banda ghajnsielem booklet 2006 band magazine.pdf · 2 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp KUMITAT BANDA...

Festa Madonna ta’ Loreto 2006 1

Ma˙ru© mill-G˙aqda MuΩikali‘San ÌuΩepp’G˙ajnsielem

Festa Madonna ta’ Loreto2006

Bord Editorjali:Kevin CauchiElvin Tabone

Da˙la:Lelio Spiteri

Cover Design:Kevin CauchiElvin Tabone

Layout:Sammy Portelli

Typing:Dun Karm CassarCharlie Azzopardi

Elvin TaboneKevin Cauchi

Proof Reading:Joseph CauchiDessie Falzon

Joe Rapa

Ritratt tal-Qoxra:Norbert Cauchi

Ritratti Ta’ Çewwa:Joseph Sultana

Ìbir tar-ReklamiÌino CauchiElvin Tabone

Spiridione CauchiMichael GrechPaul AzzopardiKevin Cauchi

Issettjat u Mitbug˙:

Portelli Print - Nadur

G˙aqda MuΩikali San ÌuΩeppPjazza Madonna ta’ Loreto

G˙ajnsielemTel / Fax: 21564600Tel (Bar): 21563592

Website: www.ghajnsielem.com/stjoesphIl-fehmiet li jistqarru l-awturi u l

kontributuri tal-artikli li qed ji©u ippublikati m’humiex neçessarjament dawk tal-awtur

Óajr lil kull min ikkontribwixxa uirreklama f’ din il-publikazzjoni.

In˙e©©u lil kul˙add biex jinqeda b’dawn is-servizzi

GRAZZI

DAÓLAFil-˙ar©a ta’ dan il-ktieb, l-ewwel wa˙da li ar©et ta˙t danil-Kumitat, forsi hu l-iktar wie˙ed Ωag˙ug˙ li qatt kellhal-G˙aqda MuΩikali tag˙na “San ÌuΩepp”, hi m˙awwrab’tant artikli interessanti u differenti, li jistg˙u jolqtu l-gostita’ kul˙add.

F’dan il-librett il-qarrejja g˙andhom isibu artikli lijirrigwardjaw lill-istess Soçjeta’ tag˙na, kif difatti qeg˙dinissa wkoll issibu fin-news sheet, li perjodikament bdietto˙ro© is-Soçjetà tag˙na, imma mag˙hom jistg˙u jinqrawo˙rajn ukoll konnessi mal-Belt ta’ Loreto u ta˙lita ta’ kitbieto˙ra sbie˙ u informattivi.

Óajr, g˙alhekk imur lil dawk kollha, G˙ajnselmiΩi jew le,li taw sehemhom biex seta’ ji©i stampat dan il-ktieb u qabelkul˙add lil dawk li offrewlna l-kitbiet tag˙hom u likkori©ew l-ortografija, lil dawk li ttajpjaw il-kitba, lil dawkli offrew riklami jew flus u fl-a˙˙ar, iΩda mhux l-inqas lildawk li b’sagrifiççju jmorru jqassmu bieb bieb dawn il-libretti. Grazzi kbir ng˙idu g˙alhekk, sabiex ma ninsewlil ˙add, lill-kollabaraturi kollha.

Il-Festa t-tajba lil G˙ajnselmiΩi kollha u speçjalment lill-morda, lill-anzjani, lill-emigranti u lil kull min jing˙aqadmag˙na fil-festa sabi˙a li a˙na nag˙mlu lill-Padrunatag˙na, il-Madonna ta’ Loreto.

Viva l-Madonna ta’ Loreto.Id-Direzzjoni.

Mons. ÌuΩeppi De Piro, fundaturtal-G˙aqda MuΩikali SanÌuΩepp,b˙alissa g˙addej mill-proçess tal-Beatifkazzjoni tieg˙u. Dan huwata’ unur kbir g˙as-Soçjetà MuΩikalitag˙na u g˙ar-ra˙al ta’ G˙ajsielem.

G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp2

KUMITAT BANDA 2006President Onorarju Dun Karm Cassar

President EΩekuttiv Gino CauchiSegretarju Kevin Cauchi

Kaxxier Elvin TaboneViçi-President Michael Grech

Viçi-Segretarju Marvic CardonaAssistent Kaxxier Paul Xuereb

PRO Charlie CordinaDirettur tal-KaΩin Paul Azzopardi

Fund Raising Amabile XuerebMembru Spiridione Cauchi

Delegat tal-Banda u Arkivista Loreto GaleaDirettur Spiritwali Father Joe Cardona

Konsulent Legali Dr. Josepha E. XuerebDirettur tal-Banda Mro. Sunny Galea

Assistent Direttur tal-Banda Mro. Frankie Debono

Nhar il-Óadd 5 ta’ Marzu saret il-Laqg˙a Ìenerali Annwali fejn ©ie elett il-Kumitat il-©did g˙as-sena 2006. Dan jinkludi bosta wçu˙ ©odda kif ukoll o˙rajn li g˙andhom snin twal ta’ esperjenzarelatata mat-tmexxija ta’ din l-G˙aqda.


mill-Presidentis-Sur Ìino Cauchi

Il-Festa!!! X’fer˙ tqanqal fina n-nies t’G˙ajnsielem, u hekk kif jibda Awwissu, is-su©©ett ewlienifir-ra˙al tag˙na jkun iddominat mill-festa, u tibda tara l-emigranti ©ejjin minn pajjiΩi differentibiex igawdu l-festa flimkien mal-qraba tag˙hom, f’G˙ajnsielem, it-toroq jie˙du xejra o˙ra bit-tiΩjin sabi˙ li g˙andna, il-Knisja ssir çentru t’attività biex meta tasal il-©urnata tant mistennijakollox ikun preparat, biex ng˙atu tislima xierqa lill-padruna tag˙na, l-Madonna ta’ Loreto, li bit-tbissima tag˙ha ssa˙˙ar lil kull min jitfa’ g˙ajnejh fuqHa u tbierek it-toroq tas-sabi˙ ra˙al tag˙na.

Il-banda sintendi b˙al daΩ-Ωmien tkun fl-aqwa tag˙ha, u wara ©img˙at s˙a˙ ta’ preparamenti,l-kunçerti u laqg˙at kollox jitlesta biex g˙all-©img˙a tal-festa jing˙ata servizz kif jixraq lill-padrunau lir-ra˙al tag˙na. Irridu niftakru hawn fis-sagrifiççju li kull min involut fis-soçjetà tag˙na jag˙ti,mill-membri tal-kumitat, surmast, bandisti, aljievi u membri li waqt li kull˙add ikun jiççelebradawn ikunu qed jag˙tu servizz mill-aqwa biex kollox jimxi sew. Hawnhekk nappella g˙alkoperazzjoni ta’ kull˙add speçjalment waqt marçi li fihom jkun hemm folol kbar ta’ nies biex manostakolawx l-banda u ntellfu l-bandisti mis-servizz siewi li jkunu qed jag˙tu.

Qabel nag˙laq nixtieq nirringrazzja lil s˙abi kollha tal-Kumitat EΩekuttiv g˙all-˙e©©a u l-koperazzjoni li qed nuru flimkien, u lis-Surmast Mro. Sammy Galea u l-Assistent Surmast FrankieDebono, lill-Kummissjoni Banda u Bandisti, Kumitat tan-Nisa, membri u l-partitarji tal-G˙aqdaMuΩikali San ÌuΩepp.

Nag˙laq dan l-ewwel messa©© tieg˙i b˙ala president ta’ din is-soçjetà tant g˙aΩiΩa g˙ar-ra˙al tag˙na billi minn qalbi nawgura l-Festa t-Tajba lil kul˙add g˙ax Ωgur ser ikollna festa mill-aqwa kif nafu nag˙mlu biss a˙na n-nies t’G˙ajnsielem.

VIVA L-MADONNA TA’ LORETO. VIVA X-XEMX.


mis-SegretarjuKevin Cauchi

G˙alfejn din il-Publikazzjoni?Dan l-ktejjeb g˙andu Ωew© g˙anijiet. L-ewwel wie˙ed hu dak li nuΩaw din il-publikazzjoni biexnwasslu l-messa©© tal-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp. L-g˙an l-ie˙or huwa dak li nag˙tu spazju lit-talent G˙ajnselmiΩ. Fil-fatt, ˙afna kienu dawk li ddeçidew li jiktbu artiklu li b’xi mod jew ie˙org˙andu konnessjoni mar-ra˙al ta’ G˙ajnsielem. Dawn l-artikli Ωgur li m’intix ser ssib taqrahom f’publikazzjoni o˙ra u g˙alhekk ninsab çert li dan il-ktejjeb ser joffri ˙afna features interessanti li serjolqtu l-gosti ta kul˙add. Nixtieq hawnekk nie˙u l-opportunità biex nirringrazzja lil Dun Karm Cassarli kellu sehem ewlieni biex din il-publikazzjoni tkun suççess. Kien hu li minn bosta xhur ilu bedaj˙e©©e© lil diversi persuni biex jag˙mlu l-kontribut tag˙hom. Grazzi ta’ kollox Dun Karm!

Il-˙idma tal-KumitatWa˙da mill-akbar prioritajiet ta’ dan il-Kumitat kienet li ntejbu u nsa˙˙u l-komunikazzjoni bejn l-G˙aqda tag˙na u l-poplu G˙ajnselmiΩ. Biex nwettqu dan il-g˙an bdejna billi nvestejna f’ fuljett lij©ib l-isem “G˙ajn tas-Sliem”. Din il-publikazzjoni bdiet ti©i ppubblikata darba kull tlett xhur utitqassam b’ xejn fid-djar kollha t’ G˙ajnsielem. Tajna wkoll dehra ©dida lil website tal-G˙aqda fejnΩidna sezzjonijiet ©odda b˙al-a˙barijiet, audio streaming (g˙al dawk li jixtiequ jisimg˙u l-marci fuql-Internet) kif ukoll sezzjoni ta’ online gallery li tinkludi bosta ritratti antiki ta’ nostal©ija. Iddeçidejnawkoll li nag˙mlu Ωew© noticeboards ©odda g˙al dawk kollha li ta’ sikwit iΩuru l-kaΩin tag˙na.

Ìita SuççessÛgur li ˙afna minnkom smajtu bil-©ita li organizzajna ftit taΩ-Ωmien ilu lejn Sqallija. Bosta kienudawk li ˙adu l-opportunita biex ji©u ©urnata shopping bi prezz ferm vanta©©juΩ. Mir-rispons likellna jidher li hemm ˙afna li lesti jipparteçipaw f’dawn it-tip ta ˙ar©iet. G˙alhekk l-Kumitat qedjippjana biex g˙as-sena d-die˙la ssir ©ita kbira. Din tista’ wkoll ssir bil-kollaborazzjoni ta’ g˙aqdieto˙ra b˙al-Kunsill, tal-Football, kif ukoll il-Knisja. Sadanittant, g˙all-bqija tas-sajf, il-Kumitat serjorganizza diversi ˙ar©iet lejn Malta fosthom ©urnata l-iSplash and Fun g˙all-Aljievi u Ω-Ωg˙aΩag˙.

L-G˙ajnuna Tieg˙ekL-G˙aqda MuΩkali San ÌuΩepp hija l-akbar organizzazzjoni kulturali fir-ra˙al tag˙na. G˙andhasnin twal ta’ esperjenza fejn tid˙ol l-muΩika, kultura u attivitajiet. IΩda din l-G˙aqda hija mag˙mulaminn kull wie˙ed u wa˙da minna. A˙na biss nistg˙u nag˙mlu l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩeppsuççess. G˙alhekk in˙e©©e© lil kul˙add biex jag˙ti s-sehem tieg˙u. Dan jista jsir billi sempliçementtipparteçipa fl-attivitajiet li ji©u organizzati, jew billi tag˙ti s-support lill- bandisti tag˙na jew billitg˙in finazjarjament. L-aktar ˙a©a importanti hu li tie˙u interess f’ din l-G˙aqda. F’ idejk!


mill-KaxxierElvin Tabone

“Tarax dak li PajjiΩek jista’ jag˙mel g˙alik, iΩda ara int x’tista’ tag˙mel g˙al PajjiΩek”Probabilment din hija l-aktar kwotazjoni famuΩa ta’ l-ex President ta’ l-Istati Uniti John F. Kennedy. Kien

messa©© li tista’ tg˙id iddomina s-snin sittin u li çertament g˙adu jg˙odd illum, aktar minn erbg˙in sena wara.G˙aΩilt li nibda dan l-ewwel messa©© tieg˙i b’din il-kwotazzjoni g˙aliex narah li jaqbel afna mal-

missjoni tag˙na fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali ‘San ÌuΩepp’. Soçjetajiet b˙al tag˙na f’Malta u G˙awdexja˙dmu b’mod volontarju u fuq baΩi ta’ providenza. Hija xi ˙a©a li l-barranin ma jifmuhiex, ma jafuxx’ji©ifieri g˙aliex ma humiex Maltin. Ma g˙andhomx fihom il-kultura tag˙na l-Maltin li nag˙tu ming˙ajrma nippretendu xejn lura. Ma g˙andhomx fihom il-kultura li ta˙dem minkejja kull sagrifiçju sabiex taras-Soçjeta tieg˙ek miexja l-quddiem. Ma g˙andhomx fihom il-kultura tal-g˙ajnuna li a˙na l-Maltin tanta˙na mag˙rufin g˙aliha anke fil-Kotba Mqaddsa. Huwa dan is-sigriet g˙aliex f’Malta qeg˙din ngawdumin dan il-frott, frott muΩikali, artistiku, pirotekniku, soçjali u kulturali li jisplodi fl-aqwa tieg˙u fil- jiems˙an tas-sajf u li jag˙mel sajf Malti wie˙ed uniku fid-dinja.

Il-lum il-©urnata iΩda jidher li d-dinja sfrenata u kummerçjali qed jirnexilha tnaqqar ftit minn kolloxanke l-kultura tal-festi tag˙na. Tnaqqir li ftit ftit qieg˙ed iça˙˙adna minn persuni importanti li jistg˙ujag˙tu kontribut lis-Soçjetajiet tag˙na. Hawnhekk jid˙ol l-appell li kien g˙amel l-ex President Kennedy.Wie˙ed ma g˙andux jara xi d˙ul jew presti©ju ser ikollu meta jag˙ti s-servizzi tieg˙u lis-Soçjetajiettag˙na, iΩda g˙andna nag˙mlu sforz kollettiv sabiex dak li a˙na irçevejna ming˙and missirijietna nsa˙˙uh.

Prattikament din kienet l-ewwel sena ta’ ˙idma g˙alina fi ˙dan is-Soçjetà MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ .Sena li kienet ta’ pedament sabiex fuqha nibnu l-˙idma,i l-viΩjoni li a˙na g˙andna sabiex naraw lis-Soçjetà tag˙na miexja ‘l quddiem. F’dan il-kuntest ninsab çert li l-poplu G˙ajnselmiΩ ser jibqa’ jag˙ti l-appo©© kontinwu tieg˙u. Hemm numru ta’ pro©etti illi g˙alkemm huma ambizjuΩi, huma me˙tie©asabiex inΩidu l-kwalita’ ta’ servizz li a˙na noffru. Pro©etti li jvarjaw minn dawk li jirrigwardja l-alljievi ut-tag˙lim, g˙al assistenza denja lill- bandisti meta dawn jo˙or©u jdoqqu, sa anke pro©etti infrasturali fis-sede tag˙na. Il-kaΩin li g˙andna kien inbena fis-snin sebg˙in, fl-istess Ωmien li kienet qeg˙da tinbena l-Knisja l-©dida, u g˙alhekk illum jinsab fi stat fejn irridu nag˙mlu fih rinovazzjoni sabiex ikollna kaΩin lijixraq g˙aΩ-Ωminijiet tag˙na. Ninsab fiduçjuΩ li bil-g˙ajnuna ta’ kul˙add, na˙dmu sabiex din l-qabΩa ta’kwalità li tant nixtieq lis-Soçjetà tag˙na verament isse˙˙.

Qabel nikkonkludi dan l-messa©©, nixtieq ng˙id grazzi lil s˙abi tal-Kumitat EΩekuttiv, lis-Soçji u l-Membri ta’ l-appo©©, kif ukoll lis-Surmast, l-Assistent tieg˙u flimkien mal-Bandisti tas-servizzi li offrewlis-Soçjetà tag˙na matul din is-sena. Grazzi wkoll lis-sotto kumitat tan-nisa g˙all- impenn tag˙hom sabiexjiggarantixxu d˙ul finanzjarju lis-Soçjetà tag˙na. A˙na lkoll waqt din il-festa ser ingawdu l-frott tal-˙idma tag˙hom. Fl-a˙˙arnett nirringrazzja lil kul˙add, lil kull min ta’ sehmu fil-preparazzjoni sabiexg˙al darb’ o˙ra niççelebraw Festa o˙ra xierqa lil Ommna Marija Lawretana.

Fil-bidu ta’ din is-sena a˙na tarna lir-Rev. Dun Karm Cassar President Onorarju tas-Soçjetà tag˙na,u bir-ra©un. Kien hu l-mo˙˙ wara diversi kotba u programmi li s-Soçjetà MuΩikali tag˙na ar©et f’dawnl-a˙˙ar snin u g˙alhekk nirringrazzjah f’ismi u f’isem is-Soçjetà g˙as-servizzi tieg˙u.


mis-SurmastMro. Sunny Galea

Il-festa tar-ra˙al re©g˙et waslet – festa tant mistennija mill-poplu kollu G˙ajnselmiΩ.B˙al ma tafu, il-banda tag˙na hija attiva s-sena kollha. Il-bosta servizzi li qdejna matul is-sena li

g˙addiet, d˙alna g˙alihom bl-akbar sens ta’ responsabiltà. Hawn nixtieq inrodd ˙ajr lill-kumitat u lill-bandisti li b’˙afna sagrifiççji personali qdew sewwa dan id-dmir tag˙hom.

Wie˙ed mill-a˙˙ar avvenimenti tal-banda kien il-Kunçert ta’ MuΩika Sagra li ©ie esegwit fil-Knisjal-Qadima u li ntlaqa’ tajjeb ˙afna mis-semmieg˙a preΩenti. F’dan il-programm, spikka ˙afna s-solistaEmmanuel Saliba (Flicorno Tenore) li ta esekuzzjoni impekkabli ta’ “Recordare Domine” ta’ Mro. P.P.Bugeja.F’dan il-kunçert, iddedikajt Marçia Funebri minn tieg˙i lill-mibki se˙ibna Frankie Xuereb (Corno Primo),li ˙alliena ˙abta u sabta. Kien bniedem dedikat u tassew eΩemplari f’kull kamp li kien involut fih, b’modspeçjali fi ˙dan il-banda tag˙na. It-telfa tieg˙u in˙asset bil-bosta, però t-tifkira ta’ Frankie hi dejjiema uΩgur li ser tibqa’ ˙ajja f’qalbna.

Din is-sena g˙amilna r-recording tal-Marçi BrijuΩi, li fih il-Banda “San ÌuΩepp” ar©et bl-akbar unuri.In˙ossni kburi ˙afna bil-livell ta’ din is-CD, li b˙al ta’ qabilha sejra sservi ta’ l-ikbar çertifikat li l-Bandat˙addan fil-kamp muΩikali. Ilqajt bil-fer˙ l-istedina mill-Kunsill Lokali t’G˙ajnsielem sabiex nikkomponil-muΩika g˙all-“Innu lil G˙ajnsielem” li l-versi tieg˙u ©ew miktuba mis-Sindku tar-ra˙al is-Sur FrancisCauchi. Dan iΩΩanΩan fis-serata “Ìie˙ G˙ajnselmiΩ” u ©ie wkoll inkluΩ fis-CD il-©dida.

Impenn ie˙or importanti g˙all-Banda, huwa l-Programm Annwali li jsir fil-©img˙a tal-festa. Dan il-kunçert ser ikun imΩewwaq b’siltiet klassiçi u operistiçi kif ukoll b’muΩika kontemporanja b˙al ma hi“Tom Jones in Concert” fost l-o˙rajn. Fil-programm inkludejt silta muΩikali minn tieg˙i bl-isem “Sarabanda”.Nie˙u din l-okkaΩjoni sabiex nawgura lill-klarinett solista Joe Galea li se jinterpreta t-Tieni Moviment tal-“Clarinet Concerto in A” ta’ W.A.Mozart.

Kmieni din is-sena, l-Assistent Surmast Frankie Debono ©ie ma˙tur surmast tal-Banda “Ite ad Joseph”tal-Qala. Jiena, flimkien ma’ s˙abi nifir˙ulu minn qalbna, u nixtiqulu futur mimli suççessi. Nifra˙ ukolllill-President tas-Soçjetà s-Sur Ìino Cauchi u lill-membri s˙abu fi ˙dan il-kumitat il-©did, li qeg˙din juru˙e©©a kbira, sens ta’ responsabiltà u interess ©enwin fix-xog˙ol fejjiedi tag˙hom. Minn qalbi nirringrazzjalill-membri tal-Kummissjoni Banda g˙all-˙idma siewja tag˙hom. Hawn, ta’ min isemmi lill-˙abriekiArkivista Loreto Galea li huwa ferm iddedikat g˙all-˙ti©ijiet tal-Banda.

Irrid nuri wkoll sens ta’ stima lejn il-kollegi tieg˙i Frankie Debono, Joe Galea u Anton Galea g˙all-˙idma kontinwa tag˙hom fost l-aljievi. In˙ossni fid-dmir li nuri l-apprezzament tieg˙i lejn dawk il-bandistili b’sagrifiççju kbir, imiddu g˙onqhom g˙all-˙ti©ijiet tal-Banda. B˙al fis-snin ta’ qabel ner©a’ ntenni l-appell tieg˙i sabiex iΩjed ©enituri jit˙ajru jibag˙tu lil uliedhom g˙at-tag˙lim tal-muΩika fi dan is-Soçjeta’tag˙na.

Intemm dan il-messa©© billi nrodd ajr lill-membri kollha fi dan l-G˙aqda MuΩikali “San ÌuΩepp”tas-sehem u kontribut kbir li qeg˙din joffru sabiex jg˙ollu ’l fuq il-presti©ju u l-unur tal-Banda tag˙na.

Minn qalbi nawgura l-festa t-tajba lil kul˙add.


mill-ArçiprietKan. ÌuΩeppi Zerafa

G˙al darba o˙ra l-Kumitat tal-G˙aqda MuΩikali tag˙na San ÌuΩepp talabni nag˙ti l-messa©©tieg˙i g˙al fuq din ir-Rivista annwali tal-Banda.

Wara li g˙addiet it-Tazza tad-Dinja u warrabna l-paroli u argument s˙an li ©©ib mag˙ha dinl-attività sportiva mondjali, kemm fost iΩ-Ωg˙ar u anke fost il-kbar, bdejna nitfg˙u l-attenzjonitag˙na fuq l-avveniment annwali tar-ra˙al tag˙na: Il-Festa tal-Padruna tag˙na, il-Madonna ta’Loreto.

Dan l-avveniment jitlob ˙afna xog˙ol, sagrifiççji u ˙idma mill-kumitati kollha nvoluti biexil-festa tkun organiΩΩata tajjeb. Huwa ta sodisfazzjon li l-g˙aqdiet kollha kemm dawk reli©juΩi kifukoll dawk soçjali jing˙aqdu flimkien g˙aldan l-avveniment bl-iskop li niççelebraw festa xierqa usabi˙a lill-Padruna tag˙na; Il-Madonna ta’ Loreto. Tajjeb li ninsistu li din l-g˙aqda m’g˙andhiextkun g˙all-jiem tal-Festa biss iΩda nkomplu nsa˙˙uha matul is-sena kollha f’ diversi attivitajiet lijkollna.

Is-sena l-o˙ra g˙amilna festi speçjali biex nfakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-parroçça tag˙na.Il-festa ta’ din is-sena wkoll g˙andha tifsira speçjali g˙ax qed infakkru avveniment importantiie˙or. F’ Ottubru tas-sena 1866 kienet waslet fostna l-Istatwa artistika u devota tal-Madonna ta’Loreto (140 sena ilu). Din kienet saret b’weg˙da biex ir-ra˙al tag˙na ta’ G˙ajnsielem ji©i me˙lusmill-marda tal-Kolera li kienet ˙akmet lill-GΩejjer Maltin. Il-weg˙da bl-interçessjoni tal-Madonnakonna qlajniha g˙ax ir-ra˙al tag˙na biss ma ntlaqatx minn dik l-epidemija. G˙alhekk il-festa ta’din is-sena g˙andha tifsira speçjali.

Din is-sena ta˙bat ukoll il-100 sena mit-twelid tas-surmast, il-Ma©©ur Anthony Aquilina likien surmast onorarju tal-Banda San ÌuΩepp. Kien dan is-surmast li fil-perijodu tieg˙u b˙alaSurmast Direttur tal-Banda Duke of Cannought ta’ Birkirkara, Malta rregalalna Ω-Ωew© marçiimmortali “Ta’ Gerrew” u “Viva x-Xemx”, Ωew© marçi brijuΩi u ferrie˙a li kabbru il-festa tag˙na.

Nag˙laq dan il-messa©© tieg˙i billi nirringrazzja lill- banda tag˙na San ÌuΩepp tal-kontributkbir li tag˙ti fil-festa tag˙na u nawguralha iktar ˙idma fejjieda u suççessi g˙al li ©ej.

Filwaqt li nselli g˙al kul˙add, nawguralkom il-Festa t-tajba


Nienu Grima(tal-Ìiegu)

Construction

“Tal-Ìiegu”G˙ajnsielem Street, G˙ajnsielem

Tel: 2155 5576

Ringrazzjament lil Nienu Grima u l-familja talli g˙o©obhom joffru l-©ebelkollhu tal-ma˙Ωen il-©did tal-G˙aqda

ta’ l-Armar b’xejn – Lm 1027


mis-Sindkuis-Sur Francis Cauchi

Il-festa tag˙na tifforma parti integrali fil-˙ajja tas-soçjetà tag˙na. Kull G˙ajnselmiΩ b’mod naturali j˙oss lib˙al dawn iΩ-Ωmenijiet tas-sena meta tkun qed toqrob il-festa jibda jahseb biex joganizza l-festa biex tkun a˙jarminn tas-sena ta’ qabel.

Difatti d-devozzjoni lejn il-padruna tag˙na l-Madonna ta’ Loreto, dejjem baqg˙et soda u tikber. RiΩultat ta’dan wie˙ed jista’ jarah fuq il-website G˙ajnsielem.com. Fil-guest book rari li ma ssibx il-kliem ‘Viva x-Xemx uViva l-Madonna ta’ Loreto. Dawn il-messa©©i ji©u minn kull settur matul is-sena kollha b’mod partikolari miΩ-Ωg˙aΩag˙ u l-emigranti.

Il-Kunsill japprezza ˙afna il-˙idma tal-˙addiema kollha fis-sezzjonijiet differenti li jorganizzaw il-festa,b’mod partikolari lil dawk il-volontiera li j˙abirku matul is-sena biex itejbu l-armar, ji©bru l-flus biex ila˙˙qu ma’l-ispejjeΩ u ˙afna affarijiet o˙ra.

Ringrazzjament kbir imur g˙all- grupp ta’ l-armar fejn barra li tkompla x-xog˙ol fuq l-armar irnexxielujid˙ol g˙al biçça xog˙ol kbira dik ta’ bini ta’ mahΩen fejn jintrefa l- armar.Dan minkejja l-problemi speçjalment ta’finanzi rnexxielu fi ftit xhur ilestih grazzi g˙all-voluntiera u benefatturi.

Din is-sena l-Kunsill kompla jwettaq ix-xog˙ol li kien wieg˙ed li jag˙mel fil-programm tieg˙u. Wa˙damill-akbar problema li l-Kunsill dejjem iltaqa’ mag˙ha issa ©iet kwaΩi solvuta. Qed nirreferi g˙at-toroq bit-tarmac.Fir-ra˙al il-lum il-©urnata g˙andna t-toroq kollha bit-tarmac u dan grazzi g˙all-Kunsill Lokali u l-Ministeru g˙alG˙awdex. Kull ma fadal Ωewg toroq li jaqg˙u ta˙t ir-responsabilità tal-Gvern Çentrali. It-tender ©iet ma˙ru©a uanke ing˙alqet. Appena tigi mog˙tija lill-kuntrattur ix-xog˙ol ikun jista’ jinbeda fuqhom sa ftit granet o˙ra. Pro©ettie˙or komplut u dak ta’l-embellishment ta’ Pjazza Indipendenza u triq Perellos kif ukoll il-konkos li ing˙ata fit-triq li tie˙u g˙al bajja tax-Xatt l-A˙mar. L-ambjent, il-Kultura u l-Edukazzjoni kienu ukoll fil-prijorità tal-Kunsillu l-hidma hawnhekk ma waqfet xejn. Il-˙idma li twettqet bejn il-Kunsill u l-iskola primarja kienet fattur importantiu r-riΩultat ta’ dan qeg˙din narawh. Il-Kunsill ser ikompli bil-˙idma tieg˙u mal-g˙aqdiet kollha tar-ra˙al.

Qed nikteb fuq dan il-magazzin li l-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp to˙rog kull sena g˙all-festa tag˙na.Nixtieq minn hawn nirringrazzja lill-kumitat tal-opportunità li jtini biex inwassal il-messa©© tieg˙i f’isem il-Kunsill. Nag˙ti prosit lill-kumitat uxxenti tax-xog˙ol siewi li wettaq matul dawn l-a˙˙ar sentejn b’mod partikolarifuq l-istruttura tal-bini. Il-kumitat preΩenti g˙alkemm g˙adu fil-bidu tax-xog˙ol tieg˙u di©à wera li huwa kumitat˙abrieki ˙afna. Fil-fatt l-ewwel ˙a©a li g˙amel kienet li jiltaqa’ mal-Kunsill Lokali tag˙na. F’din il-laqg˙a tressqudiversi proposti konkreti minn dan il-kumitat u nista’ ng˙id li w˙ud minn dawn il-proposti di©à ©ew imwettqa.L-iskop ewlieni ta’ dan il-kumitat hu li jo˙loq attivitajiet fejn anke irnexxielu jag˙mel ©ita g˙al Katanja, u jkomplijkabbar il-gie˙ ta’ din is-socjeta billi j˙e©©eg allievi ©odda. Is-sagrifiççji li jag˙mlu l-bandisti flimkien mas-surmastu l-kumitat hu ferm apprezzat.

Nag˙laq dan il-messa©© billi nawgura l-festa t-tajba lill-G˙ajnselmiΩi kollha kemm dawk tar-ra˙al kif ukolldawk li marru joqog˙du f’xi lokalita ohra u lil ˙utna emigranti.Grazzi mill-qalb ta’ l-appo©© u ng˙idu dejjemViva l-Madonna ta’ Loreto.


casafunghi


mid-Direttur SpiritwaliFr. Joe Cardona

Gerbu x-xhur, il-©img˙at u l-©ranet u llum ninsabu fil-jiem sbie˙ tal-festa. A˙na l-poplu ta’G˙ajnsielem li qeg˙din niççelebraw din il-festa ad-unur ta’ Marija Lawretana; x’tifsira g˙andhag˙alina l-festa? Jien çert li fost it-twe©ibiet li nistg˙u nag˙tu jkun hemm din it-twe©iba: “nifir˙ub’çertu sens nisrani”. Qeg˙din nag˙mlu festa g˙aliex Ommna Marija qeg˙da flimkien ma’ binhaÌesù tg˙inna, tberikna u t˙arisna kull mument ta’ ˙ajjitna.

Ejjew b˙ala kommunità li g˙andna lill-Padruna tag˙na Marija Lawretana nirriflettu ftit fuq il-˙afna preparazzjonijiet li a˙na g˙amilna jew li qeg˙din nag˙mlu ˙alli dan kollu li nag˙mlu j˙allifina lkoll xi frott spiritwali. Jixraq ukoll li l-ewwel u qabel kollox nirriflettu ftit fuq ˙ajjet Marija.Óbieb nkunu sejrin Ωball jekk a˙na na˙sbu li l-qima u l-im˙abba tag˙na lejn Marija nuruha /nesprimuha biss bil-˙afna attivitajiet (festa ta’ barra) li a˙na norganizzaw f’dawn il-jiem tal-festa.

Veru li biex tiççelebra festa jrid ikun hemm çertu sens ta’ tbatija, ça˙da, sagrifiççju eçç. b˙alma fil-kaΩ tag˙na jag˙mel l-Kumitat, Surmast u l-Bandisti tal-G˙aqda MuΩikali “San ÌuΩepp“ flimkienma’ nies o˙ra li huma involuti fil-festa.

Minn na˙a l-o˙ra dan ma jfissirx li a˙na rigward festa esterna ma nag˙mlu xejn. Imma jekk ikunhemm çertu motivazzjoni f’dak li a˙na qeg˙din nag˙mlu g˙all- festa; Ωgur li tkun festa b’differenzag˙aliex po©©ejna dak li huwa sagru l-ewwel u qabel kollox fil-festa. Però iΩda je˙tie© ukoll li a˙nanimitaw lil Ommna Marija, fil-˙ajja tag˙na u mhux biss nag˙mlulha Festa.

G˙alhekk:

• Jixraq li a˙na nag˙mlu festa verament Nisranija• Jixraq ukoll li nie˙du sehem attiv u nipparteçipaw fil-funzjonijiet li jsiru ©ewwa l-Knisja.• Jixraq ukoll li a˙na; kumitat u bandisti nkomplu na˙dmu id f’id g˙all-festa• Jixraq li a˙na wkoll noffru l-g˙ajnuna tag˙na lil min ikollu bΩonn kif ukoll lil min je˙tie© l-

g˙ajnuna.

Iva ejjew b˙ala familja G˙ajnselmiΩa nifir˙u bil-festa; però nippruvaw nifir˙u aktar b’dak li huspiritwali. U fuq kollox ejjew nimitaw lill-Familja ta’ NaΩaret dik il-familja li kellha b˙ala Omm lilMarija Lawretana.

Il-Festa t-Tajba lil Kul˙add


Loreta Azzoparditawgura

il-Festa t-Tajbalil G˙ajnselmiΩi

Kollha


mill-Kumitat tan-NisaAssunta Grech - ChairpersonIsmelia Sciberras - Segretarja

Din hija l-ewwel opportunità g˙alina n-nisa fi ˙dan l-G˙aqda MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ sabiex nwasslu danil-messa©© fl-okkaΩjoni tal-festa ad-unur l-Padruna tag˙na l-Madonna ta’ Loreto.

Kienet sena impenjattiva afna g˙alina, fejn flimkien dimna sabiex norganizzaw diversi attivitajiet matulis-sena. Xi ˙aga ©dida g˙ar-ra˙al tag˙na hi li g˙all-ewwel darba l-fondi mi©bura minn dawn l-attivitajietqeg˙din imorru b’risq Ωew© g˙aqdiet li ja˙dmu g˙all-festa ji©ifieri l-G˙aqda MuΩikali ‘San ÌuΩepp’ u l-G˙aqda ta’ l-Armar. Naturalment komplejna bl-attivitajiet marbutin dirett mal-banda, fejn minbarra s-soltu coffee mornings u tombla ta’ kull nhar ta’ Sibt, ˙sibna g˙al attivitajiet o˙ra fosthom Treasure Huntnhar Óadd il-G˙id.

Din is-sena kien je˙tieg li l-G˙aqdaMuΩikali tag˙mel Bandiera Titulari©dida kif ukoll jinxtraw numru ta’strumenti li huma me˙tiega kemm mill-alljievi kif ukoll minn bandisti eΩistenti.Dawn huma ftit mill-pro©etti li bedaja˙dem fuqhom il-Kumitat EΩekuttiv.Aktar pro©etti jinkludu Plançier ©did kifukoll Arkivju MuΩikali. Dawn humapro©etti li jinvolvu spejjeΩ kbar, iΩda bil-kura©© u l-appo©© ta’ ˙utna l-G˙ajnselmiΩi, ninsabu fiduçjuΩi linkomplu na˙dmu sabiex immexxu l-G˙aqda MuΩikali ‘l quddiem.

Minn qalbna nixtiequ nirringrazzjawlill-Kumitat EΩekuttiv g˙all- fiduçija liwera fina, kif ukoll lil dawk kollha limatul is-sena attendew g˙al xi w˙udmill-attivitajiet li a˙na organizzajna,kemm dawk mir-ra˙al tag˙na kif ukolldawk li ma humiex.

Fl-a˙˙arnett nawguraw il-Festa t-tajbalill-G˙ajnselmiΩi kollha u n˙e©©ukomsabiex tkomplu tag˙tu s-sapportme˙tieg tag˙kom.


Triq Ramon PerellosG˙ajnsielem

Dan is-sett ta’ Marçi jinsabu g˙all-bejg˙ kemm fuq CD ukemm Cassette Tape mill-KaΩin tal-Banda “San ÌuΩepp”(Mob: 9955 2462) u mill-˙wienet ewlenin f’G˙ajnsielem


L-Iskola tal-MuΩikaJikteb Joe Galea

G˙alliem Sezzjoni Woodwind / Bandist

Re©a’ wasal iΩ-Ωmien li wara sena o˙ra ta’ ˙idma,inΩommkom a©©ornati b’dak li hu g˙addej fit-tag˙lim lill-alljievi.

Matul l-ista©un Settembru 2005 sa’ Awissu 2006 serinkunu g˙amilna disg˙in sessjoni. Il-lezzjonijietisiru kull nhar ta’ Erbg˙a u kull nhar ta’ Sibtb’intervalli qosra fil-Milied, fl-G˙id u fil-festa tar-ra˙al.

It-tag˙lim qed jitqassam kif ©ej: Mro Frank Debonoqed jg˙allem l-istrumenti tar-ram, jiena nie˙u siebit-tag˙lim ta’ l-istrumenti bil-qasba u l-flawt filwaqtli Anthony Galea qed jg˙allem it-teorija.

G˙andi pjaçir ninfurmakom li g˙all-festa ta’ dinis-sena ser nintroduçu g˙all-ewwel darba b˙alabandisti aspiranti ©odda lil Amy Vella fuq is-Saxophone Alto u lil Julia Vella fuq il-Klarinett. Danhuwa l-g˙an tag˙na, li mmexxu lill-alljievi ’lquddiem fl-istudji muΩikali tag˙hom biexjing˙aqdu mal-banda u riΩultat ta’ dan inkomplunkabbru n-numru sabi˙ ta’ bandisti Ωg˙aΩag˙ li l-banda tag˙na hija miΩewda bihom. .

Ma nistax nieqaf hawn u ma nirringrazzjax lis-Surmast Sunny Galea g˙ad-direzzjoni g˙aqlijatieg˙u u l-muΩika brillanti li kapaçi jikkomponi.U xi ng˙idu g˙all-assistent tieg˙u Mro FrankDebono li flimkien qed imexxu l-banda fit-triq it-tajba. Ûewg muΩiçisti li qed ji©bdu ˙abel wie˙edg˙all-©id tal-banda tag˙na. Nixtieq minn hawnnie˙u l-okkaΩjoni biex nifra˙ lil Mro FrankieDebono li dan l-a˙˙ar ©ie ma˙tur b˙ala SurmastDirettur tal-Banda ‘Ite Ad Joseph’ tal-Qala.

B˙alissa fil-lista g˙andna 26 student. Dawn humamqassma kif ©ej: 5 bandisti aspiranti (bdew idoqqumal-banda fl-a˙˙ar sena jew tnejn), 2 bandistiaspiranti ©odda u 19 il-alljiev. Minn dawn l-alljievi,15 qeg˙din jipprattikaw strument filwaqt li 4qeg˙din jitg˙allmu t-teorija tal-muΩika.

Kif dejjem tennejna, l-appell tag˙na l-g˙alliemahuwa lill-©enituri biex i˙ajjru aktar tfal ji©ujitg˙allmu xi strument muΩikali. X’hemm isba˙ litiltaqa’ xi grupp ta’ bandisti u toqg˙od iddoqq xibçejjeç muΩikali, ‘il bog˙od minn kull periklu jewvizzju.Il-festa t-tajba lil kul˙add.

Bandisti Ìodda2006

Mill-lemin: Julia Vella ( Clarinet),is-Sur Anthony Galea (Ghalliemtat-Teorija), Mro Frank Debono(Assistant Direttur u Ghalliem tal-Brass), is-Sur Joe Galea (Ghalliemtal-Woodwind) u Amy Vella(Saxophone Alto)

AWGURI


Kelmtejn mill-Assistent SurmastQeg˙din f’Awissu u l-banda qieg˙da tag˙mel l-a˙˙ar preparamentig˙all-festa. Fadal ftit kunçerti g˙all-programm tal-festa. Dan il-programm jirrikjedi impenn kbir mill-bandisti, g˙alhekk nixtieqnirrngrazzja lill-s˙abi l-bandisti kollha g˙as-sagriffiççji li jag˙mlu biexjattendu g˙al dawn l-istess kunçerti.

Nixtieq ukoll li kul˙add iΩomm il-kalma u nikkoperaw mad-direttivili jag˙ti l-kumitat speçjalment fil-jiem tal-festa.

Hawhnekk nixtieq nie˙u l-opportunità biex in˙e©©e© lit-tfal kollha u l-adulti biex jing˙aqdumal-Banda tag˙na. Infakkar biex nitolbu g˙ar-ru˙ Frankie Xuereb li ˙alliena aktar kmieni din is-sena. Nirrigrazzja lill-kumitat, helpers, bandisti, g˙alliema u lis-surmast u nawgura l-festa t-tajbalil kul˙add.

Frankie DebonoAssistent Surmast

Flute: Galea CandiceGrima Maria

Quartino: Joseph Xuereb

Clarino 1mo: Cauchi SpiridioneCiangura LaurenceGalea JosephGalea NevilleRapa JosephScicluna Anthony

Clarino 2do: Azzopardi MarioAzzopardi RubertBajada MarlonButtigieg A. JosefButtigieg LarryButtigieg Vella LorryCamilleri PaulCiantar JoeMifsud JoeRapa PaulVassallo JoanneVassallo MatteaVella Brenton

Corni: Haber NathanielXuereb CharlieVassallo Loreto

Saxophones: Debono JosephGalea SaviorGrima CharlonRapa RenatoSaliba John

Cornets: Azzopardi CharlieAzzopardi JosephAzzopardi JosephButtigieg JustinCalleja MiriamGalea LoretoRapa FrankieScicluna AlfredScicluna LoretoXuereb Loreto

Trombones: Saliba CarmelVella Mario

Basso: Cauchi CarmelGalea TonyVassallo LouisZerafa JosephZerafa Loreto

Percussion: Debattista CliffordDebattista LoretoGrech TonyHaber KalangPortelli Ivan

Euphonium: Cauchi JosephCutajar FrankieDebono Frankie

Althorns: Grima LouisGrima RobertSaliba LeliXuereb Tony

Il-Bandisti Tag˙naL-G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp g˙andha ‘l fuq minn 60 Bandist mir-ra˙al t’G˙ajnsielem


Programm MuΩikaliNhar it-Tlieta 22 ta’ Awissu, 2006

Pjazza Madonna ta’ Loretofid-9.00 pm

Innu lil G˙ajnsielem Sunny Galea

Innu Març ‘Lill-Madonna ta’ Loreto’ Sunny Galea

Those were the Days Gene Raskin

Clarinet Conc. 2nd Movement Solista: Joe Galea W.A. Mozart

Medley Phantom of the Opera: Andrew Lloyd Webber

Theme from ‘James Bond 007 ‘For Your Eyes Only’ Bill Conti

Selection Tom Jones in Concert Arr. H. Kolasch

Solista: Frankie Debono (Flicorno Baritono)

Fantasia – La Traviata Solisti: Loreto Galea (Coronetta) Giuseppe Verdi

Emanuel Saliba ( Flicorno Tenore)

Frankie Debono (Flicorno Baritono)

Sarabanda Fl-OkkaΩjoni tas-Sebg˙in Anniversarju mit-twaqqif Sunny Galea

ta’ G˙ajnsielem Football Club 1936 – 2006

Innu tal-Banda Joseph Farrugia

Innu lil G˙awdex Joseph Vella

Innu Nazzjonali Robert Sammut

Surmast Direttur: Mro. Sunny Galea A.L.C.M.Assistent Surmast: Mro. Frankie Debono

Compere: Lelio Spiteri


Minn Wara l-Kwinti tal-Banda…Ieqaf, A˙seb u Apprezza!

Óafna humadawk li jitg˙axqujisimg˙u u jiΩfnu mal-març tal-Banda waqt il-Festa tal-Madonna ta’Loreto. IΩda Ωgur li majg˙addix minnmo˙˙hom il-˙idma blawaqfien u s-sagrifiççji lil-bandisti jag˙mlu biexkollox imur ˙arir waqtdak l-imbierek març.

Ibda mill-bandisti. Imma©inakif waqt l-festa f’ dik s-s˙ana kbira tas-sajf il-bandist ikun qed idoqq l-istrument tieg˙ug˙al-sag˙tejn s˙a˙ biex inti tiehu pjaçir u biexjag˙ti servizz lil ra˙al twelidu. Apparti l-marçijiet tal-festi, l-bandisti jridu jattendu ta’kull ©img˙a g˙all-kunçerti biex jipprattikawu j˙arr©u lilhom infushom.

Imbag˙ad hemm il-membri tal-KumitatEΩekuttiv li wara gurnata twila ta’ xog˙oljiltaqg˙u fl-uffiççju tal-KaΩin biex jaraw x’korrispondenzi hemm, x’attivitajiet ˙a ji©uorganizzati, kif inhuma mexjin il-finanzi kifukoll kif ser jsolvu çertu problemi li jinqalg˙uminn Ωmien g˙al Ωmien.

Is-Surmast g˙andu r-responsabilta tal-Bandisti kollha. Minn barra li jrid j˙arre© ujg˙in lill- Bandisti waqt l-kunçerti li jsiru ta’ kullgimg˙a, s-Surmat irid wkoll jahseb fuq l-kompoΩizzjoni ta’ marcijiet u innijiet ©odda kifukoll irid jara kif ser isolvi l-problemi li ©ielijinqalg˙u bejn l-bandisti!

Imbag˙ad hemm il-kummissjoni Bandali trid tie˙u ˙sieb l-attivitajiet esternispeçjalment meta l-Banda tag˙na tkunmistiedna biex ddoqq f’xi ra˙al ie˙or. Danjinvolvi afna xog˙ol ta’ karti, telefonati u in.

Il-membri tal-kummissjoni bandajridu jçemplu lill-bandisti kollha biexifakkruhom bil-Hin upost fejn Ha jiltaqg˙uqabel kull març li jsir.U jekk xi bandist majkunx jista jigi’, l-kummissjoni trid taramin fejn ser takkwistabandist ie˙or.

Is-sotto-Kumitattan-nisa hu responsabbli mill-©bir tal-flus. Ta’kull ©img˙a dan l-kumitat irid jara x’ serjorganizza biex jattira lin-nies. Barra minnhekk, iridu jinxtraw ir-rigali g˙al-waqt it-tombla kif ukoll iridu ja˙sbu g˙all-ikel u xorbbiex iΩommu lin-nies fer˙ana.

Id-Direttur tal-KaΩin irid jie˙u ˙sieb t-tindif ta’ kuljum kif ukoll jag˙mel ximaintenance li jkun hemm bΩonn. Kull metaikun ser jsir funeral f’ G˙ajnsielem, id-diretturirid imur l-kaΩin biex iniΩΩel il-bandiera mezzulasta.

L-Assistent Surmast flimkien ma membrio˙ra tal-Kummissjoni Banda jiltaqg˙u mill-anqas darbtejn fil-gimg˙a biex j˙arr©u lill-aljievi u jippreparawhom g˙al meta jil˙qubandisti. Dan jinvolvi sig˙at twal ta’ xog˙ol,˙in u dedikazzjoni kif ukoll flus sabiex jinxtrawl-istrumenti ©odda.

G˙alhekk din is-sena waqt li l-Banda SanÌuΩepp tkun g˙adejja minn quddiemek ieqafftit, a˙seb u apprezza x-xog˙ol li jkun g˙addejminn wara l-kwinti biex waqt dawk l-ftit sig˙atta’ març kollox jimxi ˙arir!

Kevin CauchiSegretarju


Quo Vadis?AnaliΩi Ωg˙ira ta’ bniedem fis-Soçjetà...

Is-soçjetà ta’ madwarna, li kollha kemm a˙naniffurmaw parti integrali minnha, tista’ ti©imxebb˙a ma’ ©isem, fejn kollox ja˙demb’sinkronija. Il-©isem g˙andu afna organi, li kullwie˙ed minnhom ja˙dem id f’id ma’ l-ie˙or...u jekkji©u separati jmutu fil-pront. Hekk ukoll is-soçjetà,mag˙mula min ˙afna individwi, li jekk dawnjinqatg˙u g˙alihom iwassal g˙ad-disperazzjoni ug˙all-falliment reçiproku.

Dan juri biç-çar li kull wie˙ed minna g˙andubΩonn lill ˙add ie˙or biex ig˙ix ˙ajja mimlija. Litkun parti minn xi ˙a©a ikbar minnek, li tinvolviku taraha tiΩviluppa u tikber quddiemek tag˙tiksodisfazzjonijiet kbar. Meta l-attività tinvolviammont ta’ nies (eΩempju: g˙aqda muΩikali, teamtal-football, kumpanija teatrali...) fejn kull persunatag˙ti s-sehem tag˙ha g˙all-gid komuni, il-frottfinali ta’ din l-attività ikollu tog˙ma vera tajba. L-g˙aqda bejn nies tal-lokal tag˙ti spinta g˙all-iΩvilupp soçjali u kulturi tal-post, u jag˙mel lil lokaleΩempju g˙all-postijiet o˙ra li jixtiequ jtejbu is-sitwazzjoni tag˙hom.

L-isba˙ aga li bniedem jista’ jkollu hu abibveru u sinçier li jg˙inu jiΩviluppa l-kapaçitajiettieg˙u u li jiprovdilu spalla ta’ appo©© meta l-affarijiet ma jkunux marru kif mixtieq. F’mumentisbie˙, fejn kollox ikun ward u Ωahar, kul˙add abib

u kul˙add jifra˙lek b’dan il-mument ta’ prosperità.Meta jaslu mumenti koroh u iebsin il-˙biberija ti©ifl-analiΩi tag˙ha... Diffiçli tkun taf min hu l-˙abibveru u min hu l-parassita, imma bniedem tg˙arfuminn g˙emilu, malajr taqbdu lil dak li jixtieqlekid-deni g˙ax il-mibeg˙da ta’ qalbu tittradih!

L-g˙aΩliet li nag˙mlu jiddeçiedu t-triqtag˙na fil-mixja tal-˙ajja...dak li ˙a nkunu aktarmilli dak li nixtiequ nkunu. Dak li nag˙mlujinfluwenza l-˙ajja ta’ dawk ta’ madwarna,poΩittivament jew b’mod anqas poΩitivament.G˙aΩliet diffiçli u mpenjattivi g˙andhom ji©ume˙uda b’mod g˙aqli u bl-g˙ajnuna ta’ xi parirsiewi ming˙and xi ˙add li navdaw fih. Jekk l-g˙aΩla tibqa’ problema, wie˙ed g˙andu j˙ares©ewwa fih u ‘j˙oss’ ir- risposta. Óafna drabi r-risposta tkun mag˙luqa ©ewwa fina, il-parti diffiçlihi biex tkun kapaçi ssibha.

Biex nag˙laq nixtieq ng˙id grazzi lill-komunità ta’ G˙ajnsielem ta’ l-appo©© li tag˙ti lill-kaΩin u tal-preΩenza kontinwa fl-attivitajiet tag˙na.Grazzi mill-qalb.

Marvic CardonaAssistent Segretarju

Salvu Zammit & Sons Ltd.

BUNKERINGAnthony Zammit

(Director)

Bunkering Lic. Nº: 3 Tel: 2155 682916 Shore Street, Fax: 2155 2549Mgarr Harbout GSM 104 Mob: 9949 6465Island of Gozo, Malta. Residence Tel: 2155 5618


10 Snin ta’ ÓidmaJikteb Rudolph Cauchi

“Sliem g˙alik mimlija bil-grazza l-Mulejmieg˙ek”; hekk sejja˙lek l-an©lu Gabriel ©ewwa d-darçkejkna tieg˙ek u hekk er©ajna sejja˙nielek a˙na ©ewwal-pjazza tag˙na.

Il-˙sieb kien ilu hemm. Il-festa ta’ l-2005iççelebrajna l-150 anniversarju tal-paroçça tag˙na. G˙aldin l-okkaΩjoni kien ilna nippreparaw minn snin qabelsabiex sa l-2005 ikollna l-parti l-kbira ta’ l-armar tal-pjazza kwaΩi lest. Sodisfatti ng˙idu li rrnexxielnanwettqu dan il-pro©ett. G˙alkemm dan kollu sarraff’˙afna sagrifiççji u çça˙dna minn ˙afna mistrie˙ lijkollna wara l-˙in tax-xog˙ol tag˙na, tajjeb linapprezzaw li dan l-armar ser inkomplu ngawduh g˙alsnin twal. Il-qofol tag˙na il˙aqnih nhar Santa Marija,fil-15 ta’ Awwissu 2005 meta wara sena s˙i˙a ta’ ˙idma©ewwa l-ma˙Ωen, armanja l-ark trijonfali ©ewwa l-pjazza tag˙na. Ix-xog˙ol fuqu beda propjament dax -il xahar qabel, sewwa sew fil-14 ta’ Settembru 2004.Ng˙id g˙alija kien pro©ett enormi g˙ax min˙abba lijil˙aq l-g˙oli ta’ 40 pied spazju biΩΩejjed fejn na˙dmuma kellniex u kollox sar bi sieb tajjeb tant li meta ©ejnabiex narmawh rajna quddiemna isse˙˙ il-˙olma tag˙naming˙ajr problemi ta’ xejn. EΩattament fit-tmienja ta’filg˙odu l-ark sab postu hemm; jiddomina ©ewwa l-pjazza tag˙na, fil-˙in meta a˙na nsellmu lil-Madonnabit-talba ta’ l-Angelus. EΩattament bl-istess kliem ling˙idu f’din l-istess talba.

Din is-sena qed niççelbraw l-g˙axar snin ta’kemm ilha mwaqqfa l-g˙aqda tag˙na. Min jiftakar sewil-festa tag˙na minn dejjem kienet festa brijuΩa u dejjem©ibdet ˙afna nies imma kbira mill-armar ma kienitx.Na˙seb li g˙amilna l-mirakli. Ìo ftit snin biss l-festatag˙na adet isem tajjeb u ©ibdet aktar dilettanti sabiexjammiraw aktar opri ta’ l-arti mag˙mula minn diversiartisti G˙awdxin u anke Maltin.

Dan hu s-sabi˙ ta’ l-armar. A˙na no˙olmu bil-pro©etti, in˙abbtu l-bibien tag˙kom sabiex tg˙inunafinanzjarment u wara li na˙dmu x-xog˙ol ta’ kull sena,

nag˙tukom lura armar li ser nibqg˙u ngawdu senawara o˙ra.Li konna ng˙idu 10 snin ilu fuq l-armar, dan g˙alinasar kollu passat. Illum qed nibnu t-tieni ma˙Ωen tag˙na.Hu ta’ unur kbir g˙alina li wasalna s’hawn. Il-˙siebtag˙na hu li ninawgurawah fil-festa ta’ l-10 ta’Diçembru. Il-kura©© li sibna minn g˙andkom il-benefatturi kien kbir u minkejja l-ispejjeΩ kbar li sibna,dawn qed ng˙elbuhom bil-mod il-mod. Min-na˙a l-o˙ra dan fisser g˙alina nuqqas ta’ opri ©odda g˙al dinis-sena.Min hawn ma nistax ma nirringrazzjax lill:

i. Sunta Grech u Esmelia Sciberras tal-fund raising lijie˙du ˙sieb jorganizzaw matul is-sena u ©abrulnas-somma sabi˙a ta’ Lm1155

ii. Lil-arçipriet talli ˙alsilna d-differenza tal-plankiperess li fuqhom ser jinbena uffiççju parrokkjali udar ta’ l-Arçipriet.

iii. Lill-˙addiema kollha volontarja li ji©u wara l-˙intag˙hom sabiex inbena l-ma˙Ωen. Lil bosta dawk li©ejna bΩonn ix-xog˙ol tag˙hom fejn u˙ud tawnakollox b’xejn u o˙rajn bi prezz tajjeb. (Tajjeb li ng˙idu


li tistg˙u ssibu kollox miktub fil-noticebord tal-kaΩintal-banda u ç-çentru parrokjali).

iv. Lill-poplu kollu t’ G˙ajnsielem talli meta g˙amilnas-soltu ©abra tag˙na mar-ra˙al tajtuna s-somma ta’Lm1216.

v. Lil bosta dawk aktar li ji©u minn rajhom bid-donazzjonijiet tag˙hom.

vi. Lill-emigranti li g˙alkemm matul is-sena jkunu l-bog˙od minnha, meta ji©u juruna biç-çar li qalbhomtkun s-sena kollha hawn mag˙na.

vii.Lil Rita Bugeja talli ipprovditilna ma˙Ωen s˙i˙ g˙almatul din is-sena sabiex inΩommu l-armar ©ewwa fih.

viii.Lil Philip ta’ ÓaΩ-Ûebbu© li ta’ kull sena i©ibilna©enerejtor b’xejn sabiex jekk imur id-dawl ikollnabiex nixelg˙u l-pjazza.

ix. Lil Azzopardi Mini Market – Ideal Store – Pen &Pencil – M & M Butcher – Serafina Store – DeBonoBakery – Il-KaΩin tal-Banda u tal-Futbol flimkien mal-barman’s tag˙hom u diversi ˙wienet u negozjantio˙ra li dejjem g˙inuna ni©bru l-flus g˙al-ispejjeΩ.

x. U fl-a˙˙ar u mhux l-anqas lill-Kbira Omm Alla liqatt ma ne˙˙iet il-˙arsa tag˙ha minn fuqna,ipprote©ietna u wasslitna s’hawn. Ûgur li f’dawn l-a˙˙ar kelmtejn ma nistax ma niftakarx f ’˙unaFrankie u o˙tna MaryRose li marru jiltaqg˙u mall-Hallieq. M’g˙andhomx ikunu mumenti ta’ dieqameta niftakru fihom g˙ax minn g˙ex ˙ajtu g˙all-

o˙rajn b˙al dawn it-tnejn fil-˙ajja l-o˙ra jg˙ix a˙jarma’ ˙afna aktar. Frankie kien wie˙ed minna, il-propju patrijott. Ir-ra˙al t’G˙ajnsielem kien kolloxg˙alih u fil-perjodu tas-sajf, Ωmien il-festa kiendejjem mag˙na u kburi bina. In-nuqqas tieg˙u serin˙ossu˙ ˙afna imma niftakru fih nimtlew b’aktarkura©© u na˙dmu aktar g˙ax hu Ωgur li hekk iridjarana. L-istess ma’ MaryRose. Ir-ra˙al kien g˙aΩiΩukoll g˙aliha u mag˙na dejjem kienet ta’ quddiembid-donazzjonijiet tag˙ha. Ûgur li MaryRose kienettaf xi jfisser torganizza festa g˙aliex Ωew©ha Charliehu wie˙ed mill-organizzaturi tal-festa ©arâ tag˙natax-Xewkija. Lil dawn it-tnejn il-Madonna ta’ Loretoridithom fejna fl-a˙jar ta’ ˙ajjithom. Forsi sabiexiservu ta’ mudelli g˙alina u meta jasal iΩ-Ωmientag˙na naslu ˙dejhom a˙na ukoll. Tajjeb li f’din il-festa meta nitfg˙u arsitna fuq il-Madonna niftakrufihom u fil-familji tag˙hom fit-talb tag˙na.

Nawgura il-Festa t-tajjeb lil kul˙add u nilqg˙u kullsu©©eriment minn g˙andkom.

Il-Kumitat EΩekuttiv tal-G˙aqda MuΩikaliSan ÌuΩepp jawguraw lil G˙aqda tal-

Armar fl-okkaΩjoni tal-10 Anniversarjumit-twaqqif tag˙hom u fl-okkaΩjoni tal-

ftu˙ uffiçjali tal-ma˙Ωen il-©did.


nsibu dawk imexxija minn Mro Pawlu Lanzon, MroÌuΩeppi Giardini Vella, Mro ÌuΩeppi Farru©ia,Mons Kan. Dun ÌuΩepp Debrincat, Mons. Kan. DunMartin Portelli u naturalment ma dik li jmexxi ibnul-Prof. Joseph Vella.

Kien fis-sena 1932 li Ganni Vella ing˙aqadb˙ala vjolinista mal-membri tal-muΩika tal-Kappella tal-Katidral f’G˙awdex. Dak in-nhar dinkienet imexxija mis-Surmast Mro Pawlu Lanzon.IΩda kien g˙all-a˙˙ar tas-snin erbg˙in li huwa ˙af’idej˙ l-orkestra li kellu Mro Pawlu Lanzon u bihas-surmast Vella kompla jie˙u sehem fil-festiççelebrati f ’diversi parroççi ta’ G˙awdex.

G˙all-a˙˙ar tas-snin tletin fi ˙dan l-AzzjoniKattolika fix-Xag˙ra G˙awdex, Ganni Vella kienwaqaf orkestra bl-isem ta’ ‘San Gwann Bosco’ biexbiha jie˙u sehem fil-festi iççelebrati f’dan ir-ra˙al.Kien ukoll g˙all-a˙˙ar tas-snin erbg˙in li fin-Nadurkienet qed titwaqqaf orkestra g˙all-istess skop ta˙tis-surmast Giardini Vella. Hawn ukoll nsibu lilGanni Vella j˙arreg lil dawn il-muΩiçisti, iΩda din l-orkestra ma twaqqfitx g˙ax f’qasir Ωmien g˙addietminn bosta taqlib.

Matul ajtu Ìanni Vella arreg g˙add kbir ta’Ωg˙aΩag˙ u tfajliet kemm fit-teorija kif ukoll fil-prattika muΩikali. Fil-fatt bosta huma dawk lit˙arrgu g˙andu fil-vjolin. Ìanni Vella ta’ sehemukoll fl-operetti f’G˙awdex. Kien hu li g˙amel l-operetta ‘La Piccola Olandese’ fl-1955 u fl-1956, fl-iskola Primarja u fl-Oratorju Don Boscorispettivament. F’operetti o˙ra sehmu kien lijikkunççerta u jirran©a l-muΩika.

Is-surmast Ìanni Vella kkompona wkollbçejjeç muΩikali li llum huma arkivjati fl-arkivjumuΩikali tas-surmast Colin Attard. Fost dawninsibu: Tantum Ergo u Confitebor. Hawn kiteb ukolll-innu tat-Tridu f’©ie˙ l-Assunta li j©ib l-isem ta’ ‘OPrima Virgo Prodita’. Dan l-innu kien ©ie rregalatlill-Knisja Kattidrali ta’ G˙awdex.

Mro Ìanni Vella kien miΩΩewwe© lilAnnunzjata mwielda Attard. Miet nhar il-11 ta’Novembru 1990 u fil-funeral tieg˙u ˙adet sehemil-banda ‘La Stella’ billi daqqet marçi funebri.

Grazio GrechAkkwista kopja tal-ktieb:MuΩiçisti, KompoΩituri G˙awdxin, Maltin u BarraninLi g˙adu kif ippublika Grazio GrechIkteb: ‘Gawferh, Triq is-Salib, Xewkija, Gozo

Ìanni Vella1909 – 1990

Is-sena l-o˙raf ’dan il-ktejjeb-progrmm tajt il-bijografija tas-surmast AntonM u s c a tAzzopardi likellu konnesjonimal-banda ‘SanÌ u Ω e p p ’mwaqqfa f ’dan

ir-ra˙al. Din is-sena se nag˙ti tag˙rif bijografikudwar surmast ie˙or li kellu x’jaqsam mal-banda‘San ÌuΩepp’ ta’ G˙ajnsielem ji©ifieri dwar Mro.Ìanni Vella.

Is-Surmast Ìanni Vella twieled f ’Birkirkara,Malta nhar l-20 ta’ Ìunju 1909, bin Mikiel u Helenmwielda Paçe. Huwa trabba u g˙ex fil-gΩira G˙awdxija.

Ta’ eta Ωg˙ira t˙arre© fl-arti muΩikali u ta’ tnax–il sena ng˙aqad b˙ala bandist mal-banda ‘LaStella’. Is-surmast Vella t˙arreg ta˙t Anton Mejlak,ÌuΩeppi Attard, ÌuΩeppi Stivala u ÌuΩeppiÌiardini Vella. Meta f’nofs is-snin g˙oxrin Mro.ÌuΩeppi Stivala kien surmast direttur tal-banda ‘LaStella’ g˙araf il-kapaçita u l-˙ila ta’ Ìanni Vella tantli afdalu r-responsabilita ta’ klarinett solista. Tantkellu e©©a g˙at-tag˙lim tal-muΩika li t˙arreg ukolltajjeb fil-vjolin, vjolincell u anke fil-pjanu.

Bejn l-1951 u l-1956 Mro Ìanni Vella kienjokkupa l-kariga ta’ surmast direttur tal-banda ‘LaStella’, waqt li wara l-˙atra ta’ ibnu il-Prof. JosephVella fl-1970 b˙ala surmast direttur tal-banda ‘LaStella’, huwa baqa jservi l-banda b˙ala assistentdirettur sas-sena 1981.

Barra l-banda ‘La Stella’, Ìanni Vella g˙anduwkoll konnesjoni kemm mal-banda ‘San ÌuΩepp’ ta’G˙ajnsielem u kemm mal-banda’Prekursur” tax-Xewkija. Fill-fatt nafu li wara li spiççat it-tieni gwerradinjija huwa prova g˙al xi snin jer©a’ jqajjem fuqsaqajha lil banda ‘San ÌuΩepp’ li dik in-nhar kienetg˙adha fi ˙dan l-istitut ta’ San ÌuΩepp mnejn ˙adetisimha. Nafu wkoll li fl-1930 g˙al xi Ωmien kien ukollin˙atar surmast direttur tal-banda ‘Prekursur” flokMro. Indri Bor©. Is-Surmast Ganni Vella kien ukollwie˙ed mit-tlett diretturi ma˙tura sabiex jidderi©ul-orkestra fil-British Institute fis-snin erbg˙in.

B˙ala vjolinista, Ganni Vella kien jie˙u sehemmal-membri tal-orkestra li kien jie˙du sehem fil-festi f’G˙awdex. Fost dawn l-orkestri jew muΩika


40 Sena mir-Rinovazzjoni

Wara l-perjodu ikrah tat-Tieni GwerraDinjija, il-Banda sfat fi kriΩi min˙abba nuqqas ta’bandisti u g˙amlet Ωmien wieqfa. IΩda bostaΩg˙aΩag˙, f’nofs is-snin sittin re©g˙u bdew juruinteress fil-muΩika. Id-direttur ta’ l-Istitut ta’ SanÌuΩepp Mons. Galea Rapa re©a ©abar numru ta’bandisti miΩ-Ωmien ta’ qabel l-gwerra u beda t-ta˙rig muΩikali.

Fid-9 ta’ Mejju 1966 ta˙t is-Surmast Ωag˙Ωug˙ÌuΩeppi Farrugia beda t-tag˙lim tal-muΩika u fis-7 ta’ Mejju 1967 sar març fl-okkaΩjoni tar-Rinovazzjoni tal-banda. Il-bandisti bdew jiΩdieduu l-banda bidet ti©i mistiedna fl-ir˙ula G˙awdxinu bdiet tie˙u sehem estensiv fil-festa tal-Madonnata’ Loreto f’G˙ajnsielem.

Fi Ωmien li ÌuΩeppi Cauchi kien Presidentsaret talba lid-Direttur ta’ l-istitut biex bil-permessta’ l-Isqof, il-banda to˙ro© mill-istitut ta’ SanÌuΩepp. Fit-12 ta’ Diçembru 1969, il-banda bdiettuΩa post fi Triq Perelles. Fl-1 ta’ Jannar 1973,f’Laqg˙a Ìenerali ©ie deçiΩ li jinbena kaΩin ©did.Fis-17 ta’ Diçembru 1973 ta˙t il-presidenza tas-SurAmabile Cauchi, l-kumitat akkwista biçça art biexjinbena l-kaΩin. Dan kien bil-˙e©©a u l-˙idma sfieqatas-Sur ÌuΩeppi Attard u bosta bandisti. Fil-15 ta’Frar 1974 beda x-xog˙ol tal-bini u fi ftit xhur tlestas-sular t’isfel. Fis-17 ta’ Novembru 1975 il-kaΩininfeta˙ g˙all-pubbliku biex il-banda jkollha l-posttag˙ha u hekk it-tag˙lim u l-kunçerti marru ’lquddiem kif ukoll setg˙u jsiru diversi attivitajieto˙ra.

Fi Ωmien is-Surmast ÌuΩeppi Farrugia l-banda g˙amlet qabΩa kbira, tant li minbarra s-servizzi, kienet ti©i mistiedna wkoll ittellaprogrammi muΩikali f’bosta festi. Wara li s-surmast Farrugia miet ˙esrem fl-1992, il-bandag˙addiet f’idejn is-Joseph N. Sammut. Dan is-surmast mexxa b’g˙aqal g˙al-g˙axar snin u takontribut kbir lill-banda ‘San ÌuΩepp’.

Tifkira li ma tintesiex malajr hija meta l-banda laqg˙et lill-Papa Ìwanni Pawlu ll fil-portta’ l-Im©arr fi-9 ta’ Mejju 1992 meta Ωar il-gΩiratag˙na.

FiΩ-Ωmien il-President Loreto Spiteri il-Banda ‘San ÌuΩepp’ kellha pa©na o˙ra glorjuΩameta ar©et iddoqq g˙all-ewwel darba barra minnxtutna. Din l-okkaΩΩjoni kienet meta ©ie ``elebratis-700 anniversarju tas-Santwarju Lauretanf ’Loreto. Jakkumpanjaw il-banda kien hemmkontin©ent ta’ 180 persuna fosthom l-EççelenzaTieg˙u Nikol Cauchi, dak inhar isqof t’G˙awdex.Minbarra f’Loreto, il-banda daqqet fil-Belt ta’Fiuggi, qrib Ruma u f ’Pompei.

L-anniversarju ta’ 75 sena j©ib mieg˙u surmast©did, Mro Sunny Galea, mill-Belt Victoria. Mal-ewweldehret l-esperjenza vasta tieg˙u li l-banda ser tag˙melqabΩa o˙ra l-quddiem. G˙al din l-okkaΩjoni saretwirja fil-KaΩin u Akkademja muΩikali Letterarja ta˙til-Patroçinju ta’ Prof Giudo De Marco, dakinharPresident ta’ Malta fis-Santwarju tal-Madonna ta’Loreto, ©ewwa G˙ajnsielem. Il-President, is-Sur PaulScicluna g˙amel diskors ta’ l-okkaΩjoni fejn irrakkonta


l-istorja tas-soçjeta’ mis-sena 1928 sas-sena 2003. Il-President Paul Scicluna, f’sena li dam President mexxas-soçjeta’ l-quddiem b˙all-presidenti ta’ qablu u hawnil-kumitat ˙a ˙sieb jkompli jirrinnova t-tkomplija ta’quddiem il-kaΩin.

Ix-xog˙ol tar-Rinovazzjoni ta’ quddiem il-kaΩininbeda mill-President Anton Agius pero’ dan il-President ma rahx lest g˙ax f’April 2005 ˙alla dan il-Wied tad-dmug˙. Is-soçjeta’ sfat bla president. Hawnin˙atar Spiridione Cauchi b˙ala A©ent President fejnkompla l-pro©ett ta’ quddiem il-kaΩin. Is-SurmastSunny Galea rregala lis-soçjeta’ xi marçi brijuΩi minntieg˙u. Il-Kumitat iddeçida li jag˙mel CD ta’ numrukbir mill-marçijiet brijuΩi tas-Surmast Galea.

Is-sena 2006 ©abet mag˙ha kumitat ©did u aktarΩg˙aΩug˙. Imexxi dan il-kumitat insibu l-PresidentGino Cauchi, iben l-ex President tas-Soçjeta’ Joseph

Cauchi. Xi ˙a©a ta’ unur g˙as-Soçjeta’ tag˙na hi li l-assistent Surmast Frankie Debono n˙atar b˙alaSurmast Direttur tal-banda “Ite ad Josef” tal-Qala.

F’dawn l-erbg˙in sena kienu bosta s-suççessital-banda. Il-banda pparteçipat f ’diversiokkaΩΩjonijiet u avvenimenti kemm f’G˙awdex kifukoll f ’Malta. Minbarra s-servizzi, l-banda rrekordjatdiveri settijiet ta’ marçi brijuΩi kif ukoll funebri. Dawnhuma t-timbru li l-banda se t˙alli b˙ala tifkira. Irridinrodd ajr lil kull min ta s-sehem tieg˙u matul dawnl-erbg˙in sena mir-Rinovazzjoni. Óajr speçjali jmurlill-presidenti, surmastijiet, membri tal-Kumitat, kifukoll lill-bandisti u membri li tull dawn is-snin ta l-ener©ija, s-sehem u l-kontribut tag˙hom biex l-G˙aqdaMuΩikali seg˙tet timxi l-quddiem.

Loreto GaleaArkivista u Delegat

Servizzi mill-Banda ‘San ÌuΩepp’ A.D. 19282005-2006

6 ta’ Novembru, 2005 Jum it-Tifkira ‘Fanfarra’ G˙ajnsielem10 ta’ Dicembru, 2005 Marc Festa Liturgika Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem26 ta’ Dicembru, 2005 Manifestazzjoni bil-Bambin tal-Milied G˙ajnsielem3 t’April, 2006 Funeral ta’ l-Ex Bandist Frankie Xuereb G˙ajnsielem7 t’April, 2006 Purcissjoni tad-Duluri G˙ajnsielem12 t’April, 2006 Kuncert ta’ MuΩika Sagra G˙ajnsielem14 t’April, 2006 Gimg˙a l-Kbira – Purcissjoni Nadur28 t’April, 2006 Recording tal-Marci l-Godda G˙ajnsielem7 ta’ Mejju, 2006 Purcissjoni – San ÌuΩepp G˙ajnsielem10 ta’ Gunju, 2006 Marc Festa Sant’Antnin G˙ajnsielem11 ta’ Gunju, 2006 Purcissjoni Sant’Antnin (Kancellata) G˙ajnsielem24 ta’ Gunju, 2006 Marc Festa San Gwann il-Battista Xewkija27 ta’ Gunju, 2006 Marc u Programm Strumentali Nadur1 ta’ Lulju, 2006 Marc Festa Santa EliΩabetta G˙arb14 ta’ Lulju, 2006 Marc u Programm Strumentali San Gorg Rabat22 ta’ Lulju, 2006 Marc Festa Santa Margerita Sannat29 ta’ Lulju, 2006 Marc u Programm Festa San Lawrenz San Lawrenz5 t’Awwissu, 2006 Marc Festa San ÌuΩepp Qala15 t’Awwissu, 2006 Marc u Programm Strumentali Festa Santa Marija Rabat21 t’Awwissu, 2006 Hrug ta’ l-istatwa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem22 t’Awwissu, 2006 Marc u Programm Strumentali G˙ajnsielem24 t’Awwissu, 2006 Marc Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem25 t’Awwissu, 2006 Dimostrazzjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem26 t’Awwissu, 2006 Marc tat-Translazzjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem26 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ Lejliet il-Festa- Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem27 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ Qabel il-Purcissjoni – Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem27 t’Awwissu, 2006 Purcissjoni Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem27 t’Awwissu, 2006 Marc ta’ l-G˙eluq Festa Madonna ta’ Loreto G˙ajnsielem7 ta’ Settembru, 2006 Marc ta’ Lejliet il-Festa Marija Bambina Xag˙ra28 t’Ottubru, 2006 Purcissjoni Sant’Antnin G˙ajnsielem


100 SENA MIT-TBERIK TAL-KNISJATA’ SANT’ANTNIN – GÓAJNSIELEM

G˙addew mitt sena mit-28 t’Ottubru 1906, minnmindu ta’ qabilna kienu g˙all-ftu tal-knisja u t-tberik tag˙hali sar mill-Isqof ta’ G˙awdex Mons. Giovanni Maria Camilleri.Il-wasla tieg˙u fl-4.00pm, ©iet milqug˙a bid-daqq tal-qniepenu l-fer tan-nies li minn kmieni n©emg˙u fuq iz-zuntier tal-Knisja l-©dida. Kien hemm jistennewh il-Kustodju Provinçjal,P. Lwigi Attard, P. Anton M. Cesal, P. Serafin Scerri li kien il-Gwardjan flimkien ma’ ames patrijiet o˙ra tal-Fraternita’ ta’G˙awdex, seba’ studenti u l-erba’ Frajiet. Il-knisja ©iet imbierkamill-Isqof minn barra u minn ©ewwa u wara nfet˙et g˙all-pubbliku. Sar il-kant ta’ l-g˙asar u diskors ta’ l-okkaΩjoni minnP. Feliç Grima. Wara, l-Kustodju Provinçjali, meg jun minnxi Ministri, kanta t-Te Deum quddiem Ìesù Ewkaristija.Dakinhar anke s-sema ng˙aqad fiç-çerimonja tat-tberik…kienet ix-xita! Il-Knisja u l-kunvent nbnew bit-t abbrik ta’ PatriAnton Maria Cesal, imma fuq kollox bil-g˙ajnuna t’Alla, tal-benefattur Dun Ìwann Borg Kanonku tal-Kolle©©jata ta’ SanPawl Nawfragu tal-Belt Valletta li ta l-art g˙all-bini, tal-benefattur speçjali s-Sur ÌuΩeppi Sultana negozjant minnNadur, ta’ missirijietna, u xejn anqas tag˙na, li bis-sa˙˙a ta’kul˙add din il-©awhra ta’ knisja hija kif qed narawha llum.Dakinhar tal-ftu tal-Knisja, Patri Ìor© Xerri, li kien preΩentilema lil Patri Anton Maria Cesal jibki bil-fer . Tabil aqq mallil-Provinçjal intona t-Te Deum, flimkien mall-fwie˙a ta’ l-inçensb’ringrazzjament lil Alla, t˙allat mieg˙u d-dmug ta’ fer ta’dawk ta’ qabilna. Dakinhar kien se˙˙ il-miraklu ta’Sant’Antnin, li l-pro©ett li kien beda bla sold, kien lest.

Il-Mulej jaf jag˙Ωel hu lil dawk li jridhom iwettqu l-pro©etti tieg˙u. Patri Anton Maria Cesal, kien bniedem li kellufiduçja g˙amja f’Alla; bniedem li jaf xi jrid, jaf jaqra s-sinjalitaΩ-Ωminijiet, jitqabad mall-kuntrarju, konvint minn dak lijag˙mel, u g˙alhekk kien ig˙addas rasu fix-xog˙ol, u f’isemAlla jibqa’ miexi. Minkejja d-diffikultajiet li sab ma’ wiççu,minn min ma tistenniex, ˙a f’idejh il-Knisja, illum parroççatas-Sacro Cuor f’tas-Sliema, u fl-istess Ωmien tefa’ ˙arstu fuqG˙awdex. Meta l-ewwel patrijiet ©ew f’Ta’ Gliex, lanqas bisskellu minfejn i˙allas tmien liri kera, are© jittallabhom, a˙sebu ara kemm kellu f’idu biex jibni knisja u kunvent! X’ma jibkixP. Cesal meta ra lesta l-knisja, bla sold dejn: jekk mhux ma’Sant’Antnin. Ma niΩbaljawx jekk ng˙idu li Sant’Antnin rieddin l-unika knisja f’ismu hawn ©ewwa G˙awdex. Kemm˙abbat wiççu ma’ nkwiet P. Cesal, meta kellu jag˙Ωel bejnhawn jew San Pawl il-Ba˙ar. Ma kienx bniedem li jaqta’ qalbu:kieku riedhom it-tnejn, imma kellu jbaxxi rasu g˙ar-rieda tas-superjuri ©odda, li ma kienux ta’ l-istess fibra tieg˙u, u l-g˙aΩla

waqg˙et fuq Sant’Antnin f’G˙ajnsielem. Dan qed ng˙iduh,biex wie˙ed jifhem minn hiex wie˙ed ikollu jg˙addi jekk iridjag˙mel xi ˙a©a ©dida, u b’kemm taqtieg ta’ qalb P. Cesaliggranfa mar-rieda t’Alla, u j allih jag˙mel hu. U a˙na llum,mitt sena wara, qeg˙din inroddu ajr lil Alla ta’ dan il-miraklu˙aj ta’ Sant’Antnin u li g˙adu sejjer.

Illum…Biex jibqa‘ mfakkar dan il-jum tal-mitt sena mit-tberik

tal-knisja, matul is-sena 2005-2006 saru diversiçelebrazzjonijiet. Nhar it-28 t’Ottubru 2005 saret quddieskkonçelebrata mmexxiha minn P. Albert Micallef fl-okkaΩjonital-ftu tas-sena çentinarja. Bi preparazzjoni g˙al festa tat-Tawmaturgu Sant’Antnin ta’ Padova, it-Tlettax it-Tlieta ©ewpreparati b’mod aktar solenni fejn ©ew mistiedna diversikategoriji ta’ nies differenti b˙al koppji, tfal, Ωg˙aΩag , persunib’diΩabilita‘ u ommijiet fejn ppreΩentaw it-trabi lil Sant’Antnin.Il-©img˙a tal-Festa kienet organiΩΩata b’mod aktar solennifejn fiha ma naqsux li l-©img˙a tal-Festa kienet organiΩΩatab’mod aktar solenni fejn fiha ma naqsux li jag˙tu sehem l-abbatini Fran©iskani u Kor Sant’Antnin ta˙t id-direzzjoni ta’Tony Galea flimkien ma’ l-orkestra ta˙t id-direzzjoni tal-Mro.Frankie Debono flimkien mat-tliet Baned ta’ G˙ajnsielem, Qalau Nadur. Sfortunatament, t-temp ma ppermettiex li ssir il-Purçissjoni. B’konsegwenza ta’ dan, ©ie deçiΩ li ssir f’Ottubrufl-okkaΩjoni ta’ g˙eluq il-mitt sena mit-tberik. Il-Programmdettaljat jit˙abbar ‘il quddiem. Biss, minn hawn nistiednukomting˙aqdu mag˙na biex infakkru din il-©rajja b’ittri tad-deheb.

Fra Lorry Zerafa ofn


A czzopardiutoentr

107, Triq l-Ewropa, Victoria, VCT111, Gozo,

Tel: 2156 4110Tel/Fax: 2155 3715

Carmel AzzopardiDirec tor

GRI MAKIOSK

you can find:

PastizziQassatat

PizzaBurgers

Hot DogsRolls

Soft DrinksWineSpirits

Ice Cream etc

Mgarr HarbourTel: 2155 3072

Mob: 7970 6279

BlueAnchor

Bar

Pjazza tad-DehraG˙ajnsielem

MARIO

REFALO

Raymond Caruana Street,G˙ajnsilem

Tel: 2155 3190


SEHEM IL-KAÛINI TAL-BANED(Editorjal li kien deher fil-ÌENS fit-12-6-04 li jidhrilna li g˙adu jg˙odd g˙al lum)

Il-festi huma mumenti sbie˙ fil-˙ajja tag˙na.Kul˙add jistennihom u jipparteçipa fihom. Jag˙tudimensjoni sabi˙a u ˙ajja lis-sajf s˙un Malti. Danbarra li huma attrazzjoni g˙all-eluf ta’ turisti lijΩuruna fix-xhur tas-sajf.

Fost quddiem nett fl-organizzazzjoni tal-festi, insibu l-kaΩini tal-baned li bis-sehem attivtag˙hom, jikkontribwixxu g˙al spettaklumuΩikali u kulturali fl-ibliet u l-ir˙ula tag˙na.

Minkejja li l-kaΩini tal-baned humaistituzzjonijiet li ilhom snin twal li twaqqfu, xortawa˙da g˙adhom jattiraw numru kbir ta’ membriu ammiraturi.. L-statistika turi li matul is-sena l-o˙ra n-numru ta’ bandisti Ωdied g˙al 4,099 mit-3,758 fis-sena ta’ qabel. Kif Ωdied ukoll in-numrutal-membri tag˙hom li tela’ g˙al kwaΩi 26,000persuna. L-istess statistika turi li d-d˙ul tal-kaΩinital-baned fis-sena 2003 kien ta’ Lm854,966 . Metatqis li l-kaΩini g˙amlu qlig˙ biss ta’ Lm29,500,jidher çar li d-d˙ul kwaΩi kollu qed ikun fl-attivitajjiet li huma jwettqu, b’mod partikulari fil-jiem tal-festi.

Il-baned in˙olqu mhux biss biex ikabbru l-festi ta’ l-ibliet u l-ir˙ula imma fuq kollox biexikattru l-kultura muΩikali fost il-poplu tag˙na. Danhu kontribut li matul is-snin huma qdew tant tajjeb.

Huma kienu u g˙adhom jattiraw lejhom, kif turi l-

istatistika, numru mdaqqas ta’ persuni l-aktar tfalu Ωg˙aΩag˙ biex jitg˙allmu l-istrumenti bandistikau jkabbru fihom l-g˙oΩΩa g˙all-muΩika, kemmbandistika kif ukoll klassika.

Madankollu, jidhrilna li f’dan il-qasamje˙tieg’ li jid˙ol sens akbar ta’ professjonaliΩmu.Hija sfortuna, li ˙afna drabi l-livel muΩikali huwawie˙ed baxx. Jie˙tieg li l-baned ja˙dmu aktarflimkien biex jinqalg˙u mid-dilettantiΩmu u jtejbul-kwalita’ tal-prodott tag˙hom.

Matul dawn l-a˙˙ar snin, il-Knisja ˙adetg˙add ta’ inizjattivi, flimkien mal-kappillani u l-Assoçjazzjoni tal-KaΩini tal-Baned biex fil-festitag˙ha jkun hemm aktar kontrolli, ma’ jsiruxaffarijiet li jmorru kontra l-ispirtu tal-festa Maltija,u aktar importanti, jidhrilna, biex il-festi jibqg˙uverament festi Insara.

Minkejja l-isforzi kollha li saru, g˙ad hemmlok g˙at-titjib biex l-affarijiet isiru a˙jar. Il-kaΩinijistg˙u jag˙tu kontribut kbir biex tonqos il-pika blabΩonn. Ma nistg˙ux nifhmu kif, per eΩempju, saret‘’moda’’(f ’G˙awdex almenu biss f’çerti lokalitajiet)li jindaqqu çerti marçi bil-partitarjijakkompanjawhom bi kliem insulenti u tg˙ajjir lill-kaΩini jew festi rivali. Possibbli li dan jg˙in biextitkabbar l-g˙aqda fost il-parruççani u tikber il-kultura muΩikali ?

Pro©etti Ìodda

• Bandiera tas-Soçjetà ©didama˙duma minn Nienu Cutajartal-Mellie˙a

• Ûew© notice boards ©odda fid-da˙la tal-KaΩin ma˙dumaminn Frans Vella

• Tmintax il-Falldrappa g˙at-twieqi tal-KaΩin ma˙dumaminn Kelina Ciantar (ritratt)

• Computer system ©dida fl-uffiçju tal-Kumitat


FRANKIE XUEREBG˙addew kwaΩi˙ames xhur mill-a˙bar tra©ika tal-mewt ta’ FrankieiΩda l-memorjitieg˙u g˙adhom ujibqg˙u friskif’mo˙˙na.

B˙al ma kont ktibtqabel, Frankieda˙al idoqq g˙all-ewwel darba mal-Banda fil-festa tar-ra˙al tal-1969.Minn dak-in-nharsal-©urnata ta’mewtu qatt ma˙ares lura u baqajag˙ti sehmuregolarment lill-banda li tant kellug˙al qalbu. G˙ajrforsi g˙al xiperjodi qosra metakien ikun imsiefer,l-attendenza tieg˙u kienet dejjem kontinwa. Fit-tlajja u l-inΩul li g˙addiet minnhom l-banda, lilFrankie kont tarah minn ta’ quddiem biex jag˙tidik id-daqqa t’id sabiex jara is-soçjeta timxi g˙all-ahjar.

Frankie kellu livell tajjeb ˙afna fil-muΩika uspeçjalment fid-daqq tal-Corno. Narawh dejjemidoqq il-parti prima fil-programmi u f’impenjimuΩikali o˙ra li jkolla l-banda. Kien ukoll elementimportanti ˙afna fl-G˙ajnsielem Ensemble direttamill-Maestro Frankie Debono. Kien ukoll ji©imsejja˙ biex idoqq ma’ baned o˙ra G˙awdxin. Dankollu jixhed x’mankanza muΩikali alla fis-SocjetaMuΩikali tag˙na.

G˙al numru ta’ snin ta sehmu b˙ala player ma’G˙ajnsielem F.C. kif ukoll kont issibu minn ta’quddiem biex jg˙in lir-ra˙al twelidu li tant kieni˙obb. Serva ukoll g˙al xi snin b˙ala membru fil-Kunsill Lokali t’G˙ajnsielem.

F’kull attivita li jkollha l-banda, arsti dejjem taqa’fuq il-post fejn kien joqg˙od Frankie. Illum postvojt iΩda nitfarra© meta na˙seb x’ta lill-banda u lilra˙al twelidu. Kien bandist eΩemplari, serju u

pedament sod li fuqu kienet u g˙adha mibnija l-banda. Illum il-parti tieg˙u qed idoqqha LoretoVassallo u minn hawn nixtieq nawguralu biex jimxifuq il-passi tieg˙u. Nixtieq ukoll nie˙u l-okkaΩjonibiex f’isem s-soçjeta nirringrazzja lil ˙uh Charlieli g˙alkemm ©arrab din it-telfa, xorta baqa’ jag˙tiis-sehem tieg˙u b˙ala bandist. Kien att sabi˙ metal-kumitat irregala l-istrument ta’ Frankie lil ˙uhCharlie li fil-fatt qieg˙ed juΩah illum.

Ma naqasx is-Surmast preΩenti Sunny Galea lijiddedika març funebri “In Memoria di FrankieXuereb” li ndaqq g˙all-ewwel darba fil-programmfunebri li sar fil-knisja l-qadima nhar l-Erbg˙a, 12t’April 2006.

Frankie, il-funeral kbir u sabi˙ li kellek juri biç-çarx’rispett kont tgawdi mill-G˙ajnselmiΩi. Il-memorji sbie˙ tieg˙ek jibqg˙u mag˙na g˙aldejjem.

Joe GaleaBandist


GÓAJNSIELEM FI ÛMIEN IL-GWERRAminn Charles Bezzina

IΩ-Ωmien jg˙addi, jeqred u jtemm. Óafna ©rajjietta’ l-img˙oddi huma litanija twila ta’ avvenimentili ©raw tul is-sekli. Óafna stejjer ta’ l-img˙oddintilfu mal-medda taΩ-Ωminijiet filwaqt li o˙rajnidda˙˙lu f’kotba kbar biex jibqg˙u tifkiradejjiema. B˙al oloq f’katina tissawwar l-istorjau b˙al ©ebla fuq o˙ra jinbena l-˙ajt tal-©rajjietimka˙˙al bl-istejjer sbie˙ jew koroh, ta’ fer˙ jewta’ diq li minnhom g˙addew missirijietna.B’hekk jinkiteb il-ktieb ta’ artna, ktieb li b˙alama˙Ωen ta’ g˙arfien, jg˙addi l-fatti ta’ lbiera˙b’çerta elokwenza, biex min jaqra jkun jaf,jitg˙allem u jsir jaf minn xiex g˙addiet il-©enerazzjoni ta’ qabel. B’hekk xi ©rajjiet ta’ l-img˙oddi baqg˙u miftakra, img˙ollija g˙all-©ie˙fuq l-altar tal-patrija tag˙na u mΩejna b’kurunata’ rand li ma tinxef qatt.

Imma llum ˙siebi se jmur lejn ©rajja wa˙dakiebja, ©rajja kbira ta’ qirda u mewt, ta’ hemm u

ta’ sagrifiççju, ta’ ©u˙ u ta’ tbatija. Hija ©rajja lise˙˙et mhux tant ’il bog˙od u li g˙all-grazzjat’Alla g˙adha miftakra minn g˙add ta’ anzjani.Dawn ilkoll g˙andhom xi esperjenzax’jirrakkuntaw dwar il-gwerra, dwar il-kerfju,dwar il-blekawt, il-blekmarkit, is-sirena, dwar ir-razzjon u dwar l-g˙aks li ˙akimhom. Illum˙siebi jmur lura u nhewden kemm fiΩ-Ωmienikra˙ tal-gwerra l-G˙awdxin g˙arfujissagrifikaw ru˙hom biex pajjiΩna jkun ˙ieles,u biex il-©enerazzjoni tal-©ejjieni tkun libera mill-jasar tan-NaΩiΩmu u biex is-sisien tad-demokrazija ma ji©©arrfux ta˙t it-toqol ta’ l-egoiΩmu u d-dittatura.

U hawn ni©i g˙al G˙ajnsielem. G˙ajnsielem fil-gwerra kellu wkoll is-sehem tieg˙u fil-gΩiraG˙awdxija. Tajjeb insemmi li l-Iskola Primarjafi Triq Óamri, kienet fil-gwerra maqsuma f’Ωew©sulari, g˙all-bniet u g˙as-subien. Fit-30 ta’ Jannar1941, is-sular ta’ fuq tas-subien ittie˙ed mir-refu©jati Maltin, li dik il-˙abta invadew lilG˙awdex. Dawn damu hemm sat-18 ta’Novembru 1941, meta mbag˙ad ©ew trasferitifl-Iskola Primarja ta’ Kerçem. It-tfal g˙alhekkkienu jitg˙allmu erba’ sig˙at kuljum inkluΩi s-Sibtijiet. Is-subien kienu jitg˙allmu filg˙odu jewfilg˙axija. Fit-8 ta’ April 1942, fi Triq Simirat u fiTriq Marina, inkrew Ωew© kmamar biex imorrujitg˙allmu xi tfal. F’din l-iskola kienet ukolltinΩamm l-iskola ta’ bil-lejl.

Fuq kollox G˙ajnsielem kellu jduq mill-qillasfrenata tal-g˙adu. Nhar il-Óamis 29 ta’ Jannar1942, sar ˙bit mill-ajru. Ajruplan Junker 88 tefa’sitt bombi f’G˙ajnsielem, u wa˙da minnhomwaqg˙et direttament fuq id-dar bin-numru 112fi Triq Óamri. Din kienet tas-Surmast WenzuGrech ta’ 53 sena, u li kien il-kap ta’ l-iskola ta’ l-istess ra˙al. Il-˙in kien bejn fis-7.15 ta’ filg˙odu.Il-˙ames bombi l-o˙ra waqg˙u bejn wie˙ed uie˙or mhux tant ’il bog˙od minn dik li waqg˙etfuq id-dar tal-familja Grech. Xi djar minn TriqÓamri ©arrbu ˙sarat. Óames persuni minnfamilja wa˙da mietu u o˙rajn sfaw feruti. Dankien ˙bit fejn f ’G˙awdex ˙alla ˙ames persunimejtin minn familja wa˙da. L-ebda attakk mill-


ajru li kien ©ara qabel f’G˙awdex ma kelludaqshekk vittmi. Kienet g˙alhekk g˙alina l-G˙awdxin ©rajja tabil˙aqq kerha u drammatika,dehxa g˙al gΩira tant kwieta.

Id-dar bin-numru 112 fi Triq Óamri, i©©arrfetg˙al kollox. Fiha kienet tg˙ix il-familja Grech.Carmela Grech mart Wenzu, ta’ 49 sena flimkienma’ erba’ wliedha John Grech ta’ 14-il sena,An©ela Grech ta’ 7 snin, Agnes (Ines) Grechta’ 16-il sena u Amalia Grech ta’ 17-il sena (linstabet feruta serjament ˙dejn il-bieb ta’ barra uli mietet ftit minuti wara li ˙aduha l-IsptarVictoria), kollha ntradmu u sfaw vittmi ta˙t id-dar tag˙hom stess. O˙thom, Rita Grech ta’madwar 23 sena, korriet gravi u ttie˙det l-IsptarVictoria fejn damet 37 jum. Korrew ukoll f’dinid-dar Theresa Grech1 ta’ 21 sena u Joe Grech ta’12-il sena. Wenzu Grech, li kien il-quddies fil-parroçça tar-ra˙al, ma ©ralu xejn iΩda dda˙˙al l-Isptar Victoria u nΩamm madwar 19-il jummin˙abba l-qatg˙a li ˙a. Id-dar bin-numru 113ta’ Vincent Galea ta’ 84 sena, id-dar bin-numru102 ta’ Dun ÌuΩepp Galea, id-dar bin-numru 110ta’ ÌuΩeppa Rapa ta’ 60 sena, armla ta’ Mikiel(Ta’ Peppina), id-dar bin-numru 89 ta’ WenzuRefalo ta’ 60 sena, u d-dar bin-numru 90 ta’Joseph Cauchi (Ta’ Ûeppu Kamra) ta’ 36 sena,ilkoll sfaw bi ˙sarat kbar kawΩa tal-bombi.

Insemmi wkoll li G˙ajnsielem fil-gwerra laqa’wkoll is-Sorijiet Fran©iskani fi Triq Sant’ Antnin.Dawn kienu ©ew trasferiti G˙awdex min˙abbal-qilla sfrenata tal-g˙adu fuq Malta. Proprju l-ewwel sorijiet trasferiti f’G˙awdex kienu s-Sorijiet Fran©iskani ta’ l-Orfanatrofju ta’ FraDiegu ta’ Villambrosa, il-Óamrun. Dawn kienu©ew f’G˙awdex kmieni fil-gwerra u kienutpo©©ew f’diversi postijiet. Aktar tard marru fil-post mag˙ruf b˙ala “Ta’ Gliex”, qrib sewwa l-knisja u l-kunvent ta’ ÌieΩu tal-patrijiet, fi TriqSant’ Antnin, G˙ajnsielem, fejn fil-11 ta’ Mejju1941, min˙abba l-bombi, kien in©ab il-kurçifissmirakoluΩ ta’ ÌieΩu mill-belt Valletta. Mit-tag˙rifimg˙oddi u mislut mill-Kronaka ta’ l-Istitut ta’Villambrosa nixtieq nikkwota:

It-tfal flimkien mas-sorijiet telqu lejn G˙awdexfid-19 ta’ Ìunju 1940 bil-kunsens u l-bontà ta’ l-Isqof Mons. Mikiel Gonzi, li dak iΩ-Ωmien kienIsqof ta’ G˙awdex. Peress li n-numru tat-tfalkien kbir, allura ©ew imqassmin fi bnadi differenti.

G˙all-ewwel iΩ-Ωg˙ar po©©ewhom fil-Casa Madretag˙na - Triq Palma, Victoria, u l-kbar qag˙dug˙al ftit is-Seminarju ta’ G˙awdex. Wara xixhur, il-kbar aduhom f’Ωew©t idjar l-Im©arr, ma’©enb il-Kunvent tal-Patrijiet ta’ ÌieΩu u Ω-Ωg˙arf’dar fi Strada t-Telg˙a, il-Qala.2 Fir-Rebbieg˙a1945 it-tfal u s-sorijiet bdew jaqsmu lura lejnMalta ftit ftit, u sas-6 ta’ Mejju 1945 kollhare©g˙u lura fl-Istitut ta’ Fra Diegu.

Fil-knisja ta’ ÌieΩu dawn kienu kull filg˙odujisimg˙u l-quddies … u tant kellhom tfajlietmag˙hom li kienu jimlew l-ewwel postijiet.G˙all-˙ti©ijiet spiritwali tag˙hom kienu jinqdewbil-patrijiet tal-kunvent. Dawn kienu l-a˙˙arsorijiet trasferiti li telqu minn G˙awdex wara lintemmet il-gwerra. Xi sorijiet o˙ra Fran©iskaniminn postijiet o˙ra f’Malta kienu wkoll ©ewtrasferiti f ’G˙awdex u g˙al Ωmien tqieg˙du fid-dar tal-ville©©jatura li s-Sorijiet Fran©iskani tal-Karità g˙andhom il-Qbajjar ta’ G˙awdex.

Ma jistax jonqos li f’G˙ajnsielem fil-Gwerra kienhemm g˙add ta’ xeltrijiet. Fosthom fi Triq Óamri,Triq Fawwara, Pjazza tal-Knisja, Triq il-Ìnien,Triq G˙ajnsielem, tnejn fi Triq l-Im©arr, TriqSimirat, Triq in-Nadur u xi o˙rajn. F’dawn ix-xeltrijiet bosta nies minn G˙ajnsielem kellhomjg˙addu sig˙at twal, iljieli s˙a˙ bi tbatija fil-kes˙au l-umdità, jitolbu u jg˙idu r-RuΩarju. It-tfal ta’l-iskola, min-na˙a l-o˙ra, kemm -il darbakellhom jitwaqqfu mil-lezzjoni biex waqt ˙bitimorru fix-xelter u ma jitg˙allmu xejn.

Fil-Victory Kitchens f’G˙ajnsielem kien hemmmadwar 400 irre©istrati. Din g˙all-ewwel kienetf ’Nadur Road imbag˙ad ©iet trasferita f’numru121 Triq Óamri. F’dawn il-kçejjen kien jitqassaml-ikel … iΩda ikel mill-ifqar bil-kemm jittiekel.IΩda jekk tkun bil-©u˙ u m’g˙andekx minfejni©©ib, x’tag˙mel! Ma’ dawn lanqas nista’ ninsal-Uffiççju ta’ l-Informazzjoni u l-Propaganda likien infeta˙ f’G˙ajnsielem minn Ìor© Pisani uGeorge Ransley, il-kummissarju g˙al G˙awdex,f ’Nru 42 Triq Simirat, nhar il-Óadd 4 ta’ April1943 u tbierek mill-Kappillan Dun Fran©iskMizzi.

Fl-a˙˙arnett insemmi lil dawn l-G˙awdxin minnG˙ajnsielem li fil-gwerra tilfu ˙ajjithom. BilliG˙ajnsielem jinsab qrib l-Im©arr, bostaG˙ajnsielmin ittantaw xortihom fuq il-ba˙ar.


Malli kienu jispiççaw l-iskola bosta Ωg˙aΩag˙kienu jinga©©aw mad-dg˙ajjes tal-pass bejnG˙awdex u Malta. O˙rajn li kienu aktaravventuruΩi kienu jinbarkaw ma’ vapurimerkantili u jba˙˙ru l-ib˙ra u l-oçeani. Huwamin˙abba dan il-fatt li bosta vittmi tal-gwerraminn G˙ajnsielem mietu mg˙arrqa fil-ba˙armal-vapuri merkantili jew mad-dg˙ajjes tal-pass.Hawn ta˙t se nag˙ti lista dettaljata ˙afna tal-vittmi G˙ajnsielmin li mietu tul l-a˙˙ar gwerra.Din il-lista tinsab fil-ktieb li g˙adni kemm ˙ri©t“IL-VITTMI GÓAWDXIN TAT-TIENIGWERRA”.

Abela Mikiel (Ta’ ÌewΩa) ta’ 20 sena, bin An©elou ÌuΩeppa Xuereb minn Triq Simirat. TwieledG˙ajnsielem fl-20 ta’ Jannar 19223 u g˙ereq b˙alaFireman fuq il-vapur merkantili Aliakmon fl-14ta’ Mejju 1942.4

Azzopardi Pawlu (Il-Qattus) ta’ 53 sena, binJoseph u Marija Galea, Ωew© Marija Attard, likien joqg˙od f’Nru 15 Triq Fawwara. Huwa mietfid-29 ta’ Diçembru 1941 meta kien ©ej mill-Portil-Kbir lejn G˙awdex ma’ l-iskuna Mar i eGeorgette.5 Fuq l-iskuna kien hemm madwar 20persuna. Fil-vja©© tag˙ha lejn G˙awdex, tardwara nofsinhar, l-iskuna Marie Georgette waqt likienet quddiem Pembroke viçin id-Dragunara,©iet attakkata minn Ωew© ajruplani ÌermaniΩi u˙adet in-nar g˙ax fuqha kellha xi tankijiet tal-petrol. Fuq l-iskuna korrew diversi persuni uma’ Azzopardi mietu wkoll (a) Feliç Bigeni (b)il-Kaptan Marçell Theuma u (ç) ÌuΩepp Muscatli kien minn Ta’ Sannat.

Bigeni Feliç (Ta’ Portondu) ta’ 32 sena, binFran©isk u Marija Grima. Huwa twieled in-Nadur fl-10 ta’ Settembru 1909 u kien joqg˙od fiTriq Xandriku, in-Nadur. Meta kiber iΩΩewwe©lil M’Anna Scicluna minn G˙ajnsielem u kienjoqg˙od fid-dar numru 55 fi Triq Óamri,G˙ajnsielem. Dan in-negozjant miet fid-29 ta’Diçembru 19416 fuq l-iskuna Marie Georgette metakien ©ej lejn G˙awdex mill-Port il-Kbir. L-iskuna©iet attakkata minn ajruplani ÌermaniΩi.Mieg˙u mietu (a) Pawlu Azzopardi (b) MarçellTheuma u (ç) ÌuΩepp Muscat minn Ta’ Sannat.

Bugeja Emanuel (Taç-Çinçellana) ta’ 24 sena, binMikiel u Marija Mercieca, minn Triq Sant’ Indrija.Huwa g˙ereq b˙ala Deck Boy wara li spiççat il-gwerra mal-vapur merkantili Skipjack ta’ 1000

tunnellata, fid-19 ta’ Awwissu 1946 fil-11 pm.7

Dan il-vapur, ta˙t il-kaptan Raymond Powell, uli kien sejjer Ravenna fl-Adrijatiku, laqat mina ug˙ereq wara li kien g˙adu kif telaq minn Venezja.Mieg˙u mietu wkoll: ÌuΩepp Grima, CarmeloRapa, Anton Scicluna u Joseph Scicluna - kollhaminn G˙ajnsielem.

Cauchi ÌuΩepp (Ta’ Çella) ta’ 17-il sena, binÌanni u Marija Galea, li kien joqg˙od f’Nru 6Triq il-Ìnejna. Fis-27 ta’ Lulju 1943 huwa sabjew ˙a bomba mill-kampijiet ta’ l-Amerikani likienu fejn illum hemm il-Gozo Press, u fil-Pjazzata’ G˙ajnsielem qag˙ad jilg˙ab biha sa masplodiet u allietu gravi. Ittie˙ed l-Isptar Victoriab’ambulanza Amerikana, fejn miet l-g˙ada ta’ l-inçident, it-28 ta’ Lulju 1943 fil-5.00 ta’ filg˙odu.8

Costa Carmelo (Fixkel) ta’ 35 sena, bin Girgor uLoreta Costa, li kien joqg˙od f’Nru 83 TriqÓamri. Hu miet fuq id-dg˙ajsa Stella Maris (G38)imlaqqma “Tal-Biççerin” meta kienet ©ejja lejnG˙awdex fil-15 ta’ Marzu 1941. Ódejn ix-Xatt ta’Pinto (Pinto Wharf) din ˙abtet ma’ mina ug˙erqet.9 Ma’ Costa mietu wkoll Salvu Grechminn G˙ajnsielem, Emanuel Borg mix-Xewkijau Salvu Rapa min-Nadur.

Grech An©ela (Tas-Surmast) ta’ 7 snin, bintWenzu u Carmela Agius, li kienet toqg˙od f’Nru112 Triq Óamri. Hija mietet mirduma ta˙t ir-rovini tad-dar (flimkien ma’ ommha u tlieta o˙raminn ˙utha) meta bomba waqg˙et fuq id-dar.Dan ©ara fid-29 ta’ Jannar 1942 abta tas-7.15 ta’filg˙odu.10 Missierha Wenzu, ma ©ralu xejn g˙axkien il-quddies, iΩda nΩamm l-isptar min˙abbal-qatg˙a. Tlieta o˙ra minn ˙utha korrew.Dakinhar madwar sitt bombi ntefg˙u minnajruplan ÌermaniΩ. B’konsegwenza tal-˙bit xio˙rajn li kienu joqog˙du viçin indarbu.

Grech Carmela (Tas-Surmast) ta’ 49 sena, bintAntonio Agius u An©ela Grech, mart Wenzu, likienet toqg˙od f’Nru 112 Triq Óamri. Hija mietetmirduma ma’ erbg˙a minn uliedha fid-dartag˙ha stess. Dan ©ara fid-29 ta’ Jannar 1942,kawΩa ta’ bomba li waqg˙et fuq darha.11

Grech Emilja jew Amalia (Tas-Surmast) ta’ 17-il sena, bint Wenzu u Carmela Agius, li kienettoqg˙od f’Nru 112 Triq Óamri. Hija mietet ftitminuti wara li ttie˙det l-Isptar Victoria, abta tat-8.15 ta’ filg˙odu, kawΩa tal-©rie˙i gravi li ©arrbet


ftit tal-˙in qabel, fid-29 ta’ Jannar 1942, metawaqg˙et bomba fuq id-dar, ˙abta tas-7.15 ta’filg˙odu.12

Grech Ines jew Agnes (Tas-Surmast) ta’ 16-il sena,bint Wenzu u Carmela Agius, li kienet toqg˙odf’Nru 112 Triq Óamri. Hija ntradmet u mietetma’ ˙utha u ommha fid-29 ta’ Jannar 1942.13

Grech John (Tas-Surmast) ta’ 14-il sena, binWenzu u Carmela Agius, li kien joqg˙od f’Nru112 Triq Óamri. Huwa miet mirdum mal-familjatieg˙u fid-29 ta’ Jannar 1942, wara li bombawaqg˙et fuq id-dar.14

Grech Salvu (BarΩnakk) ta’ 50 sena, bin Alfonsou Francesca Ciantar, Ωew© Karmena, li kienjoqg˙od f’Nru 12 Triq Sant’ Indrija. Huwa mietfil-15 ta’ Marzu 194115 ma’ Carmelo Costa minnG˙ajnsielem, Emanuel Borg mix-Xewkija u SalvuRapa min-Nadur, meta d-dg˙ajsa Stella Maris(G38), imlaqqma “Tal-Biççerin” g˙ax kieneti©©orr il-la˙am, ˙abtet ma’ mina ˙dejn ix-Xattta’ Pinto u g˙erqet, hi u sejra lejn G˙awdex.

Grima ÌuΩepp (Ta’ Nozzi) ta’ 43 sena, binEmanuel u Carmela Manueli, minn Triq is-Santwarju. Huwa g˙ereq mal-vapur Skipjack ta’1000 tunnellata li fuqu kien b˙ala Able Seaman,fid-19 ta’ Awwissu 194616 fil-11 ta’ bil-lejl, meta l-vapur laqat mina u g˙ereq qrib Ravenna fil-ba˙arAdrijatiku. Mieg˙u mietu wkoll EmanuelBugeja, Carmelo Rapa, Anton Scicluna u JosephScicluna; kollha minn G˙ajnsielem.

Mifsud Anton (Ta’ Sofina) Gunner 20243, 11th

Regiment, Royal Malta Artillery, ta’ 38 sena, binÌamri u Orsla Grima, Ωew© Loreta Grima, minnTriq Óamri. Huwa miet ÓaΩ-Ûabbar jaqdi dmirub˙ala kanunier fl-1 ta’ April 1942.17

Rapa Carmelo (Ta’ l-Istambozz) ta’ 41 sena, binÌanni u Karmena Azzopardi, Ωew© PawlaSpiteri. Huwa miet b˙ala Able Seaman fuq il-vapur Skipjack ta’ 1000 tunnellata fid-19 ta’Awwissu 194618 fil-11 ta’ bil-lejl, meta dan il-vapur laqat mina u g˙ereq mil bog˙od minnRavenna fl-Adrijatiku. Jinsab midfun fiç-çimiterju tal-gwerra f’Bologna. Mieg˙u mietuEmanuel Bugeja, ÌuΩepp Grima, Anton Sciclunau Joseph Scicluna; kollha minn G˙ajnsielem.

Scicluna Anton (Ta’ Pupull) ta’ 39 sena, binÌuΩepp u Vinçenza Xuereb, Ωew© Loreta Bugeja,minn Triq il-Ìnien. Huwa miet img˙arraq b˙alaBoatswain mal-vapur Skipjack ta’ 1000 tunnellata,li abat ma’ mina qrib Ravenna fl-Adrijatiku, fid-19 ta’ Awwissu 194619 fil-11 ta’ bil-lejl. Mieg˙umietu wkoll Emanuel Bugeja, ÌuΩepp Grima,Carmelo Rapa u Joseph Scicluna; kollha minnG˙ajnsielem. Jinsab midfun fiç-çimiterju tal-gwerra ta’ Bologna.


Scicluna Emanuel (Ta’ Marija ta’ RoΩina) ta’ 27sena, bin Mikiel u Marija Debono, li kien joqg˙odf’Nru 32 Triq G˙ajnsielem.20 Huwa g˙ereq mal-vapur SS Zouave, ta’ 4256 tunnellata, li fuqu kienb˙ala Able Seaman fis-17 ta’ Marzu 1943. Il-vapur,li kien qieg˙ed jag˙mel parti minn konvoj SC122,tniΩΩel minn U. 305. PoΩizzjoni ta’ l-g˙arqa: 5225N 30 15W.

Scicluna Joseph (Tal-Molla) ta’ 35 sena, binFran©isk u Çetta Scicluna, Ωew© KarmenaCutajar. Huwa g˙ereq ma’ s˙abu l-o˙ra minnG˙ajnsielem meta l-vapur Skipjack ta’ 1000tunnellata abat ma’ mina u g˙ereq qrib Ravennafil-ba˙ar Adrijatiku fid-19 ta’ Awwissu 1946 21 fil-11 ta’ bil-lejl wara li telaq minn Venezja. Sciclunakien iservi b˙ala Able Seaman fuq il-vapur. Jinsabmidfun fiç-çimiterju tal-gwerra f’Bologna.

Sultana ÌuΩepp (Ta’ RoΩina) ta’ 36 sena, binFran©isk u Marija Theuma, Ωew© Pawla Debono,li kien joqg˙od f’Nru 30 Triq Fuq il-G˙ajn. Huwag˙ereq mal-vapur merkantili SS LancastrianPrince, ta’ 3400 tunnellata, li fuqu kien b˙ala AbleSeaman fil-11 ta’ April 1943.22 Il-vapur, li kienqieg˙ed jag˙mel parti minn konvoj ON176,tniΩΩel minn U.404. Mieg˙u g˙erqu CarmeloDebono mix-Xewkija u Ìanni Grima min-Nadur.PoΩizzjoni tal-g˙arqa: 50 18N 42 48W.

Theuma Marçell (Il-Kaptan) ta’ 50 sena, binÌuΩepp u Karmena Grech, Ωew© KarmenaCalleja, minn Triq in-Nadur, illum Triq Sant’Antnin, G˙ajnsielem. Twieled ix-Xewkija fl-1 ta’Mejju 1891 u meta kiber iΩΩewwe© u mar

joqg˙od G˙ajnsielem. Huwa kien il-Kaptanqalbieni ta’ l-iskuna G˙awdxija Marie Georgetteli ©iet attakkata minn ajruplani ÌermaniΩi fid-29 ta’ Diçembru 194123 waqt il-vja©© tag˙ha lejnG˙awdex wara nofsinhar. B’kura©© kbir u ferut,Theuma rnexxielu jwassal f’ba˙ar imqalleb l-iskuna taqbad bit-tankijiet tal-petrol fuqha, qribSan Ìor© f’San Ìiljan. Huwa ttie˙ed l-IsptarMilitari ta’ Saint Patrick fejn miet ftit tal-˙in wara.Mieg˙u mietu wkoll Pawlu Azzopardi u FeliçBigeni minn G˙ajnsielem u ÌuΩepp Muscatminn Ta’ Sannat. Fost il-madwar g˙oxrinpersuna fuq l-iskuna, korrew u˙ud.

(Footnotes)1 Ibid., Kaú Nru. 26. Theresa Grech damet 22 jum l-Isptar Victoria.2 Ìanna Buttigieg mill-Qala, li dakinhar kellha 16-il sena, tiftakar li

mhux l-ewwel darba marret g˙and dawn is-sorijiet fi Triq it-Telg˙a, biex tag˙tihom b’karità xi ©idra, qara’ twila u l-bqija millimissierha kien ikabbar fir-raba’. It-tfal Ωg˙ar orfni f’dal-post kienujmorru l-iskola tas-sorijiet fi Triq il-KunçiΩΩjoni (Tag˙rif mog˙timinn Ìanna Buttigieg lil Charles Bezzina - 6 ta’ Ìunju 2001).

3 PRG, Twelid, 1922/89.4 APG˙s, Liber Def, Vol III, 95.5 PRM, Mewt, 1942/531. Ara APG˙s, Liber Defunctorum, Vol II, 387.6 APG˙s, Liber Def., Vol II, 387.7 Ibid., Liber Def. Vol III, 136.8 PRG, Mewt, 1943/628. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol III, 93.9 PRM, Mewt, 1941/1247. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol II, 369.10 PRG, Mewt, 1942/84.11 Ibid., Mewt, 1942/81.12 Ibid., Mewt, 1942/90. Ara wkoll NAG, 1/PD255, Okk. Nru. 2635.13 PRG, Mewt, 1942/82.14 Ibid., Mewt, 1942/83.15 PRM, Mewt,1941/1280. Ara wkoll APG˙s, Liber Def., Vol II, 369.16 APG˙s, Liber Def., III, 136.17 Ibid., 14.18 Ibid., 135.19 APG˙s, Liber Def., Vol III, 135.20 APG˙s, Liber Bapt., Vol III, 82.21 APG˙s, Liber Def., Vol III, 135.22 APG˙s, Liber Matrim., Vol II, 88.23 PRG, Twelid, 1891/294. PRM, Mewt, 1942/310. Ara wkoll APG˙s,

Liber Def., Vol II, 388.


L-EÇÇELLENZA TIEGÓUMONS. MARIO GRECH JCD.LUJ

Wara li Mons. Isqof Nikol Ì. Cauchi kienippreΩenta r-riΩenja tieg˙u mill-kariga ta’ Isqof ta’G˙awdex, min˙abba ra©uni ta’ età, il-Q.T, il-PapaBenedittu XVI g˙o©bu ja˙tar lil Mons. Mario Grechb˙ala t-tmien Isqof ta’ G˙awdex.

L-E.T. Mons Mario Grech twieled fil-Qala fl-20 ta’Frar 1957. Beda l-istudji tieg˙u fl-iskola ta’ Kerçemu minn hemm g˙adda g˙at-tag˙lim sekondarju tal-iskola sekondarja fil-liçeo tal-Belt Vittorja u g˙alformazzjoni saçerdotali tieg˙u da˙al fis-SeminarjuMa©©uri tal-Qalb ta’ Ìesù u kien ordnat saçerdotfis-26 ta’Mejju 1984.

Wara l-ordinazzjoni saçerdotali Mons. MarioGrech kompla bl-istudji superjuri tieg˙u fl-Università tal-Lateran f‘Ruma minn fejn kiseb il-liçenzja Utroque Jure. Kompla studji mbag˙ad iktarg˙oljin fl-Università Pontificia ta’ San Tomas minnfejn kiseb id-dottorat fid-Drittu Kanoniku.

F’Ruma huwa wettaq ukoll ˙idma pastorali fil-Parroçça ta’ Santa Marija u meta rritorna G˙awdexhuwa wettaq ˙idma pastorali f’diversi oqsma tal-˙ajja ekklesjali, ©ie mag˙Ωul wie˙ed mill-Vigarji

Ìudizzjali ta’ G˙awdex u M˙allef fit-TribunalMetrapolitan ta’ Malta filwaqt li kien involut ukollf ’diversi kummissjonijiet o˙ra. Sena qabel ma’ ©ieelett Isqof g˙ad-Djoçesi ta’ G˙awdex f ’ Novembru2004 Mons. Isqof Nikol Cauchi ˙atru Kappillantal-Parroçça ta’ Kerçem.

Il-Konsagrazzjoni, li ssir minn tliet Isqfijiet, saretnhar il-Óadd, fil-Katidral ta’ G˙awdex nhar it-22ta’ Jannar 2006 mill-Eççellenza tieg˙u Mons NikolÌ. Cauchi, li kien il-Prim Konsagrant assistit mill-E.T. Mons. Bianco Prieto, Nunzju Apostoliku ta’Malta u E .T. Mons. Giuseppe Mercieca, ArçisqofMetropolitan ta’ Malta.

InΩidu hawn ir-ringrazzjamenti tag˙na lill- MonsIsqof Nikol Ì, Cauchi g˙all-kontribut kbir li g˙al38 sena ta’Episkopat hu ta, l-aktar bil-kelmag˙aqlija tieg˙u, lid-Djoçesi ta’ G˙awdex u linistg˙u ng˙idu, permezz tax-Xandir, lin-NazzjonMalti kollu tant li anke r-Repubblika ta’ MaltaΩejnitu bl-akbar gie˙ Malti dak tal-GIEÓ tar-REPUBBLIKA.

Il-Kummissjoni Banda


Ûjara Pastorali f’G˙ajnsielemFtit ©img˙at biss wara l-˙atra

tieg˙u b˙ala Isqof g˙al G˙awdex,Mons.Isqof Mario Grech g˙amel viΩtafraterna ta’ tlett ijiem fir-ra˙al tag˙na.G˙alkemm din iΩ-Ωjara kienet ta’natura pastorali ma naqasx ukoll l-aspett soçjali u kulturali.

Din iΩ-Ωjara bdiet fl-20 ta’ Frar.Bosta kienu dawk li fer˙u lil MonsGrech billi dakinhar inzerta ukollg˙eluq snienu. Fost l-g˙aqdiet li Ωarkien hemm l-Museum, ArkaFoundation, G˙aqda MuΩikali SanÌuΩepp, G˙ajnsielem F.C. u l-G˙aqdata’ l-Armar. Ma naqasx ukoll li jiltaqau jitkellem ma’ bosta familiji kif ukollma diversi anzjani u morda.

Hawn ta˙t qed nippublikaw l-messa©© li nqara waqt l-okkaΩjoni tal-ViΩta Fraterna li g˙amel lill-G˙aqdaMuΩikali San ÌuΩepp fil-21 ta’ Frar2006. Dan il-messa©© nqara mis-SurSpiru Cauchi

Mer˙ba lilek EççellenzaReverendissima. Iva mer˙ba kbira umill-qalb tag˙tik illum, fl-ewwel Ωjaratieg˙ek fostna, l-G˙aqda MuΩikali“San ÌuΩepp” li g˙andi l-unur ling˙idlek, li ©iet imwaqqfa mill-Qaddej ta’ Alla Mons. ÌiuseppeDePiro fl-Istitut ta’ San ÌuΩeppf’G˙ajnsielem fis-sena 1928.

Il-Kumitat, is-Surmast Direttur,il-Bandisti u l Allievi flimkien mal-Membri kollha tal-G˙aqda tag˙naisellmulek mill-qalb u jittamaw li diniΩ-Ωjara fraterna tieg˙ek fostna mhixsa tkun l-a˙˙ar wa˙da g˙alina.

Bi pjaçir tieg˙i ng˙idlek li l-KaΩin tag˙na dejjem mexa f’g˙aqdamal-kleru tal-parroçça u Ωguri li inti,Eççellenza, tie˙u gost li tkun taf, li bis-sehem li kien ta l-predeçissur tieg˙ek,


Mons. Emeritus Isqof Nikol G.Cauchi li a˙nastajna nakkwistaw l-art li fuqha ©ie mibni l-KaΩin tag˙na u li din l-istess g˙aqdafilarmonika tag˙na kienet li laqg˙et lill-mikbiPapa Ìwanni Pawlu II meta rifes fuq arttwelidna.

Sa mill-bidu tal-Veskovat tieg˙ek deherli inti sraqt qalb kul˙add. Il-qalb taΩ-Ωg˙ar ul-qalb tal-kbar, anzi nΩid ng˙idlek li irba˙t il-qlub tal-G˙awdxin u l-Maltin kollha.

Jalla Marija Lawretana, il-Padruna glorjuΩa tal-parroççatag˙na, u San ÌuΩepp, il-Padruntal-G˙aqda MuΩikali tag˙najmexxuk minn idejk biex tag˙mel,speçjalment l-ewwel passi ta’ l-episkopat tieg˙ek fuq din l-art˙elwa tag˙na li tag˙ha l-PapaBenedittu XVI g˙aΩlek rag˙ajspiritwali tag˙ha, kif darba l-Providenza Divina kienet g˙aΩletlil Marija u ÌuΩeppi biexb’idejhom g˙enu lit-tfajjel Ìesùjag˙mel l-ewwel passi tiag˙u fostil-˙itan tad-Dar ta’ NaΩaret, li llumhija d-Dar ta’ Loreto.

Nafu li Ωmien li illum g˙andekfostna hu limitat ˙afna min˙abba

l-impenji tieg˙ek u g˙alhekk ng˙idlek mill-©did li mill-qalb insellmulek u fil-waqt linitolbu fuqna u fuq il-familji tag˙na l-BarkaPastorali Tieg˙ek, b˙ala turija ta’ sentimentiprofondi tag˙na lejk, umilment nitolbuktaççetta ma’dan il-bukkett ward, rigal çkejkenb’tifkira ta’ dan il-jum storiku g˙alina u g˙alik.

Grazzi Eççellenza. Grazzi.


GRAZZI LILL-EÇÇELLENZA TIEGÓUMONS. ISQOF NIKOL Ì. CAUCHI

Il-Bord Editorjali, fil-waqt li jifra˙ lill-Eççellenza Tieg˙uMons. Mario Grech g˙all-g˙aΩla tieg˙u g˙as-SedeVeskovili tad-Djoçesi G˙awdxija, i˙ossu fid-dmir li jrodd˙ajr kbir lill-Eççellenza Tieg˙u Mons. Isqof EmeritusNikol Ì . Cauchi g˙as-sehem kbir li kellu biex instabetart tajba u çentrali fejn seta’ jinbena l-kaΩin tal-G˙aqdaMuΩikali tag˙na “San ÌuΩepp”.

Mons. Isqof Nikol Cauchi ta kontribut kbir lid-Djoçesita’ G˙awdex kemm bil-kelma, kemm bir-riformi li wettaqkonformi mad-digrieti tal-Konçilju Vatikan II, bil-kitbietu t-trasmissjonijiet tieg˙u u fuq kollox bl-eΩempju tieg˙u.

Bosta drabi kien il-mistieden fil-KaΩin tal-Banda tag˙nag˙al diversi okkaΩjonijiet u g˙alhekk g˙ad jibqa’ dejjemimfakkar b’qima fl-istorja tal-G˙aqda MuΩikali tar-ra˙altag˙na.

Bord Editorjali

Is-sena li g˙addiet, kienet l-a˙˙ar sena li fihaMons. Nikol Ì. Cauchi mexxa l-Pontifikal Solennital-festa titulari tag˙na. F’din l-okkaΩjoni s-Santwarju tag˙na ©ie rregalat b’relikwijaprezzjuΩa minn Mons. Gianni Danzi Arçisqof ta’Loreto. Din ir-relikwija tikkonsisti f’©ebla˙amranija maqtug˙a mid-dar tal-Madonna©ewwa Loreto. F’dan ir-ritratt qeg˙din naraw lis-Sur Roberto Stefanelli jippreΩenta f’isem l-Arçisqof ta’ Loreto din ir-relikwija lil Mons.Cauchi.


MESSAÌÌ LIL-ISPORTIVIMILL-ARÇISQOF TA’ LORETO

MONS. GIANNI DANZIG˙eΩieΩ Ωg˙aΩag˙,Il-Papa Ìwanni PawluII, fl-okkaΩjoni tal-Ìublew ta’ l-isportivitas-sena 1984, kellemliΩ-Ωg˙aΩag˙ dwar il-filosofija ta’ l-isport:qalilhom li l-prinçipju–

fundamentali (pincipio-chiave) mhux l-isport g˙all-isport, jew g˙al xi g˙aniijet o˙rajn, li la huma d-dinjita’,la l-liberta’ jew l-iΩvilupp s˙i˙ tal-bniedem!’’

Il-kliem tal-Papa, li bih uriena liema hija l-motivazzjoni profonda ta’ l-isport, qanqal li mhux bissbiex nie˙u sehem f’˙afna wirjiet sportivi, li jsiru fit-territorju tag˙na iΩda wkoll, biex nag˙ti sehmi ˙ajin˙olqu strutturi a˙jar g˙all-iΩvilupp ta’l-isport.

L-isport, kif jixhed Ìwanni Pawlu II, jo˙loqspazju biex ting˙ata vera rikreazzjoni lil kul˙add ub’mod partikulari lilkom iΩ-Ωg˙aΩag˙; hawn jien qed

nirreferi g˙al dik ir-rikreazzjoni li tag˙ti Ωvilupp s˙i˙lill-pesuna g˙all-valuri ta’ lealta’, ta’ fraternita’, ta’.rIspett reçiproku, u ta’ diversi valuri o˙ra..

L-istess “Manifesto degli sportive”, li d-dinja ta’l-Sport ˙abbret fl-okkaΩjoni ta’l-insemmi Ìublew,iddikjarat solennement li “l-isport hu g˙all-qadi tal-bniedem u mhux il-bniedem hu g˙all-qadi ta’ l-isport,u g˙alhekk id-dinjita’ tal-persuna umanatikkonstitwixxi l-g˙an u l-valur tal-©udizzju ta’ kullattivita’sportiva….. “

L-isport hu taqbida leali u ©eneruΩa, mezzta’laqg˙at, rabta ta’ g˙aqda u ta’ biberija …..L-isportjista’jservi b˙ala kultura awtentika meta l-ambjient lifih ikun qed ji©i pprattikat u l-esperjienza li bih tinkiseb,ikunu miftu˙a u sensibbli g˙all-valuri umani uuniversali u g˙all-iΩvilupp ekwilibrat tal-bniedem fid-dimensjonijiet kollha tieg˙u.

Meta l-isport ikollu dawn il-kwalitajiet uprospettivi jsir tassew in ta’ rikreazzjoni kemm g˙all-individwu kif ukoll g˙as-soçjieta’. Min˙abba d-dimensjoni universali tieg˙u, l-isport g˙andu jkunmezz ta’ fratenita’ u strument ta’ ˙biberija u ta’ paçi

B’dawn il kwalitajiet u prospettivi l-isport jista’ isirukoll mezz privile©©jat biex bih wie˙ed jkun jista’jistqarr il-fidi tieg˙u li tissarraf f ’tama ta’“sema ©didau art ©dida”

San Pietru fl-ewwel Ittra tieg˙u kiteb hekk: “Kunu dejjem im˙ejjijin biex twie©bu lil kull minjistaqsikom il-g˙ala tat-tama li g˙andkom fikom”(3,15)L-attivita’ sportiva tista’ ssir tassew nixxieg˙a ta’ tamag˙at-twaqqif ta’ soçjieta’ iktar umana, g˙aç-çivilta’ ta’m˙abba u twe©iba lill-misterju ta’ dak il-bniedem lijsib il-veru dawl fil-misteru tal-Verb inkarnat, ji©ifierif’Ìesu’ Kristu.

Ippermettuli npo©©i, l-ewwel lili u mbag˙adlilkom din ir-rifflessjoni, sabiex ‘’il-˙ajja tkun ˙ajja fil-veru sens tal-kelma’’

Iva, Ωg˙aΩag˙ l-aktar ma˙bubin, b’dan il-messa©© tieg˙i nixtieq insa˙˙a˙ fikom l-g˙arfien ta‘˙tie©a mpenjattiva sabiex l-isport jg˙in biex fis-soçjetatid˙ol ‘’l- m˙abba reçiproka, il-fraternita’ sinçiera usolidarjieta’ awtentika’’ Ng˙id li rrid ner©a’ ntenni, lil-isport jista’ jag˙ti kontribut g˙all-˙ajja pa`ifikaflimkien, kemm dik tal-bnedmin kif ukoll dik tal-popliu ’l hinn u ‘l fuq minn kull diskriminazzjoni ta’ razza,ilsien jew nazzjon, g˙ax l-isport g˙andu ˙ilajikkollabora g˙all-a˙jar ftehim u ˙biberija.

Il-laqg˙at tag˙kom jistg˙u jkunu meΩΩ ta’ era©dida li fiha l-popli: ‘’ ma jerfg˙ux ©ens g˙all-©ens is-sejf’’ (Is.2,4) Jiena na˙seb li tkun a©a tassew poΩittivau wkoll sabi˙a, jekk l-istituzzjonijiet kollha politiçi,soçjali, ekonomiçi, reli©juΩi u kulturali jistg˙u fl-oqsmasportivi kollha, fuq kollox f ’dawk favur iΩ-Ωg˙aΩag˙,u li l-isponors li jing˙ataw lid-dinja sportiva majkolhomx biss g˙an kummerçjali, li g˙alkemm dan ikunle©ittimu, irid ikun ukoll edukattiv biex jin˙olqukundizzjonijiet sabiex l-isport isir vera skola g˙all-˙ajja.

A˙na, b’mod speçjali ta’ Loreto, in˙ossunamsej˙a biex nifmhu iktar fil-fond din ir-realta’min˙abba l-presenza tad-Dar Imqaddsa, li kif sej˙ilhal-Papa Ìwanni Pawlu II ‘ relikwija u jkona tad-Dar ta’NaΩaret ’ fejn Alla beda l-avventura umana u l-bniedeml-avventura divina.

Permezz ta’ din il-laqg˙a li fiha l-liberta’ t’ Allatiltaqa’ mal-liberta’ tal-bniedem a˙na nitg˙allmunkunu strumenti ta’ paçi u ta’ m˙abba biex nag˙mlumill-isport skola ˙ajja.

Nawguralkom li l-isport isir mixja bla waqfieng˙at- tkixxif tas-sbu˙ija tal-˙ajja.

+Ganni Danzi Arçisqof-Delegat Pontifiçju ta’ Loreto


Eku taç-Çelebrazzjonijietli saru b’tifkira tal-150 sena mit-twaqqif tal-Parroçça tag˙na.

Jikteb mill-Belt ta’ Loreto Patri Marcello Montanari

Festi solenni rajt f ’G˙ajnsielem, ra˙algrazzjuΩ fil-GΩira ta’ G˙awdex, fl-okkaΩjoni tal-150sena mit-twaqqif tal-parroçça, iddedikata lill-Ver©ni Lawretana. G˙andi s-sodisfazzjon li kellinkun f’dik il-Parroçça, b˙ala delegat ta’ l-Arçisqofta’ Loreto, Mons Ganni Danzi, li kien il-persuna©©mistieden f’dik iç-çirkostanΩa u li min˙abba mpenjio˙ra kien g˙alih impossibli li jkun preΩenti.

Flimkien ma’ Roberto Stefanelli, impjegatmal-Congregazzione della Santa Casa g˙addejt f ’G˙ajnsielem erbat ijiem, li jien Ωgur qatt ma’ ninsa,ma’ hutna Maltin fil-jiem ta’ l-eg˙luq, ji©ifieri, mill-25 sat-28 ta’ Awissu 2005.

F’G˙ajnsielem ˙assejtni li kont qieg˙edLoreto g˙ax dan ir-ra˙al kollu jkellmek fuq Loreto,fuq id-Dar Imqaddsa u dwar il-Vergni Lauretana,tant li sa ma’ l-istess bibien tad-djar tista’ tara x-xbihat tal-Madonna ta’ Loreto jew tal-FamiljaMqaddsa u f’xi w˙ud minnhom anke wie˙ed jista’jara miktub “Casa di Loreto”.

Il-Knisja l-©dida tal-parroçça, li tispikka fuqdaqsxejn ta’ g˙olja, tiddomina l-port ta’ G˙awdex fejnjintrakkaw l-opri tal-ba˙ar li fuqhom jin©arru l-passi©©ieri li jg˙addu minn Malta g˙al G˙awdex, hiveru innu lill-Madonna ta’ Loreto. Hi mibnija fuqstil gotiku, armonjuΩa u mdawwla g˙all-a˙˙ar,tintaraf mill-bog˙od mill-kampnar Ωnellu mislut lejnis-sema ka˙lani b˙al ma hu ka˙lani l-ba˙ar Malti.

Din il-knisja, kwaΩi riçentementmibnija u miftu˙a g˙al kult fl-1978 umbag˙ad ikkonsagrata fl-1989 tinsabftit metri ’l bog˙od minn dik l-o˙raΩg˙ira,li llum hi çkejkna wisq g˙all-popolazzjoni attwali tal-parroçça. Dinil-knisja tinstab mibnija qrib minn fejnjing˙ad li l-Madonna dehret lir-rag˙ajAnglu Grech u li wrietu x-xewqa lif’dak il-lok ti©i mwaqqfa niçça g˙adunur tag˙ha ta˙t it-titlu tal-Madonnata’ Loreto.

Ilum fuq il-lok tad-dehra fejn darikien hemm g˙ajn ta’ ilma gieri wie˙edjista’ jara funtana sabi˙a bi statwa tal-Madonna kif dehret lil Anglu Grech.Minn dik il-g˙ajn tnissel l-isemG˙ajnsielem li jfisser g˙ajn tas-Sliem.

Imma g˙alfejn illum din r-riferenΩa speçjali?Hu Ωgur li l-Madonna tixtieq li l-Maltin jitg˙allmujg˙ixu l-messa©© mag˙qud mas-santwarju u mad-Dar ta’ Loreto allura dik ta’ NaΩaret. Hemm l-poplu laqa’ b’fidi dak li fdadtlu l-Madonna. U llumanka hawn jidher li qed jitwettaq dak li ji©i mitlubfit-talba li tig˙ad kull filg˙odu fid-Dar Imqaddsata’ Loreto: ‘’Ag˙amel o Marija, li kull dar tkun id-Dar Imqaddsa u li kull familja tkun FamiljaMqaddsa’’

Dan jien hemm rajtu çar anke matul dawkil-granet festivi ta’ Awissu, ©ranet li ji©©eddu ta’ kullsena. IΩda fis-sena 2005 sara çelebrazzjonijiet lijfakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-parroçça u allural-festa kienet iktar solenni mis-soltu.

In˙oss li g˙andi nrodd ˙ajr lil Mulej li konthemm u xhud okolari tal-fidi m˙e©©a u ta’ l-im˙abba li l-poplu Malti g˙andu lejn il-Madonnata’ Loreto.

Minn Loreto ©ibt mieg˙i messa©© ming˙andl-Arçisqof ta’ Loreto Mons. Danzi li fih ©abar fil-qosor it-tag˙lim li jo˙ro© mid-Dar Imqaddsa u mill-Familja NaΩaretana u li hu fakkru lill-parroççjanita’ G˙ajnsielem. Dan il-messa©© kien moqri bit-taljan mill-Isqof ta’ G˙awdex, Mons.Nikol Ì.Cauchi, u li mbag˙ad inqara bil-Malti mill-Arçiprietta’ G˙ajnsielem Dun ÌuΩepp Zerafa.


Il-poplu laqa’ bil-fer˙ u b’applaws kbir danil-messa©© u bih Ωgur li ass f’qalbu t-tifkira ta’ dakil-messa©©, li Ωmien ilu ˙afna, il-Madonna kienetg˙addiet lil An©lu Grech. Biex ti©i msa˙˙a r-rabtaantika li teΩisti bejn il-parroçça ta’ G˙ajnsielem u s-Santwarju ta’ Loreto, f’din l-istess çelebrazzjoni ©ietikkonsenjata f’idejn l-isqof ta’ G˙awdex relikwijaprezzjuΩa tad-Dar Imqaddsa li tikkonsist f’biççabrikk tal-˙ajt ‘’recanatese’’ li darba kien jirfed il-˙itan tad-Dar ta’ Loreto.

Dawn il-festi damu sejrin xi tnax il-jum ung˙alqu bi tridu solenni, b’kant, talb, purçissjoniu b’diversi manifestazzjonijiet. Karatteristika afnakienet dik id-dimostrazzjoni ta’ filg˙axija tas-26 ta’Awissu, bis-sehem tal-poplu kollu u ta’ dawk l-G˙awdxin u Maltin li ©ew minn irkejjen o˙ra.Hemm rajt is-sehem li taw tant Ωg˙aΩag˙ bil-kantu Ω-Ωfin u xbieha sabi˙a tal-Madonna ta’ Loretofuq id-dar, (riproduzzjoni tradizzjonali tad-DarImqaddsa ta’ Loreto)

Din il-purçissjoni bdiet minn na˙a perifikatal-parroçça u spiççat fil-misra˙ wiesa’ tal-parroççafejn imbag˙ad il-Madonna ta’ fuq id-Dar ©ietimtellg˙a fuq pedestal g˙oli filwaqt li l-fidili bdewikantawlha innu lawretan u f ’idejhom kellhomfjakkli mixg˙ula. Bi skantament u qisu b’xi ˙a©ama©ika, imbag˙ad infeta˙ roΩun bi xbieha sabi˙a

tal-Madonna ta’ Loreto (bajda mhux sewda) litirrapreΩenta l-vara titulari ma˙duma f’Marsilja fis-sena 1865, u b’kitba bil-Malti “Sabi˙a b˙ax-xemx”(Bella come il sole)

Wara beda n-nar artifiçjali u wkoll wirjakurjuΩa ta’ karattru aeronautico ad unur lill-Madonna ta’ Loreto, patruna ta’ l-ivja©©ar bl-ajru.Dehru wkoll mudelli varji ta’ opri ta’ l-ajru mdendlafl-g˙oli u jimxu bil-qawwa tan-nar artifiçjalimixg˙ula bin-niçeç u jtiru b’ ˙effa b˙al vle©©e© fl-ajru minn na˙˙a g˙all-o˙ra tal-pjazza ujisserpe©©jaw fuq ix-xbieha tal-Madonna.Imbag˙ad is-Sibt u l-Óadd tal-festa mill-©did kienhemm waqtiet o˙rajn kommoventi u ntensi er©inmill-qalb kbira tal-G˙ajnselmiΩi .

Radd ta’ ˙ajr sinçier inwassal lill-ArçiprietDun ÌuΩepp Zerafa u lill-komunita’ kollhaG˙ajnselmiΩa g˙all-wirja ta’ fidi u m˙abba li lkollg˙andhom lejn il-Madonnna ta’ Loreto !

Grazzi wkoll fuq kollox g˙ax din il-festasabi˙a ta’ G˙ajnsielem kull sena tqajjem interesskbir f’Malta kollha u li g˙aliha tant fidili jmorrumill-gΩira kollha u b’hekk qed tibqa’ tinΩamm ajjat-tifkira u l-qima lejn il-Ver©ni Lawretana.

Padre Marcello Montanari

Jekk g˙andkom bΩonn tordnaw xi bukkett jew arran©ament ta’ fjurifriski jew artifiçjali, post wie˙ed g˙andkom iΩΩuru, The GardenSpot, f ’G˙ajnsielem. Issa ukoll tistg˙u ssibu g˙aΩla kbira ta’ ˙uttropikali u ˙ut tal-©ibja. U xi ng˙idu g˙al dawk li j˙obbu l-klieb?Issa, g˙and the Garden Spot tista ssib The Pet Fashion Corner,fejn hemm g˙aΩla vasta ta’ ©gieget, tops, ilbiesi u anke gearijiet tat-team tal-futball prefert tieg˙ek. G˙alhekk ejja ha tlibbes il kelbtieg˙ek bi ˙wejje© kuluriti u li jΩommuhom s˙an g˙ax-xhur tax-xitwa. U dan mhux kollox g˙aliex ma kull Lm 10 li tonfqu ting˙atawrigal b’xejn

Pjazza Madonna ta’ Loreto,g˙ajnsielem, G˙awdex

Tel: 2155 5353 • Mob: 7920 8899Website: www.propertyorbit.com


L-Esperjenza ta’ G˙ajnselmiΩ Ìewwa Loreto

Hija l-akbar xewqa ta’ kull wie˙ed minna. L-akbar xewqa ta’ miljuni ta’ Insara madwar id-dinja.Sa˙ansitra hija x-xewqa anke ta’ dawk li ma j˙addnuxl-fidi Nisranija. Hija x-xewqa tag˙na ilkoll, tag˙na l-G˙ajnselmiΩi b’mod speçjali, illi f’xi mument matull-˙ajja tag˙na, nitilqu f’pellegrinag ‘il fuq minn arttwelidna, ‘l fuq mill-Belt Eterna ta’ Ruma, nitilg˙u ’lfuq, fuq l-G˙olja taΩ-Ωejt u Ω-Ωebbu©, l-G˙olja ta’Loreto, u hemm nid˙lu fid-Dar ta’ Ommna Marija,fid-Dar ta’ Sidna Ìesu Kristu, fid-Dar fejn se˙˙ l-akbar mument fl-istorja umana, l-aktar mumentimportanti fl-istorja tal-Knisja Kattolika, l-akbarmument fl-Istorja tas-Salvazzjoni, l-mument ta’ l-Inkarnazjoni, Alla li sar bniedem b˙alna, hemm©ewwa id-Dar ta’ NaΩaret li llum hija d-Dar ta’ Loreto.

Dawn huma l-kliem li a˙na l-G˙ajnselmiΩi,sena wara sena nisimg˙u u ma nixbg˙u qattnisimg˙u, waqt l-Festa Titulari tag˙na fil-funzjonijietu waqt l-Pontifikal Solenni ta’ nhar l-Festa. Humakliem li kont ilni nisma’ minn mindu kont g˙adnidaqsxejn ta’ tfajjel u allura mhix xi kumbinazzjoniilli kull G˙ajnselmiΩ titwieled fi˙ xewqa kbira li xidarba matul ˙ajtu jmur hemm, f’dan il-post Qaddisu jarah b’g˙ajnej˙ u jmiss b’idejh dak li tkung˙allmitna Omma l-Knisja.

L-Festi Speçjali tas-sena li g˙addiet, fl-okkaΩΩjoni tal-150 Sena mit-twaqqif tal-Parroççatag˙na, kienu g˙adhom kemm jintemmu. Fuqsu©©eriment ta’ s˙abi, dehrilna li dan kien l-a˙jarmument sabiex nag˙mlu dan l-vja©© lejn it-Titular

tag˙na, lejn Loreto. Konna ilna nisimg˙u l-esperjenzita’ afna dwar kemm hu specjali li ΩΩur Loreto. KollhaiΩda kienu jg˙idulek li trid tmur hemm biex tkun tafx’jigifieri din l-esperjenza. Min-na˙a tag˙na konna ©astabbilixajna kuntatt tajjeb ˙afna ma’ Loreto. Loretou G˙ajnsielem ilhom igawdu minn kuntatti mill-qribg˙al g˙exieren ta’ snin. Fostna g˙al dawn l-Festi tas-sena li g˙addiet kien hawn rappreΩentanza ta’ L-Arçisqof u tad-Delegazjoni Pontifiçja tal-BaΩilika ta’Loreto. Kif jixhed l-artiklu ta’ Padre Montanari, humakellhom esperjenza mill-aqwa tal-Festa tag˙na, ug˙alhekk stidnuna sabiex matul s-sena nirreciprokawΩ-Ωjara tag˙hom billi a˙na nΩuru Loreto.

Konna group ta’ erbg˙a u kellu jkun Frar x-xahar li fih a˙na kellna nag˙mlu dan l-vja©©.Ósiebna sabiex mag˙na nie˙du ˙afna tifkiriet mill-parroçça tag˙na. Kif jikteb fl-artiklu tieg˙u, PadreMontanari qal li dak li ra f’G˙ajnsielem ma kien ra˙imkien aktar, u l-im˙abba kbira tag˙na l-G˙ajnselmiΩi lejn Ommna Marija Lawretana hijaverament wa˙da speçjali. Min˙abba nuqqas ta’transport dirett bejn Malta u r-re©jun ta’ Marche fl-Italja, kellna noqg˙odu Ruma u nΩuru Loreto g˙aljumejn il-vja©© bejn Ruma u Ancona (Loreto jag˙melparti mill-provinçja ta’ Ancona) kien wie˙ed twil˙afna, iΩda kien wie˙ed pjaçevoli. Óadd minna makien g˙amel dan l-vja©© qabel u g˙alhekk matul l-vja©© ˙add minna ma kellu idea fejn konna qeg˙din.IΩda donnu l-Italja g˙andhom xi sistema tal-mobilephone g˙al kull re©jun jew belt, u g˙alhekk fuq l-mobile phone tag˙na kellna imarkat l-belt fejn konnaninsabu. Kien dalam u g˙alhekk kien diffiçli tarah l-ambjent ta’ barra. Fl-a˙˙ar iΩda tfaççat l-kelma‘Ancona’ fuq l-mobiles tag˙na u g˙alhekk konna nafuli wasalna, u Loreto jinsab fil-qrib.

Meta wasalna l-istazzjon sibna lil PadreMontanari jistenniena u meta ltqajna mieg˙u kienjidher sodisfatt ˙afna li rnexxielna nirreçiprokaw iΩ-Ωjara li hu g˙amel ©ewwa r-ra˙al tag˙na. Kienjonqosna vja©© ie˙or qasir bil-karrozza. Waqt li konnag˙addejjin, quddiemna tfaççat g˙olja kbira. G˙allbidu ma ndunajniex. Konna g˙ajjenin ˙afna u ter©adik l-lejla kien hemm ˙afna çpar. Imbag˙ad PadreMontanari g˙amlilna sinjali u wriena b’subg˙ajh uf’daqqa wa˙da hemm quddiema, b˙al meta konnhanarawha fil-˙olm tag˙na, minn ©oç-çpar tfaççat l-Beltta’ Loreto, bil-Koppla MajestuΩa u l-KampnarMonumentali tag˙ha. Imma tg˙id vera? Dak li konnanisimg˙u fil-Festi tag˙na sa minn meta konna tfal,vera jinsab quddiemna? Dak li a˙na ng˙idu uniççelebraw b˙ala l-Padruna tag˙na u tar-ra˙altag˙na, vera qeg˙din narawha quddiemna? G˙al dankienet qeg˙dha tirreferi dik ‘is-Sinjura liebsa l-Abjad’fid-dehra tag˙ha lil missierna An©lu Grech? G˙almument tintilef f’dawn l-˙afna ˙sibijiet u ˙add


minna ma qall kelma. Kellu jer©a jkun Montanari likiser s-skiet li waqa’ fil-karrozza, sabiex jikonfermali verament ninsabu hemm, fuq l-G˙olja taΩ-Ωejt utaΩ-Ωebu©, ninsabu hemm fuq l-G˙olja ta’ Loreto.

Il-BaΩilika kienet issa maluqa g˙ax kien tard˙afna. Il-Belt kienet rieqda g˙ajr g˙al lukanda likonna sejrin noqog˙du fija. Hemm huma laqg˙unatajjeb ˙afna u sa˙ansitra ˙ejjew ikla g˙alina, avoljakien tard. L-G˙ajnselmiΩi huma speçjali ˙afnag˙alihom. G˙adhom jiftakru l-mumenti meta l-Banda tar-Ra˙al tag˙na flimkien ma’ group sabi˙kienu g˙amlu Ωjara ©ewwa Loreto aktar minn g˙axarsnin ilu. Min jaf kemm marru miljuni ta’ nies f’dawnl-a˙˙ar g˙axar snin, kif g˙adhom jiftakru l-Bandatag˙na u n-nies ta’ G˙ajnsielem? Wara l-ikla tlajnafuq sabiex nistriehu g˙ax kien g˙oddu nofs il-lejl. Il-kamra kienet eΩatt wara l-BaΩilika u g˙alhekk fta˙nat-tieqa sabiex nammiraw dan it-Tempju majestuΩ.Er©ajna bdejna nsaqsu lil xulxin jekk dan hux verajew le…u kwaΩi rqadna bit-tieqa miftu˙a.

Is-soltu nbatu ftit biex inqumu.Lanqas irqadna bil-lejl a˙seb u ara filg˙odu.Óadna l-kollazzjon, u malajr ˙rigna ndurufil-Belt sabi˙a tag˙na. Tag˙na daqs kemmG˙ajnsielem huwa r-Ra˙al tag˙na. U l-istess b˙alma tara G˙ajnsielem, tarah fl-Loreto, bl-ima©ini tal-Madonna Nera jewtas-Santa Casa fuq kull bieb ta’ kull dar. Il-˙ajja hemmhekk hija aktar trankwila, aktarkajmana minn tag˙na u g˙alhekk dlonk intitistrieh u tag˙millek il-©urnata pjaçevoli.Morna nfittxu lil Montanari sabiex ikun huli jdawwarna mal-BaΩilika. Sibnih fil-˙anuttas-souvenirs biswit l-BaΩilika. D˙alna ©ol-˙anut u sibna dak li xtaqna. Kull aga li tistatimmagina isibha hemm bl-Imagini ta’Ommna Marija Lawretana fuq kull o©©ett.Ovjament ma g˙andniex xi ng˙idu. Kienu˙afna mill-familjari u ˙bieb tag˙na li

talbuna n©ibulhom xi tifkira minn Loreto.Iddeçidejna li l-ewwel nid˙lu fil-BaΩilika u fid-Dartal-Madonna. G˙alhekk tlabna lil Montanari sabiexjehodna fil-BaΩilika. Mat-triq fil-kuridur iltqajna ma’Padre Guiseppe Santarelli fejn dan malli semma likonna minn G˙ajnsielem mal-ewwel sema’ l-festikbar li a˙na nag˙mlu ad unur il-Madonna ta’ Loreto.

D˙alna fil-BaΩilika, u hemm tiddomina ta˙t l-Koppla kien hemm id-Dar tal-Madonna, miksija bl-ifjen ir˙am u dehbijiet, b’iskultura Rinaxximentalimill-aqwa f’g˙amla ta’ palazz majestuΩ. Montanarib˙al induna li jekk nid˙lu ©ewwa fiha ma konniex˙a no˙or©u. G˙alhekk l-ewwel dawwrna mal-BaΩilika, fejn spjegalna kull dettal, u kull opra ta’ l-arti. F’BaΩilika daqshekk importanti fid-dinja u li ilhati©bed pellegrini g˙al aktar minn seba mitt sena,tixraq li tkun mΩejjna b’arti ta’ l-aqwa artisti ta’ kullΩmien. Il-BaΩilika kienet l-ewwel SantwarjuInternazzjonali Marjan. Xiehda ta’ dan huma n-numru ta’ artali u kappelli li nsibu madwar l-BaΩilikau li kollha j©ibu xi pajjiΩ jew ie˙or. Dorna kullkappella u kull artal, anka dak ma©©ur, u fl-a˙˙arkien wassal l-mument li nid˙lu fid-Dar. Qabel iΩdadorna mad-Dar fejn rajna fid-dettal l-iskultura fl-ir˙am li juru diversi episodji li minnhom g˙addietdin id-Dar fosthom iΩ-Ωwie© bejn Sant Anna u SanGwakkin, it-Twelid tal-Madonna, it-Thabbira ta’ l-An©lu, id-dehra ta’ l-An©lu fil-˙olm lil San ÌuΩepp,iΩ-Ωwie© bejn San ÌuΩepp u l-Madonna, r-ritorn mill-E©ittu, il-mewt ta’ San ÌuΩepp, l-Assunta u t-Translazzjoni ta’ l-istess Dar minn NaΩaret g˙alLoreto. L-iskultura hija fina ˙afna, b˙al li kiekuqeg˙da tispjegalek f ’ liema dar inti bi siebek tid˙ol.Jispikkaw fl-art huma l-famuΩi Ωew© kanali illit˙affru biΩ-Ωmien tant kemm imxew niesg˙arkubtejhom madwarha. Id-Dar fiha erba’ bibien,parti minn çumnija u tieqa. Interesanti huwa l-fatt lidin it-tieqa hija l-istess tieqa li fiha deher l-An©lumeta dan abbar lil Marija. Fil-fatt l-iskultura fl-irham


li turi it-T˙abbira tinsab fuq l-faççatta fejn hemm dinit-tieqa, u li ti©i fuq it-tabernaklu ta’ l-artal ma©©ur.

D˙alna ©ewwa. Kien hemm kwiet u serenitakbira. Nies kien hemm iΩda bla ma trid ma tag˙tixkaΩ. Tiffissa biss fuq l-istatwa grazjuΩa tal-MadonnaNera li tinsab fuq l-artal. Bdejna mmellsu l-˙itan ta’lewn amrani. G˙al kuntrarju ta’ barra, ©ewwa huwasempliçi ˙afna. Il-Lawretani ˙allew id-Dar fi statori©inali tag˙ha sa minn meta l-Appostli, wara tlug˙is-sema ta’ Marija, ikkonvertew id-Dar tag˙ha fiKnisja. Fi skiet tlabna g˙all-familji, bieb u g˙ar-ra˙altag˙na. Po©©ejna fuq l-artal, ta˙t il-Madonna Nera,inkwadru ta’ l-istatwa titulari tag˙na. In-Nies b˙al©iethom l-kurΩita u ©ew jaraw x’a˙na nag˙mlu.Indunaw iΩda li din kienet xbieha o˙ra ta’ l-Ommtag˙na u flimkien komplejna nitolbu. Kien hemmnumru ta’ morda u xi tfal li ma marrux hemm biexjaraw biss, iΩda sabiex jaqilg˙u xi grazzja partikolari.Din hija l-akbar Relikwija Marjana u g˙alhekk mhuxta’ b’ xejn li ti©bed afna nies minn madwar id-dinja.

F’dak l-kwiet ma tindunax li jkunu g˙addew l-isba˙ sag˙tejn, u hekk ©ara lilna. Il-˙in kien kontratag˙na u g˙alhekk bdejna na˙sbu biex nitilqu. U ©ejnaminn daqshekk bog˙od, ©a wasal l-˙in li no˙or©u? Ut˙oss b˙al kalamita li ter©a ti©bdek ˙alli tag˙ti dik l-a˙˙ar titwila lejn id-Dar fejn g˙exet l-Familja Sagra.Min jaf ner©ax narah? Min jaf ikollix ix-xorti ner©a’nkun hemm? U ter©a taqbdek it-tentazzjoni sabiexter©a tid˙ol. Ma nafx kemm -il darba d˙alt u er©ajt˙ri©t. Fl-a˙˙ar kelli verament no˙ro© u dik l-a˙˙ardarba li rajt dawk l-˙itan huwa l-aqwa mument ta’˙ajti. Wara li attendejna g˙al quddiesa fl-artal ma©©ur,˙ri©na mill-BaΩilika.Kellna suppost laqg˙a ma’ l-Arçisqof ta’ Loreto Mons. Danzi, illi iΩda kellhomje˙duh l-isptar g˙al xi testijiet. Minflok iltqajna ma’ l-assitent tieg˙u fejn dan irringrazjana talli konnaospitajna d-delegazjoni ta’ Loreto fil-festa li g˙addiet.Huwa rregalana b’midalja ta’ tifkira li l-Arçisqof kien˙ejja g˙alina. A˙na min na˙a tag˙na offrejnielubizzilla tradizzjonali Maltija, nkawdru tal-Madonnata’ Loreto meqjum fil-parroçça tag˙na, kif ukoll diversiCDs tal-Banda tag˙na u xi affarijiet o˙ra. Órigna ub’©irja morna fil-˙anut tas-souvenirs. Bejnietna l-

erbg˙a xtrajna ˙a©a min kull ˙a©a li kien hemm. Mana˙sibx li xi darba qatt kien hemm min xtara daqshekkminn hemmhekk. Minn Ωjut u nbejjed sa kuruni tar-RuΩarju, key chains, biros, kotba u statwi u ˙afnaaffarijiet o˙ra. Wara li lestejna u konna qeg˙din nieklu,ftakart li kien g˙ad fadali xi affarijiet x’nixtri. G˙alhekk˙allejt lil s˙abi u mort, iΩda dak l-˙anut kien g˙alaq.Kelli nsib ˙anut ie˙or, li ma tantx kienet xi problemag˙ax hemmhekk hemm ˙afna ˙wienet tas-souvenirs.Malli d˙alt, tal-˙anut induna li kont barrani u staqsieniminn fejn kont. Qatlu li jien Malti, u x’˙in sema li jienMalti ma tag˙nix chance inkompli g˙ax mill-ewwelinduna li jien minn G˙ajnsielem. Beda jsemmili l-Festakbira li a˙na nag˙mlu ta’ kull sena lil Madonna ta’Loreto, u li kienet xewqa kbira tieg˙u li xi darba ji©ig˙al festa tag˙na u li qatt ma kellu l-opportunitamin˙abba l-˙afna xog˙ol li jkun hemm f’Loreto matuliΩ-Ωmien li a˙na niççelebraw l-Festa. Weg˙dni iΩda lixi darba ji©i.

Kien issa wara nofs in-nhar u fil-˙amsa kellnankunu fi triqtna lura lejn Ruma. Konna ©a lestejna l-affarijiet minn filg˙odu, g˙alhekk malli re©a ©ieMontanari g˙alina, konna ©a lesti. Montanari kellujwassalna lura lejn l-istazzjon. Waqt li konna fil-karrozza, kif xieraq daqqejna l-Viva x-Xemx. Bqajnan˙arsu lura lejn Loreto sakemm tatna l-viΩta, sakemminΩilna min fuq l-G˙olja g˙al gol-wied, sakemm il-BaΩilika n˙biet wara ç-çpar u ma rajnihiex aktar. Uwara esperjenza b˙al din, huma l-memorji li jibqg˙u.U dak li kienu jg˙idu lilna, ng˙idu lilkom: trid tkunhemm biex tkun taf x’jigifieri din l-esperjenza.

G˙ajnselmiΩ f’Loreto huwa G˙ajnselmiΩf’PajjiΩu, fil-Belt tieg˙u, fid-Dar tieg˙u. G˙andna d-dmir b˙ala kommunita illi nsa˙˙u r-rabtiet tajba illi©a g˙andna ma din l-Belt Qaddisa. Huwa dmir tag˙nali nΩuru din l-Belt, nintrabtu mag˙ha. Din hija l-Beltli tatna l-identita tag˙na, li weldet lir-Ra˙al tag˙na.G˙ajnselmiΩ g˙andu d-dmir issib l-opportunitasabiex iΩΩur lil din l-Belt, iΩur l-BaΩilika u jid˙ol fid-Dar, fix-Xemx kif ilkoll nsejjhulha. J’alla l-esperjenzatag˙na lkoll li Ωorna lil din l-Belt tkun ta’ eΩempjusabiex inkomplu nintrabtu spiritwalment u b’modkommunitarju ma’ Loreto, il-Belt tag˙na ilkoll.

Elvin Tabone


Talb u Tif˙irLil Sidtna Marija Ver©niOmm Alla u Ommna

Meqjuma fid-Dar tag˙ha ©ewwa Loreto

B’fidi mqaddsa u b’qalbna t˙e©©e©Biex nist˙ajlu li ©a wasalna

Hemm f’ Loreto u fl-eg˙ΩeΩ DarBl-ikbar qima diga’ d˙alna.

Biex i˙ollu l-weg˙diet tag˙homG˙alkemm jag˙mlu tbatijietHawn l-Insara kull waqt ji©u

Sa mill-ibg˙ad artijiet.

Omm int t’Alla, ˙anina OmmnaÌewwa Darek Marija ilqg˙anaB˙al uliedek mieg˙ek ΩommnaUri l-˙lewwa tieg˙ek mag˙na.

A˙na n©arbu l-akbar g˙axqaFid-Dar tieg˙ek o Marija

G˙ax hawn kollox ifakkarnaKemm ©ejt mn’Alla img˙ollija.

G˙ax din hija dik d-DarFejn ©a se˙˙u l-g˙e©ubijiet

Minn ta’ l-akbar ˙niena ta’ AllaMeta jifdi lilna ried.

Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…

Iva d-Dar dina kienetFejn Ìwakkinu kien ig˙ix m’Anna

Oh xi ©miel minn ta’ qdusijaFiha mmela nsibu g˙andna!

Ûew©t iqlub kienu, iΩda qalb wa˙daM’Alla dejjem marbutin;

Fuq din l-mera jekk ing˙ixuG˙andna nsiru qaddisin

Omm int t’Alla, ˙anina Ommna…Hawn deher il-kbir g˙a©ebMeta mnissla ©ejt, Marija

U ma˙luqa kollok safjaMinn ta’ Adam ˙ielsa mill-˙tija

Hawn bil-qalb mieg˙ek nifir˙uG˙al dal-©miel l’hu tieg˙ek bissB˙al ma˙tura Omm minn t’Alla

Xieraq kien lilek imiss.


Minn hawn fe©© dak il-ferhIlli henna s-sema u l-art

Fit-twelid tieg˙ek, MarijaG˙ax is-sa˙˙a bih ˙abbart.

Resqu l-An©li qtajja qtajja,Fer˙anin lilek iΩuru

A˙na mag˙hom img˙axqinMinn ta’ qalbna l-hena nuru


Hawn l-Arkan©lu GabrieliLilek deher u ©ab il-bxaraLi mill-Iben tal-kbir Alla

Biex tkun Ommu ©ejt mo˙tara.

Fik inkarna l-Iben t’AllaIl-kunsens mall’ inti tajt:

Hekk sirt Omm ta’ l-akbar g˙a©ebXebba kont u xebba bqajt.


Ma’ l-g˙arus tieg˙ek ÌuΩeppi,Flimkien m’Ibnek Ìesù SidnaF’din id-Dar g˙ammart Marija

Fiha kollu n©abar ©idna.

Dawl ix-Xemx u dawl l-Qamar,Lil din id-Dar imlew bid-dija

Dar b˙al din fejn insibuBil-©miel g˙anja tal-qdusija?


Minn ©o NaΩaret g˙al DalmazjaMinn Dalmazja bl-g˙e©ubijiet

Fuq il-©wiena˙ minn ta’ l-An©liDin id-Dar f’Loreto ©iet.

L-g˙e©ubijiet mhux biss tal-Óniena,IΩda wkoll tas-setg˙a tieg˙u

Hawn fisser il-Kbir AllaSabiex qalbna norbtu mieg˙u.


G˙ajn tas-Sliem nfet˙etSaret xmara, ba˙ar ta’ kull ©id

Kull min fiha ji©i jitlobJaqla minn Alla kull ma jrid.

Hekk immela nqawwu l-fidiBl-akbar rara minn tal-qalb

Fid-Dar tag˙ha l-Ommna nitolbuG˙ax mismug˙a hawn ji©i t-talb.

Omm int t’Alla, hanina Ommna…


IT-TÓABBIRA TA’ MARIJAMUDELL TA’ KULL SEJÓA

Fl-ewwel misteru tal-Fer˙ in©ibu quddiemg˙ajnejna lill-An©lu Gabriel i˙abbar lil Marija likellha ssir Omm Alla. Minn din il-©rajja nistg˙unisiltu xi tag˙lim fuq is-sej˙a tal-bniedem.

1. Alla jsejja˙ lil kull bniedem: Kull darba lititwieled tarbija din hija grazzja ta’ Alla. La darbadin il-persuna tkun ©iet fid-dinja Alla g˙andupjan partikulari g˙aliha. Din tissejja˙ vokazzjoni.Infatti kull bniedem huwa msejja˙ biex jaqdi lill-˙allieq permezz ta’ l-istat tal-˙ajja li Alla jkunsejja˙lu g˙alih. Huwa Alla li jsejja˙ u l-bniedemli jwie©eb. Infatti Marija ma kelliex f’mo˙˙ha lixi darba g˙ad issir Omm Alla iΩda Alla sej˙ilhag˙al dan l-istat hekk g˙oli.

2. Alla jag˙ti l-mezzi: Kull darba li Alla jsejja˙ lilxi ˙add g˙al xi biçça xog˙ol jag˙tih l-g˙ajnuname˙tie©a. Óadd ma jista’ jirra©una li Alla jridujag˙mel xi biçça xog˙ol jekk dan ma jkunx jista’jag˙milha. Mit-t˙abbira ta’ l-an©lu naraw li Allakien di©a’ ˙ejjiha tant li sej˙ilha: “Sliem g˙alik,ja mimlija bil-grazzja” (Lq 1, 28).

3. Alla jrid li l-bniedem jobdi: Infatti metaAlla bag˙at lill-an©lu Gabriel ried l-‘Iva’ ta’Marija. Santu Wistin jg˙idilna li: “Alla li ˙alqekming˙ajrek ma jsalvakx ming˙ajrek. Marija metasemg˙et l-istedina ta’ l-an©lu obdiet filwaqt liqalet: “Hawn hi l-qaddejja tal-Mulej; ikunliskond kelmtek” (Lq 1, 38).

4. L-istat tal-˙ajja ma huwiex xi ˙a©a tal-bniedem: Liema stat ta’ ajja j˙addan il-bniedemma hijiex xi deçiΩjoni tieg˙u biss. Huwa Alla lijag˙Ωilulu u huwa jwie©eb. Qatt ma g˙andnana˙sbu li l-bniedem meta jiddeçiedi x’serjag˙mel b’˙ajtu jkun qisu f’supermarket u jixtridak li jkun jidhirlu huwa. Il-bniedem biex ikunfit-triq it-tajba jrid jara x’irid minnu Alla.

5. Mhux kull ˙a©a tajba li jo˙lom biha l-bniedem hija l-itjeb: Infatti Marija wieg˙detlil Alla li tg˙ix il-˙ajja ta’ Ver©inità iΩda l-pjan ta’Alla kien li tag˙ti lil Ìesù lid-dinja permezz ta’l-Ispirtu s-Santu. Dan kien jitlob sagrifiççju.G˙alkemm kienet xi ˙a©a mill-aktar nobblimadankollu ma kienx skond il-pjanijiet tag˙ha.

6. Il-bniedem irid ikun disponibbli biex jisma’lil Alla: Fit-t˙abbira ta’ l-an©lu naraw kemmMarija kienet pronta biex tisma’ lill-an©lu.Tkellmet mieg˙u, uriet it-t˙assib tag˙ha u tatul-‘Iva’ tag˙ha. L-istess irridu nag˙mlu a˙na.

Irridu no˙olqu spirtu ta’ talb fejn ma n˙allux il-monotonija u l-˙sejjes tal-˙ajja jaljenawna minnAlla.

7. Hemm bΩonn ta’ dixxerniment: Mhux kull majitwebbel bih il-bniedem huwa ©ej minn Alla.Jista’ jkun ©ej min-natura jew mix-xitan.G˙alhekk hemm bΩonn li l-bniedem jag˙Ωelb’çerta responsabbiltà filwaqt li jg˙arbel sewwaxi jrid minnu Alla. Li wie˙ed jistaqsi ma jfissirxdubju, lanqas irresponsabiltà. Dan narawhf’Marija. Meta l-an©lu qalilha li kienet ser tnisseliben ming˙ajr ind˙il ta’ ra©el Marija qaltlu: “Kifjista’ jkun dan, la jien ma nag˙rafx ra©el” (Lq 1,34). It-tradizzjoni nisranija ma tarax dubju f’liwie˙ed jistaqsi anzi g˙aqal.

8. Kull sej˙a titlob fidi: Marija meta l-“iva’ tag˙halill-an©lu, g˙amlet dan bi spirtu ta’ fidi. Maqag˙ditx ittella’ u tniΩΩel iΩda emmnet li dak lisej˙ilha kien ser jag˙tiha l-g˙ajnuna me˙tie©abiex taqdi d-doveri li kienet die˙la g˙alihom.

9. Is-sej˙a titlob umiltà: Marija kienet umli umalajr qalet “Iva”. Mill-banda l-o˙ra jekk il-bniedem ikun supperv, mo˙˙u huwa li jissodisfalilu nnifsu u jwettaq il-pjanijiet ta’ mo˙˙u.

10. Li l-aqwa ©id li jista’ jag˙mel il-bniedemhuwa li jwie©eb g˙as-sej˙a ta’ Alla: Meta l-bniedem iwettaq il-missjoni tieg˙u skond il-pjanta’ Alla, ikun qieg˙ed jag˙mel ©id daqs l-aqwaqaddisin. Ma huwiex importanti kemm i˙alliriΩultati tan©ibbli jew kemm huwa popolari. L-importanti li wie˙ed jaqdi l-pjan ta’ Alla. Dannarawh çar mill-˙ajja tal-Ver©ni Marija. G˙exet˙ajja mo˙bija imma g˙ax g˙amlet ir-rieda ta’Alla, ˙are© l-aqwa ©id possibbli; ji©ifieri li ©ieÌesù fid-dinja, miet u rxoxta.

11. Nirrikorru g˙and Marija: Biex l-g˙aΩliet linag˙mlu jkunu skond ix-xewqa ta’ Alla hemmbΩonn li nitolbu. Nirrikorru g˙and Marija li hijaxempju ta’ kull sej˙a u g˙aΩla. U kif hija nda˙letfit-tie© ta’ Kana tinda˙al g˙alina quddiem Allasabiex l-g˙aΩliet tag˙na jkunu i) skond il-qalbta’ Alla; ii) g˙all-©id tag˙na nfusna u tal-proxxmu; iii) ˙ielsa minn kull egoiΩmu.

12. Nitolbuha l-perseveranza: Huwa importantili nibdew xi a©a tajba iΩda rridu nipperseverawfiha. Marija obdiet is-sej˙a ta’ Alla permezz ta’ l-an©lu u baqg˙et timmatura fil-fidi sakemmwaslet biex tati b˙ala sagrifiççju g˙ad-dnub tad-dinja, lill-istess Ìesù fuq il-Kalvarju.


L-EQDEM TALBA LILL-MADONNASiltiet imsejsa fuq artiklu ta’ Dun Mario Saliba

Sa miΩ-Ωminijiet l-iktar bikrija tal-KristjaneΩmujidher çar li l-insara dejjem abbew lil Marija utawha qima u talbu ˙erqana l-protezzjonitag˙ha. Xhieda ta’ dan huma l-kitbiet ta’ awturikristjani sa mit-tieni seklu W.K., (mis-sena 100sas-sena 200), dan juri li l-kult nisrani lejnMarija kien ©a jeΩisti fl-ewwel 100 sena wara l-mewt ta’ San Ìwann l-Evan©elista li kien l-a˙˙ar Apostlu li miet.

Xhieda kbira ta’ dan li qed ng˙idu jag˙atuhilnal-kitbiet ta’ Sant‘Injazju, Isqof martri ta’Antijokja (+107) li jikkonsistu f’ittri li huwabag˙at lil diversi nsara u miktuba wara l-mewtta’ l-Evan©elista San Ìwann.

Billi l-insara jemmnu bis-s˙i˙ fil-Protezzjonital-Ver©ni u Mbierka Marija ma setg˙ax jonqos

li huma ma jsawrux diversi talb ta’ tif˙ir lilOmm Alla, Marija Santissima. Minn fost tanttalbiet li nkitbu maΩ-Ωminijiet lil MarijaSantissima is-‘’Sub tuum praesidium’’ li bil-malting˙idu ‘’ta˙t il-˙arsien tieg˙ek’’ l-antifona “ Subtuum praesidium” hija kkunsidrata sal-lumb˙ala l-eqdem talba marjana. U t-talba hija din:

Ta˙t il-˙arsien tieg˙ek niskennuOmm qaddisa ta’ AllaLa twarrabx minn quddiemek it-talbLi nag˙mlulek fi ˙ti©ijietnaE˙lisna dejjem minn kull ti©ribO Ver©ni glorjuΩa u mbierka.

Din l-antifonali waslet sa Ωminijietna, instabetfl-E©ittu fl-1917 u fl-istorja tal-marjolo©ija, dinit-talba g˙andha valur u importanzafondamentali min˙abba r-rikkezza kbira tal-kontenut teolo©iku tag˙ha .

Biex nag˙laq dan l-artikulett sa ninqeda bl-istess kliem ta’ l-awtur Dun Mario Saliba, fuqimsemmi “It-talba Sub tuum praesidium it-twemmin fil-kobor, fil-qdusija, u fl-interçessjoni ta’ Marija kien preΩenti fil-Knisjasa mill-ewwel Ωminijiet tag˙ha. Sa mill-ewwelΩmien tal-KristjaneΩmu, l-insara resqu lejnMarija biex ifa˙˙ruha g˙al dak kollu li g˙amelmag˙ha l-Mulej.

Fuq kollox, din it-talba tindika wkoll biç-çar lilejha resqu l-insara sa mill-ewwel Ωminijiet biexjitolbu s-sokkors tag˙ha fiΩ-Ωminijietimwieg˙ra ta’ ti©rib g˙alihom u g˙all-fiditag˙hom”.

Fuq l-eΩempju u t-twemmin tag˙hominkomplu nag˙mlu a˙na wkoll b˙alhom ˙allinissa˙˙u fil-fidi, fl-im˙abba u fit-tama, biex bil-protezzjoni tal-Ver©ni Marija, il-G˙ajnuna ta’l-insara, a˙na wkoll no˙or©u rebbie˙a fuq l-g˙edewwa ta’ ru˙na. Marija Lawretana itlobg˙alina.

D.K.C.


The House at Loreto:God’s Resting Place?

“I have consecrated this temple. . . I confermy name upon it for ever, and my eyes and myheart shall be there always.” (The New AmericanBible 1 Kings 9:3)

These words were spoken by God toSolomon in a dream after the building anddedication of the temple in Jerusalem. King Daviddesired to build a temple for God, the Lord ofIsrael, inthanksgiving forhis great successesin war and forestablishing hisvast kingdom. Yet,God told Davidthat it would behis son Solomonwho would fulfIllhis wish.

T h ebuilding of thetemple inJerusalem was amilestone in thehistory of theJewish people.The temple inJ e r u s a l e msymbolized thefulfillment ofGod’s promise to give the Promise Land to Hispeople. God had talked to Abraham and promisedthat God would create a people for Himselfthrough his descendants. Through Moses Godmade a covenant with Abraham’s descendants thatthey would be His people and that He would betheir only God. As a sign of this covenant Godordered Moses to build a tent where He coulddwell amongst His people. God wanted to beinvolved and in touch with his people, guiding,sustaining, loving and protecting them. The tentwas the sacred place where the Jewish people couldmeet God, praise Him, offer Him sacrifices and askfor His assistance. After many years wandering inthe desert they entered the Promise Land. Undertheir king David they established a vast kingdomtaking into their possession the land that God haspromised them through Abraham.

After building the temple in Jerusalem Goddid no longer dwell in a tent, but in a permanenthouse of stone and wood lavishly decorated withgold and meticulously maintained by the priestsand Levites. All this was a great symbol of God’sfaithfulness and closeness to His people. Therewere no other people whose God was so near tothem, protecting and guiding them.

G o d ’ snearness to Hispeople tookanother turnafter thedestruction ofthe temple builtby Solomon.God did not giveup Hisf a i t h f u l n e s s .Neither did Godrelinquish Hislove for Hispeople. God stillwanted to beclose to Hispeople. Goddecided to dwellamong them nolonger living in atent or a temple,but in a human

body just like our own. “And the Word becameflesh and made his dwelling among us” (In 1:14).

For us Christians the incarnation of our LordJesus Christ is the ultimate and absolute expressionof God’s wish to dwell among us. There is no betterway to express one’s love for others, than toaccompany them on the journey of life: to be therefor them in good and bad times; to share with themthe laughs and tears of life; to empathise and arguewith them; to show them and walk with them thepath that leads to true happiness. Jesus did this andmuch more. He gave His life for us accepting death,death on the cross. Yet, God raised Him up on thethird day and seated Him on God’s right hand.

To maintain His intimacy with us Jesus sentus the Holy Spirit. In baptism we received the HolySpirit who unites us with Jesus Christ and throughHim with God the Father.


Through the Holy Spirit God adopts us as His ownsons and daughters and forms us into the mysticalbody of Christ, the Church. We are in communionwith God and consequently with one another.Hence, God dwells in our Christian community aswell as in each and every one of us who werebaptised in Christ. God does no longer dwell in atent, temple or a human body. God now dwells inus and amongst us. The words God had spoken toSolomon apply to us. For through the Holy SpiritGod has consecrated us for Himself and made usholy. He conferred His name upon us for ever andHis eyes and heart shall always be upon us.

The feast of Our Lady of Loreto wants to alertus to this powerful bond that exists between Godand us. God does not dwell only in heaven, butalso here on earth. He dwelt amongst us andremains with us forever. He is always at our sideaccompanying us throughout our journey of life.Our Lady of Loreto wants us to have the pleasureof knowing that Our God wants to be involved andin touch with us, guiding, sustaining, loving andprotecting us always.

Our Lady of Loreto, pray for us.

Rev. Emanuel Magro


Il-Bidu u Storja ta’ 140 Sena.Jikteb Rudolph Cauchi

Li G˙ajnsielem hu ddedikat lil Ommna Marija ta’Loreto m’huwiex sempliciment xi kumbinazzjoni. L-istorja˙elwa li nsibu fil- “Miscellenea Notitiarum Pro Archivio ParlisEcclesion Pogi Hain Salem Subanno 1856”, miktub mill-ewwel Kappillan Dun Anton Cauchi, insibu li f’dawn iΩ-Ωminijiet, çertu An©lu Grech waqt li kien qed jisqi l-bhejjemtieg˙u mill-g˙ajn li kien hawn f’dawn l-in˙awi kellu dehramajestuΩa ta’ Mara tiddi x-xemx u talbitu jwaqqfilha statwatag˙ha ta˙t it-titlu ta’ Loreto. Hekk fer˙anin b’din il-©rajja,An©lu u n-nies tal-madwar ordnaw statwa u f’qasir Ωmienqeg˙duha fil-post indikat mill-Madonna.

Dan kien kollox. Ìara mijiet ta’ snin ilu, g˙al habtatal-bidu tas-seklu 18. L-Istatwa li g˙adha teΩisti sal-lumf’kundizzjoni tajba ˙afna ©ewwa l-knisja l-©dida fuq l-artaltal-lemin hija x-xhieda ta dan kollu. MaΩ-Ωmien flok in-niççanbniet knisja u g˙al wa˙da nbniet anke t-tieni knisja. Kolloxiddedikat lill-Madonna ta’ Loreto. Din hi x-xhieda ta’ kemmil-poplu t’G˙ajnsielem minn dejjem ˙abba lill Madonna, ta’kemm dak li g˙amel, g˙amlu mill-qalb lejn il-Madonna, tallr-ra˙al li bena iddedikah kollu kemm hu lejn il-Madonna.Ringrazzjament lejn il-Madonna g˙aliex g˙aΩlet dawn l-in˙awi sabiex jitfakkar dan it-titlu, g˙aliex riedet lilna u a˙naobdejnieha.

IΩda l-Madonna riedet aktar. Fl-1865 g˙al darba o˙rare©g˙et faqqet f’G˙awdex l-marda tal-kolera. G˙ajnsielem,l-ewwel ra˙al li ssib ta’ din il-gΩira hekk kif taqbad il-port ta’l-Im©arr ig˙addi l-kummerç kollu tal-gΩira minn ©o fih. Barraminn hekk kienu bosta dawk mir-ra˙al li kienu ja˙dmu ©ox-xatt biex jaqilg˙u l-g ixien ta’ kuljum. Il-marda tferxet sewwamal-gΩira kollha u l-Isqof Butti©ie© ordna sabiex statwi ta’devozzjoni ji©u esposti g˙all-qima ta’ kul˙add sabiexG˙awdex je˙les minn dan il-gwaj.

G˙ajnsielem kien ilu biss 10 snin iservi b˙ala Parroççau peress li statwa titulari ma kienx g˙ad hawn il-poplu talab

u g˙amel weg˙da lill-Madonna li jekk jin˙elsu minn din il-marda, kienu ser jag˙mlu statwa biex isservi ta’ titular lej il-Madonna talli waqfet mag˙hom. U hekk kien. Il-mardala˙qet 554 minn madwar G˙awdex u 256 mietu.F’G˙ajnsielem biss ma ntlaqat add u minnufih ©iet ordnatastatwa ming˙and id-ditta Gallard & Fils ta’ Marsilja u f’anqasminn sena fl-14 ta’ Ottubru, 1866 din l-istatwa (exvoto) ©ietimbierka hawn fostna minn Dun Gejtanu Bondi, kanonkutal-Katidral ta’ G˙awdex u l-kappilan t’G˙ajnsielm DunMikielan© Refalo.

Tajjeb li ng˙idu li l-istatwa kient xi ftit anqas rikkaminn kif nafuha llum. G˙alkemm minn dejjem kient kulurid-deheb, il-libsa kienet lixxa, l-an©li kienu xi ftit l-isfel u s˙abata˙t ri©lejja ma kellhiex.

Kien fl-1920, ta˙t idejn il-Kappillan Mizzi li b’g˙aqalkbir ©ie ikkuntatjat Wistin Camilleri, Ωag˙Ωug ta’ 35 sena lib’seng˙a kbira biddel l-istatwa tal-Madonna ta’ Loreto g˙aldik li nafuha llum. B’g˙aqal kbir Wistin sgraffja f ’ basso rilievol-libsa tal-Madonna, tal-Bambin u ta’ l-an©li b’disinni rikki,g˙olliha fuq s˙aba, biddlilha l-kuruna ta’ rasha u taha dik id-dehra ta’ maesta kollha li jixirqilha. Ûejjinha bl-aqwa arti l- l-aqwa artist kapaçi jo loq, g˙olliha fuq id-dinjita kollha tag˙hau tana statwa li m’hemmx kelma o˙ra li to˙ro© minn fommkull min i˙ares lejha lief ‘kemm hi sabi˙a!’

Statwa ta’ mara liebsa x-xemx bil-©miel kollu fuqha,re©ina nkurunata u mg˙onija b’deheb leqqien. Omm id-dinjakollha ΩΩomm lil binha Ìesù f’idejha x-xellugija u fl-o˙raiΩΩomm ix-xettru li jixirqilha kull re©ina b˙ala patruna ta’kul˙add. Ìesù tarbija b’idu l-leminija jurina lil Ommu u bl-o˙ra qed jag˙tihielna b˙al ma g˙amel fl-a˙˙ar mumenti ta’˙ajtu fuq is-salib. U fuq kull na˙a tal-Madonna nsibu Ωew©tan©li bil-©miel kollu mag˙hom, wie˙ed iΩomm simboli tad-dar çkejkna ta’ Marija u l-ie˙or iΩomm parçmina bil-pjanta takif inhi mqassma d-dar.

B˙al kull statwa o˙ra l-Madonna maΩ-Ωminijiet kellhabΩonn il-manutenzjoni tag˙ha u fl-2004 ©iet irrestawrata mill-©did minn ulied Wistin, fejn re©g˙u tawna dak li g˙amelmissierhom mag˙na.

Illum 2006, qed infakkru l-140 sena ta’ kemm ilhafostna l-istatwa ta-Madonna ta’ Loreto. Matul dawn is-sninkollha kienu bosta dawk li bkew f’ri©lejn il-Madonna uqalg˙u grazzji kbar minn g˙andha. F’dawn il-140 sena l-poplu kollu t’G˙ajnsielem irringrazzja lill-Madonna ta’ kemmg˙amlet mag˙na, ta’ kemm ˙elset ir-ra˙al minn gwaj b˙aldak inhar ta’ gwerra u b˙ala weg˙da ˙adha ©ol-knisja tal-kunçizzjoni ©ewwa l-Qala. Talab quddiemha u minnsempliçiment niçça l-poplu t’G˙ajnsielem g˙amel monument˙aj lil Marija Re©ina ta˙t it-titlu glorjuΩ ta’ Loreto fejn tinsabivverenata g˙all-qima tal-fidili kollha tag˙ha.

Grazzi Madonna, grazzi ta‘ kemm te˙lisna minndisgrazzji u ta’ kemm il darba ˙assejna b’qawwa kbira l-presenza tieg˙ek fostna. Ta’ kemm -il darba pprote©©ejt lilnawliedek minn dak kollu li we©©ag˙na u a˙na sibna s-sabarkollu tag˙na fik.


Debono Bakery& Pizzeria

Tel: 2155 2520Mob: 9982 3695 99229091

TA MIEMAThe Discount Super Market

since 1927 — Still going strong

Lowest Prices For Your Daily Needs

Mgarr Gozo

portelli print

p r i n t

40, Triq ta Said, Nadur, GœawdexTel/Fax: 2155 8232

e-mail: [email protected]

Jawguraw il-Festa t-Tajbalil G˙ajnselmiΩi kollha


G˙ajnsielem fl-img˙oddi u llum

Li kieku kellhom jer©g˙u ji©u dawk l-G˙ajnselmiΩi li fl-img˙oddi kienu jg˙ixu f’danir-ra˙al sabi˙ tag˙na u jer©©˙u jserrpu mat-toroq tag˙na, Ωgur li kienu j˙ossuhom qishomqeg˙din f’post ©did. Dan g˙aliex, b˙alma ji©rikullimkien matul iΩ-Ωmien kollox jinbidel uhekk ©ara wkoll f’G˙ajnsielem. Infet˙u toroq©odda, twaqqg˙u djar qodma u tela’ afna bini©did. Ir-ra˙al tag˙na huwa sabi˙ kif inhu llumimma b’daqshekk ma nistg˙ux ng˙idu li fl-img˙oddi ma kellux is-seher tieg˙u ukoll.

Nistg˙u ng˙idu li fost l-akbar bidliet li sarumatul iΩ-Ωmien kienu propju fil-qalba tar-ra˙alfejn nibtu l-erg˙uq ta’ l-istorja ta’ G˙ajnsielem.Dan il-post huwa wied ir-Rajjes li jg˙addi minnnofs ir-ra˙al tag˙na. Illum fuq dan il-wiedhemm triq kbira u wiesa b’bini ©did fuq iΩ-Ωewg na˙at. Hemm ukoll il-Pjazza tad-Dehra,pjazza mill-isba˙, b’monument u Fontana liji©bdu l-attenzjoni tat-turisti li jg˙addu minnhemm. Hemm ukoll ‘playing-field’, fejn afnatfal isibu il-gost tag˙hom. IΩda daqs ˙amsinsena ilu, dan il-post kien totalment differenti.Flok dik it-triq wiesg˙a li hemm illum, kienhemm wied b’si©ar kbar taç-çawsli u tat-tut,im˙awlin ringiela wa˙da ˙dejn l-o˙ra fuq iΩ-Ωewg na˙at. Dawn is-si©ar kellhom kull zokko˙xon li ma kontx t˙addnu b’dirg˙ajk it-tnejn.Il-frieg˙i tag˙hom kienu kbar ˙afna u kienujag˙qdu ©o xulxin minn na˙a g˙all-o˙ra.

Ta˙thom kien jg˙addi l-ilma tal-wied. It-tfal kienu jin©abrujilg˙abu ta˙t dawn is-si©ar. Dawkli kienu l-aktar avventuruΩi kienujixxabtu sa fuq nett, filwaqt lidawk li kienu jibqg˙u ta˙t, kienujg˙ajjtu “ix˙etli tuta”. Fuq na˙aminnhom kien hemm b˙al ˙awtjew banju kbir tond tal-©ebel.Minn barra kien im˙affer iΩdaminn ©ewwa kien lixx u jiΩloq.Aktarx dan kien jintuΩa jew biexin-nisa ja˙slu l-˙wejje© ©o fih jewbiex jisqu l-animali. Min jaf, forsiAn©lu Grech kien ji©i jisqi l-

animali minn ©o fih. Ftit ’il bog˙od minn danil-˙awt, kien hemm g˙ajn ta’ l-ilma ©ieri. L-ilmakien jinqasam f’Ωewg na˙at, na˙a g˙al ©o awttal-blat u l-o˙ra g˙al ©o kanal li jag˙ti g˙al ©ol-G˙ajn tal-Óasselin. Din l-G˙ajn kienet


mag˙mula minn lo©o© li minnhom ’il ©ewwakien hemm kamra bil-˙awt b’ilma ©ej il-˙inkollu minn ©ol-kanal tal-g˙ajn. F’dan il-˙awt,in-nisa kienu ji©u ja˙slu l-˙wejjeg, waqt li t-tfal kienu joqog˙du jilag˙bu fuq il-bejt ta’ dawnil-lo©o©. In-nisa kienu jistennew wara xulxinbiex ja˙slu l-˙wejje©. Minn jaf kemm stejjersemg˙et l-g˙ajn matul iΩ-Ωminijiet.

Skond il-le©©enda, An©lu Grech kien ji©i jisqi l-bhejjem tieg˙u minn din l-G˙ajn u propju hawnhekkkienet kellmitu l-Madonna uwrietu fejn xtaqet li tinbenaknisja ta˙t it-titlu tal-Madonnata’ Loreto. Aktar l-isfel fil-wied,fejn sal-lum g˙adu ˙iereg ilma©ieri minn ©ol-blat, kien hemmarkata kbira tal-©ebel li kienettaqsam il-wied minn na˙ag˙all-o˙ra. Sa ftit snin ilu dinl-arkata, li kienet sabi˙a ˙afna,kienet g˙adha wieqfa. Dinillum i©©arrfet u ˙asra li ˙addma ta kasha. Anke f’din in-nixxieg˙a, in-nisa kienu ji©u

ja˙slu l-˙wejje© jew is-suf tan-nag˙a©.

Hekk kienet id-dehra ta’ dawn l-in˙awi samadwar ˙amsin sena ilu. Dnub li l-G˙ajn tal-Óasselin spiççat u tne˙˙iet g˙ax din kienetparti mill-wirt kulturali u storiku ta’G˙ajnsielem.

Dessie Falzon


Vty¢Wx

i|ÄxÇt

Manuel De Vilhena Str,M'arr - Gozo

Jawgural-Festa t-Tajba

lill-G˙ajnselmiΩiKollha

Triq Manoel De VilhenaM©arr - Gozo

Tel: 2156 3588

RosesGardenCentre

Flower

Arrangements

for all occasions

Triq l-Im©arrG˙ajnsielem

Tel: 2156 0444

SALVU CASSARAUTO PARTSCommercial SalesEngines and Parts

Kull tip ta’ magni tal-Ìappun u ta’ l-Ingilterra

N.B. Triq Fortunato Mizzi 50 Triq l-Im©arrVictoria G˙ajnsielemTel: 2155 2922 Tel: 2155 6674Mob: 7971 0384 Mob: 9947 5746


IL-KAPPILLAN FRANÌISK MIZZIIl-Kappillan ta’ Tfuliti u ta’ Ûog˙Ωiti

(1909-1948)

Fran©isk Mizzi, iben ta’ ÌuΩeppi u ta’Katarina nee’ Caruana twieled fir-ra˙al tal-G˙arb, G˙awdex fit-3 ta’ Marzu, 1878 umg˙ammed fl-4 ta’ istess xahar u fl-istess senamill-Kan. Mikelan© Micallef. Il-parrinijiet tal-mag˙mudija tieg˙u kienu l-Kan. Mikelan©Micallef u Rosanna Farrugia, u ng˙atalu l-ismijiet ta’ Fran©isk, Filippu u Lui©i.

Nassumi li fi tfulitu kien imur l-iskolaprimarja ta’ ra˙al twelidu,minn fejn g˙addabiex isir qassis, g˙al dik sekondarja u mbag˙adterzjarja tas-Seminarju tal-Qalb ta’ Ìesù, fil-BeltVittorja, G˙awdex.

Dun Fran©isk ©ie ordnat qassis fil-21 ta’Diçembru 1901 fil-Katidral ta’ G˙awdex, mill-

Isqof Mons Giov. Maria Camilleri O.E.S.A.

Fis-17 ta’ April,1909, l-Isqof Giov. MarijaCamilleri O.SA nieda konkors g˙all- parrokattal-Parroçça ta’ G˙ajnsielem, meta DunMawrizu Cauchi ©ie trasferit g˙all-Kolle©©jatatax-Xag˙ra. Minkejja li l-favorit deher li kienDun Martin Camilleri min-Nadur, iΩdamin˙abba ra©unijiet prattiçi u ra©unevoli, il-g˙aΩla waqg˙et fuq Dun Fran©isk Mizzi mir-ra˙al tal-G˙arb, wara li hu kien ©ia g˙amelsena b˙ala Viçi-Parroku fir-ra˙al ta’ Kerçem,u b’hekk Dun Fran©isk Mizzi g˙adda b˙ala s-seba’ Kappillan ta’ G˙ajnsielem, fejn damb˙ala kappillan, g˙al 39 sena, ji©ifieri, mill-5ta’ Settembru 1909, sal-mewt tieg˙u li ©rat fil-11 ta’ Ìunju 1948, wara li kien tah attakkapopletiku, waqt li kien jippriedka t-trediçinata’ Sant’ Antnin fil-parroçça.

Kien dan il-kappillan li g˙ammidni, fiΩmienu jiena g˙amilt l-Ewwel Tqarbina, is-Sagrament tal-GriΩma ta’ l-Isqof, servejt b˙alaabbati u fi Ωmienu wkoll kien li bdejt il-mixjatieg˙i g˙as-Saçerdozju, meta f’ Ottubru tas-sena1942 d˙alt fis-Seminarju Ma©©uri fejn bdejt l-istudju tal-filosofija.

Lill-Kappillan Mizzi nafu dejjem dak is-saçerdot puntwali g˙all-qadi ta’ dmiru,bniedem serju g˙all-a˙˙ar u li j©ibleksu©©estjoni. Kellu nteress kbir g˙at-tag˙limtad-Duttrina nisranija, tant li kont tarah kuljumidur il-klassijiet tad-duttrina u g˙ax mhuxdejjem kien ikollu personel biΩΩejjed biexjg˙allmu d-Duttrina, bi ftehim mal-patrijietfran©iskani, li g˙andna fil-parroçça tag˙na,©iet imwaqqfa klassi tad-duttrina fil-kunventtag˙hom, immexxija minn xi patri u lil dan il-kappillan kont tarah iserrep it-toroq biex jarajkunx hemm xi tfal ji©ru barra u anke jasal sal-kunvent biex jkun jaf jekk it-tfal ikunuxjiskartaw jew jattendux g˙at-tag˙lim g˙and il-patrijiet.


Dawk ta’ l-eta’ tieg˙i jew forsi xi ftit iΩg˙ar Ωgurli g˙adhom jiftakruh b’liema mod g˙al xi nofssieg˙a, kif kien ifisser fil-quddies tal-Ódud il-Van©elu u mbag˙ad ukoll wara nofsinhar, kifkien jispjega g˙al xi sieg˙a jew iktar il-KatekiΩmu . Mur Ωomm in-nies tal-lum g˙altant tul fil-knisja biex jisimg˙u l-Kelma t’ Alla !

Fi Ωmien it-Tieni Gwerra dinjija g˙amrufostna afna maltin refu©jati, li kienu jissa˙˙rujisimg˙u lill-kappillan Mizzi jispjega t-tag˙limtal-KatekiΩmu fil-Ódud u fil-festi kmandati, kifsemmejna ‘l fuq wara nofsinhar. Refu©jatÛabbari darba quddiemi beda jfa˙˙ar lil danil-kappillan, g˙al mod tajjeb li bih kien ifisserit-KatekiΩmu u jiena qbiΩt g˙idtlu li huma f’ÓaΩ-Ûabbar b˙ala kappillan kellhom lilMonsinjur Catania, saçerdot, imsemmi ˙afnag˙all-predikazzjoni. Dan it-tali, Toni Xerri(jidhirli li kien jismu) wie©ibni hekk: “Il-Kappillan Catania kien g˙al a©a u l-kappillantag˙kom hu tajjeb g˙al ˙a©a o˙ra”

Fil-gwerra xi qassisin fostna Maltin kellnawkoll u fosthom, it-tant mag˙ruf Dun SalvinoBartoli Galea . Dun Salvin, meta kien ikollu xipriedka x’imkien f’ G˙awdex u forsi wkollmeta kien ikun qed ilesti xi artiklu g˙all-Le˙enis-Sewwa, kien i˙obb ji©i fil-parroçça biexjoqg˙od jisma’ minn ©ol-kor lill-KappillanMizzi jispje©a il-KatekiΩmu u mbag˙ad jibniminn fuq dak li kien ikun sama’ fil-priedka tal-kappillan Mizzi l-artiklu jew il-priedka li kienikun qed ilesti g˙al x’imkien.

Saçerdot ie˙or, li kienukoll iservi f’ÓaΩ-Ûabbar u likien fostna g˙al xi Ωmien darbag˙amel mistoqsija lill-kappillanFran©isk Mizzi li biha ˙aseb, liforsi seta’ jimbarazzah xi ftit,iΩda baqa’ mistg˙a©eb bit-twe©iba tajba li tah il-kappillanMizzi tant li wara, dan il-qassisMalti, stqarr kemm il-kappillantag˙na kien im˙arre© sew fit-tag˙lim nisrani.

Il-kappillan Mizzi kientant strett g˙all-ispje©a tal-KatekiΩmu tal-Ódud, li qabelma kien jitla’ jippriedka, kienjo˙ro© jag˙mel dawra mal-

pjazza biex jara jkunx g˙ad fadal xi nies barra,biex ida˙˙alhom u darba wa˙da meta sar jaf liqrib il-knisja kien hemm xi w˙ud jilag˙bu l-boççi mar fejnhom u waddbilhom il-boççi ©og˙alqa fil-qribu naturalment huma massograwx jag˙mlu dan iΩjed. Mur fi ΩmienuΩomm il-˙wienet miftu˙a waqt l-eΩerçizzi.

Il-kappillani dak iΩ-Ωmien kienu eΩentiminn l-ispjega tal-KatekiΩmu f ’Santa Marija,fil-Milied u fil-G˙id il-Kbir, pero’ hu, anke f’xiw˙ud minn dawn il-festi kien ikompli jispjegat-tag˙lim tad-duttrina u meta min˙abba f ‘xiokkaΩjonijiet ma kienx jippriedka hu kont tarahfuq il-presbiterju fuq si©©u dejn l-abbatini, lidejjem kien waqt il-priedki jo˙ro©hom fuq il-presbiterju, u minn hemm kien joqg˙od jisma’l-priedki biex ikun ta, eΩempju tajjeb g˙all-parroççjani tieg˙u, u biex ikollu iktar g˙arfiental-poplu afdat f’idejh, meta ma kienx ikun hul-predikatur, kien ikun hu li jo˙ro© ji©bor, dikli a˙na ng˙idulha, il-ferta u b’hekk kien ikolluaktar g˙arfien ta’ min ji©i jew le l-knisja.

Virtù kateristika tieg˙u kienet ukoll il-karità tieg˙u lejn il-fqar u dan konna narawha˙na l-abbatini, li konna no˙or©u mieg˙u g˙at-tberik tad-djar fil-G˙id, g˙ax lill-parroççjanifqar li kienu (kif kienet id-drawwa dak iΩ-Ωmien) joffrulu l-˙asi fil-G˙id, hu lill-foqra kieniroddulhom lura b’mod prudenti, billi kienjo˙ro© mill-but tas-suttana xi ˙a©a tal-flus,imkebba ©o karta u jag˙tihielhom.


Dun Fran©isk kien i˙obb, anzi ng˙id kienjaf sew il-kant gregorjan, tant li darba, metaMons Isqof Gonzi li kien g˙adu Isqof ta’G˙awdex u f’ xi okkaΩΩjoni kien f’G˙ajnsielemx˙in sama’ lill-kappillan Dun Fran©isk Mizzijkanta l-Veni Creator Spiritus, l-Isqof Gonziqal lil ta’ madwaru: “Qeg˙din tisimg˙u kifg˙andu jitkanta dan l-Innu”. G˙all-Festa ta’ l-Epifanija, li a˙na nsej˙ulha wkoll it-Tre Rekonna, b˙ala abbatini narawh ˙iere© ikantaIn-Noveritis, ji©ifieri t-t˙abbir tal-festiprinçipali tas-sena, imlibbes il-kappa tal-lamasafra u ma’ Ωew© abbatini b’imponenza jmurlejn il-le©iju u b’ tant eΩattezza u ©abra kienikanta t-t˙abbir ta’ dawn il-festi u xi w˙ud mill-parroççani, kif la˙aq qaluli huma stess, kienujmorru g˙all-quddiesa kantata apposta biexjoqog˙du jisimg˙uh ikanta. Jiena niftakruwkoll fil-festa tal-Corpus Domini jitla’ fuq il-orgni u ma’ ˙abibu Fran©isk Grima kienujkantaw is-Sekwenza (innu twil) flimkien fil-Quddiesa kantata, kif g˙idna tal-Korpus uwkoll f’ Sibt il-G˙id kien jag˙milha ta’ djaknubiex ikun jista’ jkanta l-Exultet.

Il-virtù tal-prudenza wkoll kienettispikka fih. Niftakar fiΩ-Ωmien il-gwerra, limeta darba hu ass il-˙tie©a li lil wa˙da sinjurarefu©jata jag˙mlilha xi osservazzjoni, din l-istess sinjura fa˙˙ritu ˙afna g˙all-prudenza libiha mexa mag˙ha.

Dejjem wera qima lejn is-superjuri tieg˙u,tant li darba Mons Isqof Gonzi indikah b˙alamudell lil s˙abu l-kappillani. Mons IsqofGonzi, anke meta kien g˙adu Isqof ta’ G˙awdexkellu wkoll l-g˙edewwa tieg˙u, u meta Gonzi©ie ma˙tur g˙all- Arçiveskovat ta’ Malta,g˙adni n˙oss qisu nisma’ f’widnejja dak li qaldwaru l-Kappillan Mizzi fl-ewwel okkaΩjonili kellu: “Rajtu, issa, kif iΩ-Ωejt tela’ fil-wiçç”.

F’okkaΩjoni ta’ xi Ìublew tieg˙u, li hukien qed ifakkar fil-festa titulari tag˙na, warali Patri Alipio OSA g˙alaq il-pane©ierku tal-Madonna ta’ Loreto, li ovvjament fih kieng˙amel referenza g˙al dan il-ÌublewSaçerdotali tal-Kappillan Mizzi x˙in spiçça,Patri Alipio, qam Mons Gonzi, li kien qedjassisti minn fuq it-tron u kwaΩi g˙amelpane©ierku ie˙or lill-kappillan Mizzi u, li fost

o˙rajn qallu hekk: “Kappillan, jiena hu lin˙ossni obbligat lejk, u mhux inti lejja”

Lejn Ìesù Ewkaristiku Mizzi kelludevozzjoni speçjali. Sa mill-bidu tal-parrokattieg˙u, allura fit-3 ta’ Ottubru 1909, hu waqqafil-Kongregazzjoni tas-Sieg˙a ta’ l-Adorazzjoni,il-Kwaranturi li fihom kienet issir EspoΩizzjoniSolenni bi nhar u bil-lejl, kien i˙obb ig˙id il-Brevjar jew minn ©ol-Kor filg˙odu, jew waranofsinhar ˙dejn il-bieb il-kbir. G˙all-espoΩizzjoni solenni tal-Korpus u tal-Kwaranturi kien ordna ©ilandra mill-isba˙ lia˙na g˙adna ngawduha sal-lum fl-istess festiKull tielet Óadd tax-xahar, filg˙odu kienet issiril-purçissjoni Ωg˙ira tas-S.S. Sagrament imsej˙atat-Terza u wara nofsinhar imbag˙ad kien jitla’fuq il-pulptu liebes il-mozzetta u stola u jinse©sieg˙a solenni predikata minflok l-ispjega tal-KatekiΩmu. Nistg˙u nΩidu ng˙idu li hunkoruna idmietu b˙ala kappillan billi ftit qabelma ˙alla din id-dinja, ˙allas minn butu t-Tabernaklu tal-fidda li jinsab fil-knisja l-qadima.

Na˙seb li l-ikbar inizzjattiva li kien da˙alg˙aliha dan il-kappillan kienet il-˙olma litinbena knisja ©dida u kbira u g˙alhekk hu ma’l-Ark. In©inier il-Perit Ugo Mallia marru fil-Beltta’ Loreto biex lil din il-knisja jag˙tuha bixrata’ dik famuΩa li tinsab f’Loreto. Fi Ωmienuallura saret il-pjanta, tpo©©iet l-ewwel ©ebla usaru l-pedamenti tag˙ha, u jidhirli, li wkoll, fiΩmienu ssaqqaf il-kor.

Ni©u issa g˙all-funeral tieg˙u, li tmexxamill-Arçipriet tan-Nadur, Dun ÌuΩepp Cassarmar-Reverendu Kapitlu tieg˙u u l-orazzjonifunebri saret minn Mons. Mikiel Cefai. G˙aldan il-funeral G˙ajnsielem kollu in©abar bi˙©aru u tant bkewh il-parroççjani tieg˙u, libarra mir-ra˙al tag˙na ˙ar©et ix-xnieha falza,li n©abu l-bekkejja. Tant ˙assu g˙alih il-parroççani li rajt jibkuh waqt il-funeral tieg˙uanke dawk li ma kienux jaqblu ma’ l-ideatpolitiçi tieg˙u.

Minn dak iΩ-Ωmien ’l hawn ©a g˙addew58 sena (11-6-1948) u g˙alhekk ilu issa jistrie˙fi dan il-Mulej fejn qieg˙ed igawdi l-frott tal-˙idma tieg˙u.

Dun Karm Cassar


TAGÓRIF QASIR DWAR X’INHI L-PARROÇÇAWara li s-sena l-o˙ra kienu inkitbudiversi artikli, kemm fil-Perjodiku‘’G˙ajnsielem’’ u fil-Librett annwali lito˙ro© il-G˙aqda MuΩikali tag˙na ’ SanÌuΩepp’ u wkoll f’diversi gazzetti lokalili fakkru l-150 sena mit-twaqqif tal-Parroçça ta’ G˙ajnsielem, illum sa nfissruf’mod konciΩ ˙afna x’inhi t-tifsira tal-kelma parroçça skond id-DrittuKanoniku.

Il-Parroçça hija komunita’ definita ta’ fidilinsara mwaqqfa fuq baΩi stabbli f’xi Knisjapartikulari. Il-kura pastorali tal-parroçça hijam˙ollija f’ idejn saçerdot b˙ala r-rag˙aj tag˙hata˙t l-awtorita’ ta’ l-isqof djoçesan .(Kan.515)1.

L-isqof djoçesan biss g˙andu d-dritt li jwaqqaf,jissospendi jew ibiddel parroççi, u hu mag˙andux iwaqqaf, jissospendi jew ibiddilhomnotevolment ming˙ajr ma jisma’ l-parir tal-Kunsill Pastorali.

Parroçça li tkun ©uridikamemt imwaqqfaminnha nfisha jkollha personalita’ ©uridika.

Il-kelma ‘’Parroçça’’ ©ejja mill-kelma griega

paroikia li fil-Knisja bikrija kienet tfisser pilgrimpeople , li l-vera arthom u ç-çittadinanzatag˙hom hija s-sema(ara C.Riege) G˙al madwarl-ewwel erba’mitt sena parroçça u djoçesi kienucoextensive, meta mbag˙ad g˙addew il-persekuzzjonijiet u l-fidi nisranija bdiet tinfirexb’ritmu stabbli kien sar me˙tie© li jitwaqqfuoutposts fit-territorji li biex imexxuhom l-isqfijiet g˙amlu l-kleru tal-Katedral .

Sas-seklu ˙dax is-sistemi fewdali medjevalinflwenzaw l-istruttura tal-parroçça. Il-g˙an ta’l-imperatur Carlo Magno kien li jkollu knisjaf’kull ra˙al u belt bil-kappillan tag˙ha.

Min˙abba s-sistema fewdali l-kleru g˙all-g˙axjien tieg˙u kien jiddependi mis-sid ta’ l-art allura l-awtorita’ ta’ l-isqof bdiet tmajna.Dan pero’ ©ie sospiΩ matul ir-riformaGregorjana minn Girgor VII li rrestawra l-parroçça minn dak il-mod, u li sa llum fis-sustanza baqg˙et l-istess.

Il-Konçilju Vatikan II (S.C. 42.AA 20 )biddel il-kunçett tal-parroçça minn dik organizzattivajew istituzzjonali g˙al dik ta’ komunita’’.

D.K.C.


Osservazzjonijiet

G˙ajnsielem...................Ballun? Dan l-a˙˙ar G˙ajnsielem kien kwaΩita’ kuljum fuq l-a˙barijiet, ma kontx tifta˙radju, jew taqra gazzetta u ma kienx jissemmar-ra˙al tag˙na. Ra©uni g˙al dan kienet il-kwistjoni li G˙ajnsielem ser jing˙aqad mal-Mellie˙a fid-distretti elettorali ©odda. Din id-diskrepanza se˙˙et g˙al ra©uni mag˙rufa minkul˙add, g˙aliex ˙afna Maltin qalbu l-I.D.tag˙hom fuq G˙awdex biex ikunu jistg˙ujivvja©©aw bejn il-gΩejjer b’tariffa anqas. Sfortunatament g˙alkemm din il-kwistjoni tolqotna direttament lilna n-niest’G˙ajnsielem, u kif g˙edt aktar ‘l fuq kont taraittri u opinjonijiet dwar dan, ftit semmejnale˙inna a˙na l-G˙ajnselmiΩi, dan u ˙aΩing˙aliex fil-waqt li l-ma©©oranza assoluta ta’nies hi kontra li dan ise˙˙, a˙na forsi noqog˙dungergru bejnietna fid-djar u pjazez tag˙na uma nurux l-opinjoni tag˙na fuq skalanazzjonali. Hawn ma rridux nid˙lu f’polemiçipolitiçi, biss ir-rimedju g˙al din l-kriΩi husempliçi, allu lil G˙ajnsielem kif inhu b˙alissafil-waqt lil-Maltin li g˙andhom propjetà hawnG˙awdex xorta ttihom is-sussidju g˙altransport iΩda dawn jibqg˙u jivvutaw Malta. Nie˙du eΩempju ˙elu ta’ dan kollu.Familja tkun tg˙ix ©o darha, u din tistiedenfamilja Maltija f’darha, wara ftit taΩ-Ωmien dinl-familja ti©i mitluba biex hi tmur toqg˙odMalta u familja Maltija toqg˙od G˙awdex!!!!

Daqshekk hi redikola din l-affari li a˙nanivvutaw Malta. G˙ajnsielem..................Tal-©ebel biss? Ilkoll nafu li G˙ajnsielem tag˙na humΩejjen biç-çentru tieg˙u, fejn jispikkaw is-santwarju maestuΩ imdawwar b’wa˙da mill-isba˙ pjazez li g˙andna fil-gΩejjer Maltin, fejnmeta tarah mill-ajru mdawwar bis-si©ar u©nien mill-isba˙ warajh Ωgur hi xena li tibqa’tiftakar. EΩattament ma’ ©enb il-misra˙ issibl-kaΩin tal Banda, b’©nien ie˙or ta˙tu b’vedutimill-isba˙, u terrazzin li j©ib l-g˙ira ta’kul˙add, li kif nafu kemm qed jitgawda min-nies tag˙na speçjalment fis-sajf g˙aΩ-Ωiffa˙elwa ta’ fl-g˙axija. EΩatt biswit il-kaΩin tal-banda nsibu l-kaΩin tal-football, bil-grounduniku ma’ ©enbu biex jitgawda mit-tfal uΩg˙aΩag˙ tag˙na, ma nistg˙ux ninsew iç-çentru parrokkjali, l-muΩew u dalwaqt l-ma˙Ωen ta’ l-armar. Irridu nsemmu d-diversiçentri nazzjonali li lqajna fir-ra˙al tag˙na, udan hu xhieda ta’ mer˙ba li nafu nag˙tu a˙nan-nies t’G˙ajnsielem. U hawnhekk li rridinwassal il-punt tieg˙i. Kemm a˙na b˙ala poplu qed nirrikorrubiex ikunu mmexxija dawn l-g˙aqdiet lisemmejt aktar ‘l fuq? Kieku ma’ kienux g˙alftit nies li tg˙oddhom fuq l-g˙axart iswaba, ukwaΩi dejjem l-istess nies kieku tista’ tg˙id lidawn jispiççaw ming˙ajr tmexxija. Staqsi lilkull min imexxi xi g˙aqda u dawn ilkolljg˙idulek li ftit jit˙ajru biex ig˙inu fit-tmexxija.Hawn iΩda ma nistax ma nawgurax il-kumitat©did tal-g˙aqda San ÌuΩepp, niftakru kemmdamet l-g˙aqda b’kumitat proviΩorju. Irridu niftakru li dawn it-talin jag˙mludan ix-xog˙ol kollu fuq baΩi ta’ volontarjat, ug˙alhekk jissagrifikaw l-ftit tal-˙in tal-mistrie˙tag˙hom li minflok jg˙adduh mal-familjirispettivi tag˙hom, jg˙adduh f ’laqg˙at uorganizzazzjoni. U hawn jid˙ol punt ie˙orkruçjali li forsi qed ibieg˙ed in-nies mit-tmexxija tal-g˙aqdiet, il-kritika xi kultantin©usta li a˙na nies li dejjem gallerija, li ma’kull forsi xi ntopp jew Ωball anke wie˙ed Ωg˙irarana nift˙u l-kanuni tag˙na u nikkritikaw bl-


addoçç lil min ikun qed imexxi. Ûgur li kritikakostruttiva ©id tag˙mel, iΩda kritika distruttivaisimha mag˙ha ˙lief deni ma tag˙milx.Ifhmuni ma rridx ni©©eraliΩΩa, iΩda kul˙addjifhimni x’qed ng˙id. G˙alhekk nappella lil kul˙add, biex floknoqog˙du ng˙idu x’g˙andu jsir, nag˙tu daqqat’id kif nistg˙u u nie˙du sehem fl-oganizzazjoni li minn Ωmien g˙al Ωmien dawnl-g˙aqdiet jorgannizzaw. Nemmen lif’G˙ajnsielem hawn afna talent mo˙bi u jekkkull˙add isib l-ispazju li jixtieq, Ωgur liG˙ajnsielem isir isba˙ mhux biss bil-palazzi lig˙andu iΩda bit-talent tan-nies tieg˙u. G˙ajnsielem................Futur? Dan l-a˙˙ar snin fuq l-fuljett li to˙ro© il-parroçça tag˙na, bdejt ninnota d-diversiΩg˙aΩag˙ li bil-kapaçità tag˙hom jigradwawfl-Università ta’ Malta. Irridu nammettu li kienhawn xi Ωmien li G˙ajnsielem nqata’ lura metatqablu ma’ r˙ula o˙ra ta’ nies li gradwaw.Hawn ti©i l-mistoqsija wa˙edha. X’inhi r-ra©uni g˙al dan. Jien niftakar g˙ax kienujg˙idu li t’G˙ajnsielem g˙ax g˙andna x-xattqrib tag˙na dan kien iservi ta’ xi ftit sfrattu g˙axiΩ-Ωag˙Ωag˙ tag˙na kienu jibdew imorruja˙dmu kmieni u jitilqu l-iskola t’età Ωg˙ira.Illum dan ma g˙adux il-kaΩ, g˙andna kullmezz posibbli biex wie˙ed jitg˙allem, internet,skola ta l-arti li tinsab fir-ra˙al tag˙na, skolaterzjarja g˙al min irid jkompli bl-istudji,nsomma kull mezz possibli biex wie˙edjitg˙allem. Nies kapaçi g˙andna, u xhieda ta’dan huma nies professjonali li llum g˙andnaf’G˙ajnsielem, g˙alliema, nutara, periti,bankiera, l-qasam tal kummerç, qasamturistiku, G˙alhekk minn hawn nappellaw lit-tfal u Ωg˙aΩag˙ tag˙na biex nie˙du l-iskola bl-akbar serjetà, g˙ax l-futur tag˙na fuq hekkjiddependi, u livell g˙oli t’edukazzjonigaranzija hu g˙al impjieg a˙jar.

G˙ajnsielem................Rikreazzjoni Aktar ‘il quddiem semmejt l-˙idmavolontarja tar-ra˙al tag˙na.Hawnhekk ˙allejtbarra x-xog˙ol siewi li l-g˙aqdiet tal-muΩewtag˙na, jag˙mlu fost it-tfal u Ωg˙aΩag˙ tag˙nau dan g˙amiltu g˙ax dawn jixirqilhom artiklug˙alihom. Tara l-Qasam dejjem g˙addej bl-

attivitajiet li ji©u organizzati, tag˙lim siewi liΩgur jiswa g˙all-futur, ta˙ri© fiΩiku, ©iti g˙alMalta, xi ©urnata fejn l-ba˙ar u ma nistax ninsal-fuljett ˙elu li jin˙are© kull xahar. Min hawnnixtieq nirringrazzja lil kull min imexxi dan iç-çentru u qed tag˙mlu ˙afna ©id biex tbieg˙duliΩ-Ωg˙aΩag˙ futuri tag˙na l-bog˙od mill-vizzjimis˙uta speçjalment tad-droga. G˙ajnsielem...............Festa Fil-guest book tal-website tar-ra˙al tag˙nadan l-a˙˙ar ©ie su©©erit g˙aliex ma jsirx il-març ta’ filg˙odu, jien ma naqbel xejn ma’ danl-març. A˙na g˙andna l-març tal-Ìimg˙a u s-Sibt li huma l-g˙ira ta’ kul˙add g˙all-briju ufolol kbar ta’ nies li ji©bdu g˙all-festa tag˙na.Barra minhekk kul˙add jaqbel li l-attendenzafil-knisja fiΩ-Ωmien tal-festa hi wa˙da tajba,anke ta’ Ωg˙aΩag˙. Il-quddiesa tal-pane©ierkuhi xhieda ta dan fejn jkun hemm knisja mimlijadaqs bajda. Anke l-awtoritajiet ekkleΩjastiçi˙ar©u stqarrija biex kemm jista’ jkun il-marçita’ filg˙odu jispiççaw kmieni g˙ax qed jitilfus- sens tal-festa. Imma©ina wara març b˙al daktas-Sibt li nafu nag˙mlu a˙na t’G˙ajnsielem,u wara l-quddiesa tal-pane©ierku, jibdielek il-març fil-˙dax, biex imbg˙ad nispiççaw li waqtil-˙ru© tal-vara tas-sabi˙a Ta’ Loreto jkollna l-pjazza vojta g˙ax kul˙add ikun rieqed kif ji©rif’ir˙ula o˙ra.

A.C.A.C.A.C.A.C.A.C.


IL-MUSEUM F’GÓAJNSIELEMJAGÓLAQ 90 SENA

Tikteb is-Superjura Pauline Grech

Din is-sena qeg˙din infakkru d-disg˙insena mit-Twaqqif tas-Soçjeta’ tal-Museum fil-parroçça ta’ G˙ajnsielem. Din l-g˙aqda kienetl-ewwel g˙aqda tal-Lajçi li twaqqfet fil-parroçça. Interessanti ˙afna li kienet is-Sezzjoni tal-Bniet u mhux dik tas-Subien libdiet tiffunzjona kemm f’G˙awdex u ankef’G˙ajnsielem. Ma ninsewx li disg˙in sena ilul-mara kienet g˙adha ma kisbitx id-drittijiet lig˙andha llum, la fis-soçjeta’ çivili u lanqas fil-Knisja.

Is-Soçjeta’ tal-Museum twaqqfet mill-Beatu Ìor© Preca nhar is-7 ta’ Marzu 1907.Dakinhar grupp ta’ ir©iel u ©uvintur iltaqg˙uf’Nru. 6, Triq Fra Diegu il-Óamrun biexjisimg˙u lezzjoni ming˙and Dun Ìor©. Danil-grupp, ta˙t id-direzzjoni tal-Qaddej t’AllaEw©enju Borg kien ilu jiltaqa’ ma’ Dun Ìor©sa minn qabel dan kien ordnat saçerdot fl-1906.

Fl-1910 Dun Ìor© waqqaf is-SezzjoniNisa tal-Museum ©ewwa Ra˙al Ìdid. L-ewwel laqg˙a saret nhar il-10 ta’ Jannar 1910©ewwa remissa fi Triq Santa Monika ©ewwaRa˙al Ìdid.

Kien biss ˙ames snin wara illi l-Museumtal-bniet twaqqaf ukoll ©ewwa G˙awdexpermezz ta’ Ωew© tfajliet twajba min-NadurPawla Grech u Rakela Camilleri. Din ta’ l-a˙˙ar biΩ-Ωmien in˙atret minn Dun Ìor©b˙ala Superjura Djoçesana g˙al G˙awdex.Hija kienet strumentali biex il-Museum bedamhux biss jinfirex ma’ l-ir˙ula l-o˙ra ta’G˙awdex imma anke biex jissa˙˙a˙ u jikber.Hija Ωammet korrispondenza ma’ Dun Ìor©sakemm dan miet fl-1962. Hija mietet fl-1977u b’xorti tajba afna mill-ittri li Dun Ìor© kiteblil Rakela g˙adhom jeΩistu sallum.

G˙andna wkoll f’idejna manuskritt ta’ Rakelafejn hija stess tirrakkonta t-twaqqif tal-Museum©ewwa G˙ajnsielem. Nisimg˙u lilha stess:

Il-kappillan tar-ra˙al, fil-15 ta’ Settembru 1915ta l-permess li jinfeta˙ Qasam fil-parroçça tieg˙u.Il-Kappillan kien is-Saç. Dun Francesco Mizzi.Il-Qasam infeta˙ g˙all-ewwel darba fl-1 ta’Ottubru 1915. Loreta Vella minn G˙ajnsielem©iet iççerimonjata b˙ala Superjura fil-QasamNru. 2 G˙ajnsielem.

L-ewwel membri tal-Qasam Nru. 2 kienu:Sup. Loreta VellaMaria GrimaPubblia ZerafaGiuΩeppa ZerafaMaria BuhagiarAssunta DemanueleFrancesca ButtigiegAngela Zerafa (marret soru)Antonia Said (din kienet l-ewwel soçja mill-Qasam li mietet fis-Soçjeta’. Hija mietet fl-10ta’Settembru 1925).Loreta Grima (Superjura)Assunta BuhagiarRegina DebonoCaterina Zerafa

L-ewwel Inkorporazzjoni (ji©ifieri dik iç-Çerimonjameta xi add jing˙aqad mas-Soçjeta’ tal-Museum)kienet fil-25 ta’ Diçembru 1916 u ©ew inkorporati8 soçji:1. Loreta Vella2. Pubblia Zerafa3. Giuseppa Zerafa4. Antonia Said5. Maria Buhagiar6. Assunta Demanuele7. Francesca Buttigieg8. Loreta Grima


It-tieni Inkorporazzjoni saret fil-24 ta’ Gunju1918 u ©ew inkorporati 6 soçji:1. Regina Debono2. Teresa Sant3. Angela Zerafa4. Angela Zerafa5. Maria Grima6. Assunta Buhagiar

It-Tielet Inkorporazzjoni saret fil-25 ta’ Diçembru1923. Ìew inkorporati 2 soçji1. Antonia Mifsud2. Maria Vella

Ir-Raba’ Inkorporazzjoni saret fl-24 ta’ Ìunju1934 u ©iet Inkorporata Giuseppa Buttigieg

Fl-1920 ar©u mill-kera minn Strada G˙ajnsielemg˙al Strada Fawwara. Il-Qasam (ta’ l-inqas sal-1934 meta Rakela Camilleri kitbet dan it-tag˙rif)kien jinsab fi Strada Fawwara Nru. 20.

Giuseppa Xuereb saret Kandidata fid-9 ta’ Lulju1944 u inkorporat soçja fil-25 ta’ Diçembru 1945.”

Ta’ min jg˙id li ÌuΩeppa hija l-unika soçja minntal-bidu li g˙adha mimlija bl-g˙omor.

Nirringrazzjaw lil Alla l-Imbierek tal-©id kolluli sawwab fuq ir-ra˙al tag˙na f ’dawn id-disg˙in sena. Nitolbu wkoll biex il-Mulejjibg˙at iktar vokazzjonijiet ˙alli dak li nbedatant snin ilu jkompli fil-futur.


Il-Beatu Ìor© PrecaPass ie˙or biex ji©i ddikjarat qaddis

Kif smajna dan l-a˙˙ar fl-a˙barijiet, il-Vatikandalwaqt mistenni japprova miraklu ie˙or bl-interçessjoni tal-Beatu Ìor© Preca. Il-kawΩag˙all-beatifikazzjoni ta’ Dun Ìor© bdiet fl-1975.Hu kien iddikjarat Venerabbli f’Ìunju tas-sena2000 u Beatu f’Mejju 2001. Dan sar wara li ©ieapprovat miraklu fejn is-Sur Zammit Endrichfieq minn problema li kellu fir-retina wara lipo©©a relikwija ta’ Dun Ìor© ta˙t l-im˙addatieg˙u.

It-tieni miraklu li l-Vatikan mistenni japprovahuwa dwar fejqan ta’ tifel Malti li ©ara fl-2001.Diversi xhieda ©ew eΩaminati fil-proçessdjoçesan immexxi mill-Arçisqof ta’ Malta qabelma l-kaΩ ©ie ppreΩentat lill-Vatikan. Il-kaΩhuwa ta’ tifel li kellu kumplikazzjonijiet serjifil-fwied 20 ©urnata wara li twieled fil-15 ta’Ìunju 2001. Wara li aduh fi sptar barra minnMalta, t-tobba waslu g˙al konkluΩjoni lijag˙mlulu trapjant tal-fwied. G˙alhekk sar talb˙erqan lill-Beatu Ìor© Preca u tpo©©ietingwanta li ntuΩat fl-eΩumazzjoni tieg˙u fuq

it-tifel. Jumejn wara, fl-20 ta’ Lulju 2001, il-fwied tat-tifel beda ja˙dem b’mod normali ufl-24 ta’ Lulju it-tobba ddeçidew li t-tifel makellux aktar bΩonn ta’ trapjant. It-tobbakkonfermaw li l-fejqan tat-tifel ma setax ji©ispjegat b’mod xjentifiku.

Wara li l-Kongregazzjoni tal-KawΩi tal-Qaddisin tapprova dan il-miraklu, jkun jonqosli l-miraklu ji©i approvat mill-KongregazzjoniOrdinarja tal-kardinali u mill-Papa BenedettuXVI.

A˙na g˙andna g˙ax in˙ossuna xxurtjati li fir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem qeg˙din ingawdu mill-©id li g˙amel dan il-Beatu Malti permezz tas-Soçjeta’ tad-Duttrina Nisranija – Museum li huwaqqaf. G˙all-grazzja t’Alla g˙andna l-oqsmatal-bniet u tas-subien li matul is-sena ja˙dmubiex ixxerdu l-kelma t’Alla lil kul˙add u b’kullmod possibbli.

Min-na˙a tag˙na nag˙mlu appell biexkul˙add ikompli:§ jitlob biex, jekk is-Sinjur Alla jrid, ma

ndumux ma naraw lil Dun Ìor© Precaiddikkjarat qaddis;

§ jattendu g˙all-attivitajiet organizzati mis-Soçjeta’ tal-Museum li f’Marzu 2007 tag˙laq100 sena mill-bidu tag˙ha ©ewwa l-Óamrun, Malta.

§ jag˙ti s-sehem tieg˙u biex il-membri tal-Museum ikunu jistg˙u ikomplu bil-˙idmatag˙hom.

Nie˙du din l-okkaΩΩjoni biex nirringrazzjawlill-benefatturi kollha tag˙na u nawguraw il-festa t-tajba lil kul˙add. Nitolbu lil Marija, l-omm u l-patruna tag˙na tkompli tkun mag˙nabiex tbierek il-˙idma kollha tag˙na.

Min jixtieq jikkuntattjana jew ikun jaf aktardwar il-˙idma tal-Museum f’G˙ajnsielem jista’jΩur i l -websi te tag˙na fuq l- indir izzwww.ghajnsielem.com/museum.


Kif Inda˙al San ÌuΩepp

Il-mostru tat-Tieni Gwerra Dinjija kien g˙adukif g˙eb wara l-kantuniera, imma dellu kien g˙aduj˙uf g˙ax kollox kien skars u bir-razzjon. In-nieskienet stra˙et. Setg˙et tie˙u n-nifs bil-kalma u torqodil-lejl s˙i˙, bla biΩa’ li s-sirena ta˙sadha u ttajjarhamill-friex.

Fil-kamra Ω-Ωg˙ira f’tarf is-seta˙, li soltu kienettaqdi l-˙tie©a ta’ kçina, issa kienet qed titrabba fenka,bil-˙sieb li g˙ada pitg˙ada jkollha Ω-Ωrame©, jaslug˙all-qatla, u wie˙ed iduq biçça fenek stuffat, ma plattspagetti. Ikla ta’ qabel il-Gwerra! Din kienet il-˙olmau x-xewqa ta’ Pawla, li bil-fenka setg˙et issir realta.

G˙al dan il-g˙an, ir-ritwal ta’ darba fil-©img˙akien wasal fi tmiemu. Il-fenka kienet nqabdet mill-kamra, n©abret fil-kaxxa u tpo©©iet bit-toqba wiççhamal-˙ajt fis-seta˙. Il-kamra nkinset u n˙aslet bl-ilmabil-porfum, biex taqta’ l-irwejja˙. Il-fenka re©g˙etg˙al kamra tag˙ha. Il-porfum ma tantx daqqilhag˙ax ramet tag˙tas wa˙da f’wa˙da.

Pawla qabdet il-barmil ta’ l-art f’id wa˙da u l-landa taΩ-Ωibel fl-id l-o˙ra, qasmet is-seta˙ u bdiet

nieΩla t-tara©. IΩda, jew g˙ax l-g˙atis tal-fenka kien˙assibha, jew g˙ax nieqsa mis-sustanzi, dak inharit-tara© ma’ g˙odditux kollu. Kien baqa’ xi tliettar©iet, x’˙in Ωelqet b’kollox, ©iet sieqha ta˙tha, ukisritha mill-g˙aksa. U dak inhar u g˙al ˙afna iljielio˙ra ma’ raqditx id-dar!

Dik il-˙abta fula f’qarg˙a li tinzerta trakkg˙addej minn nofs ir-ra˙al kif tispiçça l-iskola. Immal-kumbinazzjonijiet ji©ru. It-tfal bl-im˙atra minjil˙aq mieg˙u, jiggranfa mal-kaxxa, u jiddendel b˙alxadin biex taparsi jie˙u rikba. Kien hemm xi erbg˙ali rnexxilhom. Is-sewwieq saq bil-mod, heddidhombiex jitilqu,u g˙afas il-gass. IΩda tifel minnhom baqa’qisu mwa˙˙al bil-kolla. Óabat iniΩΩel saqajh, beΩa’u re˙a jdejh, u tkaxkar ftit mhux ˙aΩin. Meta qamsab li kellu rkobbtejh mislu˙a! Mananni da˙˙litus’g˙andha u dewwithomlu. Issa dan it-tifel kien Tonita’ Pawla, il-mara li kienet l-isptar b’sieqha miksura.

Wasal il-Óadd wara nofs inhar, u Toni flimkienma’ ˙utu ©ew me˙udin g˙all-Ωjara lil ommhom.Da˙˙luhom f’sala b’ringiela sodod fuq kull na˙a.F’kull sodda kien hemm mara minduda jew bil-qieg˙da, u ners iddur u tag˙qad madwar. Pawlakienet kwaΩi fit-tarf ta’ ©ewwa tas-sala. Kif lem˙etlil uliedha sej˙itilhom b’isimhom. It-tlieta ©rew lejhab˙al flieles lejn ommhom. Fer˙et ˙afna bihom.F’˙akka t’g˙ajn g˙amlitilhom mitt mistoqsija.

Wara dan il-baraxx, wiççha sserja u sar nirien,˙arset lejn inkwadru kbir ta’ San ÌuΩepp, mdendelfil-g˙oli mal-˙ajt, u qaltilhom: “Dak, (ji©ifieri S.ÌuΩepp) jg˙idli b’kollox!” U rrakkontatilhom il-©rajja ta’ Toni mqabbad mat-trakk, kif waqa’ u baraxirkobbtejh. Imbag˙ad, b’le˙en miksur u mqanqal:“Kien hu li ˙elsek, g˙ax g˙al ftit ie˙or it-trakk kienjonxrok u joqtlok!” U t-tfal g˙ajn wa˙da fuqommhom, u l-o˙ra fuq l- inkwadru, miblug˙a umbeΩΩa’. “Ara li ma tag˙mlux affarijiet b˙al dawn,g˙ax kollox jg˙idli!” U t-tfal emmnu! Belg˙uha sagriΩmejhom, u bla ma lissnu kelma, weg˙duf’qalbhom li hekk ikun.

Meta kibru u tilfu l-innoçenza, fehmu li SanÌuΩepp kien xi proxxmu li, jew veru ridilhom il-©id,jew forsi....forsi b˙all-˙bieb ta’ Ìobb, xtaq iΩid ftitinkwiet ie˙or lil Pawla, b’sieqha quddiemha, fuqsodda ©o sptar.

Francis Sultana G˙ajnsielem.

03/04/06


Hekk kif joqrob tmiem is-sena,mal-Festa propja tar-ra˙al,il-Kunsill jonura b’Ìie˙u,˙abrieki ’l g˙ax-xog˙ol inda˙al.

Xog˙ol li offra matul ˙ajtu,xog˙ol siewi g˙al tul ta’ Ωmien,xog˙ol mill-qalb f’KaΩin jew G˙aqda,xog˙ol li ©abna ’l quddiem.

Ìie˙, li l-lum hu l-˙dax-il wie˙ed,mess lis-Sur Peter Caruana,f’seng˙etu mhux se tilg˙ablu,g˙ad l’ hu wisq ra©el minn tag˙na!

‘Barra l’ hu bniedem tas-seng˙a,g˙all-isports ferm akkanit,fil-futbol sa minn çkunituil quddiem mexa mhux ftit.

B˙ala player minn G˙ajnsielem,lag˙ab mal-Blacks g˙al bosta snin.Dejjem g˙amel l-almu tieg˙u,kemm f’difiΩa, kemm tqassim.

Tant wera l-˙ila tieg˙u,tant adem, stinka bis-s˙i˙,sa rnexxielu Coach jintag˙Ωel,biex lit-Team ir-reb˙ jurih.

Ftit ftit beda lit-Team jibni,b’demm Ωag˙Ωug˙ g˙at-Tazza g˙atxan,bi training u dixxiplina,g˙all-unuri lest, erqan.

Pietru wera l-g˙aqal tieg˙ubi tmexxija ta’ id soda,fejn ˙ames darbiet in filail-Kampjonat, g˙al Blacks sar moda!

Ix-xog˙ol siewi ta’ Caruanawie˙ed jg˙id li g˙adu muri,fl-isforzi li r-ra˙al jag˙melbiex il-Blacks jiksbu l-unuri.

Fejn jid˙ol xog˙ol voluntarju,’l Pietru ssib minn ta’ quddiem,g˙ax anki fil-Kunsill rajna,’l g˙al tliet snin Kunsillier kien!

Pietru llum mill-˙ajja rtira,˙a jgawdi l-frott mixtieq.B’hekk G˙ajnsielem illum g˙aΩlusabiex b’Ìie˙u jmur jag˙nih.

Minn qieg˙ qalbna f ’dan il-˙in,Il-Kunsill ma’ l-G˙ajnselmin“Ad Multos Annos” erqanin,nawgurawlu fer˙anin!

Francis Sultana G˙ajnsielem - 01/12/05

Lil Peter Caruana(Fl-g˙otja ta’ Ìie˙ G˙ajnsielem)

G˙ajn is-sliem, tal-paçi bennaG˙ajn is-sliem, tal-paçi bennaHekk sej˙ulek, Misilmin,Hekk sej˙ulek, Misilmin,g˙ajn li minnha int ˙adt ismekg˙ajn li minnha int ˙adt ismekHekk sa tibqa’ tul is-snin.Hekk sa tibqa’ tul is-snin.

Il-Madonna ta’LoretoIl-Madonna ta’LoretoLilek t˙ares mis-smewwiet,Lilek t˙ares mis-smewwiet,G˙ax il-maqdes int bnejtilhaG˙ax il-maqdes int bnejtilhal-o˙la l-art it-tliet g˙oljiet.l-o˙la l-art it-tliet g˙oljiet.

“Viva x-Xemx’’ G˙ajnsielem jg˙ajjat“Viva x-Xemx’’ G˙ajnsielem jg˙ajjatlejn it-tmiem t’Awissu x-xahar.lejn it-tmiem t’Awissu x-xahar.Inti l-g˙oΩΩa ta’ dar-ra˙alInti l-g˙oΩΩa ta’ dar-ra˙alLi g˙alik jo˙ro© bi ˙©ar.Li g˙alik jo˙ro© bi ˙©ar.

Kollok sfura qisek xmejxaKollok sfura qisek xmejxab’Ìesu’ ˙lejju fuq idejk,b’Ìesu’ ˙lejju fuq idejk,qed isejja˙ il-mi©emg˙aqed isejja˙ il-mi©emg˙abiex tintefa’ ©o ri©lejk…biex tintefa’ ©o ri©lejk…

Biex b˙all-an©li jag˙tu qimaBiex b˙all-an©li jag˙tu qimaLi ©arrew darek mill-bog˙od;Li ©arrew darek mill-bog˙od;Din l-g˙amara fejn fis-semaDin l-g˙amara fejn fis-semaLil Ìesù rabbejt fis-sod.Lil Ìesù rabbejt fis-sod.

Lill-port t’G˙awdex mill-fortizza.Lill-port t’G˙awdex mill-fortizza.Ta’ Chambray ˙ares f’kull Ωmien,Ta’ Chambray ˙ares f’kull Ωmien,Lit-turist li ji©i jΩurnaLit-turist li ji©i jΩurnaAg˙tih mer˙ba, roddlu s-sliem.Ag˙tih mer˙ba, roddlu s-sliem.

*GÓAJNSIELEMVersi ta’ Fr. Geoffrey G. Attard

*(Óajr lill-Óajja f’G˙awdex)


Reminiscing(In Memory of my dear friend Tony Agius.

This poem was written, back in 1991, in NY.)

Our paths then crossed, and we were so gladreminiscing old times, both happy and sad.

Sure now we are glad that we have met,as from what was said we will be friends yet.

Just now we can hope we will meet more often,in near future times, our hearts to soften.

With Happy memories noting sparse or few,bonding old friendship, strengthening us anew

Francis SultanaNew York.

Wed: 30th May 1991

Oj, oj! Hawn fejn sejrin?Fuq kull vetturail-bniedem tg˙allemb’g˙aqal iwa˙˙alswiçis u gerijiet,stering u brejkijiet,biex jista’ imexxiu jiddirie©ikif u ’l fejn jixtieq,ma’ liem’ kisra jdur,jitlaqx jew jieqaf,jasal fejn g˙andu jmur.

‘Mma mill-kontrolltieg˙u n-nifsuΩarma u qata’maΩri u ˙bula,it-tmun u l-qlug˙,u taha pruwaiΩi©© ’l barra,bl-ebda sinjal,jew xi xkiel ie˙orli jista’ jwaqqfumilli jwe©©a’lilu n-nifsu,jew ta’ madwaru.

Ejja le˙innang˙ollu a nxandruma’ l-irjie˙at,biex rotta nbiddlulejn g˙aΩla g˙aqlija,b’saqajna nag˙fsupedali sodi,fin-nofs insuqu,b’sinjali çari,’l bog˙od minn trufxifer l-irdum,li lest ja˙tafna,f’abbiss jitfag˙na,fejn nintesew,bla ˙add jindunali eΩistejna!

Francis SultanaG˙ajnsielem

15/02/06

Tlifna l-Kontroll

Dear friend Tony do you rememberthose far off days, back, one September?

How we together all summer throughlaughed and made merry, and friendship grew!

How we took pleasure in all we did,thoughts and views sharing: nothing we hid.

Soon came in, Destiny, choosing for usdifferent places. Be gone, no fuss.

We toiled and worked hard, never complaining,days, weeks, months, years, no chore disdaining.

We spent a lifetime far and away,raising a family one might just say!


GÓAJNSIELEM F.C. BARServing:

Pizza, Snacks and Take AwayEat in or take away

Showing on Big ScreenFootball matches and Movies

Tel: 2155 9753 / 21562410Mob: 99440355


L-ISTORJA TA’ GÓAJNSIELEM F.C.1936 – 2006

META U KIF BEDA L-FOOTBALL F’GÓAWDEX

Il-futbol f’G˙awdex nibet u ffjorixxa fir-ra˙alta’ G˙ajnsielem, eΩattament fil-forti ta’Chambray u dan g˙andu jag˙milna kburin.Kien Ωmien l-ewwel gwerra dinjija (1914-1918),Ωmien ta’ taqlib u biΩà li fortunatament ftit lixejn la˙aq lill-gΩira tag˙na. Infatti ˙afna mill-istejjer fuq il-©lied u l-avvenimenti l-o˙ra tal-gwerra kienu jinstemg˙u minn fomm is-suldatiIngliΩi li kienu jintbag˙tu G˙awdex biex fir-Rest Camp ta’ Chambray jistrie˙u mill-©rie˙ital-battalji. G˙all-imfejqa Ω-Ωmien kienjg˙addi bilmod sakemm xi wie˙edminnhom mi©nun wara l-ballun bedajorganizza xi log˙biet. Ftit ftit is-suldatikollha interressaw irwie˙om u l-log˙biettant bdew isiru akkaniti illi xi erba’ minnG˙ajnsielem bdew ta’ kull filg˙axijajitilg˙u lejn Chambray biex jaraw din il-log˙ba ©dida li b˙ala qatt ma kienu rawqabel. In-numru tag˙hom Ωdied uChambray beda joffri xena sabi˙a bl-IngliΩi ji©ru wara l-ballun u l-antenatitag˙na jitmas˙nu fuq min minnhom serjirba˙ hekk kif l-interess tag˙hom fil-log˙ba beda jikber.

G˙addew is-snin. Il-gwerra spiççat ul-IngliΩi telqu. IΩda warajhom allewxi blalen u xi Ωraben kbar u goffi.Dawk li qabel kienu j˙arsu…issabdew jixxutjaw huma g˙all-ewweljid˙ku b’xulxin iΩda fi ftit Ωmien il-log˙ba qabdet ©miela u fl-a˙˙arChambray beda jisma’ l-g˙ajjatferrie˙i tal-log˙ba bl-ilsien tag˙na umhux iΩjed b’dak barrani.

Hekk nibtet il-log˙ba G˙awdxija.Dawk is-suldati ta’ Chambray ftit lixejn ˙asbu li b˙al s˙abhom f’˙afnapartijiet o˙ra tad-dinja huma kienuser i˙allu wirt warajhom. G˙awdex

kellu jistenna sal 1936 biex jie˙u pjaçir b’futbolorganizzat iΩda fil-fatt il-futbol tag˙na huwaferm ixja˙ u qadim.

G˙alhekk, g˙alkemm ftit hawn min jaf, il-Kastell ta’ Chambray huwa post mill-aktarimportanti fl-istorja tal-futbol G˙awdxi u l-klabb tag˙na huwa kburi li fl-arma tieg˙u j©ibit-torri, sinjifikat tal-post fejn twieldu l-futbolG˙awdxi u l-eqdem klabb fil-gΩira.


IZ-ZAMMIT CUP

FiΩ-Ωmien tal-lum,meta nilag˙bu unirb˙u diversi tazzibl-addoçç, huwa fermdiffiççli biex wie˙edjista’ jimma©ina l-importanza u l-entuΩjaΩmu u anke l-ansjetà li kienet i©©ib

mag˙ha iz-Zammit Cup.

G˙al din iç-challenge cup li ©iet irregalatag˙all-okkaΩjoni tal-inawgurazzjoni tas-SilverJubilee Ground (1936) miz-Zammit Workshoptal-Marsa, kkompetew Ωew© timijiet – il-Victoria Scouts Group u l-G˙ajnsielem F.C. likien mag˙mul mis-Sea Scouts, movement li mamessu qatt inqered. T˙ejjijiet saru u friendlymatches saru wkoll fil-Fortizza ta’ Chambray.Barra dan kienu jsiru training ta’ kuljum fit-tennis court barra Chambray. It-tim kien fdatf’idejn Fr.Hersey li bis-sa˙˙a tieg˙u sar is-Silver Jubilee Ground u b˙ala coach kellna lill-wardmaster Carmelo Mallia. It-tim kienimsa˙˙a˙ minn Alessju Camilleri li kienja˙dem ©ewwa Chambray. Il-prospetti matantx kienu sbie˙ g˙alina. Ir-rivali tag˙nakellhom iΩjed min jittrenjahom kienu msa˙˙inmin xi players li kienu jitg˙allmu f’kulle©©iMalta. L-g˙aΩla tat-timtag˙na kienet ˙aΩina – biplayers mag˙Ωulin aktarmin˙abba s-sa˙˙a millig˙ax kienu jafu jilg˙abu,b’eççezzjoni ta’ tnejn jewtlieta.

IL-jum mistenni wasal –jum ta’ Mejju b’xemx fl-inΩul tag˙ha. Il-partitakienet bilançjata ferm u r-riΩultat ta’ 2-1 kien riΩultatxieraq. Il-Victoria kienu lifet˙u l-iskor fl-ewwel halfu dritt fit-tieni half, JoeCassar ©ab id-draw. Il-ballun beda tiela u nieΩel– ballun fil-g˙oli fejn

spikkat mhux il-mo˙˙ iΩda s-sa˙˙a fejn kultantrajna wkoll log˙ob goff. Bix-xemx faççatatag˙na u l-˙in joqrob g˙at-tmiem, in-nies bdietta˙seb biex titlaq meta l-gowl tar-reb˙a wasal.Kien Elija Debono, l-a˙jar player ta’ dak iΩ-Ωmien, li qabeΩ player wara l-ie˙or u mhux bissskorja il-gowl, imma tana t-tazza li hija l-aqwa‘mile-stone’ fl-istorja tal-klub tag˙na u tal-futbol G˙awdxi – tazza li turi meta il-futbolbeda uffiççjalment ©ewwa gΩiritna.

IΩ-Zammit Cup fet˙itilna t-triq diffiçli ta’ nΩulu tlug˙ iΩda l-awgurju li tana Fr.Hersey metappreΩentalna it-tazza se˙˙ – il-futbol mhux bissma’ mietx iΩda ssa˙˙a˙ u minn dejjem kellnawie˙ed mill-aqwa timijiet, biex b’hekkΩammejna t-tradizzjoni li bdiet tant Ωmien ilu.Illum, 70 sena wara dan kollu, g˙andna g˙axnkunu grati lejn dawn in-nies u ng˙ozzu dawnl-avvenimenti li ©raw g˙ax meta nifir˙u bir-reb˙iet u tazzi li nakkwistaw g˙andnanΩommu f’mo˙˙na li kienu Fr.Bernard Herseyu Carmelo Mallia li taw bidu u wittew it-triqg˙as-suççess li l-klub glorjuΩ tag˙na ©ab lejnir-ra˙al ta’ G˙ajnsielem.

Dan ir-rapport ©ie me˙ud mill-magazinesBlack And White minn kitba ta’ Carmel Rapa,rran©ati g˙al-lum min Alex Spiteri, u ttajpjatiu preparati min Miguel Refalo.


Erba’ Stilel *T*F*A*LL-akbar riΩors tar-ra˙al tag˙na

Mr. Frank Tabone B.Ed(Hons.) D.E.A.M TEFL ECDL

It-tfal tag˙na.Xtaqt li nibda danil-˙sieb tieg˙imag˙kom bl-akbarkelma importanti,l-akbar riΩors lig˙andna fir-ra˙al –it-tfal.

It-tfal humarigal ta’ Alla, frott l-im˙abba tal-©enituri.Toqg˙od ta˙seb ftit din hi xi ˙a©a tal-meravilja!Stupenda! Kieku tara ftit kif int u jien kbirna utg˙allimna niktbu u naqraw dawn il-kelmiet hijaxi ˙a©a vera impressjonanti! Fantastika!

It-tfal ta’ G˙ajnsielem huma tfal li jitwielduu jg˙ixu magenb ix-xtut tal-bahar Mediterran li˙alla sena wara l-o˙ra m˙abba lejn il-baharkomuni. Meta tarbija titwieled, sebg˙in fil-mijatal-piΩ tag˙ha jkun ilma u ˙aga interessanti linnotajt dawn l-a˙˙ar xhur it-tfal u Ω-Ωg˙aΩag˙tar-ra˙al huma fost l-aktar li jqattg˙u ˙in qribil-ba˙ar fuq xog˙ol, trasport jew mistrie˙.

Karatteristika li nilma˙ fit-tfalG˙ajnselmiΩi hija l-©ibda lejn l-imitazzjoni. It-tfal min-natura tag˙hom huma kurjuΩi, iΩdainteressanti hu l-fatt li n˙oss li aktar minn ir˙ulao˙ra t-tfal tag˙na j˙obbu jimitaw ˙afna l-ewwelnett lilna l-kbar bl-eΩempju tajjeb jew˙aΩin tag˙na; kif ukoll mudelli jew idoli fix-xenata’ l-ispettaklu, moda u futbol.

Din il-karatteristika timlienab’responsabbilta’ ta’ x’eΩempju qedjixorbu t-tfal tar-ra˙al minn kif a˙na l-kbar na˙sbu, nitkellmu, na©ixxu jew mana©ixxux wara kollox! Il-Malti jg˙id li t-tfal jikxfu l-g˙awwar. U tabil˙aqq g˙axnormalment kul˙add jag˙ti milli jkolluu t-tfal bl-aktar mod innoçentijirra©unaw, jilbsu, jesibixxu l-ideat u l-kultura li jie˙du fl-aktar çellulamportanti fir-ra˙al, il-familja.

L-imitazzjoni fiha nfisha mhiex ˙aΩina,iΩda jinkwetani l-fatt li jekk jien nistennadejjem biex nimita, jien qatt ma jien serinkun ori©inali, kreattiv. Fl-edukazzjonia˙na ma rridux lit-tfal ikunu fotokopja

ta’ l-ideat ta’ ˙addie˙or. Irriduhom jo˙or©u t-talenti tag˙hom g˙ax it-tfal t’G˙ajnsielemg˙andhom ˙afna talenti mo˙bija.

Jekk it-tfal tag˙na jibqg˙u jimitaw biss,x’ifisser? Sempliçi afna. Ifisser li fil-qasam tal-amministrazzjoni lokali, ekklesjastika, soçjali ukulturali dejjem ser nistennew ir˙ula o˙ra qabelbiex jikkrejaw l-ideat u a˙na sempliçementinsegwu… jekk wara kollox insegwu.

It-tfal tag˙na kapaçi ˙afna. It-tfal tag˙narriduhom ikunu l-leaders u mhux biss isegwu.Imma tg˙idli, issa jien id-dar kif nista’ ng˙inuf’dan li qed to˙lom int? G˙aΩiΩa omm! G˙aΩiΩmissier! L-ewwel dmir tieg˙ek hu li tisma’ lill-uliedek. Ibnek u bintek g˙andhom ˙ajja.G˙andhom vuçi. G˙andhom dritt. Ismag˙hom.Ieqaf minn kollox u ismag˙hom. SkuΩawni, iΩdajekk a˙na l-kbar ngergru g˙ax it-tfal majisimg˙uniex; l-ewwelnett irridu naraw kemmil-darba g˙ednielhom “biΩΩejjed!” Ma nafx forsimin˙abba log˙ba futbol! Jew min˙abba a˙barkurjuΩa fuq it-televixin! Forsi min˙abba xi erba’numru tat-tombla. Min˙abba teleseriel!Min˙abba Coffee Morning! U le ˙a nieqaftibΩax!

G˙ajnsielem hu ra˙al pjuttost ©did,modern u mΩejjen bi djar fuq spektrum ta’ stiliminn klassici sa moderni. Forsi imitazzjoniwkoll? Jehtieg li t-tfal ng˙inuhom jikbru ankifejn dak li g˙andu x’jaqsam ma’ l-estetika. L-ilwien u l-kliem ta’ l-Ilsien Malti qeg˙din hemm


biex nikkomunikaw tajjeb u nwasslu messa©©ta’ paçi u ©id. Dan kompletament jikkontrastama’ messa©©i jew tattoos li naraw fuq Ωg˙aΩag˙u karozzi li Ωgur ma fihomx messa©© ta’ fer˙ u©id! Mo˙˙ it-tfal huwa sponΩa u jixrob u jassorbimalajr dak kollu li ng˙idulhom u nuruhom.

Óadd mhu pur, lief il-Mulej! IΩda l-verita’hija dejjem wahda. Fl-iskola tag˙na AntonCassar, it-tfal jing˙ataw kors ta’ tag˙lim ta’ tmiensnin mill-g˙alliema ta’ kull sena kif ukollg˙alliema speçjalizzati u organiΩΩazzjonijietsoçjali sabiex ng˙inuhom jikbru mentalment ufiΩikament b’sa˙˙ithom. Tajjeb g˙alhekk li dakli jitg˙allmu t-tfal id-dar ikomplu jarawh attwatid-dar, fil-pjazza, fit-triq jew waqt il-coffeemorning.

Kemm hu diffiçli li twieΩen tifel u tifla lijΩommu bog˙od mit-tipjip u l-alkohol, metambag˙ad x’˙in imorru d-dar l-alkohol u t-tipjiphuma aççessibli! Jiddispjaçik tisma’ tfaljirrakkontaw li l-papa beda jdawwaqhom il-birra jew l-inbid minn eta’ vera tenera!

Je˙tie© ng˙allmu lit-tfal li biex tiççelebrama hemmx g˙alfejn issir Ωibel! U ifhmuni! Dinhija xi ˙a©a li vera hija anti-edukattiva u kontral-istess sa˙˙a tat-tfal. Storikament, speçjalment

l-alkohol da˙al bl-eΩempju mhux tajjeb tas-suldati IngliΩi. U a˙na ovvjamentimitajniehom… u ming˙alina li aktar manixorbu aktar a˙na kbar u min ma jixrobx mahu xejn! Óabib IngliΩ qalli b’ton ironiku, “Il-Bambin g˙alhekk dejjem jippermetta li l-IngliΩijinqalg˙u malajr fil-futbol, g˙ax inkella ma nafxx’ji©ri!”

Imma g˙al darba o˙ra x’jista’ jsir?X’nistg˙u nag˙mlu? Kemm tkun a©a sabiha likieku nibdew mill-familji tag˙na nedukawb’eΩempju kontra t-tipjip u l-alkohol u dan iç-çirku nwessg˙uh sabiex anki fil-kaΩini kollhadan il-vizzju ji©i kkontrollat. Kemm tkun ideasabi˙a li jkollna ©ranet matul il-gimg˙a fejn l-alkohol ma jinbieg˙x jew inkella jkun g˙al bejg˙biss f ’çertu ˙inijiet. Dawn l-ideat jekkjag˙milhom ˙addie˙or huma tajbin, iΩda g˙axtag˙na forsi ma napprezzawx. Possibbli rridunimitaw g˙al darba o˙ra?

U l-a˙˙ar idea g˙al-lum… ikun ferm tajjebli fl-ewwel laqg˙a li jmiss, il-membri tal-g˙aqdiet ipo©©u fuq l-agenda xi ideat ta’ ˙afnaminn s˙abi li kitbu f’dan il-ktieb sabiex nibdewta’ l-inqas niΩirg˙u t-tajjeb.. ˙alli jikber ujissa˙˙ah.

TISLIMA LIS-SURMAST ANTON CASSARFtit kont nafekJien f’dik ˙ajtekIlli‘nti tant ˙addimtÓinek, Ωmienek, ˙ajtek kollhaG˙at-tag˙lim int kont g˙amilt.

Qisu l-biera˙ meta stedintniBiex kelmtejn ng˙idu flimkien..U jien dlonk ntba˙t bil-kobor ta’Dal-bniedem b’g˙erf tal-˙olqien.

G˙ajnejk faru hekk kif smajtekLil dar-ra˙al b’ismu issemmiMhux ta’ b’xejn li g˙addejt ˙inekTie˙u ˙sieb lil G˙ajnsielem u ter©a’ ttenni…

Aqra ibni …kompli studja,,,taqtax qalbekAg˙mel kura©©. Kliem sabi˙ li kont ittenniSabiex mill-edukazzjoniLil G˙ajnsielem le…ma t˙allix bil-g˙atx !

Kont eΩempju fost l-eΩempji,Ta’ kif tag˙lim u ©id flimkienInt kont tinse© b’tant paçenzja,Ìewwa l-klassi fost l-istudenti.

L-edukazzjoni g˙alik kienet g˙ajn ta’ ˙ajja,U din g˙alik kienet çara u bla tbajja”Tant li qalbek ma qtajtx ma’ kull tlajja’Li Ω-Ωmien u l-bnedmin nibtu fil-plajja.

Insellimlek mill-©did g˙aΩiΩ Anton,U nitolbok li tispira lilna lkoll ma’ xulxin,Biex flimkien ma’ Kristu Rebbie˙Tnissel fina tag˙lim nisrani sabi˙.

Frank Tabone


IN-NIÇÇA TAL-MADONNA TA’ LORETOfi Pjazza San Ìor© - Rabat, G˙awdex

Kitba ta’ÌuΩe Galea(Óajr lit-Telstar u l-Berqa)

Fl-img˙oddi, f ’kull ra˙al ta’ Malta u ta’G˙awdex, aktar mill-ibliet, l-g˙add ta’ niçeç fil-kantunieri, jew fi rkejjen o˙ra, kien akbar u kienu iktarpopolari milli huma fi Ωmienna. Il-bniedem kienanqas sofistikat, kien aktar devot u aktar mehdi bl-affarijiet ta’ ru˙u, forsi g˙ax ma kellux distrazzjonijietb˙al ma g˙andna llum.

Fil-qedem nett, qabel ma bdew jibnu l-knejjeskbar, in-niçça, imwarrba fl-g˙elieqi, jew fit-triq, kienettispira u tkebbes aktar devozzjoni f’qalb il-bniedem.Mill-kittieba qodma ta’ l-istorja tal-knisja, ftit humadawk li taw tag˙rif sew kif Ωviluppat din jew dik il-knisja, u wisq anqas kienu twebblu jistudjaw kifkienu nibtu ˙afna minn-niçeç li hawn imxerda fil-gΩejjer tag˙na.

Il-bdiewa, x’˙in ix-xemx tkun ser tmajna,jerfg˙u l-mo˙riet u l-g˙odda tag˙hom, u jg˙abbuhomfuq dahar il-˙mar jew xi bhima o˙ra, biex jaqbdutriqthom lejn id-dar. Il-mog˙dijiet qalb l-g˙elieqi fl-

a˙˙ar kienu jwasslu fuq it-triq tar-ra˙al. U˙ud mill-bdiewa kienu jieqfu ta˙t il-˙ajt, jistennew lill-bdiewao˙ra jaslu dejhom, u meta jiltaqg˙u flimkien, l-a˙˙arminnhom, kien jibda jg˙id xi talba ta’ ˙ajr lil Alla l-imbierek, talli kienu g˙addew jum ie˙or, hieni jewimwieg˙er, skond id-destin tag˙na ta’ kuljum. U ikollflimkien, b˙al f’g˙aqda wa˙da, kienu jg˙ollu l-˙siebtag˙hom lejn il-Óallieq.

G˙alhekk, dak il-post, maΩ-Ωmien,kien isir b˙altokk fejn il-bwieda, u add ie˙or, kienu jiltaqg˙u, biexjiddiskutu l-˙ajja ta’ kuljumm, biex jitkelmu dwaril-bieg˙a u Ω-Ωrierag˙, u biex isesku fuq g˙ajrhom.

Imbag˙ad xi ˙add iwaqqaf salib tal-©ebel fuqil-post,jonkella jdendel xbiha ta’ qaddis mal-˙ajt, biexdik id-devozzjoni ..aktar tixtered u tinfirex fost dawkli kienu jg˙addu minn dawk l-in˙awwi . U kif naqrawfid-dokumenti tal-qedem, u˙ud minn dawk il-bwiewa kienu j˙allu fit-testament tag˙hom dik ix-xi˙a©a minn ©idhom, jekk mhux kollox ukoll, biexhemm fuq dak il-post tinbena niçça tal-©ebel, biexjie˙du ˙siebha, u biex jixeg˙lu d-dawl tal-lampaquddiemha. L-atti tan-nutara antiki kollha mimlijinb’ dawn it-testmenti.

Kull niçça g˙andha l-istorja tag˙ha,u tistag˙©ebkemm tag˙rif ti©bor madwara niçça li tista’ timlaktieb bi ©rajjietha. Dawk in-niçeç kienu kienu jkunuwkoll post g˙aΩiΩ g˙al ˙afna, g˙ax minnhom bostanies kienu jie˙du l-fara© tag˙hom, u jimtlew bis-sabarfil-gwaj li kien ikollhom . O˙rajn kienu jiktbu ©idhombiex flok in-niçça tinbena kappella, daqsxejn ta’kamra. Hekk kienet Ωviluppat dik il-knisja majestuΩatal-Madonna ta’ Pinu, u ˙afna o˙rajn.

L-istampa tal-lum(referenza g˙al dik ta’Loreto li hemmqrib il-knisja ta’ San Ìor©,Victoria) turi ritratt ta’ niçça,li sa ftit snin ilu, kient g˙adha wieqfa biswit sewwasew il-knisja ta’ San Ìor©, tar-Rabat,ta’ G˙awdex. Dinin-niçça kienet imsej˙a bl-isem ta’ Loreto, iΩda kienuaktar isibuha bl-isem ta’ Hili, billi ta˙tha sew kienhemm bejjieg˙ il-˙axix, b’dak l-isem.

In-niçça kienet g˙olja dwar ames jew sitt piedimill-art, bi skultura mill-isba˙ fil-©ebla G˙awdxija .Il-fi©ura tal-Madonna hija bil-wieqfa qeg˙da ©©orrid-dar tag˙ha, mag˙rufa bl’ isem ta’ Loreto, li qediservi b˙ala pedestall g˙all-istatwa tal-Bambin, liqieg˙ed bil-wieqfa fuqha. Il-figuri kollha f’daqqadonnhom merfug˙in minn tliet an©li, li qieg˙din


i©orru kollox fuq is-s˙ab, l-istess b˙al ma l-an©li kienu©arrew id-dar ta’ Nazareth g˙all-belt ta’ Loreto.

Din in-niçça mhux minn dejjem kienet hekk,tal-©ebel. Qabel kien hemm tnejn, jew tlieta o˙raqabilha, li biΩ-Ωmien kienu g˙amluhom ©odda. Dinin-niçça kienet twaqqfet hemm dejn il-knisja ta’ SanÌor©, ftit wara li kienu biddlu l-titular tal-knisja liwara ssej˙et Matriçi, g˙ax minn Madonna ta’ Loreto,kienu semmewha Santa Marija, li kienet l-istess, iΩdabil-mod bdew jikkonfonduwa ma’ l-Assunta, u hekkbaqg˙et sal-lum.

Kien hemm kappella li waqqaf qassis Rumanfuq l-g˙olja, fiç-cittadella, u kien iddedikaha lill-Madonna ta’ Loreto, f’©ie˙ dik ta’ l-Italja. Qassis

ie˙or, Taljan ukoll, kien waqqaf knisja o˙ra ta’Loreto, fejn jg˙idulu tad-Dabrani, fis-sena 1477.

IΩda billi l-paroççi ta’ G˙awdex, l-unika wa˙dali kien hemm, kienet dik il-knisja ta’ San Ìor©, u l-qassis Taljan, barrani, kien bena dik il-kappella Ωg˙irata’ Loreto.(li ma tantx kienet popolari, g˙ax barranija,u minn barrani) maΩ-Ωmien kienet la˙qet speçi ta’rivalita’ benjniethom. G˙ahelkk ftit aktar minn mittsena wara l-fondazzjoni tal-kappella, li sa dak iΩ-Ωmien saret Matriçi ta’ G˙awdex bla ˙add ma jafkif, biex speçi ta’ jinku lil ta’ San Ìor©, bnew uwaqqfu dik in-niçça ta’ Loreto biswit il-knisja tal-qaddis ta’ Lidda..

( Óajr lis-Sur Lorenzo Zahra li g˙addilna dan it- tag˙rif)

Banka tal-LottuKa‰in tal-Banda - GœajnsielemÓinijiet tal-Ftu˙:It-Tnejn: 4.00 pm – 5.00 pmIt-Tlieta: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 5.00 pmL-Erbg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pmIl-Óamis: 8.00 am – 9.30 am 4.00 pm – 6.00 pmIl-Ìimg˙a: 7.15 am – 10.30 am 4.00 pm – 6.00 pmIs-Sibt: 7.15 am – 10.30 am 2.00 pm – 4.00 pmIl-Óadd: 10.30 am – 11.30 am

Riçevitur: Neville Vella – Tel: 2156 6740

Il-Festat-Tajbalill-Poplukollu!


PITTURA ‘EX VOTO’ MISRUQA MINN ÌO NIÇÇA FIX-XATT

Pittura mag˙mula b’weg˙da (ex voto) g˙ebet minn©on-niçça li kienet fiha fil-Port ta’ l-Im©arr. Il-pittura turiΩew© sajjieda G˙awdxin fuq dg˙ajsa ta’ G˙awdex jitolbul-interçessjoni tal-Madonna u tal-qaddisin San ÌwannBattista, San Fran©isk t’Assisi, San Pietru u sajjied, u hitas-seklu tmintax. X’aktarx il-pittura tqeg˙det f’niççab˙ala weg˙da minn Ωew© sajjieda wara li ©ew me˙lusamill-g˙arqa.

Filwaqt li kkundannat dan l-att vandalu u sagrili©ul-Organizzazzjoni ta’ Wirt G˙awdex appellat lill-pubblikubiex min g˙andu xi nformazjoni dwar dan il-kaΩjg˙addiha lill-pulizija . Kull informazzjoni ti©i trattata b’kunfidenzjalita’.

(Nota: Din l-informazzjoni kienet fil-Mument tal-Óadd 14 ta’ Awissu 2005)

Lejn id-dar t’Ommna Marijaa˙na ni©u minn tant bog˙od,g˙ax il-©ebel tag˙ha torçab’messa©© ˙aj, misteru sod.Din id-dar fejn l-an©lu ˙abbaril-misteru ta’ omm xebba;hawn fejn niΩel il-Verb ig˙ammar,sew fostna.

Rit: Madonna, Madonna twajba,˙allini nissejja˙ ibnek.Ag˙mel Madonna minniiben li jg˙ix qrib tieg˙ek sew.

G˙andek ni©i, nitlob f’darek,w’hemm noffrilek din m˙abbti,li int tilqa’ b˙ala ommibiex fil-hena dda˙˙alni.Kemm hu sewwa li tmur lura©o di’ d-dar ta’ l-Omm ˙anina,tassew tajjeb li kull ibeniΩurha!

Madonna Sewda(msejsa fuq: Madonna Nera: bit-Taljan)

Rit: Madonna, Madonna twajba... etc:

Hawn f’im˙abbet daç-çenaklu,˙a©a wa˙da ma’ din l-Omm,il-qalb tfawwar b’paçi s˙i˙ali terfag˙ha lejn t’Alla t-tron.Hija ti©bor it-talb tag˙nabiex tg˙addih g˙and Ìesù binha,w’hekk kull min di’ d-dar iΩurb’paçi jfur!

Rit: Madonna, Madonna twajba... etc:


IL-FRATELLANZI TAGÓNABil-kelma fratellanza nifmhu xirka jew g˙aqda

religjuΩa, lajka u devota li forsi jkun a˙jar jekk insej˙ula‘konfraternita.’ Hi xirka mwaqqfa ta˙t il-˙arsien tal-Knisja b’g˙an speçfiku b˙al ma huma mwaqqfin l-g˙aqdiet religjuΩi l-o˙ra.

Dwar il-bidu taΩ-Ωew© Fratellanzi ta’ G˙ajnsielemjiktbilna hekk is-Sur Lorenzo Zahra mill-Bir©u: “Hekkkif kienet g˙ada ssir il-Parroçça ©dida ta’ G˙ajnsielem,il-Kappillan Dun Anton Cauchi mill-ewwel ˙aseb biexmal-Parroçça jkun jista’ ji©bor il-parruççani g˙all-aqwadevozzjonijiet tant me˙tie©a fil-˙idma pastorali tieg˙u.

Dan narawh billi fil-15 ta’ Ottubru 1857 g˙amel talbafil-Kurja tal-Belt Valletta biex jitwaqqfu Ωew© Fratellanzifil-Parroçça hekk ©dida ta’ (Hanselem) G˙ajnsielem.

IΩ-Ωew© Fratellanzi li ried jitwaqqfu kienu wa˙datas-SS .Sagrament biex il-parruççjani jg˙arfu l-venerazzjoni lejn Ìesù Ewkaristija, u l-o˙ra tar-RuΩarjubiex i˙e©©e© il-qima lejn Ommna Marija Santissima. IΩ-Ωew© Fratellanzi ©ew approvati b’digriet tat-13 ta’Novembru ta’ l-istess sena, ji©ifieri f’anqas minn xaharwara.

G˙alhekk il-Kappillan stess ressaq Statut g˙aΩ-Ωew© Fratellanzi f’wie˙ed, ˙a©a xejn komuni. U danlis-Statut juri regolamenti baΩati fuq dawk ta’ Fratellanzio˙ra. Naturalment kienu miftu˙a g˙al kul˙add, ir©ielu nisa li meta jinkitbu jkunu obbligati li jie˙du sehemfil-funzjonijiet, kif ukoll ikollhom dritt g˙as-suffra©i.

Kull Fratellanza kellha ta˙tar l-Prefett u l-uffiççjalikull tlett snin li jinkludu wkoll l-Prim Assistent, u l-Prokuratur. Id-Digriet juri wkoll li l-Fratelli tas-Sagrament jilbsu konfratija bajda, bil-kurdun u l-muzzetta ˙amra kif ukoll biç-çinglu u kuruna tar-RuΩarju . Il-Fratellanza tar-RuΩarju jilbsu konfratijabajda bil-mantell abjad, kuruna u kurdun abjad kif ukollil-kapoçç . Il-Prefetti kellhom jilbsu l-medalja,iΩdambag˙ad add mill-fratelli ma seta’ jΩid xi a©a fl-ilbies.

Fl-istatut jobbliga lill-Fratelli tas-Sagrament jie˙dusehem fit-Tielet Óadd tax-Xahar, u fil-Vjatku, waqt lidawk tar-RuΩarju kellhom jiltaqg˙u fl-ewwel Óaddwaqt l-G˙asar, ig˙idu r-RuΩarju.

Il-Prefett fil-Laqg˙at kien intitulat g˙al Ωew© voti.Hekk il-˙idma pastorali tal-kappillan kellha mezz biexti©bed lill-parroççani lejn il-Knisja g˙all-©id spiritwalitag˙hom kemm fil-˙ajja kif ukoll wara l-mewt b’tantsuffra©i li l-istess fratelli u sorelli kellhom obbligu lijitolbu.”

Ref AAM Sup. Vol 52 p 696

Óajr lis- Sur Lorenzo Zahra li g˙addilna dan it-tg˙arif.


L-Astronomija

Imma©inaw lejl sajfi…imma©inaw li qeg˙din f’xipost ’il bog˙od mill-˙sejjes tal-karrozzi, mill-istorbju u dak kollu li hu assoççjat mal-˙ajjamg˙a©©la tal-lum…imma©inaw kalma utrankwillita f’xi post li mhux imdawwal biΩΩejjed,anzi pjuttost mudlam…post fejn l-g˙ajnejn jistg˙ujistrie˙u g˙ax huma ˙ielsa mid-dawl artifiçjaliΩejjed li loqna bl-iskop li l-lejl ma jiddallamx anzikwaΩi kwaΩi jibqa l-jum. Forsi qeg˙din fuq il-bejttag˙kom tippruvaw ta˙kmu xi Ωiffa ˙elwa, forsiqeg˙din fil-bit˙a jew inkella fil-©nien. Qeg˙din fejnqeg˙din, f’dawn iç-çirkostanzi l-g˙ajnejnjintrefg˙u wa˙idhom ’l fuq biex ifittxu dawldifferenti…mhux l-istess dawl safrani tal-bozozimwa˙˙la ma kull kantuniera fit-toroq tag˙na. Danhu dawl tal-kwiekeb. Min-na˙a tan-nofsinharjidher b˙al donnu liΩar ta’ dawl bajdani tiela l-fuq…dawl sfukat imma dawl sabi˙…dawl li l-antenati tag˙na kienu jsej˙ulu ‘It-triq ta’ Sant Anna’u li forsi afna minnkom jafuh aktar bl-IngliΩ b˙ala‘Milky Way’. Imbag˙ad ta’ kultant to˙ro© ti©rikewba fe©©ejja li l-g˙ajnejn bilkemm ila˙˙qu mal-˙effa tag˙ha hi u tofroq is-sema minn tarf sa tarf.

Kien hekk f’din it-trankwillita’ li tant persuni bdewvja©© mill-isba˙ fl-astronomija – vja©© ta’ skopertakontinwa – vja©© li afna jsostnu li la darba tibdie˙ma ttemmu qatt…u vja©© li jien tant kuntent li kontbdejt eΩattament tlettax –il sena ilu u li g˙adni sejjerfih sal-lum.

Il-lum il-©urnata ˙afna jsibuha diffiçli biex jifhmudak li qed nitkellem dwaru hawn fuq. Il-˙tija hital-fatt li l-bozoz li wa˙˙alna fit-toroq tag˙na tfewid-dawl tant sabi˙ tal-kwiekeb imbeg˙da,g˙alhekk ftit nies qatt esperjenzaw din ix-xena liqed insemmi. M’iniex qed ng˙id li g˙andna nitfut-toroq tag˙na – çertament din mhijiex soluzzjoni.Biss, biss, inkunu qeg˙din innaqqsu s-sigurtà fit-toroq matul l-lejl. IΩda d-dawl g˙andu jkunippjanat u dirett propju lejn it-triq u mhux lejn is-sema…wara kollox, a˙na fit-triq se nimxu! X’inhul-iskop li fil-©onna pubbliçi u playing fieldsninstallaw dawl forma ta’ globu li iktar jixg˙el is-sema milli l-art? Dawl li bilkemm ma j˙allix l-artmudlama xorta wa˙da! Illum il-©urnata jeΩistubozoz li jissej˙u full cut-off. Dawn jilluminawpropju t-toroq u ma jitfg˙u l-ebda dawl fis-sema.Barra li t-toroq ji©u mixg˙ula afna a˙jar u b’hekktiΩdied is-sigurta kif ukoll il-kumdità g˙as-sewwieqa tal-karozzi, b’dan il-mod ti©i ffrankata˙afna ener©ija bir-riΩultat li ji©u ffrankati afna flusmill-but ta’ kul˙add. U l-iktar effett li jinteressanafil-kuntest tas-su©©ett li qed niddiskutu hu li d-dawl dg˙ajjef tal-kwiekeb jidher fis-sema! U propjuissa se ndawwar lura id-diskors fuq is-su©©ett lisuppost qeg˙din nitkellmu dwaru – is-sema.

Is-sema hi t-tieqa fuq l-univers. Jekk ikollok çansxi darba morru sad-Dwejra jew ng˙idu a˙na ta’Çenç u ˙arsu ‘l fuq. Minn postijiet mudlama b˙aldawn, ix-xena li taraw fuq raskom hi wa˙da lidiffiçli ma timprssjonakomx. Pero biex tapprezzawdak li tkunu qeg˙din taraw hemm bΩonn li qabelissiru tafu x’inhuma sewwa sew il-kwiekeb.

Definizzjoni sempliçi u preçiΩa hi din: kull kewba(jew stilla, sej˙ilha li trid) hija xemx! Iva hekk hu…kull kewba tpetpet li taraw fis-sema hija xemxta˙raq. U ara ma ta˙sbux li dawn ix-xmux humakollha iΩg˙ar mix-xemx tag˙na. Xejnaffattu…hemm minhom li huma iΩg˙ar, hemmminnhom li huma daqsha u hemm minnhom lihuma ˙afna ikbar. Nist˙ajjilkom qeg˙din tistaqsu“Imma kif? Jekk kull stilla li naraw fis-sema hijaxemx, allura g˙alfejn jidhru daqshekk Ωg˙ar?G˙alfejn ma jidhrux propju b˙ax-xemx tag˙na –kbar u jikwu?” Ir-ra©uni hi li l-istilel, jew tistg˙utg˙idu xmux, huma mbeg˙da ˙afna minnha.

Ikkunsidraw dan li ©ej. Meta tag˙fas switch utixg˙el bozza, id-dawl mill-bozza jimxi b’veloçitàenormi (ta’ 300,000 kilometru fis-sekonda)…din

Il-Madonna ta Loreto Padruna ta l-ivja''ar bl-Ajru.Fdan ir-ritratt qegœdin naraw ix-xbieha tal-Madonnata Loreto (Madonna Nera) li tqegœdet fuq il-qamarfwaœda mill-Missjonijiet tan-NASA. Din ix-xbiehahi l-unika xbieha reli'ju‰a li nsibu fuq il-qamar.


tant hi veloçità kbira li dak li jkun ja˙seb li d-dawlmill-ewwel jasal f’g˙ajnejh. Però l-fatt hu li d-dawlikun ˙a ammont ta’ ˙in biex mexa mill-bozza g˙alg˙ajnejn il-persuna. Fil-kaΩ tal-bozza dan il-˙in ikuntant qasir (farka ta’ sekonda) li nistg˙u ng˙idu li d-dawl jasal mill-ewwel fl-g˙ajnejn…iΩda l-istilelhuma tant imbeg˙da li d-dawl jie˙u ammontsostanzjali ta’ ˙in sabiex jasal minnhom g˙alg˙andna. L-ewwel ejja n©ibu eΩempju bil-qamar.Id-dawl mill-qamar jie˙u daqsxejn iktar minnsekonda biex jasal minn hemm g˙al hawn. Ji©ifieria˙na nkunu qed naraw il-qamar kif kien daqsxejn’il fuq minn sekonda ilu. Issa ejja nie˙du eΩempjuta’ l-eqreb stilla – ix-xemx. Id-dawl mix-xemx idum©ej tmien minuti Ji©ifieri a˙na qed naraw ix-xemxkif kienet tmien minuti ilu. Ji©ifieri jekk ix-xemxkellha g˙all-argument tisplodi din is-sekonda, a˙nama nindunawx qabel tmien minuti o˙ra. L-eqrebstilla wara x-xemx (imsejj˙a Alpha Centauri) hijatant imbeg˙da li d-dawl ilu ©ej minnha madwarerba’ snin. Ji©ifieri a˙na nkunu qeg˙din naraw dinl-istilla kif kienet propju erba’ snin ilu. U din l-istillabilkemm nistg˙u ng˙idu li hija tefg˙a ta’ ©ebla ’lbog˙od! S inçerament l-univers hu enormi u d-daqstieg˙u jisfida kull imma©inazzjoni. Ag˙tuni çansnipprova nag˙tikom idea tal-kobor ta’ l-univers. Il-kwiekeb jin©abru fi gruppi enormi li jissej˙u galassji.Ix-xemx tag˙na wkoll tag˙mel parti minngalassja…propju l-galassja li ©©ib l-isem Milky Way.Il-galassja tag˙na hi grupp ta’ madwar mitt biljunstilla ( u ftakru li ˙afna minn dawn l-istilel huma˙afna ikbar mix-xemx tag˙na). Biex tmur min-na˙ag˙all-o˙ra tal-galassja tag˙na trid iddum sejjer mittelf sena – u dan bil-veloçita tad-dawl ( ta’ 300,000kilometru fis-sekonda). Issa hu kkalkuta li fl-univershawn madwar mitt biljun galassja li kull wa˙da

minnhom fiha madwar mitt biljun stilla! Kapaçitimma©inaw dan il-kobor? Hemm galassji li d-dawltag˙hom ilu ©ej mhux eluf jew miljuni ta’ snin iΩdasa˙ansitra biljuni ta’ snin. Ji©ifieri meta a˙na n˙arsulejn dawn il-galassji permezz ta’ teleskopji tag˙nankunu qeg˙din naraw l-univers ta’ biljuni ta’ sninilu. Issa araw kemm ried jiffaççja sfidi l-bniedembiex sempliçiment jinΩel fuq l-qamar…u dan nistg˙ung˙idu li qieg˙ed wara l-bieb! Huwa dan il-koborimmens li j©ieg˙lna nistaqsu lilna nfusna, “Immapossibli a˙na biss neΩistu f’dan l-univers tant vast?”

Naturalment wie˙ed jibda j˙ossu çkejken metajikkompara lilu nnifsu ma’ dan il-kobor kollu. IΩdas-sabi˙ hu li fost din l-immensita jispikkaw iktar il-pontenzjal u l-qawwa ta’ l-intellet uman li fiç-çokonfiΩiku tieg˙u rnexxielu ja˙seb u jirrifletti dwar l-ori©ini tieg˙u stess u ta’ l-univers li hu parti minnu.

Kemm hi ˙aga meraviljuΩa li tista t˙ares minn ©oteleskopju u tosserva d-dawl ta’ galassji li tant haΩmien biex jasal s’hawn! Kemm hu sabi˙ li f’dik l-˙emda ta’ lejl sajfi tirrifletti dwar l-kobor u l-kumplessita’ ta’ dan l-univers meraviljuΩ li ninsabufi˙! Huwa minnu li int qatt ma tkun iççaqqlaqtminn ma ©enb it-teleskopju.... pero’ ma’ l-ewwel˙arsa, l-ima©inazzjoni tieg˙ek tie˙dok fi vja©©twil…tkun rigt ‘il barra fl-immensita’ ta’ l-ispazjuu tkun mort fil-passat u er©ajt ©ejt.

G˙al aktar informazzjoni dwar dan is-su©©ettid˙lu fil-website ta’ l-G˙aqda Maltija ta’ l-astronomija: www.maltaastro.org

Joseph CaruanaStudent Universitarju


Il-Familja DiaconoL - i s t o r j amuΩikali tal-f a m i l j aD i a c o n ote˙odna luralejn l-a˙˙arsnin tal-K a v a l l i e r if’Malta. Metal-GranmastruÌermaniΩ FraF e r d i n a n dV a nH o m p e s hg˙olla liΩ-

Ûejtun g˙ad-dinjità ta’ Belt – Il-Belt Beland –wie˙ed min-nies l-aktar mag˙rufa ©ewwa Ω-Ûejtun kien in-negozjant tal-qotnina GiobattaDiacono li kien joqg˙od fil-bidu ta’ Triq SantaKatarina eΩattament fejn illum hemm il-kaΩinBeland. Dan il-palazz inbena fl-1813 kif tixhedpittura f’wa˙da mis-swali antiki tieg˙u. L-ewwel mara ta’ dan Giobatta kienet FrancescaBusuttil min-Nadur, li pero’ mietet ta’ etàΩg˙ira. It-tieni mara tieg˙u kienet KatarinaMangion. Minn dan it-tieni Ωwie© twieledOrazio, missier Carlo, wie˙ed mill-˙afna wliedta’ Giobatta.

Minbarra n-negozju tal-qotnina Giobattakien ukoll muΩiçista u hekk lejn is-sena 1829fiΩ-Ûejtun insibu di©a’ orkestra mmexxijaminnu stess li kienet isservi ta’ divertimentg˙all-poplu. Insemmu din is-sena g˙aliexf’Jannar ta’ l-1830 kien jinsab fiΩ-Ûejtun il-muΩiçista Naplitan Michelino Deferraris li l-istess Giobatta ©ab hawn Malta biexjirriformalu u jikkomponi g˙al din l-orkestrataΩ-Ûejtun. Ittra ta’ l-istess Deferraris li tinsabfl-arkivju tas-Soçjetà Beland jikkonfermawdan. Mal-mewt ta’ Giobatta fl-1949 l-orkestrag˙addiet f ’idejn Orazio, ukoll muΩiçista, lidejjem bil-g˙ajnuna ta’ Mro Deferraris komplafejn ˙alla missieru. Lejn l-1860 Orazio uDeferraris qalbu din l-orkestra fil-BandaBeland u b’Orazio Diacono b˙ala l-ewwelsurmast. F’dan l-ambjent twieled u trabba l-KompoΩitur Carlo Diacono.

Carlo Diacono twieled iΩ-Ûejtun nhar l-1t’April 1876. Sa minn çkunitu wera ©ibda kbiralejn l-arti muΩikali u ta˙t it-tre©ija ta’ missieruOrazio, beda l-istudju muΩikali tieg˙u. Wisqprobabbli li f’dan iΩ-Ωmien ˙a wkoll xi tag˙limming˙and is-surmast kompoΩitur naplitanMichelino Deferraris, li kien mid˙la sewwa tal-familja Diacono. Ta’ g˙axar snin are© idoqq il-kwartin mal-Banda Beland fil-purçissjoni tal-Ìimg˙a l-Kbira u ftit wara kkompona l-ewwelinnu ad unur Santa Katarina. Fis-sena 1892 bedal-istudju tieg˙u g˙and il-mag˙ruf Prof. PaolinoVassallo li kien g˙adu kif irritorna lura Maltaminn Pari©i u kien feta˙ skola tal-muΩika©ewwa l-Belt Valletta. Ta˙t Vassallo, Carlotg˙allem nistg˙u ng˙idu f’daqqa kif kien stqarrl-istess Vassallo. Fl-1 t’April, 1987 huwa ©iema˙tur surmast direttur tal-Banda Beland liemakarigu baqa’ jΩomm sas-sena 1903, metamin˙abba l-istudju kellu j˙alli ’l banda ug˙alhekk il-Kumitat kien ˙atru SurmastOnorarju g˙al g˙omru, ˙atra li baqa’ jg˙oΩΩ samewtu. Aktar tard insibu li g˙amel xi snin b˙alaSurmast Direttur tal-Banda San Ìor© ta’ Bormla.

Meta fit-22 ta’ Novembru, 1903 l-Papa SanPiju X xandar il-famuΩ Motu Proprio MroDiacono beda jikkomponi fuq il-parametritieg˙u. Kien hawn li l-fama tieg˙u xterdetmhux biss ma’ Malta kollha iΩda anke barraminn xtutna. Nistg˙u ng˙idu bla tlaqliq illiDiacono kien wie˙ed mill-aqwa esponenti,jekk mhux l-aqwa, tal-Motu Proprio f’pajjiΩna.Kien biss ftit xhur wara, f’April 1904 li Diaconoesegwixxa disa’ responsorji tal-Ìimg˙a l-Kbira©ewwa l-knisja arçipretali taΩ-Ûejtun, waqt il-priedka tat-tlett sig˙at.

B’digriet tal-Kurja tat-18 ta’ Diçembru,1899 huwa n˙atar organista tal-KnisjaArçipretali ta’ ra˙al twelidu.

Fl-1918 l-opra tieg˙u ‘L-Alpino’ marretin xena g˙al disa’ darbiet bejn is-16 t’April u t-2 ta’ Mejju, wa˙da mill-opri ta’ kompoΩituriMaltin l-aktar li ttellg˙u fl-ewwel sta©untag˙hom. F’Novembru ta’ l-1919 huwakkompona l-Innu Immortali “A Santa Caterina– (Del Sacri Ministri) g˙all-Banda Beland u ©ie


esegwit g˙all-ewwel darba mill-istess bandafil-festi çentenarji tal-paroçça f’Novembru 1920fil-preΩenza ta’ l-istess kompoΩitur. Skond il-kritiku muΩikali Joe Vella Bondin dan l-innuhuwa “xog˙ol meraviljuΩ, wie˙ed mill-aqwaispirazzjonijiet assoluti li g˙andna Malta f’dinil-forma muΩikali.

Fid-9 ta’ Frar 1923 l-Arçisqof Dom MauroCaruana atru Maestro di Cappella tal-Kattidralwara l-mewt ta’ Prof Vassallo u ming˙ajr maresaq g˙all-konkors. Il-muΩika tieg˙u ©ietesegwita fil-British Empire Exhibition ©ewwaWembley fl-1924 fejn ©ie kklassifikat fit-tieletpost u mog˙ti midalja u çertifikat. Fis-sena 1938©iet esegwita wkoll fil-BaΩilika ta’ Massenzju©ewwa Ruma, fl-1942 ©ewwa Kajr fl-E©ittu ufl-1957 ©ewwa New York fl-Istati Uniti. Fl-okkaΩjoni tal-Ìublew tal-Fidda tar-Re Ìor© Vfl-1935 huwa idderie©a 37 banda f’daqqa fil-Main Guard quddiem il-palazz.

Fost ix-xog˙lijiet tieg˙u nsibu Ωew© opri,‘L-Alpino’ u ‘Villa Azzurra’ li mhux kompluta,tlett oratorji ‘Cantico di Frate Sole’, ‘TransituDivini Antoni’ u ‘San Paolo Evangelizza IMaltesi’, bosta kantati, prejudji g˙all-orkestra,overtures, g˙add kbir ta’ quddies solenni u tal-mejtin, salmi, antifoni g˙al diversi festi,romanzi, innijiet kemm sagri kif ukoll profanikif ukoll g˙add ta’ marçi, l-aktar funebri.

Il-Ìenju muΩikali tieg˙u ©ie mag˙ruf umfa˙˙ar minn bosta kompoΩituri barraninfosthom Felice Lattuada, Lorenzo Perosi,Licino Refice, Ildebrando Pizzetti u OttorinoRespig˙i. Il-kbir kompoΩitur Mascagni meta©ie muri xi kompoΩizzjonijiet ta’ Carlo stqarrilli “Quest’uomo non sa quanto sa” (Dan il-bniedem ma jafx hu stess kemm jaf).

Il-MuΩika tieg˙u g˙adha ti©i esegwita fil-festi ta’ diversi parroççi, kemm f’Malta kif ukoll©ewwa G˙awdex.

Carlo Diacono miet fil-15 ta’ Ìunju,1942©ewwa Óal Lija fejn kien mar rifu©jat min˙abbal-gwerra, u ©ie midfun fiç-çimiterju ta’ SantuRokku Ω-Ûejtun skond ix-xewqa tieg˙u stess.

L-a˙˙ar esponent tal-familja Diacono kienis-Surmast Frankie Diacono, iben Carlo,imwieled iΩ-Ûejtun fl-1914 Frankie tg˙allemta˙t missieru u mexa fuq il-passi tieg˙u b˙alaorganista u Maestro di Cappella. Mal-mewt ta’

missieru, Frankie˙a f ’idejh it-tre©ija u r-responsabbilita’kollha tal-C a p p e l l aDiacono uminkejja ˙afnad i f f i k u l t a j i e tirnexxielu jibqa’jΩomm il-biçça l-kbira tal-festi ta’diversi parroççikemm f’Malta kif ukoll ©ewwa G˙awdex. Il-MuΩika ta’ Diacono ilha ti©i esegwitaf’G˙ajnsielem mill-1965 sal-lum fejn din il-festakienet bil-wisq g˙al qalbu kif tixhed l-istessbintu Maria li g˙adha mimlija bl-g˙omor.B˙ala kompoΩitur ftit g˙andu xog˙lijiet g˙ajrbarkarolli, intermezzi, març funebru ukompoΩizzjonijiet Ωg˙ar o˙ra. Naturalmentkellu aktar minn biΩΩejjed biex ikun jista’ jmexxil-Cappella Diacono bix-xog˙lijiet ta’ missieru.Fis-sena 1990 huwa ˙alla t-tre©ija lil Dun

Ìwann Galea,˙atra li g˙adujΩomm sa llum.

Is-Surmast FrankieDiacono ˙alla danil-Wied tad-dmug˙ fl-20 ta’Marzu 1999 ujinsab midfun fiç-çimiterju ta’ SantuRokku fil-qabartal-familja. Fil-funeral tieg˙u˙adet sehem il-Banda Beland li

tag˙ha kien Surmast Onorarju.

Il-mewt tieg˙u fissret it-tmiem ta’ l-a˙˙armembru tal-familji kbar li mexxew il-KappelliMuΩikali li ddominaw il-muΩika Litur©ikaMaltija g˙al aktar minn Ωew© sekli.

Óajr lil Charles J Debono g˙al dan it-tag˙rif.

Loreto GaleaArkivista u Delegat tal-Banda


It-Torri ta’ GarΩesmimm Maria GrimaStudenta Universitarja

Bandista FluteJekk nag˙tu

˙arsa lejn l-istorjata’ Maltaninnutaw li l-gΩejjer Maltinminn dejjemkienu ma˙kumaminn poplid i v e r s i ;

˙akkiema li tawna kultura, drawwiet u ilsiendifferenti minn tag˙na. Dan forsi min˙abba l-fatt lijinstabu f’nofs il-ba˙ar Mediterran. G˙alhekk, minndejjem in˙asset il-˙tie©a ta’ protezzjoni fi xtutMaltin, speçjalment fil-gΩira G˙awdxija.

Ta’ min jg˙id li l-uniku xog˙ol fortifikat li kienjeΩisti f’G˙awdex sas-seklu sbatax, kien it-Torri ta’GarΩes. B’hekk il-biΩa’, l-inkurΩjoni u s-serq tal-G˙awdxin naqas xi ftit. Kien il-Granmastru MartinoGarΩes (1595 - 1601) li ta’ sehem kbir fis-sitawazzjonimiΩera tal-gΩira G˙awdxija. Hu talab lir-Re ta’Spanja biex isse˙˙ il-˙olma ta’ in©inier militariSpanjol permezz ta’ messa©©ier - il-fortifikazzjonitat-tieni l-ikbar gΩira fl-Arcipelagu Malti; ˙olma likienet tberren ukoll f’mo˙˙ il-Granmastru GarΩes.Pero’ x-xewqa ta’ dawn ma gietx milqug˙a qabelMarzu 1599, meta Giovanni Rinaldini, in©iniermilitari minn Ancona, fl-Italja, wasal fi gΩiritna biexjeΩamina u jirrikkmanda is-sitwazzjoni kritikafinanzjarja.

Rinaldini kiteb Ωew© rapporti fejn fl-ewwelwie˙ed issu©©erixxa li x-Xatt ta’ l-Im©arr kellu ji©im˙ares b’torri b’diversi kanuni. Rinaldini jistqarrukoll li dan it-torri kellu jkollu Bumbardier u amessuldati matul ix-xhur tas-Sajf; ji©ifieri Mejju 1 -Ottubru 31. Mill-banda l-o˙ra, matul ix-xhur tax-Xitwa (Novembru 1 - April 30), kellhom jonqsu g˙alBumbardier u Ωew© suldati biss. Dan min˙abba l-fatt li l-kefrija tal-ba˙ar f’dawn iΩ-Ωminijiet tkeççi l-g˙edewwa ‘l barra minn xtutna. Fit-tieni rapporttieg˙u, Rinaldini g˙amel id-disinji ori©inali tieg˙uta’ dan it-torri li jinsab eΩattament fuq ir-ri˙ ta’ l-Im©arr.

Ma nafux eΩatt jekk id-disinji u r-rakkomandazzjonijiet ta’ Rinaldini g˙o©bux lill-Granmastru u lill-Kunsill. Probabli li kollha qablufuq dan il-pro©ett. Dan forsi min˙abba n-nuqqasta’ fondi. Il-folja inqalbet meta l-Granmastru GarΩes

miet fi Frar 7, 1601, u j˙alli s-somma ta’ 12,000 skudif ’deheb. Din intuΩat g˙al kostruzzjoni umanteniment ta’ dan l-istess torri.

Il-Granmastru l-©did Alof de Wignacourt(1601 - 1622) ma tilifx ˙in u g˙alhekk qabbad lilVittorio Cassar, l-in©inier residenti f’G˙awdex,jag˙mel id-disinji tat-torri. Fil-fatt f ’Mejju 12, 1601,Cassar kiteb lura u wera s-sodisfazzjon tieg˙uflimkien mad-disinji tieg˙u g˙at-torri. Hi ˙asra lima sibniex dettalji dwar il-progress tat-torri ta’GarΩes. Pero’ sibna Ωew© ittri mibg˙uta mill-Granmastru Wignacourt lill-Gvernatur ta’ G˙awdexli jmorru lura lejn Jannar 27 u Frar 13, 1607. Hu çarli dan l-istess torri kien g˙adu qed jinbena.

Nistg˙u nassumu li t-Torri ta’ GarΩes tlesta, unissogra ng˙id li kien ddomina x-xenaindimentikabli tax-Xatt ta’ l-Im©arr. Dan it-Torrikbir, kwadru u massiv seraq il-qlub ta’ afna. Pero’t-Torri ta’ GarΩes sparixxa g˙al dejjem!Fortunatament mhux g˙al kollox g˙ax fadlilna xifdalijiet Ωg˙ar minn tieg˙u. Jing˙ad li g˙ad fadal xifdaliijet fuq l-g˙olja u ©ol-ba˙ar qarib.Sfortunatament il-pedament ta’ dan it-torri, li kienilu 250 sena wieqaf, ©ie mne˙˙i minn xi nies u flokukibru pjanti u ˙axix ˙aΩin. Meta fl-1848 it-Torri ta’GarΩes ©ie mwaqqa’, ma sparrixxietx bissfortifikazzjoni imma t-tmiem ta’ monumentnazzjonali kbir!


Il-Knejjes ta’ Madwar il-Parroçça Tag˙naminn Mathea Vassallo

Hekk kif wie˙ed jasal wasla sal-gΩira tat-tliet g˙oljiet, l-ewwel ra˙al li jilqg˙u jkun, ir- ra˙alpittoresk ta’ G˙ajnsielem. L-aktar li jkomplujsebb˙u dan ir-ra˙al huma bla dubju ta’ xejn il-knejjes u l-kappelli li jag˙tu mira©© sabi˙ fuq danir-ra˙al marvelluΩ.

Il-kappella ta’ Lourdes tkun l-ewwel wa˙dali ssellem hekk kif wie˙ed jasal fil- port tal-Im©arr.Nsibuha t˙ares lejn il-port tal-Im©arr, hekk b˙alqisha trid tfakkar li fuq dak il-©miel li jsa˙˙ar,issaltan il-qawwa tal-Óallieq. Hija mibnija fuq stilGotiku. L- ewwel ©ebla ta’ din il-knisja tqieg˙detfl-10 ta’ unju 1888 u ©iet miftu˙a u mbierka fis-27ta’ Awissu 1893 u kkonsagrata fis-17 ta’ Frar 1949.

Barra il-kappella ta’ Lourdes insibu l-kappella ta’ Santa Çeçilja. Din tinsab bejn it-tarfta’ dan ir-ra˙al u l-bidu tax-Xewkija. Hija l-eqdemkappella mhux biss f’ra˙al tweliedna iΩda f ’G˙awdex kollu. Insibu afna opri ikbar fosthomtlitt knejjes kbar.

Hekk kif titla’ ftit ’l fuq mill-port ta’ l-Im©arrwie˙ed jer©a’ jiltaqa’ ma’ knisja o˙ra din id-darbata˙t it-titlu ta’ Sant Antnin ta’ Padova. Fiha nsibubosta pitturi mas-saqaf li ˙ar©u minn idejn ta’ xiartisti mag˙rufa. Din il-knisja nsibuha mibnijata˙t g˙amla ta’ salib. Ma©enb din il-knisja nsibul-kunvent tal-patrijiet Fran©iskani Minuri lijmexxu dan il-qasam.

L-aktar knejjes li jiddominaw fiç-çentru ta’ dan ir-ra˙al huma bla dubju ta’ xejn il-knisja l-qadima us-santwarju tant devot bit-titlu glorjuΩ ta’ Loreto.

Il-knisja l- qadima ilha t˙ares ir-ra˙al tag˙namis-seklu 19. Skond kif tg˙id il-le©©endanaraw li missirijietna bnew din il-knisja fl-istess post fejn il-Madonna kienet uriet lilAn©lu Grech waqt li kien qed jisqi l-mer˙latieg˙u. Il- knisja l-qadima kif inhi mag˙rufallum g˙andha g˙amla ta’ salib Latin umibnija fuq stil Doriku. Din il-knisja kienetlesta, fid-9 ta’ Settembru 1820, dakinhar il-kwadru tat-titular tag˙ha tniΩΩelsollennament mill-knisja tan-Nadur g˙all-knisja t’G˙ajnsielem. Fiha nsibu wkoll bostakwadri mpin©ija, fosthom g˙andna erbg˙ali ©ew ma˙duma mill-pittur famuΩ MaltiÌuΩeppi Cali. Ma nistg˙ux ukoll mansemmux li din il-knisja fil-jiem sbie˙ tal-festa tkun armata bid-damask a˙mar. Kienu

bosta l-Kappillani li taw is-sehem tag˙hom f’dinil- knisja. L-a˙˙ar Kappillan u nista’ ng˙id ukolll-ewwel arçipriet kien il-Kan. Espedito Tabone.

Ra˙al twelidna maΩ-Ωmien kompla jikberu l-knisja l-qadima ma baqg˙etx tesa’ biΩΩejjed l-popolazzjoni t’G˙ajnsielem. Hawn beda jin˙assil-bΩonn ta’ knisja ikbar. G˙alhekk missirijietna


re©g˙u ˙asbu biex jibnu tempju ikbar. Din kienet ukollix-xewqa l-kbira tal-kappillan Mizzi. Dan kien fis-seklu20. Ix-xog˙ol fuq il-knisja l-©dida dam sejjer madwar55 sena. Ix-xog˙ol tal-bini tlesta ta˙t l-Arçipriet EspeditoTabone. Din il-knisja ©iet mog˙tija t-titlu ta’ knisjaArçipretali fis-sena 1965. Fl-a˙˙ar il- poplu G˙ajnselmiΩqata’ xewqtu nhar is-27 t’Awissu 1978, meta dan is-santwarju ta˙t stil Gotiku Lombard ©ie mbierek mill-E.T. Mons. Nikol G. Cauchi. F’din il-knisja nsibu lill-Arçipriet preΩenti il-Kan. ÌuΩeppi Zerafa b˙ala t-tieniArçipriet tal-parroçça u l-g˙axar kappillan. Ta’ minisemmi wkoll li dan l-Arçipriet kompla jarma l-knisja.Fost l-ewwel xog˙ol li da˙al g˙alih kien l-invjar tal-knisja. Imbag˙ad kompla b’bosta opri sbie˙ g˙al ©ewwab˙all-ambone tal-kewkba li ΩΩanΩan g˙all-festa titularitas-sena 1987, l-artali, l-orgni, l-kurçifiss kbir li nsibuwara l-artal, in-niçca tal-Madonna tal-Loreto u l-linef li,saru riçenti.

Espressjoni elwa li juΩaw it-turisti meta ji©u jΩurul-pajjiΩna hi li ©ewwa Malta wie˙ed jista’ jsib numruikbar ta’ knejjes milli kemm hawn ©ranet matul is-sena.F’dan il-kuntest, imsa˙˙a˙ mill-fatt li pajjiΩna g˙anduinfluwenza reli©juΩa qawwija ˙afna, nistg˙u ng˙idu lil-parroçça tag˙na hija eΩempju klassiku ta’ ra˙al tipikuMalti; b’numru sabi˙ ta’ knejjes li jaqdu l-˙ti©ijietreli©juΩi tag˙na b’mod adekwat.


L-Istati Uniti ta’ L-AmerikaÓafna minna ©ejjin minn familji li f’xi Ωmien jewie˙or xi ˙add minn missirijietna kellu j˙alli artna ujmur jew ja˙dem fuq il-ba˙ar jew inkella jemigra lejnpajjiΩi barra minn Malta sabiex jaqla’ l-g˙ixien g˙all-familja tieg˙u. Fost dawn il-pajjiΩi barra minn artnafejn missirijietna kienu marru, nsibu lil Franza, l-Ingilterra, l-Awstralja, il-Kanada u l-Istati Uniti ta’l-Amerika (USA).(1)

Iddeçidejt li nikteb dawn il-kelmtejn dwar dan ta’ l-a˙˙ar, il-USA, g˙alliex dan il-pajjiΩ sar il-pajjiΩadottiv ta’ bosta emigranti minn madwar id-dinjafosthom ˙afna Maltin u G˙awdxin. Dan huwanazzjon kbir ˙afna fid-daqs iΩda Ωg˙ir fl-eta, uwie˙ed mill-iktar pajjiΩi superpotenti taΩ-Ωmienna,jekk mhux l-uniku wie˙ed. Matul is-snin nies minnkull ©ens u minn kull na˙atad-dinja taw il-kontributtag˙hom g˙all-iΩviluppta’ dan il pajjiΩ li bedaminn ftit kolonji fis-seklusittax f’din id-dinja ©dida– kif kienu bdew isej˙ululil dan il-pajjiΩ f’dak iΩ-Ωmien.

L-ewwel nies li kienujg˙ixu f’din l’art, li llumhija it-tielet l-akbar fid-dinja fil popolazzjoni(298,754,511) u r-raba’ l-akbar mid-daqs (9,166,598 sq km), kienu marruhemm mill-Grigal ta’ l-Asia, ca. 12,000 Q.K.(2)

Imbag˙ad dawn in-nies kienu bdew jissejj˙u IndjaniAmerikani tan-Nord. Sas-sena 1500 W.K. dawn l-Indjani Ωviluppaw hafna kulturi differenti u b’dinl-evoluzzjoni ing˙aqdu f’tribujiet ta diversi ismijietu tferxxu mal kontinent kollu. L-ekonomija ta dawnin-nies kienet ibbaΩata fuq l-ikkaccjar u t-tigbir, is-sajd u l-biedja.(3)

Madwar is-snin 999-1001 W.K., kienu il-Vikings liesploraw dan il-pajjiΩ u fil-fatt, g˙exu hemm g˙alftit ta’ Ωmien mhux ˙aΩin. Kien Leif Ericson, it-tifelta’ Eric the Red, li waqt li kien qet jivja©©a min-Norve©ja g˙all-Greenland (fejn kien ig˙ix) tilef ir-rotta u spicçç fuq din l-art (mhux mag˙rufa),x’mkien bejn Newfoundland u Virginia.(4) Però l-aktarvja©© ta’ importanza kbira kien l-ewwel vja©© ta’ l-esploratur u navigatur Taljan Christopher Columbus(1492-93). Dan inawgura Ω-Ωmien l-aktar importantig˙al din ir-rivoluzzjoni ta’ esplorar fil-WesternHemisphere mill-Ewropej.(5)

Fl-1513, l-esploratur Spanjol Juan Ponce de-Leon wasalfuq il-kosta ta’ Florida u din saret l-ewwel kolonja

permanenti Ewropeja fl-Amerika ta’ fuq.(6) Hafna kienudawk l-Stati Ewropej (inkluΩi Spanja, Franza, l-Ingilterra u l-Portugal), u kumpaniji tal-kummerç libag˙atu spedizzjonijiet biex jesploraw l-Amerika ta’Fuq fil-mitejn sena ta’ wara u lkoll kemm huma tawkontribut g˙al kolonizΩazzjoni tag˙ha.(7)

Fis-sena 1620, il-Mayflower telqet minn-Plymouth, fl-Ingilterra b’102 passi©©ieriu wara Ωmien kiefer fuqil-ba˙ar waslet fejn illum huwa Massachusettes. Minndakinhar ‘il quddiem nies minn kull na˙a tal-globubdew ifittxu li jmorru u jg˙ixu f ’din id-dinja il-©dida.Infatti, sal-1650 il-popolazzjoni fil-kolonji la˙qet il-˙amsin elf u erba mija.(8)

B’xog˙ol iebes u qlubija kbira dawn l-ir©iel u nisaminn kull ©ens u kull ©enerazzjoni, minn-nofs is-

seklu 16 sas-seklu 18,b’˙afna sagrifiççjirnexxielhom jibnupajjiΩ u ffurmaw l-ewwel 13 -il Stat uGvern li beda jmexxib’awtonomija.

F’nofs is-seklu 18,bdiet l-espansjoni ta’ l-Amerika u l-Unjoni˙adet Stat ie˙or li kienOhio fl-1749. Ftit taΩ-Ωmien wara, il-FrançiΩi bdew gwerra

kontra l-Indjani (1754-63) li rriΩulta f’konflitt dinjimsemmi “The Seven Years War × fl’ Ewropa. Din il-gwerra kienet spiççat bl-IngliΩi jigwadanjaw ˙afnamill-Kolonji li kellhom il-FranciΩi, fosthom il-kolonjaSpanjola ta’ Florida u allura b’hekk l-IngliΩiddominaw l-Amerika ta Fuq (esklusi il-proprjetajietli kella Spanja fil-punent). Dawn il-grajjiet ikawΩaw˙afna dejn g˙all-Ingilterra u minn˙abba f ’hekkbdew iΩΩiedu fit-taxxi li mmedjatament qalg˙u˙afna nkwiet u protesti fil-kolonji kollha. (9) It-Tensjonijiet tant raxu bejn il-kolonji Amerikani u l-IngliΩi f ’dan il-perijodu li rriΩulta f’konflitt militarili wassal g˙all-gwerra tar-rivoluzzjoni (1775-83) fejn©iet iddikjarata l-Indipendenza (4 ta’ Lulju 1776) ub’hekk ing˙aqdet l-Unjoni Federali ta’ Stati Sovraniu Gvern Federali biex imexxuha.(10)

Sadattant l-emigranti baqg˙u jiΩdiedu u aktar ma’bdew de˙lin f’dan il-pajjiΩ aktar tferxxu lejn il-punent, dejjem ifittxu dik l’art fejn ikunu jistg˙ujissetiljaw u jibdew dik il-˙ajja tag˙hom li g˙alihaqasmu ib˙ra koroh u art salva©©a. B’hekk l-Istatikomplew jikbru fin-numru mal-kontinent kollu,sakemm filfatt waslu sa truf l-art, u anke barra mill-


kontinent (Hawaii u Alaska). Minn 13 -il Stat illumla˙qu il-50, ara Table 1.

Kull Stat g˙andu l-storja tieg˙u fejn nies ta’ valur u likienu gew minn diversi postijiet differenti fid-dinjataw ˙ajjithom g˙all-liberta ta’ dan il-pajjiΩ. IΩdanixtieq nuΩa b˙ala eΩempju, kaΩ wie˙ed biss, li ©araf’Texas fis-6 ta’ Marzu 1836, fejn nies li kienu g˙adhomkemm waslu hemm kienu taw ˙ajjithom g˙al dan il-pajjiΩ. Bejn wie˙ed u ie˙or kienu madwar 182 ru˙, liavolja kienu jafu minn qabel li ma tantx kellhom çans,g˙aliex probabbilment kienu kwaΩi çerti li ser imutu,xorta ddeçidew li jieqfu lil-armata Messikana ta˙t il-˙akma tal-Ìeneral Antonio Lopez de Santa Anna - likellha ‘l fuq minn 2000 suldat - biex jiddefendu l-Alamo.(11) Min kienu dawn il-182 Texicans(12) heroes liddefendew l-Alamo? Minn fejn kienu ©ew u xitradizzjonijiet kellhom li ©ag˙lhom jg˙atu ˙ajjithomg˙all-liberta ta’ territorju li kienu g˙adhom kemmwaslu fih?

G˙axra kienu twieldu l-Ingilterra, tnax l-Irlanda ta’Fuq, tlieta fl-Iskozja, tnejn il-Ìermanja, wie˙ed Walesu ie˙or id-Danimarka. L-o˙rajn li kienu twieldu fl-Istati Uniti kienu: 31 minn Tennessee, 14 minn Kentucky,5 minn Alabama, 4 minn Mississippi, 5 minn Georgia,13 mill-Caro l inas , 11 minn Vir g in ia , 12 minnPennsylvania, u il-bqija minn Vermont, Louisiana,Missouri, New York, New Jersey, Ohio, Massachusettsu Illinois; Abamillo, Badillo, Espalier, Esparza, Fuentes,Nava u Juan Seguin (li kien l-uniku wie˙ed, barraminn xi-nisa, li salva) kienu kollha Messikani.’(13) L-a˙˙ar battalja kienet damet biss tliet sig˙at, iΩda dinl-istorja tg˙at sa˙˙a tremenda lil-nazzjon kollu biexikompli jing˙aqad iktar minn qatt qabel u jissograminn kollox g˙all-liberta u l-futur tieg˙u. Filfatt, ©arali l-qlubija ta’ dawn li ddefendew l’Alamo tg˙at spintaqawwija lil kull suldat u r©iel o˙ra biex re©g˙ung˙aqdu ta˙t it-tmexxija tal-Ìeneral Sam Houston, uf ’San Jacintu, waqfu il progress tal-Ìeneral SantaAnna, sa kemm re©g˙u ltaqg˙u fil-gwerra tal-Messiku(1846-48) fejn din id-darba, Santa Anna u il-Messikutilfu mhux biss il-gwerra iΩda ukoll terittorji fejn illumhemm seba’ Stati.(14)

Mhux kollox hu ward u Ωahar, u t-tbattija biex inbenadan in-nazzjon ma naqset qatt. Filfatt, g˙all-˙abta ta’nofs is-seklu 19, in-nazzjon beda jiffaççja problemikbar u nqasam fuq il kwistjoni ta’ drittijiet ta’ l-Istat,ir-rwol tal-Gvern u l-ilsiera. Dawn il-kwistjonijiet it-tri©©irjaw il-gwerra çivili li bdiet immedjatamentwara li la˙aq president, Abraham Lincoln, fl-1860, lisal-©urnata tal-lum g˙adu meqjus bhala l-a˙jarpresident li qatt kella l-Amerika.(15) Hdax -il Stat (tas-South) ifformaw il-Confederate States tal-Amerika (araTable 2) u aduha kontra l-Unjoni (l-Istati tan-Nord).Dawn ta’ l-a˙˙ar reb˙u il-©lieda u b’ hekk l-ilsiera ©ewme˙lusa mil-jasar fl-Amerika.(16)

L’istati baqg˙u jikbru u javanΩaw kemm ft-teknologija

u fl-industrija, kif ukoll f ’diversi oqsma o˙ra, u dawnl-avvenimmenti komplew jg˙atu spinta lil emigrantili kienu de˙lin l-Amerika minn kull na˙a tad-dinja.Hafna minn dawn in-nies g˙enu bix-xog˙ol tag˙hombiex l-iΩvilupp f ’dawn l-oqsma kollha ikompli dejjemjissa˙˙a˙. Kienu pijunieri li ˙afna minhom imxewelufi ta’ mili - min kien wa˙du, min bil-familja tieg˙uu min kien ma’ xi grupp – u dan g˙amluh g˙al dik il-libertà li g˙al ˙afna kienet biss ˙olma. G˙alliex ilkolliffaççjaw xi tip jew ie˙or ta’ g˙adu, per eΩempju: il-mard, il-˙ruxija tal-maltemp li fil-prairies kien ikunta’ kull tip, ir-rinnegati, l-Indjani, in-nemus usa˙ansitra ir-rattlesnake. F’dan il-perjodu li n-nazzjonkien qed jikber ©mielu, fl-1898, bdiet il-gwerra, TheSpanish-American War, li r-riΩultat fl-Istati Uniti jie˙dukontrol tal-kolonji li kella Spanja fil-Caribbean u fil-Paci f i c . B’riΩultat ta’ din il-gwerra, Kuba gietiddekjarata indipendenti. Kien dan iΩ-Ωmien li l-Amerika bdiet turi s-superpotenza tag˙ha fuq baΩiinternazzjonali.(17)

Fis-seklu 20, l-Amerika kompliet tikber fil-qawwatag˙ha iΩda mhux ming˙ajr problemi, g˙aliex f ’danis-seklu baqg˙et ti©©ieled g˙all-libertà mhux biss fuqix-xtut tag˙ha iΩda wkoll globali. Fil-fatt, kienet adetsehem fit-tmien gwerrer, u li fihom, elluf kbar ta’patrijotti tilfu ˙ajjithom.

Sal-©urnata tal-lum, il-problemi g˙adhom jeΩΩistu u˙afna minhom g˙adhom dejjem jikbru, b˙ad-defiçitfil-kummerç, fl-spejjeΩ g˙all-kura tas-sa˙˙a, fl-emigrazzjoni illegalli, fis-separazzjoni bejn l-Istat u l-Knisja, fl-abort, fl-istigma ta’ l-omosesswalità, fil-libertà tal-kelma, u wkoll fil-gwerra ta’ l-Iraq.(18) Dawnhuma kollha ostakli li qeg˙din dejjem itelfu l-progressta’ dan in-nazzjon. Però, sa fejn naf jien, il-pajjiΩ g˙aduta’ sa˙˙a kbira u g˙adu dejjem jissielet sabiex iktar ikunhawn paçi u trankwillità fid-dinja kollha. Il-kultura,valuri u l-affarijiet o˙ra li kienu ˙adu mag˙hom l-emigranti li marru joqg˙odu hemm u li kienu ©ewminn kull na˙a tad-dinja, fosthom Maltin u G˙awdxin,kienu l-eg˙ruq ta’ dik is-sa˙˙a u l-libertà li biha g˙adumiexi l-pajjiΩ illum. Kull˙add ig˙ix ˙ajja liberà ukul˙add jista’ jg˙amel suççess skond il-˙ila tieg˙u uming˙ajr tfixxkil ta’ xejn. Nies minn kull ©ens u minnkull na˙a tad-dinja li llum qeg˙din jg˙ixu b˙allaçittadini Amerikani qeg˙din jag˙tu l-kuntributtag˙hom f ’kull qasam, kemm fil-politika, fit-teknolo©ija, fix-xjenza, fl-industrija u anke fil-˙ajjamilitari, sabiex dan il-pajjiΩ jibqa’ f’sa˙˙tu u jibqa’wkoll miexi ’l quddiem.

Però b˙alma ng˙idu hawn Malta: “ir-rota dejjemiddur, kull bidu g˙andu tmiem u kull min kien qabeljista’ jer©a ji©i wara.” Allura b˙alma l-USA bdiettissa˙˙ah fl-1500 u saret nazzjon ta’ superpotenza,min jista jg˙id se ji©ri fl-2500 u min se jiddomina id-dinja dakinhar? Jista jkun li forsi, il-“Grigal ta’ l-Asia”,u allura jkollna nemigraw lejn il-Mongolja? Forsi! L-


Istati Uniti jikkonsistu f’50 Stat u distrett Federali li huma mniΩΩlin hawn ta˙t:(19)

Table 1

L-isem ta’ l-Istat Meta da˙al fl-Unjoni Noti fuq it-territorji qabel ma da˙˙lu b˙ala Stat fl-Unjoni

Alabama (AL) Dec. 14, 1819 Kien sar territorju effettiv fil-15 ta’ Awissu 1817.22 nd

Alaska (AK) Jan. 3, 1959 Distrett fit-18 ta’ Ottobru 1867, sakemm ©ie organiΩΩat territorju fl-24 ta’ Awissu 1912.49 th

Arizona (AZ) Feb. 14, 1912 Dan ir-re©jun kultant kien jissejja˙ Arizona qabel is-sena 1863, avolja kien g˙adu parti mit-territorju ta’48 th New Mexico.

Arkansas (AR) June 15, 1836 It-territorju kien ikbar mill-Istat. Wara li da˙al fl-unjoni l-bqija tat-territorju fil punent kella uffiççji tal -25 th posta li baqg˙u juΩaw il-postmark ta’ Arkansas avolia kienu f ’art l’ Indjani.

California (CA) Sept. 9, 1850 Çedut ming˙and il-Messiko b’trattat ta’ Guadalupe-Hidalgo, f ’ 2 ta’ Frar 1848, u proklamat fl-4 ta’ Lulju31 st 1848. Minn dak in-nhar sa kemm sar Stat, California kellu Gvern Militari sal-20 ta’ Diçembru 1849, u

ftit wara sar Gvern lokali. Qatt ma kellu Gvern ta’ forma territorjali.

Colorado (CO) Aug. 1, 1876 L-ewwel Ewropew li da˙al f’dan l-Istat kien ming˙ajr dubju il-Konquestador Francisco Vasquez de38 th Coronado fis-seklu 16.

Connecticut (CT) Jan. 9, 17885 th Il-Óames Stat li-kien fost it-tletax il-kolonji ori©inali li kien instab min Thomas Hooker fis-sena 1636.5 th

Delaware (DE) Dec. 7, 17871 st L-ewwel Stat li kien fost it-13 il-kolonji li nstab minn Peter Minuit fis-sena 1638. Imsemmi g˙al Lord1 st Thomas de la Warr.

Florida (FL) Mar. 3, 1845 Ponce de Leon sab dan il-pajjiΩ fl-1513 fejn kien qet ifittex il-famuΩa “Fountain of Youth. Hu ˙akimha27 th g˙al Spania u semmieha Florida (forsi g˙aliex kien l-ista©un ta’ l’ G˙id il-Kbir (Pascua Florida).

Georgia (GA) Jan. 2, 1788 Ir-raba Stat li kien fost it-tletax il-kolonji li kien instab min James Oglethorpe fis-sena 1733. Georgia4 th msemmija g˙al King George II.

Hawaii (HI) Aug. 21, 1959 Fit-12 ta’ Awissu 1898, dan it-territorju kien ©ie trasferit uffiçjalment lil USA, u Sanford B. Dole kien l-50 th ewwel Gvernatur.

Idaho (ID) Jul. 3, 1890 Probabilment l-ewwel nies li wasslu hawn u li ma kienux Indjani, kienu membri ta’ l-spedizzjoni ta’43 rd Louis and Clark fl-1805.

Illinois (IL) Dec. 3, 1818 Esploraturi u missjunarjij FrançiΩi, fosthom Louis Jolliet u Fathar Maruette, ssetiljaw f ’dan r-re©jun fis-21 st sena 1673.

Indiana (IN) Dec. 11, 1816 Dan kien territorju Indjan li kien baqa’ jezisti bl-istess isem sa 3 ta’ Diçembru 1818, meta ©ie19 th maag˙qud mat-territorju ta’ Michigan.

Iowa (IA) Dec. 28, 1846 L-ewwel nies Ewropej li da˙lu f ’din iΩ-Ωona kienu l-FrançiΩi Lacques Marquette u Louis Joliet fl-1675.29 th L-USA ˙adet kontrol ta’ din iΩ-Ωona fl-1803.

Kansas (KS) Jan. 29, 1861 L-Esploratur Spanjol Francisco de Coronado, fl-1541, kien l-ewwel Ewropew li wasal f’dan ir-re©jun34 th fejn kien qed ifitex lil Quivira (saltna ta’©id li ma rnexxietx). Dan il-post kien okkupat mill-Indjani

Amerikani tan-Nord, fosthom il-Kansas, il-Wichita u il-Pawnee.

Kentucky (KY) Jun. 1, 1792 Qatt ma kien territorju, kien dejjem parti ta’ Virginia sa meta sar Stat.15 th

Louisiana (LA) Apr. 30, 1812 Dan kien territorju ta’ Orleans.18 th

Maine (ME) Mar. 15, 1820 Qabel ma sar Stat dan kien distrett ta’ Maine u parti min Massachusetts.23 rd

Maryland (MD) Apr. 28, 1788 Is-seba’ fost l-ewwel tlettax -il kolonja li kienet instabet minn George Calvert, fis 1634, sabiex ikunu7 th jistg˙u jipprattikaw ir-reli©jon kattolika.

Massachusetts (MA) Feb. 6, 1788 Is-sitta mit-tlettax -il kolonja fejn William Bradford kien vja©©a bil-famuΩa “Mayflower” b’ 102 ru˙ u fejn6 th John Winthrob ssettilja 18,000 Puritans fis-sena 1642.

Michigan (MI) Jan. 26, 1837 Il-FrançiΩi, ta˙t it-tmexxija ta’ Etienne Brule kienu l-ewwel Ewropej li da˙lu f’Sault Ste. Marie fl-161826 th u ffaççjaw lil Indjani ta’ tribujiet Ojibwa, Ottawa, u il-Potawatomi.

Minnesota (MN) May 11, 1858 Evidenza arkeolo©ika turi li f’dan il-post kien diga hemm in-nies joqog˙du ˙afna Ωmien qabel il32 nd “Mounds Builders.” Skeletru ta’ra©el minn dan l-Istat, li instab fl-1931 qrib il-Pelican Falls, hu ma˙sub li

kien ig˙ix 20,000 sena ilu.

Mississippi (MS) Dec. 10, 1817 Kien territorju qabel sar Stat, bl-Att ta’ April 1798, u ©ie fis-se˙˙ fis 7 ta’ Mejju 1798.20 th

Missouri (MO) Aug. 10, 1821 Dan l-Istat huwa ukoll ˙afna iΩg˙ar minn meta kien territorju. Il-post lejn il-punent u l-majjistral ta’24 th l-Istat, li kienu parti mit-territorju, kienet mg˙arufa b˙ala “Missouri Country” sa 30 ta’ Mejju 1854,

wkoll il-postmark.


Montana (MT) Nov. 8, 1889 FiΩ-Ωmien li waslu l-Ewropej dan il-post kien territorju ta’ ˙afna tribujiet Indjani, fosthom il-Blackfoot,41 st is-Sioux, is-Shoshone, l-Arapaho, il-Kootenai, ix-Cheyenne, is-Salish, u ˙afna o˙rajn. Ìie akkwistat mill-

USA ta˙t il-Louisiana Purchase (1803).

Nebraska (NE) Mar. 1, 1867 Dan kien pajjiΩ il-Pawnee, li kienu ˙admu din l-art g˙al ˙afna snin qabel ma kien wasal hemm37 th Coronado.

Nevada (NV) Oct. 31, 1864 Casino country. Fl-1770s ˙afna esploraturi Spanjoli waslu qrib dan il-post, iΩda kellu jg˙addi nofs36 th seklu ie˙or qabel ma bdew ig˙ixu fih nies li kienu sejrin lejn California.

New Hampshire (NH) Jun. 21, 1788 Id-disa kolonja fost it-tletax. Grupp ta’ nies ta˙t it-tmexxija ta’ John Mason kienu ˙arbu lejn din il-9 th kolonja fis-sena 1630, min˙abba il-˙ruxxija tal-Puritans f ’Massachusetts . L-Istat imsemmi g˙al post

minn fejn kien Cpt.. Mason, Hampshire.

New Jersey (NJ) Dec. 18, 1787 It tielet fost it-tletax -il kolonja li kien instab min Lord Berkeley fis-sena 1660.3 rd

New Mexico (NM) Jan. 6, 1912 L-Indjani Amerikani tan-Nord, the Pueblos , g˙adhom ig˙ixu f’dan ir-re©jun llum b˙alma kienu fis-47th Seklu 13. Cabeza de Vaca, li kien hemm bejn 1528 u 1536 ta rapport lil Spanja, u kien ikkonfermat aktar

tard minn Fray Marcos de Niza , li hemmhekk kien hemm is-seba bliet ta’ Cibola.

New York (NY) Jul. 26, 1788 Il-Ódax il-Stat li kien ukoll kolonja fost it-tletax li kien twaqqaf g˙al-OlandiΩi u g˙all-kummerç min11 th Peter Minuit fis-1626. L-IngliΩi kienu ˙aduha f ’idejhom fis-sena 1664.

N. Carolina (NC) Nov. 21, 1789 It-tnax -il Stat li kien twaqqaf kolonja fl-1653.12 th

N. Dakota (ND) Nov. 2, 1889 Kien parti mit-territorju ta’ Dakota qabel sar Stat fl-istess ©urnata mas-South Dakota.39 th or 40 th

Ohio (OH) Mar. 1, 1803 Kien in-Northwest Territory sakemm sar Stat.17 th

Oklahoma (OK) Nov. 16, 1907 Dan l-Istat twaqqaf minn territorju Indjan.46 th

Oregon (OR) Feb. 14, 1859 Sir Francis Drake li kien segwa il-Kosta tal-punent tal-Amerika kien wasal Origon fl-1579. Fis-sena 1778,33 rd Cpt. James Cook, li kien qet ifittex isib in-Northwest Passage g˙as-somma ta $20,000 g˙amel mappa tal-

kosta tieg˙u.

Pennsylvania (PA) Dec. 12, 1787 It-tieni Stat li kien fost it-tletax -il kolonja. William Penn ikkolonizza dan il-post fl-1682 b˙ala santwarju2 nd reli©juΩ g˙all-Quakers, u g˙as-Sur Penn msemmija Pennsylvania.

Rhode Island (RI) May 29, 1790 It-tletax fost il-kolonji ori©inali li kienet ikkolonizzata minn Roger Williams fis-sena 1636.13 th

S. Carolina (SC) May 23, 1788 It-tmien Stat minn fost it-tletax il-kolonja li kienet ikkolonizzata fis-sena 1670.8 th

S. Dakota (SD) Nov. 2, 1889 Dan kien parti mit-teritoriu ta’ Dakota qabel sar Stat. Inghaqad mall-Unjoni f ’listess gurnata bhal North39 th or 40 th Dakota.

Tennessee (TN) Jun. 1, 1796 Dan kien it-territorju tas-Southwest qabel ma’ sar Stat.16 th

Texas (TX) Dec. 29, 1845 Repubblika indipendenti qabel ma ©ie mag˙qud ma’ l-unjoni.28 th

Utah (UT) Jan. 4, 1896 Studju antropologu riçenti provda evidenza li dan l-Istat kien abitat c.a. 9000 QK. Hu mag˙ruf ukoll li45 th xi membri ta’Coronado, ta˙t it-tmexxija ta’ Garcia Lopez Cardenas da˙lu f’dan it-territor∆u fis-sena 1540.

Vermont (VT) Mar. 4, 1791 Sa kemm sar Stat kien parti minn Ωew© stati o˙ra li kienu New York u New Hampshire.14 th

Virginia (VA) Jun. 25, 1788 L-G˙axar Stat li kien fost l-ewwel 13 il-kolonja. L-ewwel kolonisti li kienu qet jippruvaw isibu fejn10 th ig˙ixu fid-dinja il-©dida ta˙t it-tmexxiia ta’ Sir Walter Raleigh sparixxew qishom qatt ma kienu fis-sena

1585. Imbaghad ta˙t it-tmexxija ta’ John Smith bdew din il-kolonja fis-sena 1607. (Minn 10,000 ru˙ 2000biss salvaw sas-sena 1622.) Dan l-Istat huwa msemmi b’unur lir-Regina Elizabetta (The Virgin Queen ).

Washington (WA) Nov. 11, 1889 L-istorja ta’ dan l-Istat hija maqsuma ma’ dik ta’ Oregon. It-tfitxija g˙an-Northwest Passage , ji©ifieri dik it-42 nd triq minn na˙a ta’ fuq ta’ l-Amerika g˙all-Asja.

West Virginia (WV) Jun. 20, 1863 Kienet parti minn Virginia sakemm saret Stat.35 th

Wisconsin (WI) May 29, 1848 Dan l-Istat huwa ˙afna iΩg˙ar milli kien it-territorju li kien fadal baqg˙et tissejjah it-Territorju ta’30 th Wisconsin sa 3 ta’ Marzu, 1849.

Wyoming (WY) Jul. 10, 1890 L’akkwist ta’ dan it-territorju mill-USA ©ie komplut b’˙ames annessjonijiet: the Louisiana Purchase in44 th 1803, the Treaty of 1819 with Spain, cession by the Republic of Texas in 1836 and partition from

Texas after it was annexed in 1845, the Treaty of Guadalupe Hidalgo (1848) after the Mexican War,and the international agreement (1846) with Great Britain concerning the Columbia River country.


Referenzi1. Fl-Istati Uniti (US), Amerika hija aktar uΩata biex tiddiskrivi b’mod aktar kommuni l-Istati Uniti uinqas tirreferi g˙all-Americas the land of the Western hemisphere (North and South America). Amerikan,b˙ala nom huwa çittadin jew abitant ta’ l-Istati Uniti.2. Bailyn, Bernard, et al., (1977), The Great Republic: A History of the American People , LexiconPublications, USA.3. Calloway, C. G., (1995), The American Revolution in Indian Country: Crises and Diversity in NativeAmerican Communities , Cambridge University Press, UK.4. URL: www.mnc.net/norway/LeifErikson.htm. (8 May 2006). Ara ukoll Gray, E.F., (1930, repr. 1972),Leif Erikson; Reman, E., (1949), The Norse Discoveries.5. G˙all-iktar informazzjoni fuq dan il-perjodu wie˙ed jista’ jsib afna tag˙rif fuq Christoper Columbusminn diversi websites u anke minn rapporti fuq l-ençiklopedja.6. URL: www.enchantedlearning.com/explorers.htm (30 May 2006).7. Ibid.8. Oates, Stephen B, (1983), Portrait of America, Houghton Mifflin Company, USA.9. Rodell, F. (1986), 55 Men: The Story of the Constitution , Stackpool Books, PA.10. −An Outline of American Government – The Constitution: An Enduring Document” Original editionby Richard C, Schroeder. Revised and updated in 1989 by Nathan Glick, who also wrote: “The FederalistPapers” (2005), (URL Accessed 3 May 2006).11. L-Alamo kien Mission (aktar meqjus b˙ala fortizza) li nbena mill-Patrijiet u suldati Spanjoli sabiexfih iΩommu lil dawk l-Indjani li kienu jikkonvertu g˙all- KristjaneΩmu. Kien jintuΩa wkoll b˙ala Fortig˙al protezzjoni tag˙hom.

12. F’Texas, Texicans huma Amerikani ta’ dixendenza Messikana. Fil-passat kienu wkoll jissej˙u Tejanos.Li llum il-©urnata jikkonsidrawhom b˙ala Hispanics, Chicanos, Messikani Amerikani, Mestizo, jew inkellaLatinos.

13. Michener, J.A., (1985), Texas, Random House, NY, p. 418.

14. Ibid.

15. Oates, Stephen B, (1983), Portrait of America , Houghton Mifflin Company, USA, p. 130.

16. De Rosa M. L., (1997), The Politics of Dissolution: The Quest for a Natioal Identity and the American Civil War, Transaction Publishers, USA, p. 266.17. Spielvogel, J. J., (2005), Western Civilization: Volume II: Since 1500, Wadsworth Publishing, USA, p. 708.18. Anon (2006), Polling Report 2006 Accessed 17 April, 2006).19. URL: www.infoplease.com/states.html (5 June 2006).

Ftit InformazzjoniJekk inti studjajt l-istorja fuq liΩ-Ωvilupp tal-pajjiΩi fil-punent u kellek forsi tuΩa xi dati fuq-xiattivitajiet li ©raw bejn l-1582 u l-1752 int g˙andek mnejn uΩajt data ˙aΩina. G˙alliex? G˙ax f’danil-perjodu s-sistema tal-Kalendarju kienet f’çerti pajjiΩi tbidlet mill-Juljan g˙all-Gregorjan u f’çertipajjiΩi kienet g˙ada le.

Illum g˙adna lkoll nuΩaw il-Kalendarju Gregorjan. L-adottazzjoni uffiççjali ta’ dan il-kalendarju li©ie mill-Papa Gregory kien fl-1582, iΩda ˙afna pajjiΩi, speçjalment dawk li ma kienux kattoliçi, ma’adottawx dan il-kalendarju immedjatament u allura ddecidew li jibqg˙u juΩaw il-kalendarju Juljan,illi kien illu sejjer minn-Ωmien Julius Caesar.

Il-Kalendarju Gregorjan ma’ kienx gie adottat mill-IngliΩi u l-kolonji tag˙hom sal-1752. Allura˙afna dati li jintuΩaw fl-istorja bejn l-1582 u l-1752 qedin kif jg˙idu l-IngliΩi: “in no man’s land”g˙aliex jistg˙u jkunu bejn g˙axra u tnax il-©urnata differenti miΩ-Ωmien atwali, jiddependi minnmeta ©rat u x’kalendarju kien intuΩa g˙ar-referenza.

Sabiex tag˙mel il-konverΩjoni mill-Juljan g˙all-Gregorjan trid tg˙odd g˙axar tijiem fuq il-Kalendarju Juljan, ji©ifieri, u nuΩawhom b˙ala eΩempju, il-pilgrims (li kienu marru l-Amerika fis-Seklu 17) iffirmaw il-kuntratt tal-Mayflower fil-11 u fil-21 ta’ Novembru 1620, jiddependi fuq liemakalendarju wΩaw.

Michael Grech


TIFKIRA TAL-250 SENA TAT-TWELID TAL-MUÛIÇISTA MOZART

Mhux il-˙sieb tieg˙i li hawn jien nikteb xiprofil dwar il-˙ajja tal-kbir kompoΩiturMozart, iΩda biss xi jiel dwaru b’konnessjonimas-Santwarju Lawretan tal-Belt ta’ Loreto

G˙all-250 anniversarju tat-twelid ta’ WolfgangAmedeus Mozart (1756-1791) hemm imfassla˙afna manifestazzjonijiet muΩikali u kulturali,tant li sa’ l-istess “Concerto di Gala” tar-Rassenja internazzjonali tal-MuΩika Sagra“Virgo Lauretana” (Loreto 19-23 ta’ April 2006) sa jkun lilu iddedikat .

Fl-epistularju tal-muΩiçista jinsabu miktuba fihimpressjonijiet sinçieri dwar il-mawra tieg˙ufl-Italja. Fil-vja©©i twal tieg˙u hu da˙˙al ukollil-Belt ta’ Loreto. Mozart kien hemm fl’Luljutas-sena 1770, u kif jidher minn ittra li hu kienkiteb minn Bolonja lil ommu fil-21 ta’ istessxahar jidher il-mod xott, imma prezzjuΩ, kifhu kien jikteb l-ittri tieg˙u: “Bolonja, 21 ta’Lulju 1770. Il-hena tieg˙i f’ jum l-

onomastico(jum il-festa tal-qaddis(a) tal- isem)tieg˙ek huwa li nawgura lil ommi li tibqa’tg˙ix anke sekli s˙a˙, u li tkun dejjemf’sa˙˙itha. Dan hu li jiena dejjem nitlobu lilAlla u nitlobu kuljum, u kuljum nitlobg˙alikom it-tnejn.

Meta ni©i ma nkunx nista’ inferra˙kom, g˙ajrb’dawn il-qniepen Ωg˙ar, xema’ u o©©etti o˙raΩg˙ar ta’ devozzjoni. (naturalment li hu kienxtara g˙alihom minn Loreto) Intant li ommiΩΩomm ru˙ha f’sa˙˙itha; imbusilha elf darbajdejha u nibqa’ sa mewti, l-iben fidil tag˙ha,Wolfgango Mozart “

Minn din l-ittra tieg˙u lil ommu, jidher li waqtli kien ©ej minn Ruma, qabel ma’ g˙addaBolonja Ωar Loreto, minn fejn kiseb xi o©©ettita’ kult marjan lawretani, li qabelsemmejnihom u li mag˙hom kien ikun hemmanness ˙arsien bl-interçessjoni tal-Madonnata’ Loreto.

Jinsab ukoll miktub li f’Loreto Mozart daqq l-orgni tal-BaΩilka li fuqu daqq preludji,improviΩi; Lill-orgni hu kien i˙obb isejja˙lu “il re degli strumenti” Fl- Loreto fil-1770 kienhemm Maestro di Cappella Andrea Basili mill-Belt ta’ Pieve u l-organista kien GiovanniBattista Mastini minn Fermo . Aktarx li Mozart,dak iΩ-Ωmien, kien ©uvni ta’ erbatax -il sena,hemm iltaqa’ ma’ dawn il-muΩiçisti, g˙aliex fil-vja©©i tieg˙u dejjem kien ikollu l-mira ta’tag˙lim muΩikali u li kien i˙obb jiltaqa’ mas-surmastrijiet tal-muΩika li jkunu jinsabu f’dawkil-bliet fejn ikun g˙amel il-waqfa tieg˙u.

Fil-vja©© li g˙amel fis-sena ta’ wara (1771)Mozart ikkompona l-Litanie Lauretane g˙all-kor ta’ erba’ vuçijiet, bi tliet trombuni, kordi uorgni, Ωew© oboi, u Ωew© korni. Dan g˙amlubiex iqim lill-Madonna ta’ Loreto u forsi wkollb’tifkira taΩ-Ωjara tieg˙u f’Loreto.

(Óajr lil Messaggio della Santa Casa)


X’Differenza hemm bejn l-iskolaPrimarja g˙al dik Sekondarja?

Matul il-karrieraskolastika, kullstudent ikollujaffronta d-diversisitwazzjonijiet lijiltaqa’ mag˙hom -irid jew ma jridx.Wie˙ed jista’ jsemmil-fatt li wara tmien

snin ta’ studju fl-iskola Primarja, l-istudenti ta’madwar g˙axar snin ikollhom jersqu g˙al numruta’ eΩamijiet li jiddeterminaw f’liema klassi serikunu fl-iskola l-©dida s-sena ta’ wara.

Mill-esperjenza tieg˙i, nista’ ng˙id li rajtdifferenza enormi mill-iskola Primarja g˙al dikSekondarja. Il-fatt li kont ser niltaqa’ ma’ ˙bieb©odda, kien ta’ sfida g˙alija. Il-˙a©a komuni fl-iskola Primarja - dik li kollha konna mill-istessra˙al, kienet ser tisfaxxa. Nammetti li bΩajt xi ftitmeta kont niftakar li s˙abi ta’ l-iskola setg˙u majkunux fil-klassi mieg˙i. Mill-ewwel ©ranet ta’ l-iskola Sekondarja irrealiΩΩajt li l-biΩa’ tieg˙i kienetg˙al xejn g˙ax fi ftit ©ranet g˙amilt ˙bieb manumru kbir ta’ studenti. Pero’, ma nistax ninsa lil-˙biberija ma l-istudenti bniet naqqset xi ftitmin˙abba l-fatt li ma konniex nattendu l-istessskola b˙al meta konna fl-iskola Primarja. Fattur libeΩΩg˙ani kien dak li filwaqt fl-iskola Primarjakont l-ikbar fost l-istudenti kollha, kont ser inkunl-iΩg˙ar fin-numru ikbar ta’ studenti fl-iskolaSekondarja.

Nemmen li aktar ma tavvanza fl-iskola, in-numru ta’ sig˙at ta’ studju jkollu jiΩdied. Dang˙aliex, filwaqt li fl-iskola Primarja kellna biss˙ames su©©etti, fl-iskola Sekondarja jiΩdied g˙almadwar dax -il su©©ett. Indunajt li s-su©©etti ta’l-iskola Primarja kienu biss baΩiçi g˙al fejn is-su©©etti ta’ l-iskola Sekondarja. Fatt interressantihu dak li fl-iskola Sekondarja kull student ikollujag˙mel g˙aΩla ta’ lingwa li juri x-xewqa lijitg˙allem, fosthom it-Taljan, il-ÌermaniΩ, il-FranciΩ u l-Ispanjol. G˙alhekk, l-istudentiikollhom parti mis-sehem ta’ liema su©©ettijkollhom jistudjaw u b’hekk l-g˙aΩla tas-su©©ettimhix restritta. Fl-iskola Sekondarja, l-istudenti ji©untrodotti g˙al diversi su©©etti li finalmenttwassalhom g˙all-karriera futura tag˙hom.

G˙al kuntrarju fl-iskola Primarja, fejn kellnag˙alliem/a wie˙ed/wa˙da biss, fl-iskolaSekondarja kellna numru kbir ta’ g˙alliema lijg˙allmu skond il-professjoni tag˙hom. Ma l-ewwel ©ranet tas-sena skolastika kull studentjag˙raf il-karattru ta’ kull g˙alliem. B’hekk l-istudenti jag˙rfu f ’liema lezzjoni jkunu jistg˙ujiççaçraw jew jisserjaw xi ftit aktar mis-soltu.Kuntrast ie˙or hu dak li filwaqt li fl-iskola Primarjal-istudenti jkollhom biss klassi wa˙da g˙al dik is-sena partikolari, fl-iskola Sekondarja l-istudentiikollhom ibidlu l-klassi skond il-lezzjoni. Mhux l-ewwel darba li fl-ewwel ©img˙at tas-senaskolastika fl-iskola l-©dida mort fi klassi b’o˙ra.G˙all-bidu kienet skuΩa tajba li nittardja xi ftit!Pero’, kelli nibda na˙seb fi skuΩa a˙jar g˙al matulis-sena.

Fil-bidu ta’ l-iskola Sekondarja bdejt nag˙rafbir-responsabilitajiet li kelli niffaççja. Il-fatt li kellibilfors nqum aktar kmieni filg˙odu, kienet di©adifficli. X˙in nifta˙ g˙ajnejja kont napprezza l-fattli fl-iskola Primarja kelli biss naqsam it-triq bieximmur l-iskola. Pero’ inqalbet il-folja! Kelli nibdaimmur l-iskola permezz tal-karozza tal-linja.Responsabilta’ ikbar kienet dik li x-xog˙ol mog˙tililna mill-g˙alliema g˙ad-dar kien Ωdied xi ftit!G˙alhekk, kelli bilfors inqassam il-˙in a˙jar biexinla˙˙aq mal-affarijiet l-o˙ra non-skolastici.

X˙in toqg˙od ta˙seb, tara differenza enormibejn l-iskola Primarja g˙al dik Sekondarja. Pero’nemmen li bidla b˙al din hi kostruttiva g˙axtkompli issa˙˙a˙ l-karattru ta’ l-individwu u tg˙infil-karriera futura li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar kullstudent irid jil˙aq.

Robert Grima


L-EWWEL ÌEBLA TAL-KNISJA L-ÌDIDA F’GÓ’SIELEM

Kitba ta’ Tancredi BorgFesta kommoventi li rnexxiet, tassew devota

kif tixraq lil çerimonja reli©juΩa kienet dik li saretf’G˙ajnsielem, G˙awdex, fit-tqeg˙id ta’ l-ewwel©ebla tal-famuΩ tempju ©did li ser jinbena f’dan ir-ra˙al ta’ville©©jatura popolari, iddedikat lill-Ver©niSultana tas-sema ta˙t it-titlu ta’ Loreto, tempju ta’g˙amla ©dida g˙al dawn il-gΩejjer, li ser ikun il-kuruna li titqieg˙ed f ’ri©lejn it-tron ta’ MarijaPadruna ta’ Malta u G˙awdex, xhieda tal-im˙abbau qima li wlied il-Madonna, ta’ G˙ajnsielem, riedujoffru pubblikament lill-Omm Mqaddsa tag˙hom.

Aktar minn elfejn ru˙ minn kull rokna ta’Malta, imma b’mod speçjali mill-Birgu marruf’G˙ajnsielem g˙al din l-okkaΩjoni, b’mod li l-Im©arr, G˙ajnsielem u l-Qala kienu miΩg˙uda bil-Maltin li kienu fihom daqqa ta’ g˙ajn ©mielha,ji©©errew fer˙ana b’dik l-arja pura u friska li minnhata’l-ibliet huma tant mixtieqa; ilkoll fost l-akbarkwiet gawdew dik il-festa g˙aΩiΩa b’im˙abba ta’a˙wa u b’devozzjoni ta’ veri nsara.

Lejliet il-festa ta’ filg˙axija l-popolari bandatal-Birgu Duke of Edinburg˙ daqqet programmsabie˙ li ©ie wisq applawdit. F’xi 6p.m. saretpurçissjoni bis-salib li tqieg˙ed fil-post fejn fil-knisjail-©dida g˙andu ji©i l-altar ma©©ur; imbag˙ad il-banda fuq imsemmiha daret mar-ra˙al iddoqq marçisbie˙ u wasslet sal-knisja statwa sabi˙a tal-Madonnata’ Loreto facsimile ta’ dik li n˙arqet fis-Santwarju ta’Loreto nhar it-22 ta’ Frar 1921.

Nhar il-Óadd, 14 ta’ Settembru filg˙odu, waral-matutin, saret il-quddiesa kantata li fiha Mons.Isqof Gonzi g˙amel praesbiter assistens. Nise© it-tif˙ir tal-Ver©ni ta’ Loreto il-bravu predikatur MaltiDun Nerik Cordina Perez.

Wara nofsinhar wara l-g˙asar, saret is-sabi˙açerimonja tat-tberik ta’ l-ewwel ©ebla tal-knisja l-©dida. Din il-knisja li l-pedamenti tag˙ha ©ewimqeg˙da fl-4 ta’ Ìunju 1922, g˙amel il-pjantatag˙ha l-Perit, Ugo Mallia tal-Belt, hija ta’ stil gotikuispirat minn l-istil Lombard; hija forma ta’salib latin,bi tliet navati, b’erbatax l-altar u b’kampnar sabi˙ferm. Il-knisja hi twila 200 pied u wiesg˙a 80 (40pied itwal mill-Katidral ta’ G˙awdex minngewwa)….

Din l-ewwel ©ebla kwadra b’erba’ slalebriΩaltati wie˙ed f’kull faççata, ©iet imbierka minnMons. Gonzi biç-çeremonjal sabi˙ u twil li l-Knisja

tuΩa f ’din l-okkaΩjoni u merfug˙a bil-menza mill-Kummisarju ta’ G˙awdex is-Sur Tonna, il-Ministrutal-Ìustizzja Onor. Mallia, l-ex Kummissarju ta’G˙awdex is-Sur Milard u t-Tabib Principali ta’ isptarta’ dik il-GΩira, it-tabib Grima, ©iet imqieg˙da umka˙˙la f ’postha minn Mons. Isqof Gonzi. Wara lisaret il-purçissjoni fuq il-pedamenti dawra tond tal-knisja, Mons. Isqof Gonzi tela’ fuq it-tron tal-bellusa˙mar, g˙oli li jista’ jarah kul˙add, u hemm, fuq it-test mis-Salm 83 .Vers 1. Quam dilecta tabernaculatua Domine virtutum, g˙amel priedka ta’ g˙oxrinminuta li l-poplu xtaq li ma jintemmux; il-predka,bil-Malti kienet tassew sabi˙a u f’waqtha, kliemta’ g˙erf u tag˙lim li laqat lil kul˙add. Wara din il-funzjoni li kienu jarawha xi 8 telef ru˙ iffullati f’dikil-wita, saret il-purçissjoni bis-sabi˙a statwa tal-Madonna ta’ Loreto, immexxiha mill-Arçipriet tal-Kapitlu tal-Birgu. Il-muΩika ta’ din il-knisja kienetfdata f’idejn is-Surmast Kanonku TeΩorier Dun RafelMazzelli tal-Birgu mag˙ruf tajjeb fostna b˙alawie˙ed mill a˙jar mastri di cappella ta’ Malta. Il-muΩika rrnexxiet u tfa˙˙ret minn kul˙add Maltin uG˙awdxin.

L-art li fuqha ser tinbena l-knisja hija propjeta‘ ta’Mons. Kan. D. Pawl Gauci tal-Belt u g˙all-˙idmatal-pedamenti kkonkorrew ferm il-poplu ta’G˙ajnsielem nisa u r©iel bil-©arr ta’ karettuni ta’©ebel u terrapien mill-barriera kbira mnejn serjinqata l-©ebel gbir g˙al bini ta’ din il-knisja, bl-impenn tal-˙abrieki u popolari kappillan DunFran©isk Mizzi u l-˙e©©a tas-sinjuri Karmnu Galeau Salvu Xuereb ta’ l-istess ra˙al.

Bosta sinjuri o˙rajn qeg˙din jirsistu g˙at-twaqqif ta’din il-knisja ©dida, fosthom huma is-Sigri. DunAlfonz Mizzi, Dun ÌuΩepp Galea Rapa, Kan. D.Anton Agius, Fran©isk Buttigieg, Wenzu Grech,Pawlu Scortinu, u ÌuΩepp Cutajar li llum jistg˙uminn dil-knisja jg˙idu mas-Salmista: Bene fundataest domus Domini supra firmam petram.

Nota- Tancredi Borg kien wie˙ed mill-kantanti li ji©umas-Surmast Anton Pace. Anton Pace hu l-kompoΩiturta’ l-Innu popolari tag˙na “Esultanti di gioia feswtiva’u wkoll ta’ l-Antifona Beata Mater li tindaqq fit-Tridu u tal-Beata Mater li tindaqq fil-festa. Tieg˙ug˙andna wkoll xi Litaniji, Salve Regina(solo) u TantumErgo (a due voci).

banda ghajnsielem booklet 2006 band magazine.pdf · 2 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp KUMITAT BANDA...

Documents

Transcript of banda ghajnsielem booklet 2006 band magazine.pdf · 2 G˙aqda MuΩikali San ÌuΩepp KUMITAT BANDA...