BALNEOKLIMATOLOGIJA

BALNEOKLIMATOLOGIJA je medicinska disciplina koja se bavi izučavanjem djelovanja prirodnih fizičkih i hemijskih činilaca spoljne sredine na ljudski organizam i mogućnostima njihove primjene u medicinske svrhe.Načešće korišćeni prirodni činioci su:• mineralne vode• peloid ( ljekovita blata)• parcijalni pritisak kiseonika• ugljen dioksid • toplota i hladnoća ( uglavnom kao opšte procedure)• hidrostatski pritisak

BALNEOKLIMATOLOGIJA se dijeli na:

1.BALNEOLOGIJU

1.HUMANU BIOKLIMATOLOGIJU

BALNEOLOGIJA izučava djelovanje i mogućnosti korišćenja balneoloških činilaca u medicinske svrhe :

• mineralnih (ljekovitih) voda različite mineralizacije, temperature ili radioaktivnosti,

• peloida anorganskog ili organskog porijekla prikladnog hemijskog sastava i fizičko – hemijskih svojstava,

• ljekovitih gasova različitog sastava

HUMANA BIOKLIMATOLOGIJA proučava djelovanje vremenskih stanja spoljne sredine na organizam. Glavni činioci koje koristi humana bioklimatologija su:• temperatura vazduha• sastav i prozračnost vazduha• sunčevo zračenje• stanje vjetrova• atmosferski pritisak i elektricitet• vlažnost vazduha

Terapijsko djelovanje balneoklimatskih činioca je polifiziološko, a objašnjava se njihovim složenim fizičkim svojstvima i hemijskim sastavom.

Za mineralne vode:• soli, gasovi, mikroelementi, temperatura, hidrostatski pritisak, sila potiska, elektroosmotske pojave.

Za klimatske činioce:• temperatura, pritisak, vlažnost i kretanje vazduha, električno i magnetno polje, hemijske materije u vazduhu porijeklom iz biljnog svijeta

Prirodna ljekovita sredstva

•povećavaju otpornost organizma na faktore koji štetno djeluju - preventiva

• smanjuju ili otklanjaju patološke promjene - terapija

Zavisno od prirodnih sredstava koje koriste zdravstvene ustanove, razlikuju se BANJSKA I KLIMATSKA LJEČILIŠTA.

U BANJSKIM lječilištima terapija se provodi kroz:

• kupanje u mineralnoj vodi• pijenje mineralne vode• oblaganje peloidom, peloidne kupke• inhaliranje ljekovitih gasova

Uobičajeno trajanje liječenja je 3 sedmice.

U KLIMATSKIM lječilištima liječenje se provodi primjenom klimatskih faktora i prirodnih činilaca kroz:

• aeroterapiju• helioterapiju• kupanje u morskoj vodi• psamoterapiju

Uobičajeno trajanje liječenja je 4 sedmice

KRATKA ISTORIJA BALNEOLOGIJEKRATKA ISTORIJA BALNEOLOGIJE

Upotreba prirodnih mineralnih voda poznataje još od praistorijskog perioda.Iz opšte istorije je poznato je da su o ljekovitim vodama znali mnogi stari narodi.Neke su korištene prije nove ere kod Kineza,Egipća-na,Arapa,Kelta i dr.U ta davna vremena to-pli izvori smatrani su sjedištem božanstva,apijennje vode i kupanje religioznim činom,ko-ji dovodi do izlječenja.

Kult o mineralnim vodama u doba Rimskogcarstva i Vizantije ostavio je traga i na našimprostorima-u Vrnjačkoj Banji,Niškoj Banji,Ili-dži kod Sarajeva,Guber kod Srebrenice,Ba-nja Slatina,Vrućica kod TeslićaStara banjska zaostavština Grčke,Rima,ikasnijih epoha najvećim dijelom je razorenau brojnim ratovima i seobama naroda.

U VII vijeku Sloveni,po dolasku na Balka-

nsko poluostrvo,nasledjuju veliki broj kapti-

ranih izvora i banja,prihvataju tradicionalne

navike za liječenje koje su im ostavili Rimlja-

ni.Briga o bolesnim ljudima počela se organi-

zovano provoditi u srednjem vijeku-ljekari

počinju preporučivati liječenje termomineralnim

vodama i peloidima.

Istorija balneologije može se dokumentova-

no pratiti od rimskog perioda/III do IV vijek

n.e.Rimljani su izgradili značajne banjske

sadržaje-medju njima najveće vrijednosti

imaju arheološki nalazi u Ilidži kod Saraje-

va,a iz tog perioda su i kulturni nalazi pored

sadašnjih banjskih centara-banja Vilina vlas

u Višegradu,banja Guber kod Srebrenicebanja Slatina kod Banja Luke,banja Lakta-ši,banja Vrućica u tesliću,banja Fojnica i dr.Značajnije korištenje termomineralne vode i izgradnja banjskih objekata počinje u perio -du Austro Ugarske vladavine.Prva istraživa-nja i popis banja u BiH,izvršio je bečki geo-log,prof.Ernst Ludvig krajem XIX vijeka.

Ipak najveće zasluge za izučavanje banja uBiH,ima akademik Fridrih Katzer-koji izvršio osnovne fizičko hemijske analize mnogih te-rmomineralnih izvora i dao opise svih banja.U toku dva svjetska rata sve banje su bile manje ili više razrušene.Nakon drugog svje-tskog rata počinje obnova razrušenih banja za potrebe ratnih vojnih invalida i oboljelogstanovništva.

Na našim područjima veliki doprinos za ra-zvoj balneologije ima prof.dr Marko Ciglarkoji je vodio banju Ilidžu prvih poratnih godi-na-i uz experimentalne radove odredio indi-kacije za sve ondašnje banje u BiH.Bosna i Hercegovina je prirodno bogata geo-termalnim i mineralnim izvorima i područjimasa netaknutom prirodom što predstavlja zna-čajne potencijale za razvoj banjskog turizma.

Najpoznatije banje na teritoriji BiH su:Banja

Vrućica-Teslić,Banja Slatina-Banja Luka

Mlječanica-Kozarska Dubica,banja Laktaši,

Vilina Vlas-Višegrad,banja dvorovi-Bijeljina

Reumal-Fojnica,Ilidža-Sarajevo,Ilidža-Grada

čac,Guber-Srebrenica,Kiseljak-Kiseljak i dr.

PRIRODNE MINERALNE VODEPRIRODNE MINERALNE VODE

• Predstavljaju posebnu grupu podzemnih

voda

• Zahvaljujući fizičko hemijskim osobinama

povoljno djeluju na ljudski organizam

• Koriste se za profilaksu i liječenje

Osnovne kriterijume za ocjenu mineralnih voda dao je Grunhut/1907 god /koji su ka-snije prihvaćeni na Kongresu u Najhajmu 1911 god.Prema tim ocjenama mineralnavoda treba da ima:• stalnu temperaturu iznad 20 st.C• da sadrži više od l gr čvrstih supstanci na 1 l vode

• predominacija katjona:Na+,Ca++,Mg++• anjona:HCO3-,Cl-,SO4—• da na 1 l vode sadrži najmanje lo mg Fe 0,7 mg As,1 mg J ili 1 mg S• da 1 l vode sadrži više od 1 gr sl.CO2• da pokazuje radioaktivnost od najmanje 3,5 MJMJ-Mahova jedinica-13,468 Bq

• Postoji više definicija PMVSlužbena definicija koja je data u Pravilnikuo kvalitetu PMV glasi:“Prirodna mineralna voda je voda koja potiče iz podzemnog sloja i izbija na površinu iz je-dnog ili više izvora,akoja se odlikuje karakte-rističnim organoleptičkim osobinama i fizičkohemijskim sastavom,a sadrži najmanje 1000mg/lčvrstih rast.sastojaka i najviše 4 gr/l CO2”

Porijeklo i genezaPorijeklo i geneza

Prema porijeklu mineralne vode mogu da

budu:

• Vadozne/površinske/

• Juvenilne/dubinske/

• Fosilne /zarobljene/

Vadozne- nastaju od atmosferkih paadvina

koje dospijevaju u pliće ili dublje strukture

stijena.Javljaju se kao prirodni izvori,a naj-

češće se deobijaju bušenjen.Smatra se da

je 80% svih min.i term.voda ovog porijekla.

Juvenilne-dubinske.rezultat su magmatske

aktivnosti.Javljaju se u vulkanskim oblastima.

Fosilne-”zarobljene”-petrolejske vode

Smatra se da su porijeklom od morske vode.

Dobijaju se bušenjem u toku istraživačkih

radova radi dobijanja nafte i gasa.

Formirale su se na velikim dubinama,u zoni

ležišta nafte.

Formiranje hemijskog sastavaFormiranje hemijskog sastavamineralnih vodamineralnih voda

Hemijski sastav mineralnih voda počinje uatmosferi,kondezovanjem vodene pare u vi-du sitnih kapljica uz apsorpciju atm.sastoja-ka:gasova,kiseonika,azota i ugljen dioksida.Voda u atmosferi apsorbuje i druge čestice vjetrom-pustinjski pijesak,vulkanski sadržajigasovi.U kapljicama kiše nalazimo hloride,sulfate,ugljičnu kiselinu i azotne okside.

U tom kretanju voda dolazi u kontakt sa ze-mljištem i stijenama i pod složenim,fizičkohemijskim procesima započinje mineraliza-ciju.U te procese ubrajaju se:• hidrolitičko dejstvo vode• djelovanje ugljeno kiselih voda• katjonska izmjena• oksidacioni i redukcioni procesi

Faktori formiranja mineralnih vodaFaktori formiranja mineralnih voda

Ovi procesi formiranja min.voda vezani su za različite faktore.Prema djelovanju ti faktori se dijele:• fizičko-geografski faktori/reljef,klima,tlo/• geološki i hidrogeološki faktori• fizičko hemijski faktori/hem.osobine elem.• fizički faktori/temperatura,pritisak/• Biološki faktori• vještački faktori

Fizička svojstva mineralnih vodaFizička svojstva mineralnih voda

Od fizičkih svojstava mineralnih voda pratimo:

• temperaturu

• suvi ostatak

• elektroprovodljivost

• boju

• miris

• ukus

1.Temperatura Mv predstavlja najvažnije

fizičko svojstvo koje nam daje podatke o

porijeklu vode,dubini iz koje dolazi,litološkim

osobinama i mogućem hemijskom sastavu.

Za korištenje TMV,temperatura je osnovni

činilac koji odredjuje njihovu namjenu i način

upotrebljavanja

Za stručno praćenje i ocjenu mineralnihvoda koristimo usvojenu podjelu na 2 grupe:• Hladne,ispod 20º C• Tople,iznad 20ºCTople ili termalne vode dijelimo na:• hipoterme (20ºC-34ºC)• Homeoterme(34,1ºC-38ºC)• Hiperterme(preko 38ºC)

Na osnovu ove podjele je razradjena kompletna primjena mineralnih i termomineralnih voda u balneoterapiji za piće i sve balneolo-ške,hidroterapeutske procedure.da li se jedna termomineralna voda može koristiti za piće ili za hidroterapijske procedu-re,zavisi od njenog hemijskog sastava,odnosnood sadržaja rastvorenih minerala,bakteriološke ispravnosti i uticaja na ljudski organizam.

2.BojaBoja MV zavisi od nerastvorenih organskihili neorganskih materija i koloidnih čestica-Sivkasto-žuta/od org.sas.i huminskih kis./-Crvenkasta-crno smedja/gvoždje i mangan/-Crvenkasto-žuta/od oksida gvoždja/-Zelenkasto-žuta/od sulfata/Boja znači prisustvo odgovarajućih jedinjenjai minerala u mineralnoj vodi

Stone-pijaće mineralne vode moraju bitibezbojne,osim prisutnih gasnih mjehurićaod prirodnog ili dodatog CO2,koji se oku-pljaju oko zida čaše ili iskaču na površinu vode.Boja vode za piće,kao i ostalih mine-lanih voda,odredjuje se platino-kobaltnomskalom/Ptº-Co skala/i izražava se u stepe-nima.Vrijednosti boje vode od 1º-10º Pt-Co skale mogu se koristiti za piće,a izuzetno i vode ode 40º koje sadrže humusne materije.

3.MutnoćaMineralne vode su bistre a ponekad i zamu-ćene.Mutnoću izazivaju:-sitan pijesak-glina-gvoždje-mangan-razne soli-koloidne i lebdjeće materije

Zamućenost zavisi od nerastvorenih mate-

rija.Mutnoća se ocjenjuje za sve vode koje

se koriste za piće metodom uporedjivanja sa

mutnoćom koju daje silikatna zemlja rastvo-

rena u 1 litru destilovane vode.

Gornja granica mutnoće vode za piće je ona

koju daje 10 mg silikatne zemlje.

4.MirisVode za piće i stone mineralne vode treba da budu bez mirisa.Mineralne i termomineralne ljekovite vode imaju razne mirise koji dolaze od neorga-skih,a najčešće od organskih materija i ga-sovaocjena mirisa,kao i svih drugih probavrši se na samom izvoru a za min.vode kojese flaširaju i u orginalnom pakovanju.Miris vode javlja se u prisustvu:H2S,hlora,nafte.

5.UkusUkus vode za piće mora biti prijatan .Minera-lne i termomineralne vode imaju različit ukuskoji dolazi od rastvorenih i nerastvorenih neorganskih i organskih materija.U odnosu nasastav,ukus min.i termomin.voda može biti:-slan-zbog visokog sadržaja Na Cl-gorak-zbog MgSO4-alkalan- ph preko 9-kiselkast-ph ispod 6

mastiljav-visok sadržaj gvoždja i aluminija

-metalni-sadržaj Pb,Cu,Zn

-zemljast-plave alge

-na ribu-kremske alge

plijesniv-organska zagadjenja

-memljiv-mješanje sa zagadjenim vodama

6. Električna provodljivost

MV predstavljaju vodene rastvore koje sa-

drže različite koncentracije jona(pri odgova-

rajućem suvom ostatku na 180ºC)koji omo-

gućavaju prolaz električne struje.

7.Suvi ostatakPomoću suvog ostatka(na 180ºC)odredjujuse neisparljivi sastojci u mineralnim vodama.Dogovorom je odredjeno da sve prirodnepodzemne vode koje sadrže 1 gr/l suvogostatka nose ime mineralne vode,što su pri-hvatili i balneolozi/1922/Vode koje sadrže mineralni ostatak manji od 1g/lnazivamo oligomineralnim vodama.

Hemijski sastav mineralnih vodaHemijski sastav mineralnih voda

1.Katjonsko-anjonski sastavHemijskim analizama pratimo u PMV sve prirodene elemente koji imaju fiziološki i fa-rmakološki značaj u vidu jona,jedinjenja i su-spendovanih čestica.Rezultati kvant.kval.analiza prikazuju se ta-belarno,tako što u prvom stupcu pišemo ka-tjone,u drugom anjone,ispod slabe elektrolite i ko-loide,potom rast.gasovi a zatim slijedi Kurlova fo-rmula i kategorizacija vode.

Kurlova formula ima oblik razlomka i služi zabrzu orjentaciju o fizičko hemijskom sastavumineralnih voda.Iznad razlomačke crte pišu se nadjene vrije-dnosti za anjone-više od 20mval%Ispod razlomačke crte pišu se nadjene vrije-dnosti za katjone,koje su više od 20mval%Ispred se stavlaju vrijednosti za gasove,radio-aktivnost,mineralizaciju,a iza vrijednost temp.T

Mineralna voda Banja SlatinaMineralna voda Banja Slatina

Specifična težina 0,000402

ph 6,1

Suvi ostatak na 180ºC 1,7200

Temperatura vode 41,5 ºC

1 litar vode sadrži1 litar vode sadrži

KATJONA: grama milimola milivala-Natrijum-N+0,1212 5,2696 5,2695-KaliumK+ 0,0377 0,9666 2,5659-Litijum Li+ 0,0002 0,0288 0,0764-Amonijum 0,0020 0,1111 0,2949-KalcijumCa 0,4676 11,6900 23,3800-Magnezijum0,0930 3,8263 7,6527-Stroncijum 0,0113 0,1289 0,2579

ANJONI gram milimo milival

-Hidrokaqrbonati1,2200 20,0000 20,0000

-Hloridi 0,0240 0,6760 0,6760

-Sulfati 0,3511 3,6572 7,3145

-Jodida 0 0 0

-Fosfata 0 0 0

-Bromida 0 0 0

Slabi elektroliti

-Metasilicijeva kis- 0,0397

-Metaborna kis. 0,0290

Zbir svih čvrstih rastv.sastojaka 2,3989

GASOVI:

-slobodnog ugljen dioksida CO2 1,0000 g/l

slobodnog vodoniksulfida H2S 0,0003

Hemijske karakteristike

Hemijski sastav vode karakteriše:kalcijum,

magnezijum,hidrokarbonat,sulfat.Ukupna

koncentracija N/1000 65,76,Ca 23,38

Mg 7,65 HCO3 20,o SO4 7,3l

Vodu karakteriše prisustvo ugljen dioksida

1 gr/l

Kurlova formula HCO3 71,18 SO4 26 T41,5ºC ___________________________CO2 l,00 M2,39 Ca 62,06 Mg 20,03

Kategorizacija:Voda pripada kategoriji

kalcijum,magnezijum,hidrokarbonatnih,sulfatnihugljenokiselih hipertermi.

Makroelementi:dominantni joni koji vodama daju osnovna balneološka obilježja.katjoni:natrijum,kalijum,kalcijum,magnezijumanjoni:hidrokarbonati,hloridi,sulfati.Mikroelementi:-terapijski značajni:gvoždje,litijum,brom,jodfluor,kobalt,selen,bakar,zlato i dr.

Ultramikroelementi:prisutni u malim količinama ispod 0,1 mg/lRASTVORENI GASOVIOd rastvorenih gasova za balneologiju naj-veći značaj imaju:-ugljen dioksid CO2

-vodonik sulfid H2S

-radon

Ugljen dioksid

-sastavni dio atmosfere

-nije otrovan,ali izaziva gušenje

-rastvara se u vodi

-sa vodom daje ugljenu kiselinu

-org.i neorgansko porijeklo

Vodonik sulfid-ne nalazi se u vazduhu-javlja se u prir.min.vodama ako ga ima naj-manje 1mg/l-to su sulfidne MV-vrlo je reaktivan-ima sfecifičan miris na pokvarena jaja-vodonik sulfidne odnosno sumporne vodevrlo kvalitetene MV sa višestrukom primjenom ubalneologiji.

Ph mineralne vode

Ph nekog rastvora je negativan logaritam

koncentracije vodonikovih jona i on se kreće

od 1 do 14.

Neutralna tačka pH je 7-za sve vrijednosti

iznad su alkalne,a one ispod 7 su kisele.

U balneologiji koristimo odredjene raspone:

Neutralno područje pH 6,8 do 7,2alkalno područje pH 7,3 do 12/Kulaši/kiselo područje pH 6,9 do 2,5/Prolom/

Radioaktivni elementiUran,radijum,radon-prisutni u malim kol.u MVRadioaktivnost je broj radioaktivnih raspadau sekundi neke radioakt.supstance.Vode koje imaju povećanu alfa i beta aktivnost-ne mogu se upotrebljavati za pićeJedinica radioaktivnosti”Bekerel” Bq

Klasifikacija mineralnih vodaKlasifikacija mineralnih voda

Za klasifikaciju mineralnih i termomineralnih voda u balneologiji koristimo podatke o te-mperaturi i suvom ostatku na 180 C, od fi-zičkih svojstava,kao i glavne katjonsko-anjo-ske i gasne vrijednosti,od hemijskog sastava Prikazivanje rezultataHemijske analzize prikazuju se u gramima,odnosno miligramima,milimolima,milivalima i milival% na l.litar mineralne vode za sve hemi-Jske elemente,jedinjenja i gasove.Radioaktivnost se izražava u bekerelimaBq/l

Balneološka klasifikacija zasniva se Balneološka klasifikacija zasniva se na podjeli u 5 grupana podjeli u 5 grupa

1.Prva grupa

Ovdje pripadaju mineralne vode koje sadrže

više od 1 gr/l suvog ostatka.

Na osnovu anjonskog sastava mogu biti:

• hidrokarbonatne

• sulfatne

• hloridne

• Katjonske odlike daju:• Natrijum• Kalcijum• MagnezijumProste mineralne vode imaju jedan dominantni katjon,a složene dva ili više.• U odnosu na anjonski sastav mogu biti:• proste /sa jednim karakter.anjonom/• Složene/ sa dva prisutna anjona preko 20mval%

Anjonska podjela daje osnovne tipove voda

koji se pišu iza dominantnih katjona.

PMV imaju najčešće sljedeće klasifikacije:

• A. Hidrokarbonatne vode:

• Natrijum hidrokarbonatne

• Kalcijum hidrokarbonatne

• Magnezijum hidrokarbonatne

B.Sulfatne vode:

• natrijum-sulfatne

• magnezijum sulfatne

• C.Hloridne vode:

• natrijum hloridne

• kalcijum hloridne

2.Druga grupa2.Druga grupa

U ovu grupu spadaju MV koje sadrže bioaktivne elemente koji se uz osnovnu klasifikaci-ju obavezno ističu.*gvoždjevite,sa 10 mg/l*arsenske , sa 0,7mg/l*sumporovite,sa1mg/l*jodne, sa1 mg/l*litijumske sa1mg/l*fluoridne, sa2mg/l

3.Treća grupa3.Treća grupa

Mineralne vode sa rastvorenim gasovima

mogu biti:

*ugljenokisele,sa najmanje1gr/l slob.CO2

*vodonik sulfidneH2S sa najmanje 1mg/l

rastvorenog gasa

*radonske,čija alfa aktivnost prelazi o,10Bq/l

4.Četvrta grupa4.Četvrta grupa

Ovoj grupi pripadaju prirodne MV koje imaju

suvi ostatak manji od 1 gr/l a temp.vode od

20ºC i višu.

U ovu grupu mogu spadati i oligomineralne

Vode sa Ph vrijednostima većim od 8,5.One

se nazivaju alkalne.Rijetko se sreću.Najveći

Alkalitet u RS ima banja Kulaši sa ph 11,8o

5.Peta grupa5.Peta grupa

U petu grupu spadaju oligomineralne hladne

Vode čiji je suvi ostatak od 1 gr/l,a tempera-

tura niža od 20ºC

Mehanizam dejstva mineralnih vodaMehanizam dejstva mineralnih voda

Prirodne MV,u programima liječenja djelujupreko kože:*mehanički,*termički i*hemijskiMehaničko djelovanje zasniva se na hidro-statskom pritisku,sili potiska,hidromasaži idraženju kožnih receptora.

Termičko djelovanje ispoljava se preko ko-

že u vidu hiperemije,preraspodjele krvi iz

unutrašnjih organa i depoa krvi prema peri-

feriji,povećanjem metaboličkih procesa uz

sedativne i miotonolitičke efekte.

Hemijsko djelovanje ostavruje se gasovi-

ma i jonima neposredno na koži i njenim stru

kturama,refleksnim nadražajima kožnih i du-

bokih receptora i humoralnim putem

Terapijska primjenaTerapijska primjena

Mineralne vode primjenjuju se:

*externo:kupanje/opšte i lokalne kupke u ka-

dama i habard kadama/vježbe u bazenu

/hidrokineziterapija/,podvodna masaža.

*interno:pijenje,orošavanje,gastrična lavaža,

klizma

*inhaliranjem

Kupanje u MV primjenjeuje se kao:

*lokalno /dio tijela/

*opšte /cijelo tijelo/

*individualno ili grupno

*svakodnevno ili ili svakog drugog dana

Trajanje kupanja izmedju lo i 30 min

/kako odredi ljekar/

Pijenje Mv ima mnogostruko djelovanje naOrganizam/fizički.osmotski i hemijski/Uporedo sa lokalnim dejstvom na proces varenja mjenjaju stanje unutrašnje sredine,funkciju sekretornih organa,uzajamne odnose

fiziološke sredine organizma.*Vodu je najbolje koristiti svježu-na izvoru.*Upotreba Mv vezana je za obroke/10-30minrije jela kod hipoaciditeta jer stimuliše želudacNa sekreciju,a 6o min.poslije kod hiperaciditeta.

Dnevna doza zavisno od patološkog stanja

kreće se od 300ml do 2500ml,podijeljena u

više pojedinačnih doza.

Hladne vode podstiču lučenje želudačnog

soka i pojačavaju crijevnu peristaltiku

Tople-smanjuju bol i spazam

Najbolja resorpcija vode je kod 38ºC

Manje dnevne količine preporučuju se kodatonije želudca,hron.pankreatita,bolestiKVS sa retencijom tečnosti u organizmu.Veće dnevne količine savjetuju se kod:bolesti jetre i žučnih puteva,bubrega,bolesti metabolizma-dijabet.Indikacije za pijenje:obolenja GIT,obolenja Hepatobil.trakta i obolenja bubrega.

Inhaliranje mineralnih vodaPrimjenjuje se u vidu aerosola.Koriste se kod promjena gornjih disajnihputeva/nos,farinks,larinks/ i promjena udušniku i bronhijima u vidu magličastogaerosola.Primjenjuju se jodne,natrijum-hlo-ridne,hidrokarbonatne.Djelovanje sekretoli-tičko.Sprovode se 15-30 min dnevno,2l dan.

Vaginalna orošavanja

Koristi sesulfidna,vodonik sulfidna i radioa-

ktivna voda temp.40-42 ºC.

Pomoću kanile-sa rupicama kroz koje se

voda raspršava u sitne kapljice.Tretman 10

do 15 min dnevno- lo do 15 dana.

Grgljanje,ispiranje usta i gastrična lavaža

vrši se sa cc400ml,slanom,alkalnom ili uglje

no-kiselom vodom,tokom 8-10 min 2 do 3

puta dnevno.

Za klizmu se koristi 1,5 do 2 l sulfatne /magnezijumske/ mineralne vode.

Balneološka/banjska/reakcijaBalneološka/banjska/reakcija

Balneološka reakcija predstavlja prolaznopogoršanje bolesnika,koje se javlja u tokubanjskog liječenja kod primjene mineralnihvoda u svrhu liječenja.Najčešće se javlja u prvoj nedelji liječenjaI traje l do 3 dana.Opšta reakcija.opšta nervan razdražljivost,malaksalost,lupanje srca,nesanica.

Lokalna reakcija:Bolovi u zglobovima i mišićima,nekad loka-lna pojava zapaljenja.Uz simpt.th.i kraće miroavnje brzo prodje.Najaču balneološku reakciju daju sulfidne iradioaktivne vode.Ovu reakciju treba razliko-vati od drugih stanja sa sličnom simptoma-tologijom.

Hidrokarbonatne mineralne vodeHidrokarbonatne mineralne vode

*mineralne vode koje imaju bar 1 gr.rastovenih mineralnih materija na l.l.vode a gdje sehidrokarbonatni jon nalazi u koncentraciji preko 20 mval%U ovim vodama se običnonalazi slobodni CO2,zbog čega su ove vodedobile i karakter kiselih voda,npr.natrijum-hidrokarbonatna ugljeno kisela mineralna voda.

Kada se u ovim vodama nalaze i joni natri-juma,kalcijum,magnezijum u konc.preko 20mval% na l.l.vode onda imamo razne kombi-nacije voda/natrijum hidrokarbonatne alka-Lne,kalcijum,magnezijum hidrokarbonatnezemno alkalne.Hidrokarbonatne MV se u terapijske svrheNajčešće koriste pijenjem-jer se njihovo

Dejstvo ispoljava na sekreciju i motilitet že-ludca kao i na bilijarne funkcije.Poslije njihove upotrebe dolazi do smanjenjakiselostii želudačnog soka.Smanjuju diurezu/zbog Na koji zadržava

vodu/Povećavaju alkalnu rezervu u krvi/važno kod dijabetesa-smanjuje opasnost od acidoze.

IndikacijeIndikacije

*oboljenja gastrointestinalnog trakta

*hepatobilijarna obolenja

*bolesti metabolizma i endokrinog sistema

/dijabetes,giht/

*obolenja urinarnog sistema

/kalkuloza bubrega-uratna i okaslatna/

Način upotrebe:pijenjem,inh-i kupanjem.

Ugljeno kisele mineralne vodeUgljeno kisele mineralne vode

Ugljen dioksid je važan sastojak min.voda i jedan od najvažnijih balneo terapijskih čini-laca.Ove vode sadrže više od 1 gr/l,slobodnog

CO2Čiste ugljenokisele MV su rijetke-obično suistovremeno natrijum hidrokarbonatne,gvo-Ždjevite,kalc-magn.hidrokarbonatne/Slatina/

CO2 spada u grupu lipoidnih gasova-lako difunduje kroz kožu,dražći receptore u koži,što izaziva osjećaj toplote,refleksnim putem dolazi do vazodilatacije perifernih arte-riola i kapilara.Koža postaje crvena i toplaCO2 koji dospijeva u krvotok,dovodi do produbljivanja disanja i povećanja ventilacijepluća.

CO2 snižava nivo kaholamina i blokira betaadrenergične receptore u miokardu,dolazi do produženja dijastole,što dovodi do boljeg dijastolnog punjenja scra čime se poboljša-va i koronarni krvotok i povećava udarnivolumen.CO2 se koristi bilo kupanjem u ugljenokise-loj MV bilo u vidu suvih kupki.

Sulfatne mineralne vodeSulfatne mineralne vode

Sadrže 1 gr.rastvorenih čvrstih materija na

1 l.vode,a gdje je sulfatni jon zastupljen sa

preko 20mval% na litar vode.Tu spadaju:

*natrijum sulfatne/salinične/

*magnezijum sulfatne/gorke/

One obično sadrže i slobodni CO2 a često i

hidrokarbonate i hloride.

U terapijske svrhe koriste se uglavnom pijenjem kod oboljenja organa za varenje i obolenja bilijarnog trakta.

Imaju laksativni učinak_naročito magnezium

sulfatne.

Ubrzavaju evakuacuiju sdržaja crijeva/zbog

Mg.Hladna voda pojačava peristaltiku crije-

va.

Način upotrebe: pijenjem

Indikacije:

*hronični kolitis sa opstipacijom

*hronični hepatitis i holecistitis

*Gojaznost

*hronični pankreatitis

*dijabetes mellitus

Sumporovite/sulfidne/mineralne vodeSumporovite/sulfidne/mineralne vode

Sadrže u 1 l.vode preko 1 mg sumpora uElementarnom/S/,poluvezanom/HS/ ili veza-Nom obliku/H2S/Način primjene:*pijenjem*kupanjemSumpor iz sulf.MV lako se resorbuje prekokože,crijeva i pluća.

Njegova resorpcija preko kože veća je kod

viših temperatura i kod kisele reakcije.

Kroz kožu i preko respiratornog sistema re-

sorbuje se preko 90% sumpor vodonika i

jonaKoncentracvija u krvi dostiže maksi-

mum tri sata poslije kupanja..

N ačin upotrebe:pijenje i kupanje

*Sumporvodonik i jon sulfida učestvuju u ksidoredukcionim procesima u ćeliji.*Utiču na metabolizam kože,holestereola,ugljenih hidrata,insulina,sekreciji znojnih i lojnih žlijezda,tkivno disanje,regenerativneprocese.*Djeluju antinflamatorno,desenzibilizirajuće,Keratolitički,baktericidno,detoksikaciono.

Pri pijenju ovih voda dolazi do hiperemijesluzokože i inhibicije sekrecije i motorikeželudca,a na disajne puteve djeluje bakteriostatički,baktericidno,desenzibijirajuće,anti-Inflamatorno i ekspektorantno.Glavno dejstvo vodonik sulfida manifestuje se u poboljšanju periferne cirkulacije.Kao poSledica periferne vazodilatacije dolazi do

Pada krvnog pritiska.primjenom sumporovi-Tih voda povećava se retencija sumpora uZglobovima i rskavicama kod hroničnih reu-Matskih bolesnika.Sumporovite/sulfidne/ vode najčešće se pri-mjenjuju kupanjem u kadama ili bazenima.Ostali načini:inhalacije,irigacije,ispiranje,pi-jenje/rjedje zbog neprijatnog mirisa/

IndikacijeIndikacije

*obolenja lokomotornog aparata/hron.zapa-

ljenska i deg.obolenja,ubrzavanje stvara-

ranja kalusa poslije fraktura/

*obolenja kože:dermatoze,alergijiski derma-

titisiekcemi,psorijaza.

*ginekološka obolenja/hron.zapaljenski proc.

*obolenja KVS/hipertenzivna bolest,

Stanja poslije CVI

*Neurološka obolenja/neuriti,neuralgije,radi-

kuliti,traumatski proc.kičmene moždine i

mozga/

*Gastrointestinalna obolenja/hronični gastri-

tis,enterokolitis/

Jodne mineralne vodeJodne mineralne vode

Te vode sadrže više od 1 mg joda u 1 l vo-

de.Sreću se kao čisto jodne ili mješane sa

halogenim elementima/brom/

Pored halogena mogu da sadrže,natrijum-

hidrokarbonatne jone,natrijum hloridne jone

ponekad i sumpor.

Dnevna potreba org.za jodom 100-150 mg

Način korišćenja:pijenje,kupanje i inhaliranje.

Efekti joda:vazodilatacija,resorpcija zapalje-nskih eksudata,pojačanje odbrambenih i regenerativnih procesa,antiinflamatornodjelovanje.Jod je biološki aktivna supstanca i glavni je sastavni dio hormona štitne žlijezde gdje se deponuje 1/3 od unete količine joda.Kumulacija i u hipofizi,nadbubreg i jajnici.

IndikacijeIndikacije

*Oboljenja lokomotornog aparata/reumatskazapaljenska u smirenoj fazi,i hron.reuma-tska obolenja*Hron.zapaljenska obolenja genitalnih

organa*Arterioskleroza i hipertenzija*Parenhimska struma i miksedem*Kožna obolenja

*Hronični bronhitis

Način upotrebe:

-pijenje,kupanje,inhaliranje

Takvu vodu ima banja Guber-Srebrenica i

Slana Banja-Tuzla

Gvoždjevito arsenske mineralne vodeGvoždjevito arsenske mineralne vode

Sadrže minimum 10 mg gvoždja na l vode

i minimum o,7 mg arsena na 1l vode.

Arsen ima važnu ulogu u hematopoezi-

aktivira koštanu srž.

Gvoždje takodje podstiče hemazopoezu

aima i antiinflamatorno dejstvo.

Način upotrebe:pijenje/banja Guber/

Indikacije za primjenu balneoterapijeIndikacije za primjenu balneoterapije

A.Bolesti lokomotornog sistema

-degenerativni reumatizam

-zapaljenski reumatizam

-vanzglobni reumatizam

-stanja nakon povreda i op.

na lokomotornom sistemu

B.Neurološka oboljenja-neuralgije,neuritiC.Bolesti perifernih krvnih sudovaD.Urogenitalna obolenja-zapaljenski procesi nespecifične prirode,izvjesni oblici steriliteta u prvomredu zapaljenoskog i endokrinog porije-kla.

E.Metabolička obolenja

F.Obolenja gastrointestinalnog trakta

G.Obolenja respiratornih organa

H.Kožne bolesti

KontraindikacijeKontraindikacije

-akutna obolenja-infekktivne i parazitarne bolesti-aktivna TBC pluća i dr-organa-maligne neoplazme i mal.hemopatije-hronične bolesti u stadijumu pogoršanja-venerične bolesti-krvarenja-graviditet

KlimatoterapijaKlimatoterapija

Predstavlja dio medicinske klimatologije kojaIzučava mogućnosti terapijske primjene pri-rodnih činilaca i drugih pogodnosti u klima-tskim lječilištima.Glavni klimatski činioci:*temperatura vazduha*sastav i prozračnost vazduha*dužina izloženosti sunčevom zračenju

*stanje vjetrova

/temperatura i vlažnost vazduha,oblačnost,

brzina isparavanja/

*atmosferski elektricitet i talog

*atmosferski pritisak ,koji utiče na:

brzinu isparavanja,izmjenu gasova,kretanje

vjetrova.

Terapijsko dejstvo klime zasniva se na bio-

pozitivnom efektu reakcije prilagodjavanja,

koja se javlja kada čovjek predje u klimatsku

sredinu sa drugim karakteristikama.Ova rea

kcija uključuje prilagodjavanje na prirodne

uslove sredine i specifične klimatske proce-

dure.taj proces se zove aklimatizacija.

Liječenje u klimatskim mjestima provodi seizlaganjem-ekspozicijom klimatskim činio –cima kroz:-aeroterapiju:aeracija,vazdušne kupke,aero-jonoterapija-helioterapiju:opšta i lokalna sunčanja-visinsku terapiju-talasoterapiju

Ekspozicija mora da bude individualno do-

zirana.U doziranju klimatskih procedeura

koriste se metode kojima se objektiviziraju

biološki odgovori na njihovu primjenu.

Biološki odgovor na djelovanje sunčeve ene-

rgije je pojava eritema kože.Parametar za

njegovo doziranje je biodoza.

HelioterapijaHelioterapija

Pod helioterapijom se podrazumijeva primje-na energije koja sa Sunca dopire na zemlju.Pri prolasku kroz atmosferu sunčeva energi-ja se zbog apsorpcije i disperzije mijenja kvalitativno i kvantitativno.Sunčeva svjetlost koja dopire do zemlje sa-drži 60% IC zraka,35% vidljivih zraka,1-3%UV zraka i 2% ostalih.

Povoljni efekti helioterapije:

-poboljšanje subjektivnog stanja

-smanjenje osjećaja bola

-manja osjetljivost kože na spoljne faktora

-povećanje imunobiološke reaktivnosti

-količine hemoglobina u krvi i krvnih eleme-

nata.

Štetna dejstva Sunca:-crvenilo i opekotine kože-trovanje kao posljedica raspadanja bjela-nčevina pod dejstvom sunca/glavobolja,povišena teperatura tijela,opšta slabost ,mala-ksalost,drhtavica.U težim slučajevima-sunčanica-toplotni udar

Pri sunčanju se koriste:A Izlaganje direktnom sunčevom zračenjukada djeluje cjelokupna sunč-radijacijaB Korištenje rasijanih sunčevih zraka/dijelovi tijela se zaštićuju od direktne radija-cije Sunca suncobranom /C Lokalna zračenja poj.dijelova tijelaKod izrazito osjetljivih osoba/

Za doziranje sunčanja u upotrebi su:

-kalorimetrijska metoda i

-vremenaska šema RollierKod

Kod kaliorimetrijske metode,osnovnu jedini-

u čini biodoza koja iznosi cc420kJ/m²

Poštedna doza :povećanje osnovne biodoze

svako drugi da do 840kJ/m²

se rasejani zraci.

*Doza srednjeg inteziteta-svakodnevno pove

ćanje biodoze do 1680 kJ/m ²

*snažna biodoza-svakodnevno povećanje za cijelu biodozu 2820 kJ/m²-sunčanje ne

duže od 2 sata uz uslov da se svakih 30 min

dir.zrač.zamjeni sa zrač.rasejanim zrakama.

Vremenska šema Rolliera:

-prvog dana sunčati stopala po 5 min.

-drugi dan uključiti i potkoljenice,po 10 min

-treći dan-uključiti i nadkoljenice, po 15 min

-četvrti da izložiti i trbuh,vrijeme po 20 min

-peti dan-izložiti i grudni koš,po 25 min. za

svaku stranu tijela.

Narednih dana vrijeme se svakodnevno pro-

dužava za po pet minuta dok se ne dostigne

do po 45 min odnosno ukupno 90 minuta.

Sunčanje ne treba da traje duže od 1,5 do 2

sata.Kod sunčanja važe opšta pravila:

-zaštititi glavu i oči od dir.djelovanja sunče-

vih zraka

-ne sunčati se sa praznim želudcem

-od obroka do početka sunčanja optimalno

60do 90 min.

-U ljetnjim mjesecima sučanje ujutro izmedju

8 i 11 sati ujutro i 15 i 18 sati poslije podne

Temperatura spoljnjeg vazduha tokom su-*

Nčanja ne treba da bude ispod 20 ºC

Indikacije za sunčanjeIndikacije za sunčanje

A. U ravnici:

-polineuritis

-neuralgia

-mialgia

-degenerativne bol.lokomotrnog aparata

-ekcema

-psoriasis vulgaris

B. Na planini:

-smireni oblici TBC pluća

-hipohrom na anemija

-rahitis

-profesionalna obolenja

-*stanja poslije inf.res.organa

-rekonvalescenti

Kontraindikacije:

-aktivna TBC pluća

-dekompezacija srca

-sklonost ka krvarenju

-pelagra

-febrilna stanja i

-infektivne bolesti

TalasoterapijaTalasoterapija

Predstavlja medicinsku primjenu prirodnihfizičkih i hemijskih činilaca i sredstava svo-jstvenih moru i primorju.Talasoterapijski činioci u načelu su isti kao i u bioklimatolo-giji uopšte:termički,fotoaktinički i aerički ko-mpleks.U profilaktičke i talasoterapijske svrhe kori-ste se sledeća talasoterapijska sredstva.

Izlaganje klimi primorjaIzlaganje klimi primorja

Klima primorja je blaža od klime kontinenta

sa kojom se graniči.Vlažnost vazduha u pri-

morju je povećana ai atmosferski pritisak.

Vazduh tog podneblja sadrži dosta O2 i la-

kih jona a manje CO2.Električni naboj atmo-

sfere je povišen.Pun je najsitnijih kapljica

morske vode i morske soli/aerosoli/.

Vjetrovi su dominantan element primorske klime.Njihov pravac zavisi od vazdušnogpritiska.Zbog razlike u temperaturi mora ikopna/more je toplije gtokom noći,a kopnotokom dana/prisutna su stalna strujanja va-zduha-morski povjetarac.Dnevni duva sa mora a noći sa kopna.Povoljno djelovanjena organizam ima i maestral.

Maestral je lokalni vjetar koji nastaje izmje-

Nom morske i kopnene vazdušne mase

Zbog njihovog različitog zagrijavanja danju i

Noću.Duva u toku ljeta kad su dani topli i ve-

Dri.Počinje da duva oko 10 sati a prestaju

Po zalasku sunca.Povoljno djeluje na nervni

Sistem i cirkulaciju.

Vazduh duž morske obaqlew u pojasu 200 do 400 m.predstavlja idealan inhalatorijum.Uisanje morskog vazduha –pogotovo akonjemu ima dovoljno fitoncida bora djelujebaktericidno na bacil tuberkuloze.U zavisnosti od dominacije klimatskih elemenata govori se o sedativnom i stimulativnomefektu primorske klime.

Sedativni elementi primorske klime su:

-relativna jednoličnost temperature vazduha

-ujednačena vlažnost vazduha

-relativna stabilnost vazdušnog pritiska

Stimulativni elementi:osunčanost,hladnoća

Vjetrovi,hemijski sastav atmosfere,jonizacija

Vazduha,promjenjljivost meteroloških pojava

Fiziološka dejstva primorske klime:-povećanje ampl.respiracija sa smaqnjenjemnjihove frekvencije-smanjenje srčane frekvencije,povećan uda-rni volumen srca ,pobolj.perif.cirkulacije-povećanje bazalnog metabolizma i aktivno-sti tireoidne i paratireoidne žlijezde-povećanje fiksacije fosfora i kalcija.

Spoljašnja primjena morske vodea/ kupanje u moruMorska voda je vrlo složenog sastava odjona,kristala i koloida.U njoj su otkrivena92 hem.elementa,Od katjona: K,Na,KalcijMgOd anjona:hlor,brom,azotna jedinjenja,fosfati,arsen.Morska voda djeluje temperaturomgustinom i stalnim kretanjem

Pri kupanju u moru organizam podliježe te-rmičkom djelovanju,mehaničkom dejstvuhidrostatskog pritiska,potiska,udaraca tala-sa kao i otporu za vrijeme kupanja i plivanja/efekat hidromasaže/ i pojedičanmo svojim hemijskim sastojcima koji se resorbuju kroz kožu.Reakc ija organizma na kupanje u mo-ru:primarno rashladjenje i sek.zagrijavanje

Posle 30 do 6o sec. Od početka kupanja do-

lazi do suženja krvnih sudova u koži i upo-

redo proširenje dubokih krvnih sudova i pri-

liv krvi u unutrašnje organe. Temperatura

tijela raste.U drugoj fazi akt.zagrijavanja

krvni sudovi kože se šire,koža postaje crve-

na a osjećaj jeze zamjenjuje osjećaj toplote.

Dugotrajan boravak u morskoj vodi dovodi do zamora termoregulacionog aparata pa se javlja treća-negativna-faza-sekundarnohladjenje.Dejstvo kupanja u moru:poboljšanje krvotoka,produbljivanje disanja,pojačanje metabolizma,opšti uticaj na ne-rvno mišićni sistem i pov.otpornosti org.

Morska kupanja dopuštena su ako je temperatura vode viša od 20ºC,vazduha od 22ºCabrzina vjetra manja od 3 m/sec.Ulazak u vodu postepen uz prethodno kvašenje poje-dinih dijelova tijela.Zagrijana morska voda koristi se u bazeni-ma radi hidrokinezi th. I za kupanje u kada-ma.u bazenima se zagrijeva do 34 ºC.

Bog veće specifične težine morske vode isile potiska,pokreti u bazenima se izvodesa manjim naprezanjem nego u bazenima sa običnom vodom.Unutrašnja primjena morske vode*inhaliranjem/kod resp.obolenja/*grgljanjem*orošavanjem

Indikacije za talasoterapijuIndikacije za talasoterapiju

*ORL obolenja:rinofaringitis,laringotraheitis, sinusitis,stanje nakon op-za- hvata na gornjem resp.traktu*Hronična obolenja disajnih puteva*Obolenja KVS*Degenerativni i vanzgl.reumatizam i stanja poslije povrede lokomotornog sistema*Bolesti kože

P E L O I D IP E L O I D I

Terapijska primjena peloida-blata u liječe-nju naziva se peloidoterapija.Prije usvajanja sadašnjeg termina ,za ovajprirodni činilac korišten je naziv blato i lje-kovito blato.Obzirom da je ovaj termin asociRao na nešto bezvrijedno i neprijatno,zamijeNjivan je latinskim nazivom fango.TerminZa terapijsku primjernu fanga fangoterapijaSačinjen je od jedne latinske i jedne grčke riječi.

Pošto je to lingvistički bilo neprikladno lati-nska riječ za blato zamijenjena ne grčkompelois,iz čega potiče peloid.Prijedlog za korišćenje termina peloid pote-kao je od internacionalnog društva za hidro-geologiju 1937 god. I danas se koristi.Razlike prisutne kod naziva peloida bile suprisutne i kod definicije i kod klasifikacije.

Postoji više definicija peloida.Pod opštim imenom peloidi označavaju sePrirodni produktikoji se sastoje od jedne Smješe mineralne vode/tu se podrazumijeva I morska voda i voda slanog jezera/sa orga-Nskim i neorganskim materijama,kao rezu-Ltat geoloških i bioloških procesa,iskorišteNo u terapijske svrhe u obliku obloga ilikupki

To je def.Internaqcionalnog društva za me-dicinsku hidrologiju/1949/*Peloidi / od grčke riječi pelos-kaljuga,mulj/Su terapijska sredstva hipertermalna ili hiperTerminalizovana izvedena iz veze jedne čvr-Ste komponente prirodnog geološkog iliFitološkog produkta,sa jednom tečnom ko-Ponentom-termalnom ili slanom vodom.

Upotrebljavaju se u obliku obloga ili kupki”

*Peloid rastresiti produkt sitnozrnaste stru-

kture nastao geološkim zbivanjima,sastoji

se od organskih i anorganskih tvari,djeljuje

na čovječiji organizam te se pomiješan sa

vodom upotrebljava za liječenje u formi

oblaganja i kupki”

*”Peloidi su prirodne i organske mineralnekoloidne tvorevine,koje imaju visok toplotnikapacitet i sposbnost zadržavanja toplote i po pravilu sadrže terapijski aktivne materije/soli,gasove,biostimulatori/i žive mikroorganizme.Oni posjeduju izražena terapijska de-jstva i primjenjuju se u vidu lokalnih i opštihaplikacija”.

*”Peloidi su prirodni ljekoviti činioci tla,kojiNastaju pod uticajem geohidroloških,bioloŠkih hemijskih,klimatskih i dr.faktora”/Mihajlović/*”Peloidi su prirodni produkti/treset,gline i drKoji po svom sastavu predstavljaju smješe Mineralnih voda i organskih i neorganskih Materija,a nastali su pod uticajem geoloških

fizičko-geoloških i dr.procesa a koriste seterapeutske svrhe,za oblaganje”/Filipović/*”Peloidi su geološki stvoreni produkti iz neorganskih i /ili organskih materija,koji moguda se koriste za liječenje u obliku kupanja ili oblaganja”/Štraser i Godić/Tendencija je da se koristi ova poslednjadefinicija.

Istorijat terapijske primjene peloidaIstorijat terapijske primjene peloida

Iz papirusa pisanih prije 4000god.saznajemoDa su peloid koristili još Egipćani.Kod ope-Kotina,kobntrakturaq zglobova,nekih oduze-Tosti,ženskih bolesti i nekih drugih stanjaKorišten je,kako je zabilježio Galen,mulj izNila.Poslije aplikacije mulja,izlaže se dejstvu Sunca dok se mulj osuši.Rimljani sa jakoRazvijenim kultom kupanja i kupatila,uvode

peloidne kupke.Za njih koriste peloide ra-

znovrsnog porijekla,natopljenog toplom su-

mporovitom ili gvoždjevitom vodom.

U 16 vijeku napisana su detaljna uputstva za

primjenu peloida,obolenja kod kojih je indiko

van,trajanje liječenja,način primjene idr.

Do kraja 18 vijeka treset se nije tačno razliko

vao od mulja,pa se i liječenje tresetom pominje

Tek početkom 19 vijeka.Prva tresetna kupka upotrijebljena je u Marijanskim Laznima 1823 god.Od tada treset se sve više upotre-bljava i za oblaganja a i za kupanja.Prvi opisi i analize peloida iz nalazišta u SRJodnose se na jezerski mulj iz Banje Rusa-nde/1866 god/Početkom ovog vijeka,zapo-čela su svestranija izučavanja fizičkih

,,

svojstava,hemijsklog sastava,biološkog dje-lovanja peloida.Sredinom dvadestih godina ovog vijeka fo-rmira se poseban Komitet za peloide priInternacionalnom društvu za medicinsku hi-drologiju u kome je bila zastupljena i Jugo-slavija.Istraživanja se nastavljaju i poslije Drugog svjetskog rata.

Podjela i klasifikacija peloidaPodjela i klasifikacija peloida

Peloidi se dijele na:*prirodne i*vještačkePRIRODNI peloidi nastaju taloženjem više ili manje raspadnutih,razgradjenih,trulih,gnjilih,organskih i neorganskih materija.U limani-ma/potopljene riječne doline odvojene bari-jerom od mora/,u lagunama mora i slanih

jezera,slatkovodnim jezerima,rijekama,mo-čvarama i blatištima,na izvorima mineralnih voda i u vulkanskim oblastimaNjihovo nastajanje je vezano za razne biološke,fizičke ihemijske procese razgradnje.Mogu biti vla-žna i suva,koriste se takvi kakvi se nalaze uprirodi.aplikuju se na način tako da im se nemijenjaju ni fizička ni hemijska svojstva.

VJEŠTAČKI peloidi su preradjevine peloida.To su prirodni peloidi koji se prije upotrebe Preradjuju i tako bitno promjene.Koriste se Za primjenu izvan lječilišta.PELOIDI se klasifikuju prema:*porijeklu*hemijskom sastavu*mineralizaciji i pH

Podjela peloida prema porijekluPodjela peloida prema porijeklu

*Organski /bioliti/*Neorganski /abioliti/*Organsko-neorganskiOrganski peloidi sadrže preko 10% orga-nskih materija.Neorganski peloidi-sadrže razne vrste gli-ne,krećnjakpjesak i laporac,te soli iz minera-lne vode kojom je peloid impregniran.

Organski peloidi:

-treset/uzdignuti treset,tresetna zemlja/

-organsko blato/bituminozni mulj,gitja,sapro-

pel/

Neorganski peloidi:

-mineralni peloidi

-vulkanski peloidi

Generička klasifikacijaGenerička klasifikacija

1.Podvodni rastresiti sediment 1.Treset *uzdignuti treset *ravni treset *tresetna zemlja 2.Bituminozni muljevi *gitja *sapropel

3.Muljevi

*morski,limanski,solanski

*jezerski

*riječni

*mineralnih,termalnih i hladnih izvora

2.Zemljani rastresiti sedimenti Mineralni peloidi/ljekovite zemlje/-glina,ilovača,lapor,pješčani lapor-vulkanski peloidiPODVODNI RASTRESITI PELOIDINastaju u mirnim riječnim zalivima ili okomineralnih i termalnih izvora.Njihovo nasta-janje je vezano za priosustvo vode.

Najprije se talože pretežno neorganske ma-

terije i nastaju muljevi,kad počnu preovlada-

vati organske materije,nastaju bituminozni

sedimenti,a na kraju kad organske materije

sasvim preovladaju,nastaje TRESET.Pretpo

stavlja se da je za taj razvoj potrebno 10 do

15 hiljada godina.

*Treset nastaje u mirnim jezerima talože-njem pretežno organskih materija/nižih iviših biljnih i životinjskih organizama/koja je podvrgnuta humifikaciji u kiseloj sredini.Ovaj se proces najprije odvija u prisustvukiseonika/aerobno/,a kasnije u nedostatkukiseonika/anaerobno/Treset je geološki naj-mladji član u redu ugljena sastavljen od

koloida.U tresetu dominiraju organske mate-rije/više ode 50%/ ali sadrži i mineralne so-li,tanin i katran.U vidu je zemljane mase,bo-je kafe i kisele reakcije.Slabo je plastičan imalo higroskopan.Dijeli se na niski i visoki.Bituminozni muljevinastaju u mirnim stajaćim vodama,podvo-dnim taloženjem organskih matereija

/uginulih biljaka i životinja/ i doplavljene

obalske flore i faune,koja je podvrgnuta

saponifikaciji/gnjilenju/ u baznoj sredini.

Ovi muljevi sadrže 10-40% organskih

materija kao i odredjeni procenat neorga-

nnskih materija.

*Sapropel/jezerski mulj/Obrazuje se na dnu slatkovodnih jezera inastaje potpunim truljenjem preteženo bi-ljnih organizama.Proces se odvija dubokopod vodom bez prisustva kiseonika,a u pri-sustvu anaerobnih bakterija koje redukujuorganske materije.Visoko je higroskopan,neutralne pH i bogat je org.materijama.

Gitja nastaje nepotpunim truljenjem prete-žno životinjskih organizama uz ograničenpristup kiseonika,u plićim vodenim slojevi-ma.Muljevi-neorganskog porijeklaNastaju taloženjem pretežno neorganskihmaterija.Prema dominantnom sastojku dijelese na:sulfidne,fosfatne,sumporne i dr.

Prema mjestu gdje nastaju dijele se na:morske muljeve,limane,slatkovodne i izvo-rske muljeve.Morski muljevi nastaju taloženjem materija umirnim morskim uvalama.Sastoje se odpretežno neorganskih materija.Morski mulj je fina,plastična,glatka tvorevina sive ili crneboje i karakterističnog mirisa/zbog H2S/

*Limani nastaju na mjestima gdje se slatka Voda miješa sa slanom.Postije tri faze uStavarnju/riječna,morska,limanska/Slatkovodni muljeviNastaju u mirnim jezerima i rijekama.Izvorski muljeviSu muljevi mineralnih ili termalnih izvora-kada izvori sa sobom nose mulj.

Mineralna voda kvaseći i rastavarjući okolno

zemljište pretvara ga u mulj.Kvalitet im zavi-

si od temperature i hemijskog sastava mine-

ralne vode a boja im se kreće zavisno od

hemijskog sastava od crvene do tamno

mrke.Nije homogen,sadrži čvrste čestice.

Podijela peloida prema mineralizacijiPodijela peloida prema mineralizaciji

*nemioneralizovane /kol.rastvor sadrži ma-

nje od 1g/l soli

*slabo mineralizovane / 1-15 g/l /

*srednje mineralizovane/16-35 g/l

*visoko mineralizovane /36-150 g/l

*prezasićene solju /više od 300g/l

Podjela peloida prema pHPodjela peloida prema pH

*ultrakiseli -ako je pH manji od 2,5

*kiseli -ph 2,6-5,o

*slabo kiseli pH 5,1-7,0

*slabo alkalne pH 7,l-9,0

*visoko alkalne pH v4ći od 9

Hemijski sastav peloidaHemijski sastav peloida

*Voda *Neorganske materije*Organske materije*VODA čini 23-90% a procenat joj raste od Min.peloida do treseta.Ona je sastavni dio Peloidnog rastvora odnosno tečne faze Peloida.Pored tečne faze u sastav peloida ulazi i

*Čvrsta faza:-kristalni skelet/kostur peloida/-koloidni kompleksKostur peloida čine čestice kalcijum i magnezijum karbonata,sulfati i fosfati.Koloidni kompleks-sastoji se od neorganske iorganske komponente/željezni hidroksid,željezni sulfid,aluminij hidroksid.

Koloidni kompleks daje specifičnu konziste-

nciju peloida i u velikoj mjeri mu odredjuje

termička svojstva.

Neorganske materije u kol.komleksu su pije-

sak i fini pepeo.

Obe vrste čestica su rastvorljive u hlorovodo

ničnoj kiselini.

Organske materije čine manje više razgra-

djeni dijelovi biljaka i životinja i produkata

njihovog metabolizma. To su huminske

tvari,huminske kiseline,bitumen-On se sa-

stoji od voskova,smola,ugljenih hidrata,ma-

sti,masnih kiselina.

Fizička svojstva peloidaFizička svojstva peloida

Od fizičkih osobina koje su od značaja za teRapijsku primjenu ,najvažniji su:-apsorpcija-plastičnost-viskoznostKad je peloid primio najveću količinu vodekoju može vezati,on se tada nalazi u norma-lnom razrjedjenju i takav se koristi za kupke.

Toplotna provodljivost kod treseta i bituminoznih muljeva manja je od toplotne provodljivosti vode,a kod muljeva i mineralnih pelo-ida veća.Neorganski peloidi su bolji provodnici odorganskih.Organski peloidi bolje provode toplotu ako im je sadržaj vode veći a kodneorganskih obrnuto.

Biološka dejstva peloidaBiološka dejstva peloida

Peloidi imaju veliki toplotni kapacitet, aMalu toplotnu provodljivost i ubrajau se

u Dobar termoterapijski materijal.*Termički efekatPočinje lokalnom hiperemijom tkiva,zatim ubrzana cirkulacija krvi,pojačanje metaboli-čkih procesa,što sve dovodi do smanjenja mišićnog spazma i bolova i resorp.infiltrata.

Analgetski efekat,evidentan pri primjeni

peloido terapije,posljedica je djelovanja to-

plote na nervne završetke,resorpcije izliva

u infiltrativnom tkivu,bržeg odvodjenja medi-

jatora bola tj.ukupnim smanjenjem tkivne na

petosti.

Mehanički efekat peloidaUslovljen je njegovom viskoznošću,a poja-čan toplotom.u kupkama,mehanički efekatpotiče i od potiska,koji smanjuje tjelesnu masu tako da otpor pruža samo peloid i to u svim pravcima podjednako.Kod blatnih pakovanja postoji pritsak peloidne mase i to odozgo nadole.Taj pritisak zavisi od debljine

obloge i specifične težine peloida.Mehanički pritisak i potisak/u kupkama/djelu-je na duboke krvne i linfne sudove,dovodećido značajnih promjena u protoku krvi ilimfe u cjelini.Hemijski efekat peloida Još uvijek nije dovoljno ispitan.Poznato jeda on zavisi od pH peloida

Fiziološki efekti kao posljedica naprijed po-menutih djelovanja su:-podizanje lokalne i centralne temperature-tahikardija-sniženje art.tenzije-ubrzanje cirkulacije-tahipneja-ubrzan metabolizam lip.bjel.vit.i fermenata

Regulišući neurovegetativnu ravnotežu,pelo-idi imaju opšte sedativno dejstvo izazivajući prijatno raspoloženje kod pacijenata.Terapijsko dejstvo peloida se ostvaruje kaopolsjedica:*izražene dugotrajne vazodilatacije*povećanja lokalne cirkulacije krvi i limfe*ubrzanje resorpcije pa.produkata i edema

-poboljšavanja trofike

*ubrzanja regenerativnih procesa

*analgetičkog efekta i

*spazmolitičkog efekta kod povišenog

mišićnog tonusa.

Priprema peloidaPriprema peloida

Peloidi se vade iz nalazišta,oslobode se šte-

tnih primjesa,kao što su kvarc,ostaci biljnog

svijeta,usitne se mahaničkim putem,tj.prera-

de se4.Cilj prerade je homogenizacija,posti-

zanje odredjene homogenizacije i zagrijava-

nje do odredjene temperatrure nakon čega

se upotrebljavaju.

Sazrijevanjem na vazduhu peloid gubi spo-

sobnost bubrenja,pa se sazrijevanje vrši

pod vodom.Sirovi peloid se doprema sa

nalazišta u bazene,pokriva se slojem tople

mineralne ili morske vode,debljine 40 cm,i ti-

e se obezbjede anaerobni uslovi za vrenje

peloida.Proces traje 4-6 mjseci.

Zreo peloid se dopremaq do savremenihkuhinja.Tu se ubacuje u mješalicu koja gamiješa,uz dodatak mineralne ili morske vodesve dok ne postane potpuno homogen,pla-stičan i pogodan za aplikaciju.Iz mješalicepeloid se prebacuje u transporter,koji liči namašinu za mlevenje mesa nez noža,okočije cijevi sa pužem se nalazi omotač za

Grijanje,kroz koji protiče voda,zagrijana na80ºC.Ponovnu upotrebu već korištenog peloda treba izbjegavati,jer se tokom upotrebe mijenjaju njegova fizičko hemijska svojstva.Ako se iap ponovo upotrebljava iz nekihrazloga on podvrgava regeneracije.Ako je korišten kod nekoh kožnih bolesti ili gnojnihapscesa onda naravno ne.

Regeneracija peloida se obavlja u posebnim

bazenima sličnim onima za “sazrijevanje”.

Dužina regeneracije 2-4 mj.Regeneracija

peloida može da se vrši jedanput,najviše

dva puta.

Primjena peloidaPrimjena peloida

Peloidi se upotrebljavaju u vidu*PAKOVANJA/oblaganja/ i*KUPKIPeloidi spadaju u prijatan oblik liječenja,jerje to vlažna toplota.Obzirom na malu toplo-tnu provodljivost,dužina aplikacije može daiznosi i preko 30 min.Pakovanja mogu biti: lokalna i opšta.

Uglavnom sekoriste lokalna dok se opšta primjenjuju rijdje zbog snažnog djelovanja na .kardio-vaskularni sistem.Lokalna pakovanjaNa sto ili ležaj stavi se najprije ćebe –širineveće nego površina tretiranog predjela.Pre-ko njega se stavi plastična folija/kao izola-tor vlaženja i odvodjenja toplote/

apreko nje platneni čaršav.Peloid pretho-dno zagrijan na 42-434 st stavlja se naaršav i razmazuje do sloja debljine 3-5cm.Tako razmazaqnim slojem obavija seželjeni predio.Preko čaršafa obavija seplastična folija i ćebe.Pacijent se postavi uajugodniji položaj/sedeći ili ležeći/ i ostaviako 30-40 min.

Po završetku vremena aqplikacije vrši se odvajanje po slojevima obrnutim redom.Peloid se vraća u sud,a predio tijela se peretoplom vodom i sundjerom.Polsije toga se koža posuši peškirom i zavija na isti načinsamo bez peloida.tako upakovan pacijent ostaje isto toliko vremena koliko je trajalo“peloidno”pakovanje.

Peloidne kupke mogu bitiu:Lokalne,polukupke ili opšte.Za njih se pelo-loid razrjedjuje vodom u omjeru3:1 do1:3zavisno da li se želi gušća ili rjedja smjesa.Temperatura na kojoj se vrše ove aplikacijeiznosi 39 -42 st. A trajanje od 15-45 min.Ako se nalazišta peloida nalaze blizu plažapeloid može da se aplikuje u uslovima

spoljne sredine.Peloid se u ovim sluča-

jevima zagrijeva na Suncu i njime premazu

je željena površina,slojem znatno tanjim

nego što su pakovanja.Bolesnik zatim osta-

je na Suncu sve dojk se4 peloidna masa

skoro isušila.Ovom slijedi kupanje u morskoj

ili jezerskoj vodi,sušenje i odmaranje.

IndikacijeIndikacije

*degenerativni reumatizam perifernihzgl.i kičmenog stuba*hronični zapaqljenski8 reumatiza u faziremisije*vanzglobni reumatizam*postraumatska stanja*hronični adneksiti,parametriti,post.op.*neurološka stanja/neuralgije,neuritui/

KontraindikacijeKontraindikacije

*akutni zapaljenski procesi*hronična zapalenja u fazi egzacerbacije*srčana insuficijencija,teži oblici hiper-tenzije i arterioskleroze*tumori i hiperplastična stanja*varikoziteti,flebitisi i tromboflebitisi*krvarenja*teži oblici anemije

*izražena hipertireoza*poremećaji percepcije toplot*svi oblici TuberkulozeVJEŠTAČKI PELOIDISu peloidi kojima je dodato sredstvo kojeposjeduje teraopijska svojstva/najčešćeparafin/pri čemu su sačuvani svi sasto-jci prirodnog peloida,ili nastaju tako što

što se iz prirodnih peloida izdvajaju odredje

ni sastojci.Za te swvrhe koriste se praktično

svi prirodni peloidi,najviše

*treset i

*vulkanski peloid/fango/

U novije vrijeme se koristi i radioaktivni

bigar.

Dva najpoznatija vještačka peloida su*Parafango7Bujanovačka banja/ i*Parapeloid/Niška banja/Parafango predstavlja mješavinu parafina ifanga.Priprema se tako što se peloid osušizatim samelje u prah u kuglenom mlinu.Ta-ko isiotnjen peloid sipa se u parafin uodredjenom odnosu uz stalnio miješanje.

Tom prilikom doda mu se i mala količina pa

rafinskog ulja,do dobijanja plastične mješa-

vine.Za aplikacije se zagrijeva u vodenom

kupatilu a tačka tolerancije mu je 60 ºC.

Pored termičkog i hemijskog efekta peloida

pridružuje se i termički i hem.efekat parafina

ParapeloidJe mješavina parafina i radioaktivnog bigraiz Niške banje,koji se priprema na sličannačin kao i parafango.Tačka tolerancije muiznosi60ºC,stepen rashladjivanja mu je malia kapacitet zadržavanja toplote kao i kodparafanga je veliki.Terapijsko dejstvo mogupojačati salicilnakis,eterična ulja,salicilati.

ZaključakZaključak

• Banjsko liječenje podrazumijeva tri kompleksa terapijskih procedura:

• *balneološki/primjena prirodnih faktora-

• min.vode,gasovi,peloid,klima i td/

• *balneofizikalni/pored prir.faktora i modaliteti fizikalne med/

• *balneofizikomedikamentozni-najcjelo-

• shodniji-sve gore navedeno+lijekovi

Najčešće indikacije za primjenu balneokli-matskih resursa su reuamtološke bolesti-de-generativne bolesti zglobova i kičmenog stuba,potom zapaljeneske reumatske bole-sti,bolesti perifernih krvnih sudova,neurolo-ška obolenja,postraumatska i postoperati-vna stanja,obolenja GIT,ginekološka obole-nja i td.

• Koji balneokl.agensi će se primjeniti zavisi• od kl.slike,stadijuma bolesti,inteziteta bola• iopšteg stanja pacijenta• Balneoklimatologija u kompleksnom pristu-• pu liječenja DRB zauzima značajno mjes-

to-rezultati kl.studija-poboljšanje fizičkih i• mentalnih komponenti kv.života,-prednost-• ovakvog liječenja-nema zanč-než.efekata.

• U liječenju zapaljenksih bolesti balneote-

• rapija predstavlja jednu kariku u lancu terapijskih mjera pri čemu treba poštovati principe individualnosti vodeći se stadiju-

• Mom i aktivnosti bolesti vodeći se brzio-

• nom SE a aplikacija peloida se izbjegava ako je ona viša od 60 u prvom satu-toplota je inače kontr.ind.kod pris.akt.sin.kod artrit.

• BT treba uvijek biti udružena sa odgova-

• rajućom medikamentoznom i fiz.th.

• Liječenje mora biti kompleksno-BT pre-

• dstavlja samo jednu kariku u lancu.

• Visoka aktivnost i evolutivnost bolesti su

• kontraindikacija za balneoterapiju.

Peloidoterapija kod djecePeloidoterapija kod djece

• Peloid se najčešće primjenjuje kod djece

• od tri godine starosti u lokalnoj aplikaciji direktno na kožu/kao vlažna toplota/,u sloju debljine 4 cm na zgl.,mjesta osteoto-

• mija ili fraktura,na zglobove u kontrakturi.

• Temperatura peloida za primjenu je 38-

• 40 st,trajanje aplikacije 20 min poslije slijedi spiranje ,odmor potom kinezi th.

• Broj aplikacija u seriji je max.20,potom pauza od 2 nedelje,pa se serija ponavlja.

• Kod upornih kontraktura kinezi th.se radi u peloidu/rame,lakat skočni zgl koljeno/-pe-

• loid se najprije aplikuje na zglob a nakon lo min sprovode se vježbe u cilju p.op.

• Indikacije za primjenu peloida kod djece:

• Frakture kostiju na svim nivoima

• *aseptične nekroze kostiju/m.Pertehes M Schlater/

• *epifizioloize glave butne kosti

• *kontrakture zglobova

• *lakše lezije per.nerava

• *sva postop.stanja na lokomotornom aparatu

• *reumatska obolenja u fazi remisije

Kontraindikacije za primjenu Kontraindikacije za primjenu peloida kod djecepeloida kod djece

• *starost djece ispod 3 god.života• /preteće prerano zatvaranje epifiza/• *frakture kod djece starosti do 3 god,zbog• tvaranja velikog egzokalusa/najčešće

femur,humerus,tibia/• *sva neuromišićna obolenja• *maligna obolenja• *febrilna stanja• *reum.obolenja u faziegzacerbacije• *obolenja štit.žlijezde• *kožna obolenja• *poremećaji faktora koagulacije

SPA/sanus per aquam/SPA/sanus per aquam/

• Znači zdarvlje je u vodi.*To je novi kocept u korišćenju prirodnih lje-kovitih faktora.SPA model po novom ICF koceptu podrazu-mjeva prvenstveno rekreativne programe namjenjene mladim i zdravim ljudima.To su mjesta za odmor i oporavak zdravihTu se koriste prir.ljek.faktori u progr.prevenc.

• Za ostvarivanje programa po SPA mode-• lu treba imati odredjene sadržaje-bazeni• sa ljekovitom vodom,biserne kade,kade sa

podv.masažama ,raznovrsne masaže,• bazene na otvorenom sa vodoskocima• rostori za igru i ples i dr.zabavni sadržaji• Promjenom sredine,novim načinom

ishrane,fiz.akt.bez zamora i stresa dolazi do• stanja pune psihofizičke ravnoteže-Wellness-a

WellnessWellness

• Wellness znači”živjeti zdravo uz potpuni užitak”

• *To je koncept života koji obuhvata zdravo• kretanje,ishranu,opuštanje i savladjivanje

stresa dovodeći duh i tijelo do blagostanja• koje rezultira ljepotom,srećom i

zadovoljstvom.• Wellness usluge podrazumijevaju

upotrebu fizikalne medicine te opuštanje

• Njegu i ljepotu tijela uz mogućnost iskori-

• tavanja prirodnog ljekovitog faktora u svrhu rekreacije i prevencije bolesti.

• Wellnes se u savremenom društvu pojavio

• radi zadovoljenja odredjenih ljudskih potreba za aktivnim odmorom i opušta-

• njem uslovljenih načinom i tempom života.

• Wellness integrira veliki broj komponenti-mentalna,socijalna,emotivna,duhovna i

• tjelesna koje različito utiču na kval.života• Najširi prostor za razvoj wellnesa pruža

zdravstveno turistička ponuda-posjeduje• objekte,sadržaje,stručno osoblje.• Programi wllnessa:prevencija bolesti-

zaštita zdravlja,tjelesni ugodja i fitness i programi ljepote

• Osnovni elementi –baza za kreiranje programa wellnessa:

• *prirodni agensi/voda,more,zrak,sunce,• minerali,peloid,arom.bilje,pijesak• *vježbanje/jutarnja gimnastika-aerobno vj.• *antistresi program-masaže,kupke,joga,sauna• *terapijski program/dij.ter.tretmani,rehabilitacija/• *programi ljepote/anticelulit pr.kozm.tretmani/

• Tendencija društva treba biti u razvoju• Wellness i SPA centara uz banjske

sadržaje ili posebne ustanove.• Danas je potrebno izvršiti ulaganja za

reafirmaciju banja u podizanju i moderni- zaciji smještajnih kapaciteta

• Ponude sa jasnim programskim ,preventi-• vnim i rekreativnim sadržajima u zavisnosti

od ciljne grupe koj se nude.

Zakon o banjamaZakon o banjama

• Banja je zaokruženo geografsko područje na kojem postoji ili se koristi jedan ili više

• Prirodnih ljekovitih faktora i koja ispunjava uslove u pogledu uredjenosti i opremljenosti za dugoročno korištenje.

• Jedinica lokalne samouprave omogućava i pomaže razvoj banja i drugih mjesta u kojima se nalaze PLJF,a u skladu sa prostornim planom,regulacionim i dr.urbanističkim i planskim elementima.

• Ministar nadležan za poslove turizma u saglasnosti sa ministrom nadležnim za poslove zdravlja i uz prethodno pribavljena mišljenja ministara nadležnih za poslove zaštite životne sredine,vodoprivrede i urbanizma,a na prijedlog jedinice lokalne samouprave ili korisnika PLJF proglašava geografsko područje koje se smatra BANJOM,ako:

• *da se u geogr.području nalazi PLJF• *da se u geog.podr.nalaze primjereni ,tehničko i

higijenski uredjeni zdr.objekti• *da je u geog.podr-organizovana zdravstv.služba• *da geog.područje ima uredjene

komun.uredjaje,infrastrukturu i ličnu higijenu• *da se PLJF koriste za promociju

zdravlja/wellness,fitnes/i tur.rekreaciju• *da postoje dobre saobraćajne veze sa naselje-• nim mjestom• *da su u geog.podr.smješteni odgovarajući tur.i

ugost.objekti sa pratećom ponudom

• Banjom upravlja javna ustanova ili privre-

• dno društvo koje vodi računa o njenom očuvanju,korištenju i unapredjivanju.

• Korisnici PLJF svake treće godine provjeravaju kvalitet prirodnog ljekovitog faktora i daju na uvid ministartvu zdravlja.

• *Banjski turizam-primj.se u banjama s ciljem liječenja,rehabilitacije i prevencije

• bolesti i promocije zdravlja kao i odmora i

• rekreacije.

• *Zdravstveni turizam-boravaku banjama motivisan zadovoljenjem osnovnih zdravstvenih potreba-liječenje,rehabilitaci-

• ja i prevencija.

• *Wellness turizam-boravak u banjama motivisan za željom ostvarivanjem harm.zdr.stanja duha i tijela.sastoji se od 4 elementa:fiz.aktivnost,zdrava ishrana,duhovna aktivnost i relaksacija.

• *Prirodni ljekoviti faktori su dobra od op-

• šteg interesa i nalaze se pod posebnom društvenom zaštitom