Bandiando atra begata a Campana de Uesca - Fundación …€¦ ·  · 2013-10-02Microsoft Word -...

5
Bandiando atra begata a Campana de Uesca Embozata en un gallín lechendario, a istoria d'a Campana de Uesca ye estata muitos sieglos uno d'os referens literarios aragoneses más esparditos por España e o resto d'Europa. A istoria d'un cleigo que, por imperatibo d'as zercustanzias, ha d'asumir a faina de rei, con unas obligazions que ban á retepelo d'as pautas á ras que se soxetan os relichiosos (espezialmén a de guardar zelibato e no exerzer a biolenzia), resultó muito atrautiba ta o publico dende a Edá Meya dica o sieglo XX. Anque en os nuestros días o tema no parixe intresar masiau á escribidors e reyalizadors de zine, a falordia d'a Campana de Uesca sirbió muitismos años ta mantener biba en a cultura europeya una "lizión d'a bida" que en l'antiguidá ya eba propagata ra literatura sanscrita e autors clasicos como Erodoto, Dionisio d'Alicarnaso, Tito Libio e Balero Masimo. Toz istos autors replegoron en diferens bersions un cuento popular que describiba una estruzia politica que se trasmitiba á o suyo protagonista de traza simbolica, meyante o talle de brancas u plantas d'ababol de chardín de mayor altaria que as atras, endicando con ixo a utilidá d'acabar con os liders d'a comunidá u colla a que se gosa sozmeter. Pero o intresán d'a falordia uescana ye que, á esferenzia d'as bersions de l'antiguidá, embolicatas en un zuño de lienda por a suya lexanía espazial e temporal, mantenió unas trazas de reyalidá e prosimidá que li daban una estraordinaria berosemilitú. A suya trasmisión orichinal se fazió d'a man d'os cronistas, e anque pasó bien luego á o dominio d'a literatura, culta u popular, a suya conisión con a reyalidá d'un feito istorico nunca no estió de raso custionata. Ya dimos cuenta en o nuestro articlo "O Estuto rei Remiro II o Monche e o naximiento d’a Corona d’Aragón" (http://fundaciongaspartorrente.files.wordpress.com/2012/01/o estutoreiremiroiiomoncheeonaximientod_acorona d_aragc3b3n.pdf) d'os desafíos que confrontó o rei moncho e l'abelidá e rasmia con que los superó, por o que no nos prolargaremos aquí de nuebo á detallar as zercustanzias que arrodioron o episodio d'a Campana de Uesca. O nuestro ochetibo ye nomás adibir un dato, o resultato d'una sobrebuena rechira d'o cosirato profesor Dotor e catedratico que estió d'Istoria Meyebal d'a Unibersidá de Zaragoza, don Antonio Ubieto. Un dato sobrebueno pero que, por bella estrania

Transcript of Bandiando atra begata a Campana de Uesca - Fundación …€¦ ·  · 2013-10-02Microsoft Word -...

Bandiando  atra  begata  a  Campana  de  Uesca  

 

Embozata  en  un  gallín  lechendario,  a  istoria  d'a  Campana  de  Uesca  ye  estata   muitos   sieglos   uno   d'os   referens   literarios   aragoneses   más  esparditos  por  España  e  o  resto  d'Europa.  A  istoria  d'un  cleigo  que,  por  imperatibo   d'as   zercustanzias,   ha   d'asumir   a   faina   de   rei,   con   unas  obligazions   que   ban   á   retepelo   d'as   pautas   á   ras   que   se   soxetan   os  relichiosos   (espezialmén   a   de   guardar   zelibato   e   no   exerzer   a  biolenzia),  resultó  muito  atrautiba  ta  o  publico  dende  a  Edá  Meya  dica  o  sieglo  XX.  

Anque   en   os   nuestros   días   o   tema   no   parixe   intresar   masiau   á  escribidors   e   reyalizadors   de   zine,   a   falordia   d'a   Campana   de   Uesca  sirbió   muitismos   años   ta   mantener   biba   en   a   cultura   europeya   una  "lizión   d'a   bida"   que   en   l'antiguidá   ya   eba   propagata   ra   literatura  sanscrita   e   autors   clasicos   como   Erodoto,   Dionisio   d'Alicarnaso,   Tito  Libio   e   Balero   Masimo.   Toz   istos   autors   replegoron   en   diferens  bersions  un  cuento  popular  que  describiba  una  estruzia  politica  que  se  trasmitiba  á  o  suyo  protagonista  de  traza  simbolica,  meyante  o  talle  de  brancas   u   plantas   d'ababol   de   chardín  de  mayor   altaria   que   as   atras,  endicando  con  ixo  a  utilidá  d'acabar  con  os  liders  d'a  comunidá  u  colla  a  que  se  gosa  sozmeter.  

Pero  o  intresán  d'a  falordia  uescana  ye  que,  á  esferenzia  d'as  bersions  de   l'antiguidá,   embolicatas   en   un   zuño   de   lienda   por   a   suya   lexanía  espazial  e  temporal,  mantenió  unas  trazas  de  reyalidá  e  prosimidá  que  li   daban  una   estraordinaria  berosemilitú.  A   suya   trasmisión  orichinal  se  fazió  d'a  man  d'os  cronistas,  e  anque  pasó  bien  luego  á  o  dominio  d'a  literatura,   culta   u   popular,   a   suya   conisión   con   a   reyalidá   d'un   feito  istorico  nunca  no  estió  de  raso  custionata.    

Ya  dimos  cuenta  en  o  nuestro  articlo  "O  Estuto  rei  Remiro  II  o  Monche  e   o   naximiento   d’a   Corona   d’Aragón"    (http://fundaciongaspartorrente.files.wordpress.com/2012/01/o-­‐estuto-­‐rei-­‐remiro-­‐ii-­‐o-­‐monche-­‐e-­‐o-­‐naximiento-­‐d_a-­‐corona-­‐d_aragc3b3n.pdf)  d'os  desafíos  que  confrontó  o  rei  moncho  e  l'abelidá  e  rasmia  con  que  los  superó,  por  o  que  no  nos  prolargaremos  aquí  de  nuebo   á   detallar   as   zercustanzias   que   arrodioron   o   episodio   d'a  Campana   de   Uesca.   O   nuestro   ochetibo   ye   nomás   adibir   un   dato,   o  resultato   d'una   sobrebuena   rechira   d'o   cosirato   profesor   Dotor   e  catedratico   que   estió   d'Istoria   Meyebal   d'a   Unibersidá   de   Zaragoza,  don  Antonio  Ubieto.  Un  dato  sobrebueno  pero  que,  por  bella  estrania  

razón,  parixe  aber  quedato   como  olbidato  en  o   relato   contemporánio  d'a  istoria  d'a  Campana.  

 Sala  clamata  “d'a  Campana”  en  o  Palazio  d'os  Reis  d'Aragón  en  Uesca,  do  se  creye  que  

acayezioron  os  feitos    

Ya  en  o  nuestro  ementato  articlo  dabanos  una  esplicazión  á  istos  feitos  -­‐alazetando-­‐nos   en   o   propio   Ubieto   y   en   os   recuentos   d'atros  istoriadors-­‐   en   relazionando-­‐los   con   o   perigloso   crebantamiento   d'as  treguas  d'a  buega  con  Al-­‐Andalus  á  causa  d'un  ataque  á  una  carabana  comerzial  entre  Fraga  e  Uesca  por  parti  d'una  colla  de  caballers.  Ubieto  eba   aplegato   datos   que   premitiban   identificar   a   desaparixión   u  soztituzión   d'una   colla   d'importans   tenens   aragoneses   de   traza  rebatosa  e  cuasi  simultania  e  a  suya  correspondenzia  cronolochica  con  o  periodo  d'oserbanza  d'as  ditas  treguas,  o  que  li  menó  á  concluyir  que  

[...]en   el   verano   de   1135   siete   nobles   aragoneses   llamados   Lope  Fortuñones,  Fortún  Galíndez,  su  posible  hermano  Martín  Galíndez,  Bertrán,   Miguel   de   Rada,   Íñigo   López   y   Cecodín   rompieron   los  pactos   de   treguas   firmados   entre   Ramiro   II   y   Abengania,  gobernador   almorávide   de   Valencia.   La   ruptura   se   produjo   al  asaltar   tales   caballeros  un   convoy  musulmán  que   iba  de  Fraga  a  Huesca.  Con  tal  asalto,  los  caballeros  incurrieron  en  la  ira  del  rey,  

ya   que   al   romper   la   palabra   dada   por   éste,   tal   rompimiento  equivale  durante  la  Edad  Media  a  matar  a  su  señor.  

Pero   o   propio   Ubieto   publicó   más   tardi,   en   1982,   un   estudeo   con  nuebas   trobadas   que   meterban   en   segundo   plano   a   importanzia   de  l'ataque   ementato   como   desencadenador   d'a   represión   d'o   rei.   Datos  que   apuntan   á   causas   de   muita   mayor   grabedá   e   que   se   ligarban  direutamén   con   as   rebelions   nobiliars   sobre   as   que   esiste   costanzia  decumental  e  que  resulta  impreszindible  estacar.  

D'alcuerdo  con  os  regles  de  basallache,  un  siñor  como  Remiro  II  nomás  podeba  espullar  os  suyos  tenens  d'as  onors  atorgatas  por  tres  motibos:  muerte  d'o  siñor,  comisión  d'adulterio  con  a  muller  d'o  siñor  u  uso  d'as  onors  en  fabor  d'unatro  siñor.  Ubieto  troba  fuertes  endizios  de  que  se  produze   a   desaparixión   u   soztituzión   de   siete   tenens   (lumero   que  coinzide  con  a  coronica  de  Ibn  'Idārī)  entre  agosto  e  otubre-­‐nobiembre  de  1035  en  o  tiempo  en  que  se  produziba  una  grieu  rebelión.    

 Palazio  d'os  Reis  d'Aragón  en  Uesca  

Seguntes   os   testimonios   reflexatos   en   a   decumentazión   d'a   epoca,  Remiro  se  trobó  debán  d'una  gran  crisis  que  prenzipió  a  primera  añada  d'o  suyo  reinado,  cuan  o  nuebo  rei  de  Nabarra,  Garzía  Remírez,  crebó  ro  pauto  de  Badoluengo  que  eba  alcordato  con  Remiro  en  chinero  de  1135,  por  o  que  que  o  nabarro  s'afillaba  á  o  rei  aragonés  ta  asegurar  en  o  futuro  una  suzesión  común,  situazión  que  combertiba  á  o  primero  en  dependién  d'o   segundo.   Iste   crebantamiento   se  produzió   en  mayo  de  dita  añada,  cuan  Garzía  Remírez  dió  pleitesía    á  Alifonso  VII  de  Lión  e  acudiba   á   ra   suya   coronazión   como   Emperador   pocos   días   dimpués.  Como  recompensa,  Garzía  Remírez  rezibió  a  tenenzia  de  l'antigo  reino  de  Zaragoza,  que  en  aquer  momento  encara  ocupaba  o   lionés   (anque  

con   o   compromís   de   tornar-­‐lo   ta   ra   Ilesia   seguntes   o   atrazato   en   o  testamento  d'Alifonso  I  o  Barallador).    

 La  Campana  de  Huesca,  por  José  Casado  del  Alisal  (1880)  

Como   siñala   Ubieto,   iste   golpe   d'efeuto   de   Garzía   Remírez   debió  d'enzurizar   á   bels   tenens   aragoneses   á   reconoxer   a   sobiranía   d'o   rei  nabarro  (e  con  el  a  d'Alifonso  VII,  como  siñor  d'o  que  o  rei  nabarro  se  fazió   obedién)   en   perchuizio   de   Remiro,   ya   que   esisten   ebidenzias  decumentals   d'o   reconoximiento   d'o   dominio   nabarro   por   parti   de  beluns   d'os   siete   que   dimpués   amanixen   como   espullatos   d'as   suyas  onors.   En   concreto,   Íñigo   López,   d'o   cual   o   rei   recupera   a   torre   de  Canfrán   en   agosto   de   1135   en   a   bastida   d'o   que   poderban   estar   as  suyas  represalias  cuentra  istos  rebeldes,  e  Zecodín  de  Nabasa,  tenén  de  Ruesta  e,  suposatamén  como  recompensa  á  ra  suya  defezión,  tamién  de  Sangüesa   nomás   meter-­‐se   á   o   serbizio   d'o   rei   Garzía   Remírez.   A  grabedá   d'a   situazión   creyata   en   ixa   zona   se   fa   platera,   en   opinión  d'Ubieto,  en  decumentos  como  a  carta  d'inchenuidá  que  Remiro  atorga  en   agosto   d'ixa   añada   á   os   abitadors   d'Uncastiello,   en   a   que   íste   lis  premia  por  

o  amor  e  o  gran  serbizio  que  me  faziez  e  a  fidelidá  que  abiez  á  os  míos  antezesors  e  dimpués  á  yo,  porque  me  tornez  o  castiello  e  li'n  saquez  á  os  míos  enemigos,  á  saper  á  Arnal  de  Lascún,  que  yera  o  

mío   rebelde,   e   no  me   rezibiba   á   yo   en   o   castiello,   ni   en   a   billa,   e  quereba   colocar  atro   rei   sobre   yo,   e   quereba   toda   ra  mía  natura  deseredar,   e   antimás  por   istas   cosas   depredó  a   billa   ya   dita   y   en  mató  d'os  míos  ombres  e  os  míos  pariens  dica  cuaranta..  

Toz  istos  endizios  crexen  con  atros  testimonios  decumentals,  que  dan  cuenta  de   l'esilio  á  o  que  se  bió  artato  o  rei  aragonés  enta   tierras  d'o  Conde   de   Barzelona   (qui   rematarba   estando   o   suyo   choben)   en  setiembre   e   otubre,   prebablemén   en   fuyindo   d'aquers   nobles  aragoneses   que   rebutoron   a   suya   sobiranía.   En   iste   sendito,   Ubieto  cuaterna   o   decumento   que   atorga   o   18   d'otubre   en   o   castiello   de  Besalú  en  o  que  o  rei  aragonés  s'espresa  en  os  siguiens  terminos:  

Foi   donazión   e   confirmazión   á   tu   Garzía   de   Sesa   e   a   Pietro   de  Monzón,  os  míos  capellans,  á  causa  d'o  gran  serbizio  que  me  faziez  e   gran   mal   que   trayez   con   yo   en   tierra   allena.   Que   si   Dios   me  buelbe   t'a   mía   tierra,   bos   doi   e   bos   conzedo   toda   ra   onor   que  pertenexe  á  Santa  María  d'Alquezra;  e  San  Chuan  de  Matidero,  con  toda  a  suya  onor  [...]      

Ye   de   dar   que   una   una   reyazión   tan   implacable   abió   de   causar   (e  talmén  asinas  debeba  querer-­‐lo  o  rei  monche)  un  gran  alticame  drento  e  difuera  d'Aragón  y,  en  tiempos  e  zercustanzias  tan  eszeuzionals,  d'o  mesmo   modo   que   suzedió   con   atros   suzesos   notables   d'a   Europa  meyegal,   no   sosprende   que   o   feito   se   trasmitise   ta   conoximiento  popular  baxo  a  forma  mitica  u  lechendaria  d'o  recuento  d'a  "Campana  de  Uesca".  A  percusión  d'istos  suzesos  e  a  suya  propia  combersión  en  lienda  refirmoron  a  fama  d'o  fuerte  caráuter  e  autoridá  de  Remiro  fren  a   qui   custionaba   a   suya   capazidá   de   mando,   cumplindo   con   ixo,   de  lueñes,   l'ochetibo   e   o   mensache   exemplar   que   animoron   l'autuazión  d'o  rei.    

 

Miguel  Martínez  Tomey                 Fundación  Gaspar  Torrente