Barometresi - Konda | Araştırma ve Danışmanlık · 2019. 7. 19. · fanatik. Beşiktaşlılar,...

KONDA Barometresi

TEMALAR

Futbol ve Taraftarlık

Ekim 2017

(Bu rapor abonelerimizle yaptığımız sözleşmelere uygun olarak yayınlanmıştır.)

KONDA EKİM’17 FUTBOL VE TARAFTARLIK 2

İÇİNDEKİLER

1. YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................. 4

2. FUTBOL VE TARAFTARLIK ............................................................................................. 6

2.1 Futbol Taraftarlığı Ve Futbolun Ekonomisi Üzerine ......................................................... 6 2.2 Türkiye’de Sosyo-Demografik Boyutlarıyla Sporseverlik ................................................. 7 2.3 Futbol Taraftarlarının Sosyo-Demografik Özellikleri ..................................................... 14 2.3.1 Taraftarların Siyasi Tercihe Göre Dağılımı ............................................................ 18 2.4 Taraftarlık Kültürü .......................................................................................................... 19 2.4.1 Takımlara Göre Sponsor Firmalara Duyarlılık ....................................................... 32 2.5 Stadyum Siyasetine ve Sporda Şiddete Bakış .............................................................. 32 2.6 Sonuç Yerine ................................................................................................................... 37

3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ ............................................................................................ 40

Araştırmanın Genel Tanımı ............................................................................................ 40 Örneklem......................................................................................................................... 40

4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI ........................................................................................... 42

Deneklerin Profili ............................................................................................................ 42 Futbol ve Taraftarlık ....................................................................................................... 48

5. TERİMLER SÖZLÜĞÜ ................................................................................................... 56

Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler ....................................................................... 57


1. YÖNETİCİ ÖZETİ

Bu rapora esas olan araştırma 30 Eylül - 1 Ekim 2017 tarihlerinde 30 ilin merkez dahil 105

ilçesine bağlı 152 mahalle ve köyünde 2670 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülerek

yapılmıştır.

FUTBOL VE TARAFTARLIK

Futbolu ve genel olarak spor taraftarlığını sosyal, kültürel, demografik ve ekonomik

boyutlarıyla anlamak, sadece oyunun kendisini değil; içinde yaşadığımız topluma dair

diğer pek çok dinamiği yorumlamak açısından da eşsiz fırsatlar sunduğu için bu ayın

teması olarak ele aldık.

İnsanların ilgilendiği sporlar arasında futbol elbette ilk sırada ve bir monokültür oluşturuyor.

Ancak ikinci ve üçüncü sırada gelen basketbol ve voleybolla gençlerin genelden daha

fazla ilgilenmesi ileride bu sporlara ilginin büyüyebileceğine işaret ediyor. Toplumun

yarısı hiçbir sporla ilgilenmediğini söylüyor ve lise altı eğitimde ilgi çok düşükken lise

eğitimi ile birden artıyor ama üniversite eğitimi ile daha da değişmiyor.

Futbol takımı sorulduğunda ilk sırada yüzde 26 ile Galatasaray gelirken, Fenerbahçe’nin

yüzde 21,9 ile ikinci, Beşiktaş’ın yüzde 16,2 ile üçüncü ve Trabzonspor’un 3,4 ile

dördüncü sırayı alıyor. Diğer takımlara gönül verenler yüzde 6,5 civarında. Yüzde 26

herhangi bir takımı desteklemiyor.

Üç büyüğün taraftarları yaş, cinsiyet, eğitim, meslek, yerleşim yeri açılarından birbirlerine

oldukça benziyor, temelde farklılıklar bulunmuyor ve tüm ülkede yaygın durumdalar.

Trabzonsporlular ise daha eril, yaş ortalaması daha yüksek, daha eğitimli ve kentli bir

taraftar grubu olarak farklılaşıyor.

Taraftarlık çoğunlukla aileden, çocukluktan geliyor. Kendi şehrinin, memleketinin takımını

tutmak fikren desteklense de, pratikte aileden gelen ve üç büyüğün ağırlığının

sözkonusu olduğu bir taraftarlık sözkonusu. “Sadece taraftarım”dan “çok fanatiğim”e

giden ölçekte fanatiklik en belirgin olarak yaşta farklılaşıyor ve gençler çok daha

fanatik. Beşiktaşlılar, Galatasaraylılardan ve Fenerbahçelilerden daha fanatikler ve

bu açıdan Trabzonsporlulara benziyorlar.

Maçlar en çok evde, televizyonda izleniyor. Bilgisayar veya tablet üzerinden internetten veya

kahvehane, kafe gibi mekanlarda izlemek de azımsanmayacak oranlarda.

Televizyondan maç izlemek yaygın olsa da, lig takip etmek için Digitürk’e taraftarların

ancak yüzde 10 ila 20’si abone.

Stadyumda maça gitmek etrafında şekillenen taraftarlık ise daha kısıtlı bir kesim için

sözkonusu. Stadyumda maça gidenler, gitmeyenlere kıyasla daha olumlu baksalar da

gitme sıklığı arttıkça uygun bulmayanların oranı kısmen artıyor.

Futbol taraftarları aynı zamanda endüstriyel futbol dünyasında futbol müşterisi olduklarını,

pratikleri ile gösteriyorlar. Kombine bilet, forma, atkı, kupa gibi ürünler, sponsorların

ürünlerini tercih etme, bahis oynama nispeten yaygın. Her beş taraftarın ikisi

“alışverişte takımıma sponsor olan markanın ürününü tercih ederim” diyor. Kendini

Modern olarak tanımlayanlarda ve geliri daha yüksek olanlarda bu ifade artıyor.


Forma sahipliği de oldukça yüksek ve kadınlarda da bu tür ürünlere azımsanmayacak

oranda ilgi görülüyor.

Türkiye’de beş kişinin biri nadiren de olsa İddaa, spor-toto gibi bahis oyunları oynuyor. Her

zaman veya sık sık oynayanlarsa yüzde 6 oranında ve bu kesimin oldukça daha genç

olması her zaman oynayanlarda Fenerbahçe’nin ağırlıkta olması dikkat çekiyor.

Toplum maçlarda siyasi içerikli marş ve tezahürata genel olarak olarak karşı ve bu durum

siyasi görüşe veya hayat tarzına göre pek değişmediği için toplumun hemfikir olması

dikkat çekici. Maçta şiddeti destekleyen veya amaca yönelik kural dışılığı destekleyen

taraftar ise sayıca oldukça az ve tahmin edilebileceği gibi fanatiklik arttıkça o da

artıyor.


2. FUTBOL VE TARAFTARLIK

2.1 Futbol Taraftarlığı Ve Futbolun Ekonomisi Üzerine

“Kimisi futbolu biraz sever, mesela ıspanaklı böreği, TV’de bir diziyi sever gibi. Sevgisi, ilgisi

zamanla ve zeminle sınırlıdır. Maç seyretmediği zaman futbol düşünmez. Kimisi çok

sever; durup dururken de futbol düşünür, her fırsatta futbol konuşsun ister, futbola

ayırdığı zamanı çoğaltmak için her fırsatı kullanır (televizyon başında zaplaya zaplaya

maç –herhangi bir maç!- arar sözgelimi). Kimisi de sevdalıdır futbola; günlük

maneviyatını, yaşam ritmini futbolla ilgili her şey belirler (maç sonucu, maç gününün

yaklaşması, transfer haberleri vb.). Bu sonuncular arasında sıkı/fanatik taraftarlar

çoğunluktadır.’’ (Tanıl Bora, Karhanede Romantizm, 2006.)

Bora, taraftarlık seviyelerini tarif ederken, aslında futbolun her şeyden önce çok sevilen bir

olgu olduğuna parmak basıyordu. Dünya üzerinde futbol kadar popüler ve evrensel

bir başka meşgale yok. 1,6 trilyon dolarlık bir değere sahip olduğu iddia edilen küresel

spor endüstrisinde aslan payı, tahmin edilebileceği gibi futbolun. Futbol ekonomisinin

yarattığı hacmin büyüklüğü, dünyanın milli geliri en yüksek 20. ekonomisinin yarattığı

yıllık milli gelir düzeyine yakın bir büyüklüğü ifade ediyor.

Memleket futbolu da bu büyük ve biraz da arsız sevgiden payını almış durumda. Öncelikle

işin ekonomik boyutuna bir göz atalım: EkoLig 2017 raporuna göre, 2016-17 futbol

sezonunda Türkiye Süper Ligi’nin toplam geliri 2,3 milyar TL’ye ulaştı. Bu, yalnızca

son bir yılda yüzde 15’lik bir büyüme anlamına geliyor. Türkiye futboluna bu ekonomik

büyüklüğü kazandıran en önemli kaynak ise naklen yayın gelirleri. 1 milyar TL’lik geliri

ile Türkiye Süper Ligi, Avrupa’nın en fazla yayın gelirine sahip altıncı ligi olarak dikkat

çekiyor.

Futbol şüphesiz ki ‘bir oyundan fazlası’; ama ülkemizde futbolu sadece sporla değil; bizatihi

hayatın kendisiyle özdeş kılan, aşkın bir ilgi söz konusu. Bu rapora esas olan

araştırma, Türkiye’de genel olarak spor; ama özelde futbol sevgisinin--taraftar

kimliğini doğuran ve taraftarlığı sürdürülebilir kılan motivasyonların--izini sürüyor.

Araştırmamız spor izleyiciliğine ve taraftarlık kültürüne ilişkin genel eğilimlerin yanı sıra

taraftarların sosyo-demografik özellikleri ve takımlarına bağlılık derecelerini de

mercek altına alıyor. Takıma bağlılık… Bora’nın ifadesiyle; kim ıspanaklı böreği, kim

futbolu daha çok seviyor?

Bu çalışma futbol taraftarlığını yaş, cinsiyet, eğitim düzeyi, yaşam tarzı, siyasi tercih, internet

kullanıcılığı, bahis, stadyum deneyimi ve futbol takip alışkanlıkları gibi farklı boyutları

içinde irdeliyor. Ancak Türkiye’de taraftarlığın nasıl gerçekleştiğini anlamaya

çalışırken, fanatizm, cinsiyetçilik, şiddet eğilimi, şikeye yaklaşım gibi ilişkiler aramaya

yarar nitelikte birtakım bilgileri de dikkate almak gerekiyor. Elinizdeki bu rapor, işte

böyle çok yönlü bir çabanın ürünü. Ayrıca, tüm bunlarla beraber, endüstriyel futbol

çağında futbolseverin futbol müşterisine ne kadar dönüştüğü de bu çalışmanın temel

‘mesele’lerinden…


Futbol taraftarının takımına duyduğu aidiyet ve sadakat; klasik iktisat teorisinin tüketim

tercihlerinde ‘usçuluğa’ yaslanan rasyonel modeline ters düşüyor. Yani; taraftar

takımının performansından memnun olmasa dahi, onu takip etmeye; ona ilişkin

hizmet ve ürünleri satın almaya; daha geniş bir ifadeyle futbolu tüketmeye devam

ediyor. Futbol ekonomisti Tuğrul Akşar’ın ‘bağlılık körlüğü’ olarak ifade ettiği bir

gerçeklik bu. Çalışmamız, taraftarların takımlarına ilişkin ürün ve hizmet alımının yanı

sıra, takımlarına sponsor olan firma ve markalarla kurdukları ilişkiye de ışık tutuyor.

Futbol, son yıllara değin üzerine akademik ve entelektüel bilgi üretiminin son derecede sınırlı

olduğu bir alandı. Halbuki futbolu sosyal, kültürel, demografik ve ekonomik

boyutlarıyla anlamak, sadece oyunun kendisini değil; içinde yaşadığımız topluma dair

diğer pek çok dinamiği yorumlamak açısından da eşsiz fırsatlar sunuyor. Toplumsal

araştırmalar literatürüne bir katkı niteliğindeki bu araştırmanın aynı zamanda ülke

futbolunun bugününe ve yarınına ışık tutacak yeni çalışmalara da kaynaklık etmesi

temenni ediyoruz.

2.2 Türkiye’de Sosyo-Demografik Boyutlarıyla Sporseverlik

Araştırma kapsamında görüşülen kişilerin yüzde 49’u kadın, yüzde 51’i erkektir. Görüşülen

kişilerin yüzde 50,4’ü metropollerde, 14,1’i kırsal kesimde ve yüzde 35,5’i ise

kentlerde yaşamaktadır. Görüşülen kişilerin yüzde 35,6’sını 18-32 yaş arası;

35,4’ünü 33-48 yaş arası ve 29’unu 49 yaş üstü bireyler oluşturmaktadır.

49 51

% 0 % 50 % 100

Cinsiyet

Kadın Erkek

36

35

29

0 20 40

18 - 32 yaş

33 - 48 yaş

49+ yaş

Yaş


Görüşülen kişilerin spora ilgisi incelendiğinde futbolun mutlak üstünlüğü dikkati

çekmektedir. Görüşülen kişilerin yüzde 41’i herhangi bir spor dalıyla ilgilenmediğini

belirtirken, yüzde 42’sinin ilgi duyduğu spor olarak ilk sırada futbol gelmektedir.

14

36

50

0 50 100

Kır

Kent

Metropol

Yerleşim

1

4

70

1

24

0 50 100

Boşanmış

Dul

Evli

Sözlü/Nişanlı

Bekar

Medeni Durum


Hangi spor dallarıyla ilgilisiniz?

Tüm yaş grupları içinde en popüler spor, yine futboldur. Bölgesel olarak bakıldığında da

durum değişmemektedir. Spora duyulan genel ilgi, kır ve kente nazaran

metropollerde daha yüksek oranlarda çıkmakla beraber özellikle yüzmenin

istatistiklere yüzde 75 ile çok büyük ölçüde metropole ait bir spor olarak yansıması,

üç tarafı denizle çevrili coğrafyamızda yüzme ve genel olarak su sporları kültürünün

zayıflığına işaret etmektedir.

Son yıllarda kazanılan uluslararası başarılar ve gerçekleştirilen küresel pazarlama hamleleri

ile ülkemizde de gittikçe popülerleşen basketbol ve voleybola ilgi futbolla

karşılaştırıldığında hâlâ sınırlı ölçüdedir. Görüşülen kişilerin yüzde 3,4’ü basketbolla

ve yüzde 3’ü voleybolla ilk sırada ilgilendiklerini ifade etmişlerdir. Ancak, 18-32 yaş

aralığındaki nüfusun bu iki spor dalına da gösterdiği ilginin ülke ortalamasının

üzerinde olduğu dikkate alındığında, voleybol ve basketbolumuzun geleceğine ilişkin

olumlu bir izlenim edinilebilir.

Futbolun monokültürü altındaki spor ortamında, geleneksel sporumuz olarak değerlendirilen

güreşin varlığı da tehdit altındadır. Görüşülen 2670 kişi arasından yalnızca 16 kişi,

bir veya ikinci sırada güreşe ilgi duyduğunu belirtmişlerdir.

44,7

2,0

0,4

1,3

1,3

2,7

2,2

2,8

3,2

39,4

0 25 50

İlgilenmiyor / Cevap yok

Diğer

Tenis

Boks / Dövüş sporları

Fitness / Pilates / Yoga

Yürüyüş

Yüzme

Voleybol

Basketbol

Futbol

(ilk seçenek)

44,7

3,6

1,3

1,5

1,9

3,0

3,5

4,4

9,7

40,9

0 25 50

(ilk ve ikinci seçeneklerin

toplamı)



Spor dallarına duyulan ilgi, cinsiyet perspektifinden incelendiğinde enteresan bulgular göze

çarpıyor. Görüşülen kadınların yüzde 60’tan fazlası sporla ilgilenmediği yanıtını

vermesine rağmen, sportif çeşitlilik erkeklere oranla daha fazladır. Diğer bir ifadeyle,

erkeklerin yüzde 66’sı ilgilendiği ilk sporun futbol olduğunu söylerken kadınlarda bu

73

71

26

19

48

27

29

74

81

52

% 0 % 50 % 100

İlgilenmiyor

Voleybol

Basketbol

Futbol

Türkiye

Hangi spor dallarıyla ilgisiniz?

Kadın Erkek


oran yalnızca yüzde 16’dır. Kadın sporseverler futbolun yanı sıra; basketbol, yürüyüş,

pilates, yoga gibi farklı dallara da hatırı sayılır bir ilgi duymaktadır.

Özellikle 1950’li yıllardan itibaren futbolun profesyonelleşmesi ile beraber amatörlüğün

başlıca ilkesi olan sportif eklektizmin zayıflaması, futbol-dışı branşlara ilgiyi hem

eyleyici hem izleyici düzeyinde azaltmıştır. Spor ortamımızın demirbaş sorunlarından

biri ‘spor’ sözcüğünün ‘futbol’la özdeş hale gelmesidir. Böyle bir ortamda, kulüp

taraftarlığının en temel belirleyicisinin söz konusu kulübün futbol takımı olması

şaşırtıcı değildir. Görüşülen kişilerin yüzde 44’ü taraftarı oldukları kulüplerin futbol-

dışı branşlardaki mücadelelerini hiçbir zaman takip etmediklerini belirtmişlerdir.

Yalnızca yüzde 7’lik bir toplam, destekledikleri kulübün her türlü sportif mücadelesini

takip etmektedir.

Futbol, şüphesiz ki dünya genelinde de diğer spor dallarına kıyasla daha popüler ve aynı

zamanda daha güçlü bir sosyo-kültürel ifade kanalı. Ülkemizde futbol

monokültürünün toplumsal olarak kanıksanmış olduğunu söyleyebiliriz. Görüşülen

kişiler arasında futbola gösterilen ‘aşırı ilgi’den rahatsızlık duyanlar beşte bir

civarındayken, bunu söyleyenlerin önemli bir kısmının sporla ilgilenmeyenler arasında

olduğu görülüyor.

44 22 15 11 7

0 50 100

Takımımın kadın veya erkek takımı, futbol veya basketbol her türlü

maçını izlerim.

Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sık sık Her zaman

52

39

29

23

29

35

28

32

33

35

36

33

29

31

28

30

6

15

19

21

18

16

21

18

5

8

12

15

15

12

15

13

3

2

4

8

9

6

8

7

% 0 % 50 % 100

Çok fanatiğim.

4

3

2

Sadece taraftarım.

Erkek

Kadın

Türkiye

Çevremdekilerin futbolla aşırı ilgilenmesinden rahatsızlık

duyuyorum.

Kesinlikle yanlış Yanlış Ne doğru ne yanlış Doğru Kesinlikle doğru


Spora ve özelde futbola olan ilgi ile yaş arasında ters bir orantı bulunuyor. Bulgularımıza göre

18-32 yaş aralığı nüfusun yürüyüş hariç tüm spor branşlarına gösterdiği ilgi diğer yaş

aralıklarına kıyasla daha fazla. Beklenebileceği gibi yürüyüş, ağırlıklı olarak 49 yaş

üstü ev kadınlarının ilgi duyduğu bir spor olarak göze çarpıyor. 18-32 yaş arasında

herhangi bir spor dalıyla ilgilenmediklerini ifade edenlerin oranı yüzde 24,5 iken, bu

oran 33-48 yaş aralığında yüzde 39 ve 49 yaş üstü nüfusta yüzde 36 civarında

seyrediyor.

28

8

15

48

45

3

7

39

53

2

6

34

0 20 40 60

İlgilenmiyor

Voleybol

Basketbol

Futbol


49+ yaş 33 - 48 yaş 18 - 32 yaş

24

64

56

42

36

39

25

27

34

35

36

11

17

24

29

% 0 % 50 % 100

İlgilenmiyor

Voleybol

Basketbol

Futbol

Türkiye

Spor dallarıyla ilgilenenlerin yaş dağılımları

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş


Sporseverlerin eğitim düzeyi incelendiğinde branşlar arasında kayda değer bir farklılık göze

çarpmıyor. Tahmin edilebileceği gibi tüm eğitim seviyeleri içinde yine en popüler spor;

futbol. Öte yandan tüm sporlar arasında, sayılar sağlıklı analiz yapmak için düşük olsa

da, en fazla pilates, fitness ve yoga ile tenisin, üniversite mezunlarının daha fazla ilgi

duyduğu sporlar olduğu görülüyor. Tenis ve voleybol en genç sporlar olarak öne

çıkıyor. Her 10 voleybol meraklısından 7’si 18-32 yaş grubundan.

56

1

4

32

26

8

16

50

26

7

17

50

0 20 40 60

İlgilenmiyor

Voleybol

Basketbol

Futbol


Üniversite Lise Lise altı

68

17

20

41

52

19

51

47

35

29

13

32

33

23

19

% 0 % 50 % 100

İlgilenmiyor

Voleybol

Basketbol

Futbol

Türkiye

Spor dallarıyla ilgilenenlerin eğitim seviyesi

Lise altı Lise Üniversite


2.3 Futbol Taraftarlarının Sosyo-Demografik Özellikleri

Görüşülen kişilere tuttukları futbol takımı sorulduğunda ilk sırada yüzde 26 ile Galatasaray

gelirken, Fenerbahçe’nin yüzde 21,9 ile ikinci, Beşiktaş’ın yüzde 16,2 ile üçüncü ve

Trabzonspor’un 3,4 ile dördüncü sırayı aldığı görülüyor. Diğer takımlara gönül

verenlerin yüzdesi ise 6,5 civarında seyrediyor. Yüzde 26 kadar da herhangi bir takımı

desteklemediğini söyleyen kişi bulunuyor. Takım tutmayanların yaklaşık yüzde 70’ini

kadınlar oluşturuyor.

İstanbul oligarşisi olarak da tanımlanan Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş’ın taraftar

hacmi konusundaki üstünlüğü açık ve net. Toplumun yüzde 64’ü, diğer bir ifadeyle

üç kişiden ikisi bu üç takımdan birini tutuyor. Bu takımlarla beraber Trabzonspor’un

da dahil olduğu ‘dört büyükler’in dışında herhangi bir kulüp, taraftar dünyamızda hâlâ

temsil edici bir varlık gösteremiyor. Örneğin, Süper Lig’deki başarılı performansı ile

dikkat çeken Yeni Türkiye’nin yeni futbol kulübü Başakşehirspor’u, görüşülen 2670

kişi içinde yalnızca 2 kişi destekliyor.

Araştırmadaki çarpıcı bulgulardan bir diğeri, Türk futboluna özgü olduğunu düşündüğümüz

‘ikinci takım’ olgusunun sanıldığı kadar güçlü olmadığı. Taraftarlık kültürümüzde

Anadolu takımlarının, üç büyükleri tutanlar arasında da ‘memleket takımı’ olarak

ikincil derecede desteklendiği düşünülüyordu. Bu araştırmaya katılanların yüzde

95’inin ikincil olarak herhangi bir takım ismini telaffuz etmemesi Türk futbolunda

‘yerel’in etkisinin zayıf olduğunu ortaya koyuyor.

Kırdan kente ve metropole doğru gidildikçe genel olarak futbol taraftarlığının ve üç

büyüklerin nüfuzunun arttığı görülüyor. Taraftarlık, sosyal dayanışma kanallarının

kırsala nazaran daha gevşek olduğu büyük şehirlerde insanlara önemli bir aidiyet

imkanı sunuyor.

26

6

3

26

22

16

0 20 40 60

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Hangi futbol takımını tutuyorsunuz?


Metropol kentlerinin dışında kalan bölgelerde futbola ilginin daha az olması, kuşkusuz

Anadolu kentlerinde yapılan büyük stadyumların neden boş kaldığına dair bizlere bir

fikir verebilir. Bu anlamda; Süper Lig’de temsilcisi bulunan Manisa (Teleset Mobilya

Akhisarspor), Kayseri (Kayserispor), Sivas (Demir Grup Sivasspor) kentlerinde

yaşayanların yarısının herhangi bir futbol takımını desteklemediğini belirtmiş olması,

elde ettiğimiz verilerin temsil gücü olmasa dahi olması dikkat çekici.

Görüşülen kişiler arasında bir takımı desteklediğini söyleyenlerin yüzde 40’ını kadınlar teşkil

ediyor. Dünyadaki taraftar dağılımınına bakıldığında ise bu oran yüzde 15 civarında.

Beşiktaş, kadın-erkek taraftar sayısı konusunda daha dengeli bir profil çizerken,

taraftar sayısı en yüksek kulüp olan Galatasaray ve ikinci sırada gelen Fenerbahçe’de

erkek taraftar sayısının fazla olduğu gözleniyor. Trabzonspor ise dört büyük kulüp

arasından yüzde 65 erkek taraftar oranı ile en ‘eril’ kulüp olarak göze çarpıyor.

Futbol taraftarlarının yaşa göre dağılımı incelendiğinde Galatasaray, hem en genç taraftar

tabanına sahip kulüp olarak hem de gençler arasındaki en popüler kulüp olarak öne

çıkıyor. Yüzde 31,6 ile 18-32 yaş arasında en fazla tercih edilen Galatasaray’ı, yüzde

24,6’lık bir oranla Fenerbahçe takip ediyor. 19,3 ile üçüncü sırada gelen Beşiktaş’ın

69

27

35

42

41

45

48

31

73

65

58

59

55

52

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraftarların Cinsiyete Göre Dağılımı

Kadın Erkek

23

33

25

44

41

43

36

37

33

41

34

35

34

35

40

34

34

22

24

23

28

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraftarların Yaşa Göre Dağılımı

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş


için ise tıpkı Galatasaray gibi ‘gençleşen bir kulüp’ olduğu gözlemini yapmak

mümkün. Galatasaray taraftarının yüzde 44,3’ünü, Beşiktaş taraftarının ise yüzde

43,4’ünü 18-32 yaş aralığındaki futbolseverler oluşturuyor. Fenerbahçe’nin söz

konusu aralıktaki taraftar oranı ise yüzde 41 civarında seyrediyor.

Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere, Trabzonspor yaşlanan bir taraftar profiline sahip.

Kulübün taraftar tabanını yüzde 24,7 ile 18-32; yüzde 41,2 ile 33-48 ve yüzde 34,1

ile 49 yaş üstü futbolseverler oluşturuyor. Yetmişli yıllardan seksenlerin ortalarına

kadar Türk futbolunda fırtına gibi esen Bordo-Mavililer’in son yıllarda düşen başarı

ivmesi, gençler için cazip bir kulüp olması yönünde büyük bir engel teşkil ediyor.

Dört büyüklerin taraftar profilini eğitim seviyelerine göre incelediğimizde Trabzonspor, yüzde

25,6 ile en yüksek üniversite mezunu taraftar oranına sahip kulüp olarak öne çıkıyor.

Galatasaray taraftarları arasında bu oran yüzde 22,1, Fenerbahçe’de yüzde 23,5 ve

Beşiktaş’ta yüzde 24 civarında seyrediyor. Yine de yukarıdaki grafikte görüleceği

üzere, taraftarların eğitim düzeyine göre dağılımında dikkat çekici bir farklılığın

bulunmadığını söylemek mümkün gözüküyor.

70

52

45

44

42

43

51

19

27

29

34

35

33

29

11

21

26

22

24

24

20

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraflarların Eğitim Seviyesine Göre Dağılımı



Türkiye’de taraftar profillerinde çarpıcı farklılıkların olmadığı, takımlara göre taraftarların

meslek grupları incelendiğinde bir defa daha ortaya çıkıyor. Fenerbahçelilerin yüzde

24’ü devlet memuru, özel sektör çalışanı, iş adamı gibi üst düzey çalışan, 27’si işçi,

esnaf ve çiftçi grubundanken, yüzde 13 emekli, yüzde 20 ev kadını, yüzde 10 öğrenci

ve yüzde 7 işsizlerden oluşuyor. Beşiktaşlıların ise yüzde 23’ü üst düzey çalışan;

yüzde 26’sı işçi, esnaf ve çiftçi; yüzde 13’ü emekli, yüzde 21’i ev kadını, yüzde 13’ü

öğrenci ve yüzde 4’ü işsiz. Galatasaraylılar arasında da, Beşiktaş ile benzer şekilde,

yüzde 23’lük pay üst düzey çalışanlara ve yüzde 27 işçi, esnaf ve çiftçiye ait. Sarı-

Kırmızılı taraftarların yüzde 24’ü ev kadını, yüzde 12’si öğrenci ve yüzde 6’sı işsiz.

Oransal olarak en farklı dağılım Bordo-Mavililere ait. İşçi, esnaf ve çiftçi grubunun en

fazla ağırlığa sahip olduğu kulüp de, öğrencilerin en az olduğu kulüp de Trabzonspor.

10

10

19

23

24

23

19

18

39

38

27

27

26

26

15

16

14

9

13

13

13

48

15

20

24

20

22

28

5

13

5

12

10

13

9

5

6

5

6

7

4

6

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraftarların Mesleki Dağılımı

Üst düzey İşçi, esnaf, çiftçi Emekli Evkadını Öğrenci İşsiz

15

18

13

12

12

11

13

37

28

58

35

34

33

35

48

53

29

53

54

56

52

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraftarların Yerleşime Göre Dağılımı

Kır Kent Metropol


Kırda kentte ve metropolde taraftar sayısı bakımından en güçlü kulüp Galatasaray. Taraftar

tabanı metropollere dayanan üç büyüklerin aksine Trabzonspor bir ‘kent takımı’

olarak taraftarını büyük oranda kentlerden ve özelde Trabzon şehrinden topluyor.

2.3.1 Taraftarların Siyasi Tercihe Göre Dağılımı

“Bugün bir Genel Milletvekilliği Seçimi yapılsa oyunuzu kime, hangi partiye verirsiniz?’’

sorusuna verilen yanıtlara göre futbol taraftarlarının siyasi tercihleri şu şekilde:

Grafikte de görüldüğü gibi Trabzonsporlu taraftarların yüzde 49 gibi büyük bir oranı oy

tercihini Ak Parti’den yana kullanıyor. Beşiktaşlıların yüzde 31’i, Galatasaraylıların

yüzde 28’i ve Fenerbahçelilerin ise yüzde 26’sı iktidar partisine oy veriyor. CHP,

İstanbullu üç kulübün en fazla oy verdiği ikinci parti iken, Bordo-Mavililerin siyasi

tercihinde MHP’nin ikinci büyük parti olduğu göze çarpıyor. Herhangi bir partiye oy

vermeyenlerin oranının en fazla olduğu kulüp ise Fenerbahçe.

39

34

49

28

26

31

32

11

15

7

18

20

23

17

3

8

13

11

8

8

8

7

13

8

7

7

7

2

5

2

4

3

2

3

29

17

20

22

27

22

24

9

7

8

8

9

8

9

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Taraftarların Siyasi Tercihe Göre Dağılımı

Ak Parti CHP MHP HDP Diğer partiler Kararsız Oy kullanmaz


MHP’liler en yüksek, Ak Partili’ler ise en düşük oranda takım tutan seçmen grupları. Ayrıca

tüm seçmen gruplarında Galatasaray en tercih edilen takım olsa da CHP’liler arasında

Beşiktaş’ın, MHP’liler arasında Galatasaray’ı ağırlığı dikkat çekiyor.

2.4 Taraftarlık Kültürü

Görüşülen kişilere tuttukları takıma olan ilgilerinin derecesi sorulduğunda yanıt verenlerin

yüzde 33’ü kendini ‘sadece taraftar’ olarak nitelerken, yüzde 22’si ‘çok fanatik’

olduğunu söylüyor. Geri kalan yüzde 45’lik toplam ise kendini bu iki uç arasında

tanımlıyor. Her beş fanatikten ikisi Modern, ikisi Geleneksel Muhafazakâr ve biri de

kendini Dindar Muhafazakâr olarak tanımlıyor.

Bu noktada taraftarlık seviyesinin yaşa ve eğitim seviyesine göre dağılımlarına bakmakta

fayda var. Aşağıdaki grafikte de görüleceği üzere, çok fanatiklerin yaklaşık yarısını 18-

32 yaş aralığına mensup kişiler oluşturuyor. Bu yaş grubunun sadece yüzde 24’ü

kendini sadece taraftar olarak tanımlıyor.

14

15

15

17

22

16

16

23

24

20

24

26

18

22

25

24

30

36

27

23

25

3

3

0

6

1

5

3

6

4

12

7

6

7

6

28

30

23

11

17

32

26

% 0 % 50 % 100

Oy kullanmaz

Kararsız

HDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

Seçmenlerin takım tercihleri

Beşiktaş JK Fenerbahçe SK Galatasaray SK Trabzonspor Diğer Takım tutmuyor

34

10

22

13

22

0 50 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Taraftarı olduğunuz takıma ne kadar ilgi duyuyorsunuz?


Kadınlar çok fanatik tanımlamasına karşı mesafeli. Kadınların yüzde 12’si erkeklerin ise

yaklaşık yüzde 30’u kendini “çok fanatik’’ olarak adlandırıyor. Bekarlar, kısmen daha

genç olmalarından da dolayı, evlilere kıyasla daha fanatik.

Taraftarlığı açıklamada kullanılan bir diğer sosyal değişken ise eğitim düzeyi. Geleneksel

yaklaşım taraftarlık ile eğitim seviyeleri arasında ters orantı olduğu; yani eğitim düzeyi

yükseldikçe fanatizmin azaldığı kabulüne dayanıyor. Halbuki, ‘futbol izleyiciliği’ne

ilişkin KONDA’nın Nisan 2012’de yaptığı bir araştırmada olduğu gibi, bu rapor da

böyle bir paralelliğin söz konusu olmadığını ortaya koyuyor.

28

36

41

53

49

40

37

39

29

26

32

27

21

18

25

% 0 % 50 % 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Taraftarlık Seviyelerinin Yaş Dağılımı

18 - 32 yaş 33 - 48 yaş 49+ yaş

41

39

24

34

11

11

9

10

17

24

22

22

9

11

17

13

21

16

27

22

% 0 % 50 % 100

49+ yaş

33 - 48 yaş

18 - 32 yaş

Türkiye

Yaş Gruplarının Taraftarlık Seviyeleri

Sadece taraftarım. 2 3 4 Çok fanatiğim.


Kendini sadece taraftar olarak tanımlayanların yüzde 58’i lise altı, yüzde 42’si lise üstü

okullardan mezunken, ‘çok fanatik’lerin yüzde 42’si lise altı ve yüzde 58’i lise üstü

okullardan mezun. Soruya yanıt veren üniversite mezunlarının yüzde 30’u sadece

taraftar ve yüzde 22’si çok fanatik olduğunu belirtiyor.

Hayat tarzı açısından bakıldığında Modernler ve Geleneksel Muhafazakârlar arasında

taraftarlık seviyesi açısından belirgin bir farklılık göze çarpmıyor. Kendini fanatik ve

çok fanatik olarak tarif edenler büyük ölçüde bu iki gruptan. Dindar muhafazakârlar

ise futbola daha mesafeli.

58

46

42

34

42

23

32

34

43

36

19

22

24

23

22

% 0 % 50 % 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Taraftarlık Seviyelerinin Eğitim Seviyesi Dağılımı


30

24

41

34

10

10

10

10

24

23

20

22

14

18

9

13

22

25

20

22

% 0 % 50 % 100

Üniversite

Lise

Lise altı

Türkiye

Eğitime Göre Taraftarlık Seviyeleri



Takım taraftarlığı açısından bakıldığında, Beşiktaş ve Trabzonspor taraftarlarının

Fenerbahçe ve Galatasaraylılara oranla daha büyük bir kısmının kendini ‘çok fanatik’

olarak tanımladığı görülmekte.

Beşiktaşlıların yüzde 22,8’i “sadece taraftarım’’ derken, yüzde 28,5’i çok fanatik olduğunu

söylüyor. Fenerbahçelilerin yüzde 27,4’ü kendini “sadece taraftar’’, yüzde 22,1’i “çok

fanatik’’ şeklinde tanımlıyor. Galatasaraylılar arasında bu oran yüzde 26,6’ya yüzde

21,8 ve Trabzonsporlular da ise yüzde 23,5’e yüzde 28,2 şeklinde.

Görüşülen kişilere tuttukları takıma nasıl karar verdikleri sorulduğunda ‘aile’ nosyonunun

taraftarlık kültürümüzdeki belirleyiciliği de açığa çıkıyor. Cevap verenlerin yaklaşık

yüzde 26’sı ‘aile’ derken, yüzde 21 ‘çocukluktan beri’ ve yüzde 10 ‘doğuştan’

yanıtlarını veriyor. Takım tercihlerini eş ve çocuklarının etkisi ile yaptıklarını

söyleyenlerin oranı ise yüzde 6,5. Bu yanıtı verenlerin yüzde 91’ini ise kadınlar

oluşturuyor.1

1 (çocukların etkisi ve çocuk ve eş etkisi yanıtları birleştirildi)

89

20

24

27

27

23

33

7

7

7

12

11

10

10

2

23

25

24

26

23

22

1

15

16

15

13

15

13

1

36

28

22

22

29

22

% 0 % 50 % 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre Taraftarlık Seviyeleri



Görüşülen kişilerin yalnızca yüzde 7,4’ü soruyu ‘memleket takımı’ şeklinde yanıtlıyor. Bu

oran en yüksek Trabzonsporlular arasında. Her beş Trabzonsporludan üçü, herkesin

kendi memleket takımını desteklemesi gerektiği görüşünde birleşiyor. Türkiye’de

taraftarlık aile normu etrafında şekillenirken, aşağıdaki tabloya da yansıdığı gibi

taraftar camiasının semt/kent alt kültürü ile oldukça zayıf bir ilişkisi olduğu da ortaya

çıkıyor.

Bu noktadaki en önemli istisna şüphesiz Trabzonspor. Trabzonspor taraftarlarının yüzde

44,2’si memleketlerinin takımı olduğundan dolayı Bordo-Mavi renklere gönül

verdiğini söylüyor.

Öte yandan kırsalda ve kentte ‘Herkes yaşadığı şehrin takımını desteklemelidir’ önermesini

doğrulayanların oranının yarıdan fazla olması futbol kültürümüzde enteresan bir

çelişkiye işaret ediyor. Çünkü daha önce de söz edildiği gibi, kırda da kentte de

İstanbul’un üç büyük takımı hakim durumda. Öyle ki Beşiktaş taraftarının yüzde

75,5’i, Galatasaray taraftarının yüzde 80,4’ü ve Fenerbahçe’nin ise yüzde 76,6’sı

İstanbul dışında yaşıyor.

Futbolseverlerin yarısından fazlası kent, kulüp ve taraftarlık arasındaki bağın daha güçlü

olmasını arzuluyor olsa da içlerinden çok azı doğdukları veya yaşadıkları kentin

takımını desteklemeyi tercih ediyor. Bu durumda akıllara şu soru gelmeli: Neden üç

büyükler dışında alternatif bir kimlik tercih edilmiyor?

Şüphesiz ki güç ve başarı tutkusu ile üç büyük takımın taraftarı olmak arasında derin bir bağ

var. Eğer taraftar kültürümüz çok renkli, çok sesli değil ise bunun nedenleri, ülkede

profesyonel futbolun İstanbul’un üç büyük takımı lehine gelişmesi ve yayılmasında

aranmalı. Her ne kadar aile, takım tercihinde ön plandaki etmen olarak görülüyor olsa

da üç büyüklerin taraftar tabanının genişliği tarihsel olarak sportif ve politik

üstünlükleriyle alakalı.

5

6

1

3

3

4

6

7

8

10

21

26

0 10 20 30

Takım tutmuyor

Diğer

Takımın başarısı

Kişisel tercih

Arkadaş, çevre etkisi

Renklerinden dolayı

Eş ve çocuklarının etkisi

Memleketinin takımı

Sevgi, sempati

Doğuştan

Çocukluğundan beri o takımı tutuyor

Aile etkisi

Bu takımın taraftarı olmaya nasıl karar verdiniz?


Üç büyük kulübün taraftarı olmanın etnik, siyasi, ekonomik veya coğrafi bir nedeni

bulunmadığı gibi, Türkiye’de kişisel tercih ve hür irade ile taraftar aidiyeti edinmenin

de yaygın bir pratik olmadığı aşikar. Taraftarlığını ‘kişisel bir tercih’ olarak

açıklayanların oranı yüzde 2’yi geçmiyor. Bununla beraber, takım değiştirmeye karşı

pek de hoşgörülü denemeyecek bir bakış açısının hakim olduğu söylenebilir. “Tuttuğu

takımı değiştiren kişiler hakkında iyi düşünmem’’ diyenlerin oranı, yüzde 28 civarında

seyrediyor. Bulgular, taraftarlık seviyesi ile bu konudaki hoşgörü arasında ters bir

orantıya işaret ediyor. Daha açık ifade edersek, futbolsever kendini ne kadar çok

‘taraftar’ olarak tanımlarsa; takım değiştirenlere karşı o kadar hoşgörüsüz oluyor.

Öte yandan kendini Modern olarak tanımlayanların takım değiştirme konusunda kendini

muhafazakâr olarak tanımlayanlara kıyasla daha ‘muhafazakâr’ bir tepki vermesi,

dikkat çekici bir bulgu olarak karşımıza çıkıyor. Kendini Modern olarak tanımlayanlar

“tuttuğu takımı değiştiren kişiler hakkında iyi düşünmem’’ önermesine yüzde 49,4

oranında yanlış ve kesinlikle yanlış tepkisinde bulunuyor. Geleneksel

muhafazakârlarda bu oran 45 iken, Dindar Muhafazakârlarda bu oran 43 şeklinde.

Öte yandan Geleneksel Muhafazakârların yüzde 27’si ve Dindar Muhafazakârların

yüzde 28’i takım değiştirenler konusunda hoşgörüsüzlüklerini ifade ederken

Modernlerde bu oran yüzde 41’e kadar yükseliyor. Diğer bir ifadeyle takım

değiştirmeyi en fazla hoşgörenler de, en karşı çıkanlar da Modernler.

Aile kavramının hakimiyetinde gelişen taraftarlık kültürümüzde takım değiştirmek, bir nevi

aileye ihanet etmek ile ilişkilendiriliyor olabilir. Takım da tıpkı aile gibi kimliğin

değiştirilemez bir parçası olarak görülüyor. Değiştirilemez ve her ne olursa olsun

vazgeçilemez… Uluslararası spor literatüründe de taraftarlık amatörlük, irrasyonel

sadakat ve koşulsuz sevgi üzerinden tanımlanıyor. Bu ifadeye paralel biçimde,

görüşülen kişiler arasında “Tuttuğum takımın şampiyonluk iddiası yoksa sonuçları

takip etmeyi bırakırım’’ önermesine yanıt verenlerin yüzde 68’i “Hiçbir zaman’’ diyor.

26

20

17

14

16

19

19

23

21

28

28

31

23

19

23

26

26

25

27

26

22

23

16

29

29

20

26

14

20

21

30

33

20

20

21

20

5

5

8

11

16

8

7

10

08

% 0 % 50 % 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Dindar Muhafazakâr

Geleneksel Muhafazakâr

Modern

Türkiye

"Tuttuğu takımı değiştiren kişiler hakkında iyi düşünmem."



Ancak buradaki ilginç nokta, taraftarlık seviyesi ile takip alışkanlığı arasında net bir ilişkinin

olmaması. Kendini sadece taraftar olarak tanımlayan ile aşırı fanatik olarak

tanımlayan arasında bu anlamda kayda değer bir farklılık görülmüyor.

Peki takıma sadakatin tek göstergesi, şampiyonluk iddiası kalmasa bile takımı takip etmek

mi? Şüphesiz değil. Taraftarlığın gerçekleşme düzeyini belirlemede bir diğer referans

kaynağının da maça gitme sıklığı olduğu söylenebilir. Avrupa İstatistik Ofisi’nin

(Eurostat) 2011 raporuna göre Türkiye, 24 Avrupa ülkesi içinde 25-64 yaş arası

herhangi bir spor etkinliğine katılımın en düşük olduğu ülkedir. Ankete katılan

taraftarlara stadyumda maç izleme sıklığı sorulduğunda alınan yanıtlar da bu bulguyu

doğrular niteliktedir.

Yukarıdaki grafikte görüldüğü üzere, üç büyük takımın taraftarlarının yarısından fazlası

maçları hiçbir zaman stadyumdan izlemiyor. Her zaman veya sık sık stadyumda maç

izlediğini belirten yüzde 5’lik kesim ise kabaca 3 milyon kişiye denk geliyor.

Stadyumda maç izleyenlerin oranının en az olduğu taraftar grubu Galatasaray iken,

en fazla olduğu taraftar grubu ise Trabzonspor’dadır. Trabzonsporluların oransal

olarak diğerlerine nazaran takımlarıyla daha ‘sıcak’ bir ilişki geliştirdiği söylenebilir.

“Stadyumda her zaman maç izlerim’’ diyenlerin oranı Trabzonspor’da yüzde 8,1 iken,

71

53

52

64

70

64

8

18

17

13

11

12

7

9

13

11

3

8

4

8

9

6

5

6

9

12

9

7

11

10

0 50 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Türkiye

Taraftarlık Seviyesine göre "Tuttuğum takımın şampiyonluk

iddiası yoksa sonuçları takip etmeyi bırakırım."


95

43

38

58

56

54

65

4

16

17

22

26

24

18

2

18

31

15

14

16

12

12

5

3

3

3

3

10

8

2

2

3

2

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre Stadyumda Maç İzleme Sıklığı



bu oran Beşiktaş taraftarlarında yüzde 2,9’a; Fenerbahçe taraftarlarında yüzde 2,3’e

ve Galatasaraylılarda yüzde 2,1’e kadar geriliyor.

Takımların taraftar sayısı ile taraftarların maça gitme sıklığı arasında ters bir orantı olduğu

rahatlıkla söylenebilir. Taraftar sayısı arttıkça orantısal olarak maça gitme sıklığı da

düşüyor. Öte yandan taraftarlık seviyesi ile maça gitme sıklığı arasında anlamlı bir

ilişki dikkati çekiyor. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere taraftarlık seviyesi arttıkça

maça gitme sıklığı da yükseliyor.

Stadyuma gitmeyen memleket taraftarının futbol takip alışkanlığının daha çok televizyon ve

internete dayandığı da araştırmanın önemli bulgularından biri olarak öne çıkıyor.

“Evde, televizyondan maç izleme’’ pratiğine dair sorulan soruya Galatasaraylıların

yüzde 38,1’i, Fenerbahçelilerin yüzde 41,4’ü, Beşiktaşlıların yüzde 44,4’ü, ve

Trabzonsporluların yüzde 57,6’sı “sık sık’’ ve “her zaman’’ yanıtlarını veriyor.

Beşiktaşlıların yüzde 16’sı, Fenerbahçelilerin yüzde 14,5’i ve Galatasaraylıların yüzde 11’i

Digitürk aboneliğine sahip. Trabzonsporlular arasında bu oran yüzde 19’a çıkıyor.

D-Smart’a ilgide Fenerbahçelilerin, Tivibu’ya ilgi de ise Beşiktaşlıların oransal olarak

üstünlüğü var.

85

75

52

35

32

59

10

19

31

33

21

21

4

4

16

25

26

14

5

11

3

2

10

3

0 50 100

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Türkiye

Taraftarlık Seviyesine Göre Stadyumda Maç İzleme Sıklığı


77

13

7

16

14

14

30

14

16

12

18

17

18

16

7

28

24

28

28

24

22

25

26

27

19

13

15

17

12

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre Evde Televizyondan Maç İzleme Sıklığı



Kulüp taraftarlarının internetten maç takip alışkanlıkları incelendiğinde de benzer bir

bulguyla karşılaşıyoruz. Tıpkı televizyon alışkanlığında olduğu gibi, maçları internetten

takip edenlerin oranı Trabzonspor ve Beşiktaşlılar arasında diğer iki kulübe göre daha

yüksek.

4

6

4

5

6

7

5

3

7

2

7

9

7

6

3

10

19

12

15

17

10

0 5 10 15 20

Takım

tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray

SK

Fenerbahçe

SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre Dijital Platform Aboneliği

Digitürk aboneliği D-Smart aboneliği Tivibu aboneliği

20

18

24

16

26

31

29

22

25

28

27

26

2

1

6

3

7

7

6

6

19

14

8

26

% 0 % 50 % 100

Tivibu aboneliği

D-Smart aboneliği

Digitürk aboneliği

Türkiye

Dijital platform abonelerinin takım taraftarlarına göre dağılımı



Trabzonsporluların yüzde 20’si; Beşiktaşlıların yüzde 16’sı, “sık sık’’ ve “her zaman’’

yanıtlarıyla takımlarının maçlarını internetten takip ettiklerini belirtiyor. Bu oran

Galatasaray ve Fenerbahçe’de yüzde 15’lere düşüyor. Ancak maçları canlı olarak mı

takip ettiklerini, yoksa daha sonrasında maç özeti gibi yayınlar mı izlediklerini

bilmiyoruz.

Tüm bu bulgulardan yola çıkarak Trabzonsporlularun ve ardından Beşiktaşlıların takım takip

alışkanlıklarının daha güçlü olduğu tespitini yapmak mümkün.

Trabzonsporlu taraftarların, kahvehane, kafe gibi yerlerde, ‘mekanda maç izleme’

alışkanlıkları da diğer taraftarlara oranla daha fazla. Bordo-Mavili taraftarların yüzde

32’si “sık sık’’ veya “her zaman’’ dışarıda maç izlediğini belirtiyor. Onları, yüzde 18’lik

bir oranla Fenerbahçeliler takip ediyor. Bu oran Beşiktaşlılarda yüzde 15 ve

Galatasaraylılarda yüzde 13’e düşüyor.

97

54

56

60

60

58

69

2

15

12

12

13

12

10

1

11

17

13

12

14

10

12

11

9

10

10

8

9

5

6

4

6

4

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre İnternetten Maç Takibi


94

47

38

52

48

50

61

4

15

18

17

17

15

13

2

19

12

18

17

20

14

9

18

9

13

10

8

10

14

4

5

5

4

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

Takımlara Göre Dışarıda/Mekanda Maç İzleme Deneyimi



Dışarıda maç izleme sorusuna “her zaman’’ şeklinde yanıt verenlerin yarısından fazlasının

genç ve bekar erkekler olduğu göze çarpıyor. Yaş ilerledikçe bireyler için futbolun

mekanları daralıyor. Medeni durum da bu anlamda önemli göstergelerden biri.

Örneğin, 18-32 yaş arası bekarların yüzde 26,8’i sık sık ya da her zaman dışarıda maç

izlerken; bu oran evli ve 49 yaş üstü nüfusta yüzde 6,5’e kadar geriliyor. Bekar

kadınların yüzde 4’ü ve evli kadınların yalnızca yüzde 1’i bu soruyu “sık sık’’ veya “her

zaman’’ şeklinde yanıtlıyor.

İçinde bulunduğumuz dijital çağda kulüp ve taraftar ilişkisinin önemli bir kanalı da şüphesiz

ki kulüplerin resmi internet siteleri ile sosyal medya hesapları. Özellikle son beş yılda

kulüpler, hızla gelişen ve çeşitlenen bir içerikle internet üzerinden takipçileriyle

buluşuyor. Taraftarlar, kulüplerine ilişkin anlık haber ve gelişmeleri bu resmi kanallar

üzerinden takip edebiliyor. Ancak gücü her geçen gün yükselmesine rağmen sosyal

medyanın taraftarlar için hâlâ süreklilik arz eden bir iletişim aracı olmadığı

söylenebilir. “Kulübümün internet sitesi ve sosyal medya hesaplarını takip ederim’’

önermesini yanıtlayanların yüzde 63’ü “hiçbir zaman’’ diyor. Kulübüyle sosyal medya

etkileşimi süreklilik arz eden taraftarların oranı ise yüzde 10’u bulmuyor. Bunların ise

yüzde 65’ini 18-32 yaş arası gençler oluşturuyor.

82

67

43

63

6

11

11

10

5

8

11

8

7

17

10

7

18

10

0 50 100

49+ yaş

33 - 48 yaş

18 - 32 yaş

Türkiye

Kulübümün internet sitesi veya sosyal medya hesaplarını takip

ederim.



Sosyal medya kullanımında olduğu gibi bahis oyunlarında da aslan payı yine gençlerin.

“İddaa ve Spor-Toto gibi bahis oyunlarını oynarım’’ önermesine “her zaman’’

karşılığını verenlerin yüzde 68,5’i 18-32 yaş aralığından. Yaş ilerledikçe bahis

oyunlarına ilginin düştüğü gözleniyor. Önermeyi yanıtlayanların yüzde 81’i hiç bahis

oynamadığını söylerken, yalnızca yüzde 3 her zaman oynadığını dile getiriyor.

Takım düzeyinde bakıldığında bahis oyunlarına en ilgili kişilerin Fenerbahçeliler olduğu da

ilginç bir bulgu olarak karşımıza çıkmakta. “Her zaman’’ yanıtını verenlerin yüzde

42’sini Fenerbahçeliler oluşturuyor.

89

85

72

81

5

6

9

7

4

5

10

6

1

2

4

3

1

2

5

3

0 50 100

49+ yaş

33 - 48 yaş

18 - 32 yaş

Türkiye

İddaa, spor-toto gibi bahis oyunları oynarım.


97

75

80

77

73

76

81

2

6

5

9

10

10

7

9

7

8

9

8

6

5

2

3

3

3

3

5

6

3

6

2

3

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Türkiye

İddaa, spor-toto gibi bahis oyunları oynarım.



Taraftarlığın gerçekleşmesinde bir başka önemli göstergenin de takım formaları ve diğer

logolu ürünlere ilgi olduğu söylenebilir. Görüşülen kişilerin tüketim alışkanlıkları

incelendiğinde, yüzde 58 gibi önemli bir toplamın bu anlamda ‘futbol müşterisi’ne

dönüştüğü görülüyor.

Yine de geçim pratiği ile futbol tüketimi arasında sıkı bir bağ olduğunu söylemek gerekir.

Geçim zorluğu arttıkça Digitürk, Tivibu gibi futbol takip hizmetlerine ve forma,

kombine bilet gibi kulüplerin sunduğu ürünlere talepte düşüş yaşanıyor. Her beş

kişiden biri geçim sıkıntısı yaşamasına rağmen Digitürk aboneliği alarak evinde, biri

de kombine bilet satın alarak stadyumda futbol karşılaşmalarını takip etmeyi

sürdürüyor.

Araştırmada görüşülen kişilere takımlarıyla ilgili sahip oldukları ürünler sorulduğundaysa,

yüzde 3’ünün mobil taraftar tarifesine; yüzde 3,3’ünün taraftar kredi kartına; yüzde

4,4’ünün kombine kartına; yüzde 25,5’inin ise nevresim veya kupa gibi takımına

ilişkin bir ev eşyasına sahip olduğu görülüyor. En popüler ürün ise atkı ve forma olarak

öne çıkıyor. Görüşülen her on kişiden dördünde forma, üçünde atkı var. Futbol

taraftarlarının yarısı kıt kanaat geçinse dahi forma almayı ihmal etmiyor.

“Tuttuğum takımın formasını kendime/çocuğuma alırım’’ önermesini yüzde 42 “hiçbir

zaman’’ şeklinde yanıtlarken, yüzde 14 “nadiren’’; yüzde 16 “bazen’’; yüzde 12 “sık

sık’’ ve yüzde 16 “her zaman’’ cevaplarını veriyor.

Forma satın alma alışkanlığı ile taraftarlık seviyesi arasında, beklenilebileceği üzere, doğru

orantı olduğunu söylemek mümkün. Kendini “çok fanatik’’ olarak tanımlayanların

yüzde 42,5’i her zaman forma aldığını dile getirirken, bu oran “sadece taraftarım’’

diyenlerde yüzde 9’a düşüyor.

16

23

22

21

14

17

20

29

30

29

42

22

25

32

33

33

25

27

3

2

4

3

7

3

6

5

9

12

11

6

30

8

3

2

1

25

% 0 % 50 % 100

Hiçbir zaman

Nadiren

Bazen

Sık sık

Her zaman

Türkiye

Bahis oynama sıklığına göre takım taraftarlarının dağılımı



Takım bazında incelendiğinde Trabzonsporluların forma sahibi olmaya orantısal olarak diğer

takım taraftarlarından daha fazla ilgi duyduğu söylenebilir. Bordo-Mavililerin yüzde

63,5’i sık sık veya her zaman forma alırken, bu oran Siyah-Beyazlılar arasında yüzde

36’ya; Sarı-Lacivertliler arasında yüzde 35 ve Sarı-Kırmızılılar arasında yüzde 34’e

geriliyor.

2.4.1 Takımlara Göre Sponsor Firmalara Duyarlılık

Taraftardan müşteriye uzanan yolda, futbolseverlerin sponsor markalara karşı gösterdiği ilgi

ve duyarlılık da büyük önem taşıyor. Her beş futbol taraftarından üçü sponsor olan

markaların ürünlerini tercih etme konusunda herhangi bir duyarlılık sergilemezken,

kendini Modern olarak tanımlayanların bu konuda daha özenli olması dikkat çekiyor.

Bu konuda en hassas taraftar grubunun Trabzonsporlular olması dikkat çekici.

Galatasaraylıların yüzde 17’si, Fenerbahçelilerin yüzde 18’i ve Beşiktaşlıların yüzde

20’si sponsor markaların ürünleri konusunda özen gösterdiklerini beyan ederken,

Trabzonsporlular arasında bu oran yüzde 40’ın üzerine çıkıyor.

2.5 Stadyum Siyasetine ve Sporda Şiddete Bakış

Araştırmamızda tribün deneyimine ilişkin yöneltilen birtakım önermeler, Türkiye’de taraftar

kültürüne ilişkin önemli bulgular elde etmemizi sağlıyor.

İlgili önermeye yanıt verenlerin yüzde 57’si, “Stadyumlarda siyasi içerikli tezahürat ve marş

söylenmesi yasaklanmalıdır’’ ifadesini destekliyor. Bu yasağa yaklaşımda eğitim

seviyesi bir fark yaratmıyor. Öte yandan aşağıdaki tabloda görüldüğü üzere, kendini

Modern olarak tanımlayanların yüzde 53,5’i; kendini Dindar Muhafazakâr olarak

tanımlayanların yüzde 55’i ve kendini Geleneksel Muhafazakâr olarak

tanımlayanların yaklaşık yüzde 61’i stadyumda siyasete karşı.

84

25

15

27

27

28

59

36

22

16

12

42

9

18

4

19

17

15

14

31

21

13

9

14

5

15

18

21

21

21

13

19

27

26

13

16

0

13

24

17

14

16

5

4

16

25

23

12

2

29

40

17

21

20

9

10

13

19

42

16

0 50 100

Takım tutmuyor

Diğer

Trabzonspor

Galatasaray SK

Fenerbahçe SK

Beşiktaş JK

Sadece taraftarım.

2

3

4

Çok fanatiğim.

Türkiye

Tuttuğum takımın formasını kendime/çocuğuma alırım.



Siyasi tercihlere göre bakıldığında ise Ak Partili’lerin yüzde 73,5’i bu ifadeyi desteklerken, bu

oran CHP’lilerde yüzde 30’a düşüyor. MHP’lilerin yüzde 15’i ve HDP’lilerin ise yüzde

11’i yasaktan yana bir tavır sergiliyor.

“Kadınların stadyuma maç izlemeye gitmesini uygun bulmuyorum’’ önermesi ise kişilerin

toplumsal cinsiyet algısına dair birtakım bulgular sunuyor. Yukarıda görüldüğü gibi,

söz konusu önermeye karşılık verenlerin beşte biri tribünde kadın görmek istemiyor.

Kadınların ise yüzde 70’i ise bu önermeye karşı çıkıyor.

Kendini muhafazakâr olarak tanımlayanlar bu önermeyi daha çok destekliyor. Modernlerin

yüzde 87’si önermeye katılmazken; Geleneksel Muhafazakârların yüzde 20’si ve

Dindar Muhafazakârların yüzde 34’ü tribünde kadın görmek istemiyor.

17

12

14

11

13

17

15

14

14

12

13

8

13

15

12

13

15

15

18

19

17

15

14

16

28

32

29

43

29

29

28

30

25

29

27

19

28

24

31

27

% 0 % 50 % 100

Modern


Dindar Muhafazakâr

HDP

MHP

CHP

Ak Parti

Türkiye

Stadyumlarda siyasi içerikli tezahürat ve marş söylenmesi

yasaklanmalıdır.


37

48

47

57

51

44

39

59

37

27

41

27

30

29

20

25

26

29

28

30

23

28

13

9

9

4

5

12

11

4

13

16

11

13

8

10

8

3

11

12

6

12

19

12

9

6

6

11

16

8

9

3

9

15

9

% 0 % 50 % 100

Hiçbir zaman

Nadiren

Bazen

Sık sık

Her zaman

Kadın

Erkek

Modern


Dindar Muhafazakâr

Türkiye

Sta

dyu

md

a

ma

ça

git

me

sık

lığı

Ha

yat

tarz

ı

Kadınların stadyuma maç izlemeye gitmesini uygun bulmuyorum.



33

28

22

12

10

21

22

14

12

16

23

23

12

17

14

10

4

3

2

6

7

4

3

3

9

8

2

5

0 10 20 30 40 50

Çok fanatiğim.

4

3

2

Sadece taraftarım.

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

18 - 32 yaş

Erkek

Kadın

Türkiye

Maç izlerken rakip oyuncu veya hakem aleyhine tezahürat yapabilirim.

Doğru Kesinlikle doğru

10

6

3

3

1

4

6

3

1

3

6

7

1

4

4

0

0

0

0

1

1

1

0

1

2

2

0

1

0 5 10 15

Çok fanatiğim.

4

3

2

Sadece taraftarım.

Üniversite

Lise

Lise altı

49+ yaş

33 - 48 yaş

18 - 32 yaş

Erkek

Kadın

Türkiye

Maç esnasında kızdığımda sahaya

bir şeyler atabilirim.


7

3

3

1

1

2

3

3

1

2

4

4

2

3

4

1

1

1

1

2

1

1

1

1

2

2

1

1

0 5 10 15

Takımım maçı kazanmak için,

kural dışı dahil her yolu

denemelidir.



Şiddet, günümüzde futbolun önde gelen sorunlarından birisi. Rakip takım/ taraftar olarak

cisimleşen ‘öteki’ imgesi, rekabet-yarışma çerçevesinde şiddetin meşru hale gelme

ve gerçekleşme ihtimalini de arttırıyor. Özellikle kurumsal yapılara güvensizliğin

yüksek olduğu durumlarda şiddet de kural dışılık da varlığını hissettiriyor.

Araştırmamız sonucunda şiddete ilişkin ortaya çıkan bulgular, daha önce bu alanda

yapılmış diğer çalışmalarla örtüşüyor. Şiddete taraftarlık seviyesine paralel bir eğilim

mevcut. Sahaya bir şeyler atmak veya rakip oyuncu veya hakem aleyhine tezahürat

etmek gibi eylemler fanatikler arasında daha fazla kabul görüyor. Yaşlılar gençlere

oranla, kadınlar ise erkeklere oranla bu tip eylemleri daha az hoş görüyor. Öte yandan

sanılanın aksine eğitim seviyesi ile şiddete eğilim arasında ters bir orantı gözlenmiyor.

“Takımım maçı kazanmak için kural dışı dahil her yolu denemelidir’’ önermesini ise, cevap

veren her 25 kişiden biri kabul ediyor. Futbolda kural dışılık tasvip edilmiyor. Öte

yandan şiddete olduğu gibi kural dışı yolları denemeye en eğilimli grubun da yine

fanatikler olduğu göze çarpıyor. Kazanma arzusu takım aidiyeti ile birleştiğinde,

kurallar dahilinde yahut kural dışı, ‘her türlü’ yeni yol arayışı artıyor. Eğitim seviyesi bir

fark yaratmazken, yaş ilerledikçe bu önermeye karşı çıkanların oranında artış

gözüküyor.


2.6 Sonuç Yerine

Sevecen Tunç - Spor Araştırmacısı, Akademisyen

Memlekette spor deyince futboldan başka bir şey anlamıyoruz maalesef. 1950’lere kadar –

büyük ölçüde devletçi bir dayatmayla- sürdürülen “sportif çeşitlilik’’ ilkesi, yerini

neredeyse tamamen futbolun monokültürüne bırakmış durumda. Futbol, cinsiyet,

eğitim seviyesi, meslek grubu gibi değişkenlerden bağım sız olarak mazhar olduğu ilgi

ve gençlik potansiyeli ile büyük bir dinamizm sergiliyor.

Diğer sporların üzerindeki ilgi tozu da yine büyük ölçüde gençlere ait. Gençlerin bu ilgisi,

dünya genelindeki ‘sporlaşma’ eğilimi ile paralellik arz ediyor. Spor giyim

endüstrisinden spor yayınlarına, pilates, yoga ve fitness gibi rekreatif ve rehabilitif

spor etkinliklerinden mega spor organizasyonlarına, sporun küresel ölçekte kazandığı

önem, ülkemizde de genç kuşaklar için sporu daha cazip bir ilgi alanı haline getirdi.

Türkiye’de tenis, voleybol, fitness, pilates ve yoga çok büyük oranda gençlerin ilgi

duyduğu sporlar. Yine de bu sporlara ilgi, futbolla karşılaştırılamayacak düzeyde az.

Memleket sporu futbolun monokültürü altında dedik. Futbolumuz ise İstanbul’un

‘büyüklüğü’ne esir olmuş durumda. Araştırmamız sonucunda, üç büyüklerin dışında

bir takımı destekleyenlerin yüzde 13,5’i geçmediğini görüyoruz. Oysa Türkiye

profesyonel liglerinde 127 farklı takım top koşturuyor.

Araştırmamız gösteriyor ki İstanbul’un üç büyük takımını destekleyenlerin dörtte üçünden

fazlası İstanbul dışında yaşıyor. Aslında herkesin bildiği bir sır daha bu bulgu ile ifşa

oluyor. Türkiye futbolunda “yerel’’in etkisi çok ama çok zayıf. Futbolumuz 20. yüzyılın

ilk çeyreğinden itibaren İstanbul’un üç büyük kulübünün odağında gelişmiş ve bu

kulüpler, taraftar tabanlarını yüzyılın ortalarına gelindiğinde çoktan yurt sathında

genişlemişti. Bunda şüphesiz; 1960’lara kadar profesyonel futbol takımı olmayan

Anadolu kentlerinin yarışa oldukça geriden başlamış olmasının da büyük payı vardı.

Halbuki örneğin İngiltere’de, doğduğun veya yaşadığın semtin/kentin takımını desteklemek

taraftarlık geleneğinin temel prensibi. Fiziksel yakınlık, doğrudan katılım ve yerellik,

kulüp ve taraftar arasında organik bağların gelişmesine imkan veriyor. Ortaya;

“yerel’’in siyasi, etnik ve sosyo-kültürel dinamiklerinden etkilenmiş farklı taraftar

profilleri çıkabiliyor. Türkiye’de ise bu çalışmanın da ortaya koyduğu gibi, taraftar

profilleri birbirine benziyor. Çünkü yerellik yoksa özgünlük de yok.

Futbol ile siyasi, mezhepsel, etnik veya yerel aidiyetlerin ilişkilendirilmediği bir taraftarlık

kültüründen söz ediyoruz. Bu aidiyetlerin olmadığı bir ortamda taraftarlığın yapı taşı

olarak ‘aile’ye işaret ediliyor. Bir tür genetik miras gibi taraftarlık aileden--büyük

ölçüde aileden--çocuğa aktarılıyor. Bu, Türkiye’nin en başarılı üç kulübü; Galatasaray,

Fenerbahçe ve Beşiktaş için sürdürülebilir bir taraftar tabanı demek. Çünkü futbol

kültürümüz koşulsuz bir taraftarlığa izin vermiyor; performansın bağlayıcılığı var.

Görüşülen kişilerin çoğu memleket takımlarının desteklenmesi yönünde olumlu görüş beyan

ettiği halde, memleketlerinin takımlarını ‘ikinci takım’ olarak dahi telaffuz edilmiyor.


Genel hatlarıyla değerlendirildiğinde futbol kültürümüzün, gençlik ve erkeklikten

beslendiğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Bekar genç erkeklerin futbol aidiyetlerinin güçlü

olduğunu görüyoruz.

Ancak, ülkemizdeki futbol taraftarlarının belli noktalarda Tanıl Bora’nın ‘futbolsevmez

taraftar’ tanımına uygun bir profil çizdiği de enteresan bir bulgu olarak karşımıza

çıkıyor. Taraftarların dörtte birinden fazlası kendini ‘sadece taraftar’ olarak

tanımlayarak, takımıyla “gevşek’’ bir ilişki kurduğunu kabul ediyor. Örneğin

stadyumda maç izlemek, futbol kültürümüzün önemli bir bileşeni değil. İnsanların

üçte ikisi, takım tutanların yarısı hiçbir zaman stadyuma gitmiyor. Kombine bilet

alanların oranı yüzde beşi geçmiyor. Her 100 kişiden 72’sinin sosyal medya

kullanıcısı olduğu ülkemizde, kulüplerinin sosyal medya hesaplarını düzenli takip

edenlerin oranı 20’yi bulmuyor.

Futbol dünyasında taraftar, kulübüne sadece duygusal değil; aynı zamanda ekonomik

yatırım da yapan bir aktör konumunda. Yaşadığımız endüstriyel futbol çağında bu

yatırım bir hayli önem kazanıyor. Taraftarlık seviyesi ile sadece duygusal değil;

ekonomik yatırım arasında da doğru orantı var. Yani fanatik taraftar, futbola ilişkin

ürün ve hizmetleri alma konusunda daha istekli. Öte yandan geçim pratiği de futbol

müşterisine dönüşüm sürecindeki bir diğer önemli etken. Geçim sıkıntısı arttıkça

“müşteri ilgisi’’ kayboluyor. Ülkemizde her dört kişiden biri taraftarı olduğu kulübün

formasını satın almayı alışkanlık haline getirmiş durumda. Öte yandan geçim sıkıntısı

yaşayan beş kişiden ancak bir tanesi forma alma pratiğini sürdürebiliyor. Gençler

genel olarak tüketici olma yönünde daha fazla bir eğilim sergilerken, eğitim seviyesi,

hayat tarzı bu konuda bir farklılık yaratmadığı görülüyor.

Futbol dünyasında taraftar, kulübüne sadece duygusal değil; aynı zamanda ekonomik

yatırım da yapan bir aktör konumunda. Yaşadığımız endüstriyel futbol çağında bu

yatırım bir hayli önem kazanıyor. Taraftar, kulübünün logolu ürünlerini satın alan,

maçlara giderek kulübüne maç günü geliri bırakan, satın aldığı yayın abonelikleri ile

takımına naklen yayın geliri yaratan, ilgisi ve heyecanı kulüpçe paraya tahvil olunan

bir gelir kaynağı.

Hızla parasallaşan futbol dünyamızda kulüplerin ve sponsorların taraftarları 'müşteri' olarak

görme eğilimi artarken, taraftar için aynı şeyleri söylemek mümkün değil. Yani

taraftar, kendini hâlâ büyük oranda tuttuğu takıma karşı hissettiği sadakat ve içten

duygularla tanımlıyor. Taraftar olmak müşterileşmeyi dışlamazken; müşteri olarak

görülmek istemeyen, futboldaki parasallaşma ve endüstriyel dönüşüme karşı çıkan

taraftarlar tribündeki ağırlığını koruyor.

Öte yandan araştırmamız, taraftarlık seviyesi ile ekonomik yatırım arasında da doğru orantı

olduğunu gösteriyor. Yani fanatik taraftar, futbola ilişkin ürün ve hizmetleri alma

konusunda daha istekli. Bununla beraber geçim pratiği de futbol müşterisine

dönüşüm sürecindeki bir diğer önemli etken. Geçim sıkıntısı arttıkça “müşteri ilgisi’’

kayboluyor. Ülkemizde her dört kişiden biri taraftarı olduğu kulübün formasını satın

almayı alışkanlık haline getirmiş durumda. Öte yandan geçim sıkıntısı yaşayan beş


kişiden ancak bir tanesi forma alma pratiğini sürdürebiliyor. Gençler genel olarak

tüketici olma yönünde daha fazla bir eğilim sergilerken, eğitim seviyesi ve hayat

tarzının bu konuda bir farklılık yaratmadığı görülüyor.


3. ARAŞTIRMANIN KÜNYESİ

Araştırmanın Genel Tanımı

Bu raporun dayanağı olan araştırmalar, KONDA Barometresi aboneleri için, KONDA

Araştırma ve Danışmanlık A.Ş. tarafından gerçekleştirilmiştir.

Araştırmanın saha çalışması 30 Eylül - 1 Ekim 2017 tarihlerinde gerçekleştirilmiştir. Bu

rapor, Türkiye’deki 18 yaş üstü yetişkin nüfusun, saha çalışmasının yapıldığı

günlerdeki siyasal eğilimlerini, tercihleri ve profillerini yansıtmaktadır.

Araştırma, Türkiye’nin 18 yaş üstü yetişkin nüfusunu temsil edecek deneklerin

tercihlerindeki eğilim ve değişimleri belirlemek ve izlemek için tasarlanmış ve

uygulanmıştır. Araştırmanın bulgularının hata payı, yüzde 95 güven aralığında +/- 1,7,

yüzde 99 güven aralığında yüzde +/- 2,3’dür.

Örneklem

Örneklem, ADNKS (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) verilerine dayalı mahalle ve köylerin

nüfus büyüklükleri ve eğitim seviyeleri verileri ile 1 Kasım 2015 Genel seçimlerinin

mahalle ve köy sonuçları katmanlandırılarak hazırlanmıştır.

Yerleşim yerleri önce kır/kent/metropol olarak ayrıştırılmış ve 12 bölge esas alınarak

örneklem tespit edilmiştir.

Araştırma kapsamında, 30 ilin merkez dahil 105 ilçesine bağlı 152 mahalle ve köyünde

2670 kişiyle hanelerinde yüzyüze görüşülmüştür.

Gidilen il 30

Gidilen ilçe 105

Gidilen mahalle/köy 152

Görüşülen denek 2670

Her bir mahallede gerçekleştirilen 18 anket için yaş ve cinsiyet kotası uygulanmıştır.

Yaş grubu Kadın Erkek

18-32 yaş 3 denek 3 denek

33-48 yaş 3 denek 3 denek

49 yaş ve üstü 3 denek 3 denek


Düzey 1 (12 bölge) Gidilen iller

1 İstanbul İstanbul

2 Batı Marmara Balıkesir, Tekirdağ

3 Ege Denizli, İzmir, Manisa, Kütahya

4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Kocaeli

5 Batı Anadolu Ankara, Konya

6 Akdeniz Adana, Antalya, Hatay, Mersin

7 Orta Anadolu Kayseri, Sivas

8 Batı Karadeniz Samsun, Tokat

9 Doğu Karadeniz Trabzon

10 Kuzeydoğu Anadolu Erzincan, Erzurum

11 Ortadoğu Anadolu Elazığ, Malatya, Van

12 Güneydoğu Anadolu Diyarbakır, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin

Anketin yapıldığı bölge Kır Kent Metropol Toplam

1 İstanbul

19,3% 19,3%

2 Batı Marmara 0,7% 3,4% ,7% 4,7%

3 Ege 2,0% 6,7% 5,4% 14,1%

4 Doğu Marmara 1,2% 2,7% 6,1% 10,0%

5 Batı Anadolu ,6% 2,0% 6,8% 9,4%

6 Akdeniz 2,0% 5,5% 5,4% 12,9%

7 Orta Anadolu ,7% 2,7% 1,3% 4,7%

8 Batı Karadeniz 2,0% 3,4% ,7% 6,0%

9 Doğu Karadeniz 0,5% 1,9%

2,4%

10 Kuzeydoğu Anadolu 1,3% 1,3%

2,7%

11 Ortadoğu Anadolu 1,3% 2,7% ,7% 4,7%

12 Güneydoğu Anadolu 1,8% 3,3% 4,0% 9,2%

Toplam 14,1% 35,5% 50,4% 100,0%


4. TÜM CEVAP DAĞILIMLARI

Deneklerin Profili

C Cinsiyet Yüzde

Kadın 49,0

Erkek 51,0

Toplam 100,0

Yaş Yüzde

18 - 32 yaş 35,6

33 - 48 yaş 35,4

49+ yaş 29,0

Toplam 100,0

Eğitim durumu Yüzde

Okuryazar değil 4,9

Diplomasız okur 1,9

İlkokul mezunu 29,3

İlköğretim / Ortaokul mezunu 15,8

Lise mezunu 28,8

Üniversite mezunu 17,3

Yüksek lisans / Doktora 2,0

Toplam 100,0

Eğitim durumu (gruplanmış) Yüzde

Lise altı 51,8

Lise 28,8

Üniversite 19,3

Toplam 100,0


Doğum yeri (bölge) Yüzde

İstanbul 7,1

Batı Marmara 4,2

Ege 12,1

Doğu Marmara 6,9

Batı Anadolu 8,1

Akdeniz 12,6

Orta Anadolu 7,2

Batı Karadeniz 8,9

Doğu Karadeniz 5,1

Kuzeydoğu Anadolu 6,6

Ortadoğu Anadolu 7,6

Güneydoğu Anadolu 12,3

Yurtdışı 1,5

Toplam 100,0

Hane kişi sayısı Yüzde

1 - 2 kişi 18,8

3 - 5 kişi 67,5

6 - 8 kişi 12,1

9 ve daha fazla kişi 1,6

Toplam 100,0

Medeni durum Yüzde

Bekar 23,9

Sözlü/Nişanlı 0,9

Evli 70,2

Dul 4,0

Boşanmış 0,9

Toplam 100,0


Aşağıdaki okullara giden çocuklarınız var mı? Yüzde

Okul öncesi / Kreş / Anaokulu 6,0

İlkokul 25,2

Devlet ortaokulu/lisesi 18,9

Özel ortaokul/lise 4,2

İmam Hatip ortaokulu/lisesi 1,9

Meslek Lisesi 4,3

Üniversite 13,5

Diğer 13,9

Hayat tarzı kümesi Yüzde

Modern 30,9

Geleneksel Muhafazakâr 44,8

Dindar Muhafazakâr 24,2

Toplam 100,0

Çalışma durumu Yüzde

Devlet memuru 6,7

Özel sektör 8,9

İşçi 8,5

Esnaf 7,1

Tüccar / iş adamı ,9

Serbest meslek sahibi 1,7

Çiftçi, ziraatçı, hayvancı 3,3

Çalışıyor, diğer 6,1

Emekli 12,7

Ev kadını 29,7

Öğrenci 9,0

İşsiz 4,4

Çalışamaz halde 1,1

Toplam 100,0


Çalışma durumu (gruplanmış) Yüzde

Üst düzey 18,2

İşçi, esnaf, çiftçi 25,0

Emekli 12,7

Evkadını 29,7

Öğrenci 9,0

İşsiz 5,5

Toplam 100,0

Sosyal medya Yüzde

Facebook 57,8

Twitter 22,1

Whatsapp 59,8

Youtube 32,5

Instagram 39,4

Diğer 1,3

İnternete giriyorum ama sosyal medyayı kullanmıyorum 5,6

İnternete hiç girmiyorum 21,9


Haber seyrettiği TV kanalı Yüzde

İzlemiyorum ,8

Haberleri TV’den takip etmiyorum. 12,8

A Haber 7,5

ATV 14,6

CNN Türk 2,9

Fox TV 20,7

Haber Türk 1,6

Halk TV 1,8

Kanal 7 1,3

Kanal D 8,0

NTV 2,5

Show TV 5,9

Star TV 4,5

TRT 10,4

Ulusal Kanal ,1

Diğer kanallar 4,5

Toplam 100,0

Bu hanenin malı olan arabanız var mı? Yüzde

Var 49,9

Yok 50,1

Toplam 100,0

Örtünme durumu Yüzde

Örtmüyor 30,7

Başörtüsü 43,9

Türban 9,1

Çarşaf, peçe ,8

Görüşülen kişi bekâr erkek 15,4

Toplam 100,0


Etnik köken Yüzde

Türk 78,9

Kürt 13,4

Zaza 1,7

Arap 3,2

Diğer 2,8

Toplam 100,0

Din/mezhep Yüzde

Sünni Müslüman 90,0

Alevi Müslüman 6,9

Diğer 3,2

Toplam 100,0

Ekonomik sınıflar Yüzde

Alt gelir 19,8

Alt orta sınıf 33,3

Yeni orta sınıf 26,7

Üst gelir 20,3

Toplam 100,0

Dindarlık Yüzde

İnançsız 2,6

İnançlı 29,7

Dindar 57,0

Sofu 10,7

Toplam 100,0

Aylık hane geliri (yeni gruplama) Yüzde

700 TL ve altı 2,2

701 - 1200 TL 8,4

1201 - 2000 TL 42,3

2001 - 3000 TL 24,6

3001 - 5000 TL 15,7

5001 TL ve üstü 6,8

Toplam 100,0


Futbol ve Taraftarlık

Hangi spor dallarıyla ilgisiniz? (1. Cevap) Yüzde

Basketbol 3,2

Boks / Dövüş sporları 1,3

Fitness / Pilates / Yoga 1,3

Futbol 39,4

Tenis ,4

Voleybol 2,8

Yürüyüş 2,7

Yüzme 2,2

Diğer 2,0

İlgilenmiyor 38,4

Cevap yok 6,3

Toplam 100,0

Hangi spor dallarıyla ilgisiniz? (2. Cevap) Yüzde

Basketbol 6,6

Boks / Dövüş sporları ,7

Fitness / Pilates / Yoga ,6

Futbol 2,4

Tenis ,9

Voleybol 1,6

Yürüyüş ,3

Yüzme 1,4

Diğer 2,1

İlgilenmiyor 27,8

Cevap yok 55,5

Toplam 100,0

Oturulan evin tipi Yüzde

Gecekodu/dış sıvasız apartman 3,1

Müstakil, geleneksel ev 28,8

Apartman 59,9

Site içinde 7,9

Çok lüks bina, villa ,4

Toplam 100,0


Hangi futbol takımını tutuyorsunuz? (1. Cevap) Yüzde

Beşiktaş JK 15,5

Fenerbahçe SK 20,9

Galatasaray SK 24,8

Trabzonspor 3,2

Diğer 6,2

Takım tutmuyor 25,0

Cevap yok 4,4

Toplam 100,0

Hangi futbol takımını tutuyorsunuz? (2. Cevap) Yüzde

Beşiktaş JK ,6

Fenerbahçe SK ,4

Galatasaray SK ,6

Trabzonspor ,0

Diğer 3,1

Cevap yok 95,2

Toplam 100,0

Taraftarı olmaya nasıl karar verdiniz? (gruplanmış) Yüzde

Aile etkisi 25,8

Arkadaş, çevre etkisi 2,8

Takımın başarısı 1,4

Sevgi, sempati 8,0

Çocukluğundan beri o takımı tutuyor 21,2

Doğuştan 9,6

Eş ve çocuklarının etkisi 6,5

Memleketinin takımı 7,4

Kişisel tercih 2,5

Renklerinden dolayı 4,0

Diğer 5,8

Takım tutmuyor 4,9

Toplam 100,0


Sempati duyduğu taraftar grubu (gruplanmış) Yüzde

Beşiktaş / Çarşı 10,9

Fenerbahçe / Genç Fenerliler 4,0

Galatasaray / Ultraslan 6,0

Diğer 3,9

Cevap yok 75,2

Toplam 100,0

Stadyumda maç izlemek Yüzde

Hiçbir zaman 65,8

Nadiren 17,3

Bazen 11,7

Sık sık 2,9

Her zaman 2,4

Toplam 100,0

Evde, televizyondan maç izlemek Yüzde

Hiçbir zaman 32,3

Nadiren 16,2

Bazen 21,2

Sık sık 18,6

Her zaman 11,7

Toplam 100,0

Evde internetten, tabletten maç izlemek Yüzde

Hiçbir zaman 69,6

Nadiren 9,5

Bazen 9,7

Sık sık 7,3

Her zaman 4,0

Toplam 100,0

Dışarıda / mekanda maç izlemek Yüzde

Hiçbir zaman 62,0

Nadiren 12,8

Bazen 13,4

Sık sık 7,8

Her zaman 4,0

Toplam 100,0


Taraftarı olduğunuz takıma ne kadar ilgi duyduğunuzu söyler

misiniz? Yüzde

Sadece taraftarım. 33,5

2 10,1

3 21,6

4 12,9

Çok fanatiğim. 21,9

Toplam 100,0

Takımımın kadın veya erkek takımı, futbol veya basketbol her

türlü maçını izlerim. Yüzde

Hiçbir zaman 44,2

Nadiren 22,3

Bazen 15,3

Sık sık 10,9

Her zaman 7,3

Toplam 100,0

Tuttuğum takımın şampiyonluk iddiası yoksa sonuçları takip

etmeyi bırakırım. Yüzde

Hiçbir zaman 68,0

Nadiren 10,7

Bazen 7,5

Sık sık 5,1

Her zaman 8,7

Toplam 100,0

Kulübümün internet sitesi veya sosyal medya hesaplarını takip

ederim. Yüzde

Hiçbir zaman 62,9

Nadiren 9,6

Bazen 8,1

Sık sık 9,6

Her zaman 9,8

Toplam 100,0


Tuttuğum takımın formasını kendime/çocuğuma alırım. Yüzde

Hiçbir zaman 42,0

Nadiren 14,2

Bazen 16,2

Sık sık 11,7

Her zaman 16,0

Toplam 100,0

İddaa, spor-toto gibi bahis oyunları oynarım. Yüzde

Hiçbir zaman 81,3

Nadiren 7,1

Bazen 6,1

Sık sık 2,6

Her zaman 2,9

Toplam 100,0

Alışveriş yaparken tuttuğum takımı destekleyen/sponsor olan

markaların ürünlerini tercih ederim. Yüzde

Hiçbir zaman 59,9

Nadiren 15,2

Bazen 10,1

Sık sık 7,4

Her zaman 7,3

Toplam 100,0

Hanede hangileri var? Yüzde

Bilgisayar 61,8

Tablet bilgisayar 37,2

Sabit internet bağlantısı 51,8

Mobil internet bağlantısı 58,2

Digitürk aboneliği 10,4

D-Smart aboneliği 5,8

Tivibu aboneliği 4,9


Herkes yaşadığı şehrin, semtin takımını desteklemelidir. Yüzde

Kesinlikle yanlış 16,0

Yanlış 19,8

Ne doğru ne yanlış 19,6

Doğru 31,2

Kesinlikle doğru 13,4

Toplam 100,0

Tuttuğu takımı değiştiren kişiler hakkında iyi düşünmem. Yüzde


Yanlış 25,2


Doğru 20,2


Toplam 100,0

Stadyumlarda siyasi içerikli tezahürat ve marş söylenmesi

yasaklanmalıdır. Yüzde


Yanlış 13,0


Doğru 30,0


Toplam 100,0

Kadınların stadyuma maç izlemeye gitmesini uygun bulmuyorum. Yüzde


Yanlış 27,6


Doğru 11,6


Toplam 100,0


Çevremdekilerin futbolla aşırı ilgilenmesinden rahatsızlık duyuyorum. Yüzde


Yanlış 29,7


Doğru 13,3


Toplam 100,0

Maç esnasında kızdığımda sahaya bir şeyler atabilirim. Yüzde


Yanlış 25,7


Doğru 3,8


Toplam 100,0

Takımım maçı kazanmak için, kural dışı dahil her yolu denemelidir. Yüzde


Yanlış 26,3


Doğru 2,7


Toplam 100,0

Maç izlerken rakip oyuncu veya hakem aleyhine tezahürat

yapabilirim. Yüzde


Yanlış 21,4


Doğru 17,5


Toplam 100,0


Kandil gecesi, sevdiğim dizi veya futbol maçı olsa da kandil

programını tercih ederim. Yüzde


Yanlış 11,5


Doğru 24,7


Toplam 100,0

Hangilerine sahip Yüzde

Kombine bilet 4,4

Taraftar kredi kartı 3,3

Telefonda taraftar tarifesi 3,0

Forma 41,2

Atkı 30,1

Nevresim takımı, kupa gibi ev eşyası 25,5


5. TERİMLER SÖZLÜĞÜ

Barometre raporlarında yer alan tüm bulgular, araştırmaların saha çalışmalarında görüşülen

kişilerle yüz yüze yapılan anketlerde sorulan sorulara dayandırılmaktadır. Bazı sorular

ve cevap seçenekleri sonrasında kısaltılarak veya basitleştirilerek, raporda gündelik

dilde kullanılan terimlerle ifade edilmektedir. Örneğin kendini ne kadar dindar

gördüğüne dair soruya cevaben “İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen

biri” için, raporda kısaca “inançlı” ifadesi kullanılmaktadır. Bu bölüm hem Barometre

raporunu eline ilk defa alanlar için, hem de terimlerle ilgili açıklamaya ihtiyaç duyanlar

için hazırlanmıştır. İlk tabloda terimler ve açıklamaları, daha sonraki tablolarda bu

terimlerin kaynağı olan soru ve cevap metinleri yer almaktadır.

Açıklama

Alevi Müslüman: Kendi din / mezhebini Alevi Müslüman olarak tanımlayan kişi

Alt orta sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ama otomobili

olmayan kesim

Alt sınıf: Kişi başı geliri en düşük olan yüzde 20’lik kesim

Arap: Kendi etnik kökenini Arap olan tanımlayan kişi

Başörtülü: Kendisi veya erkekse eşinin başörtüsü ile örtündüğünü belirten kişi

Çarşaf: Kendisi veya erkekse eşinin çarşafla örtündüğünü belirten kişi

Dindar: Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri

Dindar muhafazakâr: Kendi hayat tarzını dindar muhafazakâr olarak tanımlayan kişi

Geleneksel muhafazakâr: Kendi hayat tarzını geleneksel muhafazakâr olarak tanımlayan kişi

İnançlı: İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri

İnançsız: Dinin gereklerine pek inanmayan biri

Kent: Nüfusun 4000'in üstünde olan yerleşim yerleri (idari tanımdan

farklıdır)

Kır: Nüfusun 4000'in altında olan yerleşim yerleri (idari tanımdan

farklıdır)

Kürt: Kendi etnik kökenini Kürt olan tanımlayan kişi

Metropol: Nüfusu en yüksek 15 şehrin bütünleşik şehir merkezi sınırlarındaki

yerleşim yerleri (idari tanımdan farklıdır)

Modern: Kendi hayat tarzını modern olarak tanımlayan kişi

Örtünmeyenler: Kendisi veya erkekse eşinin örtünmediğini belirten kişi

Sofu: Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri

Sünni Müslüman: Kendi din / mezhebini Sünni Müslüman olarak tanımlayan kişi

Türbanlı: Kendisi veya erkekse eşinin türbanla örtündüğünü belirten kişi

Türk: Kendi etnik kökenini Türk olan tanımlayan kişi

Üst sınıf: Kişi başı geliri en yüksek olan yüzde 20’lik kesim


Yeni orta sınıf: Kişi başı geliri ortadaki yüzde 60’lık kesimde olan ve otomobili olan

kesim

Zaza: Kendi etnik kökenini Zaza olan tanımlayan kişi

Çoklu

ilişkisellik/mütekabiliyet

analizi (ÇMA)

(Multiple Correspondence

Analysis)

Nominal-kategorik veriler arasında bulunan ilişkilerin yapısını ve

aralarındaki olası örüntüleri iki boyutlu bir düzlemde göstemeye

yarayan bir veri analizi tekniğidir. Mütekabiliyet Analizinin (MA)

ikiden fazla değişkenli, büyük veri setlerine uygulanması ihtiyacına

karşılık verir.

ÇMA, 60'lı yıllarda matematikçi ve dilbilimci Jean-Paul Benzécri'nin

çalışmaları ile şekillenmiş, 80'lerde hakkındaki araştırmaların

İngilizceye çevrilmeye başlanması ve Fransız sosyolog Pierre

Bourdieu'nün makalelerinde bu yönteme yer vermesi ile bu

alandaki çalışma ve yayınlar hızla artmıştır.

Terimlerin Kaynağı Olan Soru ve Veriler

Kendinizi, hayat tarzı bakımından aşağıda sayacağım üç gruptan hangisinde sayarsınız?

Modern


Dindar Muhafazakâr

Eşiniz veya siz, sokağa çıkarken başınızı örtüyor musunuz? Nasıl örtüyorsunuz?

Örtünmüyor

Başörtüsü

Türban

Çarşaf

Bekâr erkek

Hepimiz Türkiye Cumhuriyeti vatandaşıyız, ama değişik etnik kökenlerden olabiliriz; Siz kendinizi,

kimliğinizi ne olarak biliyorsunuz veya hissediyorsunuz?

Türk

Kürt

Zaza

Arap

Diğer

Kendinizi ait hissettiğiniz dininiz ve mezhebiniz nedir?

Sünni Müslüman

Alevi Müslüman

Diğer


Dindarlık açısından kendinizi aşağıda okuyacaklarımdan hangisiyle tarif edersiniz?

Dinin gereklerine pek inanmayan biri

İnançlı ama dinin gereklerini pek yerine getiremeyen biri

Dinin gereklerini yerine getirmeye çalışan dindar biri

Dinin tüm gereklerini tam yerine getiren dindar biri

Yerleşim Kodu (Örneklemden gelen veri)

Kır

Kent

Metropol

Ekonomik sınıflar (Hanedeki kişi sayısı, hane geliri ve otomobil sahipliği kullanılarak hesaplanıyor)

Alt sınıf

Alt orta sınıf

Yeni orta sınıf

Üst sınıf

Barometresi - Konda | Araştırma ve Danışmanlık · 2019. 7. 19. · fanatik. Beşiktaşlılar,...

Documents

Transcript of Barometresi - Konda | Araştırma ve Danışmanlık · 2019. 7. 19. · fanatik. Beşiktaşlılar,...