddengebied (websites/brochures) moeten worden duidelijkgemaakt.

Cordinator kennis/innovatie (0,5 fte). De cordinator kennis heeft als taakde Deltaprogramma kennisagenda te voeden vanuit het DeltaprogrammaWaddengebied en om voor het deelprogramma overzicht te genereren overandere (landelijke) kennisprogrammas en de kansen om kennis te ontslui-ten vanuit/naar het deelprogramma en de eventuele ondersteuning vanuitde Waterdienst en de kennisinstellingen te cordineren.

Controller (0,2 fte). Is verantwoordelijk voor begrotingen, houdt realisatiein financile termen bij, houdt contact met degenen die voor financin ver-antwoordelijk zijn binnen de onderzoeken. De rolhouder levert tevens bij-dragen aan landelijk overzicht voor de Deltacommissaris.

Dit is de beoogde samenstelling; de omvang van de inzet voor het plan van aan-pak zal worden gevalueerd. Het resultaat hiervan zal worden betrokken voor denadere invulling van interne organisatie. Tevens zal de nieuwe organisatie na een

jaar worden gevalueerd.

4.3.4 MIRT-onderzoeken

Ieder onderzoek start met het opstellen van een projectplan. Hierin wordt aan-dacht besteed aan:

doel van het onderzoek; aanpak, uitvoeringsmethodiek; wijze van aansturing van de onderzoeken; samenhang met andere projecten binnen/buiten Deltaprogramma; een quick scan ten behoeve van de interactie met andere projecten; internationale afstemming/samenwerking; maatschappelijke participatie; communicatie; kennis/innovatie;


31/164


tijdspad, incl. mijlpalen en verantwoording-/besluitvormingsmomenten; financile planning (evt. uitbestedingen); basiswaarden en uitgangspunten; bij de ontwikkeling van alternatieven aandacht besteden aan sectoren als

industrie/energie, landbouw, visserij en sociaal economische aspecten.

De onderzoeken duren tussen de 1 en 5 jaar. Als eerste stap wordt nagegaan inhoeverre samengewerkt kan worden met andere deelprogrammas. Voorgesteldwordt om als onderdeel van alle relevante hieronder genoemde onderzoeken testarten met een quick scan, die maximaal 1 jaar loopt. Dit heeft tot doel om tevoorkomen dat maatregelen worden genomen die, qua locatie of manier van uit-voering, lange termijn oplossingen in de weg staan. Deze informatie dient als in-put voor het governance onderzoek (zie onder governance en integratie, 9.4.1) .

Mogelijk is nader onderzoek nodig, gevolgd door pilots. Deze pilots zullen somsmeerdere decennia in beslag nemen, zeker als natuurontwikkeling ook een rolspeelt. Pas daarna kunnen de verworven inzichten grootschaliger worden toege-past. Na selectie door Rijk en regio zal een deel van de onderzoeken verder wor-

den ontwikkeld door een MIRT verkenningenfase te starten en worden (voor 2020)uitvoeringsbeslissingen genomen. Daarbij is aldoende leren het uitgangspunt.Grootschalige ingrepen worden goed gevolgd en kunnen zo nodig worden bijge-steld als gewenste effecten uitblijven of problemen ontstaan.

Het projectplan voor onderzoeken/projecten wordt geschreven door het program-mateam, onder verantwoordelijkheid van de programmamanager. Het projectplanwordt voorgelegd aan de Regionale Stuurgroep.

4.3.5 Voorbereiding besluitvorming

De voorbereiding van de besluitvorming wordt uitgevoerd door het programmabu-reau.

Het maatschappelijk forum speelt een centrale rol binnen de onderzoeken. Hetmaatschappelijk forum toetst de uitvoering van de onderzoeken aan een aantalcriteria:

relevantie; maatschappelijke betrokkenheid; draagvlak; realiteit.

en adviseert hierover aan de regionale stuurgroep. De regionale stuurgroep neemtdit advies mee in zijn besluit over de voortgang van de onderzoeken en stuurt in-dien noodzakelijk bij.

4.4 Aanpak participatie en communicatie

4.4.1 Inleiding

Participatie en communicatie zijn geen doel op zich. Het geeft echter de instru-menten om alle partijen bij het proces te betrekken en uiteindelijk komen tot diegedragen maatregelen.

4.4.2 Deelnemers en doelen

Hoewel participatie en communicatie primair gericht is op het realiseren van ge-dragen maatregelen zijn er een aantal onderliggende nevendoelen:

het leveren van informatie

Het voorzien van de stand van zaken en het verloop van het proces aanderden; het aanboren van (gebieds)kennis


32/164


In de regio is veel kennis aanwezig over de Wadden en de verschillende be-langen die er spelen. Het aanboren van deze kennis draagt bij aan de reali-satie van gedragen maatregelen.

het aanboren van creatieve ideenIn het Waddengebied vinden al verschillende onderzoeken plaats. Onder-zoeken gericht op klimaatverandering, natuur, veiligheid enz. In deze on-

derzoeken worden al vele creatieve ideen meegenomen. Het Deltapro-gramma Waddengebied moet nieuwe creatieve ideen blijven aanboren.Creatieve ideen komen vooral van individuen binnen en buiten de betrok-ken organisaties.

Op basis van alle doelen die het Deltaprogramma Waddengebied met participatieen communicatie wil bereiken zijn verschillende groepen te herkennen (fig. 4.3):

bestuurders belanghebbenden belangstellenden

Bij de eerste twee gaat het om communiceren en participeren bij de laatste om

informeren. Alle drie zijn ze via een eigen proces (al dan niet onderling verbon-den) bij het Deltaprogramma Waddengebied betrokken. Een vierde groep die vanbelang is, is de groep die invulling geeft aan de creatieve ideen die nodig zijn omdit Deltaprogramma Waddengebied te voeden. Deze groep kan bestaan uit deel-nemers van de al genoemde groepen maar kan ook bestaan uit individuen die nietdirect tot een van deze groepen behoren.

Binnen deze vier groepen zijn uiteraard nog een scala aan subgroepen te defini-ren. In de communicatiestrategie moet hier wel aandacht voor zijn omdat persubgroep verschillende communicatiemiddelen toegepast kunnen worden.

Vanwege het feit dat het gewenst is om zoveel mogelijk belanghebbenden in hetproces te betrekken, is een groeimodel ontwikkeld. Als eerste stap daarin zijnronde tafel gesprekken gehouden met de belangrijkste stakeholders in het gebied,aangevuld met mensen van wie een extra creatieve impuls verwacht mocht wor-den. Een advies dat in deze gesprekken naar voren kwam is de instelling van eenBurgerpanel. Naarmate de maatregelen in het proces concreter worden zal steedsmeer invulling worden gegeven aan de verschillende rollen. Wel is het van belangalle stakeholders vroegtijdig te informeren over het proces en de doelstellingenvan het Deltaprogramma in het algemeen en het Deltaprogramma Waddengebiedin het bijzonder.


33/164


Figuur 4.3: verschillende groepen betrokken bij het Deltaprogramma Waddenge-bied.

In alle fasen zal sprake zijn van vertegenwoordiging van belanghebbenden. Dezevertegenwoordiging zal binnen zijn/haar belang als een autoriteit bekend moetenzijn.

4.4.3 StakeholderanalyseDe stakeholderanalyse is een beschrijving die input levert voor de samenstellingvan een maatschappelijk forum in het Waddengebied en voor de wijze waarop metde verschillende stakeholders betrokken worden. De stakeholderanalyse heeft hetdoel antwoorden te krijgen op de volgende vragen:1. Wie zijn stakeholders?2. Wat is hun rol, waar staan ze voor? Wat is hun belang?3. Netwerk: welke coalities, waar liggen conflicten tussen stakeholders?4. Wie zijn belangrijk voor het issue; wie hebben macht, invloed in het gebied?5. Wie moet je intensiever betrekken en wie minder intensief (in welke fase)?6. Wie moeten voor het Maatschappelijk Forum worden gevraagd en waarom?7. Welk deel van de maatschappij bereik je met deze personen?

8. Wie hoeven niet in forum en hoe betrek je deze groepen dan wel?

Voor de stakeholderanalyse is gebruik gemaakt van bestaande schriftelijke en di-gitale bronnen. De stakeholderanalyse is door Alterra uitgevoerd en gerapporteerd

Bestuurders Belanghebbenden

Programmaorganisatie

Belangstellenden Creatievelingen

Info

rmatie

(gebie

ds)k

ennis

Ideeen

Info

rmatie

Aansturing

Informatie

Deelprogramma Wadden


34/164


(Klostermann et al., 2010; zie appendix VIII voor een samenvatting). Deze rap-portage is gebruikt voor de uitwerking van de communicatie en participatie. Destakeholderanalyse maakt onderscheid tussen Markt, Maatschappelijk midden-veld en Media. Hierbij vormen Markt, Maatschappelijk middenveld de be-langhebbenden en vormen media de toegangspoort tot alle groepen (bestuurders,belanghebbenden, belangstellenden en creatievelingen).

4.4.4 Participatie

Op basis van de stakeholderanalyse en de ronde tafel gesprekken (zie appendix X)zijn een aantal conclusies getrokken:

Het maatschappelijk forum is geen vaststaande groep. In de loop der tijdkan de samenstelling wijzigen gegeven de vraagstellingen vanuit de Regio-nale stuurgroep/programmabureau.

Het maatschappelijk forum moet gefaciliteerd worden in het betrekken vanhun netwerk.

Burgers kunnen betrokken worden door het instellen van een burgerpanel. Creatievelingen moeten deelnemen aan het maatschappelijk forum.

Per onderzoek moet een klankbordgroep worden opgericht die meer inhou-delijke kennis kan brengen. Ook jongeren dienen te worden betrokken. Kijk bij de samenstelling van het maatschappelijk forum ook eens buiten

de "Usual Suspects". De regionale stuurgroep heeft een loketrol.

In paragraaf 4.5 zijn deze conclusies verder uitgewerkt.

Werken met scenariosDe onderzoekfase zal gebruik maken van scenarios. Deze scenarios hebben nietalleen betrekking op de wijziging van het klimaat maar ook op sociaal economi-sche factoren. Deze scenarios richten zich erop de robuustheid van maatregelen

te bepalen. Vanuit de Deltacommissaris zal een voorstel worden gedaan ten aan-zien van de inhoud en vorm van de scenario's.

4.5 Maatschappelijke participatie

4.5.1 Maatschappelijk forum

Ten behoeve van het draagvlak en de maatschappelijke interactie wordt een fo-rum van maatschappelijke organisaties ingesteld. Het maatschappelijk forum ad-viseert de regionale stuurgroep. Bij de samenstelling van het maatschappelijk fo-rum wordt gebruik gemaakt van de stakeholderanalyse en resultaten van de ron-de tafel gesprekken met enkele stakeholders.

Het Forum wordt formeel ingesteld vanaf augustus 2010 na de vaststelling van ditPlan van Aanpak. Het Plan van aanpak raakt de mensen nog te weinig om reeds inhet stadium van het Plan van Aanpak een maatschappelijk forum in te stellen. Inhet stadium van onderzoeken is het ook nog niet direct relevant voor iedereenmaar dan is het Deltaprogramma Waddengebied al wel in staat om passief tecommuniceren. Daarbij zal per onderzoek ook een klankbordgroep worden inge-steld die op het niveau van het onderzoek zorg draagt voor de maatschappelijkeparticipatie op dat niveau.

Voor de invulling en de rollen van het maatschappelijk forum heeft de projector-ganisatie zich laten leiden door de ronde tafel gesprekken en het rapport "Com-

municatie met stakeholders in het Waddengebied over het Deltaprogramma" (Al-terra, 2010)


35/164


36/164


Het maatschappelijk forum heeft totaal circa 20 leden. De leden van het maat-schappelijk forum mogen specifieke kennis vanuit hun netwerk betrekken afhan-kelijk van de agenda. Het programmabureau zal hierin faciliteren.

Het maatschappelijk forum komt in ieder geval bij elkaar voor: advies over de Projectplannen van de onderzoeken;

advies over communicatie over het Deltaprogramma Waddengebied; advies over (tussentijdse) resultaten en de eventuele doorwerking in be-

leid; advies over eventuele bijsturing van onderzoeken.

Daarnaast vindt op regelmatige basis terugkoppeling plaats over de voortgang vande onderzoeken. Een frequentie hiervoor zal in overleg met het maatschappelijkforum worden bepaald.

4.5.2 Burgerpanel

Het belang van het betrekken van de burger bij het Deltaprogramma Wadden is

onderkend. Burgers zijn tevens zeer divers. Dit geldt zowel voor hun betrokken-heid als voor de wijze waarop ze benaderd moeten worden. Op advies van de sta-keholders (Ronde tafel gesprekken) wordt daarom een Burgerpanel opgericht. Ookdit burgerpanel heeft een adviserende rol richting Regionale Stuurgroep en wordtook door de Regionale Stuurgroep ingesteld.

Het Burgerpanel kent circa 20 leden. De leden krijgen vooraf een opleiding vanenkele dagen waarin ze de problematiek leren kennen en waardoor ze op een ge-lijke basis kunnen werken. De adviesmomenten van het Burgerpanel komen over-een met die van het maatschappelijk forum maar zullen zich meer richten op hetonderdeel communicatie. Daarbij is het Burgerpanel een belangrijke indicatorwaar het gaat om gevoelens bij de burger: wanneer ontstaat zorg en/of angst als

het gaat om een bepaald onderzoek en de uitwerking ervan?

JongerenOmdat het Deltaprogramma betrekking heeft op de maatregelen die in de (verre)toekomst genomen moeten worden is het van belang specifiek ook jongeren tebetrekken bij de participatie. In het maatschappelijk forum kan dit door enkeledeelnemers te betrekken vanuit jongerenorganisaties die aan een organisatie ge-koppeld zijn.

Het betrekken van jongeren in het burgerpanel en maatschappelijk forum is eenvereiste. Dit betekent wel dat voor het formeren van het burgerpanel ook speci-fieke wegen gezocht moeten worden die aansluiten op de belevingswereld vanjongeren.

4.6 Communicatie richting belangstellenden

De Regionale Stuurgroep zal regelmatig een informatie bulletin uitbrengen over devoortgang van het Deltaprogramma Waddengebied. Voor het nationale Deltapro-gramma zal een communicatieplan en een communicatiestrategie worden opge-steld. Het Deltaprogramma Waddengebied zal zoveel mogelijk gebruik maken vande mogelijkheden die dat met zich meebrengt.

Internationale communicatieIn de Eems-Dollard is samenhang met het veiligheidsbeleid in Duitsland een punt

van aandacht. Afhankelijk van het onderwerp en de mate waarin Duitse belangeneen rol spelen, zal Nederland zich ofwel inzetten tot het verstrekken van informa-tie ofwel actief zoeken naar vormen van samenwerking. De Subcommissie G van


37/164


de permanente NL-D Grenswatercommissie is het gremium waar deze onderwer-pen in eerste instantie worden besproken. De trilaterale communicatie met Duits-land en Denemarken zal worden ingevuld via het Waddenzeeforum en de WaddenSea Board.

Figuur 3.4: Dammetje op zuidwest Ameland


38/164



39/164


5. Klimaat

In dit hoofdstuk worden de nieuwste inzichten kort op een rijtje gezet en wordtingegaan op de verwachtingen voor de komende eeuw. Het hoofdstuk is groten-deels gebaseerd op een uitgebreide studie voor het Quality Status Report Wad-

densea (Oost et al., 2009).

Onzekerheid.Over een aantal effecten van deze klimaatveranderingen heerst nog onzekerheid,

Basisrapport voor het Plan van Aanpak van het Deltaprogramma Waddengebied.

Documents

Transcript of Basisrapport voor het Plan van Aanpak van het Deltaprogramma Waddengebied.