Bản Tin Vật Lý tháng 9 - 2010

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

1/59

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

2/59

Bn Tin Vt l thng 9-2010 Thuvienvatly.com Trang 1

W W W . T H U V I E N V A T L Y . C O M

Bn Tin Vt L

Thng 9 - 2010

Th Vin Vt Lwww.thuvienvatly.com

[email protected] 9 nm 2010

Ni dung: Trn Nghim [email protected] tp: Trn Triu Ph [email protected] k: Bch Triu, V VCng mt s Cng tc vin khc

Trong bn tin c s dng hnh nh v cc bi dch t cc tp ch ni tingPhysics World, Nature Physics, New Scientist, cng mt s tp ch khc.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

3/59


Ni dung

Phn-laser l hon ton kh thi ............................................................................................................ 3

Laser c th bin cc ht o thnh tht ............................................................................................... 4Mt tri ang tnh gic ........................................................................................................................ 65 thit bc chn cho s mnh tm kim s sng trn sao Ha ExoMars ...................................... 7Silicon tan chy khi ngui i ............................................................................................................... 9Nguyn l Pauli b vi phm ti ra ca len .................................................................................... 11Hayabusa 2 s tm kim ngun gc ca s sng trong v tr ........................................................... 13Dng laseriu khin nh p tim ......................................................................................................... 15o hm lng glucose m khng cn ly mu th ........................................................................... 17Mt len cn c khi lng ti thiu bao nhiu? ........................................................................... 19Nicola Cabibbo: 19352010 ............................................................................................................. 22Nng lng ti s lm cho v tr gin nmi mi ........................................................................ 24H mt tri c l gi hn c tnh n 2 triu nm tui ................................................................... 26

Mc tinh b tn cng ln th ba trong 13 thng ................................................................................ 27Mt trng ang co li ........................................................................................................................ 29Vi khun sng st mt nm ri trong khng gian v tr ................................................................ 31Pht hin mi e da l thuyt cu to ht nhn ................................................................................ 33o lng v tr ................................................................................................................................. 34Knh thin vn Kepler pht hin hai hnh tinh ang quay ng b .................................................. 36nh ccc tiu hnh tinh c nguy cgy hi ................................................................................. 38Ln u tin chp nh c lin kt hydro ....................................................................................... 40Cc len siu khi lng sinh ra bi s hp nht thin h ............................................................ 42CERN i mt trc s ct gim ngn sch 250 triu bng ............................................................. 46Skyrmion c th mang n cc dng cin t mi l .................................................................... 48Gii php vt l cho bi ton nhit th .......................................................................................... 50

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

4/59


Phn-laser l hon ton kh thi

Cc nh khoa hc gi n l phn laser. Thay vkhuch i nh sng, n dp tt nh sng hon ton, li bng ti tuyt i.

Laser hot ng bng cch to ra mt t thc photonphn x ti lui bn trong mt vt liu khuch i nhsng trc khi thot ra mt u. Mi i nghin cuti trng i hc Yale t hi khng bit iu g sxy ra nu h o ngc qu trnh li, lm cho vtliu h p th nh sng ch khng pht ra mt chm

laser.

a s laser pht ra nh sng t mt u, nhng ngita cng c th lm cho cc laser pht ra hai chm tiaging ht nhau theo hai hng ngc nhau. iu nyyu cu c nhng lp trong sut mt phn, ging htnhau, hai u ca mt thanh vt liu pht sng, thd nh gallium arsenide.

Cc nh nghin cu tnh c rng nu s dng mtcht liu h p th nh sng nh silicon, th nhng

bc sng nht nh, hai chm laser ging ht nhauchiu thng vo nhau s trit tiu nhau hon ton bntrong khi cht liu.

Mt ming silicon mng bng tgiy thng thng h p thkhong 20% nh sng ti, nhngi nghin cu tnh c rngc cu ny s trit tiu hu nhton b nh sng ti bc sng945 nm, trong vng hng ngoign. Kt qu ca h cng b trnt p chPhysical Review Letters,s 105, trang 053901.

Cho n nay, hiu ng ch mitn ti trn giy, nhng thnhvin i nghin cu, DougalsStone cho bit cc th nghimang trin khai l cc k c trinvng, v ti hon ton tin chcrng n c th c hin thcha. Nng lng t cc chmlaser dp tt nhau s bin ithnh nhit, nhng nu bngcch no c th bin n thnh

dng in, th hiu ng c thcho php cc xung sng truyntrong cp quang c bin ithnh tn hiu in vi hiu sutcao.

Ngun: New Scientist

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

5/59


Laser c th bin cc ht o thnh tht

Cc laser th h ti p theo s c kh nngto ra vt cht bng cch bt gi cc ht maqu, theo c hc lng t, vn trn ngpkhng gian dng nh trng rng.

Nguyn l bt nh ca c hc lng thm rng khng gian khng bao gi cth tht s trng rng. Thay vo , ccthng ging ngu nhin lm khai sinh ra

mt vc du nng bng gm cc ht, th dnh electron, v cc i tc phn vt chtca chng, gi l positron.

Nhng ci gi l ht o nh th nythng th hy ln nhau qu nhanh nnchng ta khng ch ti chng. Nhng ccnh vt l don t nhng nm 1930

rng mt in trng rt mnh s bin icc ht o thnh ht tht m chng ta c thquan st thy. in trng y chngtheo nhng hng khc nhau v chng cin tch tri du nhau, tch li chng ra nnchng khng th no ph hy nhau c.

Trn l thuyt, cc laser tht thch hp chonhim v ny v nh sng ca chng khoc

trong mnh nhng in trng mnh. Nm1997, cc nh vt l ti Trung tm My giatc Thng Stanford (SLAC) Menlo Park,California, M, s dng nh sng laserto ra c vi ba c p electron-positron.Nay cc php tnh mi cho thy cc laserth h ti p theo s c kh nng to ranhng c p nh vy vi s lng ln tihng triu.

Cc laser tng lai s to ra vt cht t nh sng. (nh: nickwinch/stock.xchng)

Phn ng dy chuyn

Trong th nghim SLAC, ch mt cp electron-positron c to ra ti mi thi im. Nhngvi cc laser mnh hn, th mt phn ng dy chuyn trnn l kh thi.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

6/59


Cp u tin c gia tc ln tc cao bng laser, lm cho chng pht ra nh sng. nhsng ny, kt hp vi nh sng ca laser, tip tc sinh ra nhiu cp hn. l theo mt nghincu ng ti trn tp chPhysical Review Letters ca tc gi Alexander Fedotov thuc i hcNghin cu Ht nhn Quc gia Moscow cng cc ng nghip.

nhng laser c kh nng tp trung khong 1026 watt trong mt cm2, th phn ng phi m nys bin i hiu qu nh sng laser thnh hng triu cp electron-positron, i nghin cu ktlun nh vy.

Xng phn vt cht

Loi cng c tht ti vi mt laser do d n Csh tng Cc Sng chu u xydng. Phin bn u tin ca laser trn c th ch to vo nm 2015, nhng c kh nng phimt vi nm sau na mi hon tt nhng nng cp cn thit t ti 1026 watt/cm2 theoli ng tc gi Georg Korn thuc Vin Quang hc Lng t Max PlanckGarching, c.

Kh nng to ra nhng s lng ln positron c th hu ch cho cc my va chm ht nhMy Va chm Thng Quc t xut, thit b s cho lao cc electron v positron vo nhau.

Nhng Pisin Chen thuc trng i hc Quc gia i Loan i Bc cho bit chi ph caoca ngun laser rt mnh trn c th lm cho phng php ny trnn tn km hn gii phpthay th. Cch chun to ra nhng s lng ln positron hin nay l bn mt chm electronnng lng cao vo mt ming kim loi to ra nhng cp electron-positron.

Ngun: New Scientist

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

7/59


Mt tri ang tnh gicNhng ngi thch chim ngng cnh p k th trn bu tri c th thng thc mt s cc

quang ngon mc vo ngy mai. Sau mt gic ng di, Mt tri ca chng ta ang bng thcgic. Hi sng th by tun trc, b mt ngi thi dng phun tro v phng thch hngtn plasma (cc nguyn t b ion ha) vo khng gian v tr. Plasma lao thng v pha chngta, v khi ti ni, n c th to ra mt mn trnh din nh sng p mt.

Nh thin vn hc Leon Golub Trung tm Thin vn vt l Harvard-Smithsonian (CfA) chobit: t phun tro ny nhm thng v pha chng ta, v c trng i s ti y vo ngy 4thng 8. Kh lu ri mi c mt t phun tro chnh thc nhm thng v pha chng ta nh thny.

t phun tro, gi l s phun tro vt cht

vnh nht hoa, c i thin vn nglc hc Mt tri (SDO) ca NASA ghi hnhtrn camera. SDO l mt phi thuyn phngln quo hi thng 2. N cung cp cc hnhnh cht-lng-tt-hn-HD ca Mt tri nhiu bc sng khc nhau.

nh chp tia X ca Mt tri vo sng th by, ngy 1thng 8. Vng cung ti gn ra trn bn phi nh lsi plasma ang phun ra khi b mt. Vng sng rc lmt tai la mt tri khng c lin quan. nh: NASA

Khi mt t phun tro vt cht vnh nht hoai ti Tri t, n tng tc vi t trng cahnh tinh chng ta, c kh nng gy ra bo a t. Cc ht bc x t mt tri thc theo ccng sc t xung hai a cc ca Tri t. Cc ht va chm vi cc nguyn t nitrogenv oxygen trong kh quyn, lm cho chng pht sng ging nh cch xy ra trong bng nneon.

Cc quang thng ch c th nhn thy nhng v cao. Tuy nhin, trong mt cn bo at, cc quang c th thp sng bu tri nhng v thp hn. Nhng ngi am m bu trimin bc nc Mv nhng nc khc s hng mt v phng bc trong m 3 hoc 4thng 8 chim ngng mn trnh din nh sng lc v ht sc ngon mc.

Mt tri ca chng ta tri qua mt chu k hot ng u n trung bnh khong 11 nm.Cc i mt tri gn y nht xy ra vo nm 2001. Cc tiu gn y nht ca n th c bityu v ko di. t phun tro ny l mt trong nhng du hiu u tin cho thy Mt tri cachng ta ang tnh gic v ang tin ti mt k hot ng cc i khc.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

8/59


5 thit bc chn cho smnh tm kim s sng trn sao HaExoMars

nh minh ha ExoMars. Phi thuyn sc phng ln vo nm 2016. (nh: ESA/NASA)

C s sng trn sao Ha hay khng? Cu hi c th tr li bng nm thit b khoa hcva c chn cho bay cng s mnh

ExoMars u tin ln hnh tinh vo nm2016. L mt d n hp tc ca Cquan Vtr chu u (ESA) v NASA, ExoMars lvit tt ca d n Ngoi Sinh vt hc trn Hatinh v c trng i s c t nht hai smnh thng tin ln sao Ha.

Nm thit b c chn ra t 19 xut trnh hi thng 1, 2010. Chng bao gm bamy d hng ngoi khc nhau s qut qua bukh quyn Ha tinh tm kim cc thnh phn

phn t hm lng thp, ng thi tm bi vhi nc.

Cc nh khoa hc d n c bit mun lpbn hm lng methane trong kh quynHa tinh. Vic lp bn methane cho phpchng ta nghin cu su hn cu hi quan

trng nht : sao Ha l mt hnh tinh c ssng hay khng, hay n c th v s trnnc s sng trong tng lai hay khng?,

David Southwood, gim c khoa hc vthm him bng r bt ca ESA, gii thch.

Kh methane c s mnh Mars Express caESA pht hin ra ln u tin trn hnh tinh hi nm 2003 v s c mt ca n sau c xc nhn bi cc nh khoa hc NASA.Methane sao Ha c bit hp dn vi ccnh ngoi sinh vt hc [nghin cu s sngngoi tri t] v cht kh ny s b phn hybi bc x mt tri. C nhng lng ng k

methane, do , s c ngha l cht kh nyang c to ra bi nhng sinh vt sng ging ht nh qu trnh xy ra trn Tri tchng ta.

Phi thuyn ExoMars s bay trn quo cchb mt Ha tinh 400 km v s c mt camera

ghi li cc nh 3D phn gii cao v s cth tp trung vo nhng chi tit c sc thu

ht khi chng c pht hin ra. Thit bth nm trn tu l mt camera gc rng a

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

9/59


bc sng s ghi nh ton cu ca sao Ha iu khin hot ng ca bn thit bkia.

H tng cng ExoMars TGO trn hnh

trnh ca n ln sao Ha s l mt phithuyn tip t nh do ESA cung cp s hcnh xung b mt hnh tinh . Phithuyn tip t c cha mt b thnghim a vt l v kh quyn, nhng cctr ngi ti chnh khin ESA phi li khoch thi gian ca mnh li. Thay vo ,phi thuyn tip t trong k hoch hin nayl mt phi thuyn thao din s cha mts hn ch cc thit b v s kim nghims pht trin ca cng ngh h cnh cho smnh ExoMars th hai, theo lch trnh skhi ng vo nm 2018.

Mc tiu chnh ca s mnh nm 2018 la mt c xe t hnh ln b mt sao Ha.C xe sc trang b mt my khoan thu gom mu a cht, chng c thcmang v Tri t bi nhng s mnh hp

tc ESA/NASA khc c ln k hochcho thp nin 2020.

ng thi, ESA cho bit h c c470 triu bng Anh chi cho mt smnh khoa hc tm trung s phng lnvo nm 2022. Cquan ny ku gi ccnh khoa hc v tr hy a ra cc xutcho s mnh hin ang c trin khaicng vi k hoch Tm nhn V tr caESA cho tng lai ca khoa hc v tr chu u.

Ngun: physicsworld.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

10/59


Silicon tan chy khi ngui i

Bnh xp silicon: vt liu c s dng rng ri nht trong ngnh cng nghip chip my tnh v pin mt tri.(nh: Patrick Gillooly)

Mt tnh cht k l ca silicon c th dn ti mt phng php r tin hn tinh ch loi chtliu in tc s dng nhiu nht ny. l theo cc nh nghin cu ti Vin Cng nghMassachusetts (MIT), h quan st thy hiu ng silicon tan chy khi lnh i mt qu trnhmang li s phn tch silicon ra khi mt s tp cht ca n.

S tan chy ngc nh th ny c quan st thy trc y mt s cht liu khc vn c th xy dng v nhiu nguyn do khc nhau. Trong trng hp silicon, i khoa hcMIT do Steve Hudelson ng u cho bit hiu ng thu c t cht liu ang trnn qu bo ha khi lnh i. i Hudelson c th theo di qu trnh vi cc php o hunhquang tia X thc hin ti Ngun Sng Tin tin (ALS) ti Phng th nghim quc giaLawrence Berkeley California.

Cc nh nghin cu ly mt mu silicon pha tp c cn nhc vi ng, nickel v st, v lmnng cht liu ln 1000oC thp hn nhit nng chy ca silicon hn 400oC. Sau , khi

h lm ngui hn hp xung di 900oC, h quan st thy s hnh thnh cc git cht lngnh xu bn trong vt cha silicon v ba tp cht trn. Khi i nghin cu tip tc lm lnhkhi vt liu, cc tp cht dn trnn b tch li khi silicon bn trong cc git. Cui cng,khi vt liu trnn hon ton rn trli mt khi nhit gim xung di mt im ti hngi l nhit eutectic khong 700oC.

Kt qu trn c th hu ch cho ngnh cng nghip sn xut bn dn, ni m mt trong nhngth thch ln l lm th no iu chnh cc hn hp ca silicon v tp cht ca n. Nu bnc th to ra nhng git cht lng nh bn trong mt khi silicon, th chng ng vai tr ging

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

11/59


nh nhng my ht chn khng nut ly cc tp cht, theo li Tonio Buonassasi, mt thnhvin ca i MIT.

ng thi, nhiu ng dng in t - trong c pin mt tri lin quan n vic a cc tpcht c cn nhc vo silicon, cho nn kt qu trn c th gip cc nh nghin cu iu khin

cc tng tc ha hc bn trong nhng cht liu ny.Ngun: physicsworld.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

12/59


Nguyn l Pauli b vi phm ti ra ca len

Ton b vt cht trong v tr - mi cichng ta nhn thy, cm nhn v ngi c c mt cu trc nht nh c th dontrc, nh nhng electron nh xu angquay trn xung quanh ht nhn nguyn tca chng trong nhng lp v ng tmhay cc mc nguyn t. Mt nguyn l cbn ca cu trc c trt t ny l khng chai electron c th chim gi cng mtmc nguyn t (trng thi lng t) ng

thi mt nguyn l gi l nguyn l loitr Pauli, xy dng trn nn tng thuyttng i rng ca Albert Einstein vthuyt lng t.

Tuy nhin, mt i gm cc nh vt l trng i hc Syracuse gn y phttrin mt m hnh l thuyt mi gii thchlm th no nguyn l loi tr Pauli c thb vi phm v lm th no, di nhng iukin him hoi nht nh, nhiu hn mt

electron c th ng thi chim gi cngmt trng thi lng t.

M hnh ca h, cng b trn t p ch Physical Review Letters (vol. 105) ngy26/7, c th gip gii thch vt cht hnhx nh th no ti ranh gii ca cc lenv gp phn vo cng cuc nghin cukhoa hc ang din ra hin nay hng timt l thuyt thng nht ca s hp dnlng t.

Cc chuyn tip ca electron t mt lpv nguyn t ny sang mt lp v khc viphm nguyn l Pauli l ci thch thc ccnn tng ca vt l hc, gio s A.P.Balachandran, tc gi ng u nhmnghin cu, pht biu. V l do ny nn csc ht thc nghim mnh m trong victm kim cc chuyn tip . Cho n nay,

c mt vi m hnh h p l c th giithch lm th no nhng chuyn ti p nhvy c th xy ra. L thuyt ca chng ticung cp mt m hnh nh th.

Phng thc n nh m cc electron lpy cc mc nguyn t mang li sn nhv cu trc cho vt cht, ng thi chi phitnh cht ha hc ca cc nguyn t trongbng tun hon. Csca sn nh ny

l kh nng nh v cc i tng (electron,proton v neutron) hu nh chnh xc trongkhng gian v thi gian. M hnh mi thanhn rng cp m s hp dn lng tl ng k, bc nh khng-thi gian lintc ny b ph v, lm nh hng su scn i xng quay ca cc nguyn t vkch thch cc chuyn tip electron (chuynng t lp v ny sang lp v khc) viphm nguyn l Pauli.

Theo m hnh trn, cc vi phm canguyn l Pauli trn l thuyt s xy ratrong t nhin trong khong thi gian dihn tui ca v tr - hoc km thngxuyn hn mt ln trng xanh nh aicng bit [k trng trn th hai trong cngmt thng].

Mc d hiu ng ny l nh, nhng ccnh khoa hc ang s dng cc thit bchnh xc cao c gng quan st hiu

ng, Balachandran ni. Nu tm thy, nsnh hng su sc i vi cc nn tngl thuyt vt l cshin nay.

Ngoi ra, ngnh ha hc v sinh hc trongmt th gii xy ra nhng vi phm nh vycng s khc i nhiu lm, ng tc giPadmanabhan cho bit thm.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

13/59


Thc t nguyn l Pauli c th b vi phmc th gip gii thch vt cht hnh x nhth no ti ranh gii ca cc len. Joseph,mt thnh vin ca nhm, ni: Trong khichng ta khng bit ci g xy ra vi vt

cht trong mt l en, th m hnh ca

chng ti c th mang li nhng gi vcch thc vt cht hnh x khi cc nguynt co li do sc ht hp dn ca cc len.

Ngun: PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

14/59


Hayabusa 2 s tm kim ngun gc ca ssng trong v tr

Mt hu du mi v c ci tin ca tu v tr Nht Bn Hayabusa cui cng mangv Tri t mt capsule hi u nm nay c th ct cnh vo v tr vo nm 2014.Hayabusa 2 khi c trng i s quay v vo nm 2020, mang li cc manh mi v ngun

gc ca s sng trn Tri t.

Hi tun ri, Cquan Thm him Hng khng V tr Nht Bn (JAXA) c chnh phbt n xanh bt u pht trin Hayabusa 2, con tu c tnh s tiu tn khong 164 t yen (2 tUSD).

Ging nh bc tin bi ca n, phi thuyn s ving thm mt tiu hnh tinh thu gom ccmu bi. Nhng trong khi Hayabusa n thm tiu hnh tinh Itokawa rng 500 mt thugom bi giu silicon v st, th Hayabusa 2 sn thm mt tng v tr kch c1 km tngi l 1999 JU3, tm kim cc phn t hu cc th gieo mm cho s sng trn Trit.

Con tu cng sc thit k trnh nhng trc trc m tu Hayabus gp phi trong hnhtrnh rc ri v gy lo lng khng yn ca n. Mc d Hayabusa thnh cng trong vic acapsule ca n trv Tri t hi u nm nay, nhng ngi ta vn cha r l n c thu gomc bi tiu hnh tinh theo nh k hoch hay khng.

Mt chi tit mi trn tu Hayabusa 2 s l mt qu bom rng 30 cm gi l bom cng ph, theoli Makoto Yoshikawa, thnh vin ca i Hayabusa ti JAXA. Khi Hayabusa 2 cch tiuhnh tinh 500 mt, n s th bom cng ph v ri lui ra pha sau tiu hnh tinh np,Yoshikawa ni. Sau , qu bom cng ph pht n.

Ming h rng 1 mt thu c s cho php thu gom mu t bn di b mt ca tiu hnhtinh, ni cht liu ca n t bnh hng hn bi bc x mt tri. Mc tiu ca Hayabusa lthu gom mu t b mt Itokawa, nhng vt cht di b mt m Hayabusa 2 s thu gom ckh nng cha nhiu manh mi hn v csha hc ca qu kh ca tiu hnh tinh trn.

thu gom bi t ming h ny, Hayabusa 2 s s dng hai phng php khc nhau. Gingnh bc tin bi ca n, n s c mt vin n nh bn vo tiu hnh tinh trn, lm bi bayra v gom ly bng mt dng c hnh nn. Tuy nhin, vin n ca tu Hayabusa bn rakhng thnh cng, cho nn ln sau s l mt ln th nghim li.

Phi thuyn mi cng sc thit k tng mt cht liu dnh, gc silicon vo trong ming

h tiu hnh tinh nhm thu gom thm nhiu bi. Nu chng ta c hai loi phng php thugom mu, th chc chn chng ta thu gom c nhiu hn, Yoshikawa gii thch.

trnh nhng trngi khc gy rc ri cho Hayabusa, phi thuyn thm him tiu hnhmi s c nhng h thng iu khin nh hng hi phc, mt anten tt hn v mt ng cc thit k li.

Bi bm thu gom t phi thuyn mi ny c th cho chng ta bit i iu v ngun gc ca ssng. Mt l thuyt cho rng cc amino acid ln u tin c mt trn Tri t c ngun gc t

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

15/59


cc tiu hnh tinh hay cc sao chi bn ph vo hnh tinh thi nm ni ca chng ta. Nhng chng minh iu ny, trc ht cc nh nghin cu phi tm thy cc amino acid trn t v tr.

Hi nm ngoi, NASA xc nhn s mnh Stardust ca h chp c cc amino acid t

ci ui ca sao chi bng gi Wild 2. Nhng tiu hnh tinh 1999 JU3, ni giu cc hp chtcarbon nh cc nh chp nhit cho bit, gn Tri t ca chng ta hn v do , c th cungcp nhng ci nhn su sc mi v ngun gc ca s sng.

Jeremy Bailey, mt nh thin vn vt l ti trng i hc New South Wales Sudney,Australia, cho bit thm rng vic h cnh ln mt tiu hnh tinh v ri thu gom mu, thay vs dng phng php chp ly khi bay lt qua ca Stardust, c th l mt gii php tt hnv do , l mt phng php hiu qu hn thu gom cc hp cht hu c.

ng ni mt phn cht liu hu cc th bt chy khi n lao vo my gom mu caStardust tc cao.

Hi thng 4 nm nay, tng thng MBarack Obama ha sa cc nh du hnh ln mttiu hnh tinh vo nm 2025.

Cho n nay, cc thnh phn c trong capsule m tu Hayabusa th v Tri t vn ang tronggiai on phn tch.

Ngun: New Scientist

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

16/59


Dng laser iu khin nhp tim

Theo cc nh nghin cu M, mt kthut iu ha tc nhp tim bng nhngxung nh sng ngn c th mang n mtloi my iu ha nhp tim t xm hi hn.i nghin cu do Andrew Rollins titrng i hc Reserve Cleveland, HoaK, ln u tin chng minh lm th noc th ng b ha nh p tim trong c thca mt phi chim ct vi nhng xung nhsng laser hng ngoi.

Cnh ca msang nhng dng c nh vy c m ra vo nm 2008 khi nhngxung femto giy cc ngn pht ra t laserTi:Sapphire c th iu ha hot ngca nhng nhm nh cardiomyocyte,

nhng t bo chuyn dng trong c tim coli ng b to ra nhp tim. Tht khngmay, ci gi phi tr l nguy c gy nguyhim cho cc t bo trong qu trnh .

Trong nghin cu mi, nhm ca Rollinsxut pht t mt nghin cu chng t nhsng hng ngoi dng xung c th nhhng n th tc dng ca mt t bo,tn gi nh vy ch nhng bin thin nhanhchng s lch th bn trong mt t bo,

ci c cho l bc u tin tin ti s coc. Nhng tc dng ny c trng thy nhng mc phi sng di ngng gynguy hi.

nh ch p phi chim 53 gi p. Mt si quang (bn

di) mang cc xung quang hc n bt nhp qu tim,cn laser kho st tc k Doppler (bn tri) ghi li nhptim. nh: Michael Jenkins.

Lm p tri tim chim

Bt ngun sng sang mt diode laser hng ngoi dng xung mili giy hot ng bc sng1,88 m, i nghin cu thn trng nhm vo mt din tch 0,3 mm2ng tim ca mt phimm chim ct. Tri tim trong phi chim bt u p sau khong 40 gi p, v th iCleveland s dng phi 53 v 59 gip c tri tim thng p xp x mi 2 giy mt ln. nh

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

17/59


sng c a vo qua mt si quang ng knh 400 m, t cch ch phi 500 m, v ngtim c ri sng mi giy hai ln.

Kt qu l sng b ha gia xung laserv tc tim ca phi, vi mi xung cmng mt nhp tim. Tng tn s ri sng ln

3 xung mt giy lm cho nhp tim tng lntheo, v khi laser tt i th nh p tim gimtrli gn mc ban u ca n. Chng nocng phi sng c gi di mtngng trn no , i nghin cu xcnh c ngng khong chng 0,81Jcm-2, th nhp tim n khp thnh cng vixung sng m chng c du hiu no cas nguy hi c trng thy di knh hinvi in t.

Phi chim l m hnh quan trng chonghin cu tng qut v s tng trng timv cc khuyt tt bm sinh, mt ch vncn nhiu iu cha r. l v chim cxu hng c cu to gii phu tng in gin pht trin nhanh chng m vncn c nhng siu khin cht ch hotng ng vt c xng sng cn sng.Mt phng thc khng xm ln iu hanh p tim s cho cc nh nghin cu mtphng tin thao tc cc lc hot ngtrong thng lng ca mt ng tim thnhmt cquan bn bung ngn, v mang li

nhng phng php mi kho st ci xyra trong qu trnh .

Gii phng th tc dng

Tuy nhin, vin cnh ca vic thay ccmy iu ha nhp tim chy in trong cth ngi vi nhng tng ng trang blaser vn hy cn xa, ch t l bi nguyndo v sao laser to ra hiu ng trn cho nnay vn cha r. i khoa hc ngi Mtin rng n gy ra mt gradient nhit, mranhng knh ion v cm ng cc th tcdng di nhng iu kin thch hp.Ngi ta vn khng r nu p dng cho cc

m mc hn ca tim ngi th c mbo hay khng.

H tin rng cc my quang iu ha nhptim c th c li th so vi cc mu chyin. Chng s khng cn ti p xc vt lvi tim, v v th trnh c nguy cbnthn cc in cc thnh thong c th chmtrng cquan m chng ang h tr. Thmna, laser c th t p trung h p vo mtdin tch c bit no nh mong mun.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

18/59


o hm lng glucose m khng cn ly mu th

Cc nh khoa hc MIT va nghra mt phng php o hm lng glucosetrong mu bng cch chiu nh sng hng ngoi gn ln trn da. nh: Patrick Gillooly.

Nhng ngi b bnh i tho ng phichu chm ngn tay vi ln mi ngy ly

mu. tht s l mt iu m nh! Naycc nh nghin cu M va tm ra mtgii php nhanh chng v khng gy au o hm lng ng trong mu mtdng c hot ng n gin bng cchchiu nh sng ln trn da.

Trong tng lai, ngi ta s ch to ra mtdng c c laptop c th gi trong nhhoc mang i khp ni. Thay v phi chchvo da ly mu mu, dng c trn ohm lng ng n gin bng cch t

mt mu qut ln trn da. V php o dinra nhanh chng v d dng, nn ngi ta hivng dng c c th khch l nhng ngib tiu ng kim tra hm lng ngtrong mu ca h thng xuyn hn, chophp h lm ch tt hn tnh trng bnh ttca mnh.

B phn chnh ca dng c trn l quangph k Raman, n c th nhn ra cc hp

cht ha hc bng cch o xem nh snglaser hng ngoi gn tn x nh th no khi

tip xc vi cc phn t. tng s dngquang ph k Raman o hm lngng trong mu c xut ln u tincch y 15 nm trc, bi Michael Feldti Vin Cng ngh Massachusetts (MIT).Mc d Feld qua i hi thng 4 nmnay, nhng i ca ng hin ang hinthc ha tm nhn ca ng.

Vn tr ngi cho n nay l nh snghng ngoi gn ch c th thm nhp mtkhong cch ngn vo trong da. Do , k

thut trn pht hin ra glucose trong chtlng xung quanh cc t bo da (cht lngkhe), thay v trong dng mu chy. y lmt kh khn v hm lng glucose trongmu c th thay i nhanh chng, th dsau khi n ung 5-10 pht sau th nhngthay i hm lng ng mi c th nhnthy cht lng khe.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

19/59


i khoa hc MIT gii quyt vn nybng cch pht trin mt thut ton lin hglucose trong mu vi hm lng glucosekhe. Chng ti tch hp mt m hnhtruyn khi lng vo trong thut ton

quang ph Raman tng qut, cho phpchng ti bin i lin mch gia glucosetrong mu v glucose khe, Ishan Barman,tc gi lnh o nhm nghin cu, cho bit.

S dng mt phin bn sb ca dng ctrn, i nghin cu kim tra hm lngng trong mu ca mt s tnh nguynvin v nhn thy chnh xc ca phpkim tra ng l tt ngang vi cc phpkim tra chch mu ngn tay. Ngoi ra,thut ton mi cn cho php th nghim

tin on giai on c hm lng ngtrong mu cao hoc th p (hyperglycemiav hypoglycemia) sp ti bng cch ngoisuy tc bin i nng ng trongmu.

Thch thc tip theo l gim ch Ramanv ch to mt dng c thu nh thch hpcho s dng trong nh. Mt nguyn mu c ch to v hin c ln lch nhcho th nghim lm sng, nhng vic gim

tnh phc tp ca h v thu nh cc thnhphn i hi cn c thm thi gian.

Chng ti ang trong giai on chngminh nguyn l ca s pht trin dng c -v chng ti hnh dung ra mt n v c

laptop hoc c th cm tay vi gi thnh cchng 200 USD, Barman cho bit. Thtkh d bo trc do cc bin i th trngv cc quy rc FDA, nhng ngi ta c ths dng mt dng c quang theo dihm lng glucose trong vng 5-7 nmti.

Randall Jean, mt chuyn gia v cm bint xa ti trng i hc Baylor Texas,Hoa K, tht n tng trc cng trnh trn.Nghin cu ny x l mt vn thc tv c v mang li mt phng tin quantrng nhm ci tin vic ch to cc bcm bin khng xm hi, ng ni. Ncng c th hu ch trong vic pht trinci gi l tuyn ty nhn to trong insulin c th c phn phi t ng phn ng vi hm lng ng trong mu.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

20/59


Mt len cn c khi lng ti thiu bao nhiu?S dng Knh thin vn Rt Ln ca ESO, cc nh thin vn chu u ln u tin chngminh rng mt sao nam chm mt loi sao neutron bt thng hnh thnh t mt ngi saoc khi lng t nht bng 40 ln khi lng Mt tri. Kt qu trn mang li nhng thch thcto ln cho nhng l thuyt hin nay ca s tin ha sao, v mt ngi sao c khi lng nh thny c trng i trthnh mt len, ch khng phi mt sao nam chm. Kt qu ny lmpht sinh mt cu hi cbn: mt ngi sao tht s cn bao nhiu khi lng trthnh mtlen?

nh minh ha th hin ngi sao nam chm trong m sao rt dy c v non tr Westerlund 1.

i n nhng kt lun ca h, cc nh thin vn kho st chi tit m sao bt thngWesterlund 1, nm cch xa chng ta 16.000 nm nh sng theo hng chm sao phng namAra. T nhng nghin cu trc y, cc nh thin vn bit rng Westerlund 1 l m siu saogn nht tng c bit n, c cha hng trm ngi sao rt nng, mt s ta sng gn nhmt triu ln mt tri v mt s c ng knh bng hai nghn ln ng knh Mt tri (lnbng quo ca Th tinh).

m sao m Westerlund 1 c pht hin ra vo nm 1961 Australia bi nh thin vnngi Thy in Bengt Westerlund. m sao ny nm pha sau mt m my kh v bikhng l nm gia cc sao, chng chn mt a phn nh sng nhn thy ca n. H s lu mlhn 100.000, v y l nguyn do v sao phi mt mt thi gian kh lu ngi ta mi vn mn

bn cht ch thc ca m sao c bit ny.Westerlund 1 l mt phng th nghim thin nhin c nht v nh cho nghin cu nn vt lsao cc , gip cc nh thin vn tm hiu cch thc a s cc ngi sao nng trong Di Ngnh ca chng ta sinh si v qua i. T nhng quan st ca h, cc nh thin vn kt lun rngm sao cc ny c kh nng nht l khng cha t hn 100.000 ln khi lng Mt tri,v ton b cc ngi sao ca n nm bn trong mt vng b ngang cha ti 6 nm nh sng.Nh vy, Westerlund dng nh l m sao tr, c, nng nht tng c nhn ra cho n naytrong Di Ngn h. Cho n nay, tt c cc ngi sao phn tch trong m Westerlund 1 ckhi lng t nht bng 30-40 ln khi lng Mt tri. V nhng ngi sao c cuc i kh

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

21/59


ngn ngi ni theo ngn ng thin vn hc nn Westerlund 1 phi rt cn tr. Cc nhthin vn xc nh tui ca n u chng 3,5 n 5 triu nm. Nh vy, Westerlund 1 rrng l mt m sao mi sinh trong thin h ca chng ta.

nh chp m sao tr Westerlund 1 vi My ghi nh Trng Rng trn knh thin vnMPG/ESO 2,2 mt ti i thin vn La Silla ca ESO Chile.

Nu Mt tri nm ti trung tm ca m sao ni bt ny, th bu tri m ca chng ta sngp trn hng trm ngi sao sng nh Mt trng rm pht biu ca Ben Ritchie, tc ging u nhm nghin cu.

Westerlund 1 l mt vn sao ngon mc, vi s lng sao ng c v a dng. Cc ngisao trong m c chung mt c im: chng u c cng tui, c tnh chng 3,5 n 5 triunm, v cm sao c hnh thnh trong mt s kin to sao duy nht.

Sao nam chm l mt loi sao neutron c t trng mnh n mc kh tin mnh hn ttrng ca Tri t mt triu t ln, chng hnh thnh khi nhng ngi sao nht nh tri quanhng v n sao siu mi. m sao Westerlund 1 c cha mt trong vi ngi sao nam chmm ngi ta bit trong Di Ngn h. Nh s c mt ca n trong m sao, cc nh thinvn c th suy lun ra rng ngi sao nam chm ny phi hnh thnh t mt ngi sao t nht

l nng bng 40 ln Mt tri.V tt c cc ngi sao trong m Westerlund 1 u c cng tui, cho nn ngi sao bng nv li mt tn d sao nam chm phi c cuc i ngn hn nhng ngi sao sng st trongm. V qung i ca mt ngi sao lin h trc tip vi khi lng ca n ngi sao cngnng th cuc i ca n cng ngn nn nu chng ta c tho khi lng ca bt k mtngi sao sng st no, th chng ta bit chc rng ngi sao on th tr thnh sao nam chmphi c khi lng nng hn na, pht biu ca ng tc gi Simon Clark. Kt qu ny c

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

22/59


tm quan trng to ln v cha c l thuyt no c chp nhn cho s hnh thnh nhng vt tht tnh cc nh vy.

Do , cc nh thin vn nghin cu cc ngi sao thuc v hi ang che khut W13 trongm Westerlund 1 s dng thc t rng, trong mt h nh vy, cc khi lng c thc xcnh trc tip t chuyn ng ca cc ngi sao.

Bng cch so snh vi nhng ngi sao ny, h nhn thy ngi sao trthnh sao nam chmphi c khi lng t nht bng 40 ln khi lng ca Mt tri. iu ny chng t, ln utin, rng cc sao nam chm c th pht trin t nhng ngi sao qu nng m chng ta thngmong chng pht trin thnh cc len. Gi thuyt trc y l cc ngi sao c khi lngban u bng khong 10 n 25 ln khi lng mt tri s hnh thnh cc sao neutron vnhng ngi sao hn 25 ln khi lng mt tri s sinh ra cc len.

Nhng ngi sao ny phi gii phng hn chn phn mi khi lng ca chng trc khibng n di dng mt sao siu mi, nu khng chng s sinh ra mt len, theo li ngtc gi Ignacio Negueruela. S mt khi lng nhiu nh vy trc khi bng n mang linhng thch thc to ln cho cc l thuyt hin nay ca s pht trin sao.

V th, kt qu ny lm pht sinh mt cu hi gai gc l mt ngi sao phi c khi lngbng bao nhiu co li thnh mt len nu cc ngi sao nng hn 40 ln Mt tri cachng ta khng th lm ch ni s phn ny, kt lun ca ng tc gi Norbert Langer.

Cch hnh thnh m cc nh thin vn a chung l ngi sao tr thnh sao nam chm ngi sao t - ra i vi mt ngi sao ng hnh. Khi c hai ngi sao pht trin, chng btu tng tc vi nhau, vi nng lng chuyn ha t chuyn ng quo ca chng tiuhao vo vic tng kh nhng lng ln khi lng ra khi ngi sao t. Trong khi khng cngi sao ng hnh no nh vy c th trng thy hin nay ti v tr ca sao nam chm, nhngiu ny c th l do ngi sao siu mi to ra sao nam chm lm cho h sao i b ph v,tng kh c hai ngi sao ra khi m sao tc cao.

Nu ng l trng hp ny, th n cho thy cc h sao i c th gi mt vai tr quan trngtrong s pht trin sao bi s chuyn ha khi lng tn thy k hoch n king v tr tihu cho cc ngi sao nng, ci gii phng 95% khi lng ban u ca chng, Clark kt lun.

Ngun: PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

23/59


Nicola Cabibbo: 19352010

Nh vt l ngi Italy Nicola Cabibbo, ngim nhiu ngi cho rng ng l nn ctng chung thng gii Nobel vt l nm 2008cho sng gp ca ng cho s tm hiu cch ca s ha trn quark, qua i hm16/8, th 75 tui.

Cabibbo nm gi nhiu v tr danh cao vngtrng trong s nghip ca ng, trong cchc ch tch Vin Vt l Ht nhn Quc gia

Italy (INFN). Lc t th, ng ang lm victi i hc Rome "La Sapienza", v l chtch Vin Hn lm Khoa hc Gio hong, vch tch hi ng khoa hc ti Trung tm Vtl L thuyt Quc t Abdus Salam (ICTP).

Mi hi tun trc, Cabibbo, cng viEnnackal Chandy George Sudarshan thuctrng i hc Texas Austin, cng nhnthng huy chng Dirac 2010 ca ICTP chonhng ng gp cbn ca h cho vic tmhiu cc tng tc yu v nhng kha cnh

khc ca vt l l thuyt. Mt ngi bn hocng nghip ca Cabibbo s c mi tithay mt ng nhn thng khi t chc traogii vo thng 11 ti bi Irina Bokova, tnggim c T chc Gio dc, Khoa hc, vVn ha Lin hip quc (UNESCO).

nh: ICTP Photo Archive

Nh tin phong ca lc yu

Cabibbo ni ting nht vi cng trnh

nghin cu ca ng v tng tc yu ccquark mt ht cbn cu thnh nn cchadron nh proton v neutron v ccng nhn cho s ng gp ca ng chos ha trn quark gia nhng mi khcnhau ca quark. Nm 1963, ng a ragc Cabibbo lin h xc sut tng im cc quark xung (down) v quark l(strange) phn hy thnh cc quark ln (up).

Ma trn ha trn quark 2x2 ca Cabibbosau ny c mrng bao gm mt thh th ba ca cc quark bi cc nh vt lngi Nht Bn Makoto Kobayashi vToshihide Maskawa, nhng ngi cngnhn gii Nobel vt l 2008 cng vi nh lthuyt Yoichiro Nambu. Ma trn CabibboKobayashiMaskawa (CKM) thu c mt cch thc quark l v quark xung bntrong mt kaon c th chuyn ha ti luithnh cc phn ht ca chng v, trong khilm nh vy, thnh thong vi phm i

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

24/59


xng in tch chn l (CP). Ma trn nycn don s tn ti ca nhng ht quarkmi quark duyn (charm), quark y(bottom) v quark nh (top) sau nychng c khm ph ra trong cc th

nghim.Cabibbo l mt cy i th ca nn vt lht ng thi, pht biu ca TimGershon, mt nh vt l ht cbn ti ihc Warwick Anh quc. Tc ng casng gp ca ng cho s pht trin caM hnh Chun hu nh khng th no lni qu.

Tuy nhin, mt s nh vt l vn cm thyCabibbo ng l ra nn nhn c mt sutchia s ca gii thng Nobel 2008 cngvi Kobayashi v Maskawa cho vic thitlp nn tng ca ma trn CKM. C mtcm nhn chung trong cng ng lCabibbo ng l xui xo nn chngc nhn gii, Gershon ni.

Mt i dnh cho vt l hc

Sinh ra Rome nm 1935, Cabibbo ttnghip ngnh vt l trng i hc Rome

"La Sapienza" vo nm 1958 v sau lmvic vi vai tr mt nh nghin cu tiINFN cho n nm 1962. Sau mt thigian lm vic ti Phng th nghim qucgia Lawrence Berkeley, California v ti

i hc Harvard, ng tr li Italy lm victi trng i hc Aquila vo nm 1965.Nm 1966, ng quay v "La Sapienza", ning tip tc li trong qung cn li cas nghip ca mnh. ng trthnh ch tchINFN vo nm 1983 v ri l ch tch caVin Hn lm Khoa hc Gio hong k tnm 1993.

"Nicola Cabibbo c sc nh hng rt lnln cc ng nghip ca ng. ng rt ctn knh v c xem l mt qu ng ch

thc, pht biu ca nh vt l l thuytGiorgio Parisi trng "La Sapienza",ngi tng c Cabibbo c vn chonghin cu tt nghip ca mnh. Ti nhng y lun dnh mt cht thi gian vosng th by lm vt l. i vi ng y,n ging nh tr chi ghp hnh vy.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

25/59


Nng lng ti s lm cho v tr gin nmi mi

Cc nh khoa hc pht hin v tr cachng ta c kh nng s tip tc gin nmi mi.

Cc nh nghin cu NASA s dng mtthu knh thin h cho thy v tr cui

cng s tr thnh mt vng t hoang vu,lnh lo v cht chc.

Cc nh thin vn s dng Knh thinvn v tr Hubble tnh ra lng nnglng ti b n c mt trong v tr.

nh sng sao b b cong xung quanh m thin h Abell 1689.

Nghin cu kho st nng lng ti, ciang tip tc y v tr ra xa nhau, cuthnh t ci g.

S dng thu knh thin h tnh ralng nng lng ti c mt trong khnggian, cc nh khoa hc kt lun rng sphn b ca lc cha gii thch c cngha l v tr c kh nng s khng baogingng gin n.

Cc nh khoa hc s dng knh Hubble kho st xem nh sng pht ra t ccngi sao b bp mo nh th no bn trongv xung quanh mt m thin h khng ltn gi l Abell 1689.

Kch cca m thin h lm cho nh sngb b cong xung quanh cc thin h m ccnh thin vn s dng i xem Abell1689 cch Tri t bao xa, o khi lng

ca n v quan trng hn, o s phn bca nng lng ti.

Cc nh khoa hc kho st 34 nh chpthin h do Hubble v cc i thin vnmt t thc hin nghin cu hin tngtrn.

Hnh dng, thnh phn v s phn ca vtr u lin h phc tp vi nhau, phtbiu ca nh nghin cu PriyamvadaNatarajan trng i hc Yale. Nu bnbit hai, bn c th suy lun ra ci th ba.Chng ta c kin thc kh tt v thnhphn khi lng-nng lng ca v tr,cho nn nu chng ta c th lm ch dnghnh hc ca n th chng ta s c th lunra chnh xc s phn ca v tr s nh thno.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

26/59


Gio s Eric Jullo Phng th nghim Scy Phn lc ca NASA, nhng ng unhm nghin cu, ni: Chng ta phi giibi ton nng lng ti t mi phng din.iu quan trng l c mt vi phng php,

v hin nay chng ta c thm mt phng php mi, rt mnh. Ci ti a chung phng php mi ca chng ti l n rt dhnh dung. Bn ng l c th thy s hpdn v nng lng ti b cong hnh nh cacc thin h nn thnh cc vng cung.

Ngi ta tin rng nng lng ti chimkhong ba phn t v tr nhng vn honton v hnh i vi cc nh thin vn.

Ton b nhng g bit l n l mt lcy cc thin h ngy mt ra xa nhau. Gios Jullo ni ng m bo rng nghin cuhin nay s gip cc c tnh khoa hc vnng lng ti tng thm chnh xc

30% trong tng lai.ng cho bit thm rng hin nay ngi tangh rng s gin n ca v tr khngnhng tip tc n v hn nh m cnngy mt nhanh na.

Ngun: Daily Mail

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

27/59


H mt tri c l gi hn c tnh n 2 triu nm tui

H mt tri c th gi hn ngi ta nghgn hai triu nm, l theo mt nghincu mi cng b hm ch nht qua trn tpch Nature Geoscience.

Bng chng t mt thin thch cn nng1,49kg tm thy trong sa mc Moroc hinm 2004 c cha mt khong cht cs, c bit l mt trong nhng cht liurn ln tui nht hnh thnh sau s ra ica Mt tri.

Phn tch cc ng v ch cho bit khongcht trn hnh thnh cch nay 4,45682 t

nm, khin thin thch trn l vt th lntui nht m ngi ta tng tm thy.

Nh vy, h mt tri c kh nng gi hnnhng c tnh trc y chng 300.000n 1,9 triu nm tui.

Tc gi ca bi bo trn l Audrey Bouvierv Meenakshi Wadhwa Trung tmNghin cu Thin thch thuc trng ihc Bang Arizona.

Ngun: AFP

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

28/59


Mc tinh b tn cng ln thba trong 13 thng

y l ln th ba trong vng ch hn mt nm, cc nh thin vn nghip d pht hin ramt sao chi hoc tiu hnh tinh lao vo sao Mc. Cc quan st cho bit cc v va chmvi k khng l hnh tinh xy ra thng xuyn hn trc nay ngi ta vn ngh.

Hm th su trc, mt sao chi hoc tiu hnh tinh nh lao vo kh quyn ca Mc tinh,to ra mt qu cu la trong tch tc, c ghi nhn c lp bi hai nh thin vn nghip dngi Nht Bn thu video qua knh thin vn ca h.

Mt v tn cng na ln Mc tinh (nh: Masayuki Tachikawa/Takahashi)

Quan st trn noi theo bc chn ca haiquan st tng t thc hin bi cc nhthin vn nghip d trong 13 thng qua mt quan st vo thng 6/2010 v mt quanst vo thng 7/2009, mc d trong trngh p th hai va ni ngi ta ch quan stthy vt thm ti do v va chm li.

Trc khi c ba quan st mi ny, ngi tach bit duy nht mt trng hp xc nhmt sao chi hay tiu hnh tinh va chmvi Mc tinh c va chm ca cc mnhv ca sao chi Shoemaker-Levy 9 hinm 1994, mt s kin c d bo trcv c quan st rng khp vi cc knhthin vn chuyn nghi p. Tuy nhin, vonm 1690, nh thin vn ngi ItalyGiovanni Domenico Cassini, ngi phthin ra bn trong s cc v tinh ca sao

Th, v ra mt s kin trng ging mtc va chm n ng ng.

Vo lc xy ra s kin va chm sao chinm 1994, cc nh thin vn nghrng ccva chm ln Mc tinh c l ch xy ra mtln trong vi ba th k. Nhng cc quan stnghip d mi y cho thy c tnh lkhng ng.

S phong ph bt ngca nhng quan stnh vy c l l nh mt k thut chpnhng bc nh rt sc nt bng cch kthp cc khung hnh r nht t mt bn ghivideo, theo li Glenn Orton thuc Phngth nghim Sc y Phn lc ca NASA Pasadena, California.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

29/59


Orton v mt nhm nh thin vn hc donh thin vn nghip d ngi AustraliaAnthony Wesley ng u xutthnh lp mt mng li ton cu gm ccknh thin vn tng cnh theo di

lin tc cc va chm trn Mc tinh.

H trnh tng ln mt y banthuc Hi ng Nghin cu Quc gia M,c quan s xc l p cc u tin cho ngnhkhoa hc hnh tinh trong thp k ti trongmt bn bo co s cng b vo nm 2011.

Ngun: New Scientist

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

30/59


Mt trng ang co li

Trong thi gian gn y, khi li mt tri ngui i v co li, ton b Mt trng co li khong 100 m.(nh: NASA/GSFC/i hc Bang Arizona/Smithsonian)

Theo cc nh nghin cu c v M, cc vt so mi pht hin trn b mt ch Hng chothy v tinh ny ang co li tc tng i nhanh. nh chp ca Tu quo Trinh stMt trng ca NASA cho bit b mt y thng tch phn nh s co li ng k trong qukha cht gn y ca Mt trng.

i nghin cu s dng Camera Tu quo Trinh st Mt trng (LROC), gn trn Tuquo Trinh st Mt trng phng ln vo nm 2009. N gm ba camera khc nhau cthit k x l cc nh chp phn gii cao gc hp ln gc rng. Mc chi tit cao canhng hnh nh ny lm r 14 din mo mt trng gi l vch phn thy, tng t nh cc khent x y trn Tri t do cc lc nn p ca hot ng kin to mng.

Phn na s khe nt xc nh v tr nm nhng v cao (60), chng t chng cphn bu khp ch khng co cm gn xch o nh trc y ngi ta ngh. Nhng yut ny cho thy s co li trong thi gian gn y ca ton b Mt trng, c kh nng do sngui i ca li mt trng, theo li tc ging u bi bo, Thomas Watters.

Mt vt th b nn

Cc vch phn thy xy ra khi b mt ca vt th chu mt lc nn p, lm cho mt phn cab mt pha trn gp np v t on ln trn phn kia. V trn mt trng khng c hot ngkin to mng ng k, nn cc nh nghin cu tin rng y l do s ngui i ca li mttrng. Khi li ca Mt trng ngui i, n ng thi co li, gy ra sc cng b mt ln lp vgin mt trng v lm cho n t on v phn tch ra.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

31/59


Trn nhng vt th hnh tinh tng i nh, nh Thy tinh, Mt trng, v c l cn mt sv tinh bng na, lu nay ngi ta cho rng s ngui i ban u ca vt th xy ra rt smtrong lch s ca n c th gy ra mt s co li quy m ton cu i vi kch cca vt th,gii thch ca tin s Peter Grindrod, thuc khoa Cc khoa hc Tri t trng i hcCollege London, ngi khng c lin quan g trong nghin cu trn. y l mt khi nim

kh d hiu, v thng th th tch gim khi nhit gim.Tuy nhin, trong trng hp Mt trng, s rn nt ny dng nh din ra chm hn. Qua phntch tng tc ca cc khe nt vi cc c im b mt ln cn bit tui, trong c ccming h va chm, cc nh nghin cu suy ra rng Mt trng co li n 100 m trong 1 tnm va qua. iu ny khp vi din mo gin, cha thoi ha ca cc khe nt, ci Watterscho l bng chng mnh m nht cho thy tui cn non tr ca chng.

Bc tranh ton din hn

Cc vch phn thy c quan st thy trn b mt ca Mt trng trc y, tnh chp

ca cc camera ton cnh trn cc s mnh Apollo 15, 16 v 17. Tuy nhin, nhng s mnh skhai ny ch hn ch vi vng xch o ca b mt ch Hng. S dng LROC, i nghin cu c c nhng hnh nh ton din ca b mt Mt trng nhng v cao hn.

B mt ca Mt trng b co nn v ni bt bi nhiu c im a cht khc. a s s bindng quy m ln ca lp vi cng vi cc c im b mt nh cc lng cho v maria nhng vng bng phng ti tm, giu bazan hnh thnh bi st phun tro ni la thi c.Cc vch phn thy mt trng thng c tm thy bn ngoi nhng lng cho ti tm ny,v chng l din mo kin to ph bin nht pha bn kia ca mt trng. Chng l nhng cutrc quy m tng i nh vi a hnh cc i cha ti 100 m, khng ging nh ci tm thytrn Thy tinh v Ha tinh.

Ti nghmi ngi thng cho rng Mt trng l th gii cht v mt a cht mi th ctm quan trng a cht xy ra trn Mt trng cch nay hng t nm ri, Watters ni. Cckt qu ca chng ti cho thy khng phi nh vy. Mt trng ngy nay vn cn hot ng acht v kin to v vn tip tc co li.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

32/59


Vi khun sng st mt nm ri trong khng gian v trVi khun ly t cc vch ngi lng nh c nh Beer vng Devon, Anh quc, sng sttrn mt ngoi ca Trm V tr quc t trong 533 ngy. Vi khun trn, tn gi l OU-20,ging nh cc khun lam tn l Gloeocapsa.

Gloeocapsa nhn qua knh hin vi tng phn pha. nh: Connecticut College

Cc vin c t trn mt ngoi ca thit b cng ngh trn ca Cquan V tr chu uti mt u ca trm v tr. Nhng khoanh Beer nh c cc vi khun bn trong v bnngoi. Trong mt nm ri bn ngoi trm v tr, chng phi chu s bin i nhit kchtch, phi ra trc tia v tr v nh sng t ngoi. Khng nhng mi trng l k kh, m chnkhng v tr cng lm ton b nc c trong si ln ht.

Gio s Charles Cockwell thuc Vin nghin cu Cc khoa hc Hnh tinh v V tr, i hcM(OU), ngi tin hnh nghin cu trn, cho bit cc mnh Beer c cha nhiu sinh vtsng hng ngy, nhng mt phn l do m cc vi khun OU-20 vn sng st c th l vchng to ra mt tp on a bo bo v cho cc t bo gia. Chng cn c thnh t bo dyc th gip chng tn vong. Cc sinh vt ny c h hng vi cc vi khun sng st Nam Cc

v trong cc sa mc, nn Cockwell ni ng ngrng chng cng c cc qu trnh sa li ADNkh tt.

Th nghim trn l mt trong vi th nghim c thit k tm hiu xem cc vi khun c thhu ch trong cc chuyn thm him tng lai ca cc nh du hnh trong h mt tri haykhng. Trong s cc li ch xut l s ti sinh cc h h tr s sng, v khai khongbng gii php sinh hc, hoc s dng vi khun trch xut khong cht t trn mt trnghoc sao Ha.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

33/59


S sng st ca nhiu vi khun trong mt mi trng cc oan nh vy m khng cn cungcp thm oxygen lm tng thm sc nng cho gi thuyt cho rng cc vi khun mang trong ccthin thch v sao bng c th gieo mm s sng trn nhng hnh tinh hoc v tinh khc.

Cc bo t vi khun c chng minh c kh nng sng st trong hng nm tri trn qu

o, nhng y l ln u tin cc vi khun quang hp, vi khun lam, c chng minh l cth sng st lu nh vy trong khng gian. Mt th nghim trc y, Biopan-6, do cc nh duhnh ngi Nga thc hin, chng t vi khun OU-20 v mt nhm gu nc nh xu c khnng sng st bn ngoi trm v tr trong thi hn 10 ngy.

Cc vi khun sng st c mang v Tri t v hin ang sinh si trong mt phng thnghim Milton Keynes.

Ngun: PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

34/59

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

35/59


o lng v tr

y ban Nghin cu Quc gia M (NRC)khuyn co rng Anten V tr Giao thoa kLaser (LISA) l mt trong hai s mnh vtr ch cht ti p theo ca NASA s khing vo nm 2016 v nm trong chngtrnh hp tc vi Cquan V tr chu u.

LISA, do mt i gm cc nh khoa hcquc t ngi M v chu u pht trin,bao gm ba phi thuyn b tr trong mt cu

hnh tam gic vi nhng cnh tay di 5triu km (bng 12,5 ln khong cch tTri t n mt trng), chuyn ng trongmt qu o ging nh Tri t xungquanh mt tri.

Cc nh khoa hc cho bit LISE c thgip o tc gin nca v tr v kimtra l thuyt tng i ca Einstein.

Anten V tr Giao thoa k Laser (LISA).nh: AEIMildeMarketingExoze

Sng hp dn pht ra t cc ngun nmtrong khp v tr s to ra nhng dao ngnhcc chiu di cnh tay giao thoa k -nhng thay i nh chng 10 pico mt, hay10 phn triu triu ca mt mt, mt chiudi nh hn cng knh ca nguyn tnh nht.

LISA s dng cc lin kt laser thu hnhchuyn ng theo di cc chuyn dchca cc khi lng th vng-platinum trini bn trong phi thuyn v quan st cc

sng hp dn trong mt di tn th p (0,1mHz n 1 Hz) hn di tn m LIGO vcc thit b mt t khc c th pht hinra. Nhng thit b c thit k cmbin vi cc ngun pht tn s trn 10Hz.

Gio s Bernard F Schutz, gim c VinVt l Hp dn (Vin Albert Einstein) c, ni: S chng thc mnh m ny

ca cc nh thin vn hng u nc Mlchnh thc: LISA c tim nng tr thnhmt trong nhng i thin vn quan trngnht ca thi i chng ta.

Khi LISA c ESA thng qua vo nm1995, l bi v cc quan st sng hpdn ca n s mang li kin thc su sc vcc c s ca s hp dn theo l thuytEinstein v ton b nhng tin on can.

Trong 15 nm qua, cc nh thin vn cng bit rng LISA c th m ra nhngchng cn tim n trong lch s ca vtr, bng cch lng nghe nhng con sngsinh ra bi nhng ngi sao rt s khai,nhng len sm nht, v mt s ngi saoc xa nht ang tn ti ngy nay.

Bng cch nhn xem nhng con sng phtra t nhng len s khai b ko cng ra

nh th no khi chng di chuyn v phachng ta qua v tr ang gin n, LISAcn c th nghin cu vt cht ti vn bn.

Anten V tr Giao thoa k Laser (LISA)c thit k b sung cho cc i thinvn mt t (i thin vn Sng hp dn

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

36/59


Giao thoa k Laser, hay LIGO, M, vVirgo v GEO-600 chu u).

S tn ti ca sng hp dn c AlbertEinstein tin on vo nm 1916 trong l

thuyt tng i rng ca ng.V sng hp dn l nhng gn m p mang di chuyn trong cong ca khnggian, v v LISA s cm bin cc gn sngn ng thi t hng chc nghn ngunpht trong mi hng, nn thit b ny sging mt microphone ang lng nghe mthanh hn l mt chic knh thin vn haymt camera ang chp nh.

Loi quan st mi ny cho chng ta bittrc tip v chuyn ng ca cc khi

lng khng nhn thy, b sung cho ccquan st thin vn truyn thng bng nhsng, chng ch lm h l cc nguyn tnhn thy m thi.

Ngi ta trng i phn cng ca LISA sc kim tra ln u tin trong v tr vivic phng LISA Pathfinder ca ESA vonm 2013. Ln phng s kim tra klng mt thnh phn trng yu ca cngngh LISA: hot ng t do ko theo, nh phi thuyn che chn cho cc khi lngth trc nhng nhiu lon bn ngoi bngcch theo di chnh xc chuyn ng cachng v chuyn ng xung quanh chng bo v s ri t do ca chng.

Ngun: PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

37/59


Knh thin vn Kepler pht hin hai hnh tinh ang quay ng b

xung quanh mt ngi sao

Knh thin vn v tr Kepler ca NASAthng khng th cn cc hnh tinhngoi h mt tri m n tm thy, thay vo n o kch cvt l ca chng. Nhngvic khm ph ra ha hnh tinh u tinca n chng t chic knh thin vn nyc kh nng cn cc hnh tinh c lin kt

hp dn vi cc lng ging ca chng.Kepler sn tm nhng s mi tun hontrong sng ca mt ngi sao, du hiucho bit mt hnh tinh c l ang i quagia ngi sao v Tri t trong mt skin gi l si qua. Kthut ny o ly brng ca hnh tinh, v nhng hnh tinh lnchn mt nhiu nh sng sao ca chng

hn. Nhng n khng cho bit c baonhiu khi lng trong mt hnh tinh ckch c bit. Khng c thng tin ,ngi ta s kh ni c s khc bit giamt th gii nc v mt hnh tinh blt trn n li st ca n.

gii quyt vn , cc nh thin vnKepler phi da trn cc knh thin vnkhc o xem cc hnh tinh ko gitngi sao ca chng nh th no, khin chongi sao ch b lc l ti lui.

Nay knh thin vn Kepler va tm thymt h hnh tinh chng t n c kh nngt cn ly khi lng ca cc hnh tinh.

Hai hnh tinh cTh tinh chuyn ng trong nhng quo ng b xung quanhngi sao Kepler-9. (nh: NASA/Ames/JPL-Caltech)

Quo ng b

S dng d liu thu th p trong hn 7thng, cc nh nghin cu ng u l

Matthew Holman ti Trung tm Thin vnVt l Harvard-Smithsonian Cambridge,Massachusetts, Hoa K, va pht hin rahai hnh tinh cTh tinh ang quay xung

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

38/59


quanh mt ngi sao tn l Kepler-9 nmcch Tri t hn 2000 nm nh sng. Mthnh tinh rng khong 1,5 ln Tri tcng l b phn ca h hnh tinh trn.

Cc hnh tinh c Th tinh chuyn ngtrong nhng quo ng b vi nhau hnh tinh bn ngoi quay mt vng mt 38ngy, lu gp i ngi anh em ng hnhca n. Nhng s cng hng ny khngchnh xc lm thnh thong t s chu kca hai hnh tinh ln hn 2/1, v c lc linh hn. S chnh lch l do lc ko gitca hai hnh tinh tc dng ln nhau, mangli mt c tnh cho khi lng tng ica chng.

y l kh nng mi i vi knh thin vnKepler, v n c th t ra hu dng trongvic o khi lng ca cc vt th cTrit, Holman lu nh vy trong mt cuchp bo.

l v cc hnh tinh c Tri t quaytrong quo cch ngi sao ca chng xa c th dung dng cho s sng nhchng ta bit, nn chng s ko git tngi yu ln ngi sao ca chng. iu sgy kh khn cho cc knh thin vn khccn ly khi lng ca cc hnh tinh bngcch tm kim chao o ca ngi saoch ca chng.

Hiu ng rt nh

Nhng nu mt hnh tinh cTri t ang trong qu o cng hng vi nhnghnh tinh ln hn, th vic o cc bin

thin thi gian gia nhng ln i qua cachng c th mang li cho Kepler mtphng php xc nh xem n c tht stm thy ngi anh em ca Tri t haykhng.

Tuy nhin, hiu ng rt nh c l ihi nhiu ln i qua v do mt nhiunm thng trc khi cc bin thin c thpht hin ra c.

Cc hnh tinh ngoi cng xut hin trntrang tin khoa hc hi u tun ny. Hmth ba, i thin vn Nam chu u cng b vic pht hin ra mt ngi saoging mt tri cch chng ta chng 130nm nh sng mang quanh n n 7 hnhtinh. S chao o v tr ca ngi sao chobit mt ng c vin hnh tinh c l chnng bng 1,4 ln Tri t. Nu c xcnhn, hnh tinh trn s lp k lc l hnhtinh ngoi nh nht tng c tm thy t

trc n nay (k lc ny khng tnh nmt vt th nh b c tm thy angquay xung quanh mt sao neutron cht).

Ngun: New Scientist

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

39/59


nh ccc tiu hnh tinh c nguy cgy hi

Cc vt th gn Tri t (NEO) l cc tiuhnh tinh hoc sao chi c qu o thnhthong a chng n gn qu o caTri t. Do , mt NEO c th mt ngyno s va chm vi Tri t v ckhong gn 7000 trong s chng cbit ti, con s ny nhiu gp vi ln so vinhiu ngi don.

Tiu hnh tinh Gaspra qua nh chp ca phi thuynGalileo. Mc d khng phi l mt NEO, nhng bmt ca Gaspra c l ging vi b mt ca mt s

NEO. nh: NASA

Va chm ca mt NEO c 1 km c khnng ph hy c mt quc gia nh nhVit Nam ta. Ngi ta suy on s kinTunguska 1908 san phng hn 2000 kmvung Nga gy ra bi mt tiu hnh tinh

ng knh ch c 60 m. Chnh v th mThng vin M thng qua mt mctiu 10 nm lp danh mc 90% trong tngs cc NEO c ng knh ln hn 140 m.

Tng i d pht hin ra mt NEO trongvng sng kh kin bng cch quan stchuyn ng ca n trn bu tri t mny sang m khc. Tuy nhin, vic o

kch cca n th kh hn nhiu. Vn lch sng quang hc ca mt NEO lkt qu ca kch cln sut phn chiu can v ngi ta khng th no xc nhkch c ca mt tiu hnh tinh ch duy t sng quang hc ca n. Cho n nay,ch mi khong 1,5% cc NEO c ccphp o kch c, v nhiu trong s ny lnhng vt th tng i ln. Mc d cc

nh thin vn hc d on rng s lngNEO ng knh 100 m nhiu gp 10 lns lng NEO ng knh 1 km, nhngcc NEO 100 m th sc ph hoi thp hnn 1000 ln.

Cc nh thin vn hc Joe Hora, GiovanniFazio, Howard Smith, v Tim Spahr thnh lp mt i gm 16 nh thin vn nghin cu cc NEO trong vng sng hngngoi, ni cc NEO pht ra bc x ring

ca chng ng thi phn x nh sng mttri. sng hng ngoi, khi kt hp vigi tr quang hc, cho php cc nh khoahc suy lun ra kch cln sut phn chiu. Ngoi ra, v sut phn chiu l mt tnhcht ca cc c trng b mt tiu hnhtinh (n rn? hay dng ct vn?) v thnhphn khong vt hc, nn kt qu s gipxc nh bn cht ca tiu hnh tinh, v t c l c ni n pht sinh trong h mttri, v n pht trin qua cc giai on

nh th no na.

S dng Ma trn Camera Hng ngoi trnKnh thin vn v tr Spitzer, i nghincu m nhn mt chng trnh nhmm tc trng 700 NEO, tng rt nhiu sovi con s bit. Trong bi bo u tinca h v d n ang trin khai ny, ikhoa hc cng b nhng kt qu ban

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

40/59


u: gn mt na s vt th c ng knhnh hn 1 km, vi vt th nh nht bngang ch khong 90 m.

H trnh by rng d liu t trc n nay

cho thy cc NEO nhro hn khng ch dido hn, m dng nh chng tri quacc qu trnh trong h mt tri lm chochng c phn ng c hn so vi trngi t vic ngoi suy c s thng k cacc NEO ln. c bit, cc nh thin vnkt lun t cc iu kin b mt rng

nhng tiu hnh tinh nh ny c kh nngcn tr - thm ch c l cha ti mt triunm tui. Cc kt qu trn mang li thmkh khn cho thch thc m Thng vinMt ra cho cc nh khoa hc: m tc

trng phn ln cc vt th gn tri t ctim nng nguy hi, v ci thin kin thcca chng ta v qu trnh vt l v angnh hnh h mt tri k t khi n ra icch nay khong 5 t nm trc.

Ngun: PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

41/59


Ln u tin chp nh c lin kt hydro

STM bnh thng ch c th trng thy phn tPTCDA l mt thy m m (hnh trn cng), cnvic b sung thm hydrogen vo u nhn giptrng r hn cu trc kiu vng ca phn t (hnhgia). Hnh di cng l cng thc cu trc ha hcca PTCDA. (nh: Stefan Tautz)

Khi cc nh vt l c pht hin ra mtphng php n gin s dng knh hin viqut chui hm (STM) chp nh cc phntcp nguyn t ln u tin, kthuttrn a nhng thit b ny trnn hudng hn nhiu trong vic nghin cu cutrc phn t. Nhng trc khi phng php c th c s dng m bo bicng ng khoa hc rng ri hn, cc nhnghin cu cn phi gii quyt c b n

l v sao phng php li hot ng tt nhvy.

Hai nm tri qua, nay cc nh vt l tiForschungszentrum Jlich v i hcOsnabrck va chng minh c rng stin b l do lc y Pauli. y l lctc dng tm ngn pht sinh t thc t lhai hoc nhiu electron khng th chimgi cng mt trng thi clng t.

K thut trn, do Stefan Tautz cng ngnghip pht trin, c gi l knh hin vihydrogen qut chui hm (STHM) v nyu cu t mt phn t hydrogen ngay tiu mt kim loi ca mt STM thngthng yu cu ny d dng thc hinbng cch lm lnh u nhn xungkhong 10 K v ph n ra trc cht khhydrogen.

Sau , ngi ta cho u nhn tip xc viphn t mun kho st, phn t nm cnh vi mt b mt kim loi. Mt in pnh c thit l p gia u nhn v mugy ra mt dng in chy gia hai bn.Ri u nhn qut qua mu o dngin l hm ca v tr, t to ra nh caphn t.

Trong mt STM thng thng, dng inch ph thuc vo cc electron ha tr caphn t, chng cung cp t kin thc v cutrc ca phn t. Nhng vi hydrogen trnu nhn, STM c th lp bn mt electron ton phn (TED) ca phn t - vcbn l cu trc phn t.

Trong nghin cu mi nht ny, Tautz vcc ng nghi p chng t rng nu unhn c duy tr mt cao khng i

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

42/59


v qut qua ton b mu, th lc y Pauligia cc electron trong hydrogen v ccelectron trong phn t c xu hng yhydrogen vo trong u nhn kim loi. Khiu nhn pha trn cng c mt

electron cao, th hydrogen b y su hnso vi khi u nhn pha trn nhngvng c mt electron thp.

Khi hydrogen b y vo trong u nhnkim loi, cc electron dn b buc ra khiu nhn mt h qu khc ca lc yPauli. Kt qu l s gim dng in chygia hydrogen v u nhn.

Trong nghin cu mi nht ca h, cc nh

nghin cu kho st phn thydrocarbon PTCDA, phn t to nn vnlc gic trn b mt vng. ng thi ghinh tng phn t PTCDA mt, ln u tini khoa hc c th thy cc lin kt rtyu gia cc phn t.

Phn t hydrogen ny va l b cm binva l b bin i tn hiu, Tautz giithch. ng cho bit s thnh cng ca kthut trn cng ph thuc vo thc t l

khng c lin kt ha hc no giahydrogen v u nhn. Ni cch khc, kthut trn cng c th hot ng khi sdng cc nguyn t kh trnh helium vneon.

Gi th c s vt l ca STHM chiu r, Tautz tin rng n thc s dngtrong cc nghin cu nhn bit cc phn tphc tp trc nay cha bao gitng trngthy. Tuy nhin, mt hn ch ca k thuttrn l n ch hot ng vi cc phn tphng c th gn ln trn mt cht nn.

Du vy, v chuyn gia STM MarkusTernes ti Vin Nghin cu Cht rn Max

Planck Stuttgart, c, m t cc ktqu trn ht sc to ln. ng cho bitnghin cu ny xc l p tnh chc chntin cy ca k thut trn v n s thc ycc nh nghin cu s dng STHM lmmt cng c phn tch. Ternes khng thamgia g trong nghin cu ny v ng niSTHM p v tnh n gin ca n.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

43/59


Cc len siu khi lng sinh ra bi shp nht thin h

Bn mt mt loga ca a ht nhn chy vi s ngui i v hnh thnh sao: cht kh th hin t l ln(hnh tri) v nh (hnh gia), v cc ngi sao t l nh th hin trong hnh bn phi. (nh: Mayeret al. Nature)

n khut ti tm ca hu nh mi thin hv ngom ly cc ngi sao trong vng phcn ca chng, cc len siu khi lngl mt i tng gy e da tht s ca vtr. Nay mt i quc t gm cc nh thinvn hc khng nh gii c b n s rai ca nhng binh on st th thin h

ny trong lch s skhai ca v tr.Cc len siu khi lng (SMBH) nnghn Mt tri ca chng ta hng nghn, haythm ch hng triu ln. Chng ta bit ns tn ti ca chng t tc ng m chnggy ra ln mi trng xung quanh chng:lm cho cc ngi sao ln cn quay xungquanh tm thin h tc cao khngkhi p, chng hn. Mt khi cc SMBH tti kch thc ti hn, chng c th bin

i thnh cc quasar, nhng vt th ccsng nh bng mt tri nhng sng nh cmt thin h vy. Nhng s di do tngi ca cc quasar trong nhng t nm utin ca v tr vn l cu hi gy kh dcho cc nh thin vn vt l hc.

Vn kh khn l v ngi ta tin rnght ging cho mt len mt t nht 108

nm hnh thnh v sau mt thm vit nm na ln ln thnh mt SMBH,trong mt s trng h p th tip tc phttrin thnh quasar. Thng tin ny xy dngtrn c s gi thuyt cho rng cc SMBHhnh thnh theo mt kiu ging nh cc len c-khi-lng-sao, nh du pha kt

thc trong qung i ca nhng ngi saonng tiu th ht ton b nhin liu htnhn ca chng.

Cc thin h hp nht

Lucio Mayor ti trng i hc Zurich,lm vic cng cc ng nghip Chile vM, va a ra mt phng php kho stkhc cho s hnh thnh cc SMBH ny.Nhm nghin cu xut rng nhng iu

kin thch hp cho s hnh thnh len cth c to ra bi s h p nht ca haihoc nhiu thin h trong nhng giai onnguyn thy ca chng, khi chng vnang h p nht t nhng m my bikhng l.

S dng cc chng trnh m phng trnmy tnh, mt hn 3 triu giin ton, i

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

44/59


ca Mayor nhn thy khi hai thin h trtin li vi nhau th c th lm cho bi vtr chuyn ng xon c tht nhanh v phaim t dng chnh gia. i vi ccthin h trn mt kch thc ti hn,

lng bi hn 100 triu ln khi lng mttri c th v pha tm trong thi gianch 100.000 nm, to ra mt m my mc ti tm.

S tp trung cao ca cht kh ang tngtc to ra nhng lc thy triu mnh lmcho cht kh t tiu th mt cch hiu qu,Mayor gii thch. Khng lu sau th li cam my co li, to ra ht ging ca mt len, v sau 108 nm th l en siu khilng ln n mt t ln khi lngmt tri.

Mu thun vi shiu bit hin nay

Nu cc kt qu trn c cng ng chpnhn, th chng s lm xoay chuyn kinthc hin nay ca cc nh thin vn rngcc thin h pht trin theo th bc tn ti ngha l, lc hp dn ht ko nhng lngnh vt cht li vi nhau trc, v nhnglng nh dn dn tch gp li vi nhau to ra nhng cu trc ln hn.

Kt qu ca chng ti cho thy nhng cutrc ln c thin h ln l en nng hnh thnh nhanh chng trong lch s ca

v tr, pht biu ca Stelios Kazantzidis,mt thnh vin khc ca i nghin cu titrng i hc Bang Ohio. [Cc kt qutrn] mang li thm mt ct mc mi chos hiu r cc cu trc hnh thnh nh

th no trong v tr.Tuy nhin, m hnh trn khng gii thchc nhng thin h nh nh thin hchng ta pht trin nh th no chamt SMBH ti tm ca chng. Trongtrng hp Di Ngn h, Mayor cho rngmt qu trnh tiu th cht kh tng txy ra sau trong lch s ca n khi nt ti mt khi lng ti hn, sau thigian ba n bn t nm.

Cn kim tra thm

Andrew Jaffe, mt nh thin vn vt l titrng Imperial College London ng rng vic mrng m hnh ny bao qutmt ngng rng hn ca cc loi thin hs l hu ch. L mt php kim tra naca m phng ca h, s rt hay xemchng c ti to c cchng lc hcca cc thin h ang h p nht trongnhng tnh hung khc, nghin cu khay khng th d nh s hp nht ca ccthin h ngy nay.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

45/59


Hnh minh ha tnh phctp ca s pht trinng trong mt va chmtiu biu gia hai thinh dng a khi lng

bng nhau. M phngtheo vt cht ti, ccngi sao, cht kh v ccl en siu khi lng,nhng ch c thnh phncht kh c hnh dungtrc quan. Mu sc sngch nhng vng c mt cht kh cao, v thigian tn ng vi vimi nh c th hintrong khung hnh.

10 khung hnh u tinc mi cnh l 100 kpc,chng bng 5 ln ngknh ca phn nhn thyca Di Ngn h. 5 hnhti p theo th hin nh

phng to lin ti p trnvng chnh gia.Khung hnh cui cngth hin 300 pc trongvng ca vng ht nhnlc cui qu trnh m

phng.

nh: i hc Bang Ohio

Nghin cu trn c th h trcho cc nhthin vn ang sc so bu tri tm kimsng hp dn, ci c th mang li bngchng trc tip ca thuyt tng i rng.Theo l thuyt ca Einstein, mi s hpnht thin h c s to ra cc sng hp dn cc gn trong khng-thi gian lin tc

tn d ca chng vn c th trng thyngy nay.

Trong th p nin ti, mt vi s mnh ttrn khng gian c ln k hochnhm tm kim cc hin tng vn hay lntrnh ny, s dng thit b giao thoa k.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

46/59


Nh cc tc gi ch r, cch thc cc len ca h hnh thnh t s co sp trc tipc tc ng ni bt ln tn hiu sng hpdn c k vng trong cc s mnh nhLISA chng hn, pht biu ca Francesco

Haardt, mt nh thin vn hc ti trngi hc Insubria. Nghin cu ny cng btrn tp ch Nature.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

47/59


CERN i mt trc sct gim ngn sch 250 triu bng

S ct gim 250 triu bng ngn qu ca CERN s khng nh hng nMy Va chm Hadron Ln, ni cha th nghim ATLAS

Phng th nghim vt l ht CERN gnGeneva sp b ct gim khong 330 triu

CHF (tng ng 250 triu bng Anh)khi ngn qu giai on 2011 2015. Theong ch CERN, Rolf-Dieter Heuer, vic ctgim i hi phi ccu li cc nghincu vi cc my gia tc ht trong tng lai.Tuy nhin, Heuer qu quyt rng vic ctgim s khng nh hng n hot ngca My Va chm Hadron Ln (LHC) hocbuc CERN phi sa thi 2000 nhn vin(nh tng xy ra trc y). Hi ngCERN s h p vo hm 16 thng 9 ti

thng qua k hoch mi ca cquan ny.

Vic ct gim ngn sch s nh hngnhiu nht n cc nng cp v my gia tctng lai, nhng th hin nay ang dinra chm chp. Song song vi s ct gimngn qu mi gi l k hoch trung hn l s hot ng ca cc my gia tc CERNtrong k ngh dng mt nm nh k hoch

ca LHC vo nm 2012, khi ngi tachun b cho LHC tin thng ln cc va

chm nng lng cc i 14 TeV. Mt vimy gia tc c ln k hoch s dngtrong thi k ngh ngi ny nghin cucc k thut d tm mi, nhng theo khoch mi th ton b cc my gia tc caCERN s khng hot ng trong nm2012.

Cc k hoch tng lai

B tc ng nghim trng nht l nghin

cu v My Va chm Thng Nh gn(CLIC) thit k ring ca CERN cho mtmy va chm electron-positron tng lai c th xy dng mt khi LHC i ti cuii hot ng ca n. Mc d nghin cuv CLIC v mt c my proton nnglng cao s vn tip tc, nhng snggp ca CERN cho CLIC s gimc 16triu bng v khng tng thm nh d tnh

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

48/59


trc y. Trong tnh hnh ti chnh vchnh tr hin nay, ti nghchc chn CLICl mt trong nhng chng trnh s chunh hng, nh l thuyt ht John Ellispht biu.

Tuy nhin, Ellis cho bit cc ti nguyn dopha CERN cung cp hin nay cho php trin khai thit b kim tra CLIC. Nhngs ct gim ngn sch khin mt thit bchng minh nguyn l k thut gi lCLIC0, thit b phi xy dng trc khiCLIC c th c thng qua, s khngtrin khai c tr khi c thm s h trti chnh t pha no khc. CLIC0 s giatc chm ht ln khong 10 GeV.

Ellis lu rng quyt nh gn y caCERN l mca t cch thnh vin CERNcho cc nc ngoi chu u c th smang thm ngun ti tr v cho t chcny.

Tht lng buc bng

S ct gim ngn sch ti CERN l mttin gy tht vng, pht biu ca Tim

Gershon, mt nh vt l ht thuc trngi hc WarwickAnh quc, ngi angnghin cu th nghim LHCb ti CERN.Mc d ban iu hnh CERN thnhcng trong vic tm ra gii php tit kim

trnh khng xy ra bt k tn tht khoahc vnh cu no, nhng nng sut ca phng th nghim ny s b gim i ngk.

Tuy nhin, nhng ngi khc th xemthng tin ny l h qu tt yu ca ccnc trong khu vc chu u vn ang thtlng buc bng. Trong tnh hnh ti chnhhin nay, nhng s ct gim nh th nychng c g l bt ngv trong khi chngs lm chm i tin ca mt s d ndi hn, nhng chng khng mang nnguy cno cho cc mc tiu khoa hc caCERN c, theo Mark Lancaster, mt nhvt l ht thuc trng i hc CollegeLondon, ngi nghin cu v detectorCompact Muon Solenoid ti CERN.


8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

49/59


Skyrmion c th mang n cc dng cin tmi l

Trong cc cht st t thng thng, mment ca tng nguyn t cng nhau hp thnht tnh ca vt liu u sp hng song songvi nhau, hng theo cng mt chiu.Trong mt s cht st t, cc tng tc clng t gia cc electron ca mt chthoc s c mt ca cc in trng ni,chng hn, lm cho s sp xp t tnh phctp hn nhiu.

nh nhn t trn xung ca skyrmion quan st trctip bng knh hin vi in t truyn Lorentz. nh:2010 X.Z. Yu et al.

Mt sp xp him gp ca cc mmen t,ci gi l skyrmion, c ghi nh trctip bi mt i nghin cu, ng u lYoshinori Tokura thuc Vin Khoa hcCao c p RIKEN Wako, Nht Bn.Tokura cng cc ng nghip ca ng RIKEN v cc vin nghin cu khc Nht Bn v Hn Quc xc nhn rng ccskyrmion rt bn v s hot ng cachng c th to lp nn tng cho cc bnht hoc cc dng cin t mi l.

Bn c th hnh dung mt skyrmion l mtsp xp kiu xon c ca cc mmen t mkhi tin v pha tm ca cu trc, s xonc tng dn v un cong xung di.Trong cc th nghim trc y do nhngnhm nghin cu khc thc hin, s tn tica cc skyrmion c suy lun ra ginti p nhng cc n lc ghi nh chng, vxc nhn cu trc ca chng, tht bi dokch cnh ca chng vi ng knh ch

chng 90 nano mt.

Tokura v i ca ng thc hin quan sttrc tip cc skyrmion ca h bng cch sdng knh hin vi in t truyn quaLorentz, dng c thch hp ghi nh cccu trc t phn gii rt cao. Trcy, cc nh vt l xem loi th nghim nyl khng th thc hin v vic quan st ccskyrmion i hi thit l p cc t trngngoi m theo h chng s lm nhiu qu

trnh to nh ca knh hin vi in t. Tuynhin, i nghin cu nhn ra rng vn ny c th khc phc bng cch s dngcc t trng ngoi vung gc vi thuknh to nh ca knh hin vi. Tokura chobit iu ny mang ti s t ph cho php h trnh hin din mo ca ccskyrmion mt cch ht sc r rng.

Ngoi vic quan st s sp x p tun honnh trng i ca nhiu skyrmion, cc nh

nghin cu cn c th quan st thy ccskyrmion c lp v xc nhn chng cn lnhng thc th bn vng. S vn ng catng skyrmion c th c ng dng trongcc b nht tnh mi l hoc cc dng cin t mi, Tokura cho bit nh vy.

Tuy nhin, vic hin thc ha nhng ngdng nh vy i hi c thm nghin cu

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

50/59


thc s. Cho n nay, cc skyrmion chmi c quan st thy nhit trndi 40 Kelvin. Trong tng lai, chng takhng nhng cn tm nhng cht liu mitrong cc skyrmion bn nhit

phng, m cn phi tm cc phng phpthao tc trn chuyn ng ca chng qua

cc hiu ng in t, Tokura gii thch.ng cho bit mt s cht liu oxide tbit c thp ng nhng iu kin ny vcui cng c tha n cc dng c gcskyrmion.

Ngun: RIKEN, PhysOrg.com

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

51/59


Gii php vt l cho bi ton nhit th

Roland Ennos (Physics World, thng 8/2010)

Ma h thnh ph c thang tht ngt ngt, vi nhit lng tun ra t nha tri ng vmy iu ha khng kh. Nhng nhng b mt thch hp v cy ci c th lm cho mi trngngoi l ni mt m hn, r hn v xanh sch hn sinh sng.

Lm th no ci thin thi tit ma h th. (nh: iStockphoto)

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

52/59


Bc tranh ma h hon mi vi nhiu ngi l c nhng i chn mnh vo mpnc trn bi ct, th b trong cng vin v n kem, hoc bt np mt chai bia mt lnh khingi vi mt ba tic ngoi tri. Nhng nu bn sinh sng thnh ph - v hn na dn sth gii ngy nay l nh vy th th vui ma h ca bn c l b gim st nhiu do mitrng xung quanh. Cc thnh ph l nhng ni nng rt, n o vi cht lng khng kh ti

t lun sn sng hng ng ma gi trong nhng t ging bo. Trong thnh ph, chng taang tiu hao phung ph nhng lng ln nng lng cho vic lm mt vo ma h, si mvo ma ng v i li trong sut c nm. Bin cc thnh ph thnh ni d chu hn v thoimi hn sinh sng, do , l mt trong nhng mc tiu ch yu ca nghin cu mi trng,v l mt mc tiu m cc nh vt l tht s thch hp gp cng gp sc, v a s cc vn mi trng thc ngi ta hiu r nht theo cc khi nim vt l.

Cc nh vt l trn khp th gii, c bit l nhng ngi ang nghin cu trong lnhvc vt l mi trng v kh tng hc, hin ang hp tc vi cc nh khoa hc thuc nhngphn ngnh khc nghin cu hiu qu mi trng ca cc thnh ph v xc lp xem nhngmi trng th ny xanh mc no.

Hn o nhit th

Cc thnh ph thng nng hn vng qu xung quanh khong 4 C v ngy mt mrng hn, v s chnh lch nhit ngy mt ln hn. tm hiu nguyn do, chng taphi xt n s cn bng nng lng ca hai khu vc (hnh 1). Mc d vic un nu, si m,iu ha khng kh v i li u to ra nng lng trong cc thnh ph, nhng y li l mtthnh phn nhn bt ngca s cn bng nhit ca chng ch khong 50 W m2. Ngoitr vo ma ng, con s ny r rng l nh so vi nng lng chng ta thu nhn t Mt tri,nng lng thm ch nc Anh cng c cc i l hn 800 W m2. S chnh lch nhit ca thnh ph v vng qu xung quanh, v th, ch yu l do ci xy ra vi nng lng Mt

tri trong hai mi trng . khu vc nng thn, cy ci phn x khong mt phn t bc x sng ngn ti (nh

sng nhn thy hoc nhng bc sng ngn hn). Trong s ba phn t b hp th, phn lnnng lng c s dng lm bay hi nc t l cy mt qu trnh gi l thot hinc. Qu trnh ny lm mt cy ci, do pht ra t bc x sng di (hng ngoi), v cnlm gim phn nng lng cn li lm nng khng kh bi si lu v lm nng t aibi s dn nhit.

cc thnh ph, ni cy ci phn ln c thay th bi nhng ta nh v ng x,s cn bng nng lng b dch chuyn nhiu. Cc vt liu nhn to, mu ti phn x t

v hp th nhiu bc x hn so vi cy ci. Sut phn chiu thp hn ny c ngha l chkhong 10% bc x ca Mt tri b phn x; con s ny thm ch cn thp hn thnh phcao tng, ni nh sng b phn x trxung cc hm ni th. Hu nh ton b nng lngny i vo lm nng ng ph kh ro v cc mi nh, ni n c tr li bn trong gchva, hoc lm nng khng kh pha bn trn, do lm tng nhit khng kh v nhit mt ban ngy so vi mi trng vng qu xung quanh.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

53/59


Hnh 1. S trao i nng lng khu vc nng thn v th. Cc thnh ph c t s phn x v bay hi hn,nhng i lu nhit nhiu hn v tr li mt phn nhit sut m trong cc ta nh. y, dng nng lng t lvi b rng ca cc mi tn.

Ban m, s chnh lch nhit gia vng qu v hn o nhit th c th trnnd nhn thy hn na. Cc thnh ph ngui i t t v c nhiu nhit tr li trong cc ta nhca n, chng lin tc tiu tn nhit vo bu khng kh m; v c nhiu cht nhim bt gibc x sng di; v bn trong cc hm ni th, c t khng gian bu tri thong ng phatrn c th nhn thy, cho nn c t bc x c th thot ra ngoi hn.

Tt c nhng iu ny ang gy kh scho c dn th. S gia tng nhit khngkh th so vi nhit ca vng qu xung quanh, ci c tht ti 7 C mt th ph nhLondon, khin cho cc thnh ph l nhng ni km d chu hn sinh sng trong nhngthng ma h. Nhit vt ln cng lm tng nguy cbnh tt v thm ch c th git ngi

trong nhng t nng nng: ngi ta cho rng hn 35.000 ngi cht chu u l do h quca t nng nng nm 2003, phn ln trong s h sng cc th t v thnh ph. Hn onhit th cn lm cho cc thnh ph kh thhn, v n lm tng lng nng lng dngcho iu ha khng kh nng lng c bm vo khng kh ngoi tri v lm cho tnh hnhthm ti t. May thay, vt l hc cho bit c th s dng hai phng php rt khc nhau xoadu hn o nhit th: s dng cc b mt ngui; v s dng cy ci, hay h tng xanh.

Cc b mt ngui

Vic tng sut phn chiu ca cc ta nh v ng x chng phn x nhiu nhsng mt tri hn l mt phng php c s dng trong hng th ka Trung Hi hy ngh ti nhng ngi nh qut vi trng Hi Lp, min nam Italy v Ty Ban Nha. Tiphng th nghim quc gia Lawrence Berkeley California, tnh hiu qu ca phng phpny c nghin cu bi Nhm Nghin cu Hn o Nhit th, ng u l nh vt lHashem Akbari. Tc dng lm ngui ca cc mi nh ty thuc v cc tnh cht phn chiu vpht x ca n kh nng ca n phn x cc bc sng ngn nh nh sng kh kin v bcx hng ngoi gn, v pht ra bc x nhit trong vng hng ngoi xa. Trong khi nhng b mtsn mu trng bnh thng gi ngui tt, th ngi ta cn c th ch to cc b mt ngui snmu trung-bnh-ti, loi d bt gp hn trn cc mi nh hin nay. Cc b mt ny c to rabng cch kt hp mt lp sn nn phn x, th d nh titanium dioxide trng, vi mt sc t

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

54/59


ti hn c h s phn x kh kin va phi, th d nh oxide st hoc perylene en. T hinm 1999, nhm ca Akbari chng tc rng nhng b mt ngui ny c th lmgim nhit cc i ca cc mi nh v va h California t 50o C xung cn khong 30oC.

Cng nhm trn nghin cu cc ng dng ca s lm ngui ny cho cc ta nh t

nhn. Trc tin, cc nh nghin cu so snh hiu sut nhit ca cc ta nh thng thng vicc ta nh ging ht c mi nh ph cc b mt ngui. Nhng th nghim kim tra ny chothy vo ma h, cc b mt ngui thng lm gim chi ph iu ha khng kh i 20-30%.Tuy nhin, nhng th nghim ny b qua tc dng lm ngui ly tch c th thu c tvic s dng quy m ln cc cht liu ngui trong ton thnh ph.

nghin cu tc dng ca cc cht liu ngui trn hn o nhit th, nhm caAkbari phi s dng cc phng php gin tip hn, v r rng vic tin hnh mt nghin cuthc nghim c iu khin so snh hai thnh ph ging ht nhau v mi phng din, ngoitr s che ph b mt ca chng, l hon ton khng kh thi. Ci cc nh nghin cu lm lm phng nhit khng kh khu vc Los Angeles, s dng cc m hnh kh hu chy trn

my tnh cc mnh v phc tp. Cc php tnh cho thy hn o nhit th c th gim i2oC nu ton b cc ta nh v ng x c ph nhng b mt c sut phn x cao hn hinnay 30%. S gim nhit ny lm gim chi ph iu ha khng kh vo ma h i thm 2-3% na.

Ph xanh cc ta nh

Mt phng php kim sot hn o nhit th c kh nng cn hiu qu hn so vis dng cc b mt ngui l gia tng sut phn x ln s ngui i do bay hi ca cc thnhph thng qua cy ci v nc. Li mt ln na, phng php ny c s dng ph bint lu cc thnh ph thuc a Trung Hi, ni c nhng qung trng mt m v nhng con

ng ln phy bng cy v c lm mt bng nhng vi phun nc.Cc nh nghin cu M, th d nh nhm ca Akbari v Cc Lm nghip thuc B

Nng nghip Hoa K (USDA) do David Nowak lnh o, ch yu tp trung vo kho st xembng cy c th lm chi ph iu ha khng kh ca cc ta nh nh th no. Cc th nghimv m phng my tnh chng t rng mt s cy xanh ln c trng c chin lc phanam v pha ty ca cc ta nh c th ct gim chi ph ny i khong 30%. Tuy nhin, tcdng lm ngui ca cy xanh hin c thnh ph m h nghin cu Chicago ch vokhong 4-5% do che ph hn ch ca thnh ph ny, c bit l nhng khu vc xy dngcao tng tp trung.

Trong khi , cc nh nghin cu c v Canada tp trung vo cc tc dng ca mtphng php khc: a cy ci ln trn nc ca cc ta nh to ra nhng mi nh xanh.Cc nghin cu do Brad Bass v nhm ca ng Trung tm Mi trng ti trng i hcToronto thc hin hi nm 2008 cho thy bng cch s dng cc mi nh xanh, chi ph iuha khng kh c th gim i ti 70% nhng cn nh mt tng do cy ci lm ngui mi nhqua s thot hi nc v do t trng tch li cc phng c bn di khi dng nhit. Tuynhin, nhng chi ph tit kim ny tng ng gim i khong 30% v 20% i vi cc ta nhhai v ba tng.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

55/59


Ph xanh ng ph

Vic xc nh xem cy ci c hiu qu nh th no i vi s ngui i ca mt thnhph t ra kh hn nhiu, do tnh phc tp ca n; cy ci lm tng sut phn x ln s nguii do bc hi, v c rt nhiu tng l cy, l ci kh th hin trong cc m hnh kh hu

vng. Mt n lc nh vy c thc hin bi Limor Shashua-Bar v Milo Hoffman thucVin Cng ngh Technion Israel, h nhn thy rng cc ng ph ph nhiu cy xanh TelAviv c th c nhit khng kh ngui hn mi trng xung quanh n 4oC. Tuy nhin, ccnh nghin cu phi biu din tc dng ca cy xanh khng phi bng mt m hnh chi tit mn gin l bi s gim i bc x ti khong 40%. Trc khi chng ta c th lp m phngchnh xc cc tc dng ca cy xanh ln hn o nhit th, r rng chng ta cn phi bitnhiu th hn.

Mt phng php xc nh ci g ang xy ra, thc hin bi mt nhm trng ihc Basel, Thy S, ng u l nh thc vt hc Sebastian Leuzinger v nh kh tng hcRoland Vogt, l s dng mt camera nhit phn gii cao gn trn trc thng. Cc nh nghin

cu o nhit b mt ca cc b phn thuc Basel vo mt ngy ma h nng nng khinhit khng kh l 25oC. H nhn thy ng pht ti nhit 37oC v cc mi nh l45oC, trong khi nhit cy ci trung bnh ch l 25oC v cc vt c nc l 18oC. Nhng cons ny c kh nng cho vo mt m hnh kh hu vng mang li mt gi ca cc tc dngca cy xanh ln nhit khng kh. Tuy nhin, kt qu ny b qua cao ca tn cy;nhng tng l thp hn, b nhng tng l trn che ph, s ngui hn nhng tng l bn trn. Vth, cy xanh s mang li s lm ngui nhiu hn ci c tin on t cc php o cameranhit.

gii quyt vn ny, nhm ca ti ti trng i hc Manchester, bao gm ccnh vt l, nh sinh hc v nh lp k hoch, s dng mt m hnh cn bng nng lng

n gin tnh ra nhit b mt ca cy ci, cc ta nh v ng ph tiu biu (hnh 1).Vn c pht trin ban u bi Chih Pin Tso, khi lm vic ti trng i hc Malaya,Kuala Lumpur, vo thp nin 1990, m hnh trn xut rng cy xanh c tc dng hiu quhn so vi cc php o nhit ca Basel xut. Vo nhng ngy nng nng, nhit cc itheo don ca vng rng ngui hn 18-25oC so vi nhit ca cc ta nh v ng ph.

Nhm ca chng ti s dng khu vc Greater Manchester lm mt trng hpnghin cu, vng ny bao gm ton b thnh ph Manchester v cc th v tinh ca n.Trc tin, chng ti phn loi kiu cy xanh ca khu vc bng nh chp t trn my bay(hnh 2) v nhn thy rng, tht bt ngi vi mt khu vc xy dng cng nghip, 59% vngGreater Manchesterc bao ph bi cy xanh thot hi nc. Tt nhin, bao ph cy

xanh, v do nhit b mt m m hnh tin on, khng ng u trong ton khu vc.Cc khu vc ng c nh trung tm thnh ph c che ph cy xanh cha ti 30% v nnghn cc khng gian xanh ti 13oC. Chng ti cn thao tc vi khng gian xanh trong m hnh tin hnh cc th nghim thng thng khng th thc hin c. Chng hn, chng ti chng minh c rng vic b sung thm 10% che ph cy xanh cho cc trung tmthnh ph s lm gim nhit b mt cc i i khong 4oC. Tuy nhin, cc kt qu nghincu ca chng ti tht s cn phi a vo mt m hnh kh hu vng c th tnh ra nhit khng kh.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

56/59


Hnh 2. S phn b khng ng u ca cc b mt thot hi nc xung quanh vng Greater ManchesterAnh.

Mt ci na cc nh khoa hc cn phi khm ph ra l cy xanh v thm c tc dnglm ngui tt nh th no so vi cc i tng khc. Cch tt nht thc hin iu ny l kho

st s cn bng nng lng ca cc b mt mt cch trc tip hn. V cy xanh t ngui i bis thot hi nc, v nhit ha hi ca nc l khng i mc 2,43 kJ/gram, nn s lmngui do mt cy xanh mang li t l vi tc mt nc ca n. Ngi ta c th trng icy ci mang li s lm ngui nhiu hn c, v l ca chng c gi cao hn pha trn mtt v v th s mt nc nhanh hn, ging nh vic phi qun o trn so; mt khc, cyxanh dn nc ln l ca chng phi khng li trng lc. Cc nh vt l mi trng v cc nhthc vt hc pht trin cc k thut o s mt nc, chng s cho php chng ta kim tranhng tng ny.

S mt nc cc o tt hn bng cch gn lp c ln trn mt ci cn nhy vtheo di s mt trng lng trong ngy. S mt nc cy ci c o bng thc o dng

nha: mt vng m lm nng bng in p cc xung nhit vo thn cy lm nng nhacy bn trong. Dng c gn cao trn thn cy theo di nhit , cho php tnh ra vn tcv, do , th tch dng nc dng ln thn cy. S dng nhng kthut ny, nhiu nghin cudo cc nh lm hc v nng hc thc hin nhn thy cc rng cy v thm c c s ngui ido bay hi l 100200 W m2. Nhng t c thng tin no nh th ny i vi thm c v cyci th - cho nn vic nghin cu thc nghim l ht sc cn thit.

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

57/59


Bc x tMt tri

Mt li ch kh hu ti hu ca cy xanh l mang li nhng c o mt m nghdng. Nhiu nghin cu, do , so snh nhit khng kh trong cc cng vin vi nhit khng kh trn ng ph xung quanh, ch nhn ra rng, ngoi tr vo nhng ngy tht

s lng gi, s chnh lch nhit l kh nh - thng cha ti 1o

C, v khng kh m t mitrng xung quanh c thi vo cng vin. Vy th ti sao khi trong cng vin chng ta cmthy mt m hn, v bng cy tht s c tc dng g?

tr li nhng cu hi ny, chng ta phi xt s cn bng nhit ca mt ngi. trng thi ngh, cth mt ngi sn sinh ra nhit tc khng 60 W m2 b mt cth cachng ta. Chng ta cm thy nng nh th no l ty thuc vo ch chng ta c th mt nhitlm nng mi trng xung quanh chng ta u n nh th no. Tht bt ng, ngoi tr trongnhng cn gi rt cao, chng ta mt rt t nhit bi si lu ch khong 9 W m2 vkhong 15 W m2 bi s bay hi t hi thca chng ta. Tuy nhin, mi c thu pht rabc x hng ngoi xa tc t l vi ly tha bn ca nhit ca chng, nhng chng

cng hp th bc xy t mi trng xung quanh ca chng. Do , nu mi trng xungquanh chng ta lnh hn 37oC, th rt cuc chng ta c s mt nhit do bc x.

ngoi mt cng vin y bng rm, chng ta cm thy d chu v chng ta b vyquanh bi nhng tn l mt lnh. trn mt ng ph rng thnh thang, tri li, chng tacm thy nng hn v hai nguyn do: th nht, chng ta nhn thm ti 120 W m2 bc x sngngn t Mt tri n; th hai, nha ng xung quanh cng nng hn, lm gim s mt nhitdo bc x khong 6 W m2i vi mi s tng nhit 1oC. Trong nhng iu kin nh vy,chng ta phi tot m hi gii thot cho gnh nng nhit b sung.

nghin cu tm quan trng tng i ca Mt tri theo bng rm trn nhit ca

mi trng xung quanh, chng ti thc hin mt th nghim n gin vo ma h nm2009. Th nghim theo di nhit bc x trn c v cc thm b tng, chng hoc nm trongbng nng vnh vin hoc nm trong bng cy vnh vin. Chng ti thc hin th nghim vimt nhit cu, v cbn l mt nhit k gn bn trong mt qu cu plastic mu xm. Gi cao 1,1 mt, th nghim ny nhi li cc tnh cht nhit ca mt ngi trng thnh mc yphc. Chng ti nhn thy vic trn c hoc b tng c t nh hng ln nhit bc x;nhng iu kin ny bnh hng nhiu hn bi bng rm, chng lm gim nhit bc xcc i ln ti 9oC, t 35oC xung 26oC. V ngi ta c xu hng cm thy khng thoi mi nhng nhit bc x trn 24oC, cho nn r rng l bng rm c tc dng ln ln cm gic dchu ca mi ngi, do xc nhn tm quan trng ca cy xanh khu vc th.

Tc ng ln chnh sch thTon b nghin cu ny l dng nn mt bc tranh m t xem chng ta c th ci to

cc th nh th no: cy ci c tim nng ln nht ci tin cc mi trng th, cn nhngb mt ngui, cc mi nh xanh v thm ch nhng bc tng sng c th ci thin hiu sutmi trng ca tng ta nh mt. Ngoi ra, h tng kin trc xanh cn c nhng li ch khcth d nh lm gim s ngp trn nh nng chi chang v s nhim ht khng kh. Tuy vy,r rng vn c rt nhiu vic phi lm na. Chng ta khng bit nhng loi cy no c th lmmt th v bt gi cc ht nhim tt nht, khng bit mt cy to th c tt hn nhiu cy

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

58/59


nh hay khng, hay cy rng l c tt hn cy thng xanh hay khng. Chng ta cng chngbit hiu qu ca nhng loi thc vt khc nhau s thay i nh th no theo s bin i khhu.

Tuy nhin, chng ta tht s bit tc ng n cc nh hoch nh chnh sch. Cc

nh khoa hc thuc Cc Lm nghip M, chng hn, hp tc vi cc nh kinh t hc ctnh nhng li ch kinh t ca vic trng cy xanh ng ph, t vic lm gim chi ph nnglng cho n vic gim chi ph chm sc sc khe do s nhim khng kh. M hnh kinh tm h sng to ra m hnh iTree cho thy vi mi la u t vo trng v bo dng cyxanh ng ph th ngi ta tit kim c nm la. New York, kin thc ny, cng vis hu thun ca th trng Michael Bloomberg, a n vic trng mi 20.000 cy xanhng ph mi nm, cn th trng London, Boris Johnson, cng cam kt trng mi thm10.000 cy xanh ng ph trong nhim k chnh tr ca ng. Cng vi cy xanh, ngi ta cntrin khai gii php mi nh xanh cho nhng ta nh mi mc cc thnh ph ln. Tht vuikhi chng ta c th ni rng chnh cc nh vt l ang gp phn lm cho cc thnh ph cachng ta ngy mt xanh hn, d chu hn sng.

Tc gi Roland Ennos l mt nh nghin cu sinh thi hc ti Khoa Cc khoa hc S sng ti trngi hc Manchester, Anh quc.

Trn Nghim dchNgun: Urban Cool (Physics World, thng 8/2010)

8/8/2019 Bn Tin Vt L thng 9 - 2010

59/59

W W W . T H U V I E N V A T L Y . C O M

Bn Tin Vt L

Th Vin Vt Lwww.thuvienvatly.com

[email protected] 9 nm 2010

Ni dung: Trn Nghim [email protected] tp: Trn Triu Ph [email protected] k: Bch Triu, V V

Bản Tin Vật Lý tháng 9 - 2010

Documents

Transcript of Bản Tin Vật Lý tháng 9 - 2010