BAL ARILARININ VİRALHASTALIKLARI VE BUNLARIN

VARROA İLE İLİŞKİSİ

BAL ARILARININ VİRALHASTALIKLARI VE BUNLARIN

VARROA İLE İLİŞKİSİProf. Dr. Levent AYDIN

Uludağ Üniversitesi Veteriner FakültesiParazitoloji Anabilim Dalı,

laydin@uludag.edu.trlaydin09@gmail.com

Prof. Dr. Levent AYDINUludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi

Parazitoloji Anabilim Dalı,laydin@uludag.edu.trlaydin09@gmail.com

Virüsler, diğer hastalık etkenlerinin aksine laboratuarlardaki normalaraştırma mikroskopları ile görülemeyen, (Boyut: 20-300 nm;1mm:1000nm) zorunlu hücre içi paraziter yapılardır.

Cansız ortamlarda inaktif olup canlı hücreler içerisindeaktif halde bulunurlar

Bal arılarında bu gün için en az 24-28 farklı türde virüsbildirilmiştir.

Virusların genel özellikleri

Bakteri ve mantarlar vücut dışı cansız ortamlarda da rahatlıklaçoğalabilirken, viruslar sadece canlı hücrelerde çoğalabilmektedir.

Uygun bir canlı hücreye giren virus partikülü bu hücreninsentez mekanizmasını kullanarak kendi yapı taşlarınısentezlettirir.

Virusların laboratuvar ortamında üretilmesinde ise hücrekültürlerinden yararlanılır.

Bal arısı viruslarının üretilebilmesi için de hücre kültürlerininkullanılması mümkündür. Bu amaçla ya direkt olarak arı (larva /pupa)dokularından hazırlanmış olan kültürler veya diğer böcek türlerindenelde edilmiş olan hücre kültürleri kullanılabilir.

Virusların genel özellikleri

Pahalı• Virusler ile

çalışmak pahalıve molekülerteknikler içerir,riskli ve zor biriştir.

Dayanıklı• Virüsler

persiste (gizli)halde ANA ARIve VARROA daçok uzun sürebekleyebilirler.

Fırsatçı• Viral

hastalıklarınçoğu bağışıklıksistemininzayıflamasısonucu ortayaçıkmaktadır

Komplike• Viral etkenler

genellikle gizliseyreder vetahribatbaşladığındaönünegeçmekzordur.

BAL ARISI VİRÜSLERİNİN HEKİMLİKAÇISINDAN ÖNEMİ

BAL ARISI VİRÜSLERİNİN HEKİMLİKAÇISINDAN ÖNEMİ

Viruslardaenfeksiyonmodelleri

Deforme Kanat Virüsü (DWV)1Akut Arı Felci Virüsü (ABPV)2

Kaşmir Arı Virüsü (KBV)3Siyah Kraliçe Gözü Virüsü (BQCV)4

Varroa destructor 1 virüsü (VDV-1)5Sacbrood (torba çürüklüğü) virüsü (SBV)6

Kronik Arı Felci Virüsü (CBPV)7

Arılardan en fazla tespit edilen virüsler

DWV

KBV

SBV

CBPV

BQCV

SBV

BQCV

DWV

ABPV

KBV SBPV

Ana arılardan izole edilenvirüsler

Larvalardan izole edilenvirüsler

Varroalardan izoleedilen viruslar

DWV

BQCV

VDV-1

KBV

ABPV

Parazitik mite sendrom (PMV)varroa virus

1. Latent viral enfeksiyonları yeniden aktive edebilir2. Arı virüslerine ve patojenlere vektörlük yapabilir3. Arıların bağışıklık sistemini baskılayabilir4. Açtıkları yara odaklarından farklı

patojenlerinin girmesine sebep olur5. Arıların hemolenfi ile beslenirken

protein miktarında eksiklik oluşturarakgelişim ve verimlerini olumsuz etkiler

6. Arıları rahatsız ederek verim düşüklüğüoluşturur

7. Kanat ve organlarda anomali oluşturabilir8. Virüsler varroanın ağız ve beslenme sıvısında tespit edilmiş ve iç organlarına

yerleştikleri belirlenmiştir.9. Virüsler varroa, Acarapis woodi ve diğer parazitleri de vektör olarak

kullanabilmektedir.10. Bakteriyel ve Mantar hastalıklarına ortam hazırlar.

Varroa’nınviral ve diğer

hastalıklardakiÖnemi

Varroa ilişkili virüsler*Deforme kanat virüsü (DWV)*Akut arı felci virüsü (ABPV)*CWV (Cloudy wing virus)*KBV (Kaşmir arı virüsü)*SBPV (Slow Bee Paralysis Virus)*Makula Benzeri V. (Macula-like V.-MLV)

Ana arı ilişkili virüsler*DWV *CBPV*KBV*SBV (sacbrood virus)

Arı sütü, polen, bal arı keki gibibeslenme yolu ile ilişkili virüsler*ABPV *CWV*BQCV *BVX*BVY*CBPV

İşçi Arılarda Tespit Edilen Virüsler• Sinai Gölü V. (Lake Sinai Virüs –

LSV)• Makula Benzeri V. (Macula-like

V.-MLV)VARROA YARALARI

Yaşam evresi Viral Hastalıklar*

Larva dönemi Tulumsu yavru çürüklüğü

Tayland tulumsu yavru çürüklüğü

Pupa dönemi Siyah kraliçe hücre hastalığı

Erişkin arı dönemi Akut arı felci

Kronik arı felci

Yavaş arı felci

Deforme kanat hastalığı

Bulanık kanat hastalığı

Arıların yaşam evrelerine göre bazı viral hastalıkların dağılımı* İlgili yaşam evresinde klinik bulgu oluşturan hastalıklar

Erkek arıların rolü

Kraliçe arının rolü

Erişkin arıların rolü

Yumurta, larva ve pupanın rolü

Arı parazitlerinin rolü

1

2

3

4

5

• Örneğin; Deforme kanat virusuenfeksiyonlarının Varroa destructorve Tropilaelaps clareae ile;

• Siyah kraliçe arı virusu ve Arı Yvirusunun Nosema apis ile;

• Arı X virusunun ise Malphigamoebamellificae adlı protozoon ile ilişkiliolduğu gösterilmiştir.

• Başta varroa olmak üzere arıparazitleri viral hastalıkların vekoloni sönmesi olarak tanımlananyıkıcı tablonun ortaya çıkmasındason derece önemli bir faktör olarakkabul edilir.

Parazitlerin arı virusu enfeksiyonlarındaki belirleyicirollerinin olası sebepleri şunlardır

a. Parazitler, vektör olarak görev yapmak suretiyle virusu arı kolonisine bulaştırabilir.b. Arı üzerinde beslenen parazitler kütiküla tabakasına zarar vererek virusların girişi için bir yol açmış

olur.c. Parazitler hemolenf ile beslenmelerine bağlı olarak arının direncinin ve bağışıklık sisteminin

zayıflamasına yol açar.d. Parazitler beslenmeleri sırasında bal arılarının erişkin, larva ve pupa gibi değişik yaşam evrelerine

tutunabilirler.

Parazitlerin arı virusu enfeksiyonlarındaki belirleyicirollerinin olası sebepleri şunlardır

a. Parazitler, vektör olarak görev yapmak suretiyle virusu arı kolonisine bulaştırabilir.b. Arı üzerinde beslenen parazitler kütiküla tabakasına zarar vererek virusların girişi için bir yol açmış

olur.c. Parazitler hemolenf ile beslenmelerine bağlı olarak arının direncinin ve bağışıklık sisteminin

zayıflamasına yol açar.d. Parazitler beslenmeleri sırasında bal arılarının erişkin, larva ve pupa gibi değişik yaşam evrelerine

tutunabilirler.

Arı-parazit sendromuArılarda görülen viral hastalıkların birçoğunda değişik parazitlerin rolü bulunmaktadır . Bazıdurumlarda arı kolonilerinde virus tespit edilebilmesine karşın gizli enfeksiyon şekillendiği vehastalık bulgularının oluşmadığı gözlenir. Ancak bu kolonilere parazitlerin girmesini ve yayılmasınıtakiben hem tespit edilebilen virus miktarı artış gösterir hem de kolonide virusa ilişkin hastalıkbulguları ortaya çıkmaya başlar. Bu duruma arı-parazit sendromu (bee-parasitic mite syndrom) adıverilmektedir. Dış bakıda görünür hiçbir bulgu vermeyen gizli enfeksiyonların aktif hastalık halinegeçmesi genellik le stres faktörlerinin şekillenmesiyle gerçekleşir. Arı parazitleri hem vektör olarakvirusun taşınmasına aracılık eder, hem de konakçı arının bağışıklık sistemini baskılayarak gizlienfeksiyonların klinik bulguya dönüşmesi ve daha şiddetli seyretmesine öncülük eder.

Arı-parazit sendromuArılarda görülen viral hastalıkların birçoğunda değişik parazitlerin rolü bulunmaktadır . Bazıdurumlarda arı kolonilerinde virus tespit edilebilmesine karşın gizli enfeksiyon şekillendiği vehastalık bulgularının oluşmadığı gözlenir. Ancak bu kolonilere parazitlerin girmesini ve yayılmasınıtakiben hem tespit edilebilen virus miktarı artış gösterir hem de kolonide virusa ilişkin hastalıkbulguları ortaya çıkmaya başlar. Bu duruma arı-parazit sendromu (bee-parasitic mite syndrom) adıverilmektedir. Dış bakıda görünür hiçbir bulgu vermeyen gizli enfeksiyonların aktif hastalık halinegeçmesi genellik le stres faktörlerinin şekillenmesiyle gerçekleşir. Arı parazitleri hem vektör olarakvirusun taşınmasına aracılık eder, hem de konakçı arının bağışıklık sistemini baskılayarak gizlienfeksiyonların klinik bulguya dönüşmesi ve daha şiddetli seyretmesine öncülük eder.

VirusBaşlıca

Bulaşma YoluParazit Vektörlerle

İlişkisi

HastalıkGörülen Yaşam

Evresi*

Hastalık GörülmeSezonu**

Bulgular

Kronik arı felcivirusu

-Horizontal olarak ağızyoluyla ve direkt temasla

-Muhtemelen vertikal yollada bulaşmaktadır

? Erişkin arılar İlkbahar ve yaz

Titreme, uçamama,kanatların düşmesi,kılların dökülmesi veparlak siyah görünüm

Akut arı felcivirusu

- Horizontal olarak ağızyoluyla

-Bulaşma parazit vektörleilişkili

-Vertikal bulaşma olası

V. destructorYavrular veerişkinler

Yaz dönemindeasemptomatikenfeksiyon, yaz sonu veson bahar dönemindehastalık belirtileri

Erişkinlerde titreme veuçamama, yavrularda veerişkinlerde ölüm

İsrail akut arı felcivirusu

-Horizontal olarak ağızyoluyla

-Bulaşma parazit vektörleilişkili

V. destructor

Erişkin arılardagörülür. Yavrularenfekte olurancak bulguoluşturmaz

Yaz ve son baharKanatlarda titreme, felçve kovan dışında ölüarıların saptanması

Kaşmir arı virusu

- Horizontal ve vertikal-Bulaşma parazit vektörle

ilişkiliV. destructor

Yavrular veerişkinler

Çoğunlıkla yaz sonu vesonbahar

Titreme, koordinasyonbozukluğu, ölüm, gençarılarda renginopaklaşması

Siyah kraliçehücre virusu

- Horizontal olarak ağızyoluyla

- İşçi arılarda parazitvektörle

- Yavru besinleriyle larvaya

N. Apis N. cerenaeV.destructor (?)

Kraliçe larva, işçiyavrular ve bazengenç işçi arılar

İlkbahar ve erken yazdönemi

Erişkinlerde bulgugörülmez. Kraliçelarvaları ve bazen işçilarvalar pupa evresinegeçemez, ölür ve koyurenk alır.

Yavaş arı felcivirusu

-Horizontal yolla olduğutahmin ediliyor

-Bulaşma parazit vektörleilişkili

V. destructorYavrular veerişkinler

- Felç ve ölüm

Tulumsu yavruçürüklüğü virusu

-Horizontal yolla olduğutahmin ediliyor

- Verikal bulaşma şüpheli -

Yavrular(erişkinlerdekidurum net değil)

İlkbahar ve yaz başıLarvanın kese benzerigörüntü alması, larva veerişkinlerde ölüm

Önemli bal arısı viruslarının bulaşma yolları ve oluşturduğuhastalığa ilişkin genel özellikler

Virus

Başlıca

Bulaşma YoluParazit

Vektörlerle İlişkisiHastalık Görülen

Yaşam Evresi*Hastalık Görülme

Sezonu** Bulgular

Deforme kanat virusu

-Horizontal yolla olduğu tahminediliyor

- Verikal bulaşma şüpheli

-Bulaşma parazit vektörle ilişkili

V. destructor

T. clareaeErişkin arılar ve pupa Sonbahar ve kış

Erişkin arıların kanatlarında vevücudunda deformasyonlarşekillenir. Yavru arılardaenfeksiyon oluşur ancak hastalıkbulgusu gelişmez.

Varroa destructor

virus-1

-Horizontal yolla olduğu tahminediliyor

- Verikal bulaşma şüpheli

-Bulaşma parazit vektörle ilişkili

V. destructorErişkin arılar ve pupa Sonbahar ve kış

Arı X virusu

- Horizontal olarak ağız yoluyla

- Bulaşma genellikle parazitvektörle ilişkili

M. mellificae *** Erişkin arılarGeç kış dönemleri veilkbahar

Genellikle semptomsaptanamaz. Erişkin arılardaölüm görülür.

Arı Y virusu

- Horizontal olarak ağız yoluyla

-Bulaşma genellikle parazitvektörle ilişkili

N. apis***

N.cerenaeErişkin arılar Yaz başı dönemleri

Genellikle semptomsaptanamaz. Erişkin arılardaölüm görülür.

Bulanık kanat virusu

-Horizontal olarak ağız yoluylaveya temasla bulaştığı tahminediliyor

-Bulaşma parazit vektörle ilişkiliolabilir

V. destructor (?)Erişkin arılar

(Yavrulardaki durumkesin değildir)

-

Erişkinlerde kanatlarınbulutumsu/opak bir görüntüalması ve ölüm görülür.

Filamentöz virus-Horizontal olarak ağız yoluyla

-Enfektif bulaşma parazitvektörle ilişkili

N. apis

N.cerenae Erişkin arılar İlkbahar

Dış bakıda değişiklik saptanamaz.Hemolenf sıvısı süt benzeri matbeyaz bir renk almıştır.

1. Kronik Arı Felci (KAF)1. Kronik Arı Felci (KAF)• “Arı felci” veya “İnme” olarak da adlandırılan bu hastalıkta değişik• klinik görünüm ; felç, titreme ve ölüm bulguları ön plana çıkar. titreme, kanatların yerinden

çıkmış ve düşmüş olması ile karın bölgesi (abdomen) şişkin olan arıların bulunmasıdır• Davranış değişiklikleri ve fizyolojik değişikliklerin bir arada gözlendiği nâdir arı hastalıklarından

birisidir.• Kronik arı felci hastalığının bulaşması deneysel enjeksiyonla, doğal şartlarda ise direkt temas

ve beslenme yoluyla olabilmektedir. Ağız yoluyla gerçekleşen enfeksiyonlarda daha fazlamiktarda virusa ihtiyaç duyulur

• Kronik arı felci virusu tüm kıtalarda tespit edilmiş bir virustur. Bu vakalarda yapılandeğerlendirmelerde enfekte koloni oranı %50’nin üzerinde olabileceği gibi %5’in altında daolabilir. Genellikle kovan girişinde biriken bu arıların kanatlarında, bacaklarında vevücutlarında anormal titreme hareketleri görülür:Tipik olarak enfekte arıların vücudundakikıllar dökülmüş, vücut rengi koyulaşarak parlak siyah renkli bir görünüm almıştır. Bu görünümnedeniyle “kılsız siyah sendromu” olarak da adlandırılır.

Kronik Arı Felci Uydu Virusu• Kronik arı felci enfeksiyonu görülen arılarda bazı

durumlarda saptanan ikinci bir viral etken sözkonusudur. Kronik Arı Felci Uydu Virusu (KAFUV)olarak adlandırılır.

2. Akut Arı Felci (AAF)2. Akut Arı Felci (AAF)Akut arı felci hastalığı, erişkin arılarda virusun alınmasını takiben birkaç gün içindeortaya çıkan titreme, felç (paraliz) ve hızlı gelişen ölüm bulgularıyla karakterize viralbir hastalıktır. Akut arı felci hastalığı ile varroa (V. detructor) parazit enfestasyonuarasında sıkı bir ilişki olduğu bilinmektedir. Varroa enfestasyonu olan arı kolonilerindehem erişkin arılara hem de yavrulara (larva ve pupa) virus yayılımı hızlı bir şekildegerçekleşir. Aynı şekilde ölüm olayları da varroa bulunmayan ancak Akut arı felcivirusu ile enfekte olmuş kolonilere kıyasla daha yüksektir. Akut arı felci virusunun asılkonakçısı Apis mellifera türü arılardır. Ancak virus orijinal konakçısı dışında Bombusarılarını da enfekte edebilir. Genellikle yaz sonu dönemlerinde ortaya çıkmaya başlayanakut arı felci olguları sonbahar döneminde de saptanabilir. Enfekte kolonilerinbelirlenmesinde AGİD ve ELISA gibi testler kullanılarak RT-PCR uygulamalarınabaşvurulur. RT-PCR uygulamalarındaki en önemli kısıtlayıcı faktör AAFVenfeksiyonunun genellikle subklinik seyretmesi ve hastalık bulgusu göstermeyenbirçok koloninin gerçekte enfekte olabilmesidir. Ayrıca Akut arı felci, Kaşmir arı virusuve İsrail akut arı felci viruslarının genetik olarak çok benzer olması da RT-PCRuygulamalarının başarısını sınırlandırmaktadır. Bu dezavantajları ortadan kaldırabilmekamacıyla PCR ürünlerine enzimle kesme (RFLP) deneyleri uygulanması veyaörneklerin real time RT-PCR ile test edilmesi seçenekleri uygulanmaktadır.

3. Kaşmir Arı Hastalığı3. Kaşmir Arı HastalığıKaşmir arı virusu, Kuzey Hindistan’daki Asya bal arılarından(Apis cerena) elde edilen Apis iridescent virus ekstraklarınınApis mellifera’ya verilmesi sırasında bir kontaminant olaraktesadüfen belirlenmiştir.Kaşmir arı virusu enfekte arıların dışkılarında bulunur. Budışkılarla kontamine olan peteklerde özellikle sindirim sistemiyoluyla diğer arılara ve yavrulara bulaştırılması mümkündür.Virusun bulaştırılmasında rol oynayan bir diğer faktör devarroa parazitleridir.Virus, VARROA’nın bünyesinde çoğalma göstermez, ancaktükürük salgısıyla yeni arılara ve gelişme aşamalarındakiyavrulara aktarılır. Varroa aracılığıyla bulaştırılan virus direktolarak arının hemolenfine karışmış olacaktır.

4.İsrail Akut Arı Felci (İAAF)4.İsrail Akut Arı Felci (İAAF)

Hastalık etkeni ilk olarak 2002 yılında İsrail’dekovan önünde ölü bulunan arılar arasındanalınan bir ölü arıda belirlenmiştir. Hastalık birçokyönüyle akut arı felci ve Kaşmir arı hastalığınabenzerlik gösterir. Akut arı felcinde olduğu gibiİsrail akut arı felci hastalığında da bir çok vakanınklinik bulgu göstermeden seyrettiği gözlenir.Klinik bulgu gösteren arılarda felç bulguları vekanatlarda titreme saptanabilir.

5. Siyah Kraliçe Hücre Hastalığı5. Siyah Kraliçe Hücre Hastalığı

• Siyah kraliçe hücre hastalığı özellikle kraliçe pupalarınbulunduğu sırlanmış petek gözlerinde ölmüş ve koyurenge bürünmüş pupaların bulunmasıyla karakterizeviral bir hastalıktır.

• Siyah kraliçe hücre virusu’nun bulaşması temel olarakarıların bağırsağında bulunan bir parazit olan Nosemaapis ve Nosema cerenae ile ilişkilidir.

• Dolayısıyla virus bulaşması beslenme yoluyla vekontamine gıdalar aracılığıyla gerçekleşir. Arıkolonilerinde kraliçe arı hücrelerindeki larva ve pupalargenellikle yaşlı arılar tarafından beslenir. Bu arılarınbüyük bir bölümü Nosema ile enfektedir.

Hastalığın klinik bulgular bazında teşhisi nispeten kolaydır. Özellikle petekgözlerinde ölü ve koyu renge bürünmüş kraliçe arı pupalarının bulunması tipikolarak bu hastalığa işaret eder. Ancak larva aşamasındaki yavrularda sarımsı

torba benzeri yapının bulunması tulumsu yavru çürüklüğü hastalığıylakarıştırılabilir.

7. Deforme Kanat Hastalığı7. Deforme Kanat Hastalığı• Bu virus ilk olarak 1977 yılında Mısır’da

sağlıklı görünüşlü erişkin arılarda tespitedilmiş ve Mısır arı virusu (MAV) adıverilmiştir.

• Deforme kanat virusunun bulaşmasındavarroanın önemli bir yeri vardır. DKV tespitedilen arı kolonilerinin büyük çoğunluğuaynı zamanda varroa ile enfestedir.

• Parazit, arı üzerinde beslenirken virusuhemolenften alır ve başka bir arı üzerindebeslenirken de nakleder.

• Varroa destructor bünyesinde virusçoğalmasına olanak tanıması nedeniylebiyolojik vektör rolü üstlenmektedir.Hastalığın teşhisi için RT-PCR ve real timeRT-PCR protokolleri geliştirilmiştir.

• Virusun tüm dünyada yaygın olması vekolonilerin büyük bir çoğunluğununsubklinik-persiste enfekte olması sebebiyleDeforme kanat virusu’nun tek başına tespitedilmesi pratik olarak anlamlı değildir.Kolonide aynı zamanda varroaenfestasyonunun bulunması hastalıkbulguları açısından büyük risk oluşturur.

8. Kakugo VirusDeforme kanat virusu’na genetik olarak oldukçabenzer yapıda olan Kakugo virusu ilk olarak2000’li yılların başında, Japonya’da agresifdavranışlar gösteren bekçi arıların beynindetespit edilmiştir. İncelenen kolonilerin önemli birbölümünde varroa enfestasyonu bulunmamasıbu virusun bulaşma yollarının Deforme kanatvirusundan farklı olabileceğini göstermektedir.

9. Varroa Destructor Virus -1 (VaDV-1)Varroa destructor virus-1 (VaDV-1) de genetikolarak Deforme kanat virusu’na yakın bir virustur.Bu viruslar genellikle birlikte görülür vearalarında gen değişimi (rekombinasyon)şekillenebilir. Her iki virus da hem varroada hemde arıda çoğalabilme özelliğine sahiptir.

10. Mısır Arı Virusu (MAV)İlk olarak 1977 yılında Mısır’da sağlıklı görünüşlüerişkin arılarda tespit edilen Mısır arı virusu(MAV) da Deforme kanat virusuyla benzerlikgösterir. Bu iki virus arasındaki benzerlik serolojikolarak ortaya konulmuş olup, MAV ile ilgiliçalışmalar yeterli düzeyde olmadığı için genetikkarşılaştırmalar henüz mevcut değildir.

11. Yavaş Arı FelciErişkin arılarda hastalık oluşturan Yavaş arı felcivirusu (YAV), ilk olarak 1974 yılında Arı X virusuile yapılan çalışmalarda tespit edilmiştir. Ancak ikivirus arasında herhangi bir yakınlıkbulunmamaktadır. Nükleik asit dizi analiziçalışmaları etkenin bir Iflavirus olduğunu ortayakoymuştur. Oldukça nadir tespit edilen etken,larva ve pupaları da enfekte etmesine karşıngenellikle yavrularda hastalık bulgusu ve ölümoluşturmaz

12. Tulumsu YavruÇürüklüğü (Torba hastalığı,Sacbrood disease)Larva dönemi hastalığı olan tulumsu yavruçürüklüğü hastalığı, daha çok sırlanmış petekgözlerindeki larvalarda renk değişikliği, içi sıvıdolu bir kese görünümü alma ve ölümlekarakterize bir hastalıktır.Tulumsu yavru çürüklüğünün başlıca bulaşmayolu besinler aracılığıyla gerçekleşen horizontalbulaşmadır.İşçi arılar ölü larvaların olduğu gözleritemizlerken virusu alarak enfekte olurlar.Subklinik olarak enfekte olan erişkin arılar besinalışverişi sırasında virusu diğer arılara rahatlıklaaktarabilmektedir. Deneysel olarak ağır enfektepupalardan sağlıklı pupalara varroa aracılığıylavirus aktarılabilmiştir. Ancak varoa’da virusçoğalması gerçekleşmez. Varroa bulunankolonilerde tulumsu yavru çürüklüğü görülmesıklığı daha yüksek olsa da parazitin doğalşartlarda vektör olarak virus taşınmasında görevaldığı ispatlanamamıştır.

13. Tayland Tulumsu YavruÇürüklüğü (Thai sacbrooddisease)İlk olarak 1982 yılında Tayland’da Asya bal arısıolarak da bilinen Apis cerana ‘da tespit edilentulumsu yavru çürüklüğü etkeni Taylandtulumsu yavru çürüklüğü virusu (TTYÇV) olarakadlandırılmıştır. Ayrıca Asya balarılarındakayıplara neden olan Çin ve Kore tulumsuyavru çürüklüğü virusları da tanımlanmıştır.

14. Arı X VirusuArkansas arı virusu ile yapılan laboratuvarçalışmaları sırasında keşfedilen Arı X virusu (AXV)erişkin arılarda enfeksiyon oluşturan ancak herhangibir klinik bulgu şekillendirmeyen bir etkendir. Gençarılar virusu petek temizliği sırasında alırlar. Ölüarılarda Arı X virusu tespiti ile bir protozoon olanMalpighamoeba mellificae bulunuşu arasındapozitif korelasyon saptanmıştır. Enfeksiyona ilişkinözel bir mücadele yöntemi yoktur.Genel hijyen ve biyogüvenlik tedbirlerininuygulanması, kolonilerin kışa güçlü bir şekildesokulması ve stres koşullarının azaltılması önerilir.M.mellificae ile birlikte a kayıplar arttığı için buparazite karşı önlem alınması kış koloni kayıplarınınengellenmesinde yararlı olacaktır.

15. Arı Y Virusuİlk olarak İngiltere’de sahadan toplanan erişkin ölüarılarda tespit edilen Arı Y virusu (AYV) bazı özellikleriyleArı X virusu’na benzemesine karşın epidemiyolojisifarklılık gösterir. Enfeksiyona ilişkin olarak tanımlanmışspesifik bulgular bulunmamaktadır.Nosema parazitinin etkisiyle bağırsak hücrelerinindirencinin düşmesi bu hücrelere virus girişi veçoğalmasını kolaylaştırır. Dolayısıyla koenfeksiyondurumu söz konusudur. Arı Y virusu’nun insidensinosema enfestasyonu ile paralel olarak ilkbahar veerken yaz dönemlerinde (Mayıs-Haziran) artış gösterir.

16. Bulanık Kanat Hastalığıİlk olarak laboratuvar çalışmalarında kullanılmakiçin ayrılmış arılarda tespit edilen bulanık kanathastalığı, arıların kanatlarındaki saydamgörüntünün kaybolması ve erken ölümşekillenmesi ile karakterizedir. Bulanık kanatvirusu’nun doğal hayatta bulaşma yolu tamolarak bilinmemektedir. Sağlıklı erişkin arılaraoral yolla veya hemolenfe enjeksiyon yoluylaverildiğinde enfeksiyon oluşturulamamıştır.Deneysel enfeksiyonlarda sprey uygulamasıylavirus aktarılabilmesi inhalasyon yoluylabulaşmanın olabileceğini göstermektedir.

17. Sinai Gölü Virusu -Tip 1ve Tip 2 (LSV-1, LSV-2)

Sinai Gölü virusları ilk olarak 2009 yılındaAmerika Birleşik Devletleri’nin GüneyDakota eyaletinde, arı örneklerinde yapılangenomik taramalar sırasında tespitedilmiştir.

18. Filamentöz Virus

Bal arılarında hemolenfin süt beyazı rengialmasıyla karakterize hastalık tablosuna nedenolan Filamentöz virus (Apis melliferafilamentous virus) ilk olarak 1961 yılındaAmerika Birleşik Devletleri’nde arı riketsiyozuolarak tanımlanmıştır. Erişkin arılara enjeksiyonyoluyla verilen virus vücutta çoğalmasına karşınhastalık bulgusu oluşturmaz. Virus genç arılaraoral yolla tek başına verildiğinde enfeksiyonoluşturmazken, Nosema ile birlikte verildiğindeoluşturur. Dolayısıyla Filamentöz virusunenfektivitesinin Nosema ile ilişkili olduğu kabuledilmektedir.

19. Apis İridescent VirusDoğal olarak Asya bal arılarında (A. cerana)enfeksiyon oluşturan Apis iridescent virus ilk olarak1976’da Hindistan’ın kuzeyinde bildirilmiş ve coğrafiolarak bu bölgeye yerleşik olduğu düşünülmektedir.Enfeksiyondan etkilenen arılar uçamazlar ve peteketrafında yerde sürünen bir çok arıya rastlanabilir.Bu arılar koloniden ayrı olarak grup halindekümelenirler. Aktivite göstermeyen bu arıların üstüste yığılarak salkım şeklini aldığı gözlenir. Bu tablonedeniyle “salkım hastalığı” adı da verilmektedir.Kovan içindeki bu tablo kronik arı felci hastalığınıandırır.

21. Makula Benzeri Virusİlk olarak 2006 yılında bildirilen Makulabenzeri virus (Varroa destructor makulabenzeri virus) Amerika BirleşikDevletleri’nde Deforme kanat virusununmoleküler karakterizasyonuna yönelikçalışmalar sırasında tesadüfen keşfedilmişbir virustur. Daha sonra Fransa’da arşivmateryalleriyle yapılan çalışmalardavirusun yaygın olduğu ve özellikle varroaörneklerinde sıkça bulunduğubelirlenmiştir.

20. Nodamura virusBöceklerde enfeksiyon oluşturanAlphanodaviruslar felç, uçma yeteneğininkaybolması ve ölümle sonuçlanan bulgulara yolaçar. Kronik arı felci virusu genetik olarakNodaviridae ailesindeki viruslarla yakınözelliklere sahiptir. Orijin olarak sokucusineklerden izole edilmiş olan Nodamura virusbirçok böcek türünde ve kenelerde enfeksiyonoluşturabilmektedir.

22.Bal Arılarında SaptananBitki ViruslarıTütün halkalı leke hastalığı virusu (Tobacco ringspotvirus), tütün, soya, biber ve domates gibi bitkilerinyapraklarında halka şeklinde renk değişikliğiyleortaya çıkan lekelerle karakterize bir hastalığa yolaçar. Bal arılarında yapılan metagenomik analizlerdetespit edilen 2 tane daha bitki virusu bulunmaktadır.Bunlardan ilki olan Şalgam mozaik virusu (Turnipyellow mozaik virus) Tymoviridae ailesindeTymovirus cinsinde yer alırken, diğer virus olanŞalgam halkalı leke hastalığı virusu (Turnip ringspotvirus) Secoviridae ailesinde Nepovirus cinsindesınıflandırılmıştır. Bu virusların da bal arısı sağlığınaetkileri henüz bilinmemektedir.

Bal Arılarında Viral Hastalıkların Teşhisi

GÖZLEM YAPILACAK BAŞLICA KRİTERLER Evet HayırArılıkta /kolonide gözlenen sıra dışı bulgular var mı?

(Cevabınız “evet” ise “Diğer gözlemler” bölümünde açıklayınız)Klonide daha önce gözlenen benzer değişiklikler (varsa) hangi sezonlarda yoğunlaşıyor?

İlkbahar Yaz Sonbahar KışKovan dışındaki incelemeler1 Etrafta ölü veya sürünerek hareket eden arılar var mı?2 Kovan girişinde biriken ve zorlanarak hareket elen arılar var mı?3 Kovan etrafında ölü karıncalar var mı?Kovan içindeki arıların muayenesi4 Kraliçe arı ve işçi arılar sağlıklı görünümde ve faal mi?5 Kolonideki arılarda fiziksel bir deformasyon var mı?6 Kovan içinde dizanteriye işaret edebilecek bulgular var mı?7 Kovanda zor hareket eden/uçamayan veya ölü arılar var mı?8 Petekler üzerinde yığın oluşturmuş ve uçamayan arılar var mı?9 Kolonide parazit (Varroa) var mı?10 Kovan içinde arılar dışında başka türden bir canlı var mı?11 Kovandaki koloni yoğunluğu normal sınırlar içinde mi?Yavruların muayenesi12 Petek gözlerinde ölü larvalar var mı?13 Petekte çok sayıda boş göz var mı?14 Petek gözlerinde içi sıvı dolu torba benzeri yapıda larvalar var mı?15 Larvaların renkleri doğal inci beyazı renginde mi?16 Kraliçe hücrelerindeki yavrularda ölüm veya renk değişikliği var mı?Diğer gözlemler :

Koloni muayenesi sırasında takip edilebilecek bir “Gözlem Kartı”

Bulgulardan hareketle hastalık teşhisiyapılmasını sınırlandıran başlıca faktörler

1. Birçok viral enfeksiyon gözle görülür klinik bulgular oluşturmadanseyreder.

2. Viral enfeksiyonlar genellikle yaşam evrelerinin birinde (larva, pupa,erişkin) hastalık bulgusu oluştururken diğerlerinde oluşturmaz.

3. Farklı viruslar aynı veya benzer hastalık bulgularına sebep olabilir (Örnek:arı felci virusları).

4. Aynı virus farklı hastalık bulgularına sebep olabilir (Örnek: Kronik arı felcivirusu)

5. Hastalık bulgusu görülen kolonide muhtemelen birden fazla virusenfeksiyonu söz konusudur.

6. Arı viruslarının neredeyse tamamı, düşük titrede bulunduklarında veyaortamda varroa bulunmadığında asemptomatik enfeksiyon oluşturur.

7. Bir kolonide klinik bulgular tespit edilecek düzeye geldiyse, muhtemelenvirus diğer kolonilere çoktan aktarılmıştır.

Yaşam Evresi Viral Hastalık Başlıca BulgularGörülmeSezonu

Larva Tulumsu yavru çürüklüğü - Petek üzerinde çok sayıda boş ve açık göz bulunur

- Pupa aşamasına geçememiş sarı-kahverenkli, sıvı dolu torbayabenzeyen larvalar tespit edilir

- Canlı larvalar başı dik vaziyette açık gözlerden dışarı uzanırvaziyette durur

İlkbahar /yazbaşı

Pupa Siyah kraliçe hücre hastalığı - Kraliçe hücrelerinin duvarında renk koyulaşması vardır

- Kraliçe hücresinde kahverengi/siyah renge bürünmüş pupalar vardır

- Kraliçe larvalar uçuk sarı renge bürünür ve torba benzeri yapıdadırİlkbahar /yaz

başı

Erişkin arı

Kronik arı felci Tip 1 sendromu

- Kovan önünde kanatları ve gövdesi titreyen, uçamayan ve ölü arılarvardır

- Bazı arıların kanatları düşmüş ve karınları şişkin vaziyettedir

Tip 2 sendromu

- Kılları dökülmüş siyah ve parlak görünümlü arılar tespit edilir

- Genellikle sağlıklı arılar bu arılara saldırır

- Semptom gelişen arılar uçamaz, titreme vardır ve ölür

İlkbahar, Yaz

Akut arı felci - Bireysel arılarda genellikle semptom gözlenmez

- Bazen sınırlı sayıda arıda felç bulguları ve 1-2 gün içinde ölüm gelişir

- Kolonideki erişkin arı sayısı azalabilir

-Varroa ile birlikte bulunduğunda koloni sönmesine yol açar

Yaz sonu,Sonbahar

Kaşmir arı hastalığı - Bireysel arılarda genellikle semptom gözlenmez

- Kolonideki erişkin arı sayısı azalabilir

-Varroa ile birlikte bulunduğunda koloni sönmesine yol açar

Yaz sonu,Sonbahar

Yavaş arı felci - Ön iki ayakta felç bulgusu vardır

- Birkaç gün içinde ölüm gelişir-

Deforme kanat hastalığı - Kanatlarda buruşukluk, deformasyon, küçülme saptanır

- Karın bölgesi şişkin vaziyettedirSonbahar, Kış

Bulanık kanat hastalığı - Kanatlarda opaklaşma gözlenir -Filamentöz virus - Dış bakıda değişiklik saptanamaz.

- Hemolenf sıvısı süt benzeri mat beyaz bir renk almıştırİlkbahar

Bal arılarının önemli viral enfeksiyonlarında tanısal bulgular

Hastalık Çıkan Koloniler İçin Bazı Öneriler

Enfekte ve zayıf kolonilerde hastalıkla mücadele edilmesi oldukça zor olup, koloniningüçlendirilerek devamı için çaba harcanması gerekir. Bu amaçla başvurulabilecekbaşlıca uygulamalar sıralanmıştır.

Temel Öneriler1.Etkin ve doğru teşhis uygulamasına olanak sağla2.Tüm ekipmanı sterilize et3.Koloniyi güçlü tut4.Uygun bir havalandırma sağla, ortamdaki nemi azalt5.Uygun beslenme şartlarını sağla6.İyi yetiştirme kurallarını uygula

VAROA VE NOSEMASIZ KOLONİ

SAĞLIKLI KRALİÇE KAYNAĞI !!!!!!!!!

VAROA VE NOSEMASIZ KOLONİ

SAĞLIKLI KRALİÇE KAYNAĞI !!!!!!!!!VİRUSMANTARBAKTERİ

VİRUSMANTARBAKTERİ

TEŞEKKÜRLER