Bakhsho Leghari Khan Baltimore

بخشو لغاريء کان بالٽيمور 1

بخشو لغاريء کان بالٽيمور )سفرنامو(

الطاف شيخ

روشني پبليڪيشن ڥڷڋپإڎۆ

ڠ2007


410. Roshni Book No

ڪتاب جو نالو؛ بخشو لغاريء کان بالٽيمور

الطاف شيخ: ليکڪ 2007 روشني ©: ڇاپو پھريون

انور حسين سومرو:ڪمپوزنگ رآبادروشني ڪمپوزرس ۽ پرنٽرس حيدرچوڪ حيد

فائن ڪميونيڪيشن، حيدرآباد، سنڌ: ڇپيندڙ روشني پبليڪيشن، ڪنڊيارو: ڇپائيندڙ

Bakhsho Leghari’a Khan Baltimore (Travelogue)

Written by: Altaf Shaikh Composed by: Anwer Hussain Soomro

Roshni Composers and Printer, Hyder Chowk, Hyderabad Printed by: Fine Communication, Hyderabad, Sindh

Published by: Roshni Publication, Kandiaro First Edition © Roshni 2007


فھرست

!خدا جو خوف آھي يا صحت کاتي جو موچڙو • ...اھڙي ئي ڪھاٹي اسان جي ماٹھن جي آھي •• Better to be safe than sorry ھي ڪھڙو غسل خانو آھي؟ • ا ۾ جھنم به آھي ته جنت بهآمريڪ • جون ڪجھه دلچسپ ڳالھيون) USA(آمريڪا • آمريڪا جي رياست االسڪا ۽ ڪجھه گرين •

ڪارڊ بابت احوال گرين ڪارڊ الٽري • االسڪا، ڊيالوپئر، مسي سپي ۽ مونٽانا رياستن بابت • ھڪ رنگي کي ڪلرڊ ٿا سڏيو؟ • اڄ جو ۽ اڳ جو آمريڪا • آمريڪا ۾ ديسي ادب ۽ ميوزڪ • ا ۾ ديسي ڪلچرآمريڪ • اسان جي پاسي جا ماٹھو آمريڪا ۾ • مونجھاري ۾ ڦاٿل اسان جا ديسي • ڇا آمريڪا رھڻ سان ٻار خراب ٿيو وڃن؟ • The Awakeningواشنگٽن جو • نڀاڳا مون کي ڪٿي ٿو ھلي مارين؟ • اسان جا ۽ ھتي جا ليڊر • پوپ کي اطالع ڪجو • فلڊلفيا م خوبچنداٹي جي ياد • اننيو جرسيء ۾ سنڌي نوجو • حميد انور جي ڪھاٹي ۽ ڪچھري • ...سٺا ھئائو ته ھينئر به سٺا رھو • !ييس سر، نو سر، وڌ ۾ وڌ پارڊن سر • فوٽوء ۾ منھنجو پيٽ نه اچي • ھي ڪھڙو جھاد آھي، مسلمان، مسلمان کي پيو ماري • حميد انور جي فئملي، ميجر باجواه ۽ برگيڊيئر مختيار • حميد انور جي ڊرائيونگ •


۽ اخبارونآمريڪا عجيب ملڪ • آمريڪا مان نڪرندڙ اخبارن ۾ ڪھڙي قسم جا اشتھار اچن ٿا؟ • آمريڪا ۾ جوتشي، جوڳي ۽ جادوگر • سائين عبدالفتاح ميمڻ جي فئملي ۽ انور ميمڻ • ائسٽر ھوٽل ۽ نيويارڪ ۾ رھندڙ سنڌي • آمريڪي صدر جو اٺ گاڏي وارو دوست • ۽ نيويارڪ جي لئبرريSoil Probeانور ميمڻ جو • سکن ۽ چينين جو دلپسند شھر –وئنڪوئر • ڪئناڊا ۾ چينين سان سختيون • سکن کي ڪئناڊا ۾ اچڻ کان روڪڻ جا قانون • ڪوما گاتا جھاز جو بدنصيب سفر • ھن جھاز تي ٺھندڙ فلم ۾ اميتاڀ بچن ڪم ڪندو • ٽوڪيو يونيورسٽيء جو پروفيسر برڪت هللا ۽ ڪوما گاتا تي لکيل ڪتاب • Exclusion سکن جي بدنصيب سفر تي نئين فلم •• Waterفلم جي تياري انڊيا بدران سريلنڪا ۾ ٿي ڪجھه آمريڪا جي ويزائن بابت • ويزا ۽ پاسپورٽ الء ھميشه صحيح معلومات ڏجي •• Immigrant۽ Non Immigrantويزا .... ويزا، ايڇ ويزا وغيرهJايف ويزا، ايل ويزا، • شل نه ڪو ڌارئين ملڪ ۾ بيمار ٿئي • نس پاليسيونمسافرن الء انشوئر • نيوجرسي اسپتال ۾ پرڪاش سان مالقات • سنڌي ھندن جو ٻاھرين دنيا سان تعلق • انڊين انڊينچر سسٽم • ورجينيا، مئري لئنڊ ۽ پنسلوانيا ۾ رستو ٺھيو ئي ڪونه حادثا ڇا ٿين • ورجينيا–رياستن جي ماء • انقالب آمريڪا ۽ خيرپور جو عرفان جماٹي • مسئلوآمريڪا ۾ حالل ۽ حرام کاڌي جو • دين ڌرم ۽ اخالقيات کي ڇڏڻ جا نتيجا • آمريڪا گھمٹو آھي ته ايڪسپريس وي کان پاسو ڪريو • ...ڊان بريڊ جا ڪنا چٻاڙيان • مڪئي جي سنگن جون مزيدار ڳالھيون • ڊاڪٽر عزت قاضي ۽ محمد بخش سميجو •


آمريڪا ۾ ڊرائيونگ ۽ سھٹيء جي ڪھاٹي • ب رھندوپورھئي کي عيب نه سمجھڻ وارو آمريڪا ۾ ڪاميا • حيدرآباد جواعجاز شيخ ۽ شھدادپور جو ڊاڪٽر نذير • پنھنجي قبر چمچي سان نه کوٽيو • ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا ۽ آمريڪن جا مسئال • ڊاڪٽر گالب ۽ سکر جي ڊاڪٽر شفيعت جماٹي ھاال جو • بابت ڪجھه سٽونSQ006فالئيٽ • واشنگٽن ڇڏيندي ڇڏيندي • حميرا ۽ منور سان شھر جا چڪر • ا، ٽنھي ترڪ ڏيجخوف خيال خطر • ز جوٹيجي جي ياداوست ۽ وڏيري شاھنرياورجينيا • شيناندوه نيشنل پارڪ ۽ ڀنگ پيتل ھرڻ • لوري غارون ۽ ابراھيم منشي •


!خدا جو خوف آھي يا صحت کاتي جو موچڙو

انڊيا، بنگالديش وغيره جو ھڪ عام مسلمان نائن : پاڪستان ۽ ننڍي کنڊ جي ٻين ملڪن

ثي يا دھشتگردي بعد اھو ئي سمجھي ٿو ته آمريڪا ۾ مسلمانن الء زمين تنگ اليون واري حاد آھي، پرھتي ي مذھب جي حوالي سان، آزادي ختم ٿي ويئ،مسلمانن جي. آھيئيٿي وي

يعني انڊيا پاڪستان جي (وڏن شھرن توڙي ننڍن ڳوٺن ۾ ديسي عورتن آمريڪا ۾ پھچيورتن کي حجاب ۾ ھلندو ڏسي، جتي ڪٿي ايراني، عرب ۽ مڪاني مسلمان عيتوڙ) عورتن

۽ عام جاين تي ڏاڙھي ۽ آر جي ٽوپي ۾ مسلمانن کي آزاد نموني سان ايندو ويندو ۾مسجدن ھيان آسفر نامي ۾ لکي چڪو “ نيو ھاال کان نيو يارڪ”. پھرين حيرت ضرور ٿئي ٿي،ڏسي

دون ڏسي ويو جھڙي شھر ۾ جتي اڄ کان ٽيٽيھه سال اڳ آئون فقط ٽي مسج ته نيو يارڪان رفتار سان ته . اتي اڄ ھڪ سئو کان مٿي آھن ۽ نمازين سان ڀريل رھن ٿيون،ھوسٻارھن تيرھن سالن جي عمر ۾ . باد ۽ ھاال جھڙن شھرن ۾ به مسجدون نه ٺھيون آھنآحيدر

متقين جي مسجد، سونارن جي مسجد، خليفن جي مسجد ۽ : پنھنجي ڳوٺ جي مشھور مسجدنگھٽيء جا فقط چند پوڙھا مسجد ۾ ره ۾ فجر نماز تي ويندو ھوس ته يآخوندن جي مسجد وغ

ھئي ۽ اڄ پنجاھه سالن بعد جڏھن ھاال جي آدم ھوندا ھئا، جن سان پھرين صف به نه ڀربي۽ . ھزارن مان ٻه لک ٿي ويئي آھي ته به فجرنماز تي پھرين صف مس ٿي ڀرجي25شماري

ڏسي تعجب نماز تي گڏ نوجوان ۽ ننڍن ٻارن کي ھيڏانھن آمريڪا جي مسجدن ۾ پوڙھن سان ان ڪري ته آئون ڪڏھن ڪڏھن ان ڳالھه جي وڪالت ڪندو آھيان ته آمريڪا . لڳي ٿو

. پر ھتي جي عوام ڪھڙو ڏوھه ڪيو آھي،حڪومت جي غلط پاليسين تي تنقيد ضرور ڪيونور نه ڪنھن خاص نسل جو جااھا ،سڏيون ٿا“ آمريڪن” عوام جنھن کي پاڻ جي۽ ھتي

جن ۾ اسان جي ننڍي کنڊ جا ھندو ، پر دنيا جي ڀانت ڀانت ملڪن ۽ قومن جا ماٹھو آھن،آھيآھن ته غريب ۽ الوارث فلسطيني مسلمان ۽ ڏتڙيل ۽ دربدر سومالي به ۽ مسلمان ڀائر آھن ته بنگالي ۽ بلوچ به، جيڪي مجبور ٿي پنھنجو وطن بهڪرد ۽ پارسي. عيسائي به آھن

پر ،نه فقط خوش گذارين ٿا نئين ديس ۾ھنھو . آھن“ آمريڪن”ا ۽ اڄ ھو ھتي پھت ڇڏي. پنھنجن مائٽن کي به موڪلين ٿا، جو ڪجھه حصو پنھنجن ملڪن ڏيءپنھنجي ڪمائي

آمريڪا جي اصلي باشندن جو جيڪو ھڪ ننڍڙو انگ آھي، اھو ورلي ڪو نظر اچي ٿو ۽ ھنن مان ڪنھن سان . ھن، سڪون ۾ آھناھي پنھنجي پنھنجي حيثيت ۽ قابليت موجب خوش آ

. ڀيلن سان ٿين ٿا ۽به اھي ظلم ستم نٿا ٿين، جيڪي اسان جي ديس جي اصلي باشندن باگڙي انصاف الء پريشان سالن کانڪنھن شھر جي پريس ڪلب اڳيان“ منو ڀيل”ھنن جو ڪو به


.نظر نٿو اچي اتي جا مسلمان، ، ان ٿو ۾ آئون رھAvenalنيو جرسي رياست جي جنھن ننڍڙي ڳوٺڙي

شاپنگ ايريا جي ھڪ ھوٽل شيزان ۾ جماعت سان نماز پڙھن ٿا يا ٿورو پري ھڪ عرب ر ھنن جي پنھنجي مسجد تيار ٿي ويندي ۽ کين دپر ھاڻ سال ان. طرفان ٺھيل مسجد ۾ وڃن ٿا

نه پوندي، جيڪو نمازين جي تعداد وڌڻ ڪري پڙھٹيشيزان ھوٽل جي بئنڪٽ ھال ۾ نماز ان نئين مسجد بابت لکي چڪو آھيان ته ھتي جي مسلمانن چندا گڏ ڪري . ھو ٿو لڳيسوڙ

. ھو(Church) دراصل عيسائين جو ھڪ پراٹو گرجا گھر جنھن تيمسجد الء زمينورتي آھي، ان گرجا .ن جيڪي انھن جا مالڪ وڪٹي سگھن ٿايھتي چرچ ماٹھن جي ذاتي ملڪيت ٿ

او سي پاسي ۾ . اڏاوت جو ڪم شروع ڪيو ويو آھيگھر کي ھاڻ ڊاھي ان تي مسجد جي ھر ھڪ کي . رھندڙعيسائين توڙي يھودين ڪو گار گند نه ڪيو، ڪو اعتراض نه ڪيو

ھي ته ھتي رھندڙ مسلمان ھر ڪم قانون جي دائري اندر ڪري رھيا آھن ۽ انھن آخبر به، پٺاڻ به آھن ته مسلمانن ۾ پاڪستان جا پنجابي به آھن ته انڊيا جا گجراتي ۽ تامل مسلمان

سڀ پيار محبت ۾ ھلن پيا ۽ ڪو آسمان . اسان جي ڪراچي جا اڙدو ڳالھائڻ وارا ۽ سنڌي بهه ۾ ھڪٿي به اسالم کي خطرو نظر نٿو اچي، جنھن جو ڊپ اسان وٽ ھر ڳال. نٿو ڪري

نماز کان اڳ يا نماز پڙھي ٻاھر نڪرڻ . محسوس ڪيو وڃي ٿو، بلڪه ڪرايو وڃي ٿوحبيب ”ارڪنگ ۾ نديم جوٹيجو سان ته ھر وقت مالقات ٿيندي آھي جو جنھن وقت، ياڪار پ

ڪڏھن ڪڏھن نواب شاھه جو مقبول . اھا ڀر ۾ ئي آھي،بئنڪ جو ھو مئنيجر آھي“ آمريڪن .نظر ايندا آھن به ڏاھري يا دادو جو خالد چنا ۽ مسعود چنا

ورسٽيء جو گريجوئيٽ ويجھڙائيء ۾ مھراڻ يوني ان جينيو جرسي ۾ جتي آئون رھان ٿوھو نوڪريء کان عالوه ماٹھن جا ڪم ڪرڻ ۾ مشغول . انجنيئر رميش ٿارواٹي به رھي ٿو

ھفتي ۾ . سنڌي ھندن کان وڌيڪ مسلمانن جي مدد ڪرڻ ۾ وقت گذري ٿو،سندس. رھي ٿو آھي يا مون ھلندوھڪ دفعو نيو جرسي جي واسواٹي سينٽر ۾ ويندو آھي ته مون کي به وٺي

مختلف مندرن ۽ آمريڪا جي ھندو سوسائٽين طرفان . اتان ڪتاب ۽ رساال کٹي ايندو آھيالء الء اڳ ۾ اھڙين فنڪشنن، دعوتن ۽ گڏجاٹين. بابت مون کي به ٻڌائيندو آھينٿيندڙ فنڪشن

اڄ پنھنجي وطن کان وڌيڪ ھتي پرديس ۾ خوشين جا . سڪبو ھو ۽ پنھنجو وطن ياد ايندو ھو سھٹي نموني سان ٿين ٿا نه رڳو ھندو، سکن ۽ يھودين جا پر مسلمانن جا جشن ٿين ٿا ۽ بيحد

س جي لٺ بازي نٿي ٿئي، يبه گڏجاٹيء ۾ پول ه فنڪشن ۾ بم نٿو ڦاٽي، ڪنھنبڻ، ڪنھن پاھو ڪو ھفتو نٿو گذري، جنھن ۾ . ڪنھن به جشن کي سياسي طرح سبوتاز نٿو ڪيو وڃي

.مذھبي، سماجي يا ثقافتي ڪاڄ نٿو ٿئياسان ديسين جو ڪو جشن، ڪا گڏجاٹي، ڪو گذريل ھفتي ورجينيا ۾ منھاج القرآن ڪميٽيء جي اھتمام ھيٺ عيد ميالد النبي جو جشن

جي شاگردن ۽ شاگردياٹين قرآن پاڪ ۽ نعت رسول پيش ٿيو، جنھن ۾ پاڪستان ۽ ھندستان ھتي جي . ان ھو جو ڊائريڪٽر عالما صادق قريشي خاص مھم“منھاج القران ڪئناڊا”. ڪيو

”Best Western“ھن دفعي روٽ ون تي . ٿو ھي جشن ھتي ھر سال ملھايو وڃي دوستن ٻڌايوته


چيف . ھوٽل ۾ رچايو ويو، جنھن جي ھالن کي بئنرن ۽ رنگا رنگ جھنڊين سان سجايو ويو ھوگيسٽ جي تقريرن کان عالوه ڊاڪٽرعالمه ظفر اقبال نوري ۽ ميان عبدالرشيد به تقرير

وچ ۾ سانجھي ۽ سومھٹي جي نماز اتيئي پڙھائي ويئي، جنھن بعد پاڪستاني ماني جو . ڪئيبندوبست ڪيو ويو جيڪو منھاج القرآن ايڊيوڪيشنل ۽ ڪلچرل اڪيڊمي ورجينا جي جنرل

ان جي رڌ پچاء جو جي چوڻ موجب سيڪريٽري ۽ مشھور نعت خوان محمد تنوير چشتي .ويو ڪجھه گھرن ۾ ڪيو ڪجھه ھتي جي ديسي ھوٽل تان ۽بندوبست

مھمان خصوصي سان گڏ عثمان خان نوري، الحاج نور محمد جرال، ميان عبدالرشيد ۽ خرم يوسف زئي سان پڻ مالقات ٿي، جيڪي ھاڻ آمريڪا جا شھري آھن ۽ ھو آمريڪا ۾ رھندڙ مسلمان جي نوجوان ٽھيء کي ديني تعليم ڏيڻ ۾ سرگردان آھن ۽ ھن قسم جي

.ا رھن ٿانديڪانفرنس ڪرائمدينا ”ايونيو تي جي ڪوني ائيلينڊ) نيو يارڪ( ڏينھن ۾ بروڪلن ئيھنن کي ننڍڙو ) ڪوني آئيلينڊ ايوينيو(ھن عالئقي . نالي ھڪ نئين ھوٽل جو افتتاح ٿيو“ ريسٽورنٽجيئن سنگاپور جي سرنگون روڊ تي انڊين به سڏيو وڃي ٿو،(Little Pakistan)پاڪستان

. سڏيو وڃي ٿو(Little India)ي ميجارٽي ھجڻ ڪري ان عالئقي کي دڪانن ۽ ھوٽلن ج ھوٽل، دڪان يا اسٽور کلندو آھي ته ھتان نڪرندڙ اڙدو وھن پاسي ڪنھن ديسيء ج

اشتھار ۾ ان ھوٽل يا دڪان جي تصوير . ۾ ان بابت خبر ۽ اشتھار پڻ ايندو آھيناخباروير ايندي آھي، جيڪو افتتاح ھوندي آھي يا وري ان اھم شخصيت جي ربن ڪپيندي تص

يه سب ”يا وري “ ل من ربيضھاذا ف“ ماشا هللا”تصويرجي مٿان يا تصوير تي . ڪندو آھي به ته آمريڪا ۾ رھندڙ کانھڪ ته ان خيال . ضرور لکيل ھوندو آھي“ تمھارا ڪرم ھي آقا

مسلمانن کي احساس ٿئي ته ھيء ھوٽل ڪنھن مسلمان کولي آھي ۽ ھن ۾ ھر شيء حال ل ملي وارن شھرن پٽاني، سونگڪال، حاديا وغيره ۾ گاڏن تي کاڌو رکي ٿي، جيئن ٿائيلينڊ جي ڏکڻ

پينٽ ڪرائي ڇڏين يا ان “ وڪٹن وارا مسلمان پنھنجي گاڏي مٿان، بسم هللا الرحمان الرحيمي ڇڏين، جيئن پاڙيواري ملڪ مالئيشيا کان آيل مسلمان ٹعبارت جو فوٽو فريم ڪرائي ھ

ھونء آمريڪا توڙي يورپ ۾ اھي . سمجھي وڃن ته ھتي حالل شيء وڪامي ٿيٽوئرسٽٿا، انڊين ھوٽلون سڏيون وڃن ٿيون، پوء ملن ھوٽلون جتي نان، چپاتي، پوريون، برياني ۽ ٻوڙ

ان معاملي ۾ ھڪ . اھي چاھي ڪنھن بنگالديشيء جون ھجن يا پاڪستاني مسلمان جون پاڪستاني ھوٽل لکرائيندي ڪيٻائيندو جو ھن کي خبر آھي ٻاھران پاڪستاني پنھنجي ھوٽل جي

لفظ “ انڊين”ھوٽل جو پڇائين ٿا ۽ ھتي اھو کاڌي يا“ انڊين”ته ھتي جا کائڻ جا شوقين گورا ڪيترا يورپي ۽ آمريڪي . ۽ اتر انڊيا جي کاڌن الء استعمال ٿئي ٿوپاڪستاني، ڪشميري

ٿي ويندا آھن جو انھن ن جو کاڌو ڏسي مايوسٽوئرسٽ مالئيشيا ۽ سنگاپور جي انڊين ھوٽلملڪن ۾ ڏکڻ ھندستان جا تامل، مليالم، ملباري، تيلگو ۽ ڪانڊا ٻوليون ڳالھائيندڙ رھن ٿا ۽

نه Developانھن جي اڊلي ڊوسا ۽ مرچن وارن ٻوڙن الء انگريز ۽ يورپين جو ٽيسٽ اڃان . پسند ڪن ٿا رڌل گھٽ مرچن وارا ٻوڙھو اڦراٽا، نان، برياني ۽ پاڻ وارا بصر تي. ٿيو آھي


نيو يارڪ جي ھن مدينا ريسٽورنٽ جي خبر اشتھار جي شڪل ۾ اڙدو اخبارن ۾ ھن : ئي آھيآريت جي نالي سان “ لٽل پاڪستان”جيڪو ) نيويارڪ(بروڪلن “ ڪوني آئيلينڊ ايوينيو”

ريسٽورنٽ نئينالي سان ھڪ ن جي“ مدينا ريسٽورنٽ ائينڊ سوئيٽس”سڏيو وڃي ٿو، ان تي ل جو عظيم افتتاح ٽ ڪوني آئيلينڊ ايونيو بروڪلن تي موجود ھن ھو563. جو واڌارو ٿيو آھيڪراچي جي سئنيمائن ۾ نئين چڙھندڙ فلم وانگر ھتي جي ھوٽل يا دڪان . جمع جي ڏينھن ٿيو

اھو ان ڪري به جو جمع ڏينھن . تي ٿيندو آھي“ مبارڪ جمع”وغيره جو افتتاح به ڪنھن ٻي ڳالھه ته . جو پگھار ملي ٿو ۽ پورھيتن کي ھفتي. کان ھتي موڪل شروع ٿئي ٿيشام لفظ مون لکيو آھي نه ته ھتي جي انگريزي توڙي اردو اخبار ۾ انگريزي “ عظيم افتتاح”مٿي

ئي لکيو وڃي ٿو ۽ ڳالھائڻ ۾ اھو لفظ ڪجھه پنجابي لھجي ۾ اچاريو “ اوپننگ گرينڊ”جولفظ يار ڪالھه فالٹي شيء جي گرينڊ اوپننگ ٿي ”ن واتان اڪثر ٻڌبو ته ھتي جي ديسي.ٿوڃي و

: خبر ۾ اڳتي لکيل آھي ته“ .ھئي اوڏانھن دعوت کائڻ ويو ھوس USAڪشمير ۽ ڪميونٽي جي معروف سماجي و سياسي شخصيت پاڪستاني آمريڪين”

ن تقريب ۾ ھ. جي ڊائريڪٽر ڪئپٽن خالد شاھين بٽ پمدينا ريسٽورنٽ جي گرينڊ اوپننگ ڪئيپاڪستاني آمريڪن ڪميونٽي جي مختلف شعبن سان تعلق رکندڙ اھم ماٹھن وڏي تعداد ۾

مدينا ريسٽورنٽ خالص کاڌن جي ذائقي ۽ لذت جي حوالي سان پنھنجو مثال . رڪت ڪئيشپاڻ آھي، جتي سئو سيڪڙو حالل گوشت کان عالوه صحت جي اصولن کي به ڌيان ۾ رکيو

“.ي ٿوڃوباقي رھيو سوال . آھي ھتي جي کلندڙ ھوٽلن جي اشتھار جوformatص اھو ھڪڙو خا

جي اصولن کي ڌيان ۾ رکڻ جو، سو خبر ناھي خدا جو خوف آھي يا ھتي جي صحت صحتجتي به ھن قسم جا سرڪاري کاتا سخت آھن، ڪنھن جي سفارش ۽ . کاتي جو موچڙو آھي

يء گراھڪن کي کارائي بيمار نٿو ش Un hygienicاتي ڪڏھن به پاروٿي ۽ . رشوت نٿي ھليپوء اھو ملڪ کٹي آمريڪا ھجي، يورپ جو سئيڊن ۽ جرمني ھجي يا ايشيا جو . يڃڪيو و

ھتي تڏھن ته مالئيشيا ويندڙن کي آئون ھر وقت اھا ئي نصيحت ڪندو . مالئيشيا ۽ سنگاپور واري کان وڏي ھوٽل ۾ ماني کائي اجايو پئسو ضايع ڪرڻ کان ڪنھن گاڏينھيان ته ڪنھآ

ڳالھه ساڳي آھي جو مالئيشيا جو صحت کاتو ۽ پوليس کاتو ايڏو . ئي ماني وٺي کائيندا ڪريوجي ھر شھر، ھر ڳوٺ ۾ سخت آھي جو ٿائيلينڊ جي بارڊر کان وٺي سنگاپور تائين مالئيشيا

.توھان کي ڪٿي به کاڌي ۾ مالوٽ نظر نه ايندي

...اھڙي ئي ڪھاٹي اسان جي ماٹھن جي آھيڪٽر منور عباسيء جي گھر، بالٽيمور ۾، اخبار پڙھي رھيو ھوس ته دادوء جو غالم ڊا

مصطفي پلھه پاڻ الء ۽ مون الء چانھه کٹي آيو غالم مصطفي چانھه “ ڪھڙي خبر پيا پڙھو”. سکر جو عرفان جماٹي ۽ آئون واشنگٽن کان بالٽيمور . جا ڪوپ ٽيبل تي رکي مون کان پڇيو

ڊاڪٽر منور جي گھر واري ياسمين ۽ ٻار ڳوٺ . ر منور سان ملڻ آيا ھئاسينڊاڪٽ) ميري لئنڊ(


ڊراما جو مشھورPTVويل ھئا سو اسان ۽ ڀر واري شھر اناپولس کان آيل پلھه صاحب ۽ صبح جو سڀ کان اڳ آئون اٿي اخبار کٹي پڙھڻ . آرٽسٽ نسيم رات منور وٽ ٽڪي پياسين .منھنجي سامھون ويٺولڳس ته اتي پلھه صاحب چانھه ٺاھي اچي

۾ ڦر ٿي آھي، ان جي خبر پيو ) ڪائونٽي(يار فلوريڊا رياست جي پام بيچ ضلعي ” “.پڙھان .پلھه يڪدم وراٹيو“ پڪ ڪنھن گئاٽاماال جي ھمراھه جي ڦر ٿي ھوندي،” (Guatamala)صحيح ٿو چوين پر تو ڪيئن سمجھيو ته اھو ھمراھه گئاٽا ماال . ھائو”

. حيرت مان پڇيومون“ ؟.جوھوندوغالم مصطفي پلھه ٻڌايو ته آمريڪا جي ڏاکٹي رياست فلوريڊا ۾، وچ آمريڪا جي

رھن ٿا خاص ڪري گئناٽاماال Immigrantر قانوني يڀروارن غريب ملڪن جا ڪيترائي غجا، جيڪي ڪيوبا، ھئتي، ھانڊرس جھڙن ملڪن جي غريب ۽ بيروزگار ماٹھن وانگر خليج

. ٻيڙين ذريعي ٽپي رات جي اونداھيء ۾ ميامي بيچ تي پھچيو وڃنميڪسيڪو وارو سمنڊھو لڪ چوريء . پام بيچ ۾ رھائش اختيار ڪن ٿا) ضلعي(جتان پوء ھن ويجھي ڪائونٽي

ھتي جا ڪارخانيدار ۽ سيٺيون به . دڪانن ۽ ڪارخانن ۾ گھٽ پگھار تي ڪم ڪندا رھن ٿاورھيت مزدور مليو وڃن، جو ظاھر آھي ته خوش آھن ته ھنن کي گھٽ پگھار تي چئيوان ۽ پ

ھو ميڊيڪل ۽ سوشل سھوليت کان عالوه ٻه . ڏھه نخرا آھن ھتي جي مڪاني مزدورن جا غير قانوني رھيل ماٹھو ھر وقت ڊپ ۾ رھن ٿا .ر گھٽ ۾ گھٽ ماھانو پگھار گھرن ٿالھزار ڊا

ان ڪري . ڌو ويندوته شڪايت ڪرڻ تي ماڳھين کين پنھنجي ملڪ موٽايو ويندو يا جيل ۾ وساڳي وقت . ھو بنا ڪنھن فالتو سھوليت جي اڌ پگھار تي ڪم ڪرڻ ۾ راضي رھن ٿا

ڪيوبا، ھائتي ۽ خاص ڪري گئاٽا ماال جھڙي سخت بدحال ۽ غريب ملڪ جا لڪ ڇپ ۾ آمريڪا آيل پورھيت ان ۾ به خوش آھن ته ھتي ڪجھه نه ڪجھه پگھار مليو وڃي، پنھنجي

. جو پورھيو بھتر آھيوطن ۾ بک مرڻ کان ھتي جون (Immigrants)پر ڪافي سالن کان پام بيچ پاسي ھنن غير قانوني آيل مزدورن ”

ھو ان ” غالم مصطفي پلھه ٻڌايو، “گھرن مان توڙي رستي ھلندي ڦرون عام ٿي پيون آھن،ڦر يا چوريء جي دانھن پوليس کي به نٿا ڏين جو ھنن وٽ ھن ملڪ ۾ رھائش جا قانوني

“.ذ پٽ نه ھجڻ ڪري ماڳھين پاڻ ٿا ڦاسنڪاغ پنھنجا پئسا يا ان ،جا رھندڙ غير قانوني ماٹھو اخبار ۾ لکيل ھو ته آمريڪا ۾ گئاٽاماال

۾ لڪائي ھلن (Under wears) پنھنجن بوٽن ۾ يا ڪڇن (Chains)مان ورتل سونيون زنجيريون ولڻ الء آمريڪا جو شناختي ھنن جو بئنڪن تي ڀروسو ناھي، ڇو جو بئنڪ ۾ اڪائونٽ ک. ٿا

ڪارڊ، سوشل ڪارڊ يا پاسپورٽ جھڙي شيء ڏيکارٹي پوي ٿي، جيڪا ھنن وٽ ناھي ۽ جيڪڏھن ڪا بئنڪ کين اڪائونٽ کولڻ جي موڪل به ڏئي ٿي ته ھو ان ۾ پئسا رکڻ کان ان ڪري به ڪيٻائين ٿا جو خبر ناھي ڪنھن وقت ڪنھن ھنڌ سندن چڪاس ٿي پوي ۽ ھنن

. ڪيو وڃي ۽ پئسا پٺيان بئنڪ ۾ رھجي وڃنDeportھل سندن ملڪ کي ان ئي م


ھن واردات ۾ ويالس نالي ھڪ گئاٽاماال جو غير قانوني رھائش پذير ھمراھه پنھنجي دوست سان گڏ ڪنھن سيڌي جي دڪان مان نڪري رھيو ھو ته ڪو غنڊو کيس منھن ۾

وڌيڪ لکيل ھو ته ھن قسم اخبار ۾ .ڊالرن جو سونو ڪنگڻ کسي ويو 400ٺونشو ھٹي سندس ر جمع ڏينھن شام جو ٿين ٿيون جو ھتي مزدور يا پورھيت کي ھفتي جي ثجون ڦرون اڪ

سالن جو مٿيون ھمراھه 25ويالس نالي . پورھئي يا نوڪري جو اجورو جمع ڏينھن ملي ٿو. و ھو ۽ ڪنھن عمارت تي ھلندڙ ڪم تي ھيلپر ٿي ڪم ڪيائين ٿييڇھه سال اڳ آمريڪا آ

ھن ڦر جي پوليس ۾ رپورٽ ضرور ڪئي پر پوء پاڻ ئي لڪي ويو ته متان ٿاٹي تي يا ھن

جي ڏوھه ۾ سزا نه ڪورٽ سڳوريء ۾ وڌيڪ پڇا ڳاڇا تي ماڳھين کيس غير قانوني رھائش .ملي وڃي

غالم مصطفي پلھه ٻڌايو ته چورين جو ھي سلسلو گذريل ڏھن ٻارھن سالن کان جاري شش ۾ رھي ٿي ته فرياديء جو ھن ۾ ڀروسو پيدا ٿئي، جيئن ھو ٿاٹي پوليس ڪافي ڪو. آھي

ڻڇو جو ڏوھن جو خاتمو آٹ. تي رپورٽ ڪرائي ۽ جوابدار کي سوگھو ڪرائڻ ۾ مدد ملي فيڊرل حڪومت کي وڌيڪ ،يا بقول ھتي جي پوليس جي. الء ھڪ اھو ئي طريقو آھي

ڇو جو اھو . ھڙڻ کان روڪيو وڃيسخت قدم کٹي غير قانوني ايندڙ ماٹھن کي آمريڪا ۾ گمڪاني پوليس ڪا اميگريشن ناھي جو ھر شھريء جو . ڪم مڪاني پوليس جو نه آھي

اھا ته فقط ان وقت وٺ پڪڙ ڪري سگھي ٿي جڏھن ڪا . پاسپورٽ چيڪ ڪندي وتي اخبار جي نمائندي موجب غير قانوني ھن.ڪو ڏوھاري فرياد کٹي اچي. واردات درپيش اچي

سال ٻه اڳ . ن جي ڦر ۾ ڪڏھن ڪڏھن قانون نافذ ڪرڻ وارن جو پڻ ھٿ رھي ٿورھندڙ ماٹھھڪ ان قسم جي ڦر ۾ عالئقي جو پوليس آفيسر ۽ ڪائونٽي شئرف جي آفيس جو ھڪ

فارم ھائوس تي ڪم ڪندڙ گئاٽا ماال جي ماٹھن جي چوري ڪئي ھئو جنھن Involveسپاھي .ھئي

12رڪاري انگ اکرن موجب، آدمشماري فلوريڊا رياست جي پام بيچ ڪائونٽي جي، س ھزار نڪراگئا جا 3 ھزار ھونڊرس جا، 8 ھزار کن گئاٽاماال جا باشندا، 18لک آھي، جنھن ۾

ھزار ايلسلوردور جا ماٹھو رھن ٿا پر اخبار جي خانگي سروي مطابق انھن ملڪن جي 3۽ غير قانوني طور رھيل ماٹھن جو انگ ان کان ٽيٹو چؤٹو آھي پر جيئن ته اھي ھتي آمريڪا ۾

.آھن ان ڪري ملڪ جي آدم شماريء ۾ پنھنجي ڳٹپ نٿا ڪرائين جي (Central America)جاگرافي کان اڻ واقف پڙھندڙن الء ھتي ٻه ٽي سٽون وچ آمريڪا

آفريڪا، ايشيا ۽ يورپ وانگر ائٽالنٽڪ سمنڊ جي ٻئي . ملڪن بابت لکڻ ضروري ٿو سمجھانٿو سڏجي ۽ “ اتر آمريڪا”ھڪ دنيا جي اتر اڌ گول ۾ جيڪو . پاسي به ٻه وڏا کنڊ آھن

آھن ۽ ڏکڻ USAاتر آمريڪا ۾ ٻه وڏا ملڪ ڪئناڊا ۽ . آھي“ ڏکڻ آمريڪا”ٻيوڏکڻ اڌ گول ۾ انھن ملڪن ۾ . آمريڪا ۾ برازيل، ڪولمبيا، وينزويال، ارجنٽائنا، پيرو ۽ چلي اچي وڃن ٿا

يا ان ڪري سڄي ڏکڻ آمريڪا ۽ او سي آن يورپ کان اسپين ۽ پورچوگال جا ماٹھو پھرياھي ٻئي زبانون . ٿيون زبانون ڳالھايون وڃنپورچوگالي پاسي جي ٻيٽن تي ھيسپانوي ۽


.بلڪه انھن کان به وڌيڪ. ئي سان ايترو ملن ٿيون جيترو پنجابي ۽ سرائڪيٻھڪ پٽي انھن کي زمين جي ھڪ سنھي. مريڪا ۽ اتر آمريڪا کنڊ الڳ ٿلڳ نه آھنآڏکڻ

مالئي ٿي، جنھن ۾ ميڪسيڪو، گئاٽا ماال، ھونڊرس، ايلسلودور، نڪراگئا، ڪاسٽ ريڪا ۽ سڀ ۾ سنھو ملڪ پاناما آھي ۽ اھو سنھو ملڪ ھڪ ھنڌ تي ايترو ته . پاناما جھڙا ملڪ آھن

سنھو آھي جو اتي زمين کوٽي پاناما ڪئنال کوٽيو ويو آھي، جنھن جي ھڪ پاسي ائٽالنٽڪ ڪڏھن ڪڏھن اسان کي نيو يارڪ کان الس اينجلس . ي پاسي پئسفڪ سمنڊسمنڊ آھي ته ٻئ

ريڪا جو ڦيرو ڪرڻ بدران پاناما ڪئنال م ڏکڻ آسڄيجھاز کي وٺي وڃٹو ھوندو آھي ته پاناما ڪئنال ڪري اسان جا گھٽ ۾ گھٽ ڏھه . ويندا آھيون مان لنگھي پئسفڪ سمنڊ ۾ پھچي

ا روپين جو تيل، ٻئي طرف بچندو آھي، ڇو جو ٻارھن ڏينھن ھڪ طرف بچي ويندا آھن ته لکھ .ھڪ ويھه ھزار ٽنن جو جھاز به چوويھه ڪالڪن ۾ ٽيھارو کن ٽن تيل جا روز ساڙي ٿو

بدامني، . سينٽرل آمريڪا ۽ ڏکڻ آمريڪا جي ملڪن جو حال پورو سارو آھيبيروزگاري ۽ بدحالي ڪري اتي جو ھر ھڪ ماٹھو پنھنجو ملڪ ڇڏي آمريڪا ۽ ڪئناڊا

ٻيا . لڪ چوريء ٻيڙين ذريعي اچڻ ۾ ڪيترن جو سمنڊ ۾ موت ٿيو وڃي. چاھي ٿوڻچاآمريڪا جي ڪناري تي پھچڻ تي پوليس ۽ اميگريشن جي ور چڙھيو وڃن ۽ سالن جا سال

باقي چند خوش نصيب سامونڊي ڇولين ۽ پوليس سيڪيورٽي کان بچي . جيلن ۾ سڙندا رھن ٿاھو لڪ چوريء گھٽ اجوري تي نوڪريون ۽ . رين ٿاوڃڻ بعد ھر وقت خوف جي زندگي گذا

بکون ڪاٽي پنھنجي ماء پيء ۽ ٻچن ٻارن الء چار ڏوڪڙ جيڪي بچائين ٿا، . پورھيا ڪن ٿا ھي ۽ آاھي به ڪڏھن ڪڏھن ڦورو ۽ چور کانئن کسيو وڃن، ڪيڏي ته ڏک ڀري ڪھاٹي

طرح يورپ ۽ ي اسان جي ملڪ جي ماٹھن جي آھي، جيڪي غير قانوني ٹاھڙي ئي ڪھا . عربستان مسقط، ابوڌابي، ڪويت ۽ دبئي ۾ رھيا پيا آھن توڙيانگلينڊ


Better to be safe than sorry

امن امان آھي، پوليس سخت آھي، چور جي وٺ پڪڙ الء حڪومت ) آمريڪا ۾(ھتي

سفارش تي .و خرچ ۽ بندوبست ٿي ڪري، جيئن ڏوھاريء کي سزا ملڻ يقيني ٿي وڃيڏوپاڙ تائين ۽ انٽيليجنس ڏوھه جيC.I.Dجرم معافي نٿو حاصل ڪري سگھي، ملڪ جي ڪو م

وڃيو پھچي ۽ ڏوھارين کي عبرتناڪ سزائون ڏيئي پيغام عام ٿي ڪري جيئن ھر ھڪ غير پر ان جو مطلب اھو ھرگز ناھي . قانوني ڪم کان گريز ڪري بلڪه ان بابت سوچي به نه

ھيڏي . ۽ ھر وقت سک ۽ شانتي جي فضا ڇانيل آھيته آمريڪا ۾ ڪو ڏوھه ڪو نه ٿو ٿئي بقول ھڪ عالم ڊاڪٽر . سختي ھوندي به آمريڪا ڏوھن جي دنيا کان مشھور اھي

جو پڙھيل ڳڙھيل گورو انگريز، اڄ. ھيآ ان جو وڏو سبب شراب نوشي ،ذاڪرنائڪ جيي به جنم يورپي يا آمريڪن به مڃي ٿو ته شراب جسماني بيمارين سان گڏ اخالقي بيمارين ک

ٺري جي بوتل ) شيدي( ھتي جو ڪارو ،سوشل جي پئسي تي پلجندڙ ھڪ بيروزگار. ڏئي ٿويا . جڏھن ھو ھوش وڃائي ويھي ٿو ته پوء ھن کي ڪنھن جي به پرواھه نٿي ٿئي،چاڙھي

نشي جي ٻاڙ کٹڻ تي ھن وٽ جڏھن کيسي ۾ پئسو ناھي ته ھو عورتن کان پرس به ڦرائي ٿو، ن جي ڊئش بورڊ جي به چڪاس وٺي ٿو ته ڪنھن بئنڪ يا پيٽرول اڃي گاڏيء جا شيشا ڀ

ڪيترا ته جنسي مريض يا خطرناڪ پاڳل، عادت کان مجبور ٿي، .پمپ جي به ڦر ڪري ٿويا پھلواني ڏيکارڻ الء ڦر ڪن ٿا، عورتن کي اغوا ڪن ٿا، جنسي بي حرمتي ڪن ٿا ۽

۾ پوليس جي سختي ۽ امن امان جي ان ڪري ھن ملڪ . پنھنجي شڪار کي ماريو به ڇڏينحالت بھترھوندي به ھڪ عام ماٹھو، خاص ڪري ڌارئين آيل کي، ممڪن وارداتن کان

ھيان ته آآئون پنھنجن شروع جي آمريڪي سفرنامن ۾ به لکي چڪو . آگاھه ڪيو وڃي ٿوبندرگاھه ۾ پھچڻ سان مڪاني آفيس وارا اسان آمريڪا جي ڪنھن به ڪيئن اسان جو جھاز

. خبردار ڪندا ھئا ته ان بندرگاھه جي ھنن ھنن عالئقن ۾ رات جي وقت اڪيال نه وڃجوکيع 1969ع ۽ 1968اھو . ۽ ڪن شھرن ۾ ته ڏينھن جي وقت به اڪيلي گھمڻ کان جھليوويو ٿي

خاص ڪري عورتن کي خبردار ڪيو وڃي ،اڄ چاليھن سالن بعد به ماٹھن کي. جو زمانو ھو. گھن ٿيون، جن کي ڌيان ۾ رکي ھر وقت پنھنجي بچاء جو سوچيوٿو ته ھي ھي ڳالھيون ٿي س

: جيEmailبقول ھڪ . ھونء به خبردار رھڻ ۾ ڪا خرابي ناھي“It never hurts to be careful in this crazy world we live in.”

،خاص ڪري عورتن کي. ھي اي ميل ھڪ آمريڪن عورت جنھن تنھن کي ڪيو آھيان سندس لکيل ھيٺين ڏھن نقطن تي غور ويچارڪن جيئن ايمرجنسي کي جيئن ھو سڪون س

ھن پنھنجي خط ۾ “۽ جيڪڏھن توھان مرد آھيو،”. ھو بھتر طريقي سان منھن ڏيئي سگھنته ھي توھان پنھنجين زالن، ڀينرن، مائرن کي پڙھايو ۽ پنھنجي ڄاڻ سڃاڻ وارن ”لکيو آھي،


ته ھيء دنيا جنھن ۾ اسين رھون ٿا ان ۾ پاڳلن جي به ھايو، جيئن ھنن کي ڌيان ۾ رھي ڙکي پکوٽ ناھي ۽ پوء افسوس جا ھٿ ملٹا پون ان کان بھتر آھي ته محتاط رھجي ۽ پنھنجي بچاء

“ .جا اپاء وٺجنجو طاقتور عضوو ٺونٺ آھي، پنھنجي بچاء الء ڪنھن کي ڌڪ ھٹن انسان جي جسم-1

. ڪري سگھو ٿا ته ضرور ڪريوچاھيو ٿا ۽ توھان ٺونٺ جو استعمال نيو اورلينس جي ھڪ ٽوئرسٽ گائيڊ کان ھيء ڳالھه معلوم ٿي آھي ته جيڪڏھن ڪو -2

ون يا ھٿ ۾ جھليل ٿيلھو يا بئگ گھري ته ھن کي ھٿو ھٿ ڏيڻ ٽڦورو توھان کان توھان جو ٻ ھن جي دلچسپي جو مرڪز توھان نه پر توھان جو ٿوٿي سگھي. بدران پري اڇلي ڏجيس

الء وڌي، توھان ٻئي پاسي جيترو تکو ڊوڙي ڻون يا پرس ھجي ۽ ھو جيئن ئي اھو کٹٽٻ .سگھو، ڀڄي وڃو

Tail) ۾ وجھي کٹيو پيو وڃي ته پٺين بتين (Trunk) ڪو توھان کي ڪار جي ڊڪي -3

Lights)ڪار ھالئڻ . کي ٿڏا ھٹي ڪڍي ڇڏيو ۽ پوء ان مان پنھنجي ٻانھن ڪڍي لوڏيندا رھوجي پٺيان ايندڙ ھر يل توھان جي اھا حرڪت ڏسي نه سگھندو پر توھان جي ڪاروارو ڌاڙ

ان طريقي سان ڪيترن اغوا ٿيندڙن جي جان . ھڪ توھان جي ھٿ لوڏڻ کي ڏسي وٺندو .بچي ويئي آھي

ھي ته خريداريء بعد يا پنھنجي آفيس مان موٽڻ تي ڪار ۾ آ عورتن جي اھا عادت -4 سامان ڪڍي پيون ٺاھينديون، چيڪ بڪ ڪڍي اھو پيون ويھي ڪجھه دير ڊئش بورڊ مان

لکنديون يا خريداريء الء . لسٽ پيون ٺاھينديون توھان کي يا توھان جي ڪار کي کٹڻ وارو توھان تي نظر رکيو . ائين ھرگز نه ڪريو

ھو پئسينجر سيٽ واري پاسي . ھيآويٺو آھي ۽ ھن الء سڀ کان بھترين موقعو ۽ گھڙي اھا ان جي ڪار ۾ گھڙي، توھان جي مٿي تي پستول رکي توھان کي پنھنجي مرضي کان توھ

واري جاء تي وٺي ھلڻ الء ان ڪري سياٹن جو چوڻ آھي ته ڪار ۾ وھڻ بعد دروازا . چوندو .يڪدم الڪ ڪجن ۽ ڪار اسٽارٽ ڪري روانو ٿي وڃجي

ي جيڪڏھن ڪار ۾ ڪو موجود آھي ۽ توھان جي مٿي تي شاٽ گن رکي توھان ک-5ان جي بدران پنھنجي ڪار کي اڃا به تکي . ھلڻ الء چوي ٿو ته انجڻ بند ڪري بيھي نه رھو

ڪار ۾ موجود ايئر بئگن . رفتار ڏيئي ڪنھن وڻ، ڀت يا ٿنڀي سان پنھنجي ڪار ٽڪرايو پر پٺين سيٽ تي ويٺل بندوق واري کي چڱا ڌڪ لڳي ڪري توھان جو ته بچاء ٿي ويندو

. ٿين ٿيونAir Bagsياد رھي ته آمريڪا ۾ تقريبا سڀني ڪارن ۾ . (ٿي وينداويندا ۽ ماٹھو گڏ ٿيڻ تي اھي ھڪدم ھوا سان ڀرجيو وڃن ۽ اڳين سيٽن تي ويٺلن (Impact)ڪار جو ٽڪر ٿيڻ تي ٻاھر Crashبھرحال ڪار جي . جو ڪم ڏيئي بچائين ٿيون(Cushion)جي اڳيان وھاٹي

به ڀري رور رسندو، جيڪو انشورنس ڪمپنيڪار کي نقصان ض. نڪري ڀڄي وڃجيبھرحال اھو نقصان بھتر آھي، ان کان جو ٻن ڏينھن کان پوء توھان جو الش . سگھي ٿي

.ڪنھن ڏورانھين ھنڌ تان ملي


ياد رھي ته ھتي آمريڪا ۾ اھڙا واقعا عام آھن، جن ۾ وحشي صفت انسان عورتن سان جنسي ڏاڍائيء بعد سندن الش

. ڪنھن گند جي ڍير تي يا گٽر ۾ اڇاليو ڇڏينشھر کان ٻاھر : وھڻ بابت پارڪنگ يا گئراج ۾ بيھاريل پنھنجي ڪار ۾ ڪجھه نقطا ڪار-6

ڪار جو دروازو کولي وھڻ کان اڳ چوڌاري نظر . ڪار ۾ وھڻ وقت خبردار رھو* ن وڙايو، ڪار ۾ اندر ڏسو، پئسينجر سيٽ ۽ پوئين سيٽ واري فرش کي جانچيو ته ڪو توھاڊ

.جي انتظار ۾ لڪل ته نه آھير جي ڀر ۾ ڪنھن ٽرڪ يا ٽرالر اچي پارڪ ڪيو آھي ته اجيڪڏھن توھان جي ڪ*

ڪيترا . توھان ان پاسي کان ڪار ۾ وھڻ بدران پئسينجر سيٽ واري پاسي کان سوار ٿيوپوء . پنھنجي وڏي ٽرڪ ھن جي ڪار جي ڀرسان اچي بيھارين ٿا عورتن کي اغوا ڪندڙ

شاپنگ ڪري ھڪ ھٿ ۾ سامان ۽ ٻئي ھٿ سان پنھنجي ڪار جو دروازو ھوءجيئن ئي ک ۾ وجھي مٿي پنھنجي ٽرڪ ۾ کٹي ٻکولڻ جي ڪوشش ڪري ٿي ته ٽرڪ وارو کيس

۽ ڪلورو فارم يا ڪنھن ٻي شيء ذريعي ھن کي ھڪدم، بيھوش ڪري وٺي وداخل ڪري ٿ .ٿو

جيڪڏھن ڪو . ر ڪجيپارڪنگ ۾ موٽڻ وقت پنھنجي ڪار جي ٻنھي پاسن ڏي نظ* وڃجي ۽ اتي جي گارڊ سان گڏ پنھنجي ماٹھو بيٺل نظر اچي ته واپس شاپنگ سينٽر ۾ موٽي

.ڪار ڏي موٽجيڇو . استعمال ڪجي ڏاڪڻ ھرگز نه(Elevator)شاپنگ سينٽرن ۽ پالزائن ۾ ھميشه لفٽ *

.تخاص ڪري رات جي وق. ڪرڻ وارن جي ڦر آسانيء سان ٿئي ٿي جو ڏاڪڻ استعمالھي ۽ آجيڪڏھن ڪو خوني توھان کي مارڻ چاھي ٿو ۽ ھن جي ھٿ ۾ پستول يابندوق *

يعني ھن کان پري آھيو ۽ ڀڄي سگھو ٿا ته ھميشه ڀڄڻ جي ،ھيوآتوھان ھن جي ڪنٽرول کان ٻاھر ”Always Run“. ڪريو

۽ جي يان کي گولي لڳي وڃ الء ھڪ سئو مان فقط چار چانسون آھن جو ڊوڙندڙ ٽارگيٽ تمام Chancesگولي لڳي به ٿي ته گھٹو ڪري دل جھڙي ڪنھن اھم عضوي ۾ گولي لڳڻ جون

(Zig Zag)ھي ته ڀڄي جان ڇڏائجي ۽ سڌو ڊوڙڻ بدران انگڙ ونگڙ آان ڪري بھتر . گھٽ آھن .ڊوڙجي ،ڪنھن به اڻ ڄاڻ سان ھمدردي نه ڪريو. عورت فطرتن نرم دل ۽ ھمدرد ٿئي ٿي*

نالي آمريڪا جي “ ٽينڊ بنڊي”. ۽ موت جو سبب بٹجي ٿيRapeڦر، ڇو جو اھا ھمدردي ئي Serialھو شڪل ۾ سھٹو ۽ . جي ھمدردي حاصل ڪري کين قتل ڪيو ٿين خونيء عورت

اڪيلي عورت ڏسي ھن منڊڪايو ٿي ۽ ھن کان سندس ڪار ۾ لفٽ . ھيل لڳو ٿيڙپڙھيل ڳٿي ۽ وھڻ بعد ھن ان عورت ورتي ٿي يا ھن کي پنھنجي ڪار ۾ وھڻ الء مدد جو ھٿ ورتو

کي به زوريء پنھنجي گاڏيء ۾ ڇڪي ورتو ٿي ۽ پوء ٻئي ڏينھن ان عورت جي قتل جي . ۾ پڙھي ويئي ٿينخبر اخبار


ھڪ عورت . ھڪ ٻي اھم ڳالھه انھن عورتن الء جيڪي گھرن ۾ اڪيليون رھن ٿيون* ري ٻار ڍ ڪار پورچ ۾ ننجيڪا ھيوسٽن ۾ اڪيلي رھي ٿي، تنھن ٻڌايو ته ھن کي ھڪ رات

واز آيو، جنھن تي ھن پھرين ته ھڪدم دروازو کولي ڏسڻ ٿي چاھيو ته ڪير آجو ڻ جي روئھن در کولڻ کان اڳ پوليس کي فون ھي پرپوءآھن ٻار کي سندس گھر ۾ ڦٽو ڪري ويو

جيڪي وٹنئي سو ڪجانء پر متان دروازو ! مئڊم”: ڪيو، تنھن کيس خبردار ڪندي چيو “ .ٿئيکوليو ا

(Do not open the Door) ان ٿيندو ٽائين لڳو ڄڻ اھو روئندڙ ٻار سندس ڪمري جي دريء و ھن عورت ٻڌايوته پوء

مون کي ڊپ لڳو ته ڪٿي معصوم ٻار روڊ ڏي وڃڻ تي ڪنھن گاڏيء ھيٺان ”. ٻاھر پيو وڃي. و اٿئيپر پوليس مون کي خبردار ڪندي رھي ته متان دروازو کولي. اچي چپجي نه وڃي

“ .اسان جي موبائيل گاڏي پھچڻ واري آھيبعد ۾ پوليس کان . واز تي ٻار ھڪدم چپ ٿي ويوآپوليس گاڏي جي پري کان رون رون جي

جو ڻخبر پيئي ته ڪيترا عادي قاتل اڪيلين رھندڙ عورتن کي ڌتاري ٻاھر ڪڍڻ الء ٻار جي روئي ۽ ھنن خونين جي حوس جو شڪار ٽيپ وڄائين ٿا، جيئن ھو ھمدردي خاطر ٻاھر نڪري اچ

.بٹجن


ھي ڪھڙو غسل خانو آھي؟

ھڪ دفعي چانھه تي، آمريڪا ۾ رھندڙ اسان جي پاڪستاني ھمراھن جو اچي مٿين قومي ٽيمن جي خاص جي ڪا دير پاڪستان. ڪرڪيٽ ۽ ھاڪي ٽيمن تي بحث کليو

بعد ھو ان . خاص رانديگرن جي ڪوتاھين ۽ ڪمزورين جون خبرون ھلنديون رھيون۽ فٽ بال ٽيمن ) N.B.Aنئشنل باسڪيٽ بال ائسوسيئيشن (آمريڪا جي قومي باسڪيٽ بال

جنھن کي . جون ڳالھيون ڪندا رھيا ته سيد پير اھي به نه آھن) N.F.Lنل فٽ بال ليگ شني(اٿڻ مھل . آئون وائڙن وانگر ٻڌندو رھيس. لڳي ٿو اتي اھو پنھنجو فائدو ڏسي ٿو جتي جھٽيٽارو ڪئڊٽ ڪاليج جي ساٿي حميد انور کي چيم ته آئون آھيان سو وتان آمريڪا پنھنجي پ

چئبو ته ھن غسل خاني ۾ سڀ . ۽ ان جي ماٹھن جي تعريف ڪندو ھتي ته لڏو ئي لٺ تي آھي .اگھاڙا وھنجي رھيا آھن

. گھر پھچي ٻئي ڏينھن انٽرنيٽ کوليم ته حميد انور جو ھڪ دلچسپ اي ميل خط آيل ھو : وسعنوان ھ

N. B.A يا N. F. L يعني اھا ڪھڙي ٽيم آھي، جنھن جو ھي حال آھي ؟. . ڄٹن تي پنھنجي رفيقه حيات کي تنگ ڪرڻ جو ڏوھه مڙھيل آھي36جنھن جي

. ڄٹا فراڊ جي ڪيس ۾ پڪڙجي چڪا آھن7 . ڄٹا ڪوڙا چيڪ لکڻ جا ڏوھاري آھن19

جو اعالن ڪري چڪا ۾ گھٽ ٻن بزنيسن ۾ ڏيوالي سڌي يا اڻ سڌي طرح گھٽ117 .آھن

.ٹن تي زوريء زنا جي ڪوشش ڪرڻ جو الزام آھيڄ 3 ڄٹا ڪريڊٽ ڪارڊ حاصل ڪري نٿا سگھن جو 71ھڪ دفعو وري لکڻ ڏيو ... ڄٹا71

.ھنن جي ڏيتي ليتي خراب ثابت ٿي چڪي آھي . ٿي چڪا آھنArrest ڄٹا نشي سان واسطو رکندڙ ڪيس ۾ 14 .جھلجي چڪا آھن) چوري ڪنديدڪانن مان (ڄٹا شاپ لفٽنگ 8

.به، مختلف ڪورٽن ۾ ڪيس ھلي رھيا آھن ڄٹن تي، ھن وقت 21 .جي حالت ۾ گاڏي ھالئڻ ڪري ڏنڊ ڀري چڪا آھن ڄٹا نشي 84

ھاڻ توھان ٻڌايو ته ھيء ڪھڙي ٽيم آھي؟ ڪھڙي آرگنائيزيشن آھي؟ .... ڀلي توھان سوچيو

.... ڳري ڳالھه آھي، ته پوء ٻڌوسوچ کان پر جي توھان سمجھو ٿا ته توھان جييعني آمريڪا جي . ( ميمبرن جي يونائيٽيڊ اسٽيٽس ڪانگريس آھي535اھا اسان جي

ھي انھن ناالئقن جو گروپ آھي، جنھن کي ھن قوم پنھنجي نمائندگي . آھي) نئشنل اسيمبلي


ٺاھين خاطر چونڊيو آھي ۽ جيڪي اسان عوام کي سڌو رکڻ الء ھر سال سوين نوان قانون .ٿا


آمريڪا ۾ جھنم به آھي ته جنت به

جي الڳ ٿلڳ رياست االسڪا ايڏي ته وڏي آھي جو ان جو سامونڊي (USA)آمريڪا * . جي ڪناري جي اڌ جيڏو آھيUSA باقي (Coast line)ڪنارو آمريڪا جي شھر شڪاگو . ۾ سڄي دنيا جي ملڪن جا ماٹھو رھن ٿا) U.S.A (آمريڪا*

ھر وارسا بعد شپولنڊ جي گادي واري . رھن ٿا) پولنڊ ملڪ جا ماٹھو( پولش ۾ سڀ کان گھٹا .ھي آشڪاگو ۾ ئي پولش ماٹھن جي وڏي آدمشماري

آمريڪا جي رياست مشيگان جيڪا نيويارڪ رياست جي کاٻي پاسي ۽ اوھيو ۽ انڊيانا Wood ward جو ھڪ اھم شاھراھه (Detroit)ان جي شھر ڊيٽرائٽ . رياستن جي مٿان آھي

Avenue جيڪو M-1به سڏجي ٿو، آمريڪا کنڊ جو پھريون پڪو رستو آھي . آمريڪا جي اولھه ڪناري واري رياست ڪئليفورنيا جو ھڪ شھر الس اينجلس تمام *

ھي ۽ اسان پاڪستانين الء ته تمام اھم شھر آھي، جو سڀ کان گھٹا پاڪستاني آمشھور توھان کي خبر آھي ته الس اينجلس جو سڄو . انيويارڪ، ھيوسٽن ۽ الس اينجلس ۾ رھن ٿ

نالو ڇا آھي؟ : اھو آھي

El Pueblo de Nuestra Senorala Reina de los angeles de Porciuncula

بلڪه ڪيترا ته ان جو به . بدران ھر ھڪ الس اينجلس سڏي ٿو پر ايڏي وڏي نالي . و فقط ساڍا ٽي في سيڪڙو ٿيو سڏين ٿا، جيڪو اصل نالي ج(L.A)“ ايل اي”شارٽ فارم فقط

نيو يارڪ .)وڏو صوف (Big Apple به سڏيو وڃي ٿو يا فقط Apple Cityنيويارڪ کي * نيو يارڪ (Jazz Musician)ورپ جا جئز ڪالڪار يھور ٿيو، جڏھن شع ۾ م1930تي اھو نالو

وڏو شھر لفظ استعمال ٿي ڪيو ۽ نيويارڪ جھڙو ) صوف (Appleھنن ھر شھر الء . آيا ھئا . ھو(The Big apple)ھنن الء وڏو صوف

ھبن جا ماٹھو رھن ٿا پر ذي آمريڪا ۾ دنيا جي مختلف ملڪن، زبانن ۽ مڄھونء ته س* نيو يارڪ ۾ اھا ڳالھه ويتر واضح محسوس ٿئي ٿي ۽ ڪن ملڪن ۽ قومن جا ماٹھو نيو

نيو يارڪ ۾ جيترا ) ھوآئرلينڊ جا ماٹ(يارڪ ۾ ھيڪاندي وڏي تعداد ۾ آھن، جيئن ته آئرش آھن اوترا سندن ملڪ جي وڏي شھر ڊبلن ۾ به نه آھن ۽ اھڙي طرح اٽليء جا رھاڪو

۽ نبه نيو يارڪ ۾ ايترا آھن جو سندن ملڪ جي گادي واري شھر روم ۾ به نه آھ)اطالوي(رڪ ۾ ۾ رھن ٿا ان کان گھٹا گھٹا نيويا(Tel aviv)جيترا يھودي اسرائيل جي وڏي شھر تل ابيب

.آھننيو يارڪ ۽ ڊئنمارڪ جي شھر ڪوپن ھيگن ۾ جيترا پاڪستاني ٽئڪسي ڊرائيور *

. آھن اوترا ڪراچيء م به نه آھن


جيڪا پينسلوانيا رياست جي کاٻي پاسي ۽ ڪينٽڪي (Ohio)آمريڪا جي رياست اوھيو . ٺھيل آھن رياست جي اتر ۾ آھي، ان ۾ ھڪ به قدرتي ڍنڍ نه آھي سڀ ھٿرادو

جي رياست (U.S.A) نالي“ نيو ميڪسيڪو”ھڪ . اتر آمريڪا کنڊ ۾ ٻه ميڪسيڪو آھن* نالي سينٽرل آمريڪا “ميڪسيڪو” ۽ اريزونيا رياستن جي وچ ۾ آھي ۽ ٻيو جيڪا ٽيڪساز

. جي رياستن ٽيڪساز ۽ نيو ميڪسيڪو رياستن جي ھيٺان آھيU.S.Aجو ملڪ آھي جيڪو ور، دبيليز، گئاٽيماال، ايل سلوا: يا ملڪ آھنوچ آمريڪا جا ميڪسيڪو کان عالوه ٻ

.ھونڊورس، نڪراگئا، ڪاسٽاريڪا ۽ پاناما ندي دنيا جي اھم ندين مان آھي، جيڪا ڪولمبيا، پيرو ۽ برازيل مان (Amazon)اميزان *

ھن نديء ڪري برازيل جو وڏو عالئقو گھاٽن ٻيلن . وھي ائٽالنٽڪ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي(Rain Forests)دنيا جي ويھه سيڪڙو کان مٿي آڪسيجن ھنن ٻيلن جي . ن ڀريل آھي سا

سمنڊ ۾ ھڪ ٿو ڪري جو و ته پاٹي ڌڪجيو سمنڊ ۾ ڇوڙڏاميزان ندي مان اي. ڪري آھيوڏيون اٺ نديون آھن، انھن ندي بعد جيڪياميزان. سئو ميلن تائين مٺو وھڪرو ٿو رھي

جي سڀني ندين U.S.A۽ آمريڪا . ٿو ٿئيي گھٹوٹمڙني جو پاٹي مالئجي ته به اميزان جو پا .جو پاٹي مالئجي ته انھن کان به ٽيٹو اميزان نديء جو پاٹي آھي

ي، جيڪو ڪنھن به ملڪ يا حڪومت آھدنيا ۾ فقط ائنٽارڪٽيڪا ئي ھڪ اھڙو کنڊ * کي ڍڪيل رکي ٿي ۽ اھا سڀ Antarcticaدنيا جي نوي سيڪڙو برف . جي ملڪيت ناھيجيتوٹيڪ اھو عجيب ٿو لڳي پر اھا . و آھيڙوري پاٹيء جو ستر سيڪبرف دنيا جي سم

آھي، جتي سڄي سال ۾ ٻه انچ به مينھن نٿو (Desert)حقيقت آھي ته ائنٽارڪٽيڪا بيابان ائنٽار ڪٽيڪا جيتوٹيڪ برف ئي برف آھي، پر دنياجي گولي تي سڀ کان خشڪ . وسي(Dry)ڻ پٽ کان به ھيٺاھون آھي جاء آھي جتي گھم جو درجو چين جي گوبي ر.

بالٽيمور وڃڻ الء نيو يارڪ کان ريل ۾ چڙھيس ته منھنجي ڀر واري سيٽ تي ويٺل * ڪئي ۽ وھڻ سان مون کان پڇيائين ته دنوجوان گوري منھنجي بئگ مٿي رئڪ تي رکڻ ۾ مد

.آئون ڪٿان جو آھيانته ھو ڪٿان پيو ، مون وراٹيومانس ۽ تڪلف طور مون به کانئس پڇيو “جو“ ڪراچيء”

.اچي . ھن وراٹيو(From the Hell)“ جھنم مان”

توھان کي ڪو ائين چوي ته توھان ڇا سمجھندائو؟اھو ئي ته ھمراھه کي چڙ لڳي آھي، ڇو جو اھو جواب ڪاوڙ جو يا بيزاريء جو

ھو مشھور چرچو ته ضرور ٻڌو ھوندانو ته ھڪ ھمراھه . اظھار ڪرڻ الء چيو ويندو آھيننڊ ڦٽڻ تي ھن ڪاوڙ . جڏھن ھو گھاٽي ننڊ ۾ ستل ھوکي آڌي رات جو ان وقت فون ڪيو ٻئي ڪھڙو ڪم . جھنم مان“ ”؟ ته اڳلي پڇيس سائين ڪٿان پيا ڳالھايوڪيو“ ھيلو”مان

: ھن باھه ٿيندي چيو پر اڳلي ڪم جي ڳالھه ڪرڻ بدران کيس ويتر تپائڻ الء چيو“ اٿئي؟۽ فون “ .ھيو يا نهآح ھنڌ تي ي ھو ته توھان صحٹو ڪراھو ئي معلوم. بس بس سائين”


.رکي ڇڏيو مان پيو اچي، مون کي نه Hellبھرحال ھن آمريڪن جي اھو چوڻ تي ته ھو جھنم يعني

ان ڪري جو نيو يارڪ جي کاٻي پاسي واري رياست مشيگان ۾ . حيراني ٿي ۽ نه پريشانيھي شھر ھڪ سئو سالن کان به . زخ آھي يعني دوHellھي، جنھن جو نالو آھڪ اھڙو به شھر

.وڌيڪ پراٹو آھي. نالي آيو(George Reeves) ۾ پھريون ماٹھو جارج Hellچون ٿا ته آمريڪا جي ھن شھر

پناھگيرن ع ۾ جارج جيڪو نيو يارڪ جو رھاڪو ھو، مختلف ملڪن کان وڌندڙ1830(Immigrants)ء چئي ڀر واري رياست جو تعداد نيو يارڪ ايندو ڏسي پنھنجي شھرکي گڊبا

ڏھاڪو سال اتي رھي پو ڀر واري . مشيگان جو اڌ لتاڙي پنڪني نالي ھڪ ڳوٺ ۾ اچي رھيوٻھراڙيء ۾ ھڪ ھزار کن ايڪڙ زمين وٺي اتي اچي پوک ڪئي ۽ ھڪ ڪاٺ چيرڻ جو

ي ٿو ته ڃن پيو ان الء چيو وئاھو نالو ڪي. پئجي ويوHellنو به لڳايو ۽ ھن جو نالو اڪارخھنن پنھنجي جرمن زبان ۾ ھن . تي ڪجھه جرمن سياح آيا، جن کي ھي عالئقو ڏاڍو پسند آيوھ

ھي ۽ ھن ڳوٺ جو نالو آ Hellآھي، جنھن الء جرمن لفظ “ سھٹو۽وٹندڙ ”عالئقي الء چيو ته “Hell”) ھاڻ ته دنيا جي ماٹھو ھتي ھلي ملي اچن ٿا ۽ شھر واري نالي جي . پئجي ويو) جھنم

ان بيھي فوٽو ڪڍرائين ٿا، جيئن اسان ننڍي ھوندي پيٽارو کان ڪراچي ويندي رستي بورڊ اڳينن تي انھن جي نالي وارن بورڊن اڳيان بيھي شتي ڪوٽڙي، جنگشاھي جھڙين ريلوي اسٽي

فوٽو ڪڍرائينداھئاسين ۽ ھن شھر مان ٿي ويندڙ پنھنجي شھر يا وطن وڃي دوستن کي .ٿي پيا اچونمان “ جھنم”ندا آھن ته اسان يٻڌائ

Screams ۾ ماٹھن پنھنجن دڪانن جا ناال به عجيب رکيا آھن، جيئن ته Hellھن شھر جھنم ، اسڪوبي ڊوڊوGhost poopآئس ڪريم پارلر، Shock a lotته وغيره ۽ توھان کي خبر آھي

جون ڪوڙيون ڊگريون ۽ ڊپلوما ھن شھر ۾ ٻيو ڪھڙو خاص ڪم ٿئي ٿو؟ ھتي يونيورسٽيء Damnationڪيٽ ٺھي ملن ٿا، جيڪي ھتي جي غير موجود ۽ ڪوڙي يونيورسٽي سرٽيف

Universityمون کي به ھن شھر . جي نالي ٺھنHellن ڪجھه سال اڳ ھئي جڏي جي خبر تڏھن پ اليڪشن اھو ءميمبر ٿيڻ ال پاڪستان ۾ اھو قانون پاس ڪيو ويو ته ملڪ جي اسيمبليء جو

۽ ڪيترا پڇندا رھيا ته ٻڌو اٿئون آمريڪا جي ھڪ وڙھي سگھي ٿو جيڪو گرئجوئيٽ ھجي . ۾ پئسا ڏيئي جيڪا ڊگري وٹي وٺي سگھجي ٿيHellشھر

ال نيو يارڪ، پينسلوانيا، اوھيو ۽ انڊيانا ۾ رھندڙ منھنجا ھم وطني دوست حبھر* گھمڻ چاھين ته ھنن جي وڃڻ الء بھترين طريقو ھي “ جھنم”مشيگان رياست جو ھي شھر

، تي پھچيHowell Street فالو ڪن ۽ اڳتي M-36ي پوء ٹ کExit 54 روٽ جو West 23ھي ته آ . کان نڪرنداHellپوء اڳيان پئٽرسن روڊ اختيار ڪرڻ سان اچي ھن شھر کاٻي مڙن ۽

به آھي، جيڪو پڻ (Paradise) نالي شھر آھي پر جنت (Hell)آمريڪا ۾ نه فقط جھنم * ع ۾ وجود ۾ آيو، جنھن 1925ھي شھر . ڪائونٽي ۾ آھيChippwaساڳي رياست مشيگان جي

جي رھن شھ. جي چوڌاري گھاٽا ٻيال آھن ۽ ھن شھر جي وڏي ڪمائي ٽوئرزم مان آھي


اسان کي جھاز ، ڪڏھن ڪڏھن، نالي خليج آھي، جنھن جي منھن تائينWhite Fishڀرسان . پيو ٿياچٹووٺي

کڏڙو، : ن جا ناالعجيب آھن، جھڙوڪھونء آئون سمجھندو ھوس ته فقط اسان جي ڳوٺٺري ميرواھه، مسو ڀرڳڙي، ٿرڙي محبت، ڳوٺ حضور بخش گشڪوري، يونين ڪائونسل

ته آمريڪا جي ڳوٺن ۽ شھرن جا ھاڻ غور ٿو ڪريانپر . اعتبار خان چانڊيو وغيره وغيرهڊيڪ تي ايندوھو ته ء جڏھن جھاز تي چڙھڻ ال،مختلف ھنڌن تان سامان. ناال به عجيب آھن

.اھڙا ئي ڪجھه ناال پڙھندڙن جي دلچسپي الء ھتي لکان ٿو. ويھي انھن جا ناال پڙھندو ھوس Aces of Diamonds“ چوڪڙين جو يڪو” شھرھڪ فلوريڊا جو - Bald Headشھر ٺوڙھو مٿو ھڪ جو (Maine) مائني - Big Foot الينئاس جو شھر وڏو پير - شھر دنگ ڊانگ ھڪ ٽيڪساس جو - نالي شھر No Name“ بي نام” ڪولوراڊو جو - پينسلوانيا جو شھر انٽرڪورس - Monkey’s Elbowجو شھر ڀولڙي جي ٺونٺ ڪنٽڪي- . پڻ آھيHot Water ۽ ٻيو شھر گرم پاٹي Hot coffee مسي سپي جو شھر گرم ڪافي - ٽيڪساز جو شھر اللي پاپ،- Rough and Ready ڪئليفورنيا جو شھر - Dry Forkويو منگ جو شھر سڪل ڪانٽو -

.، وغيره وغيرهBee Townوسڪنسن جو شھر انگريز . بھرحال آمريڪا جي شھرن جا اھي ناال اسان ڌارين کي عجيب ضرور لڳن ٿا

ڪيئن يناال خبر ناھ جڏھن سنڌ تي حڪومت ڪندا ھئا ته ھنن کي اسان جي سنڌي ڳوٺن جا : خاص ڪري. لڳندا ھئا

ڀو ديرو، ڳوٺ ميانداد چنجٹي، ٺٽ ڳوراھو، راڄو خاناٹي، درساٹو ڇنو، وڏا بائو ديرو، سو . ماڇيون، تيڪٹو واھه، گپچاٹي، ڳاھيجا، ڳوٺ ڪرم خان ڪانڌرو، وغيره وغيره


جون ڪجھه دلچسپ ڳالھيون(USA)آمريڪا

ت لکيل مزيدار حقيقتن مان ڪجھه ھن ۾ آمريڪا بابcom.zilvar.wwwھڪ ويب سائيٽ .ريت آھن

.آھي“ بليوارڊ”Gearyسئن فرانسسڪو جي ڊگھي ۾ ڊگھي گھٽي * . ڪمرا آھن132وائيٽ ھائوس ۾ واشنگٽن ۾ ملڪ جي صدر صاحب جي رھائش جي جاء* . آھنFountain ڦوھارا 125نيو يارڪ جي سينٽرل پارڪ ۾ پيئڻ الء * .ھين رياست بٹي 49 جي U.S.Aسڪا ع تي اال1959 جنوري 3* *20 Routeآمريڪا جو ڊگھي ۾ ڊگھو ھاء وي آھي . .آمريڪا جو گرين ڪارڊ سائي رنگ جو ناھي* ع ۾ 1878دنيا جي پھرين ٽيليفون ڊائريڪٽري ڪنيڪٽي ڪٽ رياست جي شھرنيو ھئون ۾ *

. ڇپي، جنھن ۾ فقط ھڪ صفحو ھو ۽ جنھن تي پنجاھه ماٹھن جا ناال ھئاو رياست جو ڊئيٽا وانگر آمريڪا جو سڀ کان اتاھون شھر ڪولوراوڪوه مري ۽ ڪ*

Leadville فٽ مٿانھون آھي10،200 آھي، جيڪو سطح سمنڊ کان . . آھي(Mont Pellier) گاديء وارو شھر مونٽ پيليئر وآمريڪا جي رياستن جو سڀ کان ننڍ* .نون ھيوٽ لف208 ٽاورن ۾ (Twin)نيو يارڪ جي جاڙن * آمريڪا جو پھريون انجنيئرنگ “ يونائيٽيڊ اسٽيٽس مليٽري اڪيڊمي”ويسٽ پئانٽ واري *

.اسڪول ھو .آمريڪا جي رياست االسڪا جا ڪنھن به ٻي رياست سان بارڊر نٿا ملن* جي رياست ھوائي جو رخ رکن دنيا جا سڀ کان گھٹا ماٹھو آمريڪاءمون ملھائڻ ال ھني*

. سڏبا ھئاSandwich Islandsجوجھڳٽو آھي، جيڪي ڪنھن زماني ۾ ھوائي رياست ٻيٽن . ٿا الء الڳ ۽ گورن ماٹھنورجينيا رياست جي پراٹي قانون موجب ھر پبلڪ عمارت ۾ ڪارن*

Pentagonجي آفيس جي صدر ھي جو آمريڪاآاھو ئي سبب . ٺاھيا ويا ٿيToiletsالء الڳ .۾، ضرورت کان ٻيٹا ٽئاليٽ آھن

ع ۾ ٺھيا، 1794مريڪا جا شروع وارا ھڪ ڊالر وارا سڪا جيڪي آوانگر ي رپئيانڊيا ج* . چانديء جا ھئا

جو پھريون گاديء USA“ نيويارڪ” زمين دوز ريل جا رستا آھن ۽ 722نيو يارڪ، شھراندر * .ھيآوارو شھر

.ڊيالويئر آمريڪا جي پھرين رياست ٿي* فٽ ڊگھي 200ھي، جيڪا فقط آ ننڍي ۾ ننڍي ندي دنيا جيRoe Riverجي ندي “ مون ٽانا”*


.ھيآ .ال آھنيجا قب) (Native American اصلي آمريڪن 556 ۾ (U.S.A)سرڪاري طرح آمريڪا * .آمريڪا جي سڀ کان غريب رياست مسي سپي آھي* .نديء جو به نالو آھي، جيڪا آمريڪا جي ڊگھي ۾ ڊگھي ندي آھي“ مسي سپي”

سيڪڙو 75 اچن ٿا، انھن جو (Immigrants)سال نوان ماٹھو ھر جيڪيآمريڪا ۾ * ڪئليفورنيا، نيو جرسي، فلوريڊا، نيو يارڪ، الينئاس ۽ ٽيڪساز ۾ رھائش اختيار ڪرڻ

. پسند ڪري ٿو .ھاڻ مٿين ڳالھين تي ڪجھه تبصرو ڪنداسين

Geary Boulevardجو)ڪئليفورنيا(سئن فرانسڪو ھي ٿو ۽ گيئري اسٽريٽ به سڏجي وچ شھر کان ھي رستو سئن فرانسسڪو جي. اھم شاھراھه آھي، جيڪو اوڀر اولھه وھي ٿو

اتان شروع ٿئي ٿو، جتي مارڪيٽ اسٽريٽ ۽ مونٽگنو ميري اسٽريٽ ھڪ ٻئي کي ڪٽين جي (U.S.A)ھن روڊ تي اھو نالو جان ڊبليو گيئريء تان پيو جيڪو ڪئليفورنيا آمريڪا . ٿيون

.سسڪو جو پھريون ميئر ٿيو ھورياست ٿيڻ تي سئن فرانوائيٽ ھائوس ان عمارت جونالو آھي، جتي آمريڪا جو صدر صاحب رھي ٿو ۽ آفيس *

ھاڻ ته ان اسٽائيل . سندس اڇي رنگ ڪري وائيٽ ھائوس سڏجي ٿو. جو ڪم ڪار ڪري ٿوڪراچيء ۾ ٻه ته . ھائوس سڏجن ٿا ۽ رنگ جا گھر اسان وٽ به عام ٿي ويا آھن ۽ وائيٽ

وٽ ۽ ٻيو ڪلفٽن تي ) شاھراھه فيصل( ۾ نرسري ي سوسائٽ PECHھڪ ته . به ڏٺا آھنمونبھرحال آمريڪا جو ھي وائيٽ ھائوس جنھن ۾ . گرامر اسڪول ڀرسان، بالول چورنگي وٽ

اڄ ڪلھه بش صاحب رھي ٿو ۽ ڄاڻ ته سندس صدارت واري نوڪريء جو مدو ختم ٿيو، يعني ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا لکڻ ضرورياھي DCگٽن تي، واشنNW پينسلوانيا ايوينيو 1600

نه ته عام آمريڪن ان گاديء واري شھر واشنگٽن بدران واشنگٽن رياست سمجھندا جيڪا مريڪا جو آ. آمريڪا جي بلڪل اولھه ڪناري تي اتر ۾ اداھو ۽ اوريگان رياستن مٿان آھي

تن ورجينيا ۽ ميري لينڊ جنھن ۾ وائٽ ھائوس آھي، ٻن رياسDCگاديء وارو شھر واشنگٽن جو شھر فيڊرل حڪومت ھيٺ DCمان زمين جو حصو ڪڍي ٺاھيو ويو آھي ۽ ھاڻ واشنگٽن

يا ڪوااللمپور شھر ڪنھن به رياست ۾ نه ينه آھ آھي،جيئن اسالم آباد ڪنھن به صوبي ۾ن رياست آمريڪا جي پھرين صدرجارج واشنگٽن ٽواشنگٽن جو ھي شھر توڙي واشنگ. آھي

.ھينالي آال جو وڏو حصو ٽرئفڪ سواشنگٽن جو پينسلوانيا ايوينيو جنھن تي وائيٽ ھائوس آھي،

صورت ۾ جلوس جي دنيا جي مختلف ملڪن جو ستايل عوام ھن روڊ تي. الء بند ئي رھي ٿو ڪڍندا رھن ٿا، تقريرون ڪندا رھن ٿا، جن Ralliesپنھنجن ظالم حاڪمن خالف

۾ رھندڙ آمريڪا (White House)سامھون اڇي گھر . ھو ٿاگسچئي “ دونھيندار تقريرون”کي ٽي دنيا جي مظلوم قومن جو داد فرياد ٻڌي به ٿو يا . جي صدر جا خبر ناھي ڇا تاثرات ھجن

يا فون کٹي ان ملڪ جي صدر يا . نه ۽ جي ٻڌي ٿو ته ان جو ھن کي غم به ٿئي ٿو يا نه


.وزيراعظم سان خوش خيرعافيت ڪندو ھوندو .ھو آمريڪا جي صدر کان پڇندا ھوندا“ آياسين؟ اسان ڪيئن توھان کي يادڀوتار”ان تان . بس ھينئر دري کوليم ته تنھنجي ملڪ جا ماٹھو توکي ڪچيون گاريون ڏيئي رھيا ھئا”

.آمريڪا جو صدر چوندو ھوندو“ .ياد اچي وئينصدر کي چوندا ھو آمريڪا جي “ ته پوء سائين انھن کي موچڙو ھٹي ماٺ نٿا ڪرايو؟” .ھوندا

توھان کي “ آمريڪا جو صدر چوندو ھوندن،“ ،آھياناھڙو ڇسوآئون به نه . نه بابا” “ .موچڙا ھٹڻ الء ته ھنن کي ڇوٽ ڏيئي ڇڏي اٿم

روس سان وڙھڻ الء بن الدن . بھرحال مون کي ڪجھه ڪجھه اھا گيم لڳندي آھي پنھنجي ملڪ جي ڪا عمارت جھڙا تيار ڪيا وڃن ٿا ۽ وري ان کي موچڙا ھٹڻ الء

ھتي جي اخبارن ۾ ايندو .ھي آئون ڪو نه ٿو چوان. وڃي ٿو ڪيرائي حملي جو جواز بنايوايران کي موچڙا ھٹڻ الء صدام کي تيار ڪيو وڃي ٿو ۽ صدام کي پادر ھٹڻ الء . رھي ٿو

س سندس ملڪ جي ڪجھه ڪنگلن کان ھن پينسلوانيا جي اھم شاھراھه تي صدام خالف جلووچ فضا ۾ ھنن جي ۽ پوء جنگ ذريعي انھن پھلوانن کي قيدي بٹايو وڃي ٿو يا. ٿا وڃن ڪڍرايا

.الشن جا ٽڪرا ٽڪرا ڪيا وڃن ٿا سيڪيورٽي جو سبب ڏيئي ٽرئفڪ Pennsylvania Avenueھونء واشنگٽن جو ھي اھم شاھراھه

اٿاريندا رھن ن ذريعي آواز جي خالف، اخبار ڪيترائي شھري ادارا، انھتي جا الء بند ڪرڻ تيٻين رستن تان موڙٹي پوي ٿي، جنھن ڪري جئم رھي ٿي،جيئن ٿا، جو شھر جي ٽرئفڪ

.ڪراچيء ۾ آمريڪن قونصل خاني اڳيان ٽرئفڪ روڪڻ ڪري ٿئي ٿواھو نه فقط نيو يارڪ جو . آھيويومٿي ذڪر ڪيو سينٽرل پارڪ جنھن جي ڦوھارن جو

نه فقط نيو يارڪ شھر جا ماٹھو جنھن ۾ ليرو پارڪ آھي،بلڪ سڄي آمريڪا جو سھٹو ۽ ناشھر جي گوڙ گھمسان کان ڀڄي سڪون جون گھڙيون گھارين ٿا پر ٻاھران ٽوئرسٽ به ان کي

اسان به جڏھن جھاز ھاڪاري نيو يارڪ ايندا ھئاسين ته پھرين دفعي . ھڪ وار ضرور ڏسن ٿاجي عبرت ) ع1970ع يا 1969(ڏينھن ۾ ئي يا شايد ٻئي ڀيري ھن پارڪ جا چڪر ھٹي، انھن

. اخبار ۾ ھن پارڪ جو احوال لکيو ھو ته سينٽرل پارڪ دنيا جو وڏي ۾ وڏو ھٿرادو ٺھيل پارڪ آھي، ي ناھشڪان ۾ ڪو

ايڪڙن ۾ ڇانيل 843ھي پارڪ . ڳتيل ۽ ماڊرن شھر جي وچ ۾ آھيي جيڪو نيو يارڪ جھڙ اڌآھي ۽ ويڪر وارو پاسو ) ڪلوميٽر4يعني (ه وارو پاسو پورا اڍائي ميل ھسندس ڊيگ. آھي .آھي) يعني منو ڪلوميٽر کن(ميل

ٿا سڏجن برانڪس، ڪئينس، مئن ھٽن، Boroughنيو يارڪ شھر جا پنج حصا آھن جيڪي سينٽرل پارڪ سڀ کان گھٹي آدمشماري ۽ رونق واري باروح . ن آئلنڊٽبروڪلن ۽ اسٽي

Manhattanجيڪو ،ويندي مئن ھٽن ۾. يترائي پارڪ آھنھونء ته نيويارڪ ۾ ڪ. ۾ آھي ايراضي جي حساب سان ڪو وڏو باروح ناھي، بئٽري پارڪ، بريئنٽ پارڪ، ھڊسن رور


پارڪ جھڙا ڪيترائي پارڪ ۽ باغيچا (River Side)پارڪ، واشنگٽن اسڪائر پارڪ، رورسائڊ و ته ھر سال اڍائي ھن پارڪ الء چيو وڃي ٿ. ھيآجي ڳالھه ئي ٻي “ سينٽرل پارڪ”پر . آھن

ڊرامن ۾ ھن پارڪ وي ھن کي ڏسڻ الء اچن ٿا ۽ دنيا جي ڪيترين ئي فلمن ۽ ٽي وڪروڙ ماٹھ .جا نظارا ھجڻ ڪري دنيا جو مشھور پارڪ آھي

اسٽريٽ تائين 59کان شروع ٿئي ٿو ته ھيٺ ڏکڻ ۾ گھٽيء110سينٽرل پارڪ اتر کان ون پنجاھه کن گھٽيون ھن پارڪ سان اچيو يعني پارڪ کان ٻاھر مئن ھٽن ج. اچيو پھچي

. آھي(5th Avenue)پارڪ جي اولھه ۾ اٺون ايوينيو بارڊر ٺاھي ٿو ۽ اوڀر ۾ پنجون ايونيو . لڳن نع ۾ کوليو ويو ھو ۽ ھن کي ڊيزائين ڪرڻ وارا ٻه ماٹھو آھي1859پبلڪ الء ھي پارڪ

پارڪ . به ڊيزائين ڪيو ھوProspect Parkانھن ٻنھين بروڪلن جو . فريڊرڪ ۽ ڪال ورٽ۾ ڪيتريون ئي ھٿرادو ڍنڍون آھن، جن مان ھڪ جو نالو آمريڪا جي صدر ڪينيڊي جي

. ڪلين اوناسز آھيئزال جئڪلين نالي پڻ آھي پر ھن ڍنڍ جو نالو جئڪلين ڪينيڊي بدران جنيو . لڳي ٿو ته ان کي ٺھرائڻ جو خرچ پکو يونان جي جھازن جي مالڪ اوناسز ڪيو آھي

ھڪ موناڪو جنھن . ارڪ جو ھي سينٽرل پارڪ دنيا جي ٻن ننڍين قومن کان به وڏو آھيي .کان ٻيٹو ٿيندو ۽ ٻي وئٽيڪن سٽي جنھن کان اٺوٹو ٿيندو

پارڪ ھن Fairmount رياست پين سلوانيا جي شھر فلڊلفيا جو واريآمريڪا جي ڀر ترا ماٹھو اچن ٿا ان کان سينٽرل پارڪ کان جيتوٹيڪ ڏھوٹو وڏو آھي، پران کي ڏسڻ ال جي

.ا سينٽرل پارڪ کي ڏسڻ الء اچن ٿاٹٽي


آمريڪا جي رياست االسڪا ۽ ڪجھه گرين ڪارڊ بابت احوال

. اوٹونجھائين رياست آھيي جاھي ته آمريڪآپاڻ شروع ۾ االسڪا جي به ڳالھه ڪئي *

مريڪا آ اتر االسڪا. مريڪا جي ٻين رياستن کان مختلف پوزيشن آھيآجي دراصل االسڪامريڪي رياستن سان ڳنڍيل ھجڻ بدران الڳ ٿلڳ آھي، جنھن جي ھڪ پاسي آکنڊ ۾ ھونديبه باقي

کان پوء ھڪ ننڍي حصيھي ته ٻئي پاسي پئسفڪ سمنڊ، بلڪه پئسفڪ سمنڊ جي آ ڪئناڊا جو حصو نه فقط لڳي ٿي پر ھئي روسروس شروع ٿيو وڃي ۽ االسڪا آمريڪا کان وڌيڪ

ع ۾ 1867 لکن ڊالرن ۾ 72 بيڪار سمجھي آمريڪا کي ۽ ھن کي ويران جن. به روس جيمريڪا جي عوام وڏو گوڙ به ڪيو ته ھڪ رڻ پٽ جھڙي زمين جنھن آان تي . وڪٹي ڏنو

. ويو آھي تي ٻارھو ئي برف ڇانئي رھي ٿي ان کي خريد ڪري ملڪ جي خزاني تي بار وڌون ۾ ان کي رياست جو درجو ڏيئي صدر آئزن ھاور جي ڏينھتيع 1959 جنوري 3بھرحال

. بنايو ويو(State) ھين رياست 49مريڪا جي آاالسڪا اڄ به برف جو رڻ پٽ آھي، پر سعودي عرب ۽ ايران وانگر ڌرتيء جي ھن

ھي جو عرب ملڪن آحصي ھيٺان تيل پيٽرول جون نديون وھن ٿيون، جن جو ايڏو ته مقدار ڪومت ان تيل کي ح بلڪه آمريڪا جي ھوشيار .ھتي جاري رھندوجو تيل ختم ٿيڻ بعد به

.بچائي رکندي اچي تڪڙو ختم ڪرڻ بدران مستقبل جي ڏکين ڏينھن الء چورس ميل 570380االسڪا آمريڪا جي وڏي ۾ وڏي رياست آھي، جنھن جي پکيڙ

يعني آمريڪا جي باقي ڳنڍيل رياستن ۾ سڀ کان . آھي) چورس ڪلوميٽر1477261يعني (باقي آدم شماريء جي خيال کان شھدادپور يا سانگھڙ . يڪساز کان ٻيٹي ٿيوڏي رياست ٽ

. رياست ۾ پنج لک ماٹھو مس رھن ٿاسڄيکان به ننڍي آھي جو االسڪا جو سڀ کان وڏو شھر ۽ بندرگاھه جتي اسان جي ملڪ جا جھاز پڻ ايندا ويندا

ھونء سندس گاديء جو ھنڌ جونيئو . رھن ٿا ائنڪريج آھي (Juneau)و ڙ نالي ھڪ ٻيٽ نما ننڍھي،جيڪا مين لئنڊ سان ڳنڍيل آاالسڪا آمريڪا جي اڪيلي رياست . ھر ۽ بندرگاھه آھيش

ران فقط دھجڻ جي باوجود سندس گاديء وارو شھر اھڙو آھي، جتي خشڪي رستي پھچڻ ب .ھوائي يا پاٹي واري جھاز رستي پھچي سگھجي ٿو

ان بعد اھي . يورپ کان آيل ھيسپانين ڳولي لڌواالسڪا وارو عالئقو ارڙھين صديء ۾ ۽ والديز (Cardoba) پر اسپين جي ماٹھن جون يادگيريون قرطبه .ڇڏي ويا ۽ انگريز اچي نڪتا

(Valdz)االسڪا ۾ الييوت ۽ ايسڪيمو نموني جون . جھڙن نالن وارا شھر اڃا تائين قائم آھنتيل جي ڪري ھيء . يون وڃن ٿيون کن زبانون ڳالھا90مختلف اصلي قومون رھن ٿيون ۽


آمريڪا ۾ پنج ٻيون به رياستون آھن، جن ۾ . رياست اميرھجڻ ڪري ھتي سيلز ٽئڪس ناھيالسڪا امريڪا جي انھن ستن رياستن مان ھڪ آھي، جنھن ۾ آسيلز ٽئڪس معاف آھي ۽

. انڪم ٽئڪس به معاف آھيIndvidualماٹھن جو ھونء به . ناھي ته اھو دراصل سائي رنگ جواٿملکيو شروع ۾ گرين ڪارڊ بابت به *

دنيا جو ماٹھو جنھن کي ٽي. اڄ ڪلھه دنيا ۾ مشھور آھي“ گرين ڪارڊ”آمريڪا جو ڇا (Green card). اھو پنھنجي خوش نصيبي سمجھي ٿو،آمريڪا جو گرين ڪارڊ ملي ٿو

United States ۾ ھميشه رھڻ جو ڪارڊ آھي، جنھن کي (U.S.A)آھي؟ گرين ڪارڊ آمريڪا

Permanent Resident Cardان وٿو، جيڪو ھڪ شناختي ڪارڊ مثل آھي، جيڪ به سڏجي ڪرڻ جو ڳالھه جي ثابتي اھي ته ان ڪارڊ وارو آمريڪا ۾ قانوني طرح رھڻ ۽ نوڪري

ان ڪارڊ کي گھٹو . سڏجي ٿوLawful Permanent Resident يعني LPRحقدار آھي ۽ اھو ماٹھو -Iان کي فارم . رڊا پرمننٽ ريزيڊنٽ ڪط رسيد سڏيو ويو ٿي ۽ ھاڻ فقAlien Registerationاڳ

. به سڏجي ٿو551 نالو ائين پيو جو ھن ڪارڊ الء اپالء ڪرڻ جي (Green Card)ھن ڪارڊ تي سائو ڪارڊ

فارم ھو، جيڪو ٻي وڏي لڙائي جي خاتمي بعد I-151 کان اڳ جيڪو I-551ھاٹوڪي فارم ءع کان پو1977 جيڪو I-551اڄ وارو فارم . ان جو رنگ سائو ھو. و ويو ھوع ڌاري ڇپاي1946

شروع ڪيو ويو اھو ڪڏھن ڪھڙي رنگ تي ڇپجي ٿو ته ڪڏھن ڪھڙي تي ۽ اڃا تائين ، پر ھن فارم ۽ ڪارڊ جو نالو اڄ آھياھو فارم جيتوٹيڪ سائي رنگ جي پني تي نه ڇپيو

ع جا جيڪي گرين ڪارڊ ملن پيا، 2006 سال ھينئر ھينئر. ھلندو اچي“ گرين ڪارڊ”تائين ھن ڪارڊ تي . رنگ جا آھن ۽ انھن جي پٺئين پاسي ساون اکرن ۾ لکائي ضرور آھيياھي اڇئي ٿي ۽ ان ۾ ڪيتريون ئي اھڙيون شيون ٿجي مالڪ جو نالو، فوٽو ۽ ٻي ڄاڻ لکيل ڪارڊ

جيئن اڄ . سگھيلڪل طريقن سان رکيون ويون آھن، جيئن ان کي ڪو نقل ڪري ٺاھي نه Readadleڪلھه اسانجي ملڪ جا پاسپورٽ ۽ شناختي ڪارڊ به ماڊرن ٽيڪناالجي مطابق

مشينون پڙھي به سگھن ٿيون ۽ ان جي مالڪ مطابق ڄاڻ پرنٽ Scanٺاھيا ويا آھن، جن کي .به ڪري سگھن ٿيون

دا جيڪي ھتي اھا ڳالھه به ٻڌائيندو ھالن ته آمريڪي قانون موجب آمريڪا جا اھي باشن ته ھو پاڻ سان ھروقت ي رھيل آھن، انھن الء ضروري آھذريعي آمريڪا ۾گرين ڪارڊ

USCIS. جو آفيسر چيڪ ڪري سگھي ٿوUSCISگرين ڪارڊ رکن، جيڪو ڪنھن به وقت .معني يونائيٽيڊ اسٽيٽس سٽيزن شپ ائنڊ اميگريشن سروسز

ي جو پاسپورٽ مليل آمريڪا جا اھي رھاڪو جيڪي ھتي جا شھري آھن ۽ کين ھتاھو ان ڪري جو آمريڪي . ضروري ناھي ته ھر وقت پاسپورٽ کٹي ھلن انھن الء. آھي

ن مطابق آمريڪي شھرين کي ووٽ جو حق ۽ ٻيون سھوليتون مليل آھن، جيڪي گرين يآئ يعني Aliens، جيڪي پاسپورٽ ملڻ تائين ن وارن کي نه آھPermanent Residentsڪارڊ ن اليون واري حادثي کان اڳ ته ڪڏھن ڪنھن جي پڇا به ڪا نه ٿي ٿي ته نائ سڏجنڌاريان


آمريڪا ۾ آيل ڪيترائي غير قانوني . آيا تون گرين ڪارڊ ھولڊر آھين يا پاسپورٽ واروپر ھاڻ سختي ٿيڻ ڪري ڪافي پڇا ڳاڇا ٿئي ٿي ۽ ڪيترن غير . ماٹھو ائين ئي پئي ھليا

بھرحال ھڪ توئرسٽ ويزا تي آيل . ويو آھي يوقانوني ماٹھن کي پنھنجي وطن واپس موڪلھمراه کي به گھرجي ته ھو پنھنجو پاسپورٽ پاڻ سان گڏ رکي، خاص ڪري ھو جڏھن ھڪ

ڇو ته ايئرپورٽن ۽ ريلوي اسٽيشنن تي اڪثر چڪاس ٿيندي . شھر کان ٻئي شھر وڃي پيو۾ پڻ لکي “ يارڪنيو ھاال کان نيو”آمريڪي سفرنامي رھي ٿي، جنھن بابت ھن کان اڳ واري

رھائش واري شھر نيو جرسي کان واشنگٽن ۾ پئي آيس ويس پر ٽن چئن پنھنجي . چڪو آھيانآخري دفعي واشنگٽن . مھينن ۾ ڪڏھن به ڪٿي ڪنھن منھنجي پاسپورٽ جي چڪاس نه ڪئي

واشنگٽن کان . کيسي ۾ وڌمي آخري وقت تي کٹوڃڻ وقت پاڻ سان نه پئي کٹي ويس پر پوءيلوي اسٽيشن تي پھتس ته خبر پيئي ته ٽرين ۾ بم جي افواھه ڪري ھر مسافر واپسي تي ر

ھلي، جن ڌاررين وٽ پاسپورٽ نه ھو انھن کي ٽرين ۾ چڙھڻ کان منع جي چڪاس پيئياھو به چڱو جو آمريڪا آھي، جتي . ڪري کين پنھنجي گھران پاسپورٽ گھرائڻ الء چيو ويو

ھي آو انڌير ڙجھڙن عرب ملڪن ۾ ته اھ ۽ ڪويتسعودي عرب . وري به قانون قاعدو آھي ڇا جا وڪيل ڇا جي ڪورٽ ،يو جيل ۾ ھٹيڃجو پوليس جنھن کي کنڀي ٿي ته ان کي سڌو و

حج واري ان جا مثال پنھنجي . صفائيء جو ئي موقعو نٿو ڏنو وڃيھن کي پنھنجي . ڪچھريان ڪري . کي چڪو آھيانواري سفرنامي ۾ ل”اي روڊ ٽو مدينا ”۽ ) ڀلي پار تان ڀيرو(ڪتاب

جو نجي ماٹھن کي کپي ته پرديس ۾ وڏي خيال سان ھل اسان جھڙن غريب ايشيائي ٿرڊ ورلڊگرين ڪارڊ پھرين ته . ڏکئي وقت ۾ اسان جي ملڪ جا سفارتخانا به اکيون پوريون ڇڏين

USCIS اشو ڪندو ھو پرھاڻ Immigration & Naturalization Service ڊپارٽمينٽ INSمريڪا جو آ Bureau of Citizenship & Immigration يعني BCIS پھرين ٿو، جيڪو کاتويکاتو جاري ڪر

Servicesھو . آمريڪا ۾ رھندڙ اھي ڌاريان جن کي اڃا گرين ڪارڊ نه مليو آھي ۽ ھنن جي ان ڪم الء درخواست غور ھيٺ آھي، اھي جيڪڏن آمريڪا ۾ رھي ڪا نوڪري، يا جاب ڪرڻ

سڏجي ٿو حاصلEAD جيڪو Employment Authorization Document الء چاھين ته ھنن .ڪرڻ ضروري آھي

کي ٽن مرحلن مان گذرڻ بعد گرين ڪارڊ ملي ٿو، جنھن Immigrantھڪ ڌارئين ماٹھو اھو . الء رھي به سگھي ٿو ته نوڪري يا بزنيس به ڪري سگھي ٿوهبعد ھو آمريڪا ۾ ھميش

ٺي سگھي ٿو، جنھن جو مدار درخواست جي نوعيت ۽ ملڪ ڪيترائي سال وProcessسڄو .تي آھي، جنھن سان ھن جو واسطو آھي

(Employer) جي ويجھي مائٽ يا نوڪري ڏيندڙ Immigrant کاتو USCISپھرئين مرحلي ۾ ويجھي مائٽ مان مراد زال مڙس يا ماء پي، پٽ ڌيء آھن. جي پٽيشن قبول ٿو ڪري مثال . ھي ته ھوء ماء پيء آڪريء کي جيڪڏھن آمريڪا جو پاسپورٽ طور ھڪ پاڪستاني ڇو ھي ته پنھنجي مڙس کيآشادي شده . گرين ڪارڊ ڏياري سگھي ٿي کي آمريڪا ۾ گھرائڻ الء


ڪو آمريڪن بزنيس . کاتي ۾ پٽيشن درج ڪرائي سگھي ٿيUSCIS گرين ڪارڊ ڏيارڻ الء بهڪ جي ماٹھوء کي نوڪري ڏيڻ الء ھن مئن يا ڪنھن ڪمپنيء جو مالڪ ڪنھن ڌارئين مل

جي گرين ڪارڊ جو بندوبست ڪري سگھي ٿو پر اھو ان صورت ۾ ٿي سگھي ٿو، جڏھن، جي ڪمپني مقرر ڪيل حدکان مٿي ڪمائي رھي آھي ۽ حڪومت کي ان موجب ٽئڪس ادا ڪري پيئي ۽ ٻي ڳالھه ته ھن کي اھو ثابت ڪرٹو پوندو ته ھن کي ان فيلڊ جي ڄاٹو جي

.ت آھيضرورڪن صورتن ۾ گرين ڪارڊ انھن ڌارين کي به مليو وڃي ٿو، جيڪي آمريڪا ۾ پنھنجو

. ڪن ٿاInvestپئسو لڳائين يعني صورت ۾ ته يڪدم نمبر ملڻ جو آھي، جيڪو مائٽيء جي طرفان ويزاUSCISمرحلو ٻيو

ويزائون Limitedمليو وڃي باقي ٻين صورتن ۾ ڪجھه وقت لڳيو وڃي جو ھر سال الء مقرر رکيل آھن ۽ ان ۾ ملڪن جو به حساب رکيل آھي، جيئن اڄ ڪلھه انڊيا وارن کي ته جلد مليو

ھن ۾ ويزا نمبر ن۽ پوء آخر ۾ ٽيون مرحلو آھي، ج. پاڪستان وارن الء وقت ٿو لڳي وڃي پر Immigrant پنھنجي ملڪ ۾ موجود آمريڪي سفارتخاني ۾ Immigrantملڻ تي درخواست گذار

ڪري سگھي ٿو، جيڪي اڄ ڪلھه ھر ھڪ کي پاڻ وٽ انٽرويو الء پڻ Apply الء ويزا پر ھاڻ ڪيترن گھرائين ٿا، پنھنجي ملڪ ۾ اڳ ۾ ته اھو ڪم ڪراچي ۾ ئي ٿي ويندو ھو

ويزا جي اميدوار کي ميڊيڪل Immigrantسالن کان انٽرويو الء اسالم آباد وڃٹو پوي ٿو ۽ ت، ڦڦڙن جا ايڪس ري وغيره کان عالوه ھن کي پنھنجي حد باب(H.I.V)خاص ڪري (ٽيسٽ

۽ انھن ملڪن جي پوليس رپورٽ جن ۾ ھو ڏيڍ سال “ پوليس سرٽيفڪيٽ”جي پوليس ٿاٹي جو . مٿي رھيو آھي، ڏيٹي پوي ٿيکن


گرين ڪارڊ الٽري االسڪا، ڊيال ويئر، مسي سپي ۽ مونٽانا رياستن بابت

) پکن(ي اٽڪل پنجاھه ھزار ماٹھن کي الٽري ھر سال آمريڪا جي حڪومت دنيا ج. گرين ڪارڊ ڏئي ٿي، جيئن ھو آمريڪا ۾ اچي رھن ۽ نوڪري يا ڌنڌو ڪنذريعي

پاڪستان مان به ھزارين نه پر لکين ماٹھو فارم ڀرين ٿا ته جيئن ھنن جو نالو نڪري اچي پر جو ھيء الٽريء ڪجھه سالن کان پاڪستان مان ھاڻ الٽري ذريعي چونڊ نه پئي ڪئي وڃي

الٽريء ۾ . جي سھولت انھن ملڪن الء رکي ويئي آھي، جن جا گھٽ ماٹھو آمريڪا رھن ٿانالو نڪرڻ تي ھو آمريڪا ۾ ھميشھ الء رھڻ الء Permanent Residence الء درخواست ڏئي

ء الPR۽ انھن ٻارن جي ) ۽ جي زال آھي ته مڙس الء(سگھي ٿو ۽ پاڻ سان گڏ پنھنجي زال درخواست منظور ٿيڻ تي ھنن . ھيآ سالن کان گھٽ 21اپالء ڪري سگھي ٿو جن جي عمر

جو اسٽيڪرلڳايو وڃي ٿو ۽ ھنن کي پوء ڇھن مھينن اندرImmigrant visaجي پاسپورٽ تي ان بعد سندن ڏنل ائڊريس . جو ٺپو لڳائٹو پوي ٿوEntryمريڪا پھچي پاسپورٽ تي آمريڪا ۾ آ

ھوندا آھن، ھتي اھو به لکندو ھالن ته جتي لوڀي. رين ڪارڊ مليو وڃيتي پوسٽ ذريعي گھن گرين ڪارڊ جي الٽريء جي چڪر ۾ ڪيترا شوقين ٺڳن . پوندا آھن اتي ٺوڳي به پيدا ٿيآمريڪا جي حڪومت جڏھن به الٽريء جو اعالن ڪري ٿي ته ھن ٺڳ . ھٿان ڦرجي به ويا

ھارن ذريعي ماٹھن کي اھو باور ڪرائين ٿا ته ايجنٽ اخبارن، ٽي وي ۽ انٽرنيٽ تان اشت يا سئو، ٻه سئو ڊالر في اسان ايجنٽن کي ڏيئي پنھنجو فارم ڀرايو جو ائين ڪرائڻ 50توھان

ويتر حقيقت اھا . پر اصل اھا ڳالھه صحيح ناھييسان ان جي نڪرڻ جي وڌيڪ اميد آھنھنجن پڪيترا ٺڳ ته ته اھڙا ايجنٽ توھان جو فارم موڪلڻ ۾ دير ڪريو ڇڏين، آھي

اشتھارن ۾ اھو به ڏيندا آھن ته نه فقط ھو فارم جلد موڪيلندا پر فارم نڪرڻ تي ڪامياب آمريڪاجي حڪومت . اميدوارن کي آمريڪا وڃڻ الء ھوائيجھاز جي ٽڪيٽ به مفت ۾ ڏيندا

ت بوقت عوام کي ھنن ٺڳ ايجنٽن کان بچڻ الء چتاء ڏيندي رھي ٿي جيئن ھو پنھنجي چقو انس .۽ پئسو ھنن ٺڳ ايجنٽن جي ڪوڙڪين ۾ اچي برباد نه ڪن

ھمراھه ) ڌارئين ملڪ جو آمريڪا ۾ آيل (Immigrantگرين ڪارڊ ملڻ بعد ڪو به آمريڪا ۾ ھميشه الء رھي سگھي ٿو پر ڪي ڳالھيون اھڙيون آھن، جن جي ڪري ھو

ن جو گرين ڪارڊ ي ھتڪو به ڏوھه جو ڪم ڪرڻ . وڃائي به سگھي ٿوStatusپنھنجو اھو .ڪئنسل ٿي سگھي ٿو ۽ ھن کي پنھنجي ملڪ ڏي موٽٹو پوي ٿو

جيڪڏھن آمريڪا ۾ رھڻ بدران ڪنھن ٻئي (Permanent Resident)گرين ڪارڊ ھولڊر ختم ٿي سگھي PRمريڪا جي آ ڏينھن بعد ھن جي 365ڪري ته ملڪ ۾ وڃي رھائش اختيار

) پرمننٽ ريزيڊنس اسٽئٽس (PRSپنھنجو يا انڪم ٽئڪس جي غير ادائگي ڪري به ھو . ٿي . وڃائي سگھي ٿو


ورمانٽ جھڙيون . نالي ھڪ ننڍڙي رياست آھيVermontنيويارڪ جي ساڄي پاسي ۾ ٻيون به ٻه چار آھن، جھڙوڪ رھوڊي آئلنڊ، مساچوسيٽ، USAننڍڙيون رياستون

(Montpelier)ڪنيڪٽي ڪٽ وغيره، پر ورمانٽ رياست جو گادي وارو شھر مونٽ پيليئر آمريڪا جي باقي رياستن جي گادي وارن شھرن کان ننڍو آھي، جنھن جي آدمشماري اٺ

ھونء ھن رياست الء اھا ڳالھه دلچسپ آھي ته ھتي ھڪ به مئڪڊونالڊ جي . ھيآھزار مس .ناھي جيڪا آمريڪا جي ڳوٺ ڳوٺ ۾ نظر اچي ٿي ريسٽورنٽ

ٻيٽن جو جھڳٽو آھي، جيڪو Hawaiiھوائي ”. ھين رياست آھي50ھوائي آمريڪا جي ”ھوائي ٻيٽ . ميل پري آھي2300مريڪا جي مين لئنڊ کان آھي ۽ آپئسفڪ سمنڊجي وچ ۾

) ھوائي(رياست “ ٻيٽ”ھي . ۾ آمريڪا سان شامل ٿيڻ کان اڳ سئنڊوچ ٻيٽ سڏيا ويا ٿي1898موعو ھوائي اٺ کن ٻيٽن جو مج. ۾ آمريڪا جي پنجاھين رياست بنيا1959جي صورت ۾

جو ٻيٽ جو شھر ھونولولو سڀ ۾ وڏو آھي ۽ ھوائي جي گاديءOahu)(آھي، جن مان او آھو .ھنڌ آھي

، (Red sea) الء پنھنجو عربي سمنڊ ۽ بحر احمر ڻپاٹيء جي جھاز ذريعي آمريڪا وڃجنھن ۾ جدي جھڙا بندرگاھه آھن، لتاڙي، سئيز ڪئنال اڪري، ڀؤنچ سمنڊ ۽ ان بعد

جي اولھه واري (U.S.A)آمريڪا . ڊ لتاڙي نيو يارڪ کان اچيو نڪرجي ٿوائٽالنٽڪ سمنالس انجلس، سئن ڊياگو، سئن فرانسڪو يا وئنڪوئر بندرگاھن ۾ وڃڻ : پاسي جي بندرگاھه

پاناما ائٽالنٽڪ سمنڊ پار ڪري پوء ان الء. الء به اسان اھا ئي روٽ اختيار ڪريون ٿاجيئن سئيز ڪئنال . گاھه آھنبندر پھچون ٿا جتي مٿيان ڪئنال ذريعي اسان پئسفڪ سمنڊ ۾

کي مالئي ٿو، تيئن پاناما ڪئنال ائٽالنٽڪ سمنڊ ۽ (Mediterranean)ڳاڙھي سمنڊ ۽ ڀؤنچ سمنڊ باقي جڏھن اسان جو . پئسفڪ سمنڊ کي ڳنڍي، اسان کي وڏي ڦيري ڪرائڻ کان بچائي ٿو

ملي ويندي assignmentا آمريڪا الء ان وقت اتان ڪ. يجھاز ڪوريا يا جپان ۾ ھوندو آھآھي ته پوء پٺيون ڦيرو ڪري واپس ڪراچي ۽ سئيز ڪئنال ۽ بحيره احمر، ميڊيٽرينين ۽

پئسفڪ سمنڊ دنيا . ڻ بدران اسان کي فقط پئسفڪ سمنڊ لتاڙٹو پوي ٿوڳائٽالنڪ سمنڊ جھاڪيون وڏيون نه جي سڀني سمنڊن کان وڏو آھي ۽ اڳ زماني ۾ جڏھن جھازن جي تيل جون ٽان

ھيون ۽ سمنڊ جي پاٹيء مان مٺو پاٹي ٺاھٹجي سھوليت نه ھئي ته جپان کان آمريڪا پئسفڪ ٽن جي ٻيو ڪو يٻ ھوائي لتاڙي پھچڻ وڏي منزل سمجھي ويئي ٿي جو رستي تي سواء سمنڊ

ڪيترائي پاٹيء ھينئر به . اھڙو سٹائو تڙ نه ھجڻ ڪري سفر خطري کان خالي نه ھوندو ھو جھاز توڙي ھوائي جھاز، جپان ۽ آمريڪا ڏي ايندي ويندي ھونو لولو ۾ ڪجھه دير ترسن جاھونولولو جھازين الء ائين فرحت جي جاء آھي،جيئن بيابان ۾ سفر ڪندڙن الء خيابان. ٿا !

.ھيآجي جاء فرحت”مزي جي ڳالھه اھا ته ھونولولو جي ھوائي زبان ۾ معني به جي ٻيٽنع ۾ ڪئپٽن جيمس ڪڪ اچي نڪتو جنھن ھنن 1778 ھنن ھوائي ٻيٽن تي سن

اھو نالو سئنڊوچ ان . رکيو“ سئنڊوچ ٻيٽ”خبر ان وقت جي دنيا کي ٻڌائي ۽ ھنن ٻيٽن جو نالو ڪري نه رکيو جو ھي ٻيٽ ڪن ٻن شين جي وچ ۾ سئنڊوچ بٹيل آھن، پر ھن اھو نالو جان


جي ھن مسافري جو خرچ پکو ڀريو مونتاگو کي عزت بخشڻ الء رکيو، جنھن ڪئپٽن ڪڪ ). نواب ھوEarlبلڪ سئنڊوچ قبيلي جو چوٿون ( .ھئي“ سئنڊوچ”سندس ذات . ھو

ع ۾ ان ھنڌ 1794ان بعد انگلينڊ جو ڪئپٽن وليم برائون پھريون ڌاريو ماٹھو ھو جيڪو .تائين جھاز کي وٺي آيو، جتي اڄ ڪلھه ھونولولو بندرگاھه آھي

ھن رياست ھوائيء الء مٿي لکي چڪو پئسفڪ سمنڊ ۾ آمريڪا جي ھيان ته ھيء آ، جنھن ۾ اٺ وڏا ۽ اھم ٻيٽ آھن، جن ۾ وري ھوائي ٻيٽ سڀ ۾ ين جو جھڳٽو آھٽمختلف ٻي

ھي، آھن ٻيٽ تي ھونولولو . آھي“ وڏو ٻيٽ”وڏو آھي، جنھن جي مڪاني زبان ۾ معني به ھونولولو ٻيٽ. ينو لک آھم شماري ن جي ٽوٽل آدٽسڀني ٻي. جنھن جي آدم شماري چار لک آھي

وڏي جنگ جپان جي فدائي جي بندرگاھه جو ئي ھڪ حصو پرل ھاربر سڏجي ٿو، جتي ٻيجھازن تي خودڪش حملو ڪري ڏھڪاء پيدا جنگيآمريڪا جي“ ڪامي ڪازي”پائلٽن

بھرحال ھونولولو ھوائي ٻيٽن جي گاديء جو شھر، وڏو شھر، اھم بندرگاھه . ڪري ڇڏيو ھو .۽ ھوائي اڏو آھي

. ھوائي رياست جون چار يونيورسٽيون تمام مشھور آھن . ھزار شاگرد آھن21 ھن ۾ - ھوائي يونيورسٽي مانوئا-12- Chaminade University ھزار 14ھن ۽ سندس سالياني ٽيوشن في آ ڏيڍ ھزارکن شاگرد

.ڊالر آھيھن ۽ سالياني ٽيوشن في آجنھن ۾ نو ھزار کن شاگرد ھوائي پئسفڪ يونيورسٽي-3

.يارھن ھزار ڊالر آھيھن ھزار ر برگھام ينگ يونيورسٽي جنھن ۾ ٽي ھزار کن شاگرد آھن ۽ ٽيوشن في پنڌ-4

.ڊالر آھيان کان عالوه . ھنن يونيورسٽين ۾ ڪيترائي پاڪستاني شاگرد به تعليم وٺي رھيا آھن

ڪ اسان جي ڳوٺ جو ڪيترائي اسان جي ملڪ جا ماٹھو نوڪرين ۾ آھن، جن مان ھ . جو مشھور آرٽسٽ پڻ ھوTVپڻ آھي، جيڪو ڊاڪٽر خالد زمان گاجٹي ميمڻ

ئر رياست جي به ڳالھه ڪئي آھي ته ان کي آمريڪا جي پھرين ويشروع ۾ اسان ڊيال رياستون Mid Atlantic جون جيڪي پنج (U.S.A)آمريڪا . رياست ٿيڻ جو درجو مليل آھي

توڙي ھتان وھندڙ ساڳي “ ڊيالويئر”ھن رياست . ن مان ھڪ آھيسڏجن ٿيون، ڊيالويئر انھ تان پيو جيڪو (De La Warr)“ وار- ال-ڊي”نديء جو نالو ھڪ انگريز ھمراھه نالي واري

.ع ۾ گذاري ويو1618ع ۾ ڄائو ھو ۽ 1577سڀ . جي ٻئي نمبر تي ننڍي رياست آھي(U.S.A) رياست آمريڪا (Delaware)ڊيالويئر

ڊيالويئر رياست جي اتر ۾ پينسلوانيا رياست آھي، . آھي(Rhode Island) روڊي آئلنڊ کان ننڍيندي، نيو جرسي رياست ۽ ائٽالنٽڪ سمنڊ آھي ۽ اولھه ۽ ڏکڻ پاسي کان مئريلئنڊ اوڀر ۾ ڊيالويئر

.ھي، جنھن جو بالٽيمور مشھور شھر ۽ بندرگاھه آھيآرياست ايڏي مشھور نه ھئي پر پوء مئريلئنڊ ۽ ورجينا )ڊيالويئر(شروع جي سالن ۾ ھيء رياست


ھن پاسي . جي آدمشماري وڌڻ تي ڪيترا اتي جا رھاڪو لڏي ڊيالويئر رياست ھليا آياڪالونيل دور ختم . ڪمائي جو وڏو ذريعو تماڪ جي پوک ۽ غالمن کان پورھيو وٺڻ مان ھو

۾ ھن رياست ۾ نوي واري سرڪاري آدمشماري جنھن 1860. ٿيڻ تي غالمي به گھٽجڻ لڳي آفريڪن غالم ھئا ۽ ويھه ھزار اھي آفريڪي شيدي ھئا، جيڪي 1800ھزار ماٹھو ھئا تن ۾

يونين چرچ آف ”ڊيالويئر جو پراٹو گرجا گھر . ھاڻ غالم نه پر آمريڪن شھري ھئا جو ٺھيل آھي، جيڪو سابق غالم 1813 چرچ سڏجي ٿو A.U.M.Pجيڪو ھاڻ “ آفريڪن

(Slave)نسر ٺھرايو پيٽر اسپي . ھن . يڏاکٹي رياست آھي ۽ االباما ۽ لوزيانا جي وچ ۾ آھ جي(U.S.A)مسي سپي آمريڪا

رياست جو نالو مسي سپي نديء تان پيو آھي، جيڪا ھن رياست جي اولھه واري بائونڊري جھازن جي نوڪري . ٺاھي لوزيانا مان لنگھي گلف آف ميڪسيڪو سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿي

پيو، يترائي دفعا جھاز کي لوزيانا جي شھر نيواورلينس ۾ وٺي اچٹو دوران اسان کي ڪاسان جي جھاز کي . ھي، جيئن روھڙي سکر سنڌو نديء تيآجيڪو مسي سپي نديء تي ائين

ڪل ھڪ سئو ميل کن مسي سپيء نديء ۾ اندر وٺي وڃٹو پيو ٿيٽا . ۽ ھيء رياست مسي سپي رياست ۾ شروع کان ھتي جي ڪارن جي گھٹائي رھي آھي

.ڃي ٿيوآمريڪا جي غريب رياست چئي راند کيڏڻ ) چور پوليس(“ لڪ ڇپ”ھتي جي ٻارن ۾ مشھور آھي جو مسي سپي جو لفظ

ون مسي سپي، ٽو مسي ”مھل ڳولڻ وارو لڪڻ وارن کي ڪجھه وقت ڏيڻ الء زور سان ٻه، ڪوڪ ھڪڙي ڪوڪ ”وغيره ڳٹيندو آھي، جيئن پاڻ وٽ چوندا آھن “ ......سپي

.وغيره“ .....ڪوڪ ٽيسندس ھڪ . رياست اتر ۾ ڪئناڊا سان مليل آھي(Montana) مون ٽانا يآمريڪا ج

ھن رياست . ھي ته ٻئي پاسي واشنگٽن ۽ ھيٺ ڏکڻ ۾ ويومنگ آھيآپاسي نارٿ ڊڪوٽا رياست ان ڪري ھن رياست جو نالو مون ٽانا ھسپانوي . ۾ ڪيتريون ئي جبلن جون قطارون آھن

ھي، جيتوٹيڪ ھي رياست ايراضيء آ (Mountain) جبل ان ورتل آھي، جنھن جي معنيزبان مپرجابلو ۽ رڻ پٽ ھجڻ ) بعد االسڪا، ٽيڪساز ۽ ڪئليفورنيا. (۾ چوٿون نمبر وڏي آھي

رياست جي ڪمائي ائگريڪلچر، کاٹين “ مون ٽانا”. ھيآڪري سندس آدم شماري تمام گھٽ نئشنل Glacierتي ٽوئرسٽ به چڱا اچن ٿا، جيڪي ھ. ڪاٺ آھي جي کوٽائي، ۽ عمارتي

. نيشنل پارڪ کي ڏسڻ اچن ٿاYellow Stoneپارڪ ۽ ، ي ۾ ايندو آھGuiness Book of Records جونالو Roe Riverمون ٽانا رياست جي ھڪ ندي

ائين ته آمريڪا جي ھڪ . آھي) فٽ ڊگھي200اٽڪل (جو اھا ندي دنيا جي ننڍي ۾ ننڍي ندي اوريگان .نديء جيڏي آھي پڻ ننڍڙي ۽ ذري گھٽ رو“ ڊي ندي” جي Oregonست ٻي ريا

سندس اتر ۾ واشنگٽن رياست . رياست آمريڪا جي اولھه ۾ پئسفڪ سمنڊ جي ڪناري تي آھي . آھي ۽ ڏکڻ ۾ ڪئليفورنيا رياست


ھڪ رنگي کي ڪلرڊ ٿا سڏيو؟

خط . روھيء جو پڻ ھو جي گروپ ميل ۾ ھڪ خط علي بSanaڪالھه انٽرنيٽ کوليم ته ء◌ جنھن خط کولي پڙھڻ ال”Poem by an African Man“: جو عنوان يعني سبجيڪٽ ھو

منجھس ڪنھن شاعر جو شعر ڏنل ھو، جنھن ھتي جي سماجي معاشري . دلچسپي پيدا ڪئياسان وٽ سھٹي ٻار کي متان نظر لڳي، . ڏي ڌيان ڇڪايو آھيComplexesجي ڪوتاھين ۽

ھن سالن ۾ اھڙن نالن جو کٹي رواج نڪري يھينئرھنن ويھن ٽ. سڏيو وڃي ٿوپيار مان ڪاروو ۽ ٻٻر جھڙا ناال ٻھراڙين ۾ عام ھئا، تڏھن ڊ، چڀڙ، مور، ڪنه پر جڏھن اسان وٽ ٽويويو آھ

پر ھتي آمريڪا ۾ ڪنھن . ڪنھن کي ڪارو يا پوڙھو پڻ پيار مان سڏيو ۽ سمجھيو ويندو ھوي، ڇو جو ان نالي سان سڏڻ وارو پنھنجي پيار جو نه پر چوڻ گار برابر آھ“ ڪارو”کي

ڪنھن زماني ۾ ڪنھن کي بنگالي سڏڻ خراب ٽجو اظھار ڪري ٿو، جيئن اسان و نفرتسمجھيو ويو ٿي ڇو ته ان جي پويان نفرت ۽ ڌڪار جو احساس ھو، جيتوٹيڪ ماليا ۽

ريل صدين ۾ ماليا پاسي ، جو گذوڃي ٿومان مطلب فارينر سمجھيو “ بنگالي”انڊونيشيا پاسي coastingجيڪو به فارينر آيو ٿي اھو چاھي گجراتي ھجي، عرب، ايراني يا پنجابي ته اھو

بنگال جو ڪنارو ) تن ڏينھن ۾ ڊئريڪٽ ھلڻ وارا پاٹي جا جھاز، آگبوٽ، ٻيڙا نه ھئا(ڪندو جو ھجي يا ڏئي ماليا پھتو ٿي سو ماليا وارن الء اھي سڀ بنگالي ھئا، چاھي بنگال صوبي

ايتريقدر جو پنڌرھين صديء ۾ جڏھن پورچو گالي مالڪا . ننڍي کنڊ جي ڪنھن به صوبي جو Puteh کينماٹھو بنگالي سڏڻ لڳا پر سندن رنگ اڇو چٽو ھجڻ ڪري پھتا ته انھن کي به ملئي

.بنگالي سڏڻ لڳا) معني سفيد( تن کي ۽ غالم پھتامريڪا ۾ به جيڪي آفريڪا کان آيل ڪارا پورھيتآبھرحال ھتي

اسان وٽ ڪنھن کي شيدي ). شيدي( سڏڻ لڳا يا نيگرو (Black)يورپين ۽ آمريڪن ڪارو بلڪه اسان وٽ شيدي ماٹھو چرچي ڀوڳ، ڳائڻ وڄائڻ ۽ ملڪ الء . سڏڻ نفرتجي نشاني ناھي

مريڪا ۾ رھندڙ آفريڪا کان آيل باشندا آجي عالمت سمجھيو وڃي ٿو پر ھتي وفاداريء. ڪئريبن سمنڊ جي ٻيٽن جا رھاڪو اھڙن لفظن تي غم ۽ غصي جو اظھار ڪن ٿاتوڙي . وڌيڪ استعمال ۾ ايندڙ لفظ آھي) رنگين (Colouredڪاري کان عالوه اڄ ڪلھه يا نيگرو

يعني (ڏکڻ آفريڪا جتي ھيستائين رنگ کي وڏي اھميت ڏني وئي ٿي، اتي بلئڪ معني مڪاني جنھن ۾ ڪرمچند (ڪلرڊ معني اسان ننڍي کنڊ جا رھاڪو ۽ ) شيدي(جا ڪارا ) آفريڪا کنڊ

توڙي ناسي ) شيدين(ڪارن پر آمريڪا ۾ رھندڙوغيره، چيني، ملئي ۽ عرب )ھوگانڌي به شامل .سڏيو وڃي ٿو ڀورن جئميڪن، ڪئريبين ۽ ٻين کي ڪلرڊ

ابراھام لنڪن کان وٺي اڄ ڏينھن تائين ڪيترائي نيڪ گورا انسان ان ڪوشش ۾ لڳل ته انسان کي رنگ جي بنياد تي نه پر سندس ڪم ۽ سٺائيء جي لحاظ سان گروپن ۾ آندو آھن


ٿيندو ته عام طرح آمريڪا جا گورا آفريڪا جي پر تڏھن به توھان کي محسوس،وڃي. ۽ رنگين کي غالم سمجھن ٿا، جاھل ۽ اڻ پڙھيل سمجھن ٿا“ ڪاري”ھر شيدين سان گڏ

سان ڪن جو لقب ڏيڻ“ ڪلرڊ”نجي نفرت جو اظھار کين بداخالق ۽ ڪاھل سمجھن ٿا ۽ پنھسمجھن ٿا ته چڱي طرح ۽ رتبي تي پھچي ويل شيدي ٿا ۽ ھتي جا غريب توڙي وڏي عھدي ٿا ۽ ھو سندن اکين ۽ دل ۾ پنھنجي نفرت جو اظھارڪنيورپي ۽ گورا کين ڪلرڊ سڏڻ سان

سنڌي ائسوسيئيشن آف ( Sanaعلي بروھيء جو . ڪن ٿا پنھنجي الء لڪل نفرت محسوسجي ميمبرن ڏي موڪليل ھي شعر ھڪ اھڙي ئي آمريڪا ۾ رھندڙ آفريڪا ) نارٿ آمريڪا

جي شيديء جو آھي، جيڪو کين ڪلرڊ سڏڻ وارن کي مخاطب ٿي چوي ٿو ته توھان اسان . اھي ته دراصل توھان آھيو-کي ڪلرڊ ڇو ٿا سڏيو

POEM BY AN AFRICAN MAN DEAR WHITE FELLA, COUPLA THINGS, YOU SHOULD KNOW. WHEN I BORN, I BLACK WHEN I GROW UP, I BLACK WHEN I COLD, I BLACK WHEN I SCARED, I BLACK WHEN I SICK, I BLACK AND WHEN I DIE, I STILL BLACK. AND YOU WHITE FELLA, WHEN YOU BORN, YOU PINK WHEN YOU GROW UP, YOU WHITE WHEN YOU GO IN DA SUN, YOU RED WHEN YOU COLD, YOU BLUE WHEN YOU SICK, YOU GREEN AND WHEN YOU DIE, YOU GRAY AND YOU CALLING ME COLORED???

منھنجا پيارا گورا ڀائرو، ڪجھه ڳالھين جي ته توھان کي به ڄاڻ ھجڻ کپي،

جڏھن آئون ڄائو ھوس ته ڪارو ھوس، وڏو ٿيس ته به ڪارو رھيس،

ھيان،آاس ۾ نڪران ٿو ته به ڪارو ٿڌ ۾ پڻ ڪارو رھان ٿو،

خوف جي حالت ۾ پڻ منھنجو ساڳيو رنگ رھي ٿو، آھيان ڪارو مان،بيمار ٿي جڏھن بستر تي ڪران ٿو ته به

! مرڻ وقت به رنگ منھنجو ڪارو آھي ! يورپيو ۽۽ توھان گورا انگريز

ڄمڻ وقت توھان گالبي ڳٽن وارا آھيو، مچي مڙس ٿيڻ تي سفيد ٿيو وڃو،

سج جي تپش ۾ يڪدم تپيو ڳاڙھا ٿيو وڃو، ،رھو ٿاٿڌ ۾ توھان وري نيرا


بيماريء جي حالت ۾ ساوا، توھان لڳو ٿا، ! جھڙا ڀورا مٽيءمرڻ وقت

.۽ توھان جيڪي رنگ مٽايو ٿا ! سڏيو ٿا“ ڪلرڊ”مون ھڪ رنگي کي

آمريڪا توڙي ڪئناڊا ۾ اھي ماٹھو جيڪي گورا يورپي يا انگريز نه آھن، اھي انھن ۾ اسان ايشين به اچي وڃون ٿا، ويندي ھتي - يعني ھيٺاھين درجي جا. آھن“ ڪلرڊ”سڀ

. آفريڪي ڪارا ته شروع کان ئي ڪلرڊ، سڏبا اچن-به جا اصلوڪي باشندا ريڊ انڊينسڏجڻ کان وري به ڪلرڊ لفظ “ نينگرو”يا “ ڪارو”ھڪ ڪاري آمريڪن چيو ته فقط

لفظ مان مراد ته فقط اسين آفريڪا کان آيل غالم ۽ ) ڪارو(ڪجھه بھتر آھي، جو بلئڪ ترا پڙھيل ي۾ ڪڪلرڊ ۾ ته انڊين، چيني، عرب به اچي ويا، جن . پورھيت شيدي ٿياسين

.ڳڙھيل، پئسي وارا ۽ سائنسدان پڻ آھن سڏڻ ۾ Coloredپلومئٽ جو به اھو ئي خيال آھي ته ڊآفريڪا کنڊ جي ھڪ ملڪ جي

ڪري سگھجي ٿو پر ھر ڪاري يا آفريڪن توري به گھٽ بيعزتي آھي ۽ اھو لفظ برداشن اسان کي سڏڻ شيديء کي ڪارو يا نينگرو سڏڻ غم ۽ غصو ٿو ڏياري جو انھن لفظن سا

جيتوٹيڪ جن کي توھان . واري جي مراد اسان کي غالم، ٻانھو، جاھل ۽ جنگلي سمجھڻ آھياھو سمجھي بندوق جي زورتي اڄ کان ٻه سئو سال کن اڳ آفريڪا کان وٺي آيائو انھن جو

ان کان عالوه آمريڪا ۾ جيڪي . اوالد اڄ توھان گورن وانگر تعليم يافته ۽ وڏن عھدن تي آھياھي . ھلن پيا، اھي سڀ توھان گورن جي زرخريد ٻانھن جو اوالد نه آھن ريڪا جا شيديآف

.آفريڪا ۽ ڪئريبين سامونڊي ملڪن ۽ ٻيٽن جا اعلي عملدار ۽ ڊپلومئٽ به ٿي سگھن ٿا جھڙن آفريڪي نسل جي آمريڪن ھتي جي گورن سان چڱيون (Malcolm-x)مالڪوم

ڇو ٿا سڏيو؟ توھان“ نينگرو”يا “ بلئڪ”فريڪن کي چڪريون کاڌيون آھن ته توھان اسان آاھڙيء طرح . جپان جي رھاڪو کي جپاني ٿا سڏيو، چين جي رھاڪوء کي چيني ٿا سڏيو

توھان اسان “ ڇو نٿا سڏيو؟“ آفريڪي آمريڪن”آمريڪا ۾ رھندڙ آفريڪي شيدين کي ھي، جنھن آ به ملڪ بنياد تي سڏيو ٿا؟ ڇا ڪو اھڙوي ڪھڙ(Negro)“ نينگرو”يا “ ڪارو”کي

کي توھان انھن ن آھي، جيڪڏھن آھي ته پوء اتي جي ماٹھ(Black Land)جو نالو ڪارو آستان .نالن سان سڏيو

لفظ اسپيني ۽ پورچوگالي زبانن جو آھي، جنھن جي معني ڪارو ”Negro“ھونء نيگرو آمريڪا جي ڪيترين رياستن ۾ توڙي ڪئناڊا ۾ ڪيترا آفريڪي نسل جا. آھي

. سڏجڻ تي اعتراض نٿا ڪن“ بلئڪ پرسن”سڏجڻ تي سخت دل ۾ ڪن ٿا پر “ بلئڪ”ماٹھو اسم طور استعمال ڪرڻ کي تمام گھٹو خراب سمجھيو وڃي ٿو پر صفت “ ڪارو”يعني لفظ

ڪارن ماٹھن جيبرطانيا ۾ به اڄ ڪلھه آفريڪا . طور ان کي گھٽ خراب سمجھيو وڃي ٿو سڏيو Black British People سڏڻ بدران ”Black Briton“جي جذبات جو خيال رکڻ خاطر کين

.وڃي ٿو


اڄ جو ۽ اڳ جو آمريڪا

ٽيھه پنجٽيھه سال اڳ يعني گذريل صدي جي سٺ واري ڏھي جي آخري سالن ۾ جڏھن ،منھنجو پھريون دفعو ھن پاسي اچڻ ٿيو ھو ته يورپي گورن ۽ آفريڪي شيدين کان عالوه

گھٹائي پورٽوريڪن، ميڪسيڪن ۽ ٻين ، ٿيڻ وارن ۾Settleويجھڙائيء ۾ آمريڪا ۾ اچي جيڪي ڪئريبين سمنڊ جا ٻيٽ سڏجن ٿا جن ۾ ھائتي، جئميڪا، ( پاسي جي ٻيٽن سياو

) ڪاسٽاريڪا، گئاٽيماال، نڪراگئا(۽ وچ آمريڪا ) ره اچي وڃن ٿايڪيوبا ۽ ويسٽ انڊيز وغن ڳالھائين ٿا ۽ انھن کي زبا(Spanish)جي ملڪن جي رھاڪن جي ھئي، جيڪي ھسپانوي

U.S.A يعني لئٽينو گروپ جي . سڏين ٿا) مريڪا جا ماٹھوآيعني لئٽن ( آمريڪا وارا لئٽينوماٹھن ۾ ڏکڻ آمريڪا جي ڏورانھن ملڪن چلي، پيرو ۽ برازيل جا به ماٹھو اچي ويا ته

ا جي بلڪل ويجھڙائي وارن ملڪن يعني ميڪسيڪو، ڪيوبا، پورٽوريڪ(U.S.A)آمريڪا .جا به اچي ويا

يعني ننڍي کنڊ ۽ ڏکڻ اوڀر ايشيا ۽ وچ اوڀر جا ماٹھو ملڪن،انھن ڏينھن ۾ اسان وارن ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ لبناني ،عرب اڃان ايڏو ڏور نه نڪتا ھئا. ۾ تمام ٿورا ھئاU.S.Aآمريڪا

ر يعني ھنن عربي ضرو. عربن جي ھئيCopticمريڪا ۾ ضرور ھئا جن ۾ گھٹائي آ عرب ي۽ شام جا ماٹھو اڄ به نڪرڻ ۾ سست مالئيشيا ۽ اندونيشيا پاسي. ڳالھائي ٿي پر سندن مذھب عيسائي ھو

ايراني .ھريل آھن ۽ ٿڌن ملڪن کان پاسو ڪن ٿا تي مينھوڳي واريء،ھو ھڪ ئي موسم. آھن جن -باه جي پوڄارين جو( سٽرن زوروھئا پر انھن ۾ به اسي نوي سيڪڙو ضرور نظر ايندا

ايراني . ھوجو ھو يا بھئائي مذھب سان واسطو رکندڙن جو) وٽ پارسي سڏين ٿاکي پاڻ يورپ توڙي آمريڪا ۾ مسلمان ايرانين ۽ عربن جو . ٿي مسلمان ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ نظر آيا

.اچڻ خمينيء جي انقالب بعد يا صدام جي ڏينھن ۾ ٿيوڪافي معني . في ھئا ۾ ڪاU.S.Aتن ڏينھن ۾ اسان جي ننڍي کنڊ جي ماٹھن مان انڊيا جا

. يورپ ۽ برطانيا ۾ جيترا انڊين ان وقت ھئا، اوترا ھيڏانھن آمريڪا ۾ نه ھئا-چڱا خاصاڏکڻ . پاڪستاني، سري لنڪن بنگالي يا گورکا ۽ نيپالي ته بلڪل اٽي ۾ لوڻ برابر ھئا

ن ۾ اچڻ ۾ ته عقلمندي ھئي پر اسان وارن ملڪن کا) آمريڪا (U.S.Aآمريڪا جي ماٹھن جو مريڪا ڇو اچي، جڏھن ھن کي برطانيا ۽ يورپ جي آايشيائي ماٹھو ھيڏو مفاصلوڪري

ڪيترن ئي ملڪن ۾ آرام سان نوڪري، ڌنڌو، بيروزگاريء جي حالت ۾ سوشل االئونس ۽ سو ھنن جرمني، فرانس، اٽلي، انگلينڊ ڏي ئي .ويو ٿي سال ٻن بعد شھريت ۽ پاسپورٽ به ملي

ڊن، ناروي ۽ ڊئنمارڪ پاسي به گھٹن پوء رخ رکيو يسئ. ٿي ھيلڏپالڻ ڪرڻ ۾ بھتري سمجمريڪا ۾ اسان آسو تن ڏينھن ۾ . جڏھن ٻين ملڪن ۾ رھڻ تي پابنديون ۽ سختيون وڌڻ لڳيون

باقي پاڪستان، سلون، نيپال . جي شڪل وارن ماٹھن ۾ گھٹائي انڊيا جي رھاڪن جي ھئي


ھڙو رنگ روپ ۽ نمونو ھجڻ ڪري جو ھڪ جپاسي جا ڪي ايڪڙ ٻيڪڙ ھئا ۽ اسان سڀني جو“ ديسيء”ھاڻ پنجٽيھه کن سالن بعد آمريڪا اچي ھڪ نئين ٽرم . اسين سڀ انڊين سڏبا ھئاسين

ديسي ماٹھو، ديسي کاڌا، ديسي ميوزڪ، ديسي چئنل، ديسي عادتون وغيره ۽ . اضافو ٻڌو اٿمتر وارن صوبن جي ماٹھن شروع ۾ آمريڪا ۾ انڊيا جي ا(ديسي ۾ نه فقط اتر انڊيا جا ماٹھو

ڏکڻ ھندستان جي ڏاکٹي حصي جي ماٹھن جو رخ جي گھٹائي ھئي، تامل ناڊو، ڪيراال ۽پر ڏکڻ ۽ ) سري لنڪا، مالئيشيا، سنگاپور ۽ اڃان به اڳتي ته نيوزيلينڊ ۽ آسٽريليا طرف ھو

انھن . ااوڀر انڊيا جا ماٹھو، پاڪستاني، سري لنڪن، بنگالديشي، نيپالي وغيره اچي وڃن ٿ ٻيون ڪيتريون ڳالھيون، عادتون ۽ شوق ساڳيا ،جي ماٹھن جون، سواء مذھب جي ملڪن

ڏکڻ ھندستان جا ماٹھو يا انڊيا جي گجرات ۽ بنگال صوبي جا ماٹھو جيڪي مالئيشيا ۽ . آھنمڪاني زبان ملئي ۽ . سنگاپور پاسي رھيا پيا آھن، انھن کي اڙدو يا ھندي صفا ڪا نه اچي

ھنن کي ھندي ڳالھائڻ جي .لھائين يا پنھنجي مادري زبان تامل، گجراتي ۽ بنگاليانگريزي ڳاضرورت به ڪھڙي جو مالئيشيا پاسي ھنديءکان وڌيڪ سندن صوبي جي زبان تامل ۾

۽ ٻيون ٽي(سنگاپور جي چئن قومي زبانن مان تامل ھڪ آھي . گھٹيون فلمون ھلن ٿيونپر ھتي آمريڪا ۾ رھندڙ تامل ھجن يا بنگالي، گجراتي ). چيني، ملئي ۽ انگريزي آھنزبانون

اسان پاڪستانين جي ته ھونء ئي اڙدو زبان آھي، جيڪا . ھو ھندي ڄاٹن ٿا،ھجن يا نيپاليان ڪري ھتي جا ديسي، انگريزي کان پوء ٻي ٻولي جنھن ۾ گھٹو . ھيآھنديء جھڙي

Communicateجا ريعي چار پنج انڊين ٽي ويھتي جيڪي ڪيبل ذ. ڪن ٿا، اھا ھندي آھي اھي سڀ ھنديء جا آھن، - زي ٽي وي، سھارا ٽي وي، اسٽار ٽي وي وغيره-چئنل ھلن ٿا

جيتوٹيڪ تامل، بنگالي ۽ خاص ڪري گجراتي ڳالھائيندڙن جو ته تمام وڏو تعداد آمريڪا ۾ .ٿو رھي

جو مطلب اتر سڏيو ويو ٿي جنھن“ انڊين فوڊ”ھونء آمريڪا ۾ ننڍي کنڊ جي کاڌي کي ديسي ”يعني انڊيا جي اتراھن عالئقن جا کاڌا ھوندا ھئا پر ھاٹي - پرديش، پنجاب ڪشمير

ٿيندو وڃي، جنھن ۾ ڀت، ٻوڙ، دال، اڊلي، ڊوسا، روٽي چپاتي ۽ جو لفظ وڌيڪ مشھور“ فوڊھونء ناچ گانن ۾ به . ٻيا گجراتي، بنگالي، مدراسي ۽ ٻيا ڏکڻ ھندستاني کاڌا عام ٿي ويا آھن

مريڪا ۾ انڊين فلمي يا وڌ ۾ وڌ پنجابي ڀنگڙا مشھور ھئا، جن انڊيا جي راڳ روپ جي آسڏجڻ لڳيون آھن، جن ۾ بنگالي “ ديسي” پر ھاڻ اھي ڊانسون انڊين بدران .نمائندگي ڪئي ٿي

۽ نيپالي ڊانسون به شامل آھن ته راس، ڀنگڙا، ڀارت نتيام، ڪٿڪ ۽ ڪچي پودي به اچي . وڃن ٿيون

جيڪو اڄ ڪلھه ھتي آمريڪا جي ڪنھن (سنڌ يونيورسٽيء جي پروفيسر جاويد ڀٽو جنھن جو تفصيلي احوال آمريڪا بابت ھن کان اڳ واري سفر ) يونيورسٽيء سان وابسته آھي

نھيان، تنھن کان ھڪ ڏينھن پڇيم ته ديسي ماٹھآ۾ ڏئي چڪو “ نيو ھاال کان نيو يارڪ”نامي ساڳيون يا کٹي چئجن ته ھڪ جھڙيون آھن پر مذھب بابت ھتي جا يون ته سڀ ڳالھيون ٻجون

مسلمانن الء ڏاڙھيء جو اشارو ۽ ھندن ” ڪن؟ Distinguishماٹھو مسلمانن ۽ ھندن ۾ ڪيئن


.جاويد ٻڌايو“ سڏينDotکي .مون پڇيو مانس“ !ڇا مطلب” “.تي ھٹن ٿيون معني ڳاڙھو تلڪ، جيڪو ھندو عورتون نرڙ ٽڊا”

يعني اھي . سوال ھتي جا گورا انھن مردن کان ڪن جن کي ڏاڙھي ناھييعني اھوڏاڙھي وارا . بنا تلڪ واريون مسلمان. عورتون جن کي نرڙ تي تلڪ آھي، اھي ھندو ٿيون

پڪ ڪرڻ الء ھنن . مرد مسلمان ۽ بنا ڏاڙھيءوارا مرد مسلمان به ٿي سگھن ٿا ته ھندو به . معني توھان جو ھندو ڌرم سان واسطو آھي?Are You a Dotکان پڇيو ويندو آھي

آمريڪا ۾ ديسي ادب ۽ ميوزڪديسي ماٹھن مان ڪن ڪن، بدناميون به پيدا . ڳالھيون پنھنجي جاء تي اھي سڀ بھرحال ديسي (Literature)ديسي ماٹھن ۽ انھن جي ديسي کاڌن، ديسي ادب پر گھٹي ڀاڱي. ڪيون آھن

ڇو جو . به پيدا ڪيو آھيImpact تي چڱو خاصو ميوزڪ ھتي جي گورن ۽ انھن جي ملڪيون ائين پسند ڪن ٿا جيئن جپاني ماٹھو شھتي جا ڪيترا گورا ھاڻ ڪيتريون ئي ديسي

رڳو ديسي ادب کي ڏٺو وڃي ته اڄ جي ٽي وي ۽ انٽرنيٽ جي دور ۾ . فرينچ ڊش پسند ڪن ٿاڻ جي ڪالسيڪل به پنھنجي ادب کان وڌيڪ ديسي ادب پسند ڪن ٿا جن ۾ آرڪي نارائ

ايس نائيپال جي ڪتابن کان انيتا ڊيسائي، گيتا مھتا، راج ڪمال جھا جھڙا اديب . لکٹين۽ وياچي وڃن ٿا جن جا ڪتاب نيويارڪ، واشنگٽن ۽ بالٽيمور کان ائٽالنٽڪ سٽي، ايڊيسن ۽ سائڪرا مينٽو جھڙن شھرن جي ڊپارٽمينٽل اسٽورن ۾ نظر اچن ٿا، اڄڪلھه ويجھڙائيء ۾

جنھن جو (مريڪا ۾ پسند ڪيا پيا وڃن، جيئن سوڪيتو مھتا آ ٻيا به ديسي ادب ھتي ڪجھهڪيترن ميمبرن پڙھيو ۽ پسند ڪيو آھي، مون کي جيSANA ھتيجي Maximum Cityڪتاب

، مترا ڪاليتا جو ڪتاب )به پروفيسر نديم جمالي صاحب اھو ڪتاب پڙھڻ الء چيوSuburban Sahibs مونيڪا عليء جو ،Bricklane ۽ جھمپاالھيريء جو Namesake ،ڪتاب

. جيڪي ھنن پنھنجي وطن بابت لکيا آھن، ھتي جي گورن ۽ گورين جي ھٿن ۾ نظر اچن ٿا، چترا بينر جي ديوا A Suitable Boyڪجھه عرصو اڳ وڪرم سيٺ جي ڪتاب ائين ته

گذريل . شھور ٿيو ھو به نه فقط آمريڪا پر سڄي دنيا ۾ مMistress of Spicesڪاروني جو ڪتاب اچي رھي آھي، جنھن جو (Boldness)ڏھن سالن کان ديسي ليکڪن جي لکٹين ۾ ڪافي دليري

اڄ ڪلھه گوتم ملڪاٹيءجي ناول . آھيThe God of Small thingsمال ارون ڌاتيء جو نالو . جي به ھتي وڏي واکاڻ آھي(Londonstani)لنڊنستاني

قسم جا سياسي، تواريخي ۽ يادداشتن جا ڪتاب پڻ ھتي نه رڳو ناول پر ڪيترا سنجيده From“و ئي ھڪڙو ڪتاب حسين حقانيء جو ڙاھ. جا گورا آمريڪن وڏي شوق سان پڙھن ٿا

Mosque to Military” ھيآ ھن مھيني ھتي جي مارڪيٽ ۾ آيو آھي، جيڪو ڇپيو به آمريڪا ۾ .ي ماٹھو جي وات ۾ ڳالھه ھتي اڄ ڪلھه ڇپجي رھيو آھي، جنھن ج ھڪ ٻيو ڪتاب جيڪو

آھي اھو پاڪستاني جرنلسٽ نفيسه ھودڀائي جي يادگيرين ۽ پاڪستاني معاشرتي مسئلن بابت Voice of Americaو صاحب جي گھر واري آھي ۽ ھتي ٽنفيسه ھودڀائي پروفيسر جاويد ڀ. آھي


. سان وابسته آھي. بر تي پنجابي ۽ گجراتيھن ۽ ٻئي نمآھتي مشھور ديسي ميوزڪ ۾ ھندي ۽ اڙدو جا گانا

پر . ائين ته ننڍي کنڊ جي ڪھڙي زبان آھي، جنھن جي ڳالھائڻ وارا ھتي آمريڪا ۾ نه آھنيلن، سميلن، انڊين فلمون ھلڻ دوران مديسي فنڪشنن، . ٻيون ٻوليون گھرن تائين محدود آھن

ڊيو ۽ وڊيو آ تي دڪانن. ي پون ٿات ڪنن آوازاردو گانن جا / سئنيما گھرن ۾، عام طرح ھندي جا ڪئسٽ ڪيترين ئي زبانن ۾ ملن ٿا، جيڪي نه رڳو پاڪستان ۽ ھندستان کان ھتي

جھڙن ملڪن جا انڊين به ٺھن ٿا جن ۾ سرينام ۽ ٽرنيڊاڊLocally الء اچن ٿا پر يوڪر. ٽرنيڊاڊ جو ھڪ جوڙو ڪنچن بابال ھتي ڪافي مشھور آھن. رھاڪو پڻ حصو وٺن ٿا

Chutney“ چٽني ميوزڪ”پوپو جو آھي، جنھن جي ميوزڪ جو نالو ھڪ ٻيو گروپ سندر

Musicبه ھتي ڏاڍو مشھور آھي ۽ پاڪستاني توڙي انڊين ھن “ جنون”پاڪستاني گروپ . آھي .کي پسند ڪن ٿا

سڄي واٽ ھو سنڌي .آيس ھڪ دفعي فلڪ شير سان گڏ واشنگٽن کان نيو جرسي پئي : ه جو ھو واگانوھڪڙو ان ۾ . ڪئسٽ ھالئيندو آيو

ھل ھن پار-تار مون کي دال پنھنجي ميھر سان، مان مالن ھڪ وار

پنھنجي ميھر سان مالن ھڪ وار او

فلڪ شير ٻڌايو ته گذريل سال ھتي نيو جرسيء ۾ انڊيا جي سنڌين جو سميلن ٿيو ھو، ھتي جي ھڪ رڪارڊنگ . ئي ھئيآڳائڻ واري ڪماري تيجي ڀوڄواٹي پڻ ھتي جنھن ۾ ھيء

.يء ھي آڊيو ڪئسٽ ٺاھيو آھيڪمپنان ۾ ڪو شڪ ناھي ته تيجيء جو آواز لتا وانگر بيحد مٺو لڳي رھيو ھو يا شايد پينسلوانيا ۽ ميريلينڊ جي جھڙالي موسم ۾ فلڊ لفيا وٽ ڊيال ويئر ندي ٽپڻ وقت چوڌاري

.خوبصورت نظاري جو اثر ھو جيڪو گاني ۾ رومانيت پيدا ڪري رھيو ھو

ن ڪاھينديس مان،سير ۾ سرتيو سر جو سانگو ساھيندس مان،

ٿي سار، درد ٿو دل کي دکائي، ستائي سڄڻ جي مون کي دال تار، ھل ھن پار

پنھنجي ميھر سان مان مالن ھڪ وار

فلڪ شير ٻڌايو ته ڪماري تيجي ڀوڄواٹي، انڊيا جي صوبي گجرات جي شھر گانڌيدام ۾ مون کيس ان راڳ جي شروع وارو . يرھي ٿي، جتي ڪنھن اسڪول جي ھوء پرنسپال آھ

حصو ٽي دفعا کن وڄرايو، جنھن ۾ ھوء راڳ کان اڳ ڏاڍي سريلي ۽ سوز واري آواز ۾ :ڏوھيڙو ٿي ڏئي

.پريت پڪارون جي ڪيون، ڪيون نيزاريون نينھن”


اکڙين ۾ آيا تري واچوڙا، جھڙ، مينھن “...ڄايون ڪيئن، اال پار پھچائج ميھر ڏي! ھت جيجل! اال

ي تيجيء جو ڪئسٽ ٻه ھفتا کن نيو جرسي ۽ نيو يارڪ جي ديسي دڪانن تان ڪمارھاڻ فلڪ شير کي چيو اٿم ته پنھنجي . پڇائيندو رھيس پر خبر پيئي ته سڀ ختم ٿي چڪا آھن

به سوچيندو ھوندو ته عجيب سڪٹو فلڪ شير. ڪئسٽ تان مون الء ڪئسٽ ڀرائي ڏيڪو سنڌي راڳن جو ڪئسٽ ٻڌان ٿو ته ان جي گھر ۾ جييا ۾ سندس گاڏيء. ماٹھو آھيان

.فرمائش ڪريان ٿوسنڌي راڳن جا ڪئسٽ ته ڪراچي ۾ به ملن ٿا پر ھتي رھندڙ پاڪستاني توڙي انڊين سنڌين وٽ عجيب سنڌي ڪئسٽ ڏسان ٿو، جن مان ڪجھه ته ھنن حيدرآباد سنڌ ۽ انڊيا مان

ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ . آھنپ ڪرايا گھرايا آھن، ٻيا وري ھتي ٿيندڙ ميلن ۽ ملن پارٽين ۾ ٽي(W.S.I) جي چيئرمين به مون کي ھڪ سنڌي ميوزڪ جي CD ڏني جيڪا ھتي واشنگٽن ۾

جي فنڪشن ۾ ھڪ مڪاني گورو آمريڪن شازيا خشڪ SANA. رڪارڊ ڪئي ويئي آھي : آھيانھن مان ھڪ راڳ. مڪاني ڳائٹين جا راڳ رڪارڊ ڪندو رھيو۽ ٻين مھمان ۽

ن پوء ھيل اال ن کاـــسال” ...“....مس مس ٿيو آ ميل اال

تان بار بار ھلي ٿو ۽ ماٹھن ۾ بيحد TVٻڌو اٿم ته اھو راڳ اڄ ڪلھه پاڪستان ۾ سنڌ جي نالي سان “ پنجابي ايم سي”انگلينڊ جو ھڪ ديسي ڳائٹو آھي، جيڪو . مقبول آھي

جنھن آلبم جو ھن ھي،آلبم ھتي آمريڪا ۾ ڪافي مشھور آسڏجي ٿو ان جو ھڪ گانن جو اھي انگريزي ،ڪجھه گانا جن مان ڪيترا پنجابي ناچ ڀنگڙا جا آھن. Desiنالو ئي رکيو آھي

. جي سٽ ته ھڪ اڌ پنجابيءجي يعني ھڪ اڌ انگريزيء. ۽ پنجابي زبانن جو مڪسچر آھنڻ ھي ھو پاآ نالي بئنڊ (The Cominas)“ ڪمينا”آمريڪا جي شھر بوسٽن ۾ ديسي ماٹھن جي

. سڏائين ٿاPunjabi Punkکي رحمان جيڪو سڀ ۾ مشھور ديسي آرٽسٽ آھي، ان سائوٿ انڊين ۽ ھندي . آر. اي

پيش ڪيو آھي، ان جو Blendجيڪو ميوزڪ کي مغربي ميوزڪ سان مڪس ڪريجنھن جا گانا انگلينڊ طرف ته . آھيProdigyشاھين بدر جنھن جي بئنڊ جو نالو . ناھي جواب

ھتي اتر امريڪا مشھور ھئا پر نيو جرسي جي رميش ٿارواٹيء ٻڌايو ته ھاڻگھٹي وقت کان جھڙا گانا Smack my bitch upھور ٿي ويا آھن، خاص ڪري ش۾ به م) ۽ ڪئناڊاU.S.Aيعني (

.اڪثر ٻڌڻ ۾ اچن ٿا

آمريڪا ۾ ديسي ڪلچر. ھوندا ھئااڄ کان ٽيھه چاليھه سال اڳ اسانجي ننڍي کنڊ جا آمريڪا ۾ ايترا ماٹھو نه

باقي ڏکڻ ھندستان . وري به انڊيا جا خاص ڪري اتراھين رياستن جا ڪجھه ھوندا ھئاھاڻ انھن سڀني ملڪن جا جنھن . پاڪستان، بنگال ۽ سري لنڪا پاسي جا اٽي ۾ لوڻ برابرھئا


نوڪرين مزورين، بزنيس ۾ ته. کي پاڻ سائوٿ ايشيا سڏي سگھون، جام ماٹھو نظر اچن ٿاڪي پنھنجي خرچ تي اعلي تعليم حاصل ڪري رھيا آھن ته . تعليم ۾ به جام آھنجام آھن پر

يونيورسٽين ۾ مٿانھان نمبرکٹي پنھنجي ملڪ جي اسڪالر تي يا ملڪ جي ڪن پنھنجيآمريڪا جي اھا . آمريڪا ۾ پڙھي رھيا آھن ڌارين ملڪن ۽ ادارن جي اسڪالرن تي ھتي. يعني سائوٿ ايشيا جا شاگرد نه آھن.... ستانڪھڙي يونيورسٽي آھي، جنھن ۾ انڊيا، پاڪ

. پروفيسر آھن“ ديسي”پر ڪيترين يونيورسٽين ۾ اسان جا . شاگرد ته ھر ھنڌ موجود آھنرات ڪجھه سنڌي ھمراھن سان ھڪ فنڪشن ۾ مالقات ٿي خبر پيئي ته سواء ھڪ يا ٻن

انھن ۾ ھڪ . آھنجي جيڪي ڊاڪٽر ۽ انجنيئر آھن ٻيا سڀ مختلف يونيورسٽين ۾ پروفيسر ي ميمڻ جيڪو نيو يارڪ جي ڪنھن يونيورسٽيء ٹته اسان جي ڳوٺ جو ڊاڪٽر الطاف گاج

: ٻيا جن سان پھريون دفعو مليس تن مان ڪجھه جاناال ھن ريت آھن. آھيDean۾ پروفيسر آغا گل

. پروفيسر نديم جمالي وغيره وغيرهجي شاگردن جون ڪيتريون ) ڏکڻ ايشيا(آمريڪا جي يونيورسٽين ۾ اسان جي ملڪن

جنھن جا انڊين، :South Asian Journalists Associationتنظيمون ۽ سنگتون به آھن جيئن ته . پاڪستاني، سنڌي، پنجابي، پٺاڻ، مدراسي، بنگالي، نيپالي ۽ سري لنڪن ميمبر آھن

سا جل. نالي ھڪ ٻي سوسائٽي آھيNetwork of south asian professionalsاھڙي طرح ماٹھن جي “ ديسي”جلوس، ڪاڄ فنڪشن جا بندوبست ڪرڻ الء ڏکڻ ايشيا جي ماٹھن يعني

ي دتوھان کي ڪنھن شا. سڏجي ٿي“ ايسٽ ويسٽ انٽرنيشنل”ھڪ وڏي ڪمپني آھي جيڪا يء الءدمرا ھو پنھنجا بئنڊ باجا، آرٽسٽ طبلچي ۽ . ڪاڄ ڪرٹو آھي ته انھن سان ڳالھايو

نيو يارڪ ۾ رھندڙ قاضي احمدجي ڊاڪٽر غالم . اچي حاضر ٿينداالئيٽنگ جي بندوبست سان وارا نيويارڪ شھر۾ ھر ھفتي پروگرام East west Internationalنبي انڙ ٻڌايو ته ھي ڪمپني

جا ريمڪس گانا به ڳائين ٿا، جيڪي ھيٺين ويب سائيٽ تي بالي ووڊ ڪن ٿا، جنھن ۾ ويندي : ٻڌي سگھجن ٿا

com.remixsaturdays.www://http ۽ com.desihitsradio.www ميوزڪ انھن ۾ ۽ يعني ديسي ماٹھو ايترا ته رھن ٿا ۽ ديسي-آمريڪا ۾ ننڍي کنڊ جا

MTVا جي مشھور ميوزڪ چئنل ٿي ويئي آھي جو دنيPopularمڪاني آمريڪن ۾ ايتري ته ان بعد منھنجي خيال ۾ . النچ ڪري رھيا آھنMTV Desiوارا ھتي آمريڪا ۾ ھڪ نئون چئنل

لفظ Desiکي ديسي لفظ جي ڄاڻ نه ھئي، انھن کي به پئجي ويندي ته ) آمريڪن(جن گورن .ڇا آھي ۽ ان ۾ ڪھڙا ماٹھو ۽ ڪھڙيون شيون اچي وڃن ٿيون

ن به آھن جن تان ش ديسي ماٹھن جون ڪجھه ايف ايم ريڊيو اسٽيھونء ھتي آمريڪا ۾گھٹو ڪري واھيات قسم (پاڪستاني ۽ انڊين گانا، غزل، گيت، شعرو شاعري، چرچا ڀوڳ

خالد چنا، يا ثمير وسطڙو، . ريڊيو اسٽيشنن جا محدود دائرا آھنFMانھن . ايندا رھن ٿا) جا ميريلئنڊ، پين سلوانيا يا ورجينا رياستن ۾ سفر فلڪ شير يا رميش ٿاروانيء سان نيو جرسي،


ھو ريڊيو جي سئيء کي ڦيرائي ڦيرائي آخر اھڙي ڪا ديسي اسٽيشن ڳولي ڪندو آھيان تهوٺندا آھن ۽ آمريڪا جا رستن تي ھلندي پنھنجي وطن جي ٻولين جا آواز ٻڌڻ ۾ ڪيڏي ته

سالن ۾ ھنن بندرگاھن بالٽيمور، ع وارن 1969- 70 نه ته مون کي ياد آھي ته !حيرت ٿيندي آھيلفيا، نيوارڪ وغيره وغيره ۾ جڏھن اسان جو جھاز ڪراچيءکان پھچندو ھو ته بندرگاھه ڊفل

جي مزورن کي ته ڇا ڪيترن پڙھيل ڳڙھيل ماٹھن کي به خبر نه ھوندي ھئي ته ڪراچي يا ريڪي عورتن اھا ٻي ڳالھه آھي ته اڄ به ڪيترين گھريلو قسم جي آم. پاڪستان ڪٿي آھي

. ھا جتي روز بم ٿا ڦاٽن”: پھه وراٹينديونهکان کٹي پڇ ته پاڪستان جو نالو ٻڌو اٿانو ته ٺھاڻ ڄھنن جي ٻاھرين دنيا سان . ڪھڙو ڏوھه ھنن جو“ . ٿينRapeجتي روز عورتون ٿيون

سڃاڻ فقط مڪاني ٽي وي اسٽيشن جو خبر نامو آھي، جيڪو ھو ڏينھن ۾ فقط ھڪ دفعو ٻڌن ۽ اھو ائين آھي جيئن اسان وٽ شام جي اخبار جيڪا ڏوھن ۽ پيار جي پرٹن سان ڀريل . نٿيو

اسان بيحد ”ھڪ دفعي اسانجي پاڙي ۾ رھندڙ آمريڪن گوري عورت کي ٻڌايم ته . ھجي. گھٹو سڌريل ۽ مھمان نواز ماٹھو آھيون، جن جي تھذيب پنج ھزار سالن کان به پراٹي آھي

“.ھيموھن جو دڙو ان جو مثال آٻئي ڏينھن ھوء ھڪ ھفتيوار مئگزين نموني جي اخبار کٹي آئي جنھن ۾ منو ڀيل جي فئمليء جي دردناڪ ڪھاٹي ھئي ۽ پنجاب ۾ مختاران مائيء سان ٿيل ظلمن جي سندس زباني

ڪڏھن ڪڏھن سوچيندو آھيان . ھيآمختارران مائيء تي ته شايد ھتي فلم به ٺھي رھي . ھئيناانصافين ۽ ظلمن : ماٹھو ڪيترو غريب، بيروزگار، بيمارين ۾ ورتلته اسان جي ملڪ جا

جا ستايل آھن، جيڪي ظالم آھن، جيڪي ٻين جي ڪٽنبن کي پنھنجن ذاتي جيلن ۾ رکن ٿا، ن ٿا، جيڪي رائيجيڪي پنھنجين نياٹين کي ڪاري ڪري مارين ٿا يا قرآن سان شادي ڪ

وھٽن وانگر ھٹڻ ۽ ھٹائين ٿا، انسانن کيڪن ٿا، چوريون، ڌاڙا عورت جي تقدس کي پائمالاغوا ڪن ٿا، اھي ماٹھو، اھي سردار وڏيرا، اھي ڀوتار ۽ پوليس جون ڪاريون رڍون سڄي پاڪستان يا سڄي سنڌ جي آدمشماري جي ڀيٽ ۾ ھڪ سيڪڙو به نه آھن، پر انھن ظالمن

ھي جو اسان اسانجي صوبي يا اسان جي ملڪ کي دنيا جي نظرن ۾ ڪيڏو کٹي خوار ڪيو آيورپ ۽ آمريڪا جا ملڪ ته ڇڏيو . جو ملڪ دھشتگردن ۽ ڌاڙيلن جو ملڪ بٹجي ويو آھي

ھو مالئيشيا . پر عرب ملڪ به اسانجي ماٹھن کي پنھنجي ملڪ ۾ نوڪري ڏيندي ڇرڪن ٿا وڃن ٿا پر اسان ء قلعو ڏسڻ الMiniجي شھر مالڪا جو سؤ کن سال پراٹو ھڪ مختصر ۽

. ڏو وڏو ۽ جھونو قلعو يا الڙڪاٹي جو موھن جو دڙو ڏسڻ الء دل نٿا ٻڌنوٽ حيدرآباد جو ھيسوچڻ جي ڳالھه آھي ته ھڪ طرف ته اسان نياٹيء کي ست قرآن چئون ٿا پر ٻئي طرف

حقيقت اھا آھي ته ڍورن جي چوريء جي چٽيء ۾ ن ۽ و ڇڏيوٺيو پنج معصوم نياٹيون اسانھنن . نيڪيء جو ڪم پيا ڪن ر سمجھن ٿا ته ھو وڏوان قسم جا فيصال ڏيندڙ ڀوتار ۽ سردا

انٽرنيٽ ۽ سيٽالئيٽ جو . به ھڪ حد ٿيندي آھي جاھلن کي ته اھا به خبر نٿي پوي ته ظلم جيرلڊ وائيڊ ٿي ويو وھيومن رائيٽس ۽ وومين واچ ڊاگ تحريڪن جو عملو. دور اچي ويو آھي

ڪو ۽ الس اينجلس تائين سن فرانسسئ اڄ کڏرو ۽ ٺري ميرواھه ۾ ٿيندڙ قتل جي خبر. آھي


ڪاريء جي ڪيسن جي ڄاڻ سکر پھچيو وڃي، پنو عاقل ۽ گھوٽڪي ۾ ٿيندڙ اغوا ۽ ڪاروجي ٻي ڇيڙي مشيگان ۽ اوھيو ۾ اڳواٽ پھچيو وڃي ۽ اھڙن ۽ خيرپور ۾ پھچڻ کان اڳ دنيا

شڪل پيدا ماٹھن جا ڪڌا ڪم نه فقط پنھنجي تر ۾ پر پرديس ۾ رھندڙ ديس واسين الء به م . ڪن ٿا

.اسان جي پاسي جا ماٹھو آمريڪا ۾آمريڪا . بھرحال اسين اچون پنھنجي وطن جي ماٹھن تي جيڪي ھتي آمريڪا ۾ رھن ٿا

پنجاھه رياستن جو مجموعو آھي، جنھن ۾ ٽيڪساز، االسڪا ۽ ڪئليفورنيا U.S.Aيعني ماٹھو يعني انڊيا اسان جي پاسي جا. ڪل پاڪستان جيڏي آھيٽجھڙين رياستن جي پکيڙ ا

پاڪستان يا بنگالديش وغيره جا آمريڪا جي سڀني رياستن ۾ پکڙيل نه آھن پر چند رياستون نيو يارڪ، نيو جرسي، : اھي رياستون ھن ريت آھن. ھنآآھن جن ۾ ھنن جا ڳاھٽ

ان کان پوء ٻئي نمبر تي پين سلوانيا، مشيگان، ٽيڪساز، اوھيو ۽ . ڪئليفورنيا ۽ الينئاس۽ انھن رياستن جا وري شھر . آھن۾ يڊا رياستون آھن جن ۾ اسان جا ديسي ماٹھو گھٹائي فلور

نيو يارڪ سٽي، سئن فرانسڪو، سان جوس، سليڪن وئلي، : ڏسجن ته اھي ھن ريت آھنانھن شھرن کان عالوه ھڪ ٻيو شھر . شڪاگو، الس اينجلس، واشنگٽن ڊي سي ۽ فلڊلفيا

چيو وڃي . اھو آھي پٽسبرگ. آدمشماري وڌي رھي آھيجنھن ۾ تيزيء سان اسان جي ديسيع ۾ پھريون 1790. ع کان پوء ٿيو1700ٿو ته ننڍي کنڊ کان آمريڪا ڏي ماٹھن جو اچڻ سن

ويھين صديء جي پھرين . برٽش نيويء جو خالصي ھو اھوانڊين جيڪو آمريڪا ۾ رھي پيو ۽ مسلمان ايترا ته آمريڪا ۾ آيا ڏھي ۾ گڏيل ھندستان جي پنجاب صوبي جا سک، پنجابي ھندو

سڀ چوندا ھئا ھن رياست الء ٿيا، ايتريقدر جوSettle۽ اھي سڀ ڪئليفورنيا رياست ۾ اچي مريڪا جي ڪئليفورنيا رياست انڊيا جي آ يعني soon- to- be- Indion State of Punjabته اھا

ع ڌاري انڊيا 1950پر رھڻ بعد ان بعد ٽيھه چاليھه سال ٺا. پنجاب رياست ٿيڻ جھڙي ٿي پيئي .ھي انڊيا جي ورھاڱي بعد جي اثرن جو نتيجو ھو. کان وڏي خلق آمريڪا ڏي پھتيھونء ته کان لڏي آمريڪا اچي رھيا آھن، اھي) انڊيا(جيڪي ماٹھو ننڍي کنڊ

انڊين (”Indian American“ اھي Officiallyسڏجن ٿا پر “ ايشين”يا “ انڊين”، “ديسي”کٹي انھن وٽ .يعني انڊيا جا ماٹھو جيڪي ھاڻ آمريڪن قوميت رکن ٿا. سڏجن ٿا) ڪنآمري

ھي سڀ اھي سھولتون ماٹين ٿا، جيڪي ھتي جي آ. مريڪا جي شھريت ۽ پاسپورٽ اھيآ .گوري آمريڪن کي آھن

ل انڊين کان عالوه ھڪڙا ٻيا به ته ھتي ماٹھو رھن ٿا، جيڪي يورپين يانڊيا کان لڏي آپورچوگالين، : بلڪه يورپ کان آيل قومن. ي ھن ڌرتيء تي موجود ھئاکان اڳ آمريڪا ج

ھنن ماٹھن کي ماري ڪٽي، ڊيڄاري ، وغيره)جرمن(انگريزن، اسپينين، اطالوين، المانين Redاھي ماٹھو . ويٺيون ڌمڪائي يا اللچون ڏيئي ھنن جي زمينن تي قبضو ڪري مالڪ ٿي

Indians۽ ڪڏھن ڪڏھن فقط انڊين چوڻ سان . سڏجن ٿا سڏجن ٿا ۽ عام طرح فقط انڊين بهانڊين چيف . مونجھارو به پيدا ٿئي ٿو ته اڳلو ھتي جو ريڊ انڊين آھي يا ايشيا کان آيل انڊين


مان مراد ھتي جي اصلوڪي ماٹھن جو سردار آھي، جيڪو مٿي تي کنڀن واري ٽوپي پايو پيو فصل لھڻ پوتار آھي جيڪونواب ھلي يا ھندستان جي ڪنھن رياست جو راجا، مھاراجا يا

تي يا قبيالئي جھيڙا ڪرائي غريبن مان ڪڍيل پئسو ۽ پنھنجو پيٽ ڪڍي ھتي عيش ڪرڻ جيئن ته ھتي جي اصلوڪي رھاڪن کي ريڊ انڊين سڏڻ سان ڪڏھن ڪڏھن برو . آيو آھي

ٿو لڳي جو ڪيترا ماٹھو اھو لفظ کين ھيٺاھون درجو ڏيڻ الء استعمال ٿاڪن، ان ڪري Officially ھنن کي American Indianھونء به اڄ جي جمھوري دور ۾ ھو به ھن . سڏيو وڃي ٿو

بلڪه ڏٺو وڃي . ملڪ جا اھڙا ئي شھري ۽ پاسپورٽ رکندڙ آھن، جھڙا ھتي جا يورپي گورا. ته ھو وڌيڪ عزت جا الئق آھن جو ھو ھتي جا اصلي باشندا آھن، ھيء سندن ڌرتي آھي

جيئن اسان وٽ چيو وڃي ٿو ته سنڌ جا اصل باشندا . لڏي ھتي اچي رھيايورپي گورا ته پوء ته باگڙي، ڀيل، مينگھواڙ، ڪولھي يا برھمٹن جي ذاتين مان لوھاٹا، ڀاٽيا وغيره آھن يا کٹي

سما، سومرا ۽ ڪلھوڙا وغيره به پنجاب کان سنڌ ۾ . جا اصل سنڌي آھن چئجي ته اوڏ به ھتي ٻيا سماٽ قومن جا ماٹھو به کٹي ڪجھه ڪجھه جھونا سنڌي آيا پر ھل کٹي چئجي ته اھي ۽

، جيڪي بلوچستان کان آيون، دراني،ٻين جي مقابلي ۾ کٹي نه ته به بلوچ قومن کان. سڏجن ذاتيونپٺاڻ، لوڌي وغيره جيڪي افغانستان کان آيون، قريشي، صديقي، شاھه، سيد جيڪي

ڀٽا، سيال، کرل، ملڪ وغيره جيڪي ،ٽيوچ ايشيا، عرب ملڪن ۽ ايران پاسي کان آيون يا ڀآمريڪا ۾ سالن کان جمھوري حڪومت، پريس ۽ خيالن جي آزادي ۽ حقن . پنجاب کان آيون

جي بحالي ھجڻ ڪري ھتي جا اصلوڪي باشندا ريڊ انڊين پڙھي لکي وڏين نوڪرين ۽ ڌنڌن اري، اکيون ٿا ھاڻ ڪو سندن نالو ته وٺي ڏيک. ڌاڙين ۾ اچي ويا آھن ۽ ھاڻ ڏندين ڏاند آھن

اسان وٽ سنڌ جا اصلي ماٹھو باگڙي، ڀيل، ڪولھي مينگھواڙ، تعليم يا سرڪاري ۽ . ڏيکارين ۽ انويسٽمينٽ Savingsخانگي نوڪرين ۾ ايترو نه وڌي سگھيا آھن، جيتوٹيڪ پئسي ڏوڪڙ ۽

بھرحال انھن جي ته ڇا . ڪيترا اڇن ڪپڙن وارا سندن قرضي آھن. ۾ گھٹن کان اڳيان آھنبعد ٻيا جيڪي سنڌ جا شاھه حاڪم ٿيا اھي به پنھنجي ملڪ ۾ پٺتي پئجي ويا آھن نه تعليم ان

ان جو اندازو ان مان لڳائي . نوڪري ۾ ڪاميابي حاصل ڪئي اٿن ۽ نه صحت ۽ بزنس ۾سگھجي ٿو ته آمريڪا جي ٻھراڙين ۾ نه فقط سرڪار طرفان ٺھرايل اسڪول قائم ڪيا وڃن

ي ماٹھو ريڊ انڊين انھن اسڪولن ۽ اسپتالن کي پنھنجي طرفان به جنگلSo calledٿا پر ھي ھتي جا ريڊ انڊين ۽ . وڌائين ويجھائين ٿا ۽ انھن جو معيار اعلي رکڻ جي ڪوشش ڪن ٿا

انھن جو اوالد ٻھراڙين ۽ شھر کان ڏورانھن عالئقن ۽ ٻيلن جنگلن ۾ رھي به تعليم حاصل . نٿا چاھينٿيڻن آيل يورپي گورن کان گھٽ ڪرڻ چاھين ٿا ھو پاڻ کي ڪنھن به طرح نو

. بلڪه ڪٿي ڪٿي ته ھتي جا گورا کانئن ڪن ھٹن ٿا ۽ اجايو ککر ۾ کڙو نٿا ھٹڻ چاھيناسان جي پيٽارو جو چرچائي دوست قاضي احمد جو محمد سميع جادران جيڪو ويھارو کن

: آھي، کان ھڪ گوري آمريڪن پڇيو آمريڪا ۾سالن کان ھتيAre You Immigrant?

. مريڪا ۾ آيو آھينآيعني تون لڳي ٿو ته ويجھڙائيء ۾ ڪنھن ٻئي ملڪ کان ھاڻ ھتي جيڪا ڳالھه ھئي ته صحيح پر اسان وارو سميع به ننڍپڻ کان حاضر جواب ۽ جيسوء کي


: تيسو چوڻ وارو آھي، تنھن ڪاوڙ واري شڪل ٺاھي ھن کي چيو. “سنڀالي ڳالھاء. ن اوريجنل انڊين آھيان آئوImmigrantڇا مطلب؟ ڀيٹان تون ھوندين ”

ڏس رڍ جو پٽ گورو : بعد ۾ سميع ٽھڪ ڏيئي چيو. سميع جي اھو چوڻ تي ھو چلتو ٿي ويوڀيٹان اسان ويھه سال اڳ آيا آھيون ته توھان وري . پاڻ کي ھن ملڪ جو مالڪ ٿو سمجھي

توھان . ۾ پناھگير آھيوتوھان به اسان وانگر ھن ملڪ. ھن ملڪ ۾ ڪھڙو صديون اڳ آيا آھيويا توھان جا ابا ڏاڏا سؤ سال اڳ آيا پر ھي ملڪ توھان جي بابي . کٹي چاليھه سال اڳ آيا آھيو

.جو ته نه ھومون سميع “ . آھينRed Indianخبر اٿئي ھو ويچارو اھو سمجھي ڊڄي ويو ته تون ڪو ”

ه قسم کٹي به چوانس ھا پڪ ڪرڻ الء پڇي ھا ت. منھنجو مطلب به اھو ھو. بلڪل”. کي چيو “ !ته آء ايم انڊين، ڇو اسان جي ڏاڏن پڙ ڏاڏن جو انڊيا سان تعلق ڪو نه ھو ڇا؟

مونجھاري ۾ ڦاٿل اسان جا ديسيستر جي . ويزا جو ضرور ٻڌو ھوندوABCDعرب ملڪن پاسي جيڪي رھيا ھوندا انھن

۾ جتي ڪٿي تيل نڪرڻ ۽ ستر ۾ عرب دنيا. ڏھي کان اڳ تائين عرب ملڪ ايترو امير نه ھئا. تيل جي قيمت ۾ ھيڪاندي واڌ اچڻ ڪري عرب ملڪ يورپ جي ملڪن کان به امير ٿي ويا

ن ڌارين ملڪن مان ڊاڪٽر، انجنيئر پروفيسر، نوڪر نھ پنھنجي ملڪ ۽ ماٹھن جي سک الءھر ھڪ عرب کي اجازت ھئي ته ھو فئڪٽري، ڪارخانو . چاڪر وڏن پگھارن تي گھرايا

. ل اسپتال کولي ۽ ان الء ٻاھرين ملڪن مان جيترا ماٹھو وٹيس اوترا گھرائييا اسڪوفئڪٽري ڪارخانن الء ته بنا وياج جي به سرڪار طرفان اوڌر ملين ٿي ۽ ويھارو سالن بعد ھڪ طرف عربن جي پئسي ۾ کوٽ آئي ۽ ٻئي طرف پاڪستان، انڊيا، سريلنڪا، بنگالديش

يعني . (ڪلچر گھر ڪري ويو ته عرب ملڪن ڏي ھلوجھڙن غريب ملڪن جي ماٹھن ۾ اھو اتي پئسو آھي ۽ پوء نوڪريون مھيا نه ھيون ته به ويزا حاصل ڪري عرب ) دبئي چلو

وقت سان گڏ ھڪ . ملڪن ۾ پھچي ويا ٿي ۽ اتي ھٿ پير ھٹڻ سان کين ڪاميابي ٿي ٿيري طرف عرب ملڪن ۾ نوڪريون گھٽجي ويون، ۽ ٻئي طرف گھٹي خرچڻ جي عادت ڪ

ھنن ڏٺو ته ٻي ڪنھن ڪمائيء کان اھا آسان ڪمائي . عربن کي پئسي جي کوٽ ٿيڻ لڳيويزا ڏيڻ بدران پئسن تي آھي ته پاڪستان ھندستان جھڙن ملڪن ۾ وڃي ماٹھن کي مفت

ان قسم جون ويزائون اوپن ويزائون سڏجڻ لڳيون، جنھن ۾ ڪو به عرب گھرائيندڙ . ڏجيماٹھوء کي نوڪري ڏيڻ الء اھو ڪم جڏھن گھٹو اڳيان وڌيو ته عرب حڪومت . ٻڌل نه ھو

پنھنجن ماٹھن الء اھو قانون ٺاھيو ته ھر عرب ضرورت موجب فقط چار ماٹھو گھرائي . يعني ھو پنھنجي آسائش ۽ سک الءچئن قسم جي ڪم وارن کي ويزا ڏئي سگھي ٿو. سگھي ٿو

گھر جي ڪم ڪار الء ڇوڪرو ، Ayahٻارن جي سنڀال ڪرڻ واري آيا : اھي ھن ريت آھنBoy رڌ پچاء الء بورچي ، Cook ،۽ گاڏي ھالئڻ الء ڊرائيور ،Driver .

. آيا، بئاء، ڪڪ ۽ ڊرائيور کي گھرائڻ واريون ويزائون اي بي سي ڊي سڏجن ٿيونڪويت يا سعودي عرب ۾ ھوندو ھوس ته ڪيترا اسان جي ملڪ جا ڊاڪٽر انجنيئر ٻڌائيندا


ويزا تي ھتي آيا ۽ پوء ھٿ پير ھٹي پنھنجي پروفيشن واري نوڪري ھٿ ABCDھئا ته ھو .ڪيائون

ڪڏھن ڪڏھن ٻڌڻ ۾ اچي ٿو جيڪو اسان “ اي بي سي ڊي”ھتي آمريڪا ۾ به اھو لفظ اھي . جي ديسي ماٹھن، يعني سائوٿ ايشيا جي ڪجھه نوجوان طبقي الء استعمال ٿئي ٿو

ھتي ئي ۽ ھنن کي نڍي کنڊ کان آيا پر پاڻ ڄاوا نپناپاڪستاني، انڊين نوجوان جن جا والدين ناھي . ننڍپڻ ۾ سندن والدين آزاد ڇڏي ڏنو ته ڀلي ھتي جي مڪاني ڪلچر ۾ رچي بسي وڃن

ABCD سڏجن ٿا يعني American Born Confused Desi

ھي نوجوان سخت مونجھاري ۾ رھن ٿا ته آيا ھتي جي ڪلچر ناچ، گاني، شراب وغيره . ڪنFollow يا پنھنجن وڏن جي روايتن، رسمن ۽ مذھب کي نيکي اپنائ

ٿي جن شروع ۾ بي خياليء ڪري، يا ھڪ ٻه اھڙين سنڌي فئملين سان به مالقاتبلڪه ھنن ان کي فخر جي ڳالھه ڪري . ول ھجڻ ڪري پنھنجن ٻارن تي ڌيان نه ڏنوغمش

پارٽيون ۽ سمجھي ته سندن ٻار ھتي جي مڪاني ٻارن سان گڏ دوستي رکي مڪس پڪنڪون پيا ملھائين، پر ھاڻ جڏھن ھو جوان ٿيا آھن ته سندن والدين به سخت پريشان آھن

والدين چاھين ٿا ته ھو پنھنجن مڪاني .ته ھو پاڻ به مونجھاري ۾ آھن ته ھاڻ ڇا ڪجيدوستن ۽ انھن کان حاصل ڪيل عادتن کي ڇڏي نيڪ نمازي ٿين، والدين جي عزت ۽ خيال

ھڪ . بالغ اوالد اھو ئي چوندو وتي ٿو ته اسان ھنن پوڙھن مان چڱو ڦاٿا آھيونڪن ۽ سندن ٻن ٻارن کي ته ڏٺم ته مائٽن سان ضد ڪري الڳ فلئٽ وٺي ھينئر ئي ڌار ٿي وڃي رھيا آھن،

يريء جي ڀجتي ھنن جي ايندڙ گرل فرينڊس ۽ ٿيندڙ مڪس پارٽين جو ٻڌي والدين کي ھن ه مون کان ان ڳالھه جي راء ورتي ته ڇا ائين بھتر نه ٿيندو ته ھڪ پيء ت. عمر ۾ ڏک ٿو رسي

.آئون پنھنجي پٽ کي پاڪستان وٺي ھلي سنڌ مان ڪنھن ڇوڪريء سان شادي ڪرايان .مون پڇيو“ پوء ان سان ڇا ٿيندو؟” .يوٹھن ورا“ .شايد سڌري پوي”ڪا ھن اھا ڇوڪري جي. ٿي سگھي ٿو ھن غريب نياٹيء جي به زندگي عذاب ڪري”

“. ان غريب کي ھو پرديس ۾ سورن ۾ ئي وجھندو،جي طبيعت سان مطابقت نٿي رکيھتي آمريڪا ۾ اچڻ سان ”. ڪجھه مائٽن ته افسوس به ڪيو ٿي ته ھنن جو ڏوھه آھي

اسان پاڻ کي مشرقي تھذيب ۾ رکڻ بدران پاڻ کي شراب، ناچ گاني جھڙين شين ۾ رڌل رکيو “. رنگ حاصل ڪيو آھي۽ ٻارن اسان کي ڏسي اسان جھڙو

جوان اوالد کي ٽرئڪ تان ھٽيل ڏسي ايڏو پريشان ٿيل نظر آيا ھڪ ٻه والدين پنھنجيھتي آمريڪا ۾ . جو ھنن پاڪستان موٽڻ چاھيو ٿي پر سندن اوالد ضد تي ھو ته ھو نه ھلندا

والدين ان صورت ۾ ڪجھه ڪري به نٿا سگھن جو ھنن وٽ آمريڪا جي شھريت . ئي رھنداھڪ ٻن اھڙين فئملين سان به مالقات . سپورٽ آھي ۽ ھو پنھنجي مرضيء جا مالڪ آھن۽ پا

پر سندن زالن به پنھنجي اباٹي آھنٿي جتي ٻار ته واپس پاڪستان اچڻ الء نابري واريو ويٺا وڏي . ھڪ منھنجو دوست تنھن کي ٽي ڌيئون آھن. وطن ڏي ھلڻ الء راضپو نٿي ڏيکاريو


سالن کان وڏي آھي، تنھن جي ھتي جي مڪاني گورن سان دوستي 18جيڪا بالغ آھي يا ھن پنھنجي ڌيء کي آمريڪا ۾ وڌيڪ پڙھڻ بدران . آھيڪري سندس والد سخت پريشان

ڪراچيء ۾ آغا خان ميڊيڪل يونيورسٽيء ۾ موڪلڻ چاھيو ٿي . ھيان، ئون تو کي ڏيڻ الء تيار آآآئون ھن کي اھو به چوان ٿو ته جيترو به خرچ اچي ”

تون ڪراچيء وڃي پڙھه، جتي تنھنجي ماسي به آھي، پر ھوء ڪنھن به صورت ۾ آمريڪا “.س سھمت آھيٹجي ماحول کان پري نٿي رھڻ چاھي ۽ ان ۾ منھنجي زال به سا

دوست جي چوڻ تي مون ھن جي نياٹيء کي آغا خان يونيورسٽيء جي سٺاين بابت ٻڌايو وڃٹو ھو جو ئي) ٽيڪساز(آھي، پر ڇوڪريء کي ھيوسٽن ته اھا بين االقوامي معيار جي

. اتي جي ڪنھن ميڊيڪل ڪاليج ۾ داخال وٺي رھيا ھئا) ڻڪراپڇو(ھن جا سڀ دوست سندس والد کي افسوس ھو ته ھن ننڍي ھوندي پنھنجن ٻارن کي پنھنجي ڪلچر ۽ مذھب جي

ڪا آھن جو ھو ان ھاڻ ھو ھن جي ھٿن مان ايتريقدر نڪري چ. اھميت کان آگاھه نه ڪيوبھرحال . ي ٿو، جنھن ڏينھن ھن پنھنجو وطن ڇڏي آمريڪا اچڻ جو فيصلو ڪيوٽڏينھن کي پ

American)يعني آمريڪا ۾ ڄاول منجھيل ديسي . سڏجي ٿيABCDان قسم جي نوجوان ٽھي Born Confused Desi)

ڇا آمريڪا ۾ رھڻ سان ٻار خراب ٿيو وڃن؟ھتي آمريڪا ۾ جيڪا به فئملي چڻ نه کپي ته يورپ ياھونء پڙھندڙن کي اھو به سو

اچي ٿي ان جا ٻار پنھنجي ڪلچر، ثقافت ۽ مذھب کان ڏور ٿيو وڃن حقيقت ته اھا آھي ته مٿين مثالن جھڙا ڪيس تمام ورلي ۽ اٽي ۾ لوڻ برابر آھن، نه ته ھتي رھندڙ اسان جا ديسي

خالق وارا آھن جو ڪو سوچي به نٿو انھن جا ٻار ايڏو ته محنتي پورھيت، نيڪ ۽ ايتوڙ ۾ به لکي “يو ھاال کان نيو يارڪ”ان بابت آمريڪا جي ھن کان اڳ واري سفرنامي . سگھي

چڪو آھيان ته ڪو زمانو ھو جو واليت ۾ اسان جي ملڪ جي جاھل وڏيرن، سردارن ۽ جا ڪالسپٽ پئسو وڃائڻ ۽ عياشي خاطر ايندا ھئا پر ھاڻ مڊل ۽ لوور پيرن جاگيردارن جا

غريب ماٹھو پورھيو ۽ نوڪريون ڪري پئسو بچائين ٿا ۽ پنھنجي فئملي کي جيڪا توڙي مون ڪراچي ۽ پاڪستان . ھتي ھن سان گڏ ھجي يا پٺيان پنھنجي وطن ۾، خوشحال ڪن ٿا

جي ٻين شھرن ۾ ڪيترن ڇوڪرن ۽ ڇوڪرين کي بداخالق ڊريس ۽ حرڪتون ڪندي ڏٺو ڏينھن گڏھه وانگر پورھيو ڪرڻ بعد ھفتي جي موڪل جو ھتي ھفتي جا پنج. ھي پرھتي نهآ

الء ملن ٿا پر اسان جي وطن جا ھي پورھيت ۽ تعليم يافته ماٹھو ھڪ ڏينھن يا ٻه ڏينھن آرام ڪرڻ بدران پنھنجن ٻارن کي ديني تعليم ڏيارڻ الء اسالمڪ سينٽر ۾ وٺي وڃن ٿا، آرام

ڪيترا مائٽ ته ٻارن کي ڪمري ۾ . ڃن ٿا سان گڏ وٺي وڻراندين روندين جي ڪلبن ۾ پاھتي فقط . به ڪيترائي مثال آھن ان جا. اڪيلو ويھي ڪمپيوٽر تي انٽرنيٽ به نٿا کولڻ ڏين

بالٽيمور ۾ ڊاڪٽر منور عباسي جي گھر ھوس ته اتي سندس ٻن پٽن کي ڏٺم ته . ھڪ ڏيان ٿوماء پيء سان گڏ پنج ئي ته سندس زال ياسمين ننڍي منور ٻڌايو.ھي رھيا ھئاڙوقت نماز پ

ھوندي کان ٻنھي ٻارن کي اھا ئي ٽريننگ ڏني ته اسان کٹي ڪٿي به رھون پنھنجو ڪلچر ۽


مون کي مڙيئي فجر مھل اٿڻ ۾ سستي ٿيندي آھي پوء ٻار رڙيون ڪري “ .مذھب ڇڏٹو ناھي .منور ٻڌايو “ Papa Get upاٿاريندا اٿم ته

ھينئر ھفتي کن ”.پابند رھن ٻاھر ويندا آھن ته به نماز تيمنور ٻڌايو ته گھر ۾ ته ٻار ڇا ن اسڪول جي ھيڊ ماسٽر کي لکي ڏنو ته ان ااس. جي پڪنڪ تي اسڪول وارن سان گڏ ويا

“ .اٿارجو الء شھر ۾ ھن وقت فجر جو ٽائيم ٿيندو مھرباني ڪري اسان جي پٽن کي نماز جيئن سندس ٻارماء پيء اڳيان ان منور ٻڌايو ته ڪمپيوٽر سندس ڪمري ۾ رکيل آھي،

ٿي ته دنيا کين ھر وقت سندن ماء سمجھائيندي رھي. کي کولي اسڪول جو ڪم ڪار ڪنوانگر ڪمپيوٽر جون به ڪيتريون ئي ويب سائيٽس اگھاڙيون ۽ خراب آھن، جن کان اسان

.اسان کي فقط سٺين ڳالھين جي پوئواري ڪرڻ کپي. کي پاسو ڪرڻ کپيٻنھي قرآن جا پنج . پٽ ٻارھن سالن جو مس ٿيندو ۽ ننڍو ڏھن سالن جومنور جو وڏو

نو بالٽيمور شھر ۾ ته مسجدون به آھن ۽ ڪيترائي ھتي جا گورا. سيپارا حفظ به ڪيا آھن به نماز پڙھندي نظر اچن ٿا پر جنھن ھنڌ منور وارن جو گھر آھي، اھو ٻھراڙيء وارو مسلم

ته پوء تنھنجا پٽ قرآن پڙھڻ الء ڪيڏانھن وڃنسو منور کان پڇيم . عالئقو آھي . اسان جي عالئقي ۾ ھڪ عرب مسجد ٺھرائي آھي، جنھن جو امام ھڪ مصري ”

بدران گھر ۾ ڻپر ٻار مسجد ۾ وڃ. ان جي زال ٻارن کي قرآن پڙھائي ٿي“ منور ٻڌايو، “ .ھيآ “.پڙھن “ ان مصري امام جي زال گھر ۾ اچي پڙھائي؟”

.مون پڇيوجيئن اسان جي ٻارن کي قرآن پڙھڻ جو ٽائيم . ھن ھر ٻار کي ٽائيم ڏيئي ڇڏيو آھي. نه”

پوري پنجين بجي ھوء فون ڪري ھڪ ھڪ ٻار کان پراٹو سبق پڇندي . شام جا پنج ڏنا اٿسھي ۽ پوء وڌيڪ ياد ڪرڻ الء نئون سبق ڏيندي آھيآ attachفون سان گڏ ٽيپ رڪارڊر به .

ٽيپ رڪارڊر ذريعي ٻڌي تلفظ صحيح ء، ٻارد ۾ ھر ھر ٻڌڻ الجيئن بع. ڪري ڇڏيو اٿئون “ .ڪري سگھن

نيو جرسيء ۾ فلڪ شير جي گھر ھوس ته اھي پڻ پنھنجن ٻارن کي ڇنڇر ۽ آچر ڏينھن (Weekends)۾ صبح جو وٺي ) جيڪي ھتي اسالمڪ سينٽر ٿا سڏجن( تي ڀر واري مدرسي

اتي منھنجي . ھئا الء ڪلب ۾ وٺي وينداشام جو وري اسڪائش ۽ سئمنگ سيکارڻ. ويندا ھئاون ڊالر ”ڪيترن ئي ڪراچي جي واپاري ميمٹن سان مالقات ٿي،ڪ جن جا آمريڪا ۾

ٽي وي واري عبدالرزاق يعقوب جو ڀائٽيو ARYانھن ۾ ھڪ . ۽ ٻئي قسم جو بزنيس آھي“ شاپون کيڏائڻ الء وٺي پڻ پنھنجن ٻارن کي ڪلب ۾ پنھنجي نظرداريء ھيٺ راندي ۽ ٻياھو. به ھئو

اتي ئي . آيا ھئا جو ھو سمجھن ٿا ته ھڪ صحتمند ذھن الء صحتمند جسم به ضروري آھيفلڪ شير ھڪ ميمٹن جو ننڍو ڇوڪرو مزمل نالي ماليو، جنھن سڄو قرآن حفظ ڪيو آھي

ر ليلي ڪيريو ۽ سندس مڙس ثاھڙي طرح نيو يارڪ ۾ ھالن جي اڪ. ۽ يوسف جو پٽ آھيقران . انڙ موڪل وارن ڏينھن تي پنھنجن چئن ٻارن کي مدرسي وٺي ويا ٿيڊاڪٽر رمضان


شريف يا نماز پڙھڻ پنھنجي جاء تي پر اخالق ۾ به مون ڏٺو ته ھتي رھندڙ اسان جي ملڪن جا ٻار ڪيترين ڳالھين ۾ پنھنجي عمر جي انھن ٻارن کان بھتر آھن، جيڪي ڪراچي، بمبئي

. القي اوسر تي ڌيان نٿا ڏينخانھن جي ذھني ۽ ايا ڍاڪا ۾ رھن ٿا ۽ جن جا مائٽ مسلمانن جي ڀيٽ ۾ جيتوٹيڪ ھندن کي مذھب طرفان شراب پيئڻ تي منع ناھي، تنھن ھوندي به مون ڏٺو ته ڪيترائي ھندو ھتي جي گورن وانگر اڄ ڪلھه سگريٽ ۽ شراب کان

ه ھو صفا نٿا ائين ناھي ت. پاسو ڪن ٿا جو ھو ان کي ميڊيڪلي سٺي شيء نٿا سمجھنھي ملڪ اھو آھي، جتي شھرن توڙي ڳوٺن وستين ۾ شراب جا . ھرگز نه. ڊرنڪ ڪن ٿا، جيئن پاڻ وٽ پان سوپاريء جون مانڊٹيون آھن ۽ اسان جي ملڪ جي اچندڪان نظر

مقابلي ھتي بيئر توڙي وسڪي سستو پڻ آھي ۽ ڪيترا ھندو يا ھتي جا ڪرسچن ۽ يھودي ، دعوت ۾ يا ويڪ اينڊ تي ھو بيئر جي ھڪ بوتل يا پيگ ڊرنڪ ڪن ٿا پر ڪڏھن ڪڏھن

اسان جي ملڪ وانگر ھر گز نه جيڪي پي . وسڪيء جو چاڙھي وڏي ڳالھه سمجھندا آھنڪن جو ته رستي . پي پيا الٽيون ڪڍندا ۽ آخر ۾ بيھوش ٿي ويندا ۽ کين کٹي گھر ڇڏبو آھي

دماغ ۾ عجيب ماليخوليا اسان جي ملڪ جي ماٹھن جي . تي ڪاڪوس به وھي ويندو آھي بعد اسان جا ڪارا حاڪم ۽ پئسي وارا ماٹھو ڻمڃون ٿا ته انگريزن وڃ. ڀريل نظر اچي ٿي

انھن جي ڪاپي ڪرڻ الء سگريٽ ۽ شراب پيئڻ ۾ فخر محسوس ڪندا ھئا ۽ سمجھندا ھئا يز پر کين ڪير ٻڌائي ته اڄ اھو انگر. ته ھاڻ اسان به انھن انگريزن وانگر ٿي ويا آھيون

ميڊيڪل سائنس ثابت ڪري ڏيکاريو . ٿو سمجھي سگريٽ نوشي ۽ شراب خوريء کي خراب۽ اھي شيون نه فقط صحت الء خراب آھن . آھي ته سگريٽ ۽ شراب صحت الء خراب آھي

بقول منھنجي ھڪ ھندو دوست جي شراب ھڪ اھڙي . پر اخالق الء پڻ ھاڃيڪار آھن .۽ اسان پئسا ڏئي خريد ڪريون ٿابيماري آھي، جيڪا بوتلن ۾ وڪامي ٿي

منھنجو ڪو پڙھندڙ آمريڪا ۾ رھندڙ اسان جي ديسي ماٹھن بابت ڪو ڪتاب يا فلم جا ناال لکان ٿو جنھن ۾ اسان جي وقين ھجي ته ان الءھتي ٻه چار ڪتابن ۽ فلمنشڏسڻ جو

جي ٽاآمريڪا جي يونيورسٽي آف منيسو. جا احساسات آھنIndian Americansديسين يعني . The Karma of Brown Folk: جو ڪتاب آھي پروفيسر وجئي پرشادجو ان سلسلي

جو ذڪر ته پھرين به ڪري چڪا آھيون The Namesakeجھمپاالھيريء جي ھڪ ڪتاب Interpreter Of: سندس ھڪ ٻيو ڪتاب جنھن ۾ ديسي ماٹھن جو ذڪر آھي اھو آھي

Maladiesن پاڪستانين الء انگريزي توڙي اڙدوء ۾ آمريڪا مان اسان ديسين يعني انڊي ته ايڏا اشتھار ملن ٿا جو ھو ڪيترين اخبارن کي .ٿا رساال نڪرن۽ن وڪيتريون ئي اخبار

ھن وقت منھنجي سامھون ان قسم جون ٻه ٽي مئگزينون . اھي اخبارون ماٹھن ۾ مفت ورھائين : رکيون آھن، ناال اٿن

EGOمئگزين . ABCD Lady . انگريزيء ۾-خبر مئگزين

انگريزيء م-لٽل انڊيا


آھن، ھن Subject Matter) انڊين آمريڪن(ڪجھه اھڙيون فلمون جن ۾ اسان جا ديسي .ريت آھن

*ABCD يعني آمريڪن بارن ڪنفيوزڊ ديسي آمريڪن چاء* آمريڪن ديسي * *Bend it Like Becham * Birth of a Butterfly –جي فلم جيڪا آمريڪا ۾ ننڍي ٿي ھڪ انڊين آمريڪن عورت

.وڏي ٿئي ٿيChutney Popcorn *

*Harold & Kumar Go to white castle The Guru *

Mississippi Masala * Where is the Party yaar *


The Awakening واشنگٽن جو

ھي سفر نامو لکي رھيو ھوس ته پنھنجي ڪاليج جي ھڪ ڏينھن صبح جو آمريڪا بابت

فون جي اسڪرين تي سميع جي موبائيل فون جو . ڏينھن جي ڪالس ميٽ سميع جو فون آيوسميع . مس مس لکڻ جو موڊ ٿيو ھو. نمبر پڙھي ٻڏتر ۾ پئجي ويس ته فون کٹان يا نه کٹان

سندس ڪچھريء مان ڪو به بور نٿو ٿئي پر . زبردست خبر رسان ايجنسي ۽ چرچائي آھيبدران گذريل ڏينھن جون سندس ئي ڳالھيون چٽ ڪرڻھن وقت فون کٹي پنھنجو ڪالڪ

پر جي خبر پئجي ويندس ته مون، ھوندي به سندس فون نه کنيو ته اصل . لکڻ ضروري آھنڄڻ سھڪي . ٽيليفون ائين گھنٽيون وڄائي رھيو ھو ڄڻ ھاڻ ٿڪجي پيو ھجي. ڇتو ٿي پوندو

.رھيوھجي ۽ ھاڻ جي نه کٹندس ته بيھوش ٿي ويندو .مون نيٺ فون کنيو”. لوھي. ھيلو”موٽي مون سمجھيو ته نيو جرسي“ چيو، سميع خوش ٿيندي“ يار آھين ته واشنگٽن ۾ نه؟” “وئين؟سوچڻ لڳس دير “ ....دي دير ٿي ويئي جوٹفون ک. نه يار اڃان ڪجھه ڏينھن ھتي آھيان”

پڪ باٿ روم ۾ “ جو ڪھڙو سبب ٻڌايان پر ان کان اڳ سميع پاڻ ئي جملوپورو ڪيو “.ھوندين . مون چيو“ ڪيئن خبر پيئي توکي. جي ھا”ھيٺ تھه خاني ۾ ھوندين يا اڌ ميل ل ۾ رھيو پيو آھين جو چوان تهحڪھڙي سري م”

منور جي ان فلئٽ ۾ ٻن تڏن جيڏي ڪمري ۽ باٿ روم کان عالوه . ڊگھي ڊرائنگ روم ۾ ھوندين “؟ٻيو آھي ئي ڇا

.مون پڇيو“ ڪر خبر نيرن ڪئي؟” “ .ھيانآ واشنگٽن اچي نڪتو وٽھتي توکان

.مون پڇيو“ خير ۾؟”اھو جلدي ٿي ويو ۽ ھن وقت نيو “ سميع ٻڌايو، “ بس ائين ھڪ دوست جو ڪم ھو،”

“ڇا پيو ڪرين؟. ھوٽل وٽان پيو ڳالھايانٽواشنگٽن ڪور”جرسي ايوينيو تي و شام تائين مون کي پورو ڪري اي ميل ڪرٹ. يار اخبار الء ڪالم پيو لکان”

مون اھا ڳالھه ان ڪري ڪئي جيئن سميع منھنجي ڪميٽمينٽ جي مجبوري سمجھي “ .آھي ڏئي جو ھن وقت لکڻ الء موڊ ۽ مواد ھڪ ئي وقت نمڪ حالل ڇڏياڄ مون کي لکڻ الء

نوڪر وانگر منھنجي اڳيان حاظر ھئا پر سميع کي لکڻ پڙھڻ جي ڳالھين سان پيار رھيو ئي .ڪڏھن آھي


لکجانء يا اخبار وارن جو فون نمبر ڏي ته ڳالھين کي، ڳوٺ وڃيڇڏ انھن لکڻ جي” “.ھو تنھنجي جان ڇڏين ۽ تون پڙھڻ وارن جي. ٻڌايان ته مري ويو

ڪوشش سميع کان بچڻ جي مون ھڪ دفعو وري “ .يار ھي ڪالم ضروري آھي” .ڪئي۾ پھچان ايوينيو ڏئي تو واري ستين گھٽيء Independenceچڱو ھاڻ ھيٺ لھه ته آئون ”

سميع جملي ختم ڪرڻ سان گڏ پنھنجو فون به بند ڪيو ۽ آئون ھڪ ھڪ پنو ميڙي “ .ٿوجنھن جي سميع وضاحت ڪري (، بوٽ پائي، ڪمري نما فلئٽ ڪريھڪ ھنڌ ھٿيڪا

ھيٺ لھي ٻه منٽ کن ھيڏانھن . جو واحد دروازو الڪ ڪري لفٽ ۾ سوار ٿيس) چڪو . ڪار پھچي ويئيھوڏانھن لوٹا ھنيم ته ايتري ۾ سميع جي

.پڇيو مون سميع کان“ ڪيڏانھن ھلندين؟” اڌ يمون کيس ھتي اڌ دفن ڪيو آھ. ھل ته توکي پنھنجو فالٹو ڪالس ميٽ ڏيکاريان”

“.ايندي ويندي کيس بجا ڏيندو آھيان. اڃان ٻاھر آھيچئبو ته توکي ان تي ڏاڍيون باھيون آھن، جيتوٹڪ ھن جھڙو ٻيو بھترين ڪالس ميٽ نه ”

.مون ھن جي حق ۾ ڳالھائيندي چيو“ .ندوٿيانور ميمڻ کي ڪئناڊا فون ڪري پڇ ته ھن اسان الء . توھان چمچن الء ھو سٺو ھوندو”

ھوندو ھو ته اسان ڪاليج ھر وقت انتظار ۾. ڪاليج ۾ زندگي زھر ڪري ڇڏي ھئي يا نه “. اسان کي سزا ڏيارييمان ڀڄون ته ائڊجيوٽنٽ کي دانھن ڏيئ

. اسٽريٽ ۽ مائيني ايوينيو ڏيئي چوڏھين گھٽي واري پل ڏي ھليوسميع واٽر .مون پڇيو“ ڇا، ارلنگٽن قومي قبرستان ڏي ٿو ھلين ڇا؟” “.چيم ته توکي تنھنجو ڪالس ميٽ اڌ دفن ٿيل ٿو ھلي ڏيکاريان”

.سميع وراٹيو ان کان ته ھل ته ھلي شھر ۾ ڪو. يار ان قبرستان ڏي ھڪ ٻه دفعو وڃي چڪو آھيان”

“. جون تصويرون ڪڍونStatusesميوزيم ڏسون ۽ مورتين سميع کتو “ .فڪر ئي نه ڪر اتي توکي اھڙين تصويرن ڪڍڻ جو به موقعو ملي ويندو”

. ع ٿيڻ الء ذھني طرح راضي ۽ تيار ٿي ويسيجواب ڏنو ۽ آء ھٿيار ڦٽا ڪري اڌ ڏينھن ضائي ٻجينا رياست آھي، ۽ اھي لھه ۾ ورو جي ڏکڻ اDCآمريڪا جي گادي واري شھر واشنگٽن ڪوٽڙي ۽ حيدراباد کي سنڌو ندي ڌار ٿي ڪري ۽ . ائين آھن، جيئن ڪوٽڙي حيدراباد آھن

ڪوٽريء کان حيدرآباد ضلعي ۾ اچڻ الء ڪوٽڙ . واري پل ۽ ڄام شوري واري بئراج آھييون تيئن واشنگٽن ۽ ورجينا جي وچ ۾ پوٽو مئڪ ندي آھي، جنھن جي مٿان ڪيتريون ئي پلي

واشنگٽن جي آفيسن ۽ دڪانن تي ڪم ڪندڙ . سڄو ڏينھن ماٹھو پيا اچن وڃنجن مٿانآھن صبح جو واشنگٽن نوڪري يا ڌنڌي ڌاڙي الء . اسي سيڪڙو ماٹھو ورجينا رياست ۾ رھن ٿا

پنڊيء ۾ رھن جو لاچن ۽ شام جو موٽيو وڃن، جيئن اسالم آباد ۾ ڪم ڪندڙ ڪيترائي راوجايون جڳھيون، . رو شھر ۽ ننڍو شھرھجڻ ڪري ھر شيء مھانگي آھياسالم آباد گاديء وا


نگٽن شو ۽ پارڪنگ في به گھٹي آھي، تھڙيء طرح واڙڀاڄيون ڀتيون ويندي ٽئڪسي جو ڀاجو حال آھي، جتي دنيا جي ملڪن جا سفارت خانا، ھوائي ڪمپنين جون آفيسون ۽ آمريڪا

فيسون آھن ۽ آمريڪا ڪو ننڍو ملڪ ته جي اسيمبلي بلڊنگ، ڪورٽون ۽ مختلف سرڪاري آواشنگٽن . ان جون ڇا آفيسون ھونديون. ھيآبس سمجھو ته پنجاھه ملڪن جو ملڪ . نه آھي

ايتري قدر جو ڪيتريون سرڪاري آفيسون، فيڊرل نوعيت جون . يپو آھي جو چپو چپو ڀريوھن، جيڪو جي ٻي پار ورجينا رياست ۾ آ) پوٽومئڪ(ھوندي به، واشنگٽن بدران درياھه

. ورجينا رياست جو حصو ڪرسٽل سٽي، ارلنگٽن، روزلن، ڪلئرينڊن وغيره ٿو سڏجيآمريڪا جي اھم آفيس پينٽاگان، جتي ملٽري نوعيت جا فيصال ٿين ٿا اھو پڻ پوٽو مئڪ ندي

.جي ٻي پار ورجينا رياست ۾ آھيوٽو مئڪ نديء ۾ ھتي واشنگٽن وٽ پ. ٻيٽارا به ٿين ٿا ڪيترائينديء جي وچ ۾ ننڍا وڏا

واري صدر جو يھي، جنھن تي آمريڪا جي ان نالآھڪ ته ٿيوڊور روزويلٽ نالي ٻيٽ . انھيء نالي واري پل ٺھيل آھيء ٺھيل آھي، جنھن تي پھچڻ الRoosevelt Memorialيادگار

ر ڍنڍ وانگر پاٹيء جو وڏو دائٽالنٽڪ سمنڊ ۾ڇوڙ ڪرڻ کان اڳ ھڪ ھنڌ ڪپر ڀڃي انٽائيڊل ”اھڙي نموني جي ٺھيل حوض يا ڍنڍ کي اسين جاگرافيائي زبان ۾ . پيو آھيحوض ٺھي

پرھن حوض ۾ پاٹي بيھڻ بدران ان مان ڪئنال ٿي، وھي ھيٺ . سڏيون ٿا) (Tidal Basin“ بئسنھن . ٽن چئنل آھيگان ڪئنال جو نالوواشن. وري ساڳي پوٽو مئڪ نديء سان وڃيو ملي

، ان تي خوبصورت پارڪ ٺاھيو ي ۾ جيڪو ٻيٽارو ٺھي پيو آھننڍڙي چئنل ۽ درياھه جي وچجنھن جي چوڌاري اتڪل پنج . جي ٿوڏس“ ايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ”ويو آھي، جيڪو ان . سميع مون کي ھن پارڪ ۾ وٺي پئي آيو. سڏجي ٿو“ SWاوھيو ڊرائيو ”ڪلوميٽر جو روڊ

۾ ) ڍنڍ(ٽائيڊل بئسن . ڪتوڪري چوڏھين گھٽي واري پل ٽپائي اوھيو ڊرائيو روڊ تي اچي ن: جتان پوٽو مئڪ ندي جو ڪجھه پاٹي اندر گھڙي ٿو اتي واشنگٽن جون ٻه مشھور شيون

.فرئنڪلن روزويلٽ ميموريل ۽ ٿامس جيفرسن ميموريل آھنوٽو مئڪ نديء سان ھتي جي ھڪ پ جتي (tip)ايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ جي ھيٺين چھنب

پئانٽ ٿو (Hains)۾ ڇوڙ ڪن ٿيون، اھو ھنڌ ھينس ملي سمنڊ “ ان ڪوشيا”ٻي مشھور ندي ان ھنڌ تي پوٽو مئڪ نديء جي ٻئي ڪپر تي رونالڊ ريگن واشنگٽن ايئر پورٽ آھي،. سڏجي

جنھن جي مٿان ھر وقت سرٹين وانگر آسمان ۾ جھاز نظراچي رھيا ھئا، جيڪي رکي رکي .ڳجھين وانگر لھي رھيا ھئا يا ٽيڪ آف ڪري رھيا ھئا

يو، جتي دنيا آڏيئي، سميع مون کي ھتي ھينس پئانٽ وٽ وٺي وارو رستو“ ڊرائيواوھيو”گذريل . پکيڙ تي ستل آھي رکيل آھي، بلڪ ايڪڙ ڏيڍ ڌرتيء جيStatueجو ھڪ تمام وڏو

ان ۾ ھاال واري نجم ميمڻ، سنڌ يونيورسٽيء ،ن ۾ رھڻ ٿيوٽنگشھفتا جيڪي منھنجو وا ٻه ٽيپروفيسر جاويد ڀٽو سان، خالد ھاشماني ۽ عرفان ) ود ڀائي جي مڙس۽ نفيسه ھ(پروفيسر جي

جماٹي جن سان واشنگٽن جي ڪيترن ئي ميوزيمن، رستن ۽ چوواٽن تي ڪيتريون ئي پٿرن، جيڪا ڏٺيون ھوندم پر ھيڏي وڏي لوھه جي آفتStatues جون مورتيون Bvonzeلوه ٽامي ۽


ھيء ھڪ . پھرين نه ڏٺي ھيم ي ٽيھوٹي ھجياصلي ماٹھوء جي قد بت کان گھٽ ۾ گھٽ ويھوٹننڊ مان اٿندڙ ماٹھوء جي لوھه مان ٺھيل مورتي آھي، جنھن کي ٺاھڻ واري آرٽسٽ مسٽر

آمريڪا ) مورتي (Statueھي . يعني جاڳ ڏنو آھي”The Awakening“ سيوارڊ جانسن، نالوئيھي، جيڪو ڄڻ نه پر ھڪ عام پوڙھي ماٹھوء جي آ جي ڪنھن صدر يا سائنسدان جي

صدين کان ڌرتيء ھيٺ دٻجي ويو ھجي ۽ ھاڻ اک کلڻ تي ننڊ مان سجاڳ ٿي اٿڻ جي ڪري ڪر موڙڻ الء ھن . جو ڪجھه حصو اڃان ڌرتيء ۾ دٻيو پيو آھيجسمرھيو ھجي ۽ سندس

ھڪ ھٿ مٿي ڪيو آھي، جيڪو ايڏو وڏو آھي جو ان ھٿ تي ٻه چار ٻار ويھي سگھن ۽ ٻار گسڪڻ طور استعمال ڪري رھيا ھئا ۽ مٿان کان ھيٺ گسڪي سندس ٻانھن کي ڪجھه

.رھيا ھئا ۽ ھٿ تي چڙھي ھيٺ ٺونٺ تائين ترڪي رھيا ھئاڪجھه دير اڳ اچڻ مھل جو آئون بيزاريء جو اظھار ڪري “ واه جو ٺاھيو ويو آھي،”

.رھيو ھوس ھاڻ ھتي پھچي سميع کي داد ڏيڻ لڳس ته چڱو جو ھتي وٺي آيومون سان گڏ ھوندين ته اھي عيش ”سميع ھاڻ ٽانء ۾ ڦونڊجي ويو، “ وري،ٻيو نه ته”

ڪرائيندو سانء، آئون ھتان روز ڄاٹي ٻجھي لنگھندو آھان ۽ انھيء پنھنجي ذليل ڪالس ميٽ کي “.بجا ڏيندو ويندو آھيان

“عجيب ماٹھو آھين، سميع” ۾ زندگي زھر حراميء اسان جي پيٽارو. ان ۾ عجيب ھجڻ جي ڪھڙي ڳالھه آھي”

مھرباني ڪري ملڪ وڃي ھن کي ٻڌائجانء ته سميع تنھنجي مورتيء کي . ڪري ڇڏي ھئي ز، ڪئپٽن يٻيو نه ته شوڪت جماٹي، ڪرنل مسعود عز. ھيآصبح شام گھروڙي بجا ڏيندو

ھو ٻڌي پڪ . بشير وسطڙو، ڪمانڊرنجم انصاري ۽ ٻين ڪالس ميٽن کي ضرور ٻڌائجانء “.خوش ٿيندا

. ال ھن جي منڍيء، پيرن ۽ گوڏن وٽ پوز ٺاھي بيھه ته ڪجھه تصويرون ڪڍانچڱو ڀ” “. آھيStatueڇا ته آفت جيڏو

آھي ) مورتي (Statue نالي ھي Awakeningايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ جو ھي ٽڪرو جتي Hains Pointر جنرل پيٽر ھينس نالي آھيججي مي سڏجي ٿو، جيڪو آمريڪا جي آرمي .واري آمريڪن اڪيڊمي مان “ ويسٽ پئانٽ”ع ۾ ڄائو پاڻ ھتي جي مشھور 1840جنرل ھينس

Arlingtonپاڻ ھتي جي مشھور قبرستان . ع ۾ وفات ڪيائين1921تعليم حاصل ڪيائين ۽

National Cemetery۾ دفن ٿيل آھي . ھونء ھي پارڪ واشنگٽن جھڙي مشغول شھر کان ڪجھه ٻاھر آھي پر ھڪ ٻن ٽن

پارڪ ڏيکارڻ الء ڍوئي و ملي وڃي ۽ ھواندورسٽ کي سميع جھڙو ڪو ڏينھن الء آيل ٽوئپارڪ جي ھڪ طرف کان وھندڙ پوٽو مئڪ . اچڻ الء راضي ٿي وڃي ته موقعو نه وڃائجي

سڪورا يندي ۽ ٻئي پاسي کان واشنگٽن چئنل ۽ اپريل جھڙي مھيني ۾ چوڌاري مشھور جپاننديء جي ٻئي ڪناري . ارو پيش ڪن ٿاجا گلن سان جھنجھيل وڻ بيحد سھٹو نظ) چيري(

ھوائي جھاز جيڪي ڄڻ رکي رکي لھندڙ ۽ چڙھندڙ،کان جتي ھتي جو قومي ايئرپورٽ آھي


ته مٿي مٿان اڏاميو وڃن ۽ ٻارن کي گليور جي سفر جو آفت جيڏو ماٹھو ياد ڏياريندڙ ھي Statue” ڪيترائي ھتي ااسان واري يار سميع جھڙ. ھتي جي اھميت وڌائي ٿو“ ڪننگيدي او

يا سائيڪلنگ ڪري . وڙي رھيا ھئاڊجا مڪاني آمريڪن پنھنجو وزن گھٽائڻ الء چوڌاري سميع ٻڌايو ته شام جي . رھيا ھئا ۽ انھن جي ئي اڳيان پويان ٻار اسڪيٽنگ ڪري رھيا ھئا

. جو ھتي وڏو ھجوم لڳي ٿونوقت ۽ موڪلن وارن ڏينھن تي ماٹھ The ماٹھوء جي مورتي ٿيندڙننڊ مان سجاڳ ) ايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ(ھي پارڪ

awakeningنه ته ساڳي نالي وارو پارڪ جيڪو اولھه ۾ آھي ۽ . ڪري گھٹو مشھور آھي واشنگٽن جو قومي پارڪ سڏجي ٿو ۽ ھتي جي مشھور نئشنل ۽و مئڪ پارڪ ٽويسٽ پو

فرئنڪلن مال کان شروع ٿي ٽائيڊل بئسن وٽ ايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ سان اچيو لڳي جتي .روزويلٽ ميموريل آھي

توھان واشنگٽن ۾ کٹي ٻن ڏينھن الء آيا ھجو پر مون کي پڪ آھي ته توھان جا دوست، . شھور شيون ضرور ڏيکاريندوممائٽ يا ٽوئر ڪرائڻ وارو ايجنٽ، توھان کي ھتي جون ٻه

و جنھن ج(ھڪ واشنگٽن مانومينٽ جيڪو تمام ڊگھو منارو آھي ۽ ٻيو لنڪن ميموريل ۾ ٿي “ نيو ھاال کان نيويارڪ“ تفصيلي احوال آمريڪا جي ھن کان اڳ واري سفر نامي

سترھين گھٽي ( واري مناري ۽ لنڪن ميموريل جي وچ ۾ Monumentنگٽن شوا) چڪو آھيNWٻي جنگ عظيم جو يادگار ) وٽWW2 Memorialھن جنگي يادگار کان وٺي لنڪن . آھي

ھن پول جي ڏکڻ . ٿو سڏجيReflecting pool، جيڪو ميموريل تائين پاٹيء جو حوض آھي پڻ Korean War Veterans Memorialآھي،جتي “ ويسٽ پوٽو مئڪ پارڪ”وارو سڄو حصو

۽ الئبرري آف ڪانگريس کان ھلندو اچي ان US. Capital ايونيو جيڪو Independenceآھي ۽ . ملي ايونيو سان وڃيوConstitutionجوآخري حصو ھتان لنگھي مٿي

ھن پاسي جھاز ھاليا پئي تڏھن ايسٽ پوٽو مئڪ اڄ کان پنجٽيھه سال کن اڳ جڏھن اسان واري The Awakening نه ھو ۽ نه وري ھيء Developedپارڪ وارو سڄو عالئقو ايترو

جي نمائش لڳي ھئي، جنھن ۾Sculptureنگٽن ۾ بين االقوامي شع ۾ ھتي وا1980. مورتي ھئين جو ٽھي ھڪ سؤ ف. مورتي رکي ويئي ھئي ۽ اڄ تائين اوترو ئي مشھور آھيھيء لوھه جي

. ڏاڙھيء سان ماٹھو آھي، جيڪو زمين ۾ اڌ گابرو گتو پيو آھي ۽ اٿڻ جي ڪوشش پيو ڪري جا پنج حصا زمين کان ٻاھر نظر اچي رھيا آھن، کاٻو ھٿ ۽ ساڄو پير ذري گھٽ Statueھن

فوٽ ڊگھي ساڄي 17. ي مڙيل ٽنگ ۽ گوڏو ٻاھر آھنزمين کان ٻاھر نڪري چڪا آھن، کاٻھي ۽ آ۽ ھٿ، ھوا ۾ توھان کان گھٹو مٿي ) يعني ٽن ڊگھن ماٹھن جي جملي قد برابر(ٻانھن

ھي ۽ ائين ٿو لڳي ڄڻ ڌرتيء اندردٻجڻ کان پاڻ پتوڙڻ آڏاڙھي واري چھري جو وات کليل .دوران رڙ ڪري رھيو ھجي

سميع ٻڌايو ته رکي رکي اھي افواه گرم ٿي ويندا مون کي ھتي وٺي اچڻ واري دوستجي چونڊ ۾ مورتي ٺاھڻ واري بھرحال نئين جاء. آھن ته ھن مورتيء کي ھتان شفٽ ٿا ڪن

پل ڪميٽي يا نيشنل پارڪ جا سآرٽسٽ جانسن کي ويٽو پاور مليل آھي، يعني شھر جي ميون


سمورا ميمبر ھن مورتيء کي ڪنھن نئين جاء تي شفٽ ڪرڻ الء ڀلي متفق راء ٿي وڃن پر جي جانسن ان الء انڪار ڪندو ته پوء اھا ان نئين جاء تي ھرگز شفٽ نه ڪئي ويندي .

يعني اڄ جي قيمت مطابق ساڍن (جي ڇھه لک ڊالر جي ھر ھڪ ٽڪريStatueع ۾ ھن 2001 .۾ وڪري الء آڇ ٿي رھي ھئي) ٽن ڪروڙ رپين

The Awakening نالي ھن Statueڪافي احوال جو “A Murder of promise” نالي رابرٽ ۾ پڻ ھيء مورتي The Netٺھيل ھڪ انگريزي فلم ع جي1995ائنڊريو جي ناول ۾ پڻ آھي ۽

جي The wakening ھن مورتي . به سڏين ٿا Buried Giantھن مورتيء کي . ڏيکاريل آھي Babyجي شين ئن ۽ ٻارن تخليقڪار جان سيوارڊ جانسن جو تعلق دنيا جي مشھور دوا

Products) جانسن ۽ جانسن”بين االقوامي ڪمپني ٺاھيندڙ ) پائوڊر، شئمپو، لوشن، صابڻ وغيره“ .سان آھي

نڀاڳا مون کي ڪٿي ٿو ھلي مارين؟ نيو جرسي ۾) 1910 -1845( ووڊ جانسن اول ٽع ۾ رابر1886جانسن ائنڊ جانسن ڪمپني

نيو برنس وڪ واري عالئقي مان ايندي ويندي ھن . شروع ڪئي جتي ھينئر آئون رھان ٿو مختلف شيون ٺاھي ٿي ۽ سندس 230ھيء ڪمپني . ڪمپنيء جا ھيڊ ڪوارٽر نظر اچن ٿا

. ملڪن ۾ آھن ۽ تيار ٿيل شيون سڄي دنيا ۾ وڪامن ٿيون57ڪارخانا ھن ڪمپنيء جي ايجاد ڪندڙ رابرٽ ) آرٽسٽ (IIمٿي بيان ڪيل جان سيوارڊ جانسن

جو پٽ آھي، جنھن آمريڪا جي) عI) 1892-1983 جانس جو پوٽو ۽ جان سيوارڊ جانسن ووڊع ۾ ڄائو 1930 جيڪو II آرٽسٽ جانسن . کولي(HBOI)ھاربر برانچ اوشنوگرافڪ انسٽيٽيوٽ

مان جي اربھا ڊالرن جي ملڪيت ۽ اڃان جيئرو آھي، کي سندس پيء جي مرڻ وقت خاندان .اقي سندس پيء جي ٻي زال بئسيا جي حوالي ٿي ويوب. فقط ھڪ معمولي حصو مليو

جي پولينڊ جي رھاڪو ھئي، جيڪا آمريڪا ۾ جانسن آرٽسٽ(Basia Piasecka)بئسيا ان بعد کيس ڪمرن جي صفائيء . وٽ بورچياٹي ٿي اچي بيٺي(Johnson I)پيء جانسن سينئر

ع ۾ 1971 سالن جي ڄمار ۾ 75جانسن سينئر جي مٿس دل اچي ويئي ۽ ساٹس . ويوالء رکيو ع ۾ اسان جو جھاز نيو يارڪ ۾ بيٺل ھو ته ھن شاديء جو احوال 1971 .نيشادي ڪيائ

ڪينيڊي جي زال جئڪيء جو يوناني مڙس وري به ھن . تي ڏسندا رھياسينT.Vاخبارن ۽ جنھن کي پاڻ باربرا (جانسن جي ھيء زال بئسيا ان وقت. جانسن پوڙھيء کان جوان ھو

ٻارھن سالن بعد . ع آھي1937 سال ھئي جو بئسيا جي ڄم جو سال 34جي عمر ) يندو ھوسڏشاديء بعد ٻيو ڪو اھم ڪم ڪري سگھيو يانه پر مائيء کانئس . يوومڙسالو راه رباني وٺي

يجانسن ائنڊ جانسن جي ملڪيت جي وال(وڪيلن اڳيان وصيت لکائي ورتي ته خاندان مڙس جي مرڻ بعد سندس پھرين زال ۽ ان جي . ٿيندي بئسياوارثياٹي سندس ھيء ٻي زال

ڏاڍا وڪيل ) ۽ سندس ڀائر ڀينرنII مورتي جي ٺاھيندڙ جانسن The Awakeningھن (والد امائيء پنھنجي . پر پوء آخر ۾ ڪي چند ملين ڊالرھٿ آين ڪيا ۽ ڪورٽن جا چڪر ھنيا

ته ڪم پڪو ڪرايو ھو جو پوڙھي ۽ ڏڪندڙ ھٿن واري مڙس کان ڪاغذ پٽن تي اھڙو


ڊالر مليا ۽ جي رپين ۾ معلوم ڪرڻ چاھيو ٿا ته سٺ سان ) يعني اڍائي ارب(کيس اڍائي بلين ،پاڻ اڃا جيئري آھي ۽ ھي سٽون لکڻ وقت. ه ڊالر ۾ سٺ رپيا آھنھضرب ڏيو جو اڄ ڪل

پاڻ اڄ ڪلھه موناڪو . نمبر امير عورت مڃي ويئي آھي74 جي، ھن دنيا جي 2006سال Princetonملڪ جي شھر مونٽي ڪارلو ۾ رھي ٿي، جانسن خاندان جي نيو جرسي جي شھر

. نالي جاگير ھئي، ان کي ھن ڪنٽري ڪلب ۾ تبديل ڪيو آھيJasna Polana۾، جيڪا شاديء بعد باربرا جانسن پڻ سڏجي ٿي، جو اپولينڊ جي رھاڪو ھن عورت بئسيا، جيڪ

لن ۾ عام ٿي ويو، جڏھن اھا خبر ٻيلي جي باھه نالو ستر واري ڏھي جي شروع وارن سا) جتي اسان جو جھاز ڦري رھيو ھو(جي ويئي ڙمريڪا جي اوڀر وارين رياستن ۾ پکآوانگر

ته جانسن ائنڊجانسن جھڙي امير ڪمپنيء جو پوڙھو مالڪ پنھنجي بورچياٹيء سان شادي ھڙي سوشلسٽ ملڪ جو جپولينڊ ۾ رومانيا، بلغاريا ۽ خاص ڪري انھن ڏينھن. ٿو ڪري

۽ پولينڊ جي عورت کي ته يورپ ۽ آمريڪا جي ماٹھن ته ڇا پر . قدر ھڪ اڇوت جيان ھوبئسيا جو نالو شايد مون کان وسري وڃي ھا پر . ايشيا جي ماٹھن به پير جي جتي ٿي سمجھيو

جتي ان بعد اسان جو جھاز ڪيترائي سال پولينڊ جي بندرگاھه گڊانسڪ ۾ ايندو ويندو رھيو، ڪجھه . منھنجي ھڪ بنگالي جھازي دوست جو ھڪ پولش ڇوڪريء سان عشق ٿي ويو

سالن بعد ان سان نيٺ شادي به ٿي پرڪافي جتيون گسائڻ کان پوء، يعني جھاز جي ڪيترا - امر اونتر تار پروٿي آسي گيشي”: بنگالي دوست اسان کي چوندو ھو.ولينڊ اچڻ بعدپدفعا

سان ڪنگليءيار ڇا ڪجي ھڪ ڪنگلي ملڪ جي .... (نو انيڪامار موسو شندر شيلي ج جي به ڪا ته مون جھڙي ٺاھوڪي جوان سان ته جپان ۽ انگلينڊنه دل لڳي ويئي آھي

ڇوڪري شاديء الء تيار ٿي وڃي (. مشرقي ”انھن ئي ڏينھن ۾ اسان جي بنگالي دوست جو ملڪ

۽ پاڪستاني فوج بعد انڊين آرمي جي ٿيو ھو ۽ ملڪ ۾ بدامني “بنگالديش”مان “ پاڪستان ڪري آيل تباھي (Cyclones)مصيبتن جون خبرون دنيا ھڪ طرف ٻڌي رھي ھئي ته طوفانن

يعني ھاڻ سندس ڳوٺ ڪميال ۾ رھندڙ گھر واري ۽ (سندس پولش محبوبا . ھئي طرفيٻئين؟ ته چوندي ھيس ته نڀاڳا مون کي ڪيڏانھن وٺي ٿو ھلي مار) جي ماء سندس پنجن ٻارن

: اسانجو بنگالي دوست اڌ انگريزي ۽ اڌ بنگاليء ۾ چوندو ھوس “.توکي بئسيا مان باربرا جانسن ٿو بنائڻ چاھيان! منھنجي دل جي راٹي”

۾ آئون جھاز ع1981. سن جا ناال سڀني جھازين کي پڪا ٿي ويا ھئانسو بئسيا ۽ باربرا جاکيس ان . جي ڳوٺ ڪوميال به ويو ھوس تکي بنگالديش وٺي ويو ھوس ته پنھنجي بنگالي دوس

جانسن بيبي پائوڊرھٹندي ڏسي چيو ھئومانس ته ي ٻارن ک،سندس زال کي. وقت ٽيون ٻار ٿيو ھو دٻوجي سڄي فئڪٽري ته نه وٺي ڏني پر پائوڊر جو “ جانسن ائنڊ جانسن”ٺھيو ھن شخص توکي

.ته وٺي ڏنو مليو جيترو ھن جي پيريء نه حصوآرٽسٽ جانسن کي پيء جي ملڪيت مان کٹي ايترومان خوب ناٹو ڪمايو ) (Sculptures۾ پرٹيل جوء پولينڊ جي بئسيا کي مليو، پرھن مورتين


کان عالوه ٻيون به The Awakeningسنس ايسٽ پوٽو مئڪ پارڪ واري ھن مورتي . آھي Hitchتي تي آھن، جن مان ھڪ ھوفسٽرا يونيورسٽيء ڏي ويندڙ رسStatuesانيڪ مورتيون

Hicker ع ۾1984(ع ۾ ٺاھي ھئي ۽ ٻئي سال 1983 نالي آھي، جيڪا ھن (“Allow Me” نالي Statueسندس ھي . ھڪ ماٹھو جي مورتي ٺاھي جيڪو ھٿ ۾ ڌوپ ڇٽي جھليو بيٺو آھي

. نالي چوراھي تي لڳل آھي“ پايونيئر پورٽ ھائوس”اوريگان رياست جي پورٽ لئنڊ شھر ۾ جي ڪمپيوٽر انجنيئر شاھنواز سومري ۽ ڊاڪٽر مالڪ ڏني شيخ بت ھاالمون کي به ان با

. مريڪا جي اولھه وارين رياستن ۾ رھن ٿاآٻڌايو جيڪي ايڏانھن جنھن ۾ پيء پنھنجي ننڍڙي ڌيء کي سائيڪل ھالئڻ Statueجانسن جو ھڪ ٻيو

سندس ھڪ . و جي نالي سان سڏجي ٿFirst Rideو آھي، پڻ بيحد مشھور آھي ۽ يسيکاري رھھن ۾ ھڪ بزنيس مئن اخبار پڙھندو . ۾ آھي نالي آسٽريليا جي شھر سڊنيWaitingمورتي

. ڏيکاريو ويو آھيمون کي ڪيترائي يونيورسٽي بابت جتي ) (Hofstraون ھو فسٽرا ٽ ٽي سهآخر ۾ ٻ

جھڙن Mass Communicationجرنلزم ۽ الھور ۽ پشاور پاسي جا، پاڪستاني خاص ڪري ۾ Hempstead۾، ھيء يونيورسٽي نيويارڪ جي النگ آئلنڊ. ن ۾ گرئجوئيشن ڪندي ملياسبجيڪٽ

ع ۾ ملڪ جي 1935جي شڪل ۾ ھي ادارو ھڪ اسڪول. تعليمي ادارو آھيھڪ خانگي سان ي ھوفسٽرا کوليو، جيڪو شروع ۾ نيويارڪ يونيورسٽڪيٽامير بزنيس مئن وليم ۽

ع ۾ اھو ڪاليج 1963. ڪاليج جو درجو ڏنو ويوڳپل سالن بعد ھن اسڪول کي. الڳو رھيوھن يونيورسٽيء ۾ لبرل آرٽس کان عالوه بزنيس ائنڊ ال، ۽ . ھوفسٽرا يونيورسٽي ٿيو

سڀ کان گھٹو جوHofstraھن يونيورسٽي . ڪميونيڪيسن جا سبجيڪٽ پڻ پڙھايا وڃن ٿايز ائنڊ پبلڪ جرنلزم، ميڊيا اسٽيڊ”ڊپارٽمينٽ مشھور ۽ ڏينھون ڏينھن ترقي ڪندڙ

. آھي(JMSPR)“ رليشنسڪرڻ جو سبب پڇيم ته ھن اھو سبب شاگرد کان ھتان تعليم حاصل ھڪالھور جي

مان گريجوئيشن ڪرڻ تي فقط پاڪستان ۾ نوڪري ملي سگھي ٻڌايو ته پنجاب يونيورسٽيءڪن ھتان جي پڙھائيء جو مٿانھون مان آھي ۽ گريجوئيٽ ٿيڻ بعد مون کي ڪيترن ئي مل”.ٿي

.ھن ٻڌايو“ .۾ نوڪري ملي ويندياڻ نه اٿم پر اسانجي سنڌ يونيورسٽيء جو ڪو وقت ھو جو ڄپنجاب يونيورسٽيء جي گھٹي

ڪيترو . پڙھايا وڃن ٿااڄ به ان ۾ ڪيترائي نوان نوان سبجيڪٽ. سڄي دنيا ۾ مٿاھون نالو ھو ڪالوني حيدرآباد ۾ سٽيزن. پڙھايا وڃن ٿا ان جي خبر نه اٿم پر شاگرد ڊگريون حاصل ڪن ٿا

Massمنھنجي دوست گذريل سال ٻڌايو ته ھن جي پٽ سنڌ يونيورسٽيء مان رھندڙ

Communication) ۾ ٽي سال اڳ مٿين پوزيشن ۾ ) يا شايدان سان تعلق رکندڙ ڪنھن سبجيڪٽنوڪريء الء . پوسٽ گريجوئيشن ڪئي ھاڻ قاسم آباد ۾ ھڪ . ٻه سال ڌڪا کائيندو رھيو

اھا ڳالھه . آھيٿيوئيويٽ اسڪول ۾ ٽي ھزار رپيا پگھار تي پھرين ڪالس جو پرائمري ٽيچر پرااوچتو ان ڪري ياد اچي ويئي جو ڪجھه گھڙيون اڳ انٽرنيٽ تي ھڪ سنڌي اخبار ۾ سنڌ


يونيورسٽيء جي ڪنھن پروفيسر صاحب جو ڪالم ڇپيو آھي، جنھن ۾ ھن پاڪستان جي ۾ سنڌ يونيورسٽيء اري طرفان ٿيل درجابندي ٻڌائي آھي، جنھنيونيورسٽين جي ڪنھن معتبر اد

. اپٽار ٿيل آھيجيجي ڪريل تعليمي معيار ۽ ماحول


اسانجا ۽ ھتي جا ليڊر ٿآمريڪا کنڊ جي معلوم ٿيڻ بعد يورپ کان ايندڙ جھازين مان ھڪ ڪئپٽن جان سم*

رتيء جي خوبصورت النٽڪ سمنڊ لتاڙي ورجينا جي ڪنارن تي پھتو ته ھن ڌٽجڏھن ائھنڌ اھي آھن، جتي اڄ ورجينا ھي. جاگرافيء کي ڏسي ھن جون وايون بتال ٿي ويون ھيون

بيچ، نورفولڪ، ھئمپن جھڙا شھر ۽ بندرگاھه آھن، جتي دنيا جي وڏي ۾ وڏي خليج چيزا ڊيالويئر خليج جو پاني ائٽالنٽڪ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪري ٿو ۽ جن خليجن ۾ ڊيال ويئر، پيڪ ۽

ھيٺ ڪرن ٿيون ۽ يون انيڪ نديون بلنديء تانٻس، يارڪ، راپا ھناڪ، پوٽو مئڪ ۽ جيمھنن . بٹيو ڪري، ڊيالويئر سڀ کان اڳ ڪارخانن جي رياستWaterpower ۽ fallsانھن

ڪئپٽن . جي صورت ۾ داخل ٿين ٿيون(Glaciers)خليجن ۾ ڪيتريون نديون برفاني وھڪرن ع ۾ جيمس 1608 جو احوال، جيڪو ھن (Expedition)م جان سمٿ جي ان پھرين ڪامياب مھ

وقينن جي شجاگرافي ۽ انگريزي ادب جي . مان لکيو منھنجي سامھون آھي)ورجينا(ٽائون Idea الء ته انھن ڏينھن ۾ ڪھڙي قسم جي انگريزي ڳالھائي ۽ لکي ويئي ٿي، نموني الء ه ٽي

جن ڏينھن . ه ھي شيڪسپيئر وارو زمانو ھوياد رھي ت. ۾ لکان ٿوSpellingsسٽون ھوبھو انھن ۾ ڪئپٽن جان سمٿ پنھنجي سفر جو ھي احوال لکيوھو، ان وقت شيڪسپيئر چوئيتاليھه

.ع ۾ شيڪسپيئر جي وفات ٿي1616ان کان پوء اٺن سالن بعد . سالن جو ھو“… Here are mountains hils, plaines, walleyes, rivers and brookes all running most

pleasantly into a faire bay compassed but for the mouth with fruitful and delightsome land…”

ائين لکيون ويون Spellings وغيره جون Hills, Mountains, plainsخبر ناھي انھن ڏينھن ۾ يندي ٿي يا ڪئپٽن صاحب پاڻ لکائي پڙھائيء ۾ چنڊو ھو ڇو ته ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته و

جھازي دنيا جو رخ انھن رکيو ٿي جيڪي اسڪولن / گذريل صديء جي اڌ تائين سامونڊيان . حال افعال ناھيمائٽن ڏٺو ٿي ته ڇورن ۾ پڙھائيء يا پورھئي جو ڪو . کان ڀاڄوڪڙ ھئا

ڪري چاڙھينس ڪنھن جھاز تي ته ڌڪا کائي سڌري ۽ اوڙو پاڙو سندس گوڙ گھمسان کان .کٹيآجو ٿي، سک جو ساھه

بقول سنڌ يونيورسٽي . جي ڇا ڳالھه ڪجيDCآمريڪا جي گاديء واري شھر واشنگٽن ... جي سابق ھيڊ آف ڊيپارٽمينٽ پروفيسر جا ويد ڀٽو جي

“It is a city within a capital, never a capital within a city.” ڪناري تي پوٽو مئڪ نديء جي . غور ڪجي ته ان ۾ ڪئين ڳالھيون اچي ٿيون وڃن

انتظاميا، قانون ۽ : ھر ۾ ڪامياب حڪومت جا ٽئي ٿنڀاش چورس ميلن جي پکيڙ جي ھن 68 ٽنمائنده موجود آھن، جن جو ثبوت وائيٽ ھائوس، ڪئپيٽال بلڊنگ ۽ سپريم ڪور/ حڪومت

علم جو اجيڪ“ لئبرري آف ڪانگريس”ھتي دنيا جي وڏي ۾ وڏي لئبرري . جي عمارت آھي انسٽيٽيوشن، پارڪ، سفارت خانا، خوبصورت جارج ٽائون، ماضيء خزانو آھي، سمٿوسن


. ٹو ڪجھه آھيھجا يادگار ۽ گ سال کن اڳ، پنھنجي 25منھنجو پيٽارو جو ڪالس ميٽ سميع جاڊرن، جنھن اڄ کان

ڳوٺ قاضي احمد کي الوداع چئي، ھتي ورجينا رياست ۾ اچي رھائش اختيار ڪئي سو مون پاڻ پڇيائين ته ورجينا جي ڪھڙي ڪھڙي شيء . ينا آيوکي واشنگٽن مان کٹي ورج

مندر مسجدون ڏيکارئين يا پارڪ گھٽيون؟ شاپنگ مال ڏيکارين يا غارون جبل؟ “ گھمائين؟ڏسڻ ۽ گھمڻ ڦرڻ الء ان ۾. توکي مان ڇا ٻڌايان ته ورجينا ڪيڏي خوبصورت رياست آھي

... ڇا ڇا نه آھيڳري . منجھند جا اڍائي پيا ٿين. ھه نه ڏيکارمھرباني ڪري ڪج”. آئون مرڪندو رھيس

ڪٿي ڪنھن پارڪ يا لئبرري ۾ ھل ته ڪرسيء تي ٽيڪ . کارائي اٿئي ننڊ پئي اچي ماني .مون چيو مانس“ .ڏيئي اڌ ڪالڪ کن ننڊ ڪري وٺان

.سميع چيو“ .چئبو ته منجھند جو سمھڻ واري عادت نه وئي”جي فجر تي اٿيو آھيان ته اڃان پيو يار رات دير سان ستو ھوس ۽ صبح جو چئين ب” “.ھالن

بابا سنڌي ماٹھو کٹي ڏينھن جو ٻارھين بجي اٿي ته به ٻي بجي منجھندجو وري ننڊ ي اڙ”تو کان وڌيڪ مون کي ننڊ جي ٻاڙ . ڪيونnapھل ته مسجد جي الئونج ۾ صوفن تي . ڪندو

.سميع چيو“ .کنئي آھي .نسمون چيوما“ .چئبو ته سڌرين تون به ڪونه” پوءمنجھند جي مانيء کان. و ھودبس پنھنجن ڏينھن ۾ پرائمري اسڪول صبح ۽ شام جو ٿين”

. ھاڻ ننڍپڻ جي ان عادت ڪري اڃا ويٺا لوڙھيون. پوڙھيون زوريء سمھاري ڇڏينديون ھيونچوندو آھيان ته ان منجھند . باقي پنھنجن ٻارن کي مون منجھند جو سمھڻ جي عادت ھرگز نه وڌي

چڱو ائڊوانس “ .سميع کلڻ لڳو“ ....ھڻ ته اسان سنڌين کي ٻين قومن کان پٺتي ڪري ڇڏيوجي سم “۾ ٻڌائي ڇڏ ته ننڊ بعد ڇا ڇا گھمندين؟

تنھنجا وڏا پنجاب کان آيا ۽ تون سنڌي آھين، پر ھاڻ لڳي ٿو ته تون نه . سميع ڳالھه ٻڌ”کي لڳي ٿو ته ھر دور ۾ ورجينا جي ماٹھن . فقط پڪو آمريڪن ٿي ويو آھين پر ورجينن پڻ

اھو مسئلو رھيو آھي ته ھو پنھنجي ڌرتيء جي ھڪ ڌارئين کي ڪھڙي شيء ڏيکاري “.سڄي ورجينا رياست خوبصورت ڌرتيء جو ٽڪرو آھي. يکارينڏڪھڙي

۽ پوء مون کيس ھن رياست جي رھاڪو ۽ آمريڪا جي ٽي نمبر صدر ٿامس جيفرسن ع 1788ور لفظ ٻڌايا جيڪي ھن ريت آھن ۽ ھن اھي لفظ ھشجا م جا ورجينا بابت چيل ان قسم

: مان آھن“ ڊڪليرئشن آف آمريڪن انڊپينڊنس ”۾ چيا ھئا جيڪي سندس ڪتاب “I have been Planning what I would show you: a flower here, a tree there; yonder a

grove, near it a fountain; on this side a hill, on that a river. Indeed, madam, I know nothing so charming as our own country…”

لکي ويئي ٿي جو صدر صاحب ائين لکي آھي ۽ Shew جي اسپيلنگ Whowتن ڏينھن ۾ ورجينا وارن کي ھميشه پنھنجو عالئقو گھمائڻ ۾ مسئلو بھرحال. ڪتاب ۾ به ائين ڇپي آھي


.رھيو آھيسندس ڳالھيون، ملڪ جي . ون کي ھي صدر بھترين لڳي ٿوآمريڪاجي سٺن صدرن مان م

بھتريء الء رٿائون، عوام الء ھمدردي ۽ حڪومت ڪرڻ ۾ نھٺائي ۽ سڀ کان وڏي ڳالھه تعلي جي تعليم جو فڪر ايتريقدرجو صدر جي عھدي تان لٿو ته به ڏينھن رات ماٹھن- مالء اونو

ھن صدر University of virginiaيونيورسٽي ورجينا جي سڀ کان جھوني ۽ مشھور . ڪندو رھيوع 1819يونيورسٽي . ٿامس جيفرسن جي مرھون منت آھي، جنھن جو پاڻ باني ۽ چيئرمين ھو

پاڻ سڀ . ويو ع ۾ پاڻ گذاري1826ع کان پھرين بئچ گريجوئيٽ ٿي ۽ 1825کان ٺھڻ شروع ٿي ۽ مرڻ وقت سندس سڀ ايڏو قرضي ٿي ويو جو. ڪجھه يونيورسٽي پٺيان فدا ڪري ڇڏيائين

ڪڏھن ڪڏھن سوچيندو آھيان . جايون جڳھيون، باغ زمينون وڪٹي قرضين کي قرض ڏيٹو پيوپيدا ٿي ڪل ٻه سؤ سالن کان پوء به اسان جي قوم ۾ اھڙو صدر، وزيراعظم، يا نمائندوٽته اڄ ا

ھڪ وڏي . ڪريUpdate آھي جو رڳو اڳ ٺھيل تعليمي ادارن کي وڌيڪ بھتر ۽ سگھيونه سرندي واري پڙھيل ڳڙھيل ليڊر کي پنھنجي ئي ڳوٺ ۾ ڪراچي جي اعلي تعليمي ادارن جھڙو

عليم تڪو انگلش ميڊيم اسڪول کولڻ الء صالح ڏنم ته جيئن سندس ڳوٺ جا ٻار به اعلي حاصل ڪري سگھن ۽ سندس خاندان جا پڻ، جيڪي ان الء ڪراچي، ڪوه مري، ائبٽ آباد

: ٺھه پھه وراٹيائين. يا واليت جو رخ رکن ٿاآھن نوڪريون اسان الء ڪو نه ويتر جي ڄٽ پڙھي پيو ته ماڳھين سورن ۾ . ڇڏ يار”

“ .پئجي وينداسينڪيڏو فرق آھي ان آمريڪا ۽ مغرب جو جنھن کي اسان ڏينھن رات گاريون ڏيون ٿا ۽

ن اسان جي پنھنجي ديس واسي رھنمائن، ليڊرن ۽ حاڪمن جو، جن جي وعد. ڇا حال آھي سالن کان ائين پيو ھلي، جيئن چاڪيء جو ڍڳو اکين تي پٽي چاڙھي 60پويان عوام گذريل

.۾ پيو ڦري گھاٹياستدانن، اسان جي حاڪمن کي يان ڪري ته چوان ٿو ته اسان جي ليڊرن، اسان جي س

صدر ٿامس جيفرسن جھڙن ماٹھن جي زندگي جو احوال ۽ انھن جي عوام خذمت بابت پڙھڻ . جن پاڻ الء ھڪ ٽڪو به نه ڇڏيو. مري به امر ٿي وياکپي، جيڪي

ون نوٽ ٽآمريڪا جي ھن ٽئين صدر ٿامس جيفرسن جي قبر تي لڳل ڪتبي تي لکيل س : ڪريان ٿو

Here was buried Thomas Jefferson Author of “Declaration of American Independence of The State of Virgina for Religious Freedom and the father of the “University of virgina”

سندس منھن جي . ع تائين آمريڪا جو صدر رھيو1809ع کان 1801ٿامس جيفرسن ن ڊي سي ٽ تي آھي۽ سندس نالي سان واشنگ(Nickle)شڪل ڏھن سينٽن جي سڪي

14يٽاري تي آھي، جتان ٻپڻ آھي، جيڪو پوٽو مئڪ نديء ھڪ “ جيفرسن ميموريل”۾ . لنگھيو ٿي وڃيSWنمبر اسٽريٽ


جبل رسمور جي آمريڪا جي ھڪ تصوير اسان مان ڪيترن ئي ڏٺي ھوندي جيڪاٽڪي آمريڪا جي چئن صدرن جا منھن ٺاھيا آھن، ) مجسما ٺاھيندڙ(آرٽسٽ آھي، جنھن کي

ي ٽي انھن چئن مان کاٻي کان ٻيو نمبر ٿامس جيفرسن آھي ۽ باق. جيڪي ميلن تان نظر اچن ٿا : آھن

.نگٽن،ٿيوڊور روزولٽ ۽ ابراھم لنڪنشجارج وا پڙھڻ جوڳا آھن ۽ سوچڻ تي مجبور (Quotations)ٿامس جيفرسن جا ڪي ڪي نقطا

ھتي ھن وقت مون کي سندس فقط ٽي چوٹيون ياد آھن، جيڪي ڪنھن زماني ۾ . ڪن ٿانڊ جھاڳي ھتي جڏھن مھنو مھنو ھندي وڏو سمنڊ ۽ ائٽالنٽڪ سم) ع ۾1972ع کان 1968(

آمريڪا پھچندا ھئاسين ته سمنڊ جي اڪيالئي ۽ خاموشيء جو وقت گذارڻ الء ان قسم جو .بڪن تي لکندو رھندو ھوسٽشيون پڙھي نو

* … That government is best which governs least. * When the government fears the people there is liberty: when the people fear the

government there is tyranny. * The democracy will cease to exist when you take away from those who are willing to

work and give to those who would not.


پوپ کي ته اطالع ڪجوآئون اڌ ڪالڪ کان پوء مھراڻ ريسٽورنٽ ۾ ”. ء فون ڪيويشام ڌاري خالد ھاشماٹ

واندو ھجين ته .ڪرنل سھيل، اقبال ترڪ ۽ ٻيا پيٽارو جا ڪالس ميٽ به اچن پيا. ن پيوپھچا “.ھليو اچ .مون وراٹيومانس“ .منھنجيواڪ به ٿي ويندي. ضرور ايندس” “.ي ته جاويد ڀٽو کي چئجانء ته ڇڏي وڃئيئرستي جي خبر نه ھج”

.خالد چيوانڊين معني پاڪستاني، . ھيآو پيو نيو يارڪ وانگر واشنگٽن به انڊين ھوٽلن سان ڀري

. ملن جيڪي اسان وٽ عام آھن ڊشکاڌي جا جن تي اھي - ڪشميري، بنگالي ۽ اتر ھندستانيآئون واڪ ڪري . ن سرڪل جي ويجھو آھيٽمھراڻ ريسٽورنٽ پينسلوانيا ايونيو تي واشنگ

ھتس ۽ ٻي گھٽي تي سمٿوسن ريلوي اسٽيسن تي پھتس جتان ٽرين ذريعي ميٽرو سينٽر پ12جارج واشنگٽن يونيورسٽي (GWUٽرين ذريعي فاگي باٽم ريلوي اسٽيسن پھتس جيڪا

ھتان پنجن منٽن جي واڪ تي مھراڻ ريسٽورنٽ . ن به سڏجي ٿيشجي ميٽرو اسٽي) ھاسپيٽل .آھي

Mن جو ھي اھم روڊ پين سلوانيا ايونيو، جنھن تي مھراڻ ريسٽورنٽ آھي، ٽواشنگ. اشنگٽن سرڪل مان لنگھي وائيٽ ھائوس وٽ اچيو ٿو دنگ ڪرياسٽريٽ کان شروع ٿي و

۽ مائونٽ ورمن ران بعد ھي روڊ نيو يارڪ ايونيو سڏجي ٿو، جيڪو ڪنوينشن سينٽ .اسڪائر مان ٿيندو شھر کان ٻاھر ھليو وڃي

اسان جي ڪجھه دير ڪچھري ھلندي رھي ان بعد اسان جي ڳوٺ جو ڊاڪٽر الطاف وپ گذاري ويو آھي ۽ پوء کلندي چيائين پ اچڻ سان اھا خبر ٻڌائي ته گاجٹي ميمڻ پھتو، جنھن

.ع ۾ مون کي نئين نوڪري ملي ھئي1981سال . ته عجيب اتفاق آھي .شھزادي چارلس شادي ڪئي ھئيان ئي سال

. ھئيلور پول جي فٽ بال ٽيم يورپ ۾ چئمپين ٿي .آسٽريليا ائشز ٽورنامينٽ ھارائي، ۽ پوپ گذاري ويو ھو

ع ۾ وري2005 ھاڻ ھن سال ۽ .چارلس شادي ڪئي آھي

.ھيآمون کي وڌيڪ بھتر نوڪري ملي .ھيآلورپول جي فٽ بال ٽيم يورپ ۾ چئمپين ٿي

ورنامينٽ ھارائي آھي ۽ ٽآسٽريليا ائشز .پوپ گذاري ويو آھي

يار ھاڻ وري ”: خالد ھاشماٹيء پنھنجو روايتي قسطن وارو ٽھڪ ڏيندي الطاف کي چيو


وکي ٻي نوڪري ملي يا چارلس شادي ڪري ته گھٽ ۾ گھٽ پوپ کي ته اڳواٽ اطالع ڪا ت “.ڪجو ته ھو سنڀالي ھلي ڪٿي پير ترڪڻ سان ٻئي جھان ۾ نه ھليو وڃي


فلڊلفيا ۾ خوبچنداٹيء جي يادنيو يارڪ، نيو جرسي، . اسان ڪار ذريعي نيو جرسي کان واشنگٽن وڃي رھيا ھئاسين

ورجينا رياست ا، ڊيالويئر رياستون ھڪ ٻئي سان مليل آھن، جيڪي ھيٺمئريلينڊ، پينسلوانيسان وڃيو ٿيو ) ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا(۽ آمريڪا جي گاديء واري شھر واشنگٽن ڊي سي

۾ واشنگٽن نالي رياست پڻ آھي، (USA)آمريڪا . ن شھر آھيٽياد رھي ته ھي واشنگ. ملناٿوپيا ڪراچيء کان جيترو سعودي عرب ياجيڪا گاديء واري شھر کان ايترو پري آھي،

پاسي آھي، جتي پئسفڪ سمنڊ ) مغربي ڪناري(۽ اھا رياست آمريڪا جي ويسٽ ڪوسٽ آمريڪا جي گاديء وارو شھر واشنگٽن ۽ مٿيون رياستون ورجينا، نيويارڪ، نيو .ٿو ڇھي

واريون ) اوڀر ڪناري( آمريڪا جون ايسٽ ڪوسٽ) پين سل وانيا(جرسي، پينسلوانيا USAائٽالنٽڪ سمنڊ جي ھڪ طرفان . جن کي ائٽالنٽڪ سمنڊ ڇھي ٿو. رياستون سڏجن ٿيون

جو ھي ڪنارو آھي ته ٻئي طرف آفريڪا کنڊ جا موراڪو، گھانا، سينيگال، آئوري ڪوسٽ، ھوڏانھن پئسفڪ سمنڊ . آھنلئانڊا جھڙا ملڪ ۽ يورپ جو پورچوگال، اسپين، انگلينڊ وغيره

جون ڪئليفورنيا، اوريگان، واشنگٽن ۽ االسڪا USAئي پاسي ٻپان آھي ته جي ھڪ پاسي ج. ل ٻيٽن جھڙا ننڍڙا ننڍڙا ٻيٽ آھنش رياست جا ڪجھه ٻيٽ ۽ ٻيا ماري وچ ۾ ھوائ،رياستون

جي ھڪ رياست آھي، جيڪا آمريڪا کان ھزارين ميل پري USAھوائي رياست به آمريڪا آھي، جيڪا ايڏو پري ته نه آھي پر اھڙي طرح آمريڪا جي ھڪ ٻي رياست. آھي

آھي، جيڪا رياست (Alaska)پاڙيسري ملڪ ڪئناڊا سان ڳنڍيل آھي، جنھن جو نالو االسڪا جيتوٹيڪ روس جو حصو ھئي پر روس وارن اھو سوچي ته سندن ملڪ اڳھين وڏو آھي ۽

ڻ ته ڄي ئھي ڏورانھون حصو جيڪو ڪئناڊا سان مليل آھي ۽ بيحد اتر ۾ ھجڻ ڪري ٻارھوسو ھنن اوٹي . برف ۾ ڍڪيو پيو آھي، جتي نه پوک ٿي ٿئي نه رستا روڊ ۽ درياھه ٿا وھن

سستي اگھه تي وٺڻ جي باوجود آمريڪا جي ماٹھن ان وقت . مريڪا کي وڪٹي ڏنيآپوٹي ۾ اسان جو ملڪ . جي صدر خالف دانھون ڪوڪون ڪيون ھيون ته اجايو خرچ ڪيو اٿس

وٺڻ مان ڪھڙو فائدو جتي جي ٿڌ ۾ فقط رف جي بيابان کياڳھين ھيڏو وڏو آھي، ان باڄ آمريڪا جي قدرتي خزانن ۾ سڀ کان ماال . ايسڪيموز ۽ برفاني رڇ ئي رھي سگھن ٿا

مال رياست االسڪا آھي، جنھن جي زمين ھيٺ عراق ۽ ايران جھڙيون تيل جون نديون وھن ويل الء بچائي ويٺو آھي، آئي ،ٿيون، جن کي في الحال گھٹو خرچ ڪرڻ بدران آمريڪا

.جيسين عراق، سعودي عرب ۽ ڪويت جھڙن ملڪن جو تيل آسانيء سان پيو مليه ڪريون ھڳال بھرحال اسان پنھنجي نيو جرسي کان واشنگٽن ڊي سي واري سفر جي

رميش . جيڪو آئون گھوٽڪي جي رميش ٿارواٹيء سان سندس ڪار ۾ ڪري رھيو ھوسن ٺاھي آئون چانھه جو ڪوپ کٹي سندس ڪتابن جي ننڍڙي جيسين بئگ ۾ ساما ھلڻ الء

سندس پروفيشن سول انجنيئرنگ ۽ ماحولياتي انجنيئرنگ سان . لڳسڻلئبرريء جو جائزو وٺ


. واسطو رکندڙ ڪتابن کان عالوه انڊيا ۽ سنڌ جا ڇپيل ڪيترائي ادبي ڪتاب ۽ رساال ھئاحيدرآباد . ڪيترائي ڪتاب ۽ رساال ھئاساڌو واسواٹي ۽ دادا واسواٹيء سان تعلق رکندڙ پڻ

جي ڄاول مٿين شخصيتن جو آئون پنھنجي انڊيا واري سفر نامي ۾ تفصيل سان احوال لکي ساڌو واسواٹي سينٽر نيو جرسي جي اتراھين حصي جي شھر ڪلوسٽر . چڪو آھيان

(Closter) ۾ آھي، ڪلوسٽر بلڪل ھڊسن نديء جي ڪناري وٽ آھي، جنھن جي ٻئي پاسي Sadhu: سندس پوسٽل ائڊريس ھن ريت آھي. وارو عالئقو آھيBronxنيويارڪ شھر جو

Vaswani Centre 494 Durie Avenue, Gloster, New jersey 07624, USA

Tel 210-768-7857, Fax 201 – 768- 0433 انڊيا جي ڪيترن شھرن کان عالوه “ ساڌو واسواٹي سينٽر”نيو جرسيءجي ھن جھڙا

. جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ آھن، جيڪي دادا جشن واسواٹي جي سرپرستيء ۾ ھلن ٿادنيا News letterمختلف قسم جا رساال، اخبارون ۽ . ڪيترن ھنڌن تي اسڪول ۽ اسپتالون پڻ آھن

ھنن مرڪزن مان نڪرن ٿا، جيڪي ساڌو واسواٹي ۽ دادا جشن جي فالسافي ۽ انسانيت ڪتابن ۾ ھڪ ڪتاب چلڊرين بڪ ٽرسٽ نيو دھلي رميش جي . سان پيار جي تبليغ ڪن ٿا

پوني جي سينٽر فار The Secrets of Indus Valleyطرفان ڇپايل راج گويالن جو جنھن ۾ سنڌي Sindhi Studies 1947-67ڪميونيڪيشن طرفان لڇمڻ خوبچنداٹيء جو ڪتاب

.ٻولي ۽ سوسائٽي تي تبصرو آھي ٽن ڏينھن بعد تو کي واشنگٽن ۾ ئي واپس ٻن. رميش ھي ٻه ٽي ڪتاب تنھنجا کٹان ٿو”

“ .ڪندس يا نيو جرسي موٽي اچي ڏيندسرميش ھڪ ٻن ڪتابن الء چيو ته اھي ھن الء روري آھن، باقي ٻيا آئون رکي سگھان ض

.ٿو ڪري آئون ڪتابن جھڙيون ڳريون شيون باء ايئر ڻمھرباني پر محدود بار کٹ”

مون “ .ري ڪتاب ھتي ئي ڏسي ڇڏي ويندسڪوشش ڪ. وڃڻ نٿو چاھيانيپاڪستان کٹ .چيو مانس

رميش وھاٹي جي ڇو جھڙي ھڪ ڪپڙي جي ڳوٿري ڏيندي چيو چڱو پوء منھنجا ھي ”: سڀ ڪتاب ھن ٿيلھيء ۾ وجھان ٿو ۽ ان ۾ ئي مون کي واپس ڪجانء “

ھو؛ جي ڳوٿريء ٻاھران لکيل يبافتي جي ھن ڪپڙBeneficial use of recycled materials in transportation applications ۽ ھيٺان انجنيئرنگ ڪمپنيء

. شايد ان انجنيئرنگ ڪمپنيء ۾ ڪم ڪري ٿوشرمي. ھولکيل “ چيسنر انجنيئرنگ”جو نالو مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽيء جي ھن اعلي ڊويزن حاصل ڪندڙ . يعني ھاڻ ڪم ڪري ٿو

. نوڪري نه ملي سگھي واسطو رکندڙ ن سانش سندس پروفي آمريڪا ۾،کي ڪي سال ھتي خاطر ڪيترائي سال اھو وساري ته ھو ھڪ انجنيئر Survivalھو روزگار خاطر، پنھنجي

مون کي ڪالڪ جا ڇھه ”. ، جيڪو پورھيو مليس ٿي ڪندو رھيو ۽ پئسو بچائيندو رھيوآھيئڻ تي جنھن ڏينھن ڪوڪا ڪوال پي. ڊالر ملندا ھئا ۽ روز ست ڪالڪ پورھيو ڪندو ھوس


دل چوندي ھئي، ان ڏينھن مقرر وقت کان ڏھه منٽ وڌيڪ ڪم ڪندو ھوس، جيئن ڊالر جو “.ڪوڪ وٺي پي سگھان

انجنيئرنگ فرم ۾ ڪم ملڻ کان اڳ سندس آخري جاب لئبرري ۾ ڪتاب ٺاھڻ ھوندو پڙھڻ الء ايترا شاگرد ايندا ھئا جو سندن ھيٺ مٿي ڪيل ۽اھا لئبرري ايڏي وڏي ھئي”. ھو

“ .اب ٺاھڻ کان ھڪ گھڙي به فرصت نه ملندي ھئيڪتلتاڙي ڀر اسان ان وقت نيو جرسي رياست جا مشھور شھر ٽرينٽن ۽ ائٽالنٽڪ سٽي

.ويجھي شھر فلڊلفيا پھچڻ وارا ھئاسين جي واري پينسلوانيا رياست ۾ گھڙيا ھئاسين، ۽ اتي .رميش چيوفلڊلفيا وٽان لنگھندي “ . ڪئي ھئيP.H.Dلڇمڻ ھتان پاڻ واري” ھالن واري ،ڪھڙي لڇمڻ جي ڳالھه پيو ڪرين؟ تو واري يونيورسٽيء جي گرئجوئيٽ”

Post graduationلڇمڻ ته مون کي پاڻ مالئيشيا ۾ ٻه سال اڳ ٻڌايو ھو ته ھن مالئيشيا مان .کي ياد ڏياريو مون رميش“ .ڪئيالھه ڪريان، جنھن جو آئون لڇمڻ تاراچند جي نه پر لڇمڻ خوبچنداٹيء جي پيو ڳ. نه”

رميش ”. صبح توھان منھنجي ڪٻٽ مان کنيو آھيڄ اSindhi Studies : 1947-1967ڪتاب ھن جي سرسري لکٹي ڏسي نو ڊائوٽ مون کي ”مون حيرت جو اظھار ڪيو، “ !اڇا ”.ٻڌايو

جيستائين مون کي خبر آھي ته ھو يونيورسٽي آف “ ”ھتي ئي رھي ٿو يا انڊيا ۾؟. ھو قابل لڳو جو وزٽنگ پروفيسر آھي ۽ ساڳي وقت ھو Indian Linguistics۾ ) اڳوٹو يوگوسالويا(گرب ز

“ . ڪري رھيو آھيSociolinguistic Study تي ن حالتنيوگو سالويا جي گھڻ ٻولين واري مشھور ،ڊاڪٽر لڇمڻ مولچند خوبچنداٹي سنڌي ٻوليء جو بين االقوامي سطح تي مڃيل

ي، جيڪو سنڌي ٻوليء تي تحقيق ڪندڙن ۾ سڀ کان نمايان ۽ معروف ماھر لسانيات آھع ۾ ڪراچيء ۾ ڄائو ۽ شروع جي تعليم 1932حثيت جو مالڪ آھي، لڇمڻ خوبچنداٹي سن

ھليو ويو ۽ پنجاب يونيورسٽي، چنديڳڙھه مان ھندي، ورھاڱي بعد ھو انڊيا. اتي ئي ورتائين Pennsylvaniaع ۾ ھن آمريڪا جي 1961سن . ۾ گريجيوئيشن ڪيائينPhilologyجرنلزم ۽

ان ڊگريء الء جيڪو مقالو لکيائين. يونيورسٽي مان ايم اي لسانيات ڪيائين :ان جو عنوان ھو The Phonology and Morphophonemics of Sindhi خوبچنداٹيء ساڳي يونيورسٽي

ندس مقالي جو عنوان سءع ۾ پي ايڇ ڊي لسانيات ۾ به ڪئي ان ال1963مان سن ) پينسلوانيا( : ھو

“The Acculturation of Indian Sindhis to Hindi: A language in Contact.” ڊاڪٽر خوبچنداٹي آمريڪا جي رياست ھونو لولو جي ايسٽ ويسٽ سينٽر ۾ سينئر فيلو

ع 1976 ۾ RELCان کان عالوه سينگاپور جي ريجنل انگلش لئنگويج سينٽر . به ٿي رھيو آھي Language and Education in : و مھينا کن رھيو ھو ۽ اتي تحقيقي ڪتاب لکيائينڌاري ن

Pluralistic Societies ع ۾ قائم 1961 ڊيڪن ڪاليج ۾ سنڌي لسانيات جو شعبو سن –پوني جي مشھور ڪاليج ڊيڪن ڪاليج ۾ . خوبچنداٹيء جو گھٹو حصو آھير۾ ڊاڪٽ ٿيو، جنھن جي ترقي ۽ واڌاري

انگريزي ڊڪشنريء جي رٿا تيار ڪئي ويئي، جنھن جا ٻه حصا خوبچنداٹيء - جامع سنڌي


. ع ۾ ڇپائي پڌرا ڪيا1968تيار ڪيا ۽


نيو جرسي ۾ سنڌي نوجوان

دوستن يارن کان ٽي مون نه ھو پر جوپاڪستان ڇڏڻ مھل منھنجو مقصد آمريڪا گھمڻجڏھن مون کي معلوم ٿيو ته چار مھينا پري رھي انڊيا جو سفرنامو پورو ڪرڻ چاھيو ٿي ۽

نيو جن وٽ مون رھڻ چاھيو ٿياسانجي ڀاٹيجن سمير ۽ ضمير وسطڙو وارن جو گھر ۾ آھي ته مون کي ھيڪاندي گھٹي خوشي ٿي ته نيو Avenellجرسي جي ھڪ ننڍڙي شھر

النٽڪ سٽي، واشنگٽن، بالٽيمور جھڙن شھرن کي ويجھو ھوندي به آئون ھڪ ٽيارڪ، ائنيو جرسي آمريڪا جي انھن رياستن مان آھي، جيڪا . ي ماحول ۾ ھوندسخاموش ۽ ڳوٺاٹ

جيڏانھن نظر ڪر ته آسمان سان ڳالھيون ڪندڙ . مالئيشيا ۽ انڊونيشيا وانگر سرسبز آھيان ڪري ھن . ٿيل ڇٻر نظر اچي ٿيTrim جھڙي Furگھاٽا وڻ ۽ نازڪ، نرم ۽ ڊگھي گھاٽي

ئيشيا ۾ گھم، گرمي ۽ مينھوڳي ڪري ھر قسم جا مال The Garden State رياست کي چون ئي اتي جي جنگلن ۾ آزاديء سان ھلڻ انسان ذات کيٽنڊڻ ماڪوڙا ۽ نانگ بالئون ٿين، جيڪي

مينھوڳي ھتي نيو جرسيء ۾ به ڏاڍي ٿئي ٿي پر سخت سيء ۽ برفباريء ڪري ان . نه ڏين ) ٽانڊاٹا(ن تي فقط کڙ کٻيتا شام جي وقت ھتي جي ڇٻر. اچنٿاقسم جا جيت جٹيا نظر ئي ن

.پوليس جي گاڏين وانگر ٻرندا وسامندا نظر اچن سالن وارو اڳ جو آمريڪا نه 35بھرحال ھتي پھچي خبر پيئي ته اڄ جو آمريڪا اھو

جتي آمريڪا . جڏھن ھتي ڪو سنڌي ته ڇا پنجابي پٺاڻ به ورلي نظر ايندو ھو. رھيو آھي اتي اسان جھڙن ايشيائي ۽ آفريقي ملڪن جون ،ھنڌارين جي اچڻ الء سخت قدم کنيا آ

معاشي ۽ امن جون حالتون اھڙيون پٺتي ھليون ويون آھن جو اڄ پھرين کان گھٹا ماٹھو جي ماني ڏيڻ وارو، آزاديء آمريڪا کي وڌيڪ پرسڪون، عزت ڀيٽ ۾ پنھنجي ملڪ جي

پنھنجن خوابن ، جتي ھڪ غريب کان غريب انسان بهٿا نسان عبادت ڪرڻ وارو ملڪ سمجھ .بشرطيڪ ھن ۾ ھنر، محنت، سگھه ۽ ڄاڻ جھڙيون شيون ھجن. جي ساڀيان ماٹي سگھي ٿو

Avenell شھر جنھن ۾ آئون ھاڻ رھيل آھيان، اسان جي ايشيائي ملڪن جي حساب سان ته ھڪ ننڍڙو، خوبصورت ۽ ماڊرن شھر آھي پرھتي جي آمريڪي معيار مطابق ھتي جي

ڍڙو ڳوٺڙو آھي، جنھن جھڙا ڪيترائي ڳوٺڙا اولڊ برج، اسيلن، يونين ڪائونٽي جو ھڪ ننRahway پرٿ وغيره وغيره پنج ڏھه ميلن جي فاصلي تي آھن ۽ فقط ھنن ڀر وارن شھرن يا ،

يعني جن جي مون کي خبر آھي، انھن مان ڪجھه ،ڳوٺن ۾ جيڪي منھنجا واقفڪار رھن ٿاجوٹيجو جنھن جو والد صاحب امداد آمريڪن حبيب بئنڪ جو مئنيجر نديم : ھن ريت آھن

سالن کان آمريڪا جي مختلف حبيب بئنڪن 25نديم گذريل . بئنڪ جو صدر ھوABLجوٹيجو مليو جيڪو مون رشيد۾ نوڪري ڪندو اچي، بئنڪ جي ڀر ۾ شيراز ھوٽل ۾ جمعي نماز تي

و جو داد. سان گڏ جھاز تي ريڊيو آفيسر ھو ۽ پوء جھازن جي نوڪري ڇڏي ھتي رھي پيو


. سائين ابراھيم چنا صاحب آھي، جيڪو ڪراچي ۾ ڪو آپريٽو سوسائٽيز جو ڊائريڪٽر ھورٽائرڊ ٿيڻ تي ھتي ھليو آيو جو سندس ٻه وڏا پٽ خالد چنا ۽ مسعود چنا ويھن سالن کان ھتي

. ر واري شھر ۾ آھن ڀسندن دوائن جا دڪان ۽ ٻيو ڪاروبار توڙي گھر ھتي ئي. رھن ٿاپٽ مقبول ڏاھري به سالن کان ھتي ھور شخصيت ڊاڪٽر ڏاھريء جونواب شاھه جي مش

اعجازاسان جي پيٽاڙو ڪئڊٽ ڪاليج جي دوست اقبال ترڪ جا ڀائر ڊاڪٽر . رھي ٿوترڪ ۽ اشفاق ترڪ ۽ پٽ جيتوٹيڪ ڏورانھين رياستن ۾ رھن ٿا پر سندس ساال ڊاڪٽر

سان جي پاڙي جي شھرن ۾ آفيس ۾ ڪم ڪندڙ فريد بيگ ھتي اPIAسليمان بيگ ۽ ھتي جي عابد ۽ آپا شمس قاضي قاضي اڪبر، (اڄ ڪلھه اقبال ترڪ جي سس جيجي شرفنساء . رھن

خيرپور جو مشھور رٽائرڊ ايس پي پوليس سومرو . به ھتي اچي رھي آھي) وارن جي ڀيڻخيرپور سکر پاسي جو فلڪ شير، . صاحب ۽ سندس ٽي پٽ نديم وغيره به ھتي رھن ٿا

ڪوه شير ۽ ھڪ ڀيڻ ڊينٽل سرجن فردوس جھان به ھتي جي ڀر واري شھر سندس وڏو ڀاء۾ رھي ٿي، يعني ھن رياست نيو جرسي ۾ ۽ ھڪ ٻيو ڀاء انجم شير ھڊسن ندي جي ھن پار

جي رياست ) (West Coast پئسفڪ سمنڊ پاسي ءنيو يارڪ ۾ ٿو رھي ۽ ھڪ ٻيو ڀا . ڪئليفورنيا ۾ رھي ٿو

ھاال جي مرحوم عبدالغفار انصاري جو ٽيون نمبر پٽ ان کان عالوه اسان جي ڳوٺ سالن کان ھتي رھي ٿو ۽ نوڪري الء ھڊسن 15 ۽ ٻارن سان گذريل صبا قريشيسھيل زال

سندس پڦي خورشيد ٻگھيو جي ڌيء ڪونج جنھن ھتان آمريڪا . ندي ٽپي نيويارڪ وڃي ٿو ٻن ٻارن سان ھتي پنھنجي مڙس عاطف ۽. ھتي ڪئي ڪئي ۽ شادي پڻGraduationمان

خيرپور ۽ . سندس مڙس جي نوڪري ھن رياست جي بندرگاھه نيوارڪ ۾ آھي. رھي ٿي، ڊاڪٽر نور راڄپر ۽ ) اينگرو واري گل شير جو سوٽ(سکر پاسي جا ڊاڪٽر اقبال جعفري

ھاڻ ھتي ) جيڪو ڪيترائي سال سينگاپور ۾ ڪمپيوٽر انجنيئر ھو(سندس ڀاء مسرور راڄپر ساٹن گڏ ڊاڪٽر . ر نوڪري نيويارڪ ۾ اٿن ۽ تقريبا ھر دعوت ۾ نظر اچن ٿاپ. ئي رھن ٿا

ابڙو ۽ سندس زال سعيده ابڙو جيڪا ھتي جي بئنڪن ۾ مئنيجريس رھي چڪي آھي ۽ ھاڻ ي ۽ سندس ڪنڌڪوٽ ٹء ۾ نوڪري ڇڏي اٿس، گھوٽڪي جو انجنيئر رميش ٿاروايويجھڙائ

نواب شاھه جو . ي به ھتي ئي ڪن ٿائي رھي ٿي ۽ نوڪر جي ڊاڪٽر زال ريکا پڻ ھتيڊاڪٽر غالم مصطفي راھو جيڪو پاڪستان ۾ انڪم ٽئڪس ڪمشنر ھو ۽ دادوء جي

ھاڻ گذريل . سندس زال لبني رانجھاٹي ٻارن سميت گذريل ڇھه ست سالن کان ھتي رھيا ٿياسان جي ڪئڊٽ ڪاليج جي ڪالس ميٽ . مھيني ڀر واري رياست مئري لئنڊ لڏي ويا آھن

باح الحق ميمڻ ۽ مشھور سنڌي اديب ۽ عالم سراج الحق ۽ فھميده حسين جو ڀاء ضياء مص واري (Oak Tree Road)جن سان ھتي اڪثر انڊين بازارين ۾ . ميمڻ به سالن کان ھتي رھي ٿو

۾ خاص طرح، مسجدن ۾، سنڌي ميلن ۽ فنڪشنن ۾ يا وري ڪنھن جي گھر رکيل مخصوص پر اھو ضرور آھي ته ھر ھڪ نوڪري يا ڌنڌي . دي رھي ٿيگروپ جي دعوتن ۾ مالقات ٿين

کيس . واپار ۾ اھڙو ته مشغول رھي ٿو جو سندس سڄو ڏينھن آفيس يا دڪان ۾ گذريو وڃي


شام تائين ٻه ڏينھن باقي جمع جي شام کان آچر جي. فون ڪرڻ جي به فرصت نٿي ملييا . ن گڏ وقت گذارين، جنھن ۾ ھو دوستن ۽ ٻارن ٻچن ساٿئي ٿيصحيح قسم جي موڪل

وري ڏينھن ٻه وڌيڪ موڪل ڪري ٻي رياست ۾ وقت گذارڻ وڃن، جيئن ھينئر واشنگٽن ۾ مريڪا جي مختلف رياستن ۾ رھندڙ چار سؤ کن سنڌي فئمليون اچي گڏ ٿيون ھيون ۽ ھاڻآ

جي صدر منور WSI آگسٽ تي ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ جو وڏو اجتماع آھي، جيڪو 14 ايندڙڪاليج پيٽاڙو جا به آمريڪا ۾ ڪئڊٽ. واشنگٽن يا شايد ورجينا ۾ سڏايو آھيلغاريء

گرافالس وٽ ياڪيترائي رھن ٿا ۽ گذريل مھيني ھنن ڪئناڊا ۽ آمريڪا جي بارڊر وٽ، ناان جو بندوبست اسان جي ڳوٺ جي ڪئڊٽ . رکيGet Togetherپيٽارو جي اولڊ بئائز جي

عدنان . ۾ رھي ٿوOakvlleاونٽاريو صوبي جي شھر عدنان قريشي ڪيو، جيڪو ڪئناڊا جي ھي ۽ سندس آمنھنجي ھاال جي اسڪول جي دوست ڊاڪٽر عبدالحليم قريشيء جو فرزند

۾ ٽيچر پڻ ) يعني ڇھين ڪالس(انگريزيء ھڪ ويجھو مائٽ سائين يوسف صاحب منھنجو ٻئي ذريعي “ياھو گروپسپيٽارين ” ۾ آھيان ته ھن (USA)عدنان کي خبر پيئي ته آئون نيو جرسي . ھو

.مون کيس پري ھجڻ جو بھانو ڏنو. ڪرڻ الء چيوAttendمون کي اھا گڏجاٹي ۽ ”ھن لکيو، “ .توھان ته ويجھا آھيو. چوڌري ببيڪشن وارا ته ڪئليفورنيا کان پيا اچن”

و ۽ ته توھان جي ڀر واري ڳوٺ ۾ رھي ٿ(Kit No: 12) حميد انور ٽٻيو ته پھرين بئچ جو ڪئڊ “.ھو اچي رھيو آھي، جنھن سان گڏ ھليا اچو

بھانا ع ڪرڻ نٿي چاھيا ۽ کيس اھانايمون ايترو پري باء روڊ وڃي پنج ڇھه ڏينھن ضا. ايندو رھيو ته نيو جرسيء ۾ ڪٿي آھينEmailڏيئي راضي ڪري ڇڏيم، پر حميد انور جو

ي ته ٻئي جي ناراضگي الھڻ ۾ اھو فائدو آھEmail. جنھن جو مون جواب ڏيڻ بند ڪري ڇڏيو اھو چئي سگھجي ٿو ته معاف ڪجو ڪمپيوٽر خراب ھو يا بزي ھوس مون انٽرنيٽ تي ءال

Mailپيٽارو جي ان فنڪشن بعد جڏھن آئون ھفتو کن واشنگٽن ھوس ته . چيڪ ڪئي ڪانهپنھنجي پراٹي ساٿي حميد انور کي اي ميل ڪيم ته نيو جرسي جو پنھنجو فون نمبر ان وقت

منھنجو ھاڻ انڊيا وارو سفرنامو ۽ ڪاوش الء ، آئون نيو جرسي پھچي توکي فون ڪندسءٻڌا . واندڪائي ھئيٿي چڪا ھئا ۽ ھاڻ مونکيڪجھه ڪالم مڪمل

ع ۾ ڪئڊٽ ڪاليج 1957حميد انور ڪئڊٽ ڪاليج جي پھرين بئچ جو آھي، جڏھن آئون ٻئي سال . ويو ھوعارضي طور ميرپور خاص جي ھڪ ڪاليج ۾ ٻن سالن الء کوليو

ان وقت ويھه کن حميد انور جي . پھتس ۽ ميرپور خاص ۾ سال ڏيڍ رھي پوء پيٽارو آياسين ھو 47منھنجو ڪٽ نمبر . بئچ جا ڪئڊٽ ھئا ۽ اھڙا پنجويھه کن اسان ٻي بئچ جا پھتا ھئاسين

۽ آئون لياقت ھائوس ۾ ھوس جنھن جي ھاسٽل ۾ اسان جي ڪمري بعد ھڪ ڪمرو ڇڏي سندس ٻن روم ميٽن مان ھڪ مرزا بشير چاند ھو جيڪو حيدر . ي ۾ حميد انور رھيو ٿيئٻ

و ۽ گذريل سال سٺ سالن جو ٿي رٽائرڊ ٿيو ۽ ٻيو يھر وغيره WAPDAآباد ۾ چيف انجنيئر حميد انور جي ته . ع ۾ ڪاليج ڇڏڻ بعد وري خبر نه پئجي سگھي1962جعفر ھو، جنھن جي

BEخبر پيئي پئي ته ھاڻ مھراڻ مان اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ گھٽ ۾ گھٽ ٻين دوستن کان


بلڪه ابو ڌابيء ۾ ھو وڏو عرصو رھيو ۽ اسان جو . ڪئي اٿس ۽ ھاڻ ابو ڌابيء ۾ آھيھو جيڪو پڻ پنھنجي عرساٹي سندس احوال ڪڏھن ڪڏھن ٻڌائيندو ڳوٺائي ڊاڪٽر منظور

زندگيء جو وڏو عرصو ابو ڌابيء ۾ رھيو . به آمريڪا ۾ آھيھاڻ شايد ھو. ۾ آھي ۽ USAحميد انور جي مون کي اھا خبر نه ھئي ته ھو ڪو ڪجھه سالن کان ھتي

ھاڻ عدنان کان جيئن ئي خبر پيئي ته ھو نه فقط آمريڪا ۾ آھي پر ان ساڳي رياست نيو ننڍپڻ کان حميد انور. جرسي ۾ منھنجي ڀر واري ڳوٺ ۾ آھي، ته مون کي ڏاڍو تعجب لڳو

ان ڪري مون اڃا جھٽ ساٹس نٿي ملڻ چاھيو ، ڪچھريء جو ڪوڏيو رھيو آھيجيئن ته۽ ساڳي وقت دل ۾ اھو به احساس ھو ) جو مون کي پنھنجو لکڻ پڙھڻ جو ڪم تمام گھٹو ھو

ھن جھڙي نيڪ، پرخلوص، سنڌي نه ھوندي سنڌي ڳالھائيندڙ ۽ سنڌين جي ھمدرد ۽ تهاسان آخري دفعو . لميو ٿي سمجھيومعصوم شخصيت سان ملڻ بنا آمريڪا ڇڏڻ ھڪ ا

ع جي شروع ۾ مليا ھئاسين، جڏھن ھو انٽر ڪري ڪئڊٽ ڪاليج کي الوداع چئي رھيو 1962پاڻ اسان جي لياقت ھائوس . ھو ۽ اسان سندن جاء تي انٽر جي ڪالس ۾ داخل ٿيا ھئاسين

ڏ منجھس ڪاليج جي ڏينھن ۾ پڙھائي ۽ راندين ۾ ھوشيار ھجڻ سان گ. ھوJUOجو پھريون Officer Like Qualities ۽ ليڊرشپ جون وصفون به اتم ھيون پر ھن اجايو رعب ۽ ٽرڙپائي

پاڻ طبيعت ۾ بيوقوفي جي حد تائين سادو رھيو ۽ اڄ به . بدران ھميشه ھمدرداٹو رويو رکيوساٹس مالقات جو احوال ھاڻ ٻئي باب ۾ ئي . و ئي سادو، يار ويس ۽ ٻين جو مددگار آھيڙاھ

. ٿولکان


حميد انور جي ڪھاٹي ۽ ڪچھري

....سٺا ھئائو ته ھينئر به سٺا رھو مون کي فون تي ٻڌايو ته ھن. حميد انور مون سان ملڻ جو پروگرام اڱاري ڏينھن رکيو ھو

سڄي زندگي جي جيڪا بچت ھئي سا ھن ٻن ھنڌن . ھن سان آمريڪا ۾ زبردست ٽرئجڊي ٿي پئيھونڊا . ان ڪري ھاڻ آئون نوڪري ڪريان پيو”. ويو لڙھي ڪئي پر سمورو پئسو Investتي

ھتي مڙيئي سيلز - يعني سيلز مئن سمجھه. آھيانSales consultantڪارن جو شو روم آھي اتي سو بھرحال . سڏينHair Designer يا Hair Dresserڪنسلٽنٽ سڏين جيئن پاڻ واري حجام کي ھتي

“.ن کي ھفتي ۾ آچر ۽ اڱارو موڪل ٿئي نوڪري ڪريان ٿو ۽ موھن عمر ۾آئون ھاڻ حميد انور جي اھا ڳالھه ٻڌي آئون ڪي ڏينھن ڏاڍو ڏکويل رھيس ته ھڪ نيڪ انسان ۽

قابل انجنيئر جنھن زندگيء جو وڏو حصو ابو ڌابيء ۾ گذاريو ۽ ب حد اعلي عھدي تي رھيو ۽ يئر الء ٿي ويو وٽبين االقوامي ڪانفرنسن ۽ نوڪريء جي سلسلي ۾ ڪڏھن ڪھڙي ملڪ ۾

ابو ڌابيء ۾ ھي واحد پاڪستاني آفيسر ھو، جنھن کي زمين تي سفر . ته ڪڏھن ڪھڙي ۾اڄ ھو . ڊرون ڪار ھئي ۽ ھوائي جھاز ۾ ھميشه بزنيس ڪالس ھليو ٿي ڪرڻ الء شوفر

ھٺ سالن جي ڄمار ۾ ھتي جي سخت سيء ۽ برفاني موسم ۾ صبح جو اٺين کان شام جو چو ،نگٽن ۾ پنھنجي ھڪ ٻئي ڪالس ميٽشڏينھن ٻن بعد وا. ڪري رھيو آھيڇھين تائين ڊيوٽي

ٿي ،قاضي احمد جي سميع جادران سان ڳالھه ڪيم ته مون حميد انور کان ھن ريت ٻڌو آھي .سگھي ٿو مون غلط ٻڌو يا سمجھيو

ڇو جو ھنن والئتن ۾ توڙي پنھنجي .It is no surprise for meنه يار صحيح ئي ھوندو ” ويٺا آھن ۽ توکي ته خبر آھي ته حميد انور ننڍي ھوندي کان ۽ بشنيڪوٽ ۾ وڏا وڏا ڪاملڪ

ڪيڏو سادو، ٻئي جي ڏک کي پنھنجو سمجھڻ وارو ۽ ٻين جي ڳالھين ته وسھجي وڃڻ وارو . سميع تجزيو ڪري راء ڏني“.ھن سان ضرور دوکو ٿيو ھوندو. آھي

ڪئڊٽ ڪاليج ۾ ( ،ميٽ سميع کي چيومون پنھنجي ڪالس “ ھن مون کي اھو به ٻڌايو،”ته منھنجي پٽ مون کي گھٹو ئي ”، .)اسان ٻئي حميد انور کان ھڪ سال جونيئر ھئاسين

ٿوري گھٹي زمين ۽ باغ . سمجھايو ته بابا تون ھلي ڪراچي يا ڳوٺ نصرپور زمينن تي رھه آئون پاڻ ئي . پر مون کي اھا ڳالھه نه وٹيءآھي ۽ ھزار کن ڊالر آئون پيو موڪليندو سان

پورھيو ڪري ڪمائڻ چاھيان ٿو ۽ پنھنجي ڪمائيء مان زال ۽ باقي ٻن ننڍن ٻارن جو خرچ “.پکو ھالئڻ چاھيان ٿو

سميع به حميد انور سان مون . اسان حميد انور سان روبرو ملڻ جو انتظار ڪرڻ لڳاسينظر ۾ اليڪٽرڪ ھتي واشنگٽن ۽ ورجينا ۾ منھنجي ن”. ع ۾ مليو ھو1962وانگر آخري دفعو


ملنئي ته مون پاران نياپو . جو جاب آھي، جيڪو ھو آسانيء سان ڪري سگھي ٿو فرمس .سميع مون کي چيو“ .ڪجانس ته ھيڏانھن مون ڏي ھليو اچي

الء ھو مون وٽ اچڻ. سالن بعد مالقات ٿي45۽ ھاڻ پروگرام موجب اڄ حميد انور سان فون ڪيائين ته ھو پنڌرھن منٽ کن گروسري رستي تان . پنھجي گھران يارھين بجي نڪتو

يپوء ڪنھن ھوٽل ۾ ھلي ٿا مان“ .شاپ مان ڪم الھي پوء مون وٽ ٻارھين اندر پھچي ويندو “.کائون ۽ ڪچھري ڪريون

تون به ھينئر نيرن ڪري نڪتو آھين، مون به ھاڻ . ء جي تڪليف کي ڇڏيحميد انور ڳالھه ٻڌ مان”ان ڪري ڪافي يا چانھه . ني کائن پاڻ کي بيمار ڪرٹو آھيھن عمر ۾ پرتڪلف ما. ڪئي آھي

.مون چيو مانس“ .پيئنداسين “پوء به فقط ڪافي يا چانھه پيئون؟. سالن کان پوء مليا آھيون45يارڪمال ٿو ڪرين ”کير ڪولوسٽرل ليول ٿو . شگر ليول بارڊر تي آھي! سا به بنا شگر ۽ ملڪ جي! جي ھا” . ڪئي مانسReasoningمون “ .وڌائي

۽ بلڊ ھتي آئون ڪڏھوڪو ڊائيبيٽڪ آھيان؟بس نه! بارڊر ليول تي”: ھن ٽھڪ ڏيندي چيوآئون تنھنجو سينئر آھيان ۽ تون . ھيآاھو منھنجو آرڊر . حال ماني کائبيربھ. پريشر پڻ اٿم

“. چوڻ آھي!Yes, Bossتنھنجو ڪم فقط . ھينآجونيئر آئون کيس دير سان پھچڻ جو ڏوراپو ڏيان تنھن . وحميد انور ٻارھين بدران ھڪ بجي پھت

رھنداسين اھي ئي ٽنڊي ، يار پاڻ کٹي يورپ ۾ رھون يا آمريڪا ۾”: کان اڳ پاڻ ئي چيائين۽ پوء ڀاڪر پائي ملي “ .جا پابند ٿي ويا آھن بلڪ ھاڻ ته اھي ڳوٺاٹا به وقت. باگي جا ڄٽ

خبر ناھي ڪٿان ڪٿان رلي رلي تو تائين . يار رستو ئي سمجھه ۾ نه پئي آيو”آھستي چيائين “.پھتو آھيان

ساڳي ، واپسي ۾ به ۽ وري دراصل رستي جي ڳوال ۾ اسان کي ھوٽل تائين وينديحميد انور ھر وقت غلط ) ھائوس جوليڊر (JUOپريشاني ٿي ۽ اسان جو پيٽارو جو پھريون

ئڪس ڀريندو ٽ بار ٽال ڪار جو پيٽرول ساڙڻ کان عالوه رستن جو بار،رستا اختيارڪري .مونجھاري جو احوال الڳ لکي رھيو آھيانان رستن جي . رھيو

سالن کان پوء ملياسين ته سمجھه ۾ نه پيو اچي ته ڪھڙي ڪھڙي خبر ڪجي ۽ ڪنھن . اسان جا ساٿي گذريل اڌ صديء ۾ ڇا ڪندا رھيا. ڪنھن ساٿيء جو ھڪ ٻئي کان پڇجي

پراٹي ڪاليج جون ڳالھيون . ھوه ڪن کان حميد انورانھن مان ڪن کان آئون واقف ھوس ت .۽ چرچا ياد ڪري کلندا رھياسين

ٻڌائڻ ءحميد انور ھڪ قصو ياد ڪري پھرين کليو ۽ پو“ خبر اٿئي ڪاليج ڇڏڻ بعد” جيڪو پڻ مون سان گڏ مھراڻ 48ھڪ دفعو آئون، انور ميمڻ ڪٽ نمبر “ شروع ڪيو،

علي رضا ميمڻ ڏي، ، پيٽارو 56 ڪٽ نمبر ڻرضا ميمانجنيئرنگ يونيورسٽيء ۾ ھو ۽ علي جو ) ڪمري ۾ ويھي ھوم ورڪ ڪرڻ(اھو وقت پريپ . جي ڀاء سڪندر سان ملڻ وياسين

اسان سڪندر کي ڪمري مان ٻاھر سڏي خبر چار پئي ڏني ورتي ته مٿان ڪرنل . ھو


ڏاڍي دٻ اسان ٽنھي کي . انسپيڪشن تي اچي لنگھيو) ڪاليج جو انگريز پرنسپال(ڪومبس اسان چيس سر . ھيوآ يعني پريپ جي وقت ملڻ آيا You have broken college lawڪڍيائين ته

Ignorance of law is no excuseپوء اسان کي ليڪچر ڏنائين ته . اسان کي ان جي خبر نه ھئيو منھن ڙاسان ڦلھ. Get out of my college۽ اسان جي جونيئرن اڳيان اسان کي چيائين ته

ريلوي ڦاٽڪ تائين سڀ چپ ھئاسين پوء نيٺ . ڪري ٻاھر نڪتاسين ۽ اچي گاڏيء ۾ ويٺاسينمون چيو مان ته کيس . چيوسين ته انگريز جي پٽ اسان کي جونيئرن اڳيان ڏاڍو ذليل ڪيو

انور ھيڪاندو باھه ٿيو . ھوسJUOمنھنجو به خيال نه ٿيو ته ھن ڪاليج جو آئون ٽن سالن الء رضا کي چيائين ته گاڏي موٽاء ته ھلي ڪرنل ڪومبس کي چئون ته تو اسان علي. پيو ھو

.جي خالي پيلي بي عزتي ڪئي آھي اسان. چڪو ھوآفيس مان نڪريسائين گاڏي موڙي واپس آياسين ته ڪرنل ڪومبس ”انور ميمڻ . پگھر ۾ سڄو شل ھو. گھر پھتاسين ته ان وقت ھو گھر ۾ گھڙي رھيو ھوسندس

آواز تي ڪرنل . ء ۾ مٿو وڃي گھر اڳيان لڙڪيل جھاز واري گھنڊ سان لڳوجو ته توائيبسڪيٽ ڪيڪ بورچيء کي چانھه ۽. ڪومبس مڙي اسان کي ڏٺو ۽ کيڪاري اندر وٺي آيو

. اسان چيس ته سائين توھان اسان کي دڙڪا ڏيئي بي عزتي ڪئي. آٹڻ الء چيائين . دي چيوچانھه جا ڪوپ ۽ بسڪيٽن جي پليٽ اسان ڏي سيرين

The purpose was not to insult you but to educate you ھي ته آاسان چيس پر توھان کي ته خبر

We are good boys .سگريٽ دکائي چيائين

You were good but this doesn’t mean to break the laws. If you were good you should remain good.

: ٻه ٻه بسڪيٽ ڳڙڪائيندي سنڌيء ۾ مون کي آھستي چيوانور ميمڻ ھڪ ئي وقت تي . گھٹو ئي ٿيو ڪجھه بسڪيٽ کاء ۽ ڪجھه کڻ ته واٽ ڇڪيونڻھا

ڪرنل ڪومبس کي خبر ناھي شڪ پيو يا پاٹھي خيال آيو جو پاڻ ئي پڇيائين ته ماني کاڌي اٿانو؟ اسان ھائوڪار ڪئي پر اسان کي شايد ٻٽا ٻٽا بسڪيٽ کائيندو ڏسي ڪو

چيائين ته قاضي عابد صاحب وٽان جيڪو ڪيڪ آيو آھي ان ٿيس جو بورچيء کي حساسا “.جو اڌ مون الء رک ۽ اڌ جون سالئيس ڪري ھنن کي ڏي ته رستي تي کائيندا وڃن

!ييس سر، نو سر، وڌ ۾ وڌ پارڊن سر “تون ٽنڊو باگو جو آھين يا ميرپور خاص جو؟! حميد انور”

. تي چڙھي ته مون حميد انور کان پڇيو(NJTP)اسان جي ڪار ھاء وي ع 1935 پاڪستان ٿيڻ کان گھٹو اڳ ، اسان ۾سنڌ. اسين دراصل ايسٽ پنجاب جا آھيون”

ع ۾ جڏھن آئون ڪئڊٽ ڪاليج ۾ آيس ته منھنجو پيء ٽنڊو باگو جو صوبيدار 1957. ۾ آياسين(SHO)ن ۾ رھڻ ڪري اسين ڳوٺ. اسان جو پيء ڪوٽڏيجي جو ڊي ايس پي ٿي رٽائرڊ ٿيو. ھو

ٽنڊي باگي ۾ اسان جي اسڪول . سنڌي ڳالھائيندا ھئاسين ۽ اسڪول ۾ به آئون سنڌي پڙھيس


جو ھڪ دوست ) چوڌري برڪت عليء(منھنجي پيء . جو نالو مير جان محمد اسڪول ھوجڏھن به ھو ڪو ناول لکندو ھو ته بابا ڏي موڪليندو ھو ۽ ٻيو ڪو . ھوندو ھو نسيم حجازي

اھي ناول پڙھي آئون فوج ۾ وڃڻ جا ۽ سپاھي ٿيڻ . ا نه پر آئون ضررو پڙھندوھوسپڙھي يمون بابا کي چيو ته مون . انھن ڏينھن ۾ ڪئڊٽ ڪاليج جو اشتھار آيو. جا خواب ڏسندو ھوس

ٻيا چار ڀائر به پڙھائٹا تنھنجاھي چيو پٽ تنھنجي پيء کي ڙبابا اشتھار پ. کي اوڏانھن موڪليو ي جو پگھار فقط ٽي سئو رپيا آھي، تنھن مان ڏيڍ سئو رپيا تنھنجي في ڏيان تهآھن، تنھنجي پ .باقي بچندو ڇا

اسين ڳوٺن ۾ . تي بابا مون کي داخال جي امتحان الء ڇڏيوڻبھرحال منھنجي ضد ڪرن ٽمون ر. پر مئٿس ۽ جنرل ناليج تمام سٺي ھئيسين انگريزي سا سٺي نه ھئي. رھندا ھئاسينون ته سٺيون مارڪون کنيون جو انٽرويو ۾ نظاماٹي صاحب مون کي سئو رپيا ٽيسٽ ۾ ايتري

شريف . (ظاھر آھي منھنجو پيء به ڏاڍو خوش ٿيو. اسڪالر ملڻ جي خوشخبري ٻڌائي. جو ڏينھن اچي ويوڻآخر سائين ڪاليج وڃ) نظاماٹي جو والد صاحب االھي بخش نظاماٹي

ٿڻ ٺھرائي ھئي، جنھن جو انھن ڏينھن ۾ فيشن ھو مون ان ڏينھن الء خاص گھٹن ورن واري س۽ ھڪ ڊگھي سائي رنگ جي قميص جنھن ۾ چانديء جا ڦندٹن وارا ٻيڙا ۽ گيتلو جوتو پائي

ڪيترا ٻار ڪراچي، الھور، سکر ۽ ٻين شھرن جا ھئا، جيڪي مون تان ڪي . ڪاليج پھتسھو ته جيسين ڪاليج طرفان اسان کي ڪاليج ۾ اچڻ کان اڳ خط لکيو ويو . ڏينھن کلندا رھيا

. نه پاتي ھئيٽمون ڪڏھن پين. يونيفارم ملي اسان گھران پينٽ، ٽاء ۽ جوراب کٹي اچونھيو ٿي، ان جي ھڪ پينٽ کٹي نڪتو ھوس، ڙمنھنجو وڏو ڀاء حفيظ انھن ڏينھن ۾ حيدرآباد ۾ پ

جي پينٽ منھنجي ڀاء . عجيب مسخرو لڳي رھيو ھوس. جيڪا ٻئي ڏينھن پائي ڪالس ۾ آيسبيلٽ ڪو نه ھيم، سو اڳٺ سان ٻڌي . قد ۾ ته مون کي صحيح ھئي پر چيلھه تي ويڪري ھئي

آخر . مٿان پوليس واري واري جرسي پائي ڪالس ۾ پھتس ته سڀ مون کي گھوري ڏسڻ لڳابعد ۾ ايڊيوڪيشن جو فيڊرل سيڪريٽري به (پنھنجي انگريزي ٽيچر مسٽر عبدهللا خادم حسين

. مون کي انگريزيء ۾ جواب اچي نه. س اڳيان سڏائي پڇيو ته واٽ از دسمون کي ڪال) ٿيوسو چپ ئي رھيس، آخر پاڻ منھنجي جرسي مٿي ڪئي ته منھنجي پتلون اڳٺ سان وٽي سٽي

سڀ تھڪ ڏيئي کلڻ لڳا خاص ڪري ڪراچي جو شمس بلوچ ۽ ميرپور خاص جو . پئي ھئيته منھنجي ڪالس اڳيان بي عزتي مون کي خادم صاحب تي ڏاڍي ڪاوڙ آئي .چاچو رفيق .ڪئي اٿس

ڪئڊٽ ڪاليج ۾ اچڻ کان اڳ اسان کي خط ذريعي اھو به ٻڌايو ويو ته ڪاليج ۾ فقط ڻپر ڪاليج ۾ وڃ. آئون ڪافي پريشان رھيس ته مون الء االئي ڇا ٿيندو. انگريزي ڳالھائبي

ي راي مي”. دو ھوسئون اڙدو جو ھڪڙو گانو ڳائينآانھن ڏينھن ۾ . جي خوشي به ڏاڍي ھيماھو گانو مون کي ڏاڍو وٹندو ھو ۽ ھر وقت ڳائيندو رھندو . زندگي تجھي ڊھونڊون ڪھان

آئون پنھنجي ئي منھن دل ئي دل ۾ سوچيندو رھندو ھوس ته ڪئڊٽ ڪاليج ۾ االئي ڇا . ھوس ئي گانو پر پوء وري چوندو ھوس ته آئون ته اتي به اھو. ٿيندو اتي گانا به انگريزي ڳائٹا پوندا


O, My Life! Where can I find. ۽ پوء گاني جو ترجمو ڪيم. ڳائيندس انگريزي ۾ ترجمو ڪري

you ۽ ڳائڻ لڳس . ياد اٿئي ڪئڊٽ ڪاليج ۾ پاڻ کي ٻن قسمن جون چادرون ملنديون ھيون ھڪڙيون ”

“؟سينا ھئاان کي ڇا سڏيند....... اڇيون جن کي بيڊ شيٽ يا بيڊ اسپريڊ سڏيندا ھئا ۽ ٻي رنگين “.ڪائونٽرپين”ڏس ته سھي اسان کي ته اڃا به انھن ڳالھين جي خبر نٿي پوي ۽ سوچ ته سھي انھن . ھا”

مون ان کان اڳ حيدرآباد يا ميرپور خاص جھڙا شھر . باگي کان آيو ھوس ڏينھن ۾ آئون ٽنڊي Did you getسو پھرين ڏينھن ئي اسٽورڪيپر ڪليم صاحب آيو ۽ اچي پڇيائين . به نه ڏٺا ھئا

counterpane?خبر؟ يمون کي ڪائونٽر پين جھڙن لفظن جي ڪھڙ! ھل ته منھنجا سائين مون . ھو“ دروازو”مون کي رڳو گيٽ لفظ سمجھه ۾ آيو ۽ ان جي معني اسان جي دماغ ۾

۽ پوء Yes sirمون وراٹيومانس . يح ڪم ٿو ڪريحسمجھيو ته ھو پڇي ٿو ته دروازو صلي ڪاليج طرفان مليل ٽئال ۽ چادرون ڏسي مون کي ٿو چوي ويري ڪٻٽ جو دروازو کو

! ويري گڊ ! گڊ پوء Pardon Sirوڌ ۾ وڌ . ھاليم تائين ڪم پئيNo Sir ۽ Yes Sirسو مھينو کن ته رڳو ”

اسڪولن کان آيل الھه ڪالس ميٽن ۽ ڊاڪٽر رضا شيخ، conventڪراچي ۽ حيدرآباد جي لي ۽ ميرپور خاص جي خالد لطيف جھڙن کي ڀئپٽن سعيد ڪموڊور زين العابدين شاھه، ڪ

مئٿس ۽ جنرل ناليج ۾ ته شروع . باز ٿي پياسين انگريزي ڳالھائيندو ٻڌي ٻڌي اسان به ڊراميمسٽر امين مئٿس ٽيچر جاميٽري جي پيرڊ ۾ ٿيرم سمجھائي پڇندو ھو ته . کان ھوشيار ھوس

پڙھائيء ۾ . ئون ھٿ مٿي کٹندو ھوس ڪڏھن ته فقط آ۽اچي ويو سمجھه ۾ ته سڀ کان اڳ “. منھنجي ڀرواري روم ۾ رھندڙ شمس بلوچ جيءسٺوھجڻ ڪري سڀ دوست ٿي ويا سوا

.مون پڇيو مانس“ مس بلوچ ڪٿي آھي؟شاڄ ڪلھه ” پر ننڍپڻ واري داداگيري يمون وانگر ھاڻ پوڙھو ٿي ويو آھ. مريڪا ۾ ئي آھيآھتي ”

ٽيچر وڃڻ کان پوء مون . ڏينھن واراجھيڙا نٿو ڪريپر ھاڻ اسڪول جي . اڃا نه وئي اٿسھڪ ڏينھن ! ي لمبو تم اتني ھوشيار ڪيون ھو؟ ھاڻ سائين ڏيو منھنڙکي چوندو ھو ته ا

ھن وڃي . نيرن تي ميس جي ڪئٽرر کي گار ڏئي ٿو چوي ھينئن بيضو فراء ڪبو آھيشمس . ويٺو ھوسد ڪيو جو ڀر ۾ آئون ھڪرنل ڪومبس کي دانھن ڏني ۽ ٻنھي مون کي شا

. ھي ته مون گار ڏني آھي ته لمبو تنھنجو خير ناھيآمون کي چيو ته جيڪڏھن تو مڃيو آخر فيصلي مھل ڪرنل ڪومبس پڇيو ته مون .ھوڏانھن منھنجو ضمير مالمت ڪري

ڪرنل ڪومبس سمجھي ويو پوء شمس کي چوڻ بدران . چيومانس ته مون چڱي طرح نه ٻڌو “ .يائينس ته پٽھين کي سمجھاءنه ته ڪاليج مان ڪڍندو سانسسندس پيء کي گھرائي ٻڌا

اھو به باڪسر سٺو ھو پر ھو سندس ننڍو ڀاء بشير بلوچ جيڪو اسان جو ڪالس ميٽ”ايندو ھو ته پاڻ سڀني سان قرب سان ملندو . پيارو ماٹھو ھو سندس والد صاحب ڏاڍو. داداگير نه ھو

مون چيو مانس“ .ھو


سٺن شاگردن الء ڪرنل ڪومبس کي تحفا به ڏئي ويندو . چوينھا بلڪل صحيح ٿو ”مون کي ھر وقت چوندو ھو . پر شمس وڏو مٿي جو سور ھو. خاص ڪري ڪتاب. ھو

تنھنجو نڪ ايڏو ڊگھو ڇو آھي؟ ۽ پوء ٻين کي چوندو ھو ته چانھه پيئندي حميد انور جو نڪ “.....چانھه جي ڪوپ ۾ ھليو وڃي

. اچيفوٽوء ۾ منھنجو پيٽ نه مان Exitاسان ڳالھين ۾ ھر ھر رستو ڀلبا رھياسين ۽ ھر وقت غلط رستي تي چڙھي غلط

ھر وقت حميد انور پنھنجي ان غلطيء جو ڏوھاري آمريڪا جي ھاء وي . ٿي نڪتاسين .ڊپارٽمينٽ کي ٿي ٺاھيو

به نٿا ھٹن ته ڪھڙو رستو آھي ۽ ڪيڏانھن پيو Sign Boardڀيٹسان ڪڃر رستي تي”جيتوٹيڪ ڏٺو وڃي ته جيترا سٺا رستا، انھن جا . ھن ھر دفعي رستو ڀلجڻ تي چيو ٿي“ .وڃي

نقشا ۽ انھن تي لکيل ناال ۽ صحيح ڏنل اشارا آمريڪا ۾ آھن اوترا دنيا جي ڪنھن ملڪ ۾ نه ڪيترا دفعا ڀر ، حميد انور کي. ھاڻ مڙيئي جپان ۽ مالئيشيا ٻئي نمبر تي اچي رھيا آھن. آھن

ھڪ دفعو ته نئين ڄاول ٻارن . و پيوٹ جي ڊرائيورن ۽ پيٽرول پمپن تان رستو پڇوارن ڪاريندير ڪيائين ته . جي تحفن واري دڪان اڳيان گاڏي بيھاري رستو پڇڻ الء اندر وڃٹو پيو

اڄ شام جو . گاڏيء مان لھي آئون به اندر ويس ته ڏسان ته دڪان ۾ رکيل شيون پيو ڏسيشايد ان جو خيال اچي . جو برٿ ڊي ھو) ف جي پٽ مصطفيوڏي پٽ محمد يوس(سندس پوٽي

.ويسمالڪڻ ھن چيو ۽ پوء ڪائونٽر تي ويٺل“ .الطاف جنگل ۾ ڇا ته زبردست دڪان آھي”

“ .مائي دڪان ته واھه جو کوليو اٿئي”: کيس چيوکان رستو پڇي .ھن چيو“ پوء ڪجھه خريد ڪر نه؟”ھي منھنجي ننڍپڻ جو دوست . جلدي ۾ آھيانھينئر . ھڪ ڏينھن آرام سان ضرور ايندس”

“ .ٽي ته ھتي ئي ٿي ويا آھن. ھن کي لنچ ڪرائٹي اٿم. اٿم مليوء سالن کان پو45خاص ( روڊ تان اچي نڪتاسين، جتي پاڪستانين Oak Treeبھرحال اسان پڇائيندا پڇائيندا

پٽيلن ۽ خاص ڪري گجرات جي ( انڊين ۽) ڪري پنجابين ۽ ڪجھه ڪراچيء جي ميمٹنسيڌي جا، ڪپڙي جا، حجامڪا ۽ بيوٽي پارلر، وڊيو . جا سوين دڪان آھن) سنڌي ھندن

يليفونن جا، زيورن جا، درزين جا، نيل پالش ڪرڻ ۽ نڪ ٽوپڻ وارن جا، اسٽيٽ ٽن ٽڪئساسان ھڪ شاليمار نالي . ڪيتريون ئي ريسٽورنٽون آھن۽ايجنٽن، وڪيلن ۽ ڊاڪٽرن جا

منھن وٽ ئي قطار ۾ مختلف ڀاڄين ۽ گوشتن جا ڏھه ٻارھن ڊش ھئا، . ريسٽورنٽ ۾ گھڙياسينجن جي پويان چار کن سائي وڳي ۾ عورتون گراھڪن کي سندن پسند جون شيون کٹي وڃڻ

. ويھي کائڻ الء پليٽن ۾ وجھي ڏيئي رھيون ھيون ھوٽل ۾الء پئڪ ڪري ڏئي رھيون ھيون يا .ھو ڏنل ير ۽ ان جو اگھه مٿي فريم ۾ ھر ڀاڄي، گوشت، ڀت، برياني وغيره جي تصو

ڇھه ڊالر يعني پاڪستاني ساڍا ٽي سئو رپيا، اھو ھتي جي پالڪ گوشت جي پليٽ Serveحساب سان سستو اگھه ٿيو جو ٻين ٺاھه جوڙ وارين ھوٽلن ۾ جتي بئرا يا ڇوڪريون


ن به ھرن جي مرڪزي عالئقن ۾ آھن، اتي ان ساڳي ڊش جي قيمت ٻيڻ کاشٿيون ڪن ۽ وڏن اھڙي طرح چپلي ڪواب ڇھه ڊالر، بھاري ڪواب ڇھه ڊالر، مٽن برياني ڇھه . مٿي آھي

ڊالر، ڪوفتا ڪري ڇھه ڊالر، چڪن جلفريزي ڇھه ڊالر، فش فراء ڏھه ڊالر، ھتي مڇي سڀ ، ھليم ڇھه ڊالر، نھاري ڇھه ڊالر، پاوا ڇھه ڊالر، نان ھڪ آھي۾ مھانگي آھي، چڪن سستي

ي ٻه ڊالر، ٹالر، کيرڊ ڊالر، قيمي وارو نان ساڍا ٽي ڊالر، ٻه سموسا ھڪ ڊالر پراٺو اڍائي . رسمالئي ٽي ڊالر، گالب جامن ٻه ڊالر وغيره

لکڻ بدران Muttonھتي اسان جي پاڪستاني يا انڊين ھوٽلن ۾ ٻڪريء جي گوشت کي Goat meatپوء ته چڪن بدران ھين ميٽ، بيف بدران . لکن ٿا جيڪو عجيب لڳي ٿوcow

meatن تي ش وغيره لکڻ کپي پر ھتي فقط مٽن وارن ڊgoat korma ،Achari goatيره لکيل غ وھڪ پاڪستاني ھوٽل واري ٻڌايو ته ھتي رڍ جو گوشت ٻڪري جي گوشت کان مھانگو . آھي

عرب . لکيو وڃي ٿوLamb Steak يا Goat Biryani لکڻ بدران Muttonآھي، ان ڪري فقط پاڪستان، انڊيا، (دنبي جو گوشت پسند ڪن ٿا ۽ اسان جي ملڪن ملڪن جا ماٹھو رڍ ۽

.جا ٻڪري جو گوشت) سري لنڪا،بنگالديس وغيره ھندستان جي حالل ۽پر پاڪستاني. آمريڪا ۾ ڪٿي به توھان کي منڍي پاوا نه ملندا

منڍي ۽ ) جيئن اوڪ ٽري روڊ جي ھيء ھوٽل شاليمار(ميٽ شاپ تان توڙي ريسٽورنٽن تي ، ڪراچي جي بريانيجي ڊگھي لسٽ ۾ ھن ھوٽل ۾ مرچي پڪوڙا، لکھنو کاڌن. لنداپاوا م

خبر ناھي ڇو ان جو نالو اھو ! به ھوChicken 65گوشت، نورتن قورما به ھئا ۽ ھڪ ڊش مون کي گھٹو وقت مختلف ڊشن کي جاچيندو ڏسي حميد انور چيو ته ھل ته ھلي . رکيو اٿن

مون پليٽ کٹي ان ۾ . ٻي ڀت پاسي ٽيبل تي سجايل ھئيبفيٽ لنچ کائون، جيڪا ھوٽل جي جي ڀاڄي ۽ ھڪ ٻن ٻوڙن مان ذرو پرزو )بروڪلي(چانور، سائي رنگ جي گل گوبي

چوڌاري نظرڪيم ته ڪافي ٽيبل ڀريل ھئا، جن مان ھڪ ٻن تي . وجھي، اچي ٽيبل تي ويٺس اسان جي ڀر واري ٽيبل .فئمليون ويٺل ھيون، باقي تي نوجوان عورتن ۽ ڇوڪرين جا ٽوال ھئا

تي حجاب ٻڌل ھڪ ماء ڌيء اڙدوء ۾ ڳالھائي رھيون ھيون ھوٽل جي منھن وٽ رکيل ڊشن . مسلمان . پتلونن ۾ مسلمان ڇوڪريون ماني کائي رھيون ھيون،جون وٽ ٽيبل تي ٽي ماڊ قسم

ه ن) ھو ٽڪوڙيعني ڳا (Dotنرڙ تي ان ڪري ٿو چوان جو بقول ھتي جي گورن جي انھن جيجيسين حميد انور جي سواري لڏندي لمندي . ٻي ڳالھه ته سندن مٿا حجاب سان ڍڪيل ھئا. ھو

توھان پاڪستان جون آھيو؟. آئون ڪئميرا کٹي انھن ٽن ڇوڪرين وٽ پھتس پھچي، تيسين .ھنن صاف اڙدوء ۾ جواب ڏنو“ .نه اسين انڊيا جون آھيون” .مون پڇيو“ دھليء جون؟” “ .ننه حيدرآباد دکن جو”آئون نائن اليون جي . مسلمان ھجڻ ۽ حجاب ۾ ھلڻ ۾ توھان کي ڪيئن ٿو محسوس ٿئي”

“.حوالي سان پڇي رھيو آھياننائن اليون جھڙو . بلڪه اسان جي عزت ڪئي وڃي ٿي. بلڪل نارمل ٿيون محسوس ڪيون”


ء واقعو ٿيڻ تي وقتي طور ڪجھه ماٹھن جا جذبات مشتعل ٿيو وڃن پر ھتي جي حڪومت سختياڄ . ان کان وڌيڪ ھنگاما ۽ مارڪٽ پنھنجن ملڪن ۾ ٿئي ٿي. قائم ڪريو وڃيLaw & Orderسان “ .ھبي آزاديء جي لحاظ کان آمريڪا از گريٽ ڪنٽريذبه م

پنھنجي ملڪ جي اخبار الء توھان جي تصوير ڪڍي . آئون ھڪ قسم جو جرنلسٽ آھيان آيس ته حميد انور پنھنجي پليٽ رکي ويھي سگھان ٿو؟ سندن تصوير ڪڍڻ بعد پنھنجي ٽيبل ڏي

.مون سندس ٽي چار اڪيال پورٽريٽ فوٽو ڪڍيا. ھو چڪو “.گڏجي به ڪڍايون. يار رڳو منھنجا اڪيال ته نه ڪڍ”اتي اسان جي ڀر واري ٽيبل تي ويٺل ماء . ترس ته ڪنھن کي چئون ٿا. ھا صحيح ٿو چوين”

ڌيء مان ڌيء پليٽ کٹي ڪو ٻوڙ اسان ٻئي ڀت کي . اٿي ته اسان فوٽو ڪڍڻ الء چيس ءکٹن ال ھاڻ پوڙھا ٿيڻ ڪري . ڇھن فٽن جي لڳ ڀڳ. ٻئي ھڪ ئي قد جا ڊگھا ھئاسين. ٽيڪ ڏيئي بيٺاسين

ڪاليج جي . گھٽجڻ ڪري انچ ٻه گھٽجي چڪا ھونداسينGap۽ ڪجھه ورٽيبرا جي وچ جو سالن 45 جڏھن ڻھا.و ۽ اٺ چوندا ھئاڏينھن ۾ ٻئي سنھا ھوندا ھئاسين ۽ ڪالس ميٽ اسان کي لمب

روبند سان مٿي ڍڪيل . آئون صفا گنجو. ھو ٿلھو ٿي چڪو آھي کان پوء ملي رھيا آھيون ته .ڇوڪري ڪئميرا جي زوم کي دٻائي فوڪس ٺاھيو

. حميد انور چيو“.يال سي فوٽو لينا ميرا پيٽ نظر نه آئيخبيٽي ذرا ” .انسمون چيوم“ .۽ منھنجو مٿو نظر نه اچي”

“ ! پوء باقي بچندو ڇا؟Sir“ ڇوڪريء کلندي چيوسٺو فوٽو . بس پٽ جيتري قدر ٿي سگھي. حميد انور ھڪ دفعو وري راڳ دھرايو

ڪڍجانء جو فوٽو ڪڍائڻ به اسان الء ضروري آھي ننڍپڻ ۾ اسان ھڪ ئي ڪاليج ۾ گڏ . اليج ۾ آئون ويس ان ۾ ع ۾ جنھن ڪ1957. رھيا آھيونملي سالن بعد اڄ 45 ھاڻ ۽پڙھياسين

....آيو ھو) مون ڏي اشارو ڪري(ٻي سال ھي ڇوڪري حيرت مان اسان کي ڏسڻ لڳي ۽ پوء ماء ڏي اشارو ڪري چيو ته اھو سال ته

.نھنجي ماء جي ڄم جو سال آھيم . چئي اچي ماني کائڻ ويٺاسينthank youفوٽو ڪڍڻ الء اسان کيس

ن کي پيو ماريھي ڪھڙو جھاد آھي، مسلمان مسلما سال وڏو عرصو آھي ۽ ھاڻ پاڻ سٺ سالن کان مٿي چڙھي ويا 45حميد انور کي چيم

سال ھجي اتي سٺ ٽپڻ وڏي ڳالھه 45 عمر Averageاھو ملڪ جنھن ۾ ماٹھن جي . آھيون نظر ٿي ڊوڙائجي ته پنھنجا ڪيترا ساٿي ھميشه الء جدا ٿي It is late evening of our life. آھيتنھنجا ڪالس ميٽ سائين محبوب چنا جو پٽ شفيق الرحمان چنا، ھيراباد جو نصير . ويا

قاضي، ميرپور خاص جو عبدالستار ميمن ۽ منھنجا ڪالس ميٽ چاچي علي گوھر جو پٽ ڪاڇيلو، قاضي عابد جو پٽ اظھر عتاج بگٽي، عبدالصمد ڪاڇيلو صاحب جو پٽ رفي

ويندي پاڻ کان سال ٻه جونيئر . رباني وٺي ويا، فرقان علوي ۽ ٻيا ڪيترا راھه )گل(عباسي DIGخيرپور جو نجم قاضي، مشتاق ميرجت، ريلوي ڊپارٽمينٽ وارو نصير ، محسن پنھور


،ڄڻ ڪالھوڪو ڏينھن ھو. هللا کين جنت نصيب ڪري. قاضي ۽ ٻيا به ھي جھان ڇڏي ويا ٿو ڀڃي ۽ ھاڻ نسلمنھنجي پيروز لياقت جتوئي دانھن کٹي ايندو ھو ته عبدالجبار عباسي

جڏھن به چيف منسٽر ٿو ٿئي ته مون کي بور عبدالجبار عباسي دانھون کٹيو اچي ته لياقت .کاتي ۾ بدلي ٿو ڪري

مون حميد انور کان سندس والد صاحب چوڌري برڪت علي جو . حميد انور کلڻ لڳودا ھئاسين، ساڳي ھائوس ۾ رھنيپيٽارو پنھنجي پٽ سان ملڻ ايندو ھو ته اسان جيڪ. پڇيو

خاص ڪري ستون ڏيئي ويندو ھو، جنھن ۾ کنڊ ،انھن کي به ڪا نه ڪا ڳوٺ جي سوکڙيي ۾ ثع ۾ سندس والد ڪار جي حاد1999حميد انور ٻڌايو ته . وجھي شربت ٺاھي پيئندا ھئاسين

شادي اٽينڊ ڪري ڪار ذريعي حيدرآباد موٽيو پئي ته ميرپور خاص ۾ ڪا. ويوگذاري و ٿيو جوڪار ٻه ٽڪر ٿي ويئي ۽ ڪار ۾ موجود سڀ ث سان اھڙو ته حادسامھون ايندڙ بس

ھيون ماٹھو گذاري ويا جن ۾ ھڪ سندس وڏو ڀاء حفيظ انور ھو ۽ ٻه سوٽ ۽ ٻه عورتون جي زال اسان جي دوست ظفر ٻالل جي ڀيڻ ٿئي ۽ ان جي حميد انور جي وڏي ڀاء حفيظ انور

ي ڀيڻ نجمه ننڍ جماٹيء جي زال آھي ۽ ھڪ ٻي ڀيڻ ناھيد اسان جي ڪالس ميٽ شوڪتوڪت جي ننڍي ڀاء لياقت جماٹيء جي زال آھيش لياقت ڪجھه عرصو پنھنجي وڏي ڀاء .

۾ آھي ۽ پيٽرول پمپن جوUSAوٽ مانچسٽر ۾ رھيو ان کان پوء ھاڻ ھتي ) ملين(نصير جماٹي .اٿس ڪاروبار

ھي ۽ آفورس ۾ ونگ ڪمانڊر حفيظ انور جو وڏو پٽ آصم حفيظ جيڪو پاڪستان ايئر ان جي ڇھه سال اڳ حميد انور جي وڏي ڌيء ماريا سان . اڄ ڪلھه اسالم آباد ۾ رھي ٿو

.شادي ٿي ھئي ۽ کين ٻه جاڙا پٽ زرق ۽ محد آھن ۽ ھڪ ٻن سالن جي ڌيء اليھا آھيانٽرڪ رڻ بعد مھراڻ انجنيئرنگ ع ۾ 1962حميد انور ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو مان

واپڊا ۾ جونيئر انجنيئر جي نوڪري ع ۾ 1967ان بعد . ڪئيB.Eمان اليڪٽرڪ ۾ يونيورسٽي انھن ڏينھن ۾ واپڊا . ٽي مھينا کن الھور ۾ نوڪري ڪرڻ بعد پوء حيدرآباد بدلي ٿيس. مليس

ع تائين ته ھو 1975يعني حميد انور جيستائين پاڪستان ۾ ھو .جو چيئرمين شاھه نواز ھو .ان بعد ابو ڌابي آيو. يوحيدرآباد ۽ ڪوٽڙيء ۾ رھ

حميد انور مھراڻ انجنيئرنگ جي ڪاليج جو ٻڌايو ته اتي به سٺي زندگي گذري جو پيٽارو مون سان گڏ . اسين پھرين بئچ جا شاگرد ھئاسين”. ڪئڊٽ ڪاليج جا ساٿي اتي موجود ھئا

ٽي سال انور ان بعد ٻئي سال ۽ پوء . مرزا بشير، شبير لغاري ۽ ٻيا پيٽارو جا ڪالس ميٽ ھئا۽ نواز ميمڻ، ) عمر جو پٽ(ميمڻ، طلعت عباس، اقبال ترڪ، ڏيپلي جو عبدالرحمان

. ميرپورخاص جو مرحوم عبدالرحمان ميمڻ، دادو وارو عبدالقادر قريشي ۽ ٻيا ڪيترا ئي ھئا. رو وارن مون کي مجيب پيرزادي جي خالف کٹي بيھاريواايتري قدر جو اليڪشن ٿي ته پيٽ

. ياسي خاندان سان تعلق رکندڙ مجيب پيرزادو ڪٿي آئون، سياست کان اڻ ڄاڻھاڻ ڪٿي سمون ته ٻڌو ته مجيب وارن قاضي عابد ۽ چاچي فقير محمد بسو ميمڻ وارن . سخت مقابلو ٿيو

سان فئملي تعلقات ھجڻ ڪري انھن کي چورايو ته سندن پٽ مجيب کي ووٽ ڏين پر آخر


اھا ٻي ڳالھه آھي ته اليڪشن مون ھارائي . سان گڏ رھياتائين اظھر عباسي ۽ انور ميمڻ مون “.پر فقط ستن ووٽن تان، جيڪا مون جھڙي ڇسي الء وڏي ڳالھه ھئي

انجم نوابشاھه واري چوڌري . حميد انور جو ان دوران ڀاڀي انجم سان مڱٹو ٿي چڪو ھود ان جاء تي فلئٽ ھاڻ شاي. (عبداللطيف جي ڌيء آھي، جنھن جي حيدرآباد ۾ وينس سئنيما ھئي

چوڌري عبداللطيف ئي جي صالح مشوري سان سندس ڳوٺ نوابشاھه جي .) ٺھي ويا آھنحاڪم علي زرداريء ڪراچيء ۾ بامبينو سئنيما ٺھرائي پر پوء منجھن اٹبٹت ٿيڻ تي

ھاال حميد انور کي ٻڌايم ته اسان جي . وينس سئنيما اچي ٺھرائياعبداللطيف حيدرآباد ۾ اھ جو ھڪ دوست ڊگريء جو ڊاڪٽر خليل آرائين ھوندو ھو، ميمڻ ڀيٹوئي ڊاڪٽر عابدواري

خليل جو ننڍو ڀاء حفيظ آرائين ۽ ان جو سوٽ . جنھن جي پڻ ان وينس واري سان مائٽي ھئياھي . منور آرائين پڻ ڪئڊٽ ڪاليج ۾ آيا ۽ مون کان ٻه سال کن جونيئر ھئا يا شايد ٽي سال

ندا ھئا ۽ ڊاڪٽر خليل ته ايڏو سٺو ماٹھو ھو جو ھر غريب سنڌيء جو به سڀ سنڌي ڳالھائيننڍي . ھو(Eye Specialist)ھو بيحد سھٹو جوان ۽ قابل اکين جو ڊاڪٽر . مفت عالج ڪندو ھو “.ھن کي پئسي ڏوڪڙ جي ڪا طمع نه ھوندي ھئي. ھوندي ئي گذاري ويو

ھن جي ”حميد انور ٻڌايو، “ .ه ڏنو خليل آرائين منھنجي اکين اڳيان ساھرخبر اٿئي ڊاڪٽ”وينس سئنيما جي افتتاح . زال ڀاڀي شنيال منھنجي سھري چوڌري عبداللطيف جي ڪزن ٿئي

اتي ڊاڪٽر خليل جي گھٹي . منھنجو انجم سان تازو تازو مڱٹو ٿيو ھو. تي آئون به آيو ھوس ھئي ته ھو مرحوم ڪنھن سان به ڳالھه نه ڪئي. مٺائي کائڻ ڪري طبيعت خراب ٿي ويئي

تن ڏينھن ۾ ان بيماري بابت ماٹھن ۾ گھٹو شعور پيدا نه ٿيو ھو ته اھا . ڪو ڊائبيٽڪ آھي عبدالرزا شيخ جي رڊاڪٽر خليل کي ڊاڪٽ. آھي(Silent Killer)ري ھڪ خاموش قاتل ابيم

سندس عالج ڊاڪٽر علي نواز . ۾ وٺي آيا ۽ ساٹس گڏ ڪمري ۾ آئون رھيسBelairاسپتال “.ھفتي کن بعد گذاري ويو. ھو ڪوما ۾ جو ويو ته وري ھوش ۾ نه آيو. دو رھيوچوڌري ڪن

.، مون پڇيو“کيس خبر ناھي اوالد به آھي يا نه؟”سندس ڌيء جي شادي سندس ڀاء حفيظ الرحمان . آھيWell offھا آھيس ۽ اھو ڪافي ”

“.جي پٽ سان ويجھڙائيء ۾ ٿي آھي) 187ڪٽ نمبر (آرائين .مون حميد انور کان پڇيو“ ا ٻار ڇا پيا ڪن؟ڀال تنھنج”ابو ڌابيء مان انٽر ڪرڻ . وڏو محمد يوسف ھتي نوڪري پيو ڪري. مون کي چار ٻار آھن”

جتان - نيويارڪ جي ڪولمبيا يونيورسٽيء ۾ موڪليو- بعد مون کيس آمريڪا جي ٽاپ يونيورسٽيجھه ڪورس ڪيائين ته کيس نيو ان بعد فائننس جا ڪ. ڪئيB.Scھن انڊسٽريل انجنيئرنگ ۾

مون کي ان نوڪريء بابت ۽ . يارڪ اسٽاڪ ايڪسچينج ۾ ھڪ وڏي نوڪري ملي ويئيلکيائين ته مون کيس فون ڪيو ته توکي في الحال مون فقط ابوڌابيء ۾ خط آمريڪا ۾ رھڻ بابت

. ڳولھه نوڪري وڃيپڙھائي الء آمريڪا موڪليو آھي، پھرين فالئيٽ ۾ پاڪستان پھچي، اتي کيس ھوائي جھاز جي ٽڪيٽ جا پئسا به نه بچيا ھئا سو ھڪ دوست کي لکيم ته ھن کي ٽڪيٽ

اھڙين ڊگرين سان ھن کي يڪدم اسٽئنڊرڊ ائنڊ چارٽرڊ بئنڪ جي اسالم آباد . خريد ڪري ڏئي


ھوس، ڇھن کن مھينن بعد ھڪ بين نه ويوآئون اڃان اسالم آباد . برانچ ۾ نوڪري ملي ويئي سيمينار اٽينڊ ڪرڻ الء مون کي ابو ڌابي حڪومت چيو، جنھن جي ھڪ سيشن اسالم االقوامي

آئون اسالم آباد ۾ پنھنجي رھائش واري ھوٽل ۾ پھتس ته ھي مون سان ملڻ . آباد ۾ رکي ويئي ھئيمون کيس چاٻي ڏني ته ھلي . ھو سٿڻ پھريل ي مرين کان گھٹو مٿيھيڏي وڏي ڏاڙھي، لنڊ. آيو

ڏسان ته ڪنڊ ۾ اکيون . آئون واندو ٿي ڪمري ۾ پھتس ته عجيب آواز ٻڌم. اچانٿوڪمري ۾ ويھه تهھو خبر ناھي محمد اڪرم نالي ڪنھن . آئون چپ چاپ سوچيندو رھيس. پوري ذڪر پيو ڪري

۽ افغانستان ۾ جھاد ڻمولويء جي اثر ۾ اچي ويو ھو ۽ راتون رات پاڪستان ۾ اسالمي انقالب آٹھونء به تون . مون کيس سمجھايو ته مذھبي ٿيڻ سٺي ڳالھه آھي. ڻ لڳوڪرڻ جون ڳالھيون ڪر

پنج وقت نمازي ھئين ۽ مذھب ڪارڻ ئي مون تو کي آمريڪا جي رنگينين ۽ رونقن ۾ ڀٽڪڻ کان ڻ تي ھلي وڃExtremeبچائڻ الء پنھنجي وطن گھرايو پر يڪدم بنا سوچي سمجھي ايڏو جلد ايتري

مون طرفان جھل ناھي پر ،د ۾ حصو وٺڻ چاھين ٿو ته اھو به ڀلي وٺجھا. به ته سٺي ڳالھه ناھيھاڻ افغانستان ۾ ڪھڙي ڪافر سان جنگ پئي ھلي؟ روسي ته ڪڏھوڪو لڏو پٽي ويا ھاڻ

حاصل Powerافغانستان جا مسلمان پنھنجن مسلمانن سان پيا وڙھن ۽ انھن وچ ۾ اھا جنگ سياست ۽ را مالن ته سڀ ھتي پشاور ۾ ويٺا آھن ۽ اسان جي توھان کي ڀڙڪائڻ وا. ڪرڻ جي پئي ھلي

۽ . ملڪ جا ڪيترائي جذباتي نوجوان اڻ ڄاٹائيء جي کوھه ۾ ٽپو ڏيئي پنھنجو خاتمو پيا آٹينھي ڪھڙو جھاد . پنھنجن والدين جو پيريء ۾ سھارو ٿيڻ بدران ھنن کي ڏکن جا ڏجھا ڏيو وڃن

! رھيو آھيآھي، جنھن ۾ ھڪ مسلمان ٻئي مسلمان کي قتل ڪريآئون کيس بئنڪ مان استعيفا ڏياري ابو ڌابي وٺي آيس، جتي کيس ھڪ دفعو وري ”Meritسال ٻن بعد يورپ جي ھڪ اخبار ۾ آمريڪا ۾ ھڪ . جي بنياد تي نوڪري ملي وئي

جاب الء يورپين الء اشتھار آيو پھرين ھن کي ان . ڪيوApplyمنھنجي پٽ محمد يوسف به . وھڻ نٿي ڏنائون پوء جڏھن ٽيسٽ ۽ انٽرويو ورتائونس ته سڀ ۾ اول سٽ ۾ ينوڪري جي ٽ

سندس شادي . ھي تمام سٺو جاب سٺي پگھار وارو آھي. ڏنائونJobنمبر آيو ۽ ھن کي اھو پنھنجي ھڪ دوست ميجر باجوا جي ڌيء سائما سان ڪرائي اٿمانس، جنھن مان ھن کي ٻه

الن کان آمريڪا ۾ رھي ٿو ۽ کيس ورڪ شاپ ميجر باجواه به س. مصطفي ۽ آمنا آھن: ٻار ميجر باجواه اھو آھي، جنھن جي اسان جي سکر جي سنڌي دوست برگيڊيئر مختيار .آھي

نمبر ڪٽ دعوت ڪئي ھئي، جتي عاشق حسين شاھه اچڻ تيشيخ گذريل دفعي پاڪستان ٿي قات منھنجي به سالن بعد مال ۽ ٻين پيٽارو وارن سان161، اقبال ترڪ ڪٽ نمبر 203برگيڊيئر مختيار پيٽارو جو ناھي پر منھنجي ڪري ھن ڪجھه پيٽارو وارن دوستن کي . ھئي

“ .گھرايو ھو

برگيڊيئر مختيار حميد انور جي فئملي، ميجر باجواه ۽ .مون حميد انور کان پڇيو“ بزنيس ۾ نقصان جو چڪر ڪيئن پيش آيو؟” آمريڪاابو ڌابيء کان ھتيدراصل بزنيس جي چڪر ۾ آئون نوڪري به اڳواٽ ڇڏي ”

ھڪ اٽلين ھمراھه جيڪو منھنجو پھرين کان سڃاٹو ھو ۽ سالن کان ھتي شفٽ ٿي آيو. آيس


ھن جي نيت خراب ٿي پيئي ۽ . ۾ پنھنجي بچت جو وڏو حصو لڳايو بزنيسھو، تنھن سان گڏ. سي آھيھن وقت به مون ٻڌو آھي ته ھو آمريڪا ۾ فلوريڊا پا. مون کي دوکو ڏيئي ڀڄي ويو

جي اوڳڙ جو آسرو گھٽ پوليس ۾ رپورٽ داخل ڪرايل اٿم پر سندس ملڻ ۽ منجھائس پئسنان بعد ھڪ ٻئي پنھنجي ديسي ھمراھه سان گڏجي ھڪ ھوٽل ڪڍڻ الء باقي . ٿو لڳي

ڏيکاري پاڪستان ڪٿي غائب ٿي Bankruptcy جو ھو ڏيوالو يموڙھي لڳايم ته بدقسمتي اھڙمنھنجي پٽ گھٹو ئي . ت ڊپريشن ۽ مونجھاري ۾ ھوس ته ڇا ڪجيڪي ڏينھن سخ. ويو آھي

. توھان ھلي پاڪستان ويھو. سمجھايو ته فڪر نه ڪريو ھي توھان جي آرام جا ڏينھن آھنڪجھه زمينن ۽ باغ تان پيو ملندانو ۽ ھزار کن ڊالر ھر مھيني آئون پيو موڪليندو سانو پر .

ڪجھه وقت پاس ڪرڻ جي . يو ڪرڻ چاھيو ٿيمون پاڻ پورھ. سچ ته منھنجي دل نه مڃيوڇو جو ايترو اڃان ھوم جو ڳوٺ ھلي دال روٽي آرام سان کائي سگھان پر مون . خيال کان به

America is a God gifted countryيقين ڪر الطاف . سوچيو ھتي ٻچن ۽ پوٽاڻ وٽ ئي رھانريب ۽ پريشان ملڪن آمريڪا هللا جي طرفان ھڪ نعمتن وارو ملڪ آھي، جتي دنيا جي غ

“. بشرطيڪ ھنن ۾ قابليت ھجي ۽ محنت جو جذبو ھجي- جا ماٹھو سڪون حاصل ڪن ٿاھن عمر ۾ گاڏين جو سيلز مئن . ھتي اڻ محنتي ماٹھو رھي نٿو سگھي. صحيح ٿو چوين”

ڊيوٽي ڪرڻ ۽ به ٿي صبح کان شام تائين گرمين توڙي سخت سردين ۽ برف بارين ۾ .مون حميد انور کي چيو“ . سولي ڳالھه ناھيگراھڪن سان مٿو ھٹڻ ڪا

غ اکوکلي ٽون ڦان وارو رھي نه سگھندو ۽ دم. ھتي محنتي ماٹھو رھي سگھي ٿو!بلڪل”سخت سردي ۽ برف . مان اھا ٽون ڦان ڪڍڻ الء پھريون سال کن مون اخبارون به ورھائيون

ته صبح جو چئين باري جي ڏينھن ۾ جڏھن رستن تي گوڏن جيڏي برف جمع ٿي ويندي ھئي . بجي اٿي اخبارن کي پالسٽڪ جي لفافن ۾ بند ڪري پوء گھرن ۾ ورھائڻ شروع ڪندو ھوس

دل ۾ چوندو ھوس ته حميد انور اھو سڀ ڪجھه وساري ڇڏ ته تون ابو ڌابيء جو اعلي عملدار . نئين ماڊل جي جرمن ڪار ھئيDrivenجو گھر ۽ شوفر ھئين، جنھن وٽ پنجن ڪمرن

ڪيترا ماٹھو جن کي . جا باقي جيڪي ڏينھن آھن، اھي تو کي پورھيو ڪرٹو پوندوزندگيء ان بعد . ته حميد انور اخبارون ٿو ورھائيڪرڻ لڳا اھي پاڪستان وڃي ڳالھيون ،خبر پيئي

ان بعد مون کي ھت سرڪاري . سال کن اولڊ ايج ڪميونٽي جي ماٹھن جي نوڪري ڪيمھڪ ٻن ھنڌن تي پوء . ملي(Work Permit)طرح نوڪري يا پورھئي ڪرڻ جي موڪل

“ .نوڪري ڪيم پر مون کي يڪدم ڪڍي ڇڏيندا ھئا .مون پڇيو“ ڇو؟ پاڪستاني ھجڻ ڪري؟”ظاھر آھي، مون ڪڏھن چانھه جو ڪوپ به پاڻ ٺاھي نه پيتو . ه اچڻ ڪرينڪم . نه”

سان سٺو ھاڻ هللا جي فضل . سو منھنجي ڪم ۾، ھن عمر ۾ اھا ڦڙتي ۽ ھوشياري نه ھئي ڳالھين ڪرڻ ۽ مشينن جي ڄاڻ ۾ ھوشيار آھيان سو گراھڪ کي مطمئن ڪرڻ ۽ .جاب اٿم

گذريل مھيني به ويھارو کن ھونڊا ڪارون وڪيم، جن تي . جيتڻ ۾ يڪدم ڪامياب ٿيو وڃان “.چار ھزار کن ڊالر ڪميشن مون کي ملي


.مون پڇيو مانس“ ننڍا ٻار ڇا ڪن؟”وڏي پٽ يوسف ۽ ڌيء ماريا جي شادي ٿي ويئي . ه ڌيئونٻه پٽ ٻ. مونکي چار ٻار آھن”

تانيا ھن سال نيو برنسوڪ يونيورسٽيء مان . باقي ٻه ننڍا مون سان گڏ رھن ٿا. آھي “.گريجوئيشن ڪئي آھي ۽ ننڍو محمد سھيب چوڏھن سالن جو آھي ۽ ھاء اسڪول ۾ آھي

.مون پڇيو مانس“ وڏو پٽ ڪٿي رھي؟”تو سان . جي فاصلي تي آھينمون کان ڏھه منٽ. سيء ۾ رھي ٿواھو به ھتي ئي نيو جر”

“.و اٿم، ميجر باجوا به اچي رھيو آھيٹملي اڄ شام جو ان وٽ وڃوڏو حفيظ انور جيڪو ڇھه . پاڻ وچئين نمبر تي آھي. آھنڀائرحميد انور وارا پاڻ ۾ پنج

سان حميد انور جي سال اڳ پنھنجي والد سان گڏ روڊ حادثي ۾ گذاري ويو، جنھن جي پٽ حميد انور جو ٻيو نمبر ڀاء ڊاڪٽر رشيد انور انگلينڊ ۾ آھي، پاڻ . ڌيء ماريا جي شادي ٿي

PIMSننڍن ڀائرن ۾ ڊاڪٽر مقصود انور اسالم آباد جي . ڪيائينPHDسنڌ يونيورسٽيء مان جنھن جي آھي ۽ ان کان وڏو ڊاڪٽر مجيد انور جنرل فزيشن آھي،Skin Specialistاسپتال ۾

. ھو موالئي مڙس آھي ۽ خير جائي ڪم ڪندو رھي ٿو. ڪلينڪ ۽ گھر گلشن اقبال ۾ آھيھونء به حميد انور جي سڄي فئملي . گھٹو ڪري غريبن جي دوا درمل به مفت ئي ڪري ٿو

ساڙ . توڪل تي ڪم رھيو آھيهھنن جو ھميش. ديندار ۽ خيراتي ڪمن کان مشھور آھيھو ھميشه ٻين جي . حميد انور به ننڍي ھوندي کان پري رھيو آھيحسد ۽ جھيڙي جھٽي کان

ڊاڪٽر عبدالمجيد سان گڏجي ھن پنھنجين . مدد ۽ ڀلي خاطر سڀ ڪجھه ڪندو رھيو آھي سال 15آسي پاسي جي ڳوٺن جي ٻارن الء اڄ کان ) جيڪي نصرپور پاسي آھن(زمينن تي

.ن تعليم ڏني وڃي ٿياڳ پنھنجي خرچ تي اسڪول کوليو، جتي ٻارن کي بھتري ۾ ڇوڪرين جو اسڪولته ”حيمد انور ٻڌايو، “ ٽي سال اڳ جڏھن ڳوٺ ويو ھوس،”

معلوم ٿيو ته پري جي ڳوٺن کان ڇوڪرا ته اچي سگھن ٿا . تعداد گھٽ ڏسي مون پڇا ڪرائياھو ٻڌي مون ان پاسي ھڪ الڳ فقط ڇوڪرين الء اسڪول . پر نياٹين کي تڪليف ٿي ٿئي

ان جي اوسي پاسي جا سڀئي سنڌي ٻار تعليم يافته آھن، ڌنڌن ڌاڙين ۽ نوڪرين ۾ اس. کولرايوبابو چوندو ھو توھان . لڳل آھن، اسان پاسي جي ڳوٺن جو توھان کي ڪو چور نظر نه ايندو

اھو سڀ ڪجھه توھان تي مدار ٿو . چور کي به تعليم ۽ روزگار ذريعي مسلمان بٹائي سگھو ٿاوڏيرا ٿي چور ۽ ڌاڙيل پيدا ڪندائو ته . جا ماٹھو رکڻ چاھيو ٿارکي ته توھان ڪھڙي قسم

پنھنجن ھارين نارين ۽ ڳوٺ جي ماٹھن جي . اڄ نه سڀاٹي توھان الء ئي مصيبت ثابت ٿينداٻارن کي تعليم ڏيئي روزگار جي راھه ڏيکاريندا ته ھو ۽ ھنن جا ڪٽنب توھان کي دعائون

تون پاڪستان وڃين ته برگيڊيئر . جنت پيدا ڪندائوڪندا ۽ ٻئي جھان ۾ به توھان پاڻ الءتعليم، گھر گھاٽن ۽ ساوڪ جي خيال . جي تر جا ڳوٺ ضرور گھمجانءاسانارشد سان گڏ

کان تو کي اھي يورپ جا ڳوٺ لڳندا جن جا رھاڪو ڪا يورپي زبان ڳالھائڻ بدران سنڌي ھوٽل اررياست جي ھن شاليمزبان ڳالھائين ٿا، جيڪا پاڻ ھن وقت امريڪا جي نيو جرسي

.۾ ڳالھائي رھيا آھيون


. مصطفي جي سالگرھه ھئي) يعني ميجر باجوا جي ڏھٽي(ان رات حميد انور جي پوٽي ھڪ ٻئي سان . بس گھر جائي ڀاتي ھوندا”. حميد انور مون کي فئملي سميت اچڻ الء چيو

“.مالقات ٿي ويندير ئي اچي ويو ۽ اسان اڌ ڪالڪ کن جي سوي وسطڙوشام جو اسان وارو ڀاٹيجو ثمير

س گھر ڳولڻ ۾ ٿوري ڏکيائي ٿي پر موبائيل دسن. ڊرائيو بعد حميد انور جي ڳوٺ پھچي وياسينان ئي ڏينھن حميد انور جي ننڍي ڌيء . فون ذريعي ھن جي ڏنل پار پتن موجب پھچي وياسين

يجوئيشن ڪئي ھئي سو جي مشھور يونيورسٽي رٽگرز مان گر) نيو جرسي(تانيا ھن رياست مانيء مھل حميد انور جو سيڻ يعني سندس ننھن صائما جو والد ميجر . سڀ بيحد خوش ھئا

.باجوا مون سان گڏ اچي ويٺوع ۾ 1966الھور مان گريجوئيشن ڪرڻ بعد ) سڄو نالو ميجر ڪوثر اقبال باجوا( باجوا

) عابد شيخ جو ڪزنڪمشنر(سکر جو برگيڊيئر مختيار شيخ . ڪئيJoinپاڪستان آرمي سندس يونٽ آفيسر ٿي رھيو ۽ باجوا کان پنج سال جونيئر ھو پر سندن تڏھن کان وٺي اڄ

ميجر باوجوا . ڪئولري يونٽ ۾ رھيا23ھو شروع کان . ڏينھن تائين سٺي دوستي ھلندي اچي .ع ۾ آرمي کان رٽائرمينٽ حاصل ڪري آمريڪا ھليو آيو1977. گھٹو وقت آرمي ۾ نه رھيو

ي باجوا ڪيترائي مختلف نوڪريون ۽ بزنيس ڪيا ۽ بقول سندس هللا جو وڏو احسان ھت Automobilesاڄ ھو گاڏين . و ان ۾ ھن کي ڪاميابي نصيب ٿيڌآھي جو ھن جنھن ۾ به ھٿ و

پاڻ شروع کان . جي بزنيس ۾ آھي ۽ سندس خاص فيلڊ گاڏين جي آٽومشين ٽرانسميشن آھيسندس وڏي ڌيء صائمه جي . ٽي ڌيئون ۽ ھڪ پٽ بالل آھيکيس . ھتي نيو جرسي ۾ رھي ٿو

شادي چار سال اڳ حميد انور جي پٽ محمد يوسف سان ھتي آمريڪا ۾ ٿي ھئي، جن کي ۽ ھڪ سال ) جنھن جي سالگرھه تي اسان اچي نڪتاسين(ھڪ ٽن سالن جو پٽ مصطفي

.جي ڌيء آمنا آھي ھتي جي رٽگرز يونيورسٽيء مان ھن حميد انور جي ڌيء وانگر ميجر باجوا جي پٽ پڻ

نيو ھاال کان “ سال گريجوئيشن ڪئي آھي، جنھن يونيورسٽيء بابت پنھنجي پھرين سفرنامي .۾ تفصيلي ذڪر ڪري چڪو آھيان“ رڪانيوي

ويتر . اسان ان رات برگيڊيئر مختيار کي ياد ڪري ان جون ڳالھيون ڪري رھيا ھئاسين الء ڪراچيء جو چڪر ھٹي آيو ھو جتي ھن جو ميزبان باجواه مھينو کن اڳ ڪجھه ڏينھن

.برگيڊيئر مختيار ھو سو رکي رکي باجواه ھن جي تعريف ڪندو رھيو .وچ وچ ۾ باجواه يا حميد انور پڇيو ٿي“ سائين بور ته نه پيا ٿيو؟” برگيڊيئر مختيار کي آئون به پسند ڪيان ٿو ھو بيحد”مون جواب ڏنو مان ٿي، “ نه نه، ”

ھو اقبال ترڪ، عاشق حسين . ماٺيٹو، ٻئي جي مدد ڪندڙ، محنتي، ذھين ۽ سٺو دوست آھي “. ٻين ساٿين جو دوست آھي منھنجيمحي الدين ۽ پيٽارو جيشاھه ڪرنل مسعود عزيز، ڪرنل

ھتي ٻه ٽي سٽون برگيڊيئر مختيار بابت لکڻ بي محل نه ٿينديون، مختيار جنھن کي اسان جي سيڪريٽري عابد شيخ جي ڪري اڪثر مختيار شيخ سڏيون ڪمشنر ۽ سنڌ حڪومت


.ٿا پر ھن جو نالو مختيار آخوند آھي ۽ عابد شيخ جي مامي آخوند محمد شعبان جو فرزند آھي BSCپاڻ سکر جو رھاڪو آھي، جتان بنيادي تعليم حاصل ڪرڻ بعد سنڌ يونيورسٽيء مان

ڪرڻ بعد آرمي جي Joinو ۽ آرمي آنرس ڪيائين ۽ تعليم دوران آرمي الء چونڊجي وي 19 يونٽ ۾ رھيو ۽ گجرانواال ۾ Cav 23پاڻ باجواه واري . ڪيائينM.Scتعليمي ادارن مان

ع ۾ جڏھن ھن جي پوسٽنگ جوڙ بارڊر تي 1973سن . آرمرڊ برگيڊ جي ڪمانڊ به ڪئي اٿسند جي ھئي ته ھن جي شادي پنھنجي پڦاٽ، سکر جي مشھور وڪيل سائين عبدالرزاق آخو

شاديء بعد ھن به . ادي سعيده جي به بنيادي تعليم سکر جي آھي. ڌيء سعيده آخوند سان ٿيپاڻ منگال آرمي پبلڪ . ملٽري تعليمي ادارن مان تعليم حاصل ڪري تدريس جو ڪم ڪيو

.جي پڻ سرپرست رھي اسڪول جي پرنسپال رھڻ کان عالوه ڪوئيٽا جي اقراء اڪيڊمينارڪوٽڪس جو فورس ڊيئر جي رئنڪ تي رٽائرڊ ٿيڻ بعد ائنٽي مختيار آرمي مان برگي

ٽيڪناالجي ۽ سنڌ حڪومت ۾ ان بعد ڪجھه عرصو سيڪريٽري انفارميشن. ڪمانڊر رھيو. ھوم سيڪريٽري رھڻ بعد ائنٽي ڪرپشن کاتي جو چيئرمين ٿي ھاڻ رٽائرمينٽ ورتي اٿس

.کي ھميشه ياد رھي ٿيجيڪا سندس دوستن . ع آھي1947 آگسٽ 14سندس ڄم جي تاريخ وڏي نياٹي فرين جي شادي ڪجھه سال اڳ امير پنھور . برگيڊيئر مختيار کي چار ٻار آھن

فرين جو مڙس به سندس پيء وانگر آرمي . سان ٿي ھئي، جن کي ٻه ڌيئون ۽ ھڪ پٽ آھيمختيار جي ٻي ڌيء عنيقه جو گھوٽ به . آفيسر آھي ۽ اڄ ڪلھه ميجر جي رئنڪ تي آھي

آفيسر ڪئپٽن فيصل چاچڙ آھي، جنھن ھينئر ويجھڙائيء ۾ پاڪستان جي سپيريئر آرميسروس جو امتحان پاس ڪيو آھي ۽ ٽريننگ بعد شايد فارين سروس يا پوليس سروس ڀرتي

ي آرمي ۾ آھن پر سندس اڪيلو پٽ ثاقب به آرمي ۾ ڪئپٽن ٺمختيار جا نه فقط ٻئي نا. ڪري اڄ ڪلھه جنھن ر جو سڀ کان ننڍو ٻار قنديل آھي، مختيا. ثاقب کي ٻه پٽ آھن. آھي

.ڪامرس ۾ داخال ورتي آھي

حميد انور جي ڊرائيونگ. ۾ ھو بنھه ڪچو لڳو ٿيڻحميد انور جي ڊرائيونگ کٹي بھتر ھئي پر رستن جي سڃاٹ

مان Exit جون ڳالھيون ڪندي ڪندي ڌيان مان لھي ٿي ويس ته جنھن ننڍپڻڪجھه وري تي چڙھٹو پيو ٿي اھا Turnpike يا پارڪ وي يا Route يا جنھن !نگھي ويئي ل تهنڪرٹو ھو سا

ان تي وري واپس موٽڻ الء ھڪ رستي تان ٿي ٻي تي ۽ پوء . گذريو وڃي تي يا ساڳي تي ٿئي شھر جي اوڪ Iselinواري شھر کان “ اولڊ برج”اسان کي اسان جي گھر . ڦرندا رھياسين ٿي

اھو . ريون ئي انڊين ۽ پاڪستاني ھوٽلون ۽ دڪان آھنٽر روڊ تي وڃٹو ھو، جتي ڪيت۾ وڌ ويھن منٽن جو آھي، پر اسان ٻه ڪالڪ مختلف رستن تي خوار ٿيندا مفاصلو وڌ

حميد انور کي ڪيڏو چوان ته خدا جا بندا ڀال ڪنھن پيٽرول پمپ يا دڪان تان کٹي . رھياسين پڇ ته اسان صحيح رستي تي ل ڀر واري گاڏي واري کانھمعلوم ڪر يا سگنل وٽ ترسڻ م

آھيون يا نه پر حميد انور جو اھو ئي ٺڪ جواب : “.بس ائين ئي ھلندا ٿا رھون. پڇڻ اجايو آھي”


. مون چيو“پوء ڀال آخر صحيح منزل تي ڪيئن پھچنداسين، جيڪڏھن پڇنداسين نه ته؟” حميد انور “.يآئون بس ائين ئي گھمندو رھندو آھيان پوء مون کي خبر پئجي ويندي آھ” .وراٹيو ٽن سالن کان تون نيو جرسي جي ھن عالئقي ۾ رھيل آھين، پر رستن !عجيب ڳالھه ٿي”

.مون چيو“ جي ڄاڻ نه اٿئي؟بس يار آئون اڄ به ٽنڊو باگو جو ڳوٺاٹو ڄٽ آھيان، جھڙو . ٻيا به اھو ئي چوندا آھن ”

“.چڻ وقت ھوساع ۾ ڪئڊٽ ڪاليج ۾ 1957ڪ ھنڌ حميد انور ھاء وي تان گاڏي ڪڍي عام روڊ تي اچي شھر آخر ھتان ھتان ٿي ھ

مون سک جو ساھه کنيو ته آخر اسين شھر پھچي وياسين، جيتوٹيڪ . جي گھٽين ڏي ھليو ايندا آھن، انھن مان ھڪ به نظرھونء عام طرح نيو برج، راه وي، پرٿ جھڙا شھر جيڪي

ي ڪنھن ھاء وي يا شارٽ ڪٽ ذريعي آمريڪا ۾ رستا کوڙ سو ٿي سگھي ٿو ھ. نظر نه آيوآخر ھيڏانھن ھوڏانھن ته خوب رليا ھئاسين جو ھڪ ھنڌ ته ائٽالنٽڪ سٽي . پھچي ويو آھي

مون حميد انور جي چھري ڏي ڏٺو، ٿوري دير اڳ جيڪو . واري روڊ تي به چڙھي پيا ھئاسين خوف ٿيو ته منزل ماٹڻ جي خوشيء ۾ ٻھڪيو پئي ان تي اداسي ڇانيل ڏسي مون کي اڄاتو

: منھنجي پڇڻ کان اڳ ھن انائونس ڪيو. شايد غلط ھنڌ تي ته نه پھتا آھيون جو روڊ ڳولڻ ي۽ پوء ھڪ ٻن گھٽين مان ڦري واپس“ منھنجي خيال ۾ ھتان به نڪرجي”

ھڪ دفعو “ .ھي ته اھو شھر ئي ناھي. ڳالھه اھا آھي ته ھتان واپس ھلٹو پوندو. ادا ڀائو“ .لڳو .جو پڇائيندي پڇائيندي اچي ھاء وي تي چڙھياسين“ ٽرن پائيڪ، سائوٿنيو جرسي”وري تون ئي ته ڪري ”.ھن چيو“ .ھاڻ يار خدا جي واسطي پيٽارو جون ڳالھيون بند ڪر”

.مون چيومانس“ .رھيو آھين ته ٽنڊو باگو کان ڪئڊٽ ڪاليج ڪيئن پھتس “.پر پڇين ته تون پيو” . مون چتاء ڏنومانس“. ڪرConcentrateچڱو ھاڻ رستي تي ” نه ، سالن جون ڳالھيون43پھرين ھتي پھچڻ جي ڪريون پوء گذريل . صحيح ٿو چوين”

“.ته سڄي زندگي ائين ئي رستن تي ڪار ڊوڙائيندا رھنداسينپيٽارو جون به ڳالھيون بند ڪيونسين پر اسان کي صاف لڳو ته صحيح رستي تي نه پيا

وٺي لھي پياسين ته ھاڻ وري ھاء وي تي Exitغلط . نسنوان سڌا ھاء وي تي ھئاسي. چڙھون .چڙھڻ جي واھه نه پئي ملي

تي چڙھڻ ڏي پوء ڏسجانء مون کي) ھاء وي (Turn pikeون کي مھڪ دفعو ” حميد “ . .انور اعالن ڪيو

ائيڪ تي پھچڻ جيڪو ھر آمريڪن الء رستي جا بورڊ پڙھي آسان پپر سائين ٽرن آخر ھڪ ھنڌ پوسٽ مئن کي دٻن مان ٽپال . ور الء ناممڪن ھوآھي، اسان جي حميد ان

.ري ھن کان پڇيواڪڍندو ڏسي ھن گاڏي بيھ :پوسٽ مئن ڪجھه دير سوچي آسان رستو ٻڌايس


پھرين سگنل الئيٽ وٽ ساڄي مڙجانء پوء سڌو ئي سڌو ھلندو وڃجانء” رستي تي پل . عد گيري گئس اسٽيشن ايندي، اتي فائيفر ايندي، ان جي مٿان وڃجانء، پنج ڇھه سگنل الئيٽ ب

بلوورڊ ايندو، جتان رستو جڳ جي ھئنڊل جيان ٿي ٽرن پائيڪ ھاء وي تي چڙھندو ۽ پوء اھو “.... مان نڪرجوExitرستو وٺي وڃجو ۽ تيرھين نمبر

پوسٽ مئن جي ھدايتن موجب ھاء وي تائين پھچي وياسين پر وري ڳالھين ۾ تيرھين نمبر Exit ھاء وي ڇڏي ھيٺاھين رستي تي جيئن ئي . ويئي، بلڪه ان وقت ڌيان نه رھيو رھجي

.پھتاسين ته حميد انور کي غلطيء جو احساس ٿيوھي ته ڪنھن شھر بدران . ھن کان شايد اڳ وارو ھو. ورتو آھيExitيار ھي مون غلط ”

“.قبرستان مان اچي نڪتاسين ۾ ڪو رستو ڇٽي ويو ته ان رستي تي آمريڪا. ھاڻ سائين اتان ته مڙي به نه سگھجي

اسان وري غلط . وري پھچڻ الء گھٽ ۾ گھٽ ڏھه پنڌرھن ميل ھلڻ ته معمولي ڳالھه آھي مونجھاري ڪري ٿورو سوچڻ ۽ گاڏي آھستي ڪرڻ تي پٺيان ايندڙن .راھن ۾ ھليا وياسين

ٹڪيو ھارن ٿي ڏنا، جن جو حميد انور وٽ ھڪ ئي جواب ھو جيڪو ھارن ملڻ تي چپن ۾ ڀ .ٿي

“.اسان کان بچو. بابا اسان جي ڊرائيورنگ بس اھڙي ئي آھي”ھڪ دفعو وري ٽال . ھاڻ وري ڦري گري اسان ساڳي ھاء وي تي اچي نڪتاسين

رستي جو ٽال وٺڻ الء انچارج ڇوڪريء اسان . ٽيڪس ڏيڻ الء حميد انور ڏيڍ ڊالر ڪڍيو . مئڊم اسان جي مدد ڪجانء”. ھئاکي گھوري ڏٺو پر سندس چھري تي ھمدرديء جا آثار

“ . سالن کان پوء جو مليا آھيونپنجيتاليھه. اسين ڳالھين ۾ رستو وڃائي ويٺا آھيون . پني تي نقشو ٺاھي، رسيد سان گڏ حميد انور حوالي ڪيوءپئسا اوڳاڙڻ واري

“.يان پھرين ڀٽڪندا رھياسينٺڳالھين پ. سينبس ھاڻ پاڻ ڪا غلطي نه ڪندا” روڊ تي Oak Treeاسلين شھر جي نه فقط . واقعي اچي صحيح منزل تي پھتاسين۽ پوء

ھوٽل مٿان . پھتاسين، پر ان پاڪستاني ھوٽل شاليمار ۾ پڻ جتي اسان کي ماني کائٹي ھئي & King of Sweets ۽ ان جي ھيٺان SHALIMARلڳل بورڊ تي وڏن ڳاڙھن اکرن ۾ لکيل ھو

Restaurants 1335ان ھو ۽ ان ھيٺلکيل Oak Tree road, Iselin, NJ 08830ائڊريس ھئي . ھوٽل ساڍي چئين ڇڏيسين ته ساڍا پنج ٿي . ساڳيو حال وري واپسيء تي موٽڻ مھل ٿيو

نالي پيٽرول پمپ تي بيھي ڀاٹيجي سمير Hessآخر ھڪ ھنڌ . رستن تي ڀٽڪندا رھياسين. ويا رستو ٻڌاء، جيڪو ھن لکايو ۽ گھر وڃن جويوسطڙو کي آفيس فون ڪيوسين ته اسان ک

: ٻڌايو وڃي ٿوھتي ڪنھن کان رستو پڇڻ مھل ڪجھه ھن ريت ئي Go right, Take Route 27. Parkway south. Exit- Route 9 south. (9 south/ Turn Pike/440). Stay on route 9 south approx 10-15 mins. Take exit from 9 south of throckmorton lane or Ticeton lane Take throckmorton lane (Traffic lane) – left


Turn right on Norman Lane. .ان بعد پوء اسان سگھو ئي گھر پھچي وياسين


آمريڪا عجيب ملڪ ۽ اخبارون

USA) جنھن کي اسان عام طرح فقط آمريڪا سڏيون ٿا) يونائيٽيڊ اسٽيٽس آف آمريڪا، دنيا ۾ سڀ کان گھٹو ھي ملڪ ڌڪاريو وڃي ٿو ته سڀ کان گھٹو . ھيدنيا جو عجيب ملڪ آ

پاڻ پنھنجو ئي مثال وٺون ته پاڪستان جو ھر ھڪ ماٹھو . ھي ملڪ پسند ڪيو وڃي ٿوآمريڪا تي ڏمريو وتندو پر جي آمريڪا ماٹھن گھرائڻ جي الٽريء جو اعالن ٿو ڪري ته

پر پاڻ وس پڄي ته ھڪ بجاء ٻه ھر ھڪ اھا ڪوشش پيو ڪندو ته ٻيو ڪو فارم نه ڀري محفل ۾ ويھي آمريڪا مين مالن مولوي، سياستدان، ليڊر، فوجي توڙي بزنيس اسان جا. ڀري

کي گھٽ وڌ ڳالھائيندا پر اندران ئي اندران پنھنجن ٻارن کي اوڏانھن موڪلڻ جي ڪوشش . ڪندا شڪوشبه ته غير قانوني طرح موڪلڻ جي موڪلي سگھندا قانوني طرح نه . ڪندا

چوندا . ڪرڻ جي ڪوشش ڪنداShift تي پاڻ ۽ پنھنجو ڪاروبار ڻ ٿي وڃSetانھن جي آمريڪا ۾ مذھب جي آزادي آھي، نوڪري ۽ ڌنڌا ڌاڙيون آھن، سٺي تعليم آھي، سٺي موسم آھي، سٺو ماحول آھي، سٺو پگھار آھي، سڀ کان وڏي ڳالھه امن امان جي صورت تمام سٺي

به تڏھن ته جيڪو . ائين ئي ھوندوضرور . گي گذاري ٿوآھي، ھر ھڪ سڪون جي زندموٽي فقط اھو ٿو جيڪو ھتي ڏوھه ڪري ٿو . جو نالو نٿو وٺي ٿو اھو موٽڻآمريڪا اچي

پوء پنھنجي ملڪ لڪڻ الء ڀڄي ڇو ته ھن کي خبر آھي ته ھتي پوء سندس بچڻ جي (ٿو اھو ٿو موٽي جنھن کي يا ) آھيچورن بدمعاشن جي ٿم جي جاء پنھنجو وطن ئي. راھه ناھي

پوء اھڙا . ھجڻ ڪري ڀڄايو ڪڍيStatusھتي جي حڪومت سندس غير قانوني رھائش جو اڪثر اھو چوندا وتندا آھن ته اپنا ملڪ اپنا پنھنجي ملڪ موٽي الء ماٹھو شرم کي پرچائڻ

ٿي رکيائون، به ڪري ) يا ھيروئن(يا وري چوندا آمريڪا ۾ ته اسان کي فلمن جو ھيرو . ھيپنھنجو ديس ! يا وري چوندا اسان کي فالٹي فالٹي نوڪري به ملي پئي پر اسان چين نه بابا

. اھا ڳالھه ناھي حقيقت ۾حاالنڪه. کائينگيڪيي ھم اپني وطن کي سوکرو. پنھنجو آھيٿي سگھي ٿو ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ اھڙو ھجي . يقت ان جي ابتڙ آھيقح. سڀ زباني ڊائالگ آھن

ويندي ھر ھڪ عرب ملڪ جا لکين ماٹھو رھن -ظاھر آھي آمريڪا ۾ ھر ملڪ جابه جو انھن مان ڪو ھڪ ٻه آمريڪا جي خوشحالي، امن امان جي زندگي ۽ سڪون ڀريو . ٿا

I Have yetباقي ھونء عام طرح ڪو موٽي اچي؟ . ماحول ڇڏي موٽي اچي ته ٻي ڳالھه آھيto see

ع ڌاري جڏھن آئون پاٹي جي جھاز جي 1968 اڳ سال کن40ڪو زمانو ھو اڄ کان جي حيثيت ۾ آمريڪا پھريون دفعو آيو ھوس ۽ پوء ٽي چار سال ) مئرين انجنيئر(انجنيئر

پاڪستاني ته . اسين مختلف جھازن ذريعي آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي بندرگاھن ۾ ايندا رھياسيناب يا سرحد صوبي جا ھئا ۽ پاڪستانين ۾ گھٹي ڀاڱي پنج. ٿورا ھئا پر انڊين به گھٽ ھئا

سنڌي ھندو ھئا پر آمريڪا جيڏو ملڪ آھي، ان جي . انڊين ۾ گجرات صوبي جا پٽيل ھئا


کان گھٹا سينٽرل آمريڪا ۽ سائوٿ آمريڪا جي ملڪن ۽ ) USAيعني ( آمريڪا سانحساب سنڌي. ۾ ھئا) جھڙوڪ برمودا، ٽرنيڊاڊ، ٽوباگو وغيره(پئسفڪ ۽ ڪئريبين سمنڊن جي ٻيٽن

مسلمان جيڪي ايڪڙ ٻيڪڙ ھئا سي پئسي وارن وڏيرن جا پٽ ھئا، جن جو مقصد محنت ا فئڪٽريون ۽ تعليمي ادارا نڪري ڪمائڻ ۽ ٻين کي گھرائڻ ۽ پنھنجي وطن اچي ڪارخا

کولي غريب عوام جي خوشحالي پيدا ڪرڻ بدران ھو فصل جو پئسو آمريڪا ۾ گھرائي ھڪڙو پئسو خرچ ڪري ٻيو پئسو . ندا ھئاگھمڻ ڦرڻ ۽ عيش جي زندگي ۾ وقت ضايع ڪ

ڪيترن کي ته آئون سڃاٹان جن کي . پئسو نه اچڻ تي موٽي ويندا ھئا.ڳوٺان گھرائيندا ھئا به ملي ۽ پاسپورٽ به ھون پر پوء اھو سڀ ڪجھه وڃائي Citizenshipآمريڪا جي

وطن جو رخ ورھيو ڪرڻ نٿي پڳو ۽ واپسپپئسو نه اچڻ تي ھنن کان نوڪري ۽ . ڇڏيائون جو ٻڌي پڳ ٻڌائڻ ۽ ملڪيت پنھنجي قبضي ۾ وفاترکيائون ٿي يا پنھنجي والد وارث جي

ع ۾ مون اھڙن ماٹھن کي ويندي ۽ پھريون دفعو حيدرآباد جي 1968. ڪرڻ الء موٽي آيا ٿي ٽنڊو جان محمد جي بابو ۽ سندس ڀاء يوسف ڏاھريء جھڙن کي ھتي ايندو ڏٺو، ،بشير مغل

ھنن . ن وانگر عام ماٹھو ھئا، جن وٽ ڪجھه به نه ھو، نه پئسو نه سپورٽجيڪي اسا ۽ پنھنجن ٻچن ٻارن ۽ ڳوٺ جي ماٹھن جي خوشحاليء الء جيڪي پورھيا ۽ Survivalپنھنجي

.محنتون ڪيون، جيڪي پنڌ ۽ بکون ڪاٽيون آئون اھڙن ماٹھن کي سالم ٿو ڪريانرين ماٹھن جي اچڻ تي سختيون ٿينديون بھرحال آمريڪا ۾ پڻ جپان ۽ يورپ وانگر ڌا

۽ آمريڪا جيتوٹيڪ ھڪ ڏورانھون ترين ) ۽ ڏينھون ڏينھن اھي وڌي رھيون آھن(رھيون آھي جو مٿين ڳالھين جي باوجود سڀ کان گھٹا ضرور ملڪ آھي ته به ان ۾ ڪو اھڙو چارم

ستر جي سٺ واري ڏھي جي آخري سالن ۾ ۽ . اسان جا ايشيائي ۽ آفريڪي ايندا رھن ٿا ڳالھائڻ (Spanish)شروعات ۾ اسان جا ايشيائي ماٹھو اٽي ۾ لوڻ برابر ھئا، چوڌاري ھسپانوي

سان گڏ ميڪسيڪو، گئاٽماال، نڪراگوا جھڙا وچ آمريڪا USAظاھر آھي . وارا نظر آيا ٿي جتي ،جا ملڪ ۽ برازيل، ڪولمبيا، چلي، اڪيڊار جھڙا ڏکڻ آمريڪا جا ملڪ ويجھا آھن

Spanishپورچو گالي به ھيسپانوي زبان وانگر آھي، جيئن . ( پورچو گالي ڳالھائي وڃي ٿي ۽اڄ انھن ) سرائڪي ۽ پنجابي ٻوليون تمام گھٹيون ملن ٿيون ۽ ڌاريون ماٹھو پرکي نه سگھندو

آمريڪا جا وڏا شھر ته ڇا ڳوٺ . اسپيني ڳالھائڻ وارن جو ننڍي کنڊ جا ماٹھو مقابلو ڪن ٿاحالل گوشت کان عالوه توھان . ۽ انھن جا دڪان نظر اچن ٿا ماٹھوڪستانيڳوٺ ۾ انڊين پا

سم جو مرچ مصالحو ۽ ڳڙ، ڀڳڙا، ڦودني جون ٽڪيون، احمد جو آچار، ھيڊ، ٻاجھر، قکي ھر جوار، گدامڙي، مندرن ۾ رکڻ الء پرساد، نماز پڙھڻ الء مصلو ۽ باٿ روم الء لوٽو ملندو .

دڙ ايڪڙ ٻيڪڙ اسان جي جھازن تي اچي مھينو مھينو انھن ڏينھن ۾ آمريڪا ۾ رھنڪا اخبار . پراٹيون جنگ ۽ ڊان اخبارون کٹي ويندا ھئا ۽ وڏي شوق سان وڃي پڙھندا ھئا

پيا پڙھندا اسين بهتي رھجي ويندي ھئي ته واپسي جي سفر تي ان کي ور ور ڏيئي جھاز مون جھڙيون شيون به غور سان ويندي اشتھار، اڄ جا اگھه، ڌيان طلب، ڪورٽ نا. ھئاسين

ڪو ڪو امير ماٹھو پاڪستان مان اخبار پوسٽ ذريعي گھرائيندو ھو، جيڪا . پڙھندا ھئاسين


يڪ باء ايئر موڪليل ھوندي ھئي پر تڏھن به مالڪ جي ھٿن ۾ ھفتي بعد پھچندي ھئي ۽ ٹجيتو جي اسيءء پو. جو ته اڃا تصور به نه ھوCableانٽرنيٽ ۽ . نگي پوندي ھئياتمام مھ

شروعات ۾ ٻڌو سين ته جنگ وارن جنگ اخبار ڪراچي ۽ الھور کان عالوه لنڊن ۽ نيو آئون مالئيشيا ۾ ھوس ته نيو يارڪ کان ايندڙ ھڪ . يارڪ مان به ڪڍڻ شروع ڪئي آھي

اخبار فقط ٽن چئن صفحن تي پکڙيل ھئي . دوست مون الء ھڪ ٻه جنگ جا پرچا کٹي آيو ھو ٿاگھٽ آھن، اشتھار ٿورا ) خريدار(ان جو سبب اھو ئي ھو ته پڙھندڙ . يس۽ قيمت به ڳري ھ

ئي بدليل نظر اچي Scene آيو آھيان ته آمريڪا ۾ وري سالن کن بعد35وغيره ۽ ھاڻ .... ملن شھرن ۾ ته ڇا ڳوٺن ۾ به ننڍي کنڊ جا ماٹھو نظر اچن ٿا ۽ حالل وڏنرھي آھي، آمريڪا جي

گوشت الء ڪنھن يھوديء ٻئي مرچ . مليو وڃيکان ڪوشر جو پڇڻ بدران ديسي بازار مانمصالحي جي دڪانن سان گڏ حالل گوشت جا به دڪان نظر اچن ٿا نه فقط ٻڪري، ڍڳي،

يون پيون وڪامن، جيڪي ھت ڍڪڪڙ جو گوشٽ پر انھن جا جيرا، بڪيون ويندي پاوا منل گوشت جي دڪان ۾ ھڪ اھڙي حال. عام طرح نه وڪامن ۽ نه ھتي جا آمريڪن کائين

پنھنجي ڀاٹيجن ثمير ۽ ضمير وسطرو سان گھڙيس جيسين ھو گوشت خريد ڪن آئون در وٽ جا بنبڊل ڏسڻ لڳس ۽ پوء ھڪ اڙدو اخبار کٹي ان جا رکيل مختلف اڙدو ۽ انگريزي اخبارن

پاڪستان ۽ ھندستان جي خبرن . اخبار ھئي اھاويھارو کن صفحن جي. صفحا اٿالئڻ لڳسالوه اسان جي ملڪن جي ماٹھن جي آمريڪا ۾ ڪيل ڪارنامن ۽ بدنامين جي خبرن کان ع

.ته ماما اخبار کٹون ھلڻ مھل ثمير پڇيو. ھر صفحي تي جام اشتھار. سان ڀريل ھئيظاھر آھي گذريل زماني جي ٽن چئن صفحن واري اخبار “ قيمت پڇ ته گھٹي آھي؟”

آھن ۽ رنگين ڇپائي آھي سو قيمت مناسب جي ئي قيمت ڳري ھئي ۽ ھنن ۾ ته انيڪ صفحا ھجڻ جي صورت ۾ ئي خرد ڪري سگھجي ٿي نه ته ٽي وي ڪيبل ۽ انٽرنيٽ تان مفت ۾

خطن مان ئي ملڪ SANA – Listجي ) سنڌي ائسوسيئيشن آف نارٿ آمريڪا (SANAخبرون ۽ . معلوم ٿي سگھي ٿوحالجو

.ثمير ٻڌايو“ ھي اخبارون سڀ فري آھن”مون اخبارن کي “ .ڪن تي ٻه ته ڪن تي ٽي ڊالر قيمت لکي پيئي آھيپر ھنن مان ”

.اٿالئيندي چيو Competitionقيمت ضرور لکيل آھي پر ھر ھڪ مفت ۾ ڏئي ٿو جو اخبار وارن ۾ ”

“ .ڏاڍي آھيشتھار مليو وڃن جو مفت ۾ ڏيڻ ا دراصل ھر اخبار واري کي ايڏا -ٺھيو مون سمجھيو”

مون ڇھه کن مختلف اخبارن مان ھڪ ھڪ کنئي ۽ پوء ته ساڳيو . ٿئيتي به کين نقصان نٿو آھن پڻڪجھه انگريزي اخبارون . حال ھتي جي ٻين ديسي دڪانن ۽ ريسٽورنٽن ۾ ڏٺم

ڪجھه انگريزي . جيڪي ھتي جون اسالمي تنظيمون ۽ ھندو ائسوسيئيشن ڪڍن ٿيون خبرن کان عالوه ان اخبارون ھتي جي ھر عالئقي مان نڪرن ٿيون، جن ۾ ان عالئقي جي

، جاين، پالٽن ۽ ڪارين موٽرن جي خريد ۽ وڪرو saleعالئقي جي دڪانن ۽ انھن ۾ لڳندڙ


جا اشتھار آھن ۽ ھر اخبار جي اشتھارن مان ايڏي ڪمائي ٿئي ٿي جو ماٹھن تائين اخبار پھچائڻ الء ھو دڪاندارن کي منٿون ڪن ٿا ته پنھنجي دڪانن ۾ رکو ته توھان جا گراھڪ

ڪجھه امير اخبارن جا مالڪ خاص ڪري ڪميونٽي نيوز . کٹي وڃنمفت ۾ ي اخبارون ھبھرحال مون جھڙي واندي ماٹھوء الء اھي . پھچائين ٿا بهپيپر وارا پنھنجي اخبار گھرن تائين جنھن وقت به .ل آھي ۽ ٽن مھينن کان اڃان اھو قائم آھيغمفت جون اخبارون پڙھڻ سٺو ش

انھن . جي خريداري الء نڪران ٿو ته نئين شايع ٿيل اخبار کٹيو اچانبازار ۾ ڪنھن شيء مضمون ۾ ئي لکان ٻئي - خبرن جو معيار، اشتھار ۽ ٻيا ڪالم وغيره-اخبارن بابت ٽيڪا ٽپٹي

.ٿو


آمريڪا مان نڪرندڙ ديسي اخباروننجي ھن کان اڳ واري مضمون ۾ لکيو اٿم ته ڪو وقت ھو جو ھن ڏورانھين ديس ۾ پنھ

ملڪ جي اخبار پڙھڻ الء پيو سڪبو ھو پر ھاڻ ھتي ڪيتريون ئي اڙدو ۽ انگريزي اڙدو ۽ . اخبارون نڪرن ٿيون ۽ نه فقط نڪرن ٿيون پر مفت ۾ ورھائيون وڃن ٿيون

. انگريزيء کان عالوه گجراتي ۽ تامل زبانن جون به ڪيتريون ئي اخبارون نڪرن ٿيون، ان ڪري انھن اخبارن سان منھنجي ن اچونھه ۾ نٿي جيئن ته مون کي سمجون زبانيجيڪ

اھا ٻي ڳالھه آھي ته انھن اخبارن جي فرنٽ پيج تي ڪا ڌيان ڇڪائيندڙ . دلچسپي ناھيپئسا ته . تصويرون ڏسڻ الء-تصوير نظر ايندي آھي ته ان ڏينھن اھا به کٹي ايندو آھيان

خاص ڪري آئون ته موڪل جا . چجي جو سوڻ يا نه کٹڻھونء ئي نٿا ڏيٹا پون، جو اخبار کٹ بھرحال آئون انگريزي ۽ .ھيان، سو مون وٽ ته ٽائيم ئي ٽائيم آھيآڏينھن گذارڻ الء ھتي آيو

.اڙدو جون جيڪي اخبارون کٹي ايندو آھيان، اھي ھن ريت آھن صفحن جي ھفتيوار 32 صفحن جي اڙدو اخبار، جنھن جي 22 –اردو ٽائيمز

.ه مفت ۾ ورھائي وڃي ٿيب“ ٽائيمز ميگ”مئگزين صفحن جي ھفتيوار مئگزين 36 صفحن جي اخبار، جنھن سان گڏ 16 - پاڪستان پوسٽ

.ساڳي نالي سان نڪري ٿي ۽ مفت ڏني وڃي ٿي صفحن جي اڙدو اخبار 24 - پاڪستان ايڪسپريس- صفحن جي اڙدو اخبار 22 – صدائي پاڪستان - صفحن جي اڙدو اخبار12 – آزاد - صفحن جي اڙدو اخبار 20 –ن نيوز پاڪستا- صفحن جي اڙدو اخبار20 – نيويارڪ عوام -- Desi Match – 32 صفحن جي اڙدو اخبار - Indian Express – 48 صفحن جي انگريزي اخبار - Indian post – 56 صفحن جي انگريزي اخبار - Indian Abroad – 36صفحن جي انگريزي اخبار - Indian in New York – 28 صفحن جي انگريزي اخبار

جي سائيز جون عبرت مئگزنجيڪي اخبار جھان يا (مٿيون سڀ اخبارون ۽ مخزنون ھفتيوار آھن ۽ پاڪستان ۽ ھندستان جي ماٹھن جي ) يعني نارمل اخبار جي اڌ جيڏيون- آھن

اھي سڀ اخبارون خميس ڏينھن نڪرن ٿيون ۽ . ضرورتن ۽ دلچسپين کي پورو ڪن ٿيون، مسجدن ۽ مندرن ۾ پھچيو وڃن، جيئن نجمع تائين ديسي بازارين جي دڪانن، ريسٽورنٽ

.ھفتي جا موڪل جا ٻه ڏينھن ڇنڇر ۽ آچر، ماٹھو پنھنجي واندڪائي ۾ پڙھي سگھنانگريزيء جي . تمام مشھور آھيMuslimsمٿين اخبارن کان عالوه انگريزي جي اخبار


نه فقط آمريڪا ۾ رھندڙ The Voice of Muslim America صفحن جي ھفتيوار اخبار جيڪا 18مسلمانن جي دلچسپيء جو باعث آھي پر ننڍي کنڊ ۽ عرب ملڪن جي مسلمانن الء پڻ .

طرح ھندو ڌرم، عيسائين ۽ يھودين جي دلچسپيء جون پڻ ڪيتريون ئي ھفتيوار انگريزي اھڙي .اخبارون نڪرن ٿيون ۽ مفت ورھائيون وڃن ٿيون

جي دلچسپيء جي ھڪ ٻي انگريزي اخبار جيڪا، ھتان آمريڪا مان نڪري مسلمانن صفحن جي 22 آھي، جيڪا The Muslim Linkٿي ۽ ٻين اخبارن وانگر مفت ورھائي وڃي ٿي

. پڻ ورھائي وڃي ٿي“ دي مسلم لنڪ مارڪيٽ پليس” صفحن جي 48آھي، جنھن سان گڏ : آھي Motto نڪري ٿي ۽ سندس ھفتي ۾ ٻه دفعا (The Muslim Link)ھيء اخبار

Linking Believers Together صفحن جي ھن 16. ڪري ٿيننالي “ الفضل”اھڙيء طرح ھڪ اڙدو مذھبي اخبار

.ھفتيوار اخبار جو واسطو احمدي مسلمانن سان آھيصفحن جو ماھوار رسالو 90آمريڪا ۾ رھندڙ احمدي فرقي جي مسلمانن جو النور نالي

اڙدو واري حصي جو . جنھن جو اڌ اڙدو ۾ آھي ته اڌ انگريزيء ۾نڪري ٿو، پڻ . آھيThe Ahmadia Gazete, USAآھي ۽ انگريزيء واري جو “ النور”نالو

صفحن جو رسالو جيڪو ڪئناڊا مان نڪري ٿو ۽ 70 احمدي جماعت جو ھڪ ٻيو - کن صفحا 24 ھن رسالي جا. آھي“ نحن انصار هللا”سڄي آمريڪا ۾ پڻ ورھايو وڃي ٿو

. آھن کن اڙدوء ۾46انگريزيء ۾ آھن ۽ انڊيا کان آمريڪا آيل ٽوئرسٽن توڙي ھتي رھائش اختيار ڪندڙ ھر مذھب ۽ ھر زبان -

News India Times صفحن جي انگريزي ھفتيوار اخبار 44جي ماٹھن الء خبرن سان ڀريل . آھي

آھي، جنھن South Asianيزي اخبار مفت ۾ ورھائجندڙ اخبارن ۾ ھڪ ٻي ھفتيوار انگر- .جو موٽو آھي

The Voice of south Asians . ،ھيء اخبار پاڪستان، انڊيا کان عالوه برما، سري لنڪا . ڪري ٿيCoverٿائيلينڊ، مالئيشيا جي ماٹھن ۾ مشھور آھي، جو ھيء اخبار اھو سڄو عالئقو

ھفتيوار انگريزي اخبار آمريڪا ۽ ڪئناڊا ۾ رھندڙ مسلمانن جي ھڪ ٻي دلچسپ-Mirror International آھي، جنھن جو Motto آھي : Justice & Peace for all 16 صفحن جي

ٻه جي رياستن ۽ صوبن 45ھيء اخبار ھر اربع ڏينھن نڪري ٿي ۽ آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي حالل گوشت جي دڪانن ۽ مسلمانن جي ريسٽورينٽن ۽ ھوٽلن ۾ ،سئو شھرن جي مسجدن

.يت ورھائپ الء پھچيو وڃمفآمريڪا ۾ ننڍي کنڊ جي ماٹھن جي دلچسپي الء مفت ورھائجندڙ ۽ سڀ کان ٿلھي اڙدو

ميگزين وارا صفحا . صفحن جي ٿئي ٿي54آھي، جيڪا ميگزين سميت “ اردو ٽائمز”اخبار .باقي اخبار جي اڌ صفحن جيڏا ٿين ٿا

جي ) اچي وڃي ٿوUSA ۾ ڪئناڊا ۽ جنھن - يعني اتر آمريڪا(آمريڪا “ اردو ٽائيمز” سال 35ھن اخبار کي نڪرندي . پھرين ۽ سڀ کان وڏي ۽ گھٹو پڙھي ويندڙ اردو اخبار آھي


ھيء اخبار جنگ اخبار جي مالڪن جي لڳي . ٿي ويا آھن ۽ ھن سال سلور جوبلي ملھائي اٿسھن جو پبلشر ٿي، جنھن جو ايڊيٽوريل صفحو ھوبھو جنگ اخبار جي اسٽائيل ۾ نڪري ٿو ۽

نيو (اردو ٽائيمز اخبار ھڪ ئي وقت آمريڪا جي چوڏھن شھرن . خليل الرحمان آھيمان ڇپجي ٿي، ) يارڪ، واشنگٽن، ميامي، ائٽالنٽا، شڪاگو، ھيوسٽن، الس اينجلس وغيره

.جيئن پاڪستان مان جنگ ڪراچي، الھور ۽ اسالم آباد مان نڪري ٿينيويارڪ جي جئميڪا عالئقي ۾ مرڪزي آفيسجي انتظامي“ اردو ٽائيمز”ھن اخبار

: آھي ۽ ائڊريس ھن ريت آھي169-20 Hillside Avenue, Jamaica, NY 11432, USA

718-297-0017 ۽ فئڪس نمبر 8700-297-718فون نمبر com.aol@urdotimesny: ۽ اي ميل ائڊريس اٿس

. ار نيٽ تي به پڙھي سگھجي ٿي، جنھن جي ويب سائيٽ آھيھيء اخبwww.urdutimes.com

فرنٽ پيج ۽ ٻين صفحن تي پاڪستان ۽ ھتي جي خبرن کان عالوه دنيا جون به خبرون جنھن مان ھنن ھتي جي ٻين اخبارن وانگر ھيء اخبار به ھتي جي اشتھارن سان ٽٻ آھي،. آھن

ادارتي صفحو ھوبھو جنگ جھڙو آھي، جنھن ۾ اھي ساڳيا . اخبارن جي وڏي ڪمائي ٿئي ٿيغير ”ڪالم ۽ ساڳيا لکڻ وارا اچن ٿا، جيئن ته اڄ جي اخبار ۾ عبدالقادر حسن جو ڪالم

، عباس اطھر “گريبان”، منو ڀائي جو “ چوراھا”حسن نثار جو “ سياسي باتين وغيره“ دل پشوري”، ڊاڪٽر ظھور اعوان جو “بازگشت”جا انور جو ، را“ڪنڪريان”جو .آھن

آمريڪا مان نڪرندڙ اخبارن ۾ ڪھڙي قسم جا اشتھار اچن ٿا؟۾ يا ٻين اردو ۽ انگريزي اخبارن ۾ جيڪي خاص ڪري انڊيا ۽ “ اردو ٽائيمز”ھن اخبار

.پاڪستان جا ماٹھو پڙھن ٿا ھن قسم جا اشتھار جام نظر اچن ٿا آمريڪن اميگريشن بابت، ڇو جو ھنن اشتھار ڏيڻ وارن کي خبر آھي ته ننڍي کنڊ جا -

انڊيا جي رھاڪن الء آمريڪا طرفان وري به . ماٹھو آمريڪا ۽ ڪئناڊا اچڻ الء آتا آھنان ڪري ھنن اشتھارن ۾ اھي پاڪستاني، جيڪي . سھولتون ۽ نوڪرين جي بارش پئي ٿئي

ڪنھن ٽوئرسٽ يا پڙھائيء جي ويزا بھاني ھتي پھچي ھاڻ ھتي غير قانوني رھيل آھن يا پوء انھن ۾ ڪي صحيح گائيڊ به ڪن ٿا ته . ، ڦاسن ٿاالء آتا ھجڻ واراموٽڻ بدران ھتي ئي

۽ جي ٿي سگھندو ته ڪھڙيون قانوني پيچيدگيون سامھون . توھان جو ڪم ٿي سگھندو يا نهپر ڪيترا اھي اشتھار ڏيڻ وارا . مڪنآھن، جن کي حل ڪرڻ آسان آھي، ڏکيو آھي يا نام

ايجنسيون آھن، جيڪي ماٹھن کي بيوقوف بنائڻ ۽ منجھائن پئسو ڦرڻ الء ڦورو وڪيل ۽ ٺڳ جيڪي اٿندي ئي وڏيون ( وارن وانگر ڻڦورو جوتشين ۽ تعويذ ڳنڍا ڪرکين ڦاسائين ۽

ڪيو، حاصلوڃايل جواني ھڪدم واپس دعوائون ڪن ٿا ته محبوب توھان جي قدمن ۾،ھار ڏين ته شتھي وڪيل به بورڊ ھٹيو ويٺا آھن ۽ ٻيا اخبارن ۽ ٽي وي تان ا) وغيره وغيره


فالٹا يا فالٹا ايسوسيئيٽ . توھان ھر قسم جي قانوني مسئلي جي حل الء اسان سان رجوع ٿيوگرين ڪارڊ، فئملي جي بنياد : ھڪ بااعتماد نالو آھي، جيڪو ھيٺين ڪيسن ۾ قابل ترين آھي

اميگريشن، ڊيپورٽيشن، سياسي پناھه، بزنيس ڪلوزنگ، بئنڪ ڪرپسي، طالق، ريئل تي انھن ڳالھين ۾ ديسين کي ڦرڻ وارا گھٹو تٹو پنھنجا ئي .وغيره وغيره... اسٽيٽ، سول سوٽ

. ڪيترن پنھنجين ڪمپنين کي والئتي رنگ ڏيڻ الء ڪو آمريڪن گورو اڳيان ڪيو آھي.آھن جيڏي وطن ۾.نيون آھن جو ھن ڌنڌي ۾ وڏي ڪمائي آھيڪي ته نج گورن جون به ڪمپ

بيروزگاري ۽ بدحالي يا جيتري ھنن خوشحال ملڪن ۾ اچڻ جي سختي اوتري ھنن جي وڏي .ڪمائي

مٿين ڪيسن کان عالوه ھتي جا ڪيترا واندا وڪيل اھڙا آھن، جيڪي توھان پاران جي روپ ۾ وٺڻ بنا وڙھي ان جو اجورو ڪيس کٽڻ تي ڪميشنڻمختلف ڪيس في وٺ

ان الء ھنن اخبارن توڙي ملڪ جي وڏين اخبارن ۾ اشتھار ايندا رھن ٿا ته توھان . چاھين ٿاياد . (کي ڪنھن جي ڪتي چڪ ته نه ھنيو آھي؟ اسان توھان کي لکھا ڊالر وٺرائي ڏينداسين

رھي ته ھتي ڪتي پالڻ جي اجازت آھي، پر ان جي چڪڻ تي ڪتي جي مالڪ کي ي رقم ڏيٹي پوي ٿي ۽ گھٹو ڪري ڪتو پالڻ وارو ان کي چڪ ھٹن الء به معاوضي طور وڏ ڪڍيو ته انجو ڻيعني اتفاق سان ڪتي ڪنھن واٽھڙوء کي چڪ ھٹ. انشوئر ڪري ٿو

ھتي آمريڪا ۾ روڊ حادثن جا . معاوضو ڪتي جي مالڪ بدران انشورنس ڪمپني ڀرينديپوء انھن ڪمن الء ! ن جي لڳ ڀڳرپي پنھنجي پاڪستاني ھڪ ڪروڙ. به جام پئسا ملن ٿا بنا پيا ڪيس وڙھن ۽ پوء ڪيس ڻوڪيل ويٺا آھن، جيڪي اڳواٽ في وٺگھٹيئي بيروزگار

سو اھڙن وڪيلن جا ان . کٽڻ تي زخمي ٿيل ھمراھه کي ملندڙ پئسي جو ھڪ حصو پاڻ رکنسان توھان کي ايندا رھن ٿا ته ڇا توھان جو روڊ حادثو ته نه ٿيو آھي؟ ا پڻقسم جا اشتھار

ھڪ اھڙي حادثي بابت ٻڌم، جنھن ۾ ٻن ڪارين جي حادثي . پئسو وٺرائي ڏيون ان حادثي جوح ته ھن کي ر۾ فٽ پاٿ تي ھلندڙ ھڪ غريب ۽ بي روزگار ماٹھو ڪري پيو، جسماني ط

رھنڊ به ڪا نه آئي، بلڪه پوليس جو اھو خيال ھو ته حادثي بعد ھن ھلندڙ ماٹھوء پنھنجو پاڻ بھرحال ھوشيار وڪيل حادثي ڪري ذھني صدمو رسڻ جي . ھن گاڏين وٽ کٹي ڇڏيوکي ان

پوء ھن کي آمريڪا ۾ . وٺرائي ڏنا بنياد تي ھن کي انشورنس ڪمپني طرفان ھزارين ڊالراڄ اھو ھمراھه سنڌ جي وڏن زميندارن . ڪا مزوري يا نوڪري ڳولڻ جي ضرورت نه پيئي

.مان ھڪ آھيئي نجم ميمڻ جي فليٽ ۾ پھچڻ الء سندس بلڊنگ جي لفٽ ۾ ھڪ واشنگٽن ۾ پنھنجي ڳوٺا

نجم کي چيم ته لفٽ ۾ اچڻ بدران ڏاڪڻ . ٻه دفعو اھڙي مائي گھڙي، جنھن سان گڏ ڪتو ھو بھتر آھي، ڇو جو بند لفٽ ۾ رڇ جھڙي ڪتي سان گڏ بيھڻ ۾ ساھه ٿو وڃي ته ھلڻذريعي

.متان ڪتو چڪ نه ھٹي ۽ آئون سمجھي نجم چيو“ .فائدي ۾ اسان وينداسين! ھٹي به ڏسيسوال ئي نٿو پيدا ٿئي ۽ ”

ويس جو ھڪ ڏينھن اڳ اخبار ۾ پڙھيو ھوم ته واشنگٽن ۾ ڪتي جو فقط وات وجھڻ تي ڪتي


کي Victim) يعني سٺ لک رپيا(جي مالڪ يا ھن جي انشورنس ڪمپنيء کي ھڪ لک ڊالر .ڀري ڏيٹا پوندا

طالقن جي مسئلن مان به ھتي جا آمريڪي اسان جي ملڪ جي ماٹھن جي شادين ۽خاص ڪري انھن ماٹھن مان جيڪي آمريڪا ۾ رھڻ جي . وڪيل چڱو ناٹو ڪمائين ٿا

ان . چڪر ۾ ھتي جي عورتن سان پئسو ڏيئي صحيح معني ۾ يا ڪاغذن تي شادي ڪن ٿاآھن يا بي ڊوليون ڪم الء اڪثر ھتي جون وڏي عمر جون، نشئي پتئي حبشي عورتون

بقول منھنجي ھڪ جھازي انجنيئر جي اسان پاڪستانين سان پئسو خرچڻ . نوي مايونھسپارنڊوا، ” جيڪي اھي عورتون شادي ڪن ٿيون بھتر قسم جي عورتن بدرانجي باوجود

بيوه، گھر سي بھاگي ھوئي، شوھر کي پيٽي ھوئي يا بچون سي روٺي ھوئي، خونخوار قسم جن جا مسئال . وقت وڏي گھوپي ڪن ٿيونجيڪي شادي بعد ۽ طالق“ کي عورتين ھين

. جنھن الء اسان جي ھيرو کي الڳ پئسو وڪيلن کي ڏيٹو پوي ٿو.وڪيل ئي حل ڪن ٿاجيڪي اسان جي ننڍي کنڊ جا (آمريڪا جي ھن قسم جي اڙدو ۽ انگريزي اخبارن ۾

Master Cabbie Taxi“يئن ته جٽئڪسي ھالئڻ جا اشتھار به جام ھوندا آھن، ) ماٹھو پڙھن ٿا

Academy” جن جو چوڻ آھي ته نيو يارڪ ۾ ڊرائيوري سيکارڻ جي اھا اڪيلي قابل اعتماد ”AJ Yellow Taxi Tutors“: اڪيڊمي آھي، يا ھڪ ٻيو اشتھار ان سلسلي جو نظر اچي ٿو

جيڪڏھن . ييلو ٽئڪسي جي امتحان پاس ڪرڻ ۾ اسين توھان جي مدد ڪريون ٿا” “.چا آھيو ته به ڪو مسئلو ناھيتوھان انگريزي ڳالھائڻ ۾ ڪواشنگٽن، بالٽيمور، ھيوسٽن جھڙا شھر جتي پاڪستاني گھٹا نيو يارڪ، نيو جرسي،

ھونء به ھتي اھو چوندا . آھن، توھان کي ڪيترائي انڊين ۽ پاڪستاني ٽئڪسي ڊرائيور ملنداا باس آھيو، آھي، جنھن ۾ توھان پنھنجي پاڻ جJobآھن ته پورھئي ۾ ٽئڪسي ھالئڻ مزيدار

وٹانو ته ڏينھن جوھاليو، وٹانو ته رات جو . جيتري دير وٹي ڪم ڪريو، يعني ٽئڪسي ھاليو ھاليو، ٽئڪسي ھالئيندي وٹانو ته ماٺ مٺوڙيء ۾ ھاليو وٹانو ته پئسينجر سان خبرون

بھرحال نيو يارڪ، واشنگٽن ۽ !چارون ڪندا ھلو ۽ ھر دفعي نئين ڪھاٹي نئون مسافرشھرن ۾ پاڪستاني ٽئڪسي ڊرائيور کوڙ آھن پوء ڪي پنھنجي مور جھڙن آمريڪيبالٽي

خريد ڪيل ٽئڪسي ھالئين ته ڪي روز يا ھفتي جي مسواڙ تي ڪنھن مالڪ کان وٺي ھتي قانون جي سختي آھي ۽ ٻي ڳالھه ته ھر ھڪ وٽ موبائيل فون آھن، ڪيترين . ھالئين

۾ اچيو Contactيڪدم پوليس سان ئيور ٽئڪسي ڊراٽئڪسين ۾ وائرليس سسٽم آھي، سو .وڃي

خيرپور جي ھڪ ھمراھه جيڪو واشنگٽن، ورجينا ۽ ميريلينڊ پاسي ييلو ڪئب ھالئي ٽئڪسي ۾ ڪڏھن ڪو اھڙو مسافر به چڙھيو، جنھن لھڻ سندسٿو ، کان جڏھن اھو پڇيم ته ؟ ھجيوقت پئسا ڏيڻ کان ڦڏو ڪيو

ٻه ھمراھه . ھڪ دفعي ائين ضرور ٿيومنھنجي پنجن سالن جي ڊرائيوري جاب ۾ ”گھر وٽ پھچي مون . واشنگٽن جي سمٿوسن جي سب وي وٽان ورجينا جي آرلنگٽن الء چڙھيا


ڊالر ڏينداسين، جيڪڏھن تو وڌيڪ الء 20ٿيو آھي، پر اسين تو کي ڊالر ڀاڙو 35کي چيائون ته “.ڏينداسين ڊالر به واپس وٺنداسين ۽ ڏاڍي مار 20گھر ڪئي ته تو کان اھي

.يومانسچمون “ پوء ڇا ڪيئي؟”پنج . ھو ويھه ڊالر ڏيئي گھر اندر گھڙي ويا، مون ان بعد يڪدم پوليس کي فون ڪيو”

مون کين ٻڌايو ته ٻه ڄٹا منھنجا پنڌرھن ڊالر کائي ويا . اٺ منٽن ۾ ٻه پوليس وارا پھچي ويا ته توھان ھن ٽئڪسي واري ھنن ٽئڪسيء مان لٿل مسافرن جو در کڙڪايو ۽ کين چيو. آھن

ڊالر آٹي ڏيو نه ته ھٿ ڪڙيون ٿا 15جا پئسا کاڌا آھن، توھان کي پنج منٽ ٿا ڏيون کيس ايتري ۾ پوليس وارن جو سپروائيزر به اچي پھتو، جيڪو اضافي مدد الء پوليسس . ھٹون

ھن . لڻ کپنان اچڻ سان چيو ته ٽئڪسي ڊرائيور کي پنڌرھن ڊالر نه م. وارن پويان ايندو آھي 15پوء مون کي . جا به پئسا ملڻ کپنWaitingکي ڪافي دير ترسٹو پيو آھي سو ھن کي

“ . ڊالر ڏنا ويا25بدران سو انمان اندازو لڳائي سگھجي ٿو ته ھتي ٽئڪسي ڊرائيور کي اھو ڊپ ناھي، جيڪو

ڊرائيونگ اسان جھڙن ملڪن ۾ عام آھي ۽ ٻي ڳالھه ته آمريڪا جا رستا بھترين ھجڻ ڪري .۾ مزو اچي ٿو

ھتي جي اخبارن ۾ ٽريول ايجنٽن جا به ڪيترائي اشتھار اچن ٿا ڇو ته آمريڪا جي مائٽن ،شھرن ۾ رھندڙ لکين پاڪستاني، بنگالديشي، انڊين وغيره موڪلن ۾ پنھنجي وطن

دوستن سان ملڻ وڃن ٿا، حج، زيارتن ۽ ڌرمي جاين تي وڃن ٿا، ڪيترا ھتي جا مقامي گورا انھن کي سستيون ٽڪيٽون ۽ بھترين . ۽ نيپال ۽ سري لنڪا ڏي وڃن ٿا) خاص ڪري(نڊيا ا

Serviceمھيا ڪرڻ الء اسان جي ديسي ماٹھن جون ڪيتريون ئي ٽريول ايجنسيون آھن . فوٽو گرافي ۽ وڊيو فلمون ڀرڻ جي ڪمپنين جا به ڪيترا اشتھار ھتي جي اخبارن ۾ نظر

: اچن ٿا، جيئن ته BANDHAN Photo & Video USA Gamera man. Humza Video & Photo INC

. وغيره وغيره اھڙن اشتھارن سان گڏ اڪثر گھوٽ ڪنوار جي تصوير ڏني وڃي ٿيجون فنڪشنون، برٿ ڊي کان شاديون ھتي آمريڪا ۾ جيڪي اسان جي ملڪ جي ماٹھن

۽ لئه رکڻ الء وٽمراديون ٿين ٿيون، انھن جون ھو وڊيو فلمون ڪڍائي يادگار طور پاڻ ان مان فوٽو گرافرن ۽ انھن جي ڪمپنين جي وڏي . پنھنجن مائٽن ڏي وطن موڪلين ٿا

.ڪمائي ٿئي ٿئي

آمريڪا ۾ جوتشي، جوڳي ۽ جادوگرجوتشين، جادوگرن، پيرن ۽ جنات جي عالمن جا اشتھار به خوب اچن ٿا ۽ تعجب جي

ريڪا ۾ تعداد وڌندو ئي رھي ٿو ۽ اھڙن ڳالھه اھا آھي ته ان قسم جي پيرن ۽ جادوگرن جو آم اڙدو، گجراتي ۽ انگريزي اخبارن ۾ اچن ٿا پر ھتان جا اشتھار نه فط آمريڪا مان نڪرندڙ


۽ اھي پنھنجو ڏيکاريا وڃن ٿا ڏيکاريا وڃن ٿا جھڙن ٽي وي چئنلن تان پڻZee & Sonyھلندڙ م جي پريشاني دور ڪرڻ جي ڪندڙ عالم، پير، جادوگر ۽ سائين بابا ھر قسClaimپاڻ کي

جا “پير بابن”يا وڏي ڏاڙھي وارن “ پنڊتن”ن گڏ تلڪ لڳل اانھن اشتھارن س. گئرنٽي ڏين ٿاھتي جي ٽي وي تي ھن قسم جي پير بابن، سائين بابن ۽ اجميري پيرن بابت . فوٽا ھوندا آھن آھن ا ويندا ڏيکاريند طور ٻڌائينديTestimonyل ھڪ ٻه مرد يا عورتون ھاشتھار ھلڻ م

اسان کي ھي يا ھي مشڪل ھو پوء اجميري بابا وٽ ھليا وياسين ۽ ھن اسان جي دل جي ”ته ! ڇا ته جھالت يا شرڪ جي حد آھي“ مراد پوري ڪري خوشين سان ماال مال ڪري ڇڏيو

سا به آمريڪا جھڙي ملڪ ۾ جتي تعليم ۽ ميڊيڪل سائنس عام آھي، پر افسوس جو جن ڀوت ه ڄمڻ نڻ الء ڪچو ايمان رکندڙ ماٹھو ھنن پيرن ۽ پنڊتن وٽ ٿا وڃن، پٽ جو اثر غائب ڪر

بقول اسان جي ڳوٺ جي . وٽ ٿا وڃن“ ڪرامتي بابائن”تي زالون ھنن ڊگھين ڏاڙھين وارن جيڪو نيو يارڪ جي ھڪ يونيورسٽيء جو ڊين آھي، آمريڪا ،ڊاڪٽر الطاف ميمڻ جي

وڙ ھا ايشيائي ماٹھن ۽ مڪاني انگريز گورن تمام وڏو ملڪ آھي، ان ۾ رھندڙ اسان جي ڪر۾ جيڪڏھن ھڪ سيڪڙو ته ڇا ڏھائي ھڪ سيڪڙو به مت جا موڙھيل ماٹھو آھن ته به

ڪڏھن به بک نه پنڊت آمريڪا جھڙي امير ملڪ ۾پيرانھن جو تعداد لکن ۾ ٿيو وڃي ۽ ھھڙا .مرندا

ئي وڏن اکرن ۾ لکيل ھڪ اڌ صفحي جو اشتھار اخبار ۾ ڏسي رھيو آھيان، جنھن ۾ مٿان !جو روڪڙو انعام) يعني ڇھه لک رپين(آھي ته ڏھه ھزار ڊالر

اھو انعام ان شخص الء آھي، جيڪو مشھور جوتشي ماسٽر امر جي ڪم کي ڪوڙو تي رھي Foot Hill Ave 198ھي جوتشي جيڪو نيو يارڪ شھر جي . ندوثابت ڪري ڏيکاري

: ٿوٿو، توھان جا ھيٺيان مسئال حل ڪري سگھي ٻار نه ٿيڻ، قرض، شاديء ۾ رڪاوٽ، مالي نقصان، ھر ھر نوڪريء مان تڙجڻ،

عشق ۽ محبت جا مسئال، دشمن جي ڪيل جادوء الء ڦيٹو، خوف ۽ مونجھه .وغيره. ان جو فيصلو وقت کان توھانجيڪڏھن توھان جو مقدمو ڪورٽ ۾ ھلي رھيو آھي ۽ ”

.ان اشتھار ۾ ڏنل آھي“ ٿيو سٽر امر سان رجوع اڳ معلوم ڪرڻ چاھيو ته به ھن جوتشيء ماجيڪڏھن ڪنھن به ڊاڪٽر يا دوا مان فائدو نٿو ٿئي ته به ھن جوتشيء سان رجوع

ڇا آمريڪا جيڪو چنڊ ستارن ڏي راڪيٽ پيو ! ھاڻ سائين ڏيو منھن. وغيره وغيره..... ٿيو جي انٽرنيٽ جي دور اڄ! موڪلي، ڇا ٽوٹن، ڦيٹن ۽ ڌاڳا وٽي ڏيڻ وارن جوتشين جي عياشي

کڏڙو ۽ ڳوٺ مولوي حضور بخش گشڪوري جا ماٹھو به : ۾ ته سنڌ جي ڏورانھن ڳوٺن ھوشيار ٿي ويا آھن؟

جادوئي پيرن فقيرن ۽ ٻاون پنڊتن کان عالوه اسان جي ديسي ھٿ ٺوڪين روحاني ٿو لڳي . حڪيمن ۽ خانداني طبيبن جي اشتھارن سان به ھتي جون اخبارون ڀريون پيون آھن

ڻ مريض وڃي آمريڪا ۾ بچيا آھن جو اھي سڀ حڪيم طبيب پنھنجي اباٹي وطن جا اته ھشھر دھلي، لکنو، اجمير، ڪلڪتو، سکر، ملتان ۽ حيدرآباد ڇڏي ھتان نيو يارڪ، نيو


يا ننڍي کنڊ کان . اورلينس، فلڊ لفيا، بوسٽن، الس اينجلس، شڪاگو، ۽ انا پولس کان نڪتا آھن سڀ ذھني ۽ جنسي بيمارين جا مريض ھئا، جن کي ٺيڪ ڪرڻ الء ھيڏانھن آمريڪا آيل

وڏين مڇين وارو ڊاڪٽر رائو اچي نڪتو آھي، جيڪو پنھنجي اشتھار ۾ اھا دعوي ڪري ٿو ھن پنھنجي اشتھار ۾ اھو به لکيو آھي . ته ھن جي چاليھه نسلن کان حڪمت تي دسترس آھي

ڙي جوٽ چاليھه ھزار کان وڌيڪ ته ھن وٽ جنسي مسئلن جو شرطيه عالج آھي ۽ ھن .ٻوٽين جا نسخا آھن

ھڪ ٻيو چوٿي صفحي کن جو اشتھار انصار الرحمان جو ايندو رھي ٿو، جيڪو پاڻ کي پاڪستان، آمريڪا ۽ ڪئناڊا جو روحاني معالج ٿو سڏائي، اشتھار ۾ ڏنل آھي ته سڀني

مشي گن ۽ ڪئليفورنيا بيمارين جي روحاني عالج الء انصار الرحمان توھان وٽ نيو يارڪ،- 231-3053جيڪڏھن مالقات ڪرٹي اٿانو ته ھينئر ئي سندس موبائيل فون . اچي رھيو آھي۾

. ماليو ۽ مالقات الء اڳواٽ وقت وٺو 713پيپلز پارٽي ”اڄ ڪلھه ھتي جي اخبارن ۾ سني حسين پنھور ۽ فرحان شفيق طرفان

USA “نڊن تي بينظير ۽ ڀٽو صاحب جو فوٽو جو به اشتھار اچي رھيوآھي، جنھن ۾ مٿان ڪ سجاد جاکراٹي، اڪرام هللا ،ان شفيقحآھي ۽ وچ تي گروپ فوٽو ۾ بينظير سان گڏ فر

ڌاريجو، سني حسين ۽ عدنان شفيق ان سان گڏ پيپلس پارٽي آمريڪا جي عھديدارن جا ناال . آھن

ڊاڪٽر ايم حسن صدر سينئر نائب صدر-اڪرام هللا ڌاريجو

فرخ، سينئر نائب صدرچوڌري اعجاز نائب صدر –راشد غزنوي CA صدر –ڪي بي ڀٽو نائب صدر ڪئليفورنيا وغيره-نظير ڀرڳڙي

: سندن آفيس جي ائڊريس ڏنل آھي712 Lassen Drive, Corona, California 92879 USA.

915-279-9119۽ فيڪس 951-279-4870فون نمبر org.pppusa.www: ويب سائيٽ آھي

ڌوم ” ۽ نيو جرسي جي پاڪستاني آمريڪن ائسوسيئيشن طرفان ARY DIGITALاي آر واء اڄ ڪلھه اخبارن ۾ ان جو به . نالي نيو جرسي ۾ پاڪستاني ميلو ٿي رھيو آھي“ مچا دو

دي مسجدن ۾ به ھوٽلن وين،اشتھار اچي رھيو آھي ۽ اھڙا رنگين اشتھار پاڪستاني دڪاننھن ميلي ۾ عمر شريف، ابرارالحق، رحيم شاھه، پريا، ريجا ۽ ابير به ايندي جن جون . اچن ٿا

ھن قسم جا ميال، آمريڪا ۾ رھندڙ انڊين ڪميونٽي به لڳائيندي رھي . تصويرون پڻ ڏنل آھنھاڻ اسان جي ملڪ جي ماٹھن کي . ٿي ۽ ھنن جي فلمي دنيا جا ائڪٽر پڻ اٽينڊ ڪن ٿا

شل ان ئي ڏينھن تي ھتي جي انڊيا جي رھاڪن جو . ڪستاني ميلو ھٹڻ جو شوق ٿيو آھيپاڪو فنڪشن، ميلو يا ڳائڻ جو پروگرام نه ھجي نه ته اسان جا پاڪستاني سڀ اتي پھچي


. ويندا ۽ عمر شريف وارا پاڻ کي ئي ڏسندا رھنداوسٽ نالي پڻ آمريڪا مان نڪرندڙ ۽ مفت ورھايون ويندڙ اخبارن ۾ ھڪ پاڪستان پ

صفحن جي مئگزين 36 صفحن جي ھيء اخبار ۽ ان سان گڏ 15 .ھفتيوار اردو اخبار آھيڪري نڪئناڊا جي ٽورنٽو ۽ مانٽريل ۽ آمريڪا جي ڪيترن ئي شھرن مان ھڪ ئي وقت

ٿي سندس انتظاميا آفيس نيو يارڪ جي عالئقي جمائڪا ۽ بروڪلن ۾ آھي، خط وڪتابت ھن . آھي net.pakistanpost.www ۽ ويب سائيٽ com.aol@786pakpostالء اي ميل ائڊريس

.آھياخبار جو چيف ايڊيٽر محمد آفاق خيالي، ايڊيٽر ايم آر فروخ ۽ سٽي ايڊيٽر سائره امين الھور جو نذير : صفحي جا ڪجھه مستقل ڪالم نويس آھنپاڪستان پوسٽ جي ادارتي

، اسالم آباد جو جاويد چوڌري، )نئ زاويي(، واشنگن جو منظور اعجاز )سويري سويري(ناجيميساچوسٽس جو انوار سيد، خليل احمد نيني تال، نيو جرسي جو احمد وقاص ۽ رياض

اھي آھن . بار ۾ اچن ٿاصاحب وغيره ان کان عالوه ٻيا ڪجھه ليکڪ جن جا ڪالم ھن اخ،اوٽاوا ڪئناڊا جي عبدالحميد باشاني خان جو )سوئي منزل( ظفر اقبال نوري رڊاڪٽ .وغيره) حڪم ازان(فلڊلفيا جي مولوي ڊاڪٽر سخاوت حسين سندرالوي “ بي بسي”ڪالم

آمريڪا جي ڪيترن ئي شھرن مان “ پاڪستان ايڪسپريس”اڙدو جي ھڪ ٻي اخبار ڏينھن نڪري ٿي، سندس قيمت جيتوٹيڪ ھڪ ڊالر لکيل آھي، پر ھڪ ئي وقت خميس جي

,73rd street ,35. اخبار جي مرڪزي آفيس نيو يارڪ ۾ آھي. جتي ڪٿي مفت ڏني وڃي ٿي

Jackson heights, NY 11372, USA 718-335 -2613۽ فئڪس نمبر 718-505- 2418: فون نمبر

اخبار . نگ ايڊيٽر شاھد ڪمال خان آھياخبار جو چيف ايڊيٽر ظفر قريشي آھي ۽ مئنيج ھن ھن اخبار جا مستقل ڪالم نويس ڪجھه ھي .com.aol@2zaamilجي اي ميل ائڊريس آھي

، نير زيدي )ويو پوائنٽ(، ڊاڪٽر اعجاز راھي )زندگي اي زندگي(تابش خانزادو : آھن، زاھده حنا )سياستين ڪيا ڪيا(محمد سليمان کوکر ، )عالمگردش (، مجيب خان )اندرون خانه( .)آئينه ذرا ديک(، ناصر خان ناصر )معذرت ڪي ساٿ(، نگھت پروين )لو ڪرلو بات(

باد، نيو آصدائي پاڪستان پڻ ھفتيوار اڙدو اخبار آھي، جيڪا ھڪ ئي وقت اسالم ۾ سندس قيمت ٽي ڊالر آمريڪا . يارڪ، واشنگٽن، شڪاگو، ميامي ۽ ھيوسٽن مان نڪري ٿي

اخبار جا مالڪ اخبار جو خرچ . آھي پر مفت ۾ ئي ورھائي وڃي ٿي) رپيا180يعني (. ھن اخبار کي اشتھار به جام آھن ته ڪالم لکڻ وارا به جام آھن. مان ڪڍي وٺندا ھوندااشتھارن

.آمريڪا ۾ سندس انتظاميا آفيس نيو يارڪ ۾ آھي. USA11230 Y N, Brooklyn 749 –300 O Box .P سندس اي ميل ائڊريس

com.aol@sadaepakistan آھي ۽ ويب سائيٽ اٿس: www.sadaepakistan.net

اخبار جا . يايڊيٽر فرحت آفريد. صدائي پاڪستان اخبار جو پبلشر احسان چغتائي آھي، )بازگشت(نيو يارڪ جو اخالق احمد خان، راجه انور : ڪجھه ڪالم نويس ھن ريت آھن

، شاھه عالم صديقي )تحرير و انتخاب(ھيومن رائيٽس ايڪٽويسٽ طارق صديقي، حماد خان ، فاروق قيصر )ڀارت سي(، ڪلديپ نير )اظھار خيال(، شفيق لغاري )باتين شاھه جي ڪي(


.وغيره وغيره) ضرب واحدي( يارڪ جو واحد ڀٽي نيو) سرگم ڪالم(نالي نڪري ٿي، “ آزاد”نيو يارڪ مان ھڪ ٻي ننڍڙي ٻارھن صفحن جي ھفتيوار اخبار

جيڪا نيو يارڪ رياست جي شھرن کان عالوه نيو جرسي، ڊيال ويئر، پينن سلوانيا ۽ ود علي اخبار جو چيف ايڊيٽر سع. ڪنيڪٽي ڪٽ رياستن جي شھرن ۾ عام نظر اچي ٿي

۽ ھن .azadnewspaper@aolاخبار جي اي ميل ائڊريس . صديقي ۽ ايڊيٽر ولي رضوي آھي. اخبار ۾ ايترا اشتھار نه آھنcom.azadnewspaper.www: ويب سائيٽ تي پڙھي سگجي ٿي

ڪالم لکڻ وارن ۾ . ھيآواري شايد ان ڪري ھيء ٻين اخبارن جي مقابلي ۾ گھٽ صفحن . عامر ھاشم خاڪواني، محمد جميل، لطافت مفتي، عباس حيدر ڪاظمي آھن

پاڪستان ”آمريڪا مان نڪرندڙ ويھن صفحن جي ھڪ ٻي ھفتيوار اردو اخبار ۽ ويب سائيٽ mco.aol@newspakistan: آھي، جنھن جي اي ميل ائڊريس آھي“ نيوز

zshopnet.comجاويد چوڌري، شڪاگو : ھن اخبار جا مشھور ڪالم نويس ھن ريت آھن. آھي، نيويارڪ جا سيد افضال )ھيوسٽن نامه( جو افتخار نسيم محمد حسين، واشنگٽن جو سيد

نيو جرسي .ڪسانا، مجيب لوڌي ۽ جھانگير خٽڪمحسن، سردار محمد نصرهللا، اسرار احمد . خرم لوڌيراخبار جو صدر ۽ پبلشر مجيب ايس لوڌي آھي ۽ ايڊيٽ. صديقي، وغيرهجو سليم

آھي، جيڪا نيو يارڪ کان “ نيو يارڪ عوام”آمريڪا جي ھڪ ٻي ھفتيوار اردو اخبار سندس پبلشر ۽ چيف ايڊيٽر ايڇ . عالوه نيو جرسي، شڪاگو ۽ واشنگٽن مان نڪري ٿي

-337. سندس انتظامي آفيس نيو يارڪ ۾ آھي. ھيآمنھاس آھي ۽ ايڊيٽر ڊاڪٽر ايم شفيق

Broadway, suite # OSC, 3rd flr, Newyork, NY 10013 ۽ فئڪس نمبر 1331-219-212 فون نمبر : سندس مستقل لکڻ وارا آھنcom.aol@nypawamآھي ۽ اي ميل ائڊريس آھي 212- 219- 1335

، بوسٽن جو عتيق )واشنگٽن ڪي فضائون سي( وارو الطاف پيرزادو واشنگٽن ڊي سييه ھي (، سلمان ظفر )نيويارڪ سي(، نيو يارڪ جو جاويد عنايت )اظھار خيال(صديقي

، محمد ارشاد خان ۽ واصف حسين واصف وغيره)آج ڪي بات(، ڊاڪٽر شفيق )صورتحالآھي، جنھن “ الفضل ”،ٿاھڪ ٻي ھفتيوار اردو اخبار جيڪا احمدي جماعت وارا ڪڍن

جي USA ۽ ڪئناڊا ۽ UKھيء اخبار لنڊن مان شايع ڪري . جو ايڊيٽر نصير احمد قمر آھي فون نمبر Gressenhall Rd, London sw185QL, UK 16: شھرن ۾ ورھائي وڃي ٿي ۽ ائڊريس آھي

020-8544- 7611: ۽ فيڪس آھي 8544-020- 7603 ھن اخبار سان گڏ چئن org.alislam@alfazlint: ھياخبار جي اي ميل ائڊريس آ“ الفضل”

به مفت ورھائي وڃي ٿي، جيڪا جرمني مان نڪري ٿي ۽ “ اخبار احمديه”صفحن جي ائڊريس . اخبار جو ايڊيٽر نعيم احمد نير آھي. جماعت احمديه جرمني جو ترجمان سڏجي ٿي

:ھن ريت آھيNational Shoba Tasneef, Almadiyya Muslim Jamaat, Genfer Strll, 60437 frankfurt-

. Germany اي ميل ائڊريس com.yahoo@3akhbar ھنن اخبارن ۾ اشتھار نه برابر آھن، گھٹيون .ڳالھيون احمدي جماعت سان واسطو رکندڙ آھن


دالفتاح ميمڻ جيسائين عب فئملي ۽ انور ميمڻ

ان ڏينھن نيو يارڪ جي ففٿ ايونيو تي پنھنجي پيٽارو جي ڪالس ميٽ انور ميمڻ سان يو ھو، آن ٽسان گڏ واشنگ) ڀاڄائي نجمه(انور ٽورنٽو کان پنھنجي زال . چڪر ھٹي رھيو ھوس

جتي نجمه پنھنجي ڀاء علي نواز وٽ ترسي پيئي ۽ انور نيو جرسيء مان مون کي کٹي نيو يارڪ پھتو، انور ميمڻ جي گھر واري نجما اسان ٻنھي جي ھڪ ٻئي ڪالس ميٽ مرحوم علي رضا ميمڻ جي ڀيڻ ۽ الڙڪاٹي واري مرحوم عبدالفتاح ميمڻ جي ڌيء آھي، جيڪو

.ع تائين سعودي عرب جو سفير ٿي رھيو1966ع کان 1962ن الڙڪاٹي جو مشھور وڪيل ھو، سائين عبدالفتاح ميمڻ صاحب پروفيشن جي لحاظ کا

پاڻ الڙڪاٹي . ع ۾ سنڌ اسيمبليء جو ميمبر به چونڊيو ھو1952کين سياست جو به شوق ھو ۽ آرٽس ڪاليج، الڙڪاٹو ڪامرس وضلعي جي ڪاليجي تعليم جو باني پڻ ھو ۽ الڙڪاٹ

کين اٺ پٽ ۽ ھڪ . ڪاليج ان سلسلي جون پھريون ڪڙيون ھيونLAWڪاليج ۽ الڙڪاٹو سرجن آھي ۽ ٻئي نمبر تي علي نواز ميمڻ آھي، ENTوڏو پٽ غالم علي . ڌيء نجما ٿي

سالن کان ورلڊ بئنڪ ۽ ٻين بين االقوامي ادارن 35جيڪو ھتي واشنگٽن ۾ رھي ٿو ۽ گذريل Representative۾ ورلڊ بئنڪ جو مڪاني نمائندو ) آفريڪا(پاڻ سوماليا . سان الڳاپيل آھي

Residentان ۾ نئشنل اليڪٽرڪ پاور ريگيوليٽري اٿارٽيء جو چيئرمين ٿيڻ کان ۽ پاڪستعالوه ايشيا، آفريڪا ۽ مڊل ايسٽ جي ڪيترن ئي ملڪن ۾ بين االقوامي ترقياتي ادارن ۾

ع ۾ الڙڪاٹي ضلعي ۾ ڄائو ۽ بنيادي تعليم شڪارپور جي ميمڻ 1943پاڻ . نوڪري ڪئيي اسڪول الڙڪاٹي ۽ گورنمينٽ ھاء اسڪول محال پرائمري اسڪول، داري محال ايليمينٽر

. الڙڪاٹي مان حاصل ڪرڻ بعد گريجوئيشن ڊي جي سائنس ڪاليج ڪراچيء مان ڪئي ڪئي ۽ الينوس يونيورسٽيء MBAان بعد علي نواز آمريڪا جي اوريگون يونيورسٽيء مان

۾ لن اپاڻ ڪيترن ئي اخبارن ۽ رس. مان اليڪٽريڪل انجنيئرنگ ۾ ڊگري حاصل ڪئيڪتاب ڏيھه پرڏيھه ۾ بيحد مشھور آھن، جيڪي سندس ڇپيل ٻه . مضمون ۽ ڪالم لکندو رھي ٿو

.سندن ناال ھن ريت آھن. مڊل ايسٽ ۽ پاڪستان جي مسئلن جي روشنيء ۾ لکيل آھن1. Islamic Nation (Status and Future of Muslims in the new world order) 2. Pakistan- Islamic Nation in Crisis.

.ع ۾ ڇپيا ھئا1997ع ۽ 1995 علي نواز جا مٿيان ڪتاب الڙڪاٹي جي مشھور وڪيل ۽ سفير مرحوم عبدالفتاح ميمڻ صاحب جي مٿين ٻن پٽن

. بعد ٽئي نمبر تي اسان جو ڪالس ميٽ مرحوم علي رضا ميمڻ آھي) غالم علي ۽ علي نواز( مان تعليم مڪمل ڪرڻ بعد ننڍي ڪاليج ۽ ڪراچي يونيورسٽيءٽعلي رضا پيٽارو ڪئڊ


ان بعد سندس اٺن ڀائرن ۾ اڪيلي ڀيڻ نجما ۽ پوء سڪندر . عمر ۾ اسان کان جدا ٿي ويوآھي، جيڪو پڻ ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو مان پڙھيو ۽ جنھن جو احوال شروع ۾ حميد انور

ملڻ واري قصي ۾ اچي چڪو آھي ته ڪيئن حميد انور ۽ انور ميمڻ ھن سان پريپ ٽائيم ۾ سڪندر ميمڻ . ويا ته ڪاليج جي انگريز پرنسپال کين دڙڪو ڏيئي ڪاليج مان ڀڄائي ڪڍيو

ڪافي عرصي کان مصر ۾ پنھنجي عرب زال سلوا سان گڏ رھي ٿو، کيس آثم نالي ھڪ پٽ ڪاليج پيٽارو مان پڙھڻ بعد ڪيميڪل انجنيئرنگ ۾ ڊگري حاصل ٽسڪندر ڪئڊ. آھي

سڪندر بعد پنجين ڀاء . ڏ پرائيويٽ بزنيس به ڪري ٿوڪئي ۽ پنھنجي پروفيشن سان گڏ گشفقت ۽ ستين ڀاء شاھين جو واسطو بئنڪنگ سان آھي ۽ ڇھون ڀاء محمد علي آرمي ۾ ميجر

آھي ۽ آخري ننڍو ڀاء جمال ناصر ڊاڪٽر آھي ۽ اسالم آباد ۾ چمڙيء (Skin) جي بيمارين جو دي واري گھٽي ڏيئي نيو يارڪ جي مشھور نمبر اڀرن63اسان پارڪ ايونيو کان . ماھر آھي

اسان جي ساڄي پاسي دنيا جي . شاھراھه ففٿ ايونيو تي اچي ھيٺ ڏکڻ طرف ھلڻ لڳاسيننيون پراٹيون ڳالھيون ڪندا، ڳالھه ۾ لڀي . ھو“ سينٽرل پارڪ”وڏن پارڪن مان ھڪ

،57 ٽپٹي ڪندا نه ته به ٻٽا ٻٽا ٽھڪ ڏيندا، پاسي کان لنگھندڙن تي اجائي سجائي ٽيڪاڪجھه

اڪري اچي ايڪونجاھينء تائين پھتاسين، جتان راڪ فيلر يھين گھٽ 52، 53، 54، 55، 56پنجاھين گھٽي وٽ بيٺل آئس . پالزا شروع ٿو ٿئي ته اٺيتاليھين گھٽيء تائين وڃيو نڪري

ڪريم واري کان وڏو شاھي آئيس ڪريم ڪون وٺي اتي ئي بيٺي بيٺي کاڌو سين، ھڪ چٽ : رو ڪيوسين ته انور چيوڪري پو

“ تون به کاء. يار آئون ته ھڪ ٻيو به کائيندس” .مون چيو مانس“ .نه بس ھڪ ڪافي آھي” “ .ڇو؟ ڪھڙو اعتراض آھي؟ پئسا ته آئون ٿو ڏيان”

انور اھڙي اسٽائيل ۾ چيو جو ننڊپڻ جا ڪاليج وارا ڏينھن ياد اچي ويا، جڏھن رسيس ۾ ، رفيع ڪاڇيلو ۽ شوڪت جماٹيء )ي عابد صاحب جو پٽقاض( آئون، انور، اظھر عباسي

جو ٽولو ڪئنٽين پھچي ويندو ھو ۽ روز ان ڳالھه تي ڦڏو ٿيندو ھو ته پيٽيز يا سموسن جا پئسا ان ڏينھن نيو يارڪ جي ان ففٿ ايونيو تي اسان کي سچ پچ ائين لڳي رھيو ھو . ڪير ڀريندو

رگز نٿي محسوس ٿيو ته ٻاھٺ ٽيھٺ سالن اھو ھ. ڄڻ نائين يا ڏھين ڪالس جا شاگرد ھجون ۽ شگر ليول ھاء ھجڻ جي باوجود آئيس ڪريم جا ڪي پوڙھا آھيون تڏھن ته ڪلو سٽرول

. رھيا ھئاسينکائي corn تيسين مون ،انور جيسين آئيس ڪريم جو جمبو ڪون آھستي آھستي ڪري ڳرڪائي

.واري کي بيھاري ھن کي سڀ کان وڏو سنگ ڏيڻ الء چيو .انور چيو“ .ھيء ته تو مون کي ٻيڻ نقصان ۾ وڌي. لر بچيوا سمجھيو منھنجو ڊمون” .مون پڇيو“ اھو ڪيئن؟”. کائين ھا ته مون کي ان جو ھڪ ڊالر ڏيٹو پوي ھاآئيس ڪريم ڪونان کان ته ٻيو ”

.انور چيو“ .مڪئي جو سنگ، خاص ڪري ھن ھنڌ تي ته ٻن ڊالرن جو آھي


مون کلندي پٺئين کيسي مان ٻٽون ڪڍڻ الء ھٿ “ . ٿو ڏيانچڱو ڀال سنگ جا پئسا آئون” . وڌو

انور پنھنجي چرچائي نموني سان ھٿ ٻڌي مون کي پئسن ڏيڻ کان “ .نه ادا مھرباني” ۾ خوار ڪري ماريندين ته بھتر آھي ته ٻه ڊالر به آئون ڏيان نه ته پنھنجي سفر نامي“ .جھليو

ھاڻ . تنھن مون کي ٻن روپين جو سنگ به نه کارايوچاليھه سالن کان پوء پراٹو دوست مليو،مئن ”ويچارن پڙھندڙن کي ڪھڙي خبر ته اھو سنگ خيرپور ناٿن شاھه ڳوٺ ۾ نه پر

“.جي امير ترين عالئقي ففٿ ايونيو ۾ مون کي کارائٹو پيو پوي“ ھٽني آئون سنگ وٺي روڊ جي پاسي کان ھڪ ٺلھه تي ويھ“ .ادا جيڪي وٹنئي اھو پيو چئه”

اسان جي پاسي جا ھڏن !ڇا ڳالھه ڪجي ھن پاسي جي سنگن جي. مزي سان کائڻ لڳس .سوئر به منھن کي موڙو ڏيئي مجبوريء ۾ کائين ٿاجھنگلي جھڙا بي سوادي سنگ کائڻ مھل

ع ۾ ڪئڊٽ ڪاليج ڇڏڻ بعد ھاڻ چاليھه پنجيتاليھه 1963انور ميمڻ سان منھنجي مالقات انور پيٽارو جي انھن شاگردن مان آھي، جنھن جا ان وقت . آھيسالن بعد ھتي آمريڪا ۾ ٿي

جڏھن به ۽ جتي به پراٹن دوستن جي . جا چرچا ۽ کل ڀوڳ جون ڳالھيون اڄ به سدا حيات آھنصحت مند ۽ راندين . گڏجاٹي ٿيندي آھي ته انور جي ڪا نه ڪا ڳالھه ياد ڪري کلندا آھيون

سزا خوشيء سان ھو شرارتي به ڏاڍو ھو ۽ ۾ ھوشيار ھجڻ کان عالوه انور ننڍي ھونديقبول ڪندو ھو ۽ ھن جون اھي شرارتون ڪنھن کي تنگ ڪرڻ يا رنجائڻ بدران پنھنجي

ڪڏھن ڪڏھن ته ائين ٿيندو ھو . ڪالس ميٽ ساٿين کي کالئڻ جي مقصد سان ھونديون ھيون ٻئي ينوٽس بورڊ ت. جو انور کي روزانو سزا خاطر ايڪسٽرا ڊرل ڪرٹي پوندي ھئي

انور جي اھا ڳالھه ياد ڪري . ڪنھن جو نالو ھجي يا نه ھجي پر انور جو ضرور ھوندو ھوھيون ته ھڪ ڏينھن لنچ بعد دستور موجب جڏھن انور سزا آاسين پراٹا ڪالس ميٽ کلندا

ڪئڊٽ ”کائڻ خاطر پريڊ گرائونڊ تي پھتو ته ايڪسٽرا ڊرل ڪرائڻ واري حوالدار چيس ته اسان چيس . اھو ٻڌي ھو موٽي آيو“ .ا الء نوٽس بورڊ تي نالو ته نه ھو سز اڄانور تنھنجو

جواب ۾ معصوم شڪل ٺاھي “ نوٽس بورڊ تي سزا وارن جي لسٽ نه پڙھي ھئي ڇا؟مون کي اڄ االئي . وراٹيائين ته نوٽس بورڊ ڏي اھي وڃن جن کي ڪڏھن ڪڏھن سزا ٿي ملي

.ڇو نه ملي آھي نه ته روزانو آھي ئي آھيع ۾ انجنيئرنگ جي ڊگري حاصل ڪرڻ بعد 1968ميمڻ مھراڻ يونيورسٽيء مان انور

.ھتي ئي نانو ڏاڏو ٿي ويو آھيھيڏانھن ڪئناڊا ھليو آيو ۽ ان وقت کان ھتي ئي رھي ٿو ۽ وڏو پٽ دانش آھي، جنھن جي شادي ياسمين سان ٿي آھي، جنھن . انور کي ٻه ٻار آھن

. انور جو ٻيو ٻار ڌيء مشعال آھي. وفيا ۽ آمنا آھنمان ھن کي چار ٻار اوساما، مريم، صمشعال وئنڪيوئر جي يونيورسٽيء ۾ تعليم حاصل ڪري رھي آھي ۽ ايندڙ مھيني تعليم

ٺاھيو ) خيراتي ادارو(نالي ٽرسٽ “ انور نجما”انور ۽ سندس زال نجما گڏجي . مڪمل ڪنديقط سنڌ ۾ پر آفريڪا ۽ ايشيا آھي، جنھن جي معرفت ھو غريب ۽ ضرورتمند ٻارن الء نه ف

سندن اھو چوڻ آھي ته اسان جي معاشري . جي ملڪن ۾ تعليم جو بندوبست ڪري رھيا آھن


ط حڪومت قجي خرابي ۽ پٺتي پوڻ جو وڏو سبب تعليم جي کوٽ آھي، جنھن الء اسان کي ف والد علم پرائڻ ۽ علم کي عام ڪرڻ نه فقط انور جي. تي ڀاڙڻ بدران پاڻ به مدد ڪرڻ کپي

جي زندگيء جو مقصد ھوندو ھو پر نجما جي والد صاحب ) بسوءچاچا(صاحب فقير محمد جنھن بابت شروع ۾ لکي چڪو آھيان ته الڙڪاٹي ۾ ھن تعليمي ،عبدالفتاح ميمڻ جو پڻ .سنگ کائي بس ڪيم ته انور ھلڻ الء چيو. ڪاليجن جو بنياد وڌو

.مون پڇيو“ ڪيڏانھن”ميل اڌ ٻيو به . سٺي جھڙالي موسم آھي، ھھڙو ويڪرو فٽ پاٿھھڙي. واڪ ڪيون نه”

انور چيو “ .ته پنڌ ڪيون : منھنجي ان سوال تي انور وڏڙن وانگر مون کي سمجھائڻ لڳو. مون پڇيو“ ؟- ڇو ڀال”واڪ ھر انسان الء سٺي شئيء آھي، واڪ سان صحت سٺي ٿي رھي” چرٻي ڳري .

تي جيڪو بيضو ۽ پٽاٽا کاڌا اٿئون آخر ان کي نيرن. ٿي، واڪ تي ڪئلوريز سڙن ٿيون .......ساڙڻ الء گھٽ ۾ گھٽ ٻه ميل ته واڪ ڪجي

: آخر سندس ليڪچر کي اڌ ۾ ڪٽي چيو مانس. آئون سندس چھري ڏي گھوريندو رھيس”جيڪي ڪئلوريز واڪ ذريعي . اھڙي واڪ کان ته گھر ۾ ويھي ڪچھري ڪريون ھا”

“.ن ٽيٹيون آئيس ڪريم کائي وڌيڪ حاصل ڪيون اٿئونساڙڻ نڪتا آھيون، ان کان ٻيٹيو انور چيو “ .چڱو ڀال ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ تائين ھلون ٿا”مون احتجاج “ ايستائين ڪير ھلندو، . خدا جا بندا اھا ته ٽيٽيھين گھٽيء تي آھي”

“.وڌ ۾ وڌ ٻائيتاليھين گھٽيء تائين ھلون ٿا جتي پبلڪ لئبرري آھي”ڪيو، پيٽارو کان وٺي جيڪا پي ٽي پريڊ ۽ راندين کان گھوٻي ھوندي ھئي، سا اڃا قائم چئبو ته ”اھا آھي، جنھن کي ڏسڻ الء ماٹھو ھلي ملي نيو ) ففٿ ايونيو(بابا ھيء سڙڪ “ انور چيو،“ اٿئي،

“ .يارڪ ايندا آھن . مون ٽھڪ ڏيندي انور جي ڳالھه کي ساراھيو

ائسٽر ھوٽل ۽ نيويارڪ ۾ رھندڙ سنڌياھو شھر جي . اھم رستن مان ھڪ آھي واقعيجي) نيو يارڪ(ففٿ ايوينيو مئن ھٽن

کان Flatironيعني گرين وچ وليج ۽ ( کان شروع ٿئي ٿو Midtownعالئقي ) وچ واري(صدر ته ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ، نيو يارڪ پبلڪ لئبررري، راڪ فيلر سينٽر کان ) شروع ٿئي ٿو

اوڀر واري بائونڊري ٺاھيندو مارڪس گاروي پارڪ تائين ۽ ٿيندو سڄي سينٽرل پارڪ جي ل وٽان ٿيندو ان جي ڀرسان وھندڙ ھارلم نديء وٽ وڃيو ٿو دنگ ڪري، ٽاڳتي ھارلم ھاسپي

. عالئقو آھيBronxجنھن نديء جي ٻئي پاسي نيو يارڪ جو وارو Midtownسين واڪ ڪري رھيا ھئاسين اھو اففٿ ايونيو جي جنھن حصي ۾

ئقو ھو يعني سينٽرل پارڪ ۽ ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ جي وچ وارو حصو جتي سينٽرل عالپارڪ جي نظاري ڪري روڊ جي ٻئي پاسي دنيا جي امير ترين ماٹھن جا گھر آھن ۽ جتي

گھٽيء تائين دنيا جي مھنگين ۽ اعلي شين جا 34 گھٽيء کان وٺي 59پارڪ ٿو ختم ٿئي، يعني


دڪان آھن، جن جو پٽ وا لن ۽ فٽن جي حساب سان نه پر انچن جي حساب سان وڪامي ٿو نيو يارڪ جي ففٿ ايونيو جا ھن عالئقي وارا . ۽ ٽوڪيو جي عالئقي گنزا جھڙو مھانگو آھي

گھٽيء وارا دڪان لنڊن جي آڪسفورڊ اسٽريٽ ۽ پئرس جي 34 کان 59دڪان يعني Champs Elyseesئقي ۾ واڪ ڪندي مون کي سو ظاھر آھي اھڙي عال. جو مقابلو ڪن ٿا

ناشڪرو نه ٿيڻ کپي ۽ پنھنجي ننڍپڻ جي دوست انور ميمڻ جو مون کي ٿورائتو ٿيڻ کپي، ع تائين پيٽارو ۾ پڙھائي وارن ڏينھن ۾ جڏھن 1963ع کان 1958جنھن سان ھن کان اڳي يعني

موڪلن ۾ سندس گھر کاھي روڊ تي ويندو ھوس ته واپسي تي ھو مون کي منھنجي ماسي جي گھر فقير جي پڙ ۾ ھميشه سوڙھين ) انجنيئر محمد علي ٻگھيو جي گھر واري(زبيده

گھٽين ۽ گاڏن، فقيرن، واٽھڙن سان ڀريل رستن تان وٺي ھلندو ھو، انھن مان ڪنھن ھڪ اڌ ٿيدڙ گٽر مان ٻوڙيل Over Flowھنڌ تي کڏي کوٻي ۾ پير ضرور ٿاٻڙبو ھو يا ڪو رول ڪتو

ڪاليج جي انھن ڏينھن ۾ آمريڪا جي مشھور ناول نويس . ندو ھوپڇ سان ڇنڊا ضرور ھٹ جنھن تي ھن کي پلٽزر پرائيز به مليو ھو، The Age of Innocenceايڊٿ وارٽن جو ھڪ ناول

ع 1870ع جي لکيل ان ناول ۾ ھن ففٿ ايونيو کي مرڪز بٹايو آھي ۽ 1920. پڙھندا ھئاسينمون انور جو ان ناول بابت ڌيان . و اٿسجي ھاء ڪالس رھاڪن جو احوال بيان ڪي

.ڇڪايو ته اڄ پاڻ ان ففٿ ايونيو تان ھلي رھيا آھيون -والڊورف“ ۽ پاڻ واري”انور سامھون ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ ڏي اشارو ڪري چيو

“ .ھوٽل ان ھنڌ تي ھوندي ھئي“ ائسٽراون کي سندس ڳالھه م. مون شڪي مرڪ چپن تي اٹي انور کي ڏٺو“ !پاڻ واري؟”

ع ۾ ٻڌا ھئا، جڏھن 1958ھن کان اڳ ان قسم جا جمال انور جي واتان مون . سمجھه ۾ نه آئياسان پيٽارو شفٽ ٿيڻ کان اڳ ميرپور خاص واري ڪئڊٽ ڪاليج ۾ آيا ھئاسين ۽ آچر واري ڏينھن پنھنجي انگريز پرنسپال ڪرنل ڪومبس سان گڏ ڪاليج بس ۾ ميرپور خاص کان

انور ۽ منھنجي جاء ھڪ ئي . ڏسڻ الء وڃي رھيا ھئاسين) انگريزي فلم (حيدرآباد مارننگ شوميرپور خاص کان وٺي ٽنڊو . ھو48 ھو ۽ انور جو 47سيٽ تي ھئي جو منھنجو ڪٽ نمبر

ڄام تائين اسان رستي تان سامھون ايندڙ سواريون نوٽ ڪندا ھلياسين ته ھر ھڪ جون انور جي ته ٻي منھنجي نالي ٿي ھڪ . ڪيتريون بسون، ڪارون ۽ ٻيون سواريون ٿيون

ھاڻ ڏسون ته تنھنجي ڀاڳ “ انور رڙ ٿي ڪئي،“ اھا شيورليٽ ڪار پئي اچي، اھا منھنجي ٿي“ .ٿي “.۾ ڇا ٿو اچي

ان رستي تي . ۽ پوء ڪڏھن الري يا ساڳي ڪار ٿي آئي ته ڪڏھن اٺ گاڏي يا ڍڳي گاڏيسو خبر ناھي انور ھينئر به اھا پيو راند . نانھن ڏينھن ۾ ڍڳي گاڏيون ئي گھٹيون ھونديون ھيو

ھي سينٽ پئٽرڪ . ھيء نيو يارڪ پبلڪ لئبرري تنھنجي ۽ راڪ فيلر سينٽر منھنجو. ڪري ڇانيو يارڪ، اڪيڊمي آف ميڊيسن تنھنجي ۽ . گرجا گھر تنھنجو ۽ ميٽرو پوليٽن آرٽ ميوزم منھنجو

..... مائونٽ سنائي اسپتال منھنجيانور وري ياد “ .. ائسٽوريا واري ھوٽل-چي بشير واري والڊورفڇو وسري ويئي چا”


.ڏياريو .آخر مون رڙ ڪئي“ .ڪھڙو بشير؟ مون کي ته ياد به نٿو اچي”

ي ھن جڳ ج) نيو يارڪ( ان بشير جي ڳالھه ڪرڻ کان اڳ ھتي ٻه چار سٽون ھن شھر جھان ٿو، جنھن بابت لکڻ ضروري سم(Waldorf- Astoria)مشھور ھوٽل والڊورف ائسٽوريا

بابت ڪاليج وارن ڏينھن ۾ ته فقط ايترو معلوم ھو ته ھن ھوٽل ۾ دنيا جا اھم ۽ امير ترين ماٹھو رھن ٿا پر پوء ڪجھه ھتان ھتان پڙھڻ سان ۽ ڪجھه جھڏي جي مرحوم مير مبارڪ

دي ٽالپر ۽ ٽنڊو قيصر جي نور احمد نظاماٹيء سان نيو يارڪ جي پارڪ ايونيو تان ايندي وينمٿيان ھمراھه سٺ واري ڏھي جي شروعاتي سالن کان ھتي نيو يارڪ ۾ اچي رھيا . معلوم ٿيو

نور . اچڻ ٿيو ته ھنن سان مالقاتيون ٿيون نيويارڪع کان جڏھن جھاز وٺي منھنجو1968۽ ع ۾ انٽر 1962احمد نظاماٹي ڪاليج جي ڏينھن ۾ انور ۽ مون کان ھڪ سال سينئر ھو ۽

) اولھه(انھن ڏينھن ۾ ھو سينٽرل پارڪ جي کاٻي . ھليو آيو) نيو يارڪ (ڪرڻ بعد ھيڏانھن ٿورو اڳيان براڊ وي تي حيدرآباد . نمبر گھٽيء ۾ رھندا ھئا101پاسي سينٽ مائيڪل چرچ وٽ

جي عبدالرزاق شيخ وارن جو شاليمار نالي دڪان ھو، جنھن تي مير مبارڪ ٽالپر ۽ پوء سليم شاھه ۽ سندس زال پروين شاھه به ان دڪان تي ڪم ع ڌاري حيدرآباد کان آيل 1969

ھئي، جنھن جي ڪري شيخن جو کليڪندي ھئي، ڀرسان نئين نئين ڪولمبيا يونيورسٽي شاالمار دڪان سٺو ھلڻ لڳو، جنھن تي يونيورسٽي جي نوجوان ڇوڪرن ڇوڪرين الء

عبدالقيوم ۽ سندس ٻين جي ڀاءعبدالرزاق. پاڪستاني ويس وڳا ۽ ڳھه وڪري الء ھوندا ھئااڄ ڪلھه ٻڌو اٿم ته ھنن جو دڪان اٿيڪا ۾ آھي ۽ . مائٽن سان به مالقات ٿيندي ھئي

جتان منھنجي والد گل محمد شيخ ائگريڪلچر سائنس ۾ ماسٽرس (ڪارنيل يونيورسٽيء بھرحال ھن وقت پارڪ ايونيو تي . جي ڀرسان ٽريومن برگ ۾ رھن ٿا) ڊگري حاصل ڪئي

ائسٽوريا ھوٽل جي ڳالھه لکندي نيو يارڪ ۾ ان وقت جا رھندڙ – والڊورف واڪ ڪرڻ ۽انھن کان عالوه ڪجھه ٻيا به ھئا، جھڙوڪ حيدرآباد جي مئجسٽڪ . سنڌي ياد اچي ويا

سئنيما وارو آغا خدا داد خان، جنھن جي زال شايد اطالوي ھوندي ھئي، سنڌ يونيورسٽيء جي ميساٹيء جي ننڍي ڀيڻ ڊاڪٽر خورشيد چنا، ڪاماري انگلش ڊپارٽمينٽ جي مئڊم امينا خ

شريف جو پير حميد جيڪو انسٽيٽيوٽ آٽو مڪينڪ ۾ پڙھندو ھو، ھڪ ھمراھه واصف امام پڻ ھو، جيڪو آمريڪا جي پيپسي ڪوال اداري ۾ اڪائونٽنٽ ھوندو ھو، ڪڏھن اسان جي

مبارڪ ٽالپر و پير، مخدوم امين صاحب به اچي نڪرندو ھو ۽ ھڪ ٻه دفعو ميرجڳوٺ اسان واري مائٽ بشير مغل ۽ ٽنڊو جان محمد جي يوسف ڏاھريء . وارن جي فلئٽ ۾ ئي رھيو

اي شاھه . انھن ئي ڏينھن ۾ آر. سان به مبارڪ ۽ نظاماٹي وارن جي فلئٽ تي مالقات ٿي ڪري رھيو PHDھو صاحب نيو يارڪ يونيورسٽيء مان . صاحب به نيو يارڪ ۾ ھوندو ھو

نيو يارڪ جي آدمشماري اڄ جھڙي نه ھئي، رستا به سنسان . د ڪري چڪو ھوھو يا شاياسان جو زور واڪ ڪرڻ تي ھوندو ھو ۽ نيو يارڪ جي پلين ۽ عمارتن جون . رھندا ھئا

جي ھن ھوٽل ٻڌل ڳالھيون ھڪ ٻئي کي ٻڌائيندا ھئاسين ۽ انھن ئي ڏينھن ۾ نيو يارڪ


Waldorf- Astoriaجيڪي نيو يارڪ ۽ اوسي پاسي ۾ رھندڙ جون خبرون ڪندا ھئاسين ، .سنڌين الء ضرور دلچسپ ثابت ٿينديون

ائسٽوريا دراصل ھڪ نه پر ٻه ھوٽلون آھن، جيڪي پوء ملي ھڪ ٿيون ۽ - والڊورفع کان ھيء ھوٽل ھن شھر نيو يارڪ جي پارڪ ايونيو تي آھي، 1930. ڊچ ھمراھن جون آھن

اھا . ئر ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ آھيني ان ھنڌ ھئي، جتي ھيپر ان کان اڳ اھا ھوٽل ففٿ ايونيو ت ائسٽوريا ھوٽل پھرين ٻن ھوٽلن جي شڪل ۾ ڌار ڌار ھئي، جن مان –پھرين واري والڊورف

والڊورف ھوٽل .ع ۾ کلي1897ع ۾ کلي ۽ ائسٽوريا ھوٽل چئن سالن بعد 1893والڊورف ھوٽل ٻئي ھوٽلون ھڪ ٻئي جي ڀر ۾ ھيون ۽ .تيرھن ماڙ ھئي ۽ ائسٽوريا ھوٽل سترھن ماڙ ھئي

پاڻ ۾ ڪزن ھئا جن جو “ جان جئڪب ائسٽور چوٿون”۽ “ وليم والڊورف”سندن ڊچ مالڪ پاڻ ۾ ھميشه روسامو رھيو پر پوء ٻنھي ھوٽلن جي انتظاميا ھڪ ٿيڻ ڪري اھا ھوٽل سنگل

ع ڌاري 1928 بعد ۾. يونٽ ليکجڻ لڳي ۽ ان وقت جي دنيا جي وڏي ۾ وڏي ھوٽل مڃي ويئي ٿيع ۾ اھا ساڳي ھوٽل 1930ھيء ھوٽل ڊاھي ان ھنڌ تي ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ ٺاھي ويئي ۽

۽ پھرين واري ۽ پوء واري ھوٽل ۾ فرق رکڻ خاطر ٻنھي جي . پارڪ ايونيو تي ٺاھي ويئيان ھائفن تان . ڏنيون ويون(Hyphens) بدران ٻه آڙيون (Hyphen)نالن جي وچ ۾ ھڪ آڙيء

ياد ٿو اچي جو تن ڏينھن جا عاشق حضرات ”Meet me at hyphen“شھور پراٹو گانو ھڪ م . انھن ٻن ھوٽلن جي وچ ۾ ڇڏيل جاء تي پنھنجي محبوبائن جو اچي انتظار ڪندا ھئا

بھرحال مٿين ھوٽلن جي مالڪن ۽ انھن جي پنھنجي خانداني جھيڙن کي سمجھڻ الء انھن ڪئرولين جي . ولين ائسٽر جي ڄاڻ رکڻ ضروري آھي۾ اھم ۽ مرڪزي ڪردار مائي ڪئر

ع آھي، پڙھندڙن جي ڄاڻ الء ھڪ دفعو وري 1908ع آھي ۽ وفات جو 1830ڄم جو سال لکندو ھالن ته ڪولمبس طرفان آمريڪا جي معلومات ملڻ بعد يورپي قومن جي ھن پاسي

USA کان اڄ واري چلي ۽ ارجنٽائن–ڊوڙ شروع ٿي ويئي ھئي ۽ ڏکڻ کان اتر آمريڪا تائين ۽ ڪئناڊا تائين ڪو حصو ھسپانوي ۽ پورچوگالين جو ٿي ويو ته ڪو انگريزن ۽ فرينچن

رڪ وارو عالئقو ڊچن جي قبضي ۾ ھو تڏھن ته نيو يارڪ جو اصل نالو نيو اجو، نيو ياھو عالئقو بعد ۾ . جي گاديء واري شھر تان پيو) نيدرلئنڊ(ايمسٽرڊم ھو جيڪو ھالينڊ

،حوالي ٿيڻ ۽ نالو بدلجي نيو يارڪ ٿيڻ تي به ھتي ڪيترائي پئسي وارا ڊچ رھيا ٿيانگريزن ڪئرولين . ۽ پئسي وارا به جھڙا تھڙا امير نه پر وڏا وڏا جاگيردر ۽ جھازن جا مالڪ ھئا

ائسٽر به انھن جي اوالد مان ھڪ امير عورت ھئي، جيڪا نيو يارڪ جي امير ڪئرولين پاڻ امير پيء ۽ . ع ۾ زال ٿي1854جي “ جونيئروليم بئنڪ ھائوس ائسٽر ”لئنڊالرڊ

.نيو يارڪ جي اصل مالڪن جي نسل جي ھئيرڪ شھر جي پنھنجي وقت جي تمام سوشل ۽ فئشني عورت ٿي گذري اڪئرولين نيو ي

ج پاٹمرادو ڪيو ٿي اتي ھوء شھر جي ٽاپ دعوتن ۾ اھن جتي پنھنجن پنجن ٻارن جو نيپ. آھيع ۾ ڪئرولين پنھنجي مڙس سان گڏجي ففٿ 1862. پھچي ويئي ٿي پڻبه معزز مھمان طورناسي پٿر جو ھڪ فيشني ) جتي ھينئر ايمپائر اسٽيٽ بلڊنگ آھي( تي 350ايونيو جي پالٽ نمبر


ان جي ڀر سان جيڪو گھر ھو ان ۾ سندس مڙس جو وڏو ڀاء جان . ٽائون ھائوس ٺاھيوسري ٿي رھيا پر ھي ي سالن تائين پاڙ28 ٻئي ڪٽنب جيتوٹيڪ. ٿي رھيوIIIجئڪب ائسٽر

.ائسٽر ڀائر پاڻ ۾ نه ٺھيا سو نه ٺھياڪئرولين جي ڏير جي مرڻ بعد ان جي پٽ پنھنجو اباٹو گھر ڊاھي ان

ان بعد ڪئرولين ۽ سندس پٽ پنھنجي گھر کي ڊاھي ڀر . نالي ھوٽل ٺاھي“ والڊورف”تي بعد ۾ اھي ٻئي ھوٽلون . نالي ٺاھي“ رياائسٽو”واري والڊورف ھوٽل کان چار ماڙ وڏي ھوٽل

ملي ھڪ ٿيون ۽ پوء ان ھنڌ تي دنيا جي وڏي عمارت ٺاھڻ الء ھوٽلن کي ع ۾ ڊاٺو ويو، 1928 اھو ئي Statusان بعد ساڳي نالي واري ھوٽل پارڪ ايونيو تي ٺاھي ويئي، جنھن جو اڄ تائين

ان ۾ مختلف ملڪن جا ھيڊ ۽ يعني . ھوجو ائسٽوريا ھوٽل - آھي، جيڪو پراٹي والڊورف . انھن جا مھمان رھن ٿا۽ملڪ جا وڏا ماٹھو

آمريڪي صدرجو اٺ گاڏي وارو دوست اسان ھن ھوٽل جو نالو مئٽرڪ پاس ڪري فرسٽ ييئر ۾ پھتاسين ته ٻڌوسين جنھن ۾

بشير ڪير .رھڻ الء، اخبارن ۾ روز ايندو ھو ته اسان جي ملڪ جو بشير وڃي رھيو آھي ڪراچيء جو ھڪ اٺ گاڏيء ھالئيندڙ ھوھو؟ بشير . ع جي ڳالھه آھي، جڏھن اسين فرسٽ ييئر ۾ پڙھندا ھئاسين ته آمريڪا جو نائب 1962

انھن ڏينھن جو صدر ڪينيڊي اڪثر پنھنجي . صدر لينڊن جانسن ڪراچي جي دوري تي آيوملڪن ۾ نائب صدر کي ايشيا ۽ آفريڪا جي دوري تي اماٹيندو رھيو ٿي، جيئن دنيا جي

آمريڪا جي دوستي ۽ ساک جي مشھوري ٿئي ۽ ھن درويش جانسن جو اھو عام تڪيو ڪالم توھان به واشنگٽن ”ھو ته ھو جتي به ويو ٿي ۽ جنھن سان مليو ٿي ته ائين ئي چئي ڏنائين ٿي

“.اچجو ۽ اسان سان اچي ملجو(Y’all come to Washington and see us sometimes)ي ان ڳالھه جي ته بھرحال جانسن ج

ر جنھن جنھن کي چوندو وتي ان وماٹھن کي گھٹو گھٹو پوء خبر پيئي ته ھو ائين تڪلف طي رھيو ھو ته ٹبھرحال ھو ڪراچي شھر جو چڪر ھ. جي ياد ٻئي ڏينھن تائين به نٿي رھيس

ھن جي گاڏيء اڳيان بشير نالي ھڪ ھمراھه جي اٺ گاڏي تيڪارساز وٽ شاھراھه فيصل جانسن صاحب .اھڙي شيء ھڪ ڌارئين جو ڌيان پاڻ ڏي ڇڪايو. ظاھر آھي. گھياچي لن

پنھنجي گاڏيء مان لھي اٺ گاڏي ھالئيندڙ بشير سان ھٿ ماليو ۽ تڪلف طور مٿيان جمال توھان جي ملڪ جو صدر ايوب خان به آمريڪا اچي رھيو آھي تون به ڇو نٿو ”چيا

ھا ”: ڏ ھلندڙ ترجمي واري معرفت ورندي ڏنيچاليھن سالن جي بشير جانسن سان گ“ اچين؟۽ اھو چوڻ بعد ھو پنھنجي ڪکاٹي جھوپڙيء ڏي روانو ٿي ويو ۽ “ .سائين ضرور ضرور

.گھر تائين پھچڻ ۾ ھن کان ته ڳالھه به وسري ويئي ته سندن وچ ۾ ڇا گفتگو ٿين ھٿ ھوڏانھن جانسن بئنڪاڪ کان دھليء تائين ھر ھنڌ خبر ناھي ڪيترن ماٹھن سا

چوندو ايشيا جي ٽوئر ”Now you all come see me“مالئيندي وقت ھر ھڪ کي اھو چوندي ته ڪنھن سان ڪنھن وقت ھو مليو ھن کان اھو . مڪمل ڪري پنھنجي ملڪ کان وڃي نڪتو


جو اڀاريوپر اسان وٽ پاڪستان ۾ اخبار نويسن ان ڳالھه کي کٹي اھڙو . به وسري ويو ھٿ مالئڻ جي ٻئي ڏينھن کان، سڄي ملڪ ۾ جتي ڪٿي ان ئي بشير اٺ گاڏي واري سان

ڳالھه جو چوٻول ھلڻ لڳو ته ھڪ اٺ گاڏي ھالئڻ واري جا ڀاڳ کلي ويا آھن جو ھو ملڪ جي نائب صدرجو مھمان ٿي آمريڪا جھڙي ملڪ ۾ وڃي رھيو آھي، جتي ھو جھڙي تھڙي

جون اخبارون ته ڇا ڊان ۽ جنگ سائين شام . ھوٽل ۾ رھندو“ ائسٽوريا- والڊورف”ھوٽل بدران جو ھوڏانھن جانسن کي سڌ نه سماء، تان. بشير جون خبرون پھرين صفحي تي اچڻ لڳيون ۾

نظر مان ڪڍي رھيو ھو ته جنگ (Clippings)ٻئي يا ٽئي ڏينھن دنيا جي اخبارن جا ٽڪرا : اخبار جي ڪٽنگ جي ترجمي تي نظر پيس

“The U.S Vice President has invited Bashir, A camel cart driver, to come to America…” ھو جيٽ جھاز ذريعي سفر ڪندو . يڏو ته خوش نصيب آھيا۽ اھو به لکييل ھو ته بشير

. ھوٽل، نيو يارڪ ۾ مھمان ٿي رھندوWaldorf- Astoria۽ جي ڪراچي واري سفارتخاني مان پڻ جانسن کي انفارميشن ملي ته USAان بعد

جي ٽرپ دوران جيتوٹيڪ ھن جي اٺ گاڏيء واري بشير کي آمريڪا ۾ مھمان ڪراچي پر ھتي سڄي ملڪ ۾ اھو تاثر پکڙجي ويو آھي ته سائين جن . طور گھرائڻ جي نيت نه ھئي

جانسن به ڪجھه ھئي اھو معلوم ڪري سچ پچ جي دعوت Remarksجا کيڪار کڙيء وارا بعد ۾ ظاھر ٿيل ھڪ . کي ڪيئن منھن ڏجيگھڙين الء تپرس ۾ پئجي ويو ته ان مسئلي

Documentموجب : “…… Johnson Groaned and endured the prospect of this unlikely visitor….”

آخر ميٽنگن بعد فيصال ڪيا ويا ته بشير کي ھاڻ گھرائٹو ئي پوندو ۽ ان جا خرچ پکا ۽ People to people Program ھڪ. بندوبست ڪير ڪندو، ان الء ٻن ادارن ھائوڪار ڪئي

پر پوء اڳتي ھلي ريڊرس . اداري ۽ ٻيو انگريزي جي مشھور رسالي ريڊرس ڊائجيسٽ وارنبھرحال آمريڪا کان آيل احڪامات موجب، جڏھن . ڊائجيسٽ وارا پنھنجو پاڻ ڇڏائي ويا

)تن ڏينھن ۾ اسالم آباد اڃان وجود ۾ نه آيو ھو(ود آمريڪي سفارتخاني جڪراچي ۾ موطرفان جڏھن آمريڪا گھمڻ جو سرڪاري طرح دعوتنامو بشير جي ڪکاٹي ۽ مٽيء سان

. مارننگ نيوز ۾ بشير جي ڳوال الء اشتھار به آيو. لتل گھر تي پھچايو ويو ته بشير غائب ھو. اخبارن جا نمائندا ان جستجو ۾ لڳا رھيا ته بشير کي ھٿ ڪري ان جو انٽرويو ورتو وڃي

وارن کي ھو ريلوي يارڊ ۾ پنھنجي اٺ گاڏيء تي ڇوڏا چاڙھڻ ۾ مشغول نظر آخر ڊان اخبار ھو کيس ڊان آفيس ۾ وٺي آيا ۽ چون ٿا ته اھا رات ھنن بشير کي اتي ئي رکيو ۽ کيس . آيو

مانيون ٽڪيون کارائيندا رھيا، جيئن ھو گھر وڃڻ تي ٻين اخبار وارن جي ور نه چڙھي ۽ .ان اخبار ۾ ئي ڇپجيبشير جو انٽرويو ۽ فوٽو فقط ڊ

جي خبر پنھنجي طرفان پڙھندڙن الء اھم ۽ ڻھڪ اٺ گاڏيء واري جو آمريڪا وڃ ھو ته ٻئي طرف بشير جي حاضر جوابي ۽ معصوم ڳالھين به Scoopاخبار وارن الء

پاڪستان توڙي آمريڪا جي ماٹھن ۾ دلچسپي پيدا ڪئي ۽ ھي اھي ڳالھيون ھونديون ھيون چون ٿا ته .روم ۾ به ھڪ ٻئي سان وڏي دلچسپيء سان ڪندا ھئاسينجيڪي اسان ڪالس


ڊان اخبار وارن جڏھن رات جو ٻي بجي بشير اٺ گاڏيء واري کي پنھنجي پريشان زال ڏي گھر موڪليو ته ھن کيس يڪدم اھا خبر ٻڌائي ته ڀاڳن ڀري آئون سگھو ئي فرسٽ ڪالس

. وڃي رھيو آھيانھوائي جھاز ۾ شھنشاھه جانسن سان ملڻ انگلينڊبشير جي وڃڻ جي خبر پڙھي ھر ماٹھو پنھنجي پنھنجي سوچ مطابق ٽيڪا ٽپٹي ڪرڻ

پڙھيل لکيل ماٹھو چوڻ لڳا ته ھن کي جڏھن انگريزي ئي نٿي اچي ته آمريڪا ۾ ڪيئن . لڳوھن جا مائٽ مٽ ۽ پاڙيسري سوچڻ لڳا ته بشير آمريڪا مان موٽڻ مھل . ھلي چلي سگھندو ، زندگيء ۾ پھريون دفعو،بھرحال بشير. سان وٺي ايندوڻي ميم صاحبه پاضرور ڪا گور

ان بعد اسين وڏي شوق مان بشير جا فوٽو . ڇنل چئمپل اڇالئي بوٽ پاتو ۽ آمريڪا روانو ٿيوبشير جيتوٹيڪ اڻ پڙھيل ھو پر سندس ڪي ڪي جمال بيحد . روز اخبارن ۾ ڏسندا رھياسين

ھئا، جيڪي اسين تن ڏينھن ۾ اخبارن ۾ پڙھي ڪمينٽ بازي دلچسپ، معني خيز ۽ عقل وارا .اڄ به انھن مان ڪجھه مون کي ياد آھن. ڪندا رھياسين ٿي

اٺ گاڏيء وارو بشير جڏھن قراقلي ٽوپي، ڪاري شيرواني ۽ پالش ٿيل بوٽ سان آمريڪا پھچي جانسن سان ھٿ ماليو ته جانسن کيڪاريندي سخت سيء الء معافي گھريس ته جوا ب ۾ بشير

“ .سيء جو فڪر نه ڪرڻ کپي پر ماٹھن جي دلين جي گرمائش کي اھميت ڏيڻ کپي”: چيسھڪ ھنڌ بشير کان پڇيو ويو ته تون ھتي آمريڪا ۾ ويٺو آھين پٺيان تنھنجو اٺ ڪٿي

پيو چرندو ھوندو؟ توھان ھن جي. آھيمثالاٺ عورت “ : ان جي جواب ۾ بشير ڪجھه دير سوچي پوء وراٹيو

“.ه اڳڪٿي ڪري نٿا سگھوبنئين چال بابت ڪا ٻيا به ڪيترائي اھڙا جمال بشير چيا ٿي جو ٻڌندڙ وائڙا ٿي ويا ٿي ته آيا اھي بشير کي

ٿو پڙھايا ويا آھن يا بشير جي ڳالھه ترجمو ڪرڻ وارو ٿو چوي يا واقعي بشير خود پاڻ لھائڻ جو موقعو مليو ٿي بھرحال ڪو ڪجھه به چوي بشير جتي به ويو ٿي ۽ کيس ڳا. چوي

لڳو ٿي ته ھن جي دل شاعر ۽ اديب ھجي ۽ ڇو نه ٿي . ته ھن ماٹھن کي بيحد متاثر ڪيو ٿيرباعيون ) عمر خيام(ٺاھڻ وارو ) تنبو(سگھي ٿي، بقول ھڪ آمريڪن اخبار جي جڏھن خيما

چئي سگھي ٿو ته اٺ گاڏي ھالئڻ وارو ڇو نه؟يمڻ، جنھن سان نيو يارڪ جي ففٿ ايوينيو تي پنھنجي ننڍپڻ جي ڪالس ميٽ انور م

جنھن کي ھن ملڪ جي وائيس ،واڪ ڪندي ھن بشير اٺ گاڏي ھالئيندڙ جي ڳالھه نڪتيع ۾ ڪراچي گھمڻ دوران مالقات ڪئي ھئي، ٻڌايم ته بشير کي ڪافي سال 1962پريزيڊنٽ

ذريل سال ٻڌايو اردو اخبار امت جي ڪالم نويس شبير سومرو مون کي گ. ه گذاري ويوتٿيا ته اٺ گاڏي ھالئيندڙ بشير جنھن کي واپسي تي صدر جانسن ٻه بيڊ فورڊ جون ٽرڪون ۽ ٻيا ڪيترا تحفا ڏيئي ڪراچي روانو ڪيو ھو ۽ ھن جي زندگي آسودي گذرڻ لڳي ھئي، پر

گل شير، : سندس اوالد. وقت جي گردش ھن جي گھراٹي جي حالت تبديل ڪري ڇڏي آھيھو ڪنھن سان گھٹو نٿا . ر احمد بيحد غربت جي زندگي گذاري رھيا آھنغالم رباني ۽ نذي

ڳالھائين پر شبير ٻڌايو ته ھو سگھو ئي ساٹن مالقات ڪري سندس زندگيء جو احوال امت


.اخبار ۾ لکندوايسٽ 63-62انور سان گڏ ففٿ ايونيو تي سينٽرل پارڪ جي ڏکڻ واري بائونڊري يعني

ٽ بلڊنگ ڏي يعني ٽيٽيھين چوٽيھين گھٽي ڏي واڪ ڪري رھيا اسٽريٽ کان ايمپائر اسٽي گھٽيء تائي نيو يارڪ جي مشھور عمارتن جو جھڳٽو راڪ 50 کان 48رستي تي . ھئاسين

. فيلر سينٽر اچي ٿو، جتي ڪجھه دير ترسي مختلف عمارتن جي چوڌاري چڪر ھنياسينسندس گھر واري ادي پروين سٺ واري ڏھي جا آخري سال ياد اچي ويا، جڏھن سليم شاھه ۽

سليم شاھه کي فوٽو گرافيء جو ڏاڍو . ڪ فيلر سينٽر پھچي فوٽو ڪڍائيندا ھئاسيناسان گڏ راسان جي جھاز جو جڏھن به جپان کان آمريڪا ڏي اچڻ جو پروگرام ٺھندو . وق ھوندو ھوش

سا ھو مون الء چوندو ھو، جنھن جا پئڻھو ته ھو مون کي ھميشه جپان مان ڪا ڪئميرا آٹيار اھا ئي تنھنجي مھرباني جو تون مون ”چوندو ھو .کي پھرين ڏيئي پوء ڪئميرا کٹندو ھو

انھن ڏينھن ۾ ڪا شيء ڪھڙي ملڪ جي اعلي ۽ سستي “ .ٿو ڏين کي پسند جي شيء آٹي انھن ڏينھن ۾ جپان جون ڪئميرائون ۽ واچون .ھوندي ھئي ته ڪا شيء ڪھڙي ملڪ جي

شھور ھيون، جيتوٹيڪ واچون سئٽزرلينڊ جون ٽاپ تي سمجھيون ويون ٿي پر دنيا ۾ تمام مجپان جون واچون به سستيون سستيون ته به ٻين ملڪن ۾ . ھئاانھن جا اگھه بيحد ڳرا

راڊو واچ بعد ۾ سنڌ جي ڌاڙيلن مشھور ڪئي نه ته انھن ڏينھن ۾ جپان جون . مھانگيون ھيونر جي ڳالھه سمجھيو ويو ٿي ۽ واقعي انھن واچن جو سيڪو ۽ سٽيزن واچون ٻانھن ۾ ٻڌڻ فخ

بھرحال ھاڻ . ٿينديون ھيونضرور ٻيون ڏينھن ۾ منٽ اڌ اڳيان پويان ،ٽائيم صحيح ھوندو ھوواچون ملن ۽ کٹي ڪا بي نام ته ٽيڪناالجي اھڙي ته عام ٿي ويئي آھي جو ڦلن مٺ ۾ پيون

ٻه سال اڳ ڪراچيء جي کوڙ گارڊن . سڀ وقت ساڳيو ٿيون ڏيکارين،واچ ھجي يا برانڊيڊ بھرحال ڳالھه راڪ . رپئي واچ ورتي ھيم، اڃان پئي چمڪي ۽ صحيح وقت ڏيکاري18مان

انھن ڏينھن جا سليم شاھه جا . م شاھه جي فوٽو گرافيء جي پئي ڪئيسينيفيلر سينٽر ۽ سلتن ڏينھن ۾ (ھڪ ٻن تصويرن ۾ ته اسان جي ملڪ جو . نڪتل فوٽو مون وٽ اڄ به موود آھن

۽ نيو يارڪ ھواداڪار ڪمال پڻ آھي، جيڪو سليم شاھه جو دوست ) چڱو خاصو مشھور .۾ ھن وٽ ئي ايندو ھو

۽ نيو يارڪ جي لئبرريSoil Probeانور ميمڻ جو گھٽيء کان وٺي 48 تجارتي عمارتن جو جھڳٽو آھي، جيڪو 19راڪ فيلر سينٽر دراصل

تي پکڙيل آھي ۽ پنجين ۽ ڇھين ايونيو جي وچ ۾ آھي، جيڪو گھٽيء تائين ٻاويھن ايڪڙن 51ھي ڪامپليڪس راڪ فيلر . به سڏجي ٿوAvenue of the Americas) يعني ڇھون ايوينيو(ايونيو

، نيوز Mc Graw Hillاڄ ڪلھه ٽائيم الئيف بلڊنگ، . ع کان ٺھرائڻ شروع ڪيو1930فئمليء بين االقوامي ڪمپنين جا ھيڊ ڪوارٽر ھتي فاڪس نيوز چئنل ۽ ٻين ڪيترين/ ڪارپوريشن

.موجود آھن ڊي راڪ فيلر جونيئر جي نالي پٺيان آھي، جنھن ھيء زمين -راڪ فيلر سينٽر جان

جيڪو ڪم ،ع ۾ ڪولمبيا يونيورسٽي وارن کان ليز تي وٺي ڊيولپ ڪرڻ شروع ڪئي1928


ھڻ ٿي چاھيو پر پوء ارادو راڪ فيلر پھرين ھتي اوپيرا سينٽر ٺا. ع تائين ھلندو رھيو1940انور ميمڻ ٻڌايو ته ھي سڄو راڪ فيلر ڪامپليڪس اڄ . الھي ڪمرشل عمارتون ٺھرائين

فيلر گروپ کان ڪع ۾ را1990ڪلھه جپان جي متسوبشي گروپ جي ملڪيت آھي، جنھن .خريد ڪيو

اسان ففٿ ايونيو تي واڪ ڪرڻ، راڪ فيلر سينٽر جي چوڌاري چڪر ھٹڻ ۽ آئيس Soil Probeانور کي پنھنجي ڪاروبار . ون ۽ سنگ کائڻ ۾ ڪافي وقت گذاري ڇڏيوڪريم ڪ

Ltd جي سلسلي ۾ ھڪ دوست سان ملٹو ھو، جنھن سان طيء ڪيل وقت ھاڻ ويجھو اچي ان . ٿيو ھو ۽ جيئن ھن جو فون آيو ۽ ملڻ جي جاء ٻڌائي ته اسان ھڪ ٻئي کان موڪاليو

. گھٽيء وٽ ھئاسين37وقت اسين ۾ وڃٹو ھو “ مدراس محل ريسٽورنٽ”ر کي پنھنجي سائوٿ انڊين دوست سان ملڻ الء انوليگزنگٽن ايوينيو چوٿين ۽ ٽئين . ايونيو تي آھيLexington گھٽيء جي وچ ۾ 28 ۽ 27جيڪا

ان جي ڀر وارو ڪجھه سنھو . ايوينيو جي وچ ۾ آھي، يعني اسان پنجين ايوينيو تي ھئاسينآھي، ان بعد ويڪرو شاھراھه چوٿون ايونيو آھي، جيڪو پارڪ رستو ميڊيسن ايوينيو

ايوينيو پڻ سڏجي ٿو ۽ ان بعد سنھو رستو ليگزنگٽن آھي، جنھن تي ھيء انڊين ھوٽل مدراس ريسٽورنٽ آھي، يعني ڪنھن به قسم جو گوشت Vegetarianمحل آھي، جيڪا مڪمل طور

جنھن ۾ ڪشميري (ئوٿ انڊين، نارٿ انڊين ھتي سا. ته ڇا پر فراء يا آمليٽ بيضو به نٿو ملي : ۽ گجراتي کاڌا ملن ٿا جن جا ناال ڪجھه ھن ريت ٿين) ۽ پاڪستاني به اچي وڃن ٿا

مساال ڏوسا اڊلي

آلو پراٺا (Chick Peas)ڀوال بتورا

مڪس ڀاڄي اٿاپام ڪارن ڇولن جو ٻوڙ

ن به جام آھن ته يو يارڪ يا آمريڪا جي ٻين شھرن ۾ انڊين ريسٽورنٽونبھرحال ھتي انور کي يڪدم ٽئڪسي ملي ويئي، جنھن ۾ ھو . منجھن تيار ٿيندڙ کاڌن جو انگ به وڏو آھي

لکٹا ھئا جو ٻن ڏينھن بعد مون Notesمون کي ڪنھن لئبرريء ۾ وڃي ڪجھه . روانو ٿي ويوجي شاگردن کي ليڪچر ) مئرين انجنيئرنگ(کي ڪئناڊا جي ڏاکٹي شھر وئنڪوور ۾ جھازي

و ھو، جنھن جو بندوبست مالئيشيا جي منھنجي چيني جھازران شاگردن جيڪي ھاڻ ڏيٹVancouver ۾ رھائش پذير آھن ۽ پنھنجو شپنگ سان واسطو رکندڙ بزنيس اٿن، انھن ڪئناڊا

ليڪچر ڏيڻ الء دعوت ) جنھن جو آئون به ميمبر آھيان(جي انسٽيٽيوٽ آف مئرين انجنيئرس .ڏني ھئي

ريون جام ۽ ھڪ کان ھڪ اعلي آھي ۽ ڪيترين لئبررين جون نيو يارڪ ۾ لئبرآئون ٻه چار گھٽيون واپس پٺتي ھليو ويس، . نبرانچون ته شھر جي پسگردائيء ۾ به پکڙيل آھ


. گھٽيء وٽ نيو يارڪ جي ھڪ بيحد وڏي ۽ پراٹي پبلڪ لئبرري آھي41 ۽ 40جتي يورسٽيء مان سول انجنيئرنگ ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو مان انٽر ڪرڻ بعد انور مھراڻ يون

ڪئي، مون چٽگانگ مان وڃي مئرين انجنيئرنگ ڪئي جو انھن ڏينھن ۾ مشرقي ۽ مغربي ڪرڻ B.Eانور . پاڪستان ۾ مئرين انجنيئرنگ پڙھڻ جو فقط ھڪڙو ادارو چٽگانگ ۾ ھوندو ھو

آيو ۽ ھتي جو ع ۾ ڪئناڊا ھليو1973ان بعد . ڪئيDICبعد لنڊن جي امپيريل ڪاليج مان ايم فل ۽ Soil Probe Ltd۾ سندس ) اونٽاريو(ڪئناڊا جي شھر اسڪاربارو . ھڪ سينئر شھري سڏجي ٿو

ٽيڪنيڪل انجنيئرن جي ڪنسلٽنگ فرم آھي، جنھن ۾ ڪيترائي پروفيشنل انجنيئر، - نالي جيو .ٽيڪناالجسٽ ۽ ٽيڪنيشن ڪم ڪن ٿا

ھڪ سول انجنيئرنگ فرم Soil Probe Ltdانور ميمڻ جي ڪئناڊا ۾ ھيء پنھنجي ڪمپني . سان واسطو رکندڙ مسئلن جو حل، ڄاڻ ۽ مدد مھيا ڪري ٿوSoilآھي، جيڪو زمين ۽

: سندن ڪمپنيء جي بروشر موجب ھو ھيٺين ڪمن جي مھارت رکن ٿاBorehole Layout. Surveying. Soil Classification Ground water controlling. Permafrost Assessment.

مون سان گڏ سول ،انور ميمڻ جي مٿين ڪمپنيء جو ھيٺيون قول يا کٹي چئجي ڊائالگ . پسند ايندوپڻانجنيئرنگ جي شاگردن کي

“….. Ultimately our work provides you with the peace of mind that your structures will stand by you. and your roads will take you where you want to go for virtually an eternity….”

نمبر گھٽيء واري لئبرريء ۾ ھليو 41انور ميمڻ کان موڪالئي آئون نيو يارڪ جي شروع وارن سالن . جي نالي سان مشھور آھيNYPL“ نيو يارڪ پبلڪ لئبرري”آيس، جيڪا

ٿيندو ھو ته جتي ع ڌاري جڏھن منھنجو ھتي اچڻ 1970۾ يعني اڄ کان ٽيھه پنجٽيھه سال اڳ نمبر گھٽيء ڏي ٿيندي ھئي 42اسان جھازين جي ڊوڙ نيويارڪ جي ناچ گانن ۽ اوگھڙ واري

اھي ڏينھن جھاز ھالئڻ . اتي منھنجو ڪافي وقت ھڪ گھٽي اڳ ھن لئبرريء ۾ پڻ گذرندو ھو ھئا ۽ جھازن جي مالڪن جا روڄ پٽڪي وارا، ڇو جو جھاز ته تيز Golden Daysوارن الء

فتار، آرامده ۽ ماڊرن ٿي ويا ھئا پر بندرگاھه اڃان ايترو ماڊرن نه ٿيا ھئا جو جلدي جلدي رجھازن جو مالڪ تڏھن گھٹو ڪمائي سگھي ٿو جڏھن جھاز . سامان لھي ۽ جھاز آجو ٿئي

بندرگاھه ۾ گھٽ بيھي ۽ سمنڊ تي گھٹو ھلي پر ھتي نيو يارڪ جو بندرگاھه ھجي يا نيو جو ھجي يا گئلوسٽن جو، جنھن بندرگاھه ۾ اسان جو جھاز داخل ٿيندو اورلينس جو، ھيوسٽن

ھو اتان جلدي نڪرڻ جو نالو نه وٺندو ھو، جيسين آھستي آھستي ٿي سامان ٽرڪن ۾ لھي ۽ تيسين اسان جھاز ھالئڻ لھي جھاز تي چڙھي،پوء چڙھڻ وارو سامان ھڪ ھڪ ٽرڪ مان

فڪ جئم ھجڻ ڪري سامان جون ٽرڪون ڪڏھن شھر ۾ ٽرئ. وارن الء آرام ھوندو ھوان کان عالوه ڌڪي تي ڪم ڪندڙ مڪاني شيدي . پھچندي پھچندي شام ٿي ويندي ھئي

پوء وقت گذارڻ الء اسين جھاز . مزدورن جي ھفتي اڌ بعد ھڙتال ضرور لڳي رھندي ھئي وارا شھر جي ڪنڊ ڪنڊ گھمندا وتندا ھئاسين ۽ نيو يارڪ ته اھو شھر آھي، جنھن ۾

پارڪ، لئبرريون، سامونڊي ڪنارا، مفت جا ڏسڻ الء ميوزيم، . ڪھڙي شيء جي کوٽ آھي


سئنيمائون، ٿيٽر، اسڪول ڪاليج، يونيورسٽيون اسپتال، ھوٽلون شاپنگ سينٽر ۽ انھن ۾ ڪم ڪندڙ اسان جا ھم وطني، ڏينھن جو نڪر ته به ڪيترا واندا ملي ويندا جيڪي رات جي

زبان نيو يارڪ جي گھٽين ۾ نظر ، ھمام جو ته ڪيترا ھم وطنڊيوٽي ڪري آيا ھوندا ۽ شنيو يارڪ، نيو اورلينس، فلڊ لفيا، ھيوسٽن ۽ بالٽيمور اھي شھر آھن، جن جي ڄڻ . ايندا ھئا

اھو ڪو روڊ، اسٽريٽ يا ايوينيو نه ھو جنھن تان . ته گھٽي گھٽي کان واقف ٿي ويا ھئاسينٺ نيو ھاال جي گھٽين جي ايتري خبر ناھي، جيتري اڄ به پنھنجي ڳو. گذر نه ٿيو ھوندو

ڳوٺ ۾ جيڪو ننڍپڻ گذريو، ان ۾ مائٽ گھر کان اسڪول ۽ اسڪول کان !نيويارڪ جينيو يارڪ ۾ جيڪي جونيئر پوسٽن تي جھاز جو . گھر، کان عالوه ٻيو ڪيڏانھن نه ڇڏيندا ھئا

گھڙي به ٽڪڻ نٿي انجنيئر ٿي رھڻ جو موقعو مليو، ان ۾ ڊيوٽيء بعد جھاز تي ھڪرات جو به مئن ھٽن ۾ وڃي جھڏي جي مير مبارڪ ٽالپر ۽ ٽنڊو قيصر جي نور . چاھيوسين

احمد نظاماٹي وارن جي فلئٽ تي رھندو ھوس، جو جھاز تي رھڻ معني ڪو به ڪم نڪري ته جيڪو ھوندو ھوان کان بھتر . پوي ته ھيٺين رئنڪن وارن انجنيئرن کي ئي سڏ ٿيندو ھو

ئڊيسن ايوينيو، چوٽيھين گھٽي، مھي، اھو نيو يارڪ جي براڊ وي، راري تي جھاز وقت ڪنففٿ ايونيو ۽ ٻائيتاليھين گھٽيء ۾ گذارجي ۽ پوء انھن گھٽين جا چڪر ڪڏھن اڪيلي سر

شروع ۾ . ھٹبا ھئا ته ڪڏھن بشير مغل، يوسف ڏاھري ۽ ٻين سنڌ جي رھاڪن سان گڏلکيا اٿم، جن سان سٺ واري ڏھي جي آخري سالن ۾ ڪجھه اھڙن سنڌ جي رھاڪن جا ناال

انھن ۾ ٻن ماٹھن جا ناال لکڻ رھجي . ۽ ستر واري ڏھي جي شروع وارن سالن ۾ مالقات ٿيانھن مان ھڪ ڄام سبب علي ھو جيڪو شايد ڄام . ، جيڪي ھن وقت ياد پيا اچنآھنويا

ر محمد جوٹيجي جو جو سوٽ ھو ۽ ٻيو رئيس خي) سنڌ جي اڳوٹي چيف منسٽر(صادق علي گذريل سال سنڌ ۾ ھوس ته ڪنھن ٻڌيو ته .ھن وقت سندس نالو ذھن ۾ نه پيو اچي. وڏو ڀاء

به ھاال جو وڪيلانھن کان عالوه لطيف انصاري! اھي محترم ھيء فاني دنيا ڇڏي ويا آھن .اتي ھو

ھو ھوندووڏو شوقين جوNYPLنيو يارڪ جي ففٿ ايوينيو جي ھن مشھور لئبرري جنھن جي اڳتي ھلي سنڌ جي تعليم کاتي جي ڊائريڪٽر (نظاماٹي ۽ ٻيو ڊاڪٽر علي ابڙو

ٽن وڏين پبلڪ جي، نيو يارڪ )حبيب هللا ميمڻ صاحب جي ڌيء سعيده سان شادي ٿي۽ ٻين ٻن مان ھڪ بروڪلن ۾ آھي ته ٻي (لئبررين مان مئن ھٽن جي ھيء لئبرري ھڪ آھي

Queensھٽن واري ته بنا ڪنھن شڪ جي دنيا جي وڏي ۾ وڏي لئبرري پر ھي مئن) ۾ آھي عمارت جي خيال کان به ته ڪتابن جي گھٹائي ۽ جھونن ڪتابن جي . چئي سگھجي ٿي .موجودگيء کان به

اوٹيھين صديء جي آخري اڌ ۾ نيو يارڪ شھر ۾ عوام الء فقط ٻه لئبرريون ھيون، جن ائسٽورييا ھوٽل - ائسٽر لئبرري جيڪا والڊورفھڪ. چئي سگھجيReference Librariesکي

ع ۾ پبلڪ الء کولي ويئي 1849ٺھرائي ۽ اھا ) ع1763 - 1848(وارن مان جان جئڪب ائسٽر ان . شروع ڪئي) ع1800 -1880( لئبرري جيڪا جيمس ليناڪس (Lenox)ھئي ۽ ٻي ليناڪس


ع ، وفات 1814سال ڄم جو (ع ۾ نيو يارڪ جي ھڪ ٻئي رھاڪوء سئميوئل ٽلڊن 1886بعد چون ٿا ته ھن سخي مرد انھن ڏينھن ۾ ھن . نيو يارڪ ۾ ٽي لئبرري عوام الء کولي) ع1886

ھن جي وفات بعد سندس وڪيل ھنن . لر خرچ ڪيوالئبرريء تي پنھنجي ھڙان پنجويھه لک ڊ The New York Public Library, Astor, Lenox & Tilden“. ٽنھي لئبررين کي مالئي ھڪ ڪيو

Foundations” ٿيڻ ع ۾ نيو يارڪ سٽي حڪومت جي سرپرستي حاصل 1901ع ۾ ٿيو ۽ 1895اھو ڪم

يعني اڄ ھيء لئبرري حڪومت جي به آھي ته. نيو يارڪ پبلڪ لئبرري نالو رکيو ويوتي .سخاوت ڪندڙ شھر جي ماٹھن جي به

سکن ۽ چينين جو دلپسند شھر-وئنڪوئررريء ۾، اڄ کان ٽيھه پنجٽيھه سال اڳ، ويھي اخبارون رساال نيو يارڪ جي ھن پبلڪ لئب

ان بعد . پڙھندو ھوس ته پنھنجي مئرين انجنيئرنگ جي ايندڙ امتحانن جي به تياري ڪندو ھوسجھاز جو سيڪنڊ انجنيئر ۽ چيف انجنيئر ٿي مختلف سمنڊن تي مختلف قسمن ۽ طاقت جا

جي پوسٽ تائين رھيس، جتي ڪمپنيء جي ، پنھنجي ھيڊ آفيس ۾ جنرل مئنيجراجھاز ھاليجنرل ضيا . جھازن جي ٽيڪنيڪل مسئلن ۽ ڊراء ڊاڪنگ جي پوئواري ڪرٹي پيئي ٿي

صاحب جي ڏينھن ۾ سندس ھڪ وزير ۽ جھازن جي مالڪ مصطفي گوڪل جيڪي جھاز جپان مان ٺھرائڻ چاھيا ٿي سي ملڪ جي قومي ڪمپني حوالي ڪرڻ تي، ان ڪمپنيء

ان بعد مالئيشيا . ن جھازن جي اڏاوت الء مون کي ٽوڪيو جي شپ يارڊ ۾ رکيوماالڪنڊ جھڙاڄ اتي جا ڪجھه . سالن الء اتي رکيو ويو تي مون کي اٺ نوکلڻوارن جي نيول اڪيڊمي

جھازن جا ڪئپٽن ۽ چيف انجنيئر ٿي ڪئناڊا پاسي وڌيڪ فائدا ۽ شاگرد جيڪي ھاڻا ڇڏي اچي وئنڪوئر ۾ رھيا آھن، ٻن ڏينھن بعد ھنن سھوليتون ملڻ تي، پنھنجو ملڪ مالئيشي

اھو آھي، جنھن الء Vancouverھونء به ھي شھر . ھوجي دعوت تي مون کي اتي وڃٹو ھانگ ڪانگ جڏھن انگريزن کان چين کي . مشھور آھي ته چيني ماٹھن جو فئوريٽ شھر آھي

نٿي وٹيو، انھن مان وڏو واپس مليو ته ھانگ ڪانگ جا اھي چيني جن کي چين سان گڏ رھڻ چينين کان عالوه جپاني، فلپينو ۽ اٽليء جا ماٹھو ته ڇا پر . تعداد ھيڏانھن وئنڪوئر لڏي آيو

آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي ٻين شھرن ۾ ننڍي ھتي ننڍي کنڊ جا به تمام گھٹا آھن، پر اھو آھي ته، سنڌي ھندو، مذھبن، زبانن ۽ صوبن جا رھاڪو ملندا خاص ڪري گجراتيکنڊ جي مختلف

نجابين جي آھي، يعني ھندو پنجابين پسائوٿ انڊين وغيره پر ھن شھر وئنڪوئر ۾ گھٹائي ايتري قدر جو وئنڪوئر ۾ ھڪ مارڪيٽ آھي، جنھن جو . ڪري سکن جي جي خاص

آھي، جيئن آمريڪا ۾ ھڪ ڳوٺ جو “ پنجابي مارڪيٽ”حڪومت طرفان نالو ئي ھور جا گھٹا ماٹھو رھن ٿا پر ان ۾ ڪيتريون ئي آھي، جنھن ۾ نه فقط ال“ الھور”نالو

.عمارتون الھور جي تاريخي عمارتن جي شڪل جون ٺاھيون ويون آھنيعني (وئنڪوئر جي ھن پنجابي مارڪيٽ جي بورڊ تي انگريزيء سان گڏ پنجابي

اسٽريٽ تي Main ايوينيو جي وچ ۾ 51 ۽ 48ھيء مارڪيٽ . زبان ۾ پڻ نالو لکيل آھي) گرمکي


ھن مارڪيٽ ۾ توھان کي ڪيتريون ئي انڊين ھوٽلون، . آھيSunsetآھي ۽ ھن پاڙي جو نالو پنجابي ھندو ۽ سک . سونارن جا دڪان، مٺائي ۽ پنجابي گانن ۽ فلمن جا وڊيو اسٽور نظر ايندا

کان وئنڪوئر ۾ اچڻ شروع ٿيا ھئا ۽ ) 1910اٽڪل (ويھين صدي جي شروع وارن سالن ان . ٿياSettleعالئقي ۾ اچي “ ڪٽ سي النو” اسٽريٽ جي وچ ۾ Burrardي ۽ ٽپھرين گھ

عالئقي ۾ توھان کي اڄ به ساڙھين ۽ شلوار قميص اوڍيل عورتون نظر اينديون ۽ ائين لڳندو .ڄڻ ڪو انڊيا جو شھر ھجي

وئنڪوئر ڪٿي آھي؟ سامونڊي دنيا ۾ اچڻ کان اڳ ھن شھر جو ھي دلچسپ نالو مون ڪاليج جي ڏينھن ۾ ان بابت اھو ئي سوچيندا ھئاسين ته ھڪ ۽به ٻڌو ھو ۽ اسڪول

وئنڪوئر الء اڄ به اسان اھو ئي چئون .ڏورانھين واليت جو ڏورانھون شھر ۽ بندرگاھه آھي يعني ايشيا، آفريڪا ۽ يورپ کان ڏور، ھڪ -اسان جي دنيا. ته ڪا غلط ڳالھه نه ٿيندي

اتر : ڙڻ بعد دنيا جا دير سان نظر آيل کنڊپاسي ائٽالنٽڪ سمنڊ ته ٻئي پاسي پئسفڪ لتاآمريڪا ۽ ڏکڻ آمريڪا آھن، جيڪي ھڪ ٻئي سان ميڪسيڪو، نڪاراگئا، گئاٽاماال،

ڪاسٽاريڪا، پاناما جھڙن ملڪن جي سنھي پٽيء ڳنڍيل آھن، جيڪا پٽي وچ ذريعيCentral) (آمريڪا به سڏجي ٿي.

کي اسان اسٽيٽس، يو ايس يا آمريڪا جنھن(يو ايس اي : اتر آمريڪا کنڊ ۾ ٻه ملڪ آھنڪئناڊا . به سڏيون ٿا ۽ ٻيو اتر ۾ ڪئي جي ڪتريل پني جي شڪل وارو ملڪ ڪئناڊا آھي

جي کاٻي پاسي ٽيون ملڪ روس ھو پر روس وارن ڪئناڊا سان ڳنڍيل پنھنجي ملڪ جو ان ڪري دنيا جي . االاسڪا نالي اھو حصو ڪڏھوڪو يو ايس اي وارن کي وڪٹي ڏنو

اھو حصو . شي ۾ ان ڌرتيء جي حصي جو رنگ نه روس جھڙو ھوندو نه ڪئناڊا جھڙونق USA جي رياست آھي، ان ڪري ان جو رنگ به (USA)جيڪو ھينئر آمريڪا “ االسڪا”يعني

جي نقشي جھڙو ڏيکاريو وڃي ٿو، جيئن ڪنھن زماني ۾ پاڪستان ۽ اڄ واري بنگالديش جو .رنگ ھڪ جھڙو ھوندو ھو

نقشو ڪتريل پني وانگر ان ڪري لڳي ٿو جو ھڪ ته ان جو سامونڊ ي ڪئناڊا جو ڪنارو کاڌل آھي ۽ ٻيو ته سخت ٿڌ ڪري ڪئناڊا جو اتراھين پاسي وارو سمنڊ ٻارھوئي

جھازين ۽ نقشو ٺاھڻ وارن کي خبر ئي نٿي پوي ته ڪٿي ڌرتي ختم ٿي ۽ . برف ٿيو پيو آھيڪيترائي . ڄمي پيئي آھي ته ڌرتيء مٿان بهسمنڊ جي مٿان به برف . ڪٿان سمنڊ شروع ٿيو

دفعا اسان کي ڪئناڊا جي مختلف بندرگاھن ۾ جھاز وٺي وڃٹو پيو پر گھٹو ڪري اونھاري يا پاناما ڪئنال ٽپي پئسفڪ ۾، سينٽ جانس، بي ڪامو: جي موسم ۾ ۽ سو به ڏاکٹن بندرگاھن

.سمنڊ ۾ اچبو ھو ته ھن بندرگاھه وئنڪوئر ۾ به اچبو ھوشماريء جي خيال کان ته کٹي چين جھڙا ملڪ وڏا آھن پر زمين جي ايراضيء کان آدم

. ۾ ورھايل آھيTerritoriesڪئناڊا ڏھن صوبن ۽ ٽن . ڪئناڊا دنيا ۾ ٻيو نمبر وڏو ملڪ آھي اونٽاريو جتي سڀ کان :نن ٺاھي اھي آھشع ۾ گڏجي ڪنفيڊري1867سڀ کان پراٹا صوبا جن

. پنھنجي وطن مان لڏي اچي رھيا آھن) خاص ڪري سنڌ جا(ھو گھٹا اسان جي ملڪ جا ماٹ


ڏھه کن سنڌين کان پڇندائو ته ڪئناڊا ۾ . اونٽاريو صوبي جي گاديء جو ھنڌ ٽورنٽو آھيڪٿي ٿا رھو ته سڀ نه ته نو کن ضرور ٽورنٽو شھر جو نالو کٹندا يا ڪو اوسي پاسي وارو

ڄڻ سڏ پنڌ تي آھي ۽ پنھنجن دوستن ۽ مٽن ڳوٺ ۽ ھتان يعني ٽورنٽو کان ھنن الء آمريڪا ۽ پينسلوانيا وغيره ايندا رھن ٿا ۽ ڏھن مان نون ، مشيگانمائٽن وٽ نيو يارڪ، نيو جرسي

جو گرين ڪارڊ يا پاسپورٽ حاصل (USA)جو خواب اھو ئي آھي ته اڳتي ھلي آمريڪا .جيتوٹيڪ ڪئناڊا ۾ ڪي سھولتون آمريڪا کان به وڌيڪ آھن. ڪجي

: ٽاريو کان عالوه ڪئناڊا جا ٻيا صوبا آھناونان بعد مئنيتوبا، برٽش ڪولمبيا، پرنس . ڪيوبيڪ، نووا سڪوشيا ۽ نيو برنس وڪ

انھن کان عالوه يوڪان، . البرٽا، نيو فائونڊ لئنڊ ۽ لئبرادورSaskatchewanايڊورڊ ٻيٽ Northwest Territoriesنوناووت پڻ ڪئناڊا جا حصا آھن .

ھيٺان آمريڪا آھي، مٿي اتر قطب جا برفاني عالئقا، ساڄي پاسي اوڀر ۾ ڪئناڊا جي جي مٿين ڪنڊ سان آمريڪا جي کاٻي پاسي. ائٽالنٽڪ سمنڊ ۽ کاٻي پاسي پئسفڪ سمنڊ

نالي سمنڊ جي سنھي پٽي (Bering)جيڪا جتي ختم ٿئي ٿي، اتي بيرنگ . رياست االسڪا آھي. س يعني ايشيا جو کنڊ شروع ٿي ٿو وڃيآھي، جنھن جي ٻي پار کان رو) ڳچي سمنڊ(

آمريڪا جي اھا رياست االسڪا ڪئناڊا جي يوڪان سان سرحد ٺاھي ٿي ۽ يوڪان جو ھيٺيون حصو ڪئناڊا جي صوبي برٽش ڪولمبيا سان مليل آھي ۽ برٽش ڪولمبيا وارو

ياد رھي ته واشنگٽن نالي ھيء رياست. صوبو آمريڪا جي رياست واشنگٽن سان مليل آھي۽ ٻيو واشنگٽن جيڪو ڊي سي . آمريڪا جي اولھه واري ڪناري تي پئسفڪ سمنڊ وٽ آھي

يعني ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا آمريڪا جي اوڀر پاسي ائٽالنٽڪ سمنڊ جي ڪناري . سڏجي ٿو .واشنگٽن ڊي سي سڄي آمريڪا جي گاديء جو ھنڌ آھي. تي آھي

جو سڀ کان وڏو شھر ۽ بھرحال ڪئناڊا جو ھي صوبو برٽش ڪولمبيائي آھي، جنھن جي گاديء جو شھر (BC)اھا ٻي ڳالھه آھي ته برٽش ڪولمبيا . بندرگاھه وئنڪوئر آھي

. وئنڪوئر بندرگاھه شروع کان مشغول ۽ سھولت وارو بندرگاھه رھيو آھي. وڪٽوريا آھي ڪئناڊا توڙي آمريڪا جي اندروني ان مان الٿل ساماندرگاھه ۾ جھاز پھچڻ ساننيعني ھن ب

پاناما ڪئنال کلڻ بعد ته وئنڪوئر جو . ۽ ڏورانھن شھرن تائين جھٽ پٽ پھچيو وڃي .بندرگاھه ھيڪاندو وڌيڪ مشھور ٿي ويو ۽ اڄ ڏينھن تائين ھلندو اچي

وئنڪوئر شھر جو نالو انگريز جھازي ڪئپٽن جارج وئنڪوئر تان پيو آھي، جيڪو برٽش ڪئپٽن جارج . ع آھي1798۽ وفات جو ع 1757سندس ڄم جو سال . رايل نيوي جو آفيسر ھو

ڪئناڊا . کان دنيا ۾ مشھور آھي) ڪرڻ(Exploreوئنڪوئر اتر آمريڪا جا مختلف عالئقا ڳولڻ جا اھي عالئقا جيڪي اڄ ڪلھه اوريگان ۽ (USA)جو ھي صوبو برٽس ڪولمبيا ۽ آمريڪا

ھمراھه . ھن جو نتيجو آexploration ڪئپٽن وئنڪوئر جي واشنگٽن رياستون سڏجن ٿيون سالن جو ھو ته دنيا 15وئنڪوئر . آسٽريليا جو ڏکڻ اولھه وارو ڪنارو به سڀ کان اڳ جانچيو

ڪئپٽن . جھاز تي سفر ڪيوHMS- Resolutionجي مشھور جھازي ڪئپٽن ڪڪ سان گڏ


ان بعد ڪئپٽن ڪڪ جي . ع ۾ ڪيو1772ڪڪ جو آمريڪا ڏي اھو ٻيو سفر ھو، جيڪو ھن ع تائين ٽي 1779ع کان 1776اھو سفر . ھوھن سان گڏ“ وئنڪوئر”مراھه ٽئين سفر تي پڻ ھي ھ

. نالي جھاز تي ڪيو ويو ھوHMS Discoveryسال جھازي دنيا جي تاريخ جا ڄاٹو سمجھن ٿا ته ھن شخص دنيا جي نون ڪنارن جي ڳوال

ٺاھڻ ۾ ڏاڍي جان پتوڙي پر ھن جو مرڻ کان پوء ڪو ) نقشن(۽ نون سمنڊن جي چارٽن سفر تان موٽڻ تي وئنڪوئر جي ڊسيپلنري جاچ جو حڪم ڏنو ويو جو ھن . ھٹو قدر نه ٿيوگ

. سمنڊ تي ھڪ جونيئر آفيسر کي جنھن جو وڏو سياسي اثر رسوخ ھو، دڙڪا ڏنا ھئا .بھرحال ڪئپٽن وئنڪوئر جا آخري ڏينھن خاموشي ۽ گمشدگيء ۾ ئي گذريا

ھام وغيره ديسي ماٹھن ڪري ايشيائي جيئن برطانيا جا ڪجھه شھر براڊ فورڊ، برمنگشھر لڳن ٿا تيئن ھن پاسي اتر آمريڪا کنڊ ۾ ھي شھر وئنڪوئر آھي، جنھن ۾ ٻين ايشيائي

مزي جي ڳالھه ته ھي ٻئي قومون . جو وڏو تعداد رھي ٿو) سکن(ماٹھن ۾ چينين ۽ پنجابين جي ڪيترن ئي جي آخري چوٿي ۾ نه آيون جنھن ۾ ايشيا ۽ آفريڪا ) ويھين(گذريل صدي

يا، پر پنجابي ۽ چيني ان دور ۾ ھيڏانھن آملڪن ۽ قومن جا ماٹھو يورپ ۽ آمريڪا ڏي لڏي وئنڪوئر ۾ آيا، جڏھن ڪو پنھنجي ڳوٺ کان ڀر واري ڳوٺ ويندو ھو ته ھو پاڻ کي پرديسي

. ھو ھمدردي جي الئق آھي. معني ھن سان وڏو ظلم ٿي ويو آھي. سڏائيندو ھو

ن سان سختيونڪئناڊا ۾ چينيع واري 1850ھن ڏورانھين، برفاني ۽ سنسان شھر وئنڪوئر ۾ چين کان پھريان چيني

چين جا جتي چند حاڪم، وڏيرا، جاگيردار ۽ حڪومتي چمچا وڏي عياشيء ۾ .ڏھاڪي ۾ آيا چين جو عوام بک، .ھئا، اتي خدا جي مخلوق سخت غربت جي زندگي گذاري رھي ھئي

ھو ڇا چوندا آھن ته بک بڇڙو ٽول دانا . ي چڪيء ۾ پيسجي رھيو ھوبيماري ۽ بيروزگاري ج پيٽ خاطر ماٹھو پنھنجا ٻچا به سڙه تي ھلندڙ ڀڳل ٻيڙين، ذريعي ماليا ۽ .ديوانا ڪري

ھو پيرين ۽ پٺيء اگھاڙا انھن ٻيڙن ۾ سوار ٿيا ٿي ۽ سفر جو ڀاڙو . سنگاپور موڪلي ٿي ڇڏيا ۽ سامونڊي لوڏن ۾ پورھيو ڪندي سنگاپور، پينانگ، Seasicknessڏيڻ بدران سڄي واٽ سخت

اھڙي ئي ھڪ پيرين اگھاڙي . پورٽ ڪالنگ پھتا ٿي جتي ھنن کي روزگار ملڻ جي اميد ھئيسفر نامي ۾ لکيو اٿم ته ڪيئن ھو ”ھي ٻيٽ ھي ڪنارا ”چيني ٻار جي زندگيء جو احوال

سنگاپور طرفان . جو مالڪ ٿيومحنت ڪري آخر ۾ ڪيترين ھوٽلن ۽ چائنيز يونين بئنڪاھڙيء طرح ڪوااللمپور شھر به نالي مطابق گپ ۽ چڪڻ ھو، جنھن . مالئيشيا جو سفير ٿيو

. وعالئقي جي گھاٽي جنگلن ۾ ھلندڙ نانگ بالئن ۽ مڇرن ۽ سئو پيرين ڪنھن کي جيئڻ نٿي ڏن (Tin)ء اندر ٽين نگ ندين جي ان ميالپ واري ھنڌ خبر پيئي ته ڌرتيالپر پوء گومباڪ ۽ ڪ

انگريز حاڪم ،جون کاٹيون موجود آھن، جن جي کوٽائي ۽ ھھڙين ڏکين حالتن ۾ رھڻ الء. توڙي مڪاني ملئي جاگيردارن ۽ سلطانن کي بيروزگاري ۽ بک ۾ پاھه چيني ئي نظر ٿي آيا

شيا نامعلوم بستيء مان مالئيھو چينين کي گھرائيندا ويا ۽ اڌ صديء اندر ڪوااللمپور ھڪ اھڙي طرح ھتي جي ڌرتيء ۾ دفن ٿيل سون جي ذرڙن کي حاصل . جو وڏو ۽ اھم شھر ٿي ويو


. سڏجي ٿوFraser Valley Gold Rushع وارو 1858اھو دور . ڪرڻ الء چينين کي گھرايو ويو وڇائڻ الء چين مان چينين سان Canadian Pacificان بعد ڪئناڊا جي مشھور ريلوي الئين

ع تائين وئنڪوئر بندرگاھه ۾ 1885ع کان 1880رڊ شاھد آھي ته ارڪ. ھرايا وياڀريل جھاز گبرٽش ”سترھن ھزارن کان مٿي چيني مزدور آندا ويا، جن ڪئناڊا جي ھن صوبي

ڌارئين ڏيھه کان آيل ھنن . جي ڏکين جابلو ۽ سامونڊي پٽن تي ريل جا پٽا وڇايا“ ڪولمبياڪرائي ويئي ٿي پر کين پگھار يورپي گوري چيني پورھيتن کان سخت کان سخت مزوري

انگريزن جي ) برٽش ڪولمبيا(انھن ڏينھن ۾ ھي صوبو . مزدور جي فقط اڌ جيترو ڏنو ويو ٿيھٿ ۾ ھو، جيئن انڊيا، ماليا، ھانگ ڪانگ ۽ ڪينيا نائيجيريا وغيره ۽ انھن مڙني ھنڌن تي

.ساڳيو برٽش پاسپورٽ ھليو ٿيجيئن ريل جو ڪم پورو ٿيو ته ھنن سستن چيني ) يا ۾برٽش ڪولمب(ع ۾ ھتي 1885

مزدورن جي ضرورت گھٽجي ويئي، مڪاني گورن مزدورن جي يونين جي ماڳھين ھنن نون ڇو ته جيڪو ٿورو گھٹو پورھيو نڪتو . ٿي پيئي آيلن ۽ رھائش اختيار ڪندڙ چينين سان چڙ

ي، جن تمام گھٽ مزدوري ٿي، ان الء ماٹھن مڪاني گورن کي ڇڏي ھنن چينين کي سڏيو ٿانھن جي ڪھڙي پيء ڏاڏي جو . دراصل گورن کي به مڪاني ته چئي نٿو سگھجي. ورتي ٿيھو ٽيڪنيڪلي ھوشيار . اچي نڪتا ھئا ڪئناڊاھو به ڏورانھن ملڪن کان ھتي. ملڪ ھو

) ايسڪيموز، ريڊ انڊين يا ٻين کي(ھجڻ ڪري ٻين کان اڳ اچي پھتا ھئا ۽ اصلي رھاڪن بھرحال ھاڻ نه فقط . پاسيرو ڪري پاڻ مالڪ ٿي ويٺا ھئايحبت يا ڏنڊي جي زور تپيار م

مڪاني مزدورن جي يونينن کي پر ملڪي سياستدانن کي به چيني نه وٹڻ لڳا ۽ ھر عتاب جو .نشانو چيني ٿيڻ لڳا

وئنڪوئر ۾ اچي ويل چينين يا ٻين ايندڙن کي دلشڪستو بنائڻ الء ھتي جي حڪومت سڏيو ويو Head Tax جي اچڻ تي ھن کان پنجاھه ڊالر فيء جا اڳاڙيا ٿي، جنھن کي ھر چينيء

ع وارو دور جڏھن ھڪ رپئي ۾ چانديء جو تولو مليو ٿي ۽ ڊالر کان به گھٽ ۾ 1885. ٿيپنھنجي جان . سون جو تولو، چين کان ڪئناڊا ايندڙ چينين الء پنجاھه ڊالر ڏيڻ وڏي ڳالھه ھو

مونڊي سفرجي صعوبتن ۽ ڀاڙن ڏيڻ بعد وئنڪوئر بندرگاھه ۾ لھي جوکي ۾ وجھڻ ۽ سا کولي ڪاروبارپنجاھه ڊالر ڏيڻ کان ته بھتر ھو ته ايترن پئسن مان پنھنجي ملڪ ۾ ئي ڪو

Charmپر ان ھوندي به چيني ماٹھن ڪئناڊا ۾ اچي رھڻ ۽ پورھيو ڪرڻ ۾ وڌيڪ . ويھجيڇڏي ڪئناڊا ۾ رھڻ کي ترجيح ڏني ٿي، ملڪ ھنن بھتر مستقبل الء پنھنجو . ٿي محسوس ڪيو

.جيئن اڄ جي ڪيترن ئي ايشيائي ملڪن جا ماٹھو آمريڪا ۽ برطانيا ۾ رھڻ کي بھتر سمجھن ٿا بدران ھڪ سئو 50چينين جي لڳاتار آمد کي جاري ڏسي ڪئناڊا حڪومت ھاڻ

ع ۾ 1913 آخر ڪار. ان بعد به چيني ڪئناڊا ۾ ايندا رھيا. مقرر ڪيو“ ھيڊ ٽئڪس”ڊالر ان وقت جي . ڊالر ڪيو ويو ته پوء چيني اچڻ بند ٿي ويا500جڏھن اھو ٽئڪس وڌائي وڌائي

رڪارڊ موجب پنج سئو ڊالر تمام وڏي دولت ھئي، جڏھن ته ھڪ ڄٹي سڄي سال ۾ چار سئو . ڊالر ھئي250ڊالر مس بچايا ٿي ۽ وئنڪوئر ۾ ھڪ گھر جي قيمت


روع ٿيڻ تي ڪئناڊا کي ھڪ دفعو وري چيني ع ڌاري پھرين جنگ عظيم ش1917- 18 جنگ بعد جڏھن .مزدورن جي ضرورت پيئي ۽ ھر سال چار ھزار کن چيني گھرايا وڃڻ لڳا

ع ۾ ملڪ جو 1920ويتر . سپاھي وطن وريا ته وري چينين سان ساڳي ڪار ڪئي ويئي چينين جي وڌيڪ اچڻ.ڪاروبار ويھي رھڻ ڪري ھر ھڪ جي ڪاوڙ چينين تي ٿي پيئي

جي روڪٿام ۽ اچي ويلن کي ڀڄائڻ الء ڪئناڊا حڪومت پھرين جوالء ع تي چيني قوم 1923جي ماٹھن تي ھڪ ته وري ساڳيو ھيڊ ٽئڪس مڙھيو ۽ ٻيو اھو قانون پاس ڪيو ته چيني

جيڪي مزدوريء الء ڇڙھا آيا ٿي ۽ پوء پئسو ڪمائي پنھنجين زالن ۽ ٻارن کي گھرايو ٿي( ( کي گھرائي نٿو سگھي ۽ نه وري ھتي ڪنھن غير چيني عورت سان پنھنجي زال ۽ ٻارن

. شادي يا ميل مالقات ڪري سگھي ٿومٿين قانون ڪري چيني مزدور سالن جا سال پنھنجن مائٽن مٽن کان وڇڙيل رھيا ۽

ان ظالم قانون پاس ڪرڻ واري ڏينھن تي اڄ به ڪئناڊا . ذھني ۽ جسماني ظلم سھندا رھيا . ملھائي ٿي”Humiliation Day“ جي چيني ڪميونٽي

خاص ڪري ھن شھر وئنڪوئر ۾ جيڪو بندرگاھه ھجڻ ڪري -ڏٺو وڃي ته ڪئناڊا ھو، مڪاني گورن انگريزن نه فقط چيني ”Gateway“ڌارين ملڪن کان آيل ماٹھن الء

Immigrantsسان پر ٻين ڌارين سان به ظلم ڪيا، خاص ڪري ايشيا جي رھاڪن سان .۽ خوفائتي ڪم الء مزدورن جي ضرورت پيئي ٿي ته ھنن چين، جپان ۽ جڏھن کين سخت

ضرورت پوري ٿيڻ . انڊيا کان ماٹھن سان جھاز ڀرائي کانئن گھٽ پئسي تي پورھيو ٿي ورتو. اتي به بادشاھي راڄ ھو. انھن ڏينھن ۾ جپان ۾ به سخت غربت ھئي. تي ھنن کين ڌڪاريو ٿي

غريب ھئا ۽ وڏي عيش ۾ (Feudal Lords)جاگيردار وڏيرا بادشاھه جو خاندان، انھن جا چمچا، پيٽ الء ھن کاڌي خوراڪ جي ڳوال سمنڊ ۾ ٿي ڪئي يا پرديس جا وڻ ٿي . عوام سورن ۾ ھو

ھئا ۽ ويھين صديء جي شروع ٿيڻ سان مڪاني ڪئناڊا ۾ به ڪافي جپاني اچي ويا. وسايا جو ٿيڻ بدران وڃي پيو ايشيائي ماٹھن کي اھو اچي احساس ٿيو ته ڪئناڊا يورپي نوعيت

اھا نفرت ايتري وڌي ويئي جو ڪئناڊا جي انگريز آدمشماريء خاص ڪري . طرز جو ٿيندوع ۾ ته انھن قومن جا دڪان، گھر ۽ 1907. نوجوانن چينين ۽ جپانين تي حمال شروع ڪري ڏنا

نين ۽ جپانين کي ڪاروبار ساڙيا ويا، جيڪو پوء انھن ڏينھن جي وزير اعظم ولفرد لوريئر چي .ڀري ڏنا

سکن کي ڪئناڊا ۾ اچڻ کان روڪڻ جا قانونڪئناڊا ۾ داخل ٿيڻ الء نه فقط چينين ۽ جپانين کي اچڻ الء دل شڪستو ڪيو ٿي ويو پر

(Komagata Maru)“ مارو-ڪوما گاتا”خاص ڪري جپاني جھاز . انڊين الء به باھه ٻريل ھئي سال اڳ پيش آيو اھو جھازي دنيا جي تاريخ ۾ وارو حادثو جيڪو اڄ کان ھڪ سؤ کن

جي ادارن ۾ مشھور آھي، جنھن ۾ قوميت ۽ رنگ جي بنياد تي سکن سان “ انساني حقن”توڙي ھي حادثو جنھن کان جھازن سان واسطو رکندڙ ته چڱي . ٿيل ظلمن کي ھر انسان نندي ٿو

.ان ٿوالء مختصر طور لک طرح واقف ھوندا پر ھتي پنھنجي عام پڙھندڙ


ع ۾ ڪئناڊا ۾ جيڪا آدمشماري ڪئي ويئي ان مان معلوم ٿيو ته وئنڪوئر 1900سن ٻه ھزار ڪو وڏو تعداد نه آھي، پر ان وقت . شھر ۾ ٻن ھزارن کان مٿي سک رھن ٿا

وئنڪوئر شھر جي ئي جملي آدمشماري ڏھه ھزار کن مس ھئي، جنھن ۾ به اڌ کان وڌيڪ ھندستانين جو وڌندڙ تعداد ڏسي مڪاني انگريز آدم چيني جپاني اچي ويا ٿي ۽ ھاڻ وري

اھي پورھيا . ھي پوء آيل وڃن ٿا ملڪ تي قبضو ڪندا”شماريء کي خوف وٺي ويو ته جيڪي گورا ڪرڻ کان ڪيٻائين، اھي چيني مزدور اڌ پگھار ۾ ڪرڻ ۾ به خوش آھن ۽

ھاڻ ھيڏانھن ڪئناڊا انھن کي. ڙني کان سخت جان ۽ پورھيت آھنمانڊين يعني پنجابي سک ته جپانين ۽ چينين کي ته کٹي سنئون سڌو روڪڻ سولو ڪم ھو پر انڊيا “ .۾ اچڻ کان روڪجي

جي ڪنھن رھاڪوء کي برٽش حڪومت واري ملڪ ۾ گھڙڻ کان روڪڻ ڏکيو ڪم ھو جو . انڊيا ۾ به انگريزن جي حڪومت ھئي ۽ ھنن برٽش پاسپورٽ استعمال ڪيو ٿي

رانھان، برفاني ۽ پراسرار خاموشي وارن شھرن ۾، جن جو ھونء وئنڪوئر جھڙا ڏوتصور ڪري رڳو برفباري ۽ ٿڌين ھوائن جا سوساٽ محسوس ٿين، برفاني رڇ ۽ جانورن جي کلن ۾ ملبوس ايسڪيموز نظر اچن، اتي امرتسر، لڌياني، چنديڳڙھه ۽ جلندر جا سک

ان مڃان ٿو ته سنڌي ھندو . ع ڌاري، وڏي دل ۽ جگر جي ڳالھه آھي1900پھچي وڃن سو به کان به گھٹو اڳ دنيا جي ڏورانھن ملڪن ۽ ٻيٽن ۾ پھچي ويا ۽ گجراتي ھندو ته اڃا به گھٹو اڳ

۽ سٹائي ھنڌ تي پھتيون ٿي جتي پئسي جي رواني Safeپر اھي ٻئي واپاري ڪميونٽيون ھجي، ھجن، موسم ٺاھوڪي ) وڏيرا/ سلطان(ھجي، خرچ ڪرڻ وارا امير ۽ بيوقوف چيف

ڌنڌو ڌاڙي حفاظت ۽ سرڪار جي سرپرستيء ھيٺ ھلي پوء کٹي سنگاپور، ھانگ ڪانگ .پر سک ۽ چيني مشڪل ۽ ڏکين ھنڌن تي به پھچي ويا ٿي. ھجي يا برمودا ۽ الس پاماس

بھرحال ڪئناڊا جي حڪومت انڊيا کان ايندڙن کي ڪئناڊا ۾ اچڻ کان سنئون سڌو ته ا برطانيا راڄ جو حصو ھئي، تھڙي انڊيا ۽ چون ٿا ته جھلي نٿي سگھي جو جھڙي ڪئناڊ

لنڊن آفيس طرفان ڪئناڊا حڪومت کي چتاء به ڏنل ھو ته انڊيا کان ايندڙن سان اھڙو ڪو ڪم نه ڪجو جو ھنن ۾ قوم پرستيء جو جذبو ڀڙڪي پوي ۽ برطانيا الء مصيبت جو سبب

م ڪرڻ الء ٻيا طريقا ڳولي لڌا سو ڪئناڊا حڪومت انڊين جي ڪئناڊا مان دلچسپي خت. بٹجيع ۾ ڪجھه بل پاس ڪرايا، جنھن 1907جن مان ھڪ اھو ھو ته ان وقت جي حڪومت

موجب انڊين کان ووٽ جو حق کسيو ويو ۽ سرڪاري نوڪرين جي پابندي لڳائڻ سان ھنن کي وڪالت، جوڊيشري، ڊاڪٽري ۽ اڪائونٽنسي جھڙن کاتن ۾ ڪم ڪرڻ کان به منع

ن جي ڪئناڊا ۾ دلچسپي جاري رھي ته ھڪ سال بعد يھن ان ھوندي به انڊپر جڏ. ڪئي ويئيع ۾ حڪومت اھو قانون ڪڍيو ته ڪئناڊا ۾ فقط ان ڌارئين کي اچڻ ڏنو ويندو، 1908يعني

يعني انڊين کي جي ڪئناڊا . جيڪو پنھنجي ملڪ مان نڪرڻ سان سڌو ڪئناڊا جو رخ رکيائين نه ته سال ٻه ڪنھن ملڪ ۾ ته سال ٻه . اچٹو آھي ته جھاز ۾ چڙھي سڌو ڪئناڊا اچن

ڪنھن ۾ رھي رھي پوء اچي ڪئناڊا کان نڪرن ۽ ٻي ڳالھه ته ڪئناڊا جي ڪناري تي لھڻ وٽ ڪئناڊا حڪومت کي ھن ملڪ ۾ اچڻ جو ٽئڪس ڏيڻ الء (Immigrant)وقت ھر ڌارئين


ازن جا ڀاڙا ڀرڻ ع ۾ جھ1908ذرا سوچيو ته ان دور ۾ يعني . ٻه سؤ ڊالر ھجڻ ضروري آھنان وقت پئسي جو اھو انگ تمام وڏو ! بعد ڪٿان آيا غريب مزدورن ۽ پورھيتن وٽ ٻه سؤ ڊالر

.ايتري پئسي ۾ ته ھو پنھنجي ملڪ ۾ چڱي وڏي فئڪٽري يا ھوٽل ٺھرائي سگھيا ٿي. ھون الء چيا ويا ٿي پر انھن جو خاص نشانو انڊي(Immigrant)نالي ۾ مٿيان قانون ھر ڌارئين

Canadian“ھئا جو انھن قانونن پاس ڪرائڻ بعد ڪئناڊا حڪومت ملڪي جھازران ڪمپني

Pacific” ۽ ) انڊيا( کي حڪم نامو جاري ڪيو ته ھنن جو پئسينجر جھاز جيڪو ڪلڪتييعني نه ھوندو بانس نه . جي وچ ۾ ھلي ٿو، ان کي يڪدم بند ڪيو وڃي) ڪئناڊا(وئنڪوئر

انھن ڏينھن ۾ . ھوندو ته انڊيا کان ڪير ڪيئن اچي سگھندو جھاز ئي نه .وڄندي بانسريسڄي ھندستان ۾ ڪلڪتو وڏو بندرگاھه ھو، بمبئي به پوء زور ورتو ۽ ڪراچيء ته تمام

. والئت وڃڻ الء سنڌ جي ماٹھن کي به ڪلڪتي وڃي اسٽيمر جھلٹو پوندو ھو. گھٹو پوءع کان به اڳ آيا ستر 1900 جيڪي سنگاپور ۽ مالئيشيا ۾ رھندڙ اھي پوڙھا سنڌي ھندوڪلڪتي مان آگبوٽ ۾ ) يا سندن وڏا(واري ڏھي ۾ منھنجي اتي وڃڻ تي ٻڌائيندا ھئا ته ھو

. سنگاپور پھتا۽چڙھي پينانگ نه فقط . ڪئناڊا وارن جي مٿين قانونن ڪري انڊيا الء ڪئناڊا پھچڻ ڏکيو ڪم ٿي پيو

ٿي گھر Settleجا مائٽ ڪئناڊا ۾ سالن کان نون ماٹھن کي پر ڪيترن انھن سکن الء جن ھئا ۽ ھاڻ پنھنجي فئملي جي ماٹھن کي گھرائي رھيا ھئا، جيئن اڄ ڪلھه رھيا پياگھاٽ ٺاھي

ٿئي ٿو ته آمريڪا ۾ ڪجھه سال رھڻ بعد جڏھن ڪنھن کي اتي جي شھريت ۽ پاسپورٽ تي پنھنجي زال، ماء پيء ۽ ڀائرImmigrant Visaملي ٿو ته ھو پر ڪئناڊا . ڀينرون گھرائي ٿو

وارن جي انھن ظالم قانونن ڪري ٻين جي وڃڻ کي ٻنجو اچي ويو ۽ اھو سلسلو ڇھه سال .کن رھيو

ڪوما گاتا جھاز جو بدنصيب سفر، ع ۾ ھانگ ڪانگ ۾ رھندڙ ھڪ امير سک ٺيڪيدار گردت سنگھه سرھالي1914سن

ڊا حڪومت جي مٿين قانونن کي منھن به سڏيندا ھئا، ڪئنا“ باگھا”جنھن کي سندس دوست ڏيڻ ۽ پنھنجي سک ڪميونٽيء کي ڪئناڊا پھچائڻ الء دماغ ۾ ھڪ Ideaآئي .

ڪئناڊا وارن فقط انھن انڊين کي پنھنجي ملڪ ۾ اچڻ الء ھائوڪار ڪئي ٿي جيڪي ذريعي ڪئناڊا جي Continuous Journeyانڊيا کان لڳاتار سفر ڪري ڪئناڊا پھچن يعني ھو

پئسينجر ”ساڳي وقت جنھن جھاز ران ڪمپني جا . ۾ پھچن ندرگاھه وئنڪوئرب تي ھليا ٿي اھا ڪئناڊا وارن جي ھئي، Continuous Journeyڪلڪتي کان وئنڪوئر “ جھاز

جنھن تي ڪئناڊا حڪومت دٻاء وجھي ڪلڪتي کان جھاز ھالئڻ واري روٽ بند ڪرائي ھن مختلف ملڪن ۾ انڊيا جا مزور سپالء جن،“باگھا”اھڙي صورت ۾ گردت سنگھه . ڇڏي

ان جپان جي ھڪ جھاز ران ڪمپنيء کان ڪوئلي تي ھلندڙ ھڪ ،ڪرڻ جو ڪم ڪيو ٿيان جھاز جو نالو ڪوماگاتا . سال اڌ الء مقاطي تي ورتو-چارٽر ڪيو يعني) آگ بوٽ(اسٽيمر

.ٿيو ھو جنھن جي نالي سان ھي ڪيس دنيا ۾ مشھور (Komagata Maru)مارو


گردت سنگھه پاٹيء جو ھي جھاز ڪوماگاتا چارٽر ڪري مسافرن ۾ ٽڪيٽون وڪٹڻ ۾ جڏھن باقي ٻه ڏينھن وڃي بچيا ته ھانگ ڪانگ جي پوليس ڻلڳو ۽ ھاڻ جھاز کي لنگر کٹ

مٿس اھو ڏوھه . ڪرڻ تي بندش وجھي گردت سنگھه کي ٿاٹي تي بند ڪيوSailجھاز جي پر پوء . ء غير قانوني طور ٽڪيٽون وڪٹي رھيو آھيھيو ويو ته ھو غير قانوني سفر الڙم

ع تي ھانگ ڪانگ جي انگريز گورنر کيس الڪ اپ مان آزاد ڪري جھاز جي 1914 مارچ 24 .لنگر کٹڻ جي اجازت ڏني

ان وقت ھن تي . جھاز چوٿين اپريل تي ھانگ ڪانگ جو بندرگاھه ڇڏيو“ ڪوماگاتا مارو”ين جي بندرگاھه شنگھائي ۾ پھتو، جتي ڪجھه ٻيا مسافر اپريل تي جھاز چ8. مسافر ھئا165

يوڪو ھاما ۾ ٻه ھفتا رھڻ بعد ٽي مئي تي . الء روانو ٿيو) جپان(به چڙھيا ۽ يوڪو ھاما مئي تي 23 مسافر سوار ھئا ۽ 376ان وقت مٿس . پئسفڪ سمنڊ جھاڳڻ الء روانو ٿيو

۾ ھو ته اتي جرمني جي ) چين(ھائي جھاز جڏھن شنگ. وئنڪوئر جي ٻاھران اچي لنگر ڪرايوھڪ تار ڪمپنيء پنھنجي ملڪ جي نيوز ايجنسيء کي ڪوما گاتا جھاز جي خبر پھچائي ته

”Vancouver Province“ ڪئناڊا جي اخبار“ . ھندستاني مسافر کٹي وئنڪوئر پيو وڃي400اھو .رن جرمن پريس مان اھا اسٽوري کٹي ھيٺين عنوان سان ڇپياو

“Ship Loads of Hindus On Way To Vancouver” .ھندن جو ڪئناڊا تي حملو: ۽ ٻيو عنوان ڏنائون

“Hindu Invasion of Canada” ھونء ھن جھاز ۾ انڊيا جا جيڪي پنجابي مسافر ڪئناڊا پھتا ھئا اھي سڀ سک به نه ھئا،

انھن ۾ . دو ھئا ھن12 مسلمان ۽ 24 سک ھئا، 340نالن جي لسٽ مان معلوم ٿو ٿئي ته انھن ۾ ويھه ڄٹا اھي ھئا، جيڪي اڳھين ڪئناڊا جا شھري ٿي چڪا ھئا ۽ موڪلون گذارڻ الء انڊيا

برٽش پاسپورٽ ھئا ۽ سڀ Validبھرحال ھنن سڀني وٽ . ويا ھئا ۽ ھاڻ ھن جھاز ۾ موٽيا ھئاي گھٹائي ھونء مسافرن ۾ سکن ج. جا سڀ ماٹھو ھئا جيئن ڪئناڊا. برطانيا راڄ جا شھري ھئا

ھجڻ ڪري ڪئناڊا جي سکن ھن مسئلي کي پنھنجو مسئلو سمجھي ھنن جي مدد الء چندا پر ڪئناڊا . ھڪ طرف گڏ ڪيا ته وڪيل، ڊاڪٽر ۽ رھائش جا بندوبست ٻئي پاسي ڪيا

حڪومت اھو ئي چيو ته ھن جھاز قاعدي جي ڀڃڪڙي ڪئي آھي ۽ اسان ھڪ به مسافر ليس وارا بندوقن سان ٻيڙين ۾ سوار ٿي ھن جھاز جي اميگريشن پو. کي لھڻ نه ڏينداسين

ھنن فقط . چوڌاري پھرو ڏيڻ لڳا ته متان ڪو جھاز جي ٻيڙي الھي ڪناري تي پھچي وڃي . شھرين ۽ جھاز جي ڊاڪٽر ۽ ان جي ٻارن کي جھاز تان لھڻ ڏنو20ڪئناڊا جي مٿين

ٿارٽي ۽ اميگريشن جھاز ۾ آيل مسافرن جو جذبو ھيٹو ڪرڻ الء وئنڪوئر جي پورٽ اوارن جھاز وارن جو راشن پاٹي خريد ڪرڻ تي به جھل وجھي ڇڏي، جيئن ھو اڃ ۽ بک جي حالت ۾ وئنڪوئر جي سامونڊي عالئقي مان پنھنجي جھاز کي ڪاھي ٻئي ڪنھن بندرگاھه

مئي تي وئنڪوئر پھتو ۽ پوري مھيني کان پوء اميگريشن وارن جي 23 جھاز .ڏانھن ھليا وڃنڪيل ڪورٽ ۾ مسافرن طرفان ڪيس جي ٻڌٹي ٿي، جنھن جي الء مسافرن طرفان مقرر

ان مھيني اندر گردت سنگھه ۽ . موڪليل ھڪ نوجوان ھاري منشي سنگھه ڪورٽ ۾ پھتو


جي جپاني مالڪ کي ڪناري جي سکن وڪيلن ۽ ڪورٽ جي في پنج ھزار ڊالر ۽ جھاز اسين برطانيا راڄ جا ”. يھه ھزار ڊالر گڏ ڪياپنھنجو جھاز بندرگاھه ۾ وڌيڪ ڏينھن بيھارڻ الء و

۽ اسان جو اھو حق آھي ته برطانيا سلطنت جي ڪنھن ” سنگھه چيو، گردت“ شھري آھيون،ھي اسان جي طرفان ٽيسٽ ڪيس آھي ۽ اسان کي جيڪڏھن . به حصي جو سير ڪريون

“.ڪئناڊا ۾ رھڻ جي اجازت نه ڏني ويئي ته اھا ڳالھه اتي ئي ختم نه ٿينديڪورٽ اھو ئي فيصلو ڏنو ته منشي سنگھه يا ڪنھن به انڊين کي ڪئناڊا اچڻ جي

ھڪ ته جھاز . اجازت نه ڏني ويندي، جو ھنن ملڪي قانونن جي ڀڃڪڙي ڪئي آھيڊئريڪٽ انڊيا مان پئسينجر کٹي نه نڪتو آھي ۽ ٻي ڳالھه ته منشي سنگھه کي ٽئڪس ڏيڻ

ڪورٽ جي فيصلي خالف ڪئناڊا جي وڏي ننڍي. الء مقرر ٿيل ٻه سؤ ڊالر به نه آھنسوڌو جھاز ھتان ھليو ساڳيو فيصلو ڏنو ته مسافرنهان ب. ڪورٽ ۾ اپيل داخل ڪئي ويئي

.پر جھاز وڃن بدرران اتي ئي بيٺو رھيو. يڃو الء ڻ جوالء تي ڏيڍ سؤ کن سپاھي گن بوٽن ۾ ڪوما گاتا جھاز وارن کي ھتان وڃ21

به ٿي نتيجي ۾ جھاز جي مسافرن پوليس تي پٿراء به ڪيو زور ڀريو ۽ ڪجھه ھٿ چراندپٿر ته جھاز تي موجود نه ھئا پر جھاز جا بائلر ٻارڻ الء جيڪي پٿرن جھڙ اڪوئال ھئا اھي (

جوالء تي صبح ساڻ نيول فوج جي وڏي اٽالي 23ان ڏينھن پوليس موٽي ويئي ۽ پوء .) ھنيا .ٽو ڪري آيو ته ايشيا ڏي واپس روانو ٿي وڃيڪوما گاتا جھاز کي ڇڪي کلئي سمنڊ ۾ ڦ

ڪوما گاتا جھاز جي مسافرن سان جيڪو ڪئناڊا جي حڪومت برتاء ڪيو، ان ان وقت جي وزيراعظم الئوريئر کي دنيا اڳيان تمام گھٹو ڏٺو ڪيو جو ھنن ھزارين گورن

. سکن کي ٽڪڻ نه ڏنو376يورپين کي ته ڪئناڊا ۾ اچڻ ڏنوپئي پر ز ۽ ان ۾ سوار ٿيل مسافرن جي شايد قسمت سٺي نه ھئي جو ڪئناڊا کان ساڳيا مٿين جھا

جڏھن ھانگ ڪانگ پھتو ته اتي جي جھاز ي موٽڻ تي مھيني ڏيڍ جو سفر ڪري اھو ٹپير کبعد ان. کيس پري کان ئي ڀڄائي ڪڍيو. حڪومت به ھن جھاز کي بندرگاھه ۾ گھڙڻ نه ڏنو

از سنگاپور پھتو ته اتي به سندس نصيب ۾ اھا ڪار ھفتي ڏيڍ جي وڌيڪ سفر بعد جڏھن جھاتان پوء مالڪا جو ڳچي سمنڊ ۽ خليج . گذاري ٿي جيڪا ھانگ ڪانگ ۽ وئنڪوئر ۾ ٿي ھئي

انھن ئي ڏينھن ۾ پھرين جنگ . سيپٽمبر تي ڪلڪتي جي ويجھو پھتو26بنگال لتاڙي جھاز ڪلڪتي ڏي وڌڻ بدران عظيم جو اعالن ٿي چڪو ھو ۽ نيويء جي جھازن ھن جھاز کي

،جھاز ۾ سوار مسافرن کي باغي ۽ برطانيا حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ وارا قرار ڏيئينالي ھڪ ننڍڙي بندرگاھه ڏي ڌڪي ڇڏيو، جتان انگريز “ بج بج”کين ڪلڪتي کان پري

پر سکن ڪلڪتي . راڄ جي حڪومت کين ريل گاڏيء ذريعي پنجاب روانو ڪرڻ ٿي چاھيوسکن جو ڌرمي (_ ھنن جو چوڻ ھو ته ھنن سان جيڪو گرو گرنٿ صاحب . ٿي چاھيوڻوڃ

آھي، ان کي ھو پنھنجن ھٿن سان ڪلڪتي جي وڏي گوردواري ۾ رکڻ ٿا ڻسا) ڪتابھنن جي اھا ڳالھه مڃڻ کان سرڪار انڪار ڪيو، جنھن جي ردعمل ۾ سکن ڪافي . چاھين

ٻيا قيد ۽ه سک مارجي وياان جھيڙي ۾ ويھ. حڪومت جي سپاھين گوليون ھاليون. ضد ڪيو


باقي بچيلن کي به جيل ۾ سخت جسماني ۽ ذھني . ڦاھي ڏني ويئيکيڪيترن . ڪيا وياع ۾ 1922تانجو . گردت سنگھه لڪي ويو ۽ ست سال غائب رھيو. تڪليفون ڏنيون ويون

جي حيثيت سان پوليس “ ھڪ سچي حب الوطن ”ھوجي ايالز منٿن تي ) موھن داس(گانڌيء .کيس پنج سالن جي ٽيپ اچي ويئي. ي پيش ٿيواڳيان اچ

ع ۾ انگريزن طرفان آزادي ملڻ بعد ھندستان ۾ جيڪو پھريون پھريون 1947انڊيا کي جھاز جي ھنن سک “ مارو-ڪوما گاتا”ع ۾ بج بج جي شھر ۾، 1951يادگار ٺاھيو ويو اھو

ني وئنڪوئر ۾ جتي قتالم جي ياد جو ھو ۽ ھوڏانھن دنيا جي ٻئي پوڇڙ تي، يعيمسافرن جمنھنجو ٻن ڏينھن کان پوء پاٹي واري جھاز بدران ھن ڀيري ھوائي جھاز ۾ مسافر جي حيثيت

۾ ھن بدنصيب حادثي جي ياد ) سکن جي گوردواري(، اتي جي ٽڪاٹي ھوسان وڃڻ ٿي رھيو ۾ تختي لڳل آھي، جيڪا ڪوما گاتا مارو جھاز جي وئنڪوئر مان نڪرڻ واري تاريخ کان

ھن تختيء تي ھيٺين عبارت . ع تي لڳائي ويئي ھئي1989 جوالء 23 سالن بعد 75 پورن پوء : درج ٿيل آھي

Komagata Maru Incident 75th Anniversary. Dedicated to the Memory of the 376 Passengers (340 Sikhs, 24 Muslims, 12 Hindus) who arrived at Burrard inlet, Vancouver on May 23, 1914, from the Indian sub-continent on the ship Komagata maru (Guru Nanak Jahaz). Due to the racist immigration policy of the Dominion of Canada, they were forced to leave on july 23, 1914. Khalsa Diwan Society, Vancouver, pays respect to those passengers by commemorating the resprehensible incident.

ھن جھاز تي ٺھندڙ فلم ۾ اميتاڀ بچن ڪم ڪندوڪوما گاتا جھاز تي ڪئناڊا ايندڙ سکن جي ياد ۾ وئنڪوئر جي گوردواري ۾ لڳل ڪتبو

(Plaque) پڙھڻ تي ياد آيو ته ھن جپاني جھاز (Komagata) ،گرو ”جھاز ۾ سوار سکن، جوجي سکن جي جھاز جي مسافرن جي مدد الء وئنڪوئر . نالو رکيو ھو“ نانڪ جھاز

ٺاھي، جنھن (Shore Committee) ھڪ ڪناري جي ڪميٽي “ سوسائٽيخالصا ديوان”جماعت ۾ سوھن الل پاٺڪ جھڙا ھندو ۽ حسين رحيم جھڙا مسلمان پڻ شامل ھئا ۽ ھن ڳالھه کي نه فقط سکن سان ڏاڍائي سمجھي ويئي ٿي پر سڄي ھندستان جي ماٹھن جي بي عزتي ۽ گھٽتائي

۾ انڊين جي ھلندڙ ھڪ ميٽنگ ۾ Dominion Hall ان سلسلي ۾ وئنڪوئر جي .سمجھي ويئي ٿيجي مسافرن کي ڪئناڊا جي ) مارو-ڪوما گاتا(اھو اعالن ڪيو وي ته گرو نانڪ جھاز

Settleڪئناڊا ۾ اڳ جا (Indo- Canadians)ڪناري تي لھڻ جي موڪل نه ڏني ويئي ته اسين ھي ملڪ ڇڏي انڊيا ھلي انگريز حڪومت جي خالف ) ٿيل انڊين ھندو، مسلمان، سک عيسائي

علي ڪاظمي نالي ھڪ فلم ٺاھيندڙ جنھن جي وڏن جو اصل ملڪ . ڪنداسين) بغاوت (غدرته ھندستان ھو پر پاڻ ڪئناڊا ۾ ڄائو، سکن جي ھن ٽريجڊي ۽ گورن انگريزن جي ايشيا جي

ھن فلم . ۾ پيش ڪئي آھي نالي پنھنجي فلم Continuous Journeyماٹھن الء نفرت جي ڪھاٹي ھن فلم ٺاھڻ ۾ علي ڪاظميء . جي ڪھاٹي سکن جي جھاز ڪوما گاتا جي چوڌاري ڦري ٿي

ھن فلم کي ڏھن کان مٿي دنيا جا . ع ۾ ھيء فلم رليز ٿي ھئي2004کي اٺ سال لڳي ويا ۽


Continuous Journeyايوارڊ مليا آھن ۽ تازو ھينئر ممبئي انٽر نيشنل فلم فيسٽيول ۾ به ھن فلم .کي ايوارڊ مليو

ديپا مھتا ٺاھي رھي آھي، ، جي نالي سان ”Exclusion“ھن ئي حادثي تي ھڪ ٻي فلم ديپا . بلڪه ڄاڻ ته رليز به ٿي ۽ منھنجي ھن ڪالم جو اخبار ۾ ڇپجڻ جو وارو به پوء اچي

لمن جي ديپا ڪيترين ئي ف. مھتا جا وڏا پڻ انڊيا جا آھن پر پاڻ ڪئناڊا جي سٽيزن آھيسندس گھٹي مشھوري ڪئي ) (Waterڊائريڪٽر آھي پر سندس ويجھڙائيء واري ھندي فلم

جي ھن فلم. ايوارڊ مليو Oscar ھين سالياني اڪيڊمي ايوارڊس تي 79آھي، جنھن تي کيس ۽ Days of Glory ، الجيريا جي After the Weddingمقابلي ۾ فائنل تائين ڊئنمارڪ جي فلم

. فلمون رھيونThe Lives of Othersجرمني جي ديپا دھلي يونيورسٽيء مان فلسفي ۾ گريجوئيشن ڪرڻ بعد ٻارن جي فلمن جون

ڊائريڪٽر جي حيثيت سان سندس . ڪھاٹيون لکڻ سان فلمي ڪيريئر جي شروعات ڪئيوم اع ۾ ٺاھيائين، جنھن جو مرڪزي ڪردار 1991 آھي، جيڪا Sam & Meپھرين فلم

ء فلم ھڪ نوجوان مسلمان ڇوڪھي. آھي“ پوري ري ۽ وڏي عمر جي يھودي ھمراھه، ع 1991. جيڪو ٽورنٽو، ڪئناڊا ۾ رھي ٿو، جي وچ ۾ دوستي ۽ وھنوار جي چوڌاري ڦري ٿي

پر واکاٹي ضرور فيسٽيول ۾ جيتوٹيڪ ھن فلم کي انعام نه مليو) ڪئنيز فلم(واري فرينچ .وئي

ميدان تي آئي جنھن ۾ ھن برجٽ فونڊا ۽ جيسيڪا ”Camilla“ع ۾ ديپا مھتا جي فلم 1994 جنھن ۾ ھن انڊيا جي مشھور ”Fire“ع واري فلم 1996سندس . ٽانڊي کي گڏ گڏ آندو آھي

واري ڪھاٹي ڪري ڪافي Lesbianismشبانا عاظمي ۽ ننديتا داس کي کنيو : اداڪارائنع واري 1947ئي، جنھن ۾ آEarth :1947 ع ۾ سندس فلم 1998بحث ۽ گوڙ فساد مچايو، ان بعد

ورھاڱي جي ڪھاٹي آھي، جيڪا ھڪ پارسي نوجوان ڇوڪريء جي احساسن تي مبني .آھي

آھي، جنھن بابت ڪجھه خبر Waterبھرحال ديپا مھتا کي دنيا ۾ مشھور ڪرائڻ واري .چار آخر ۾ ڪيون ٿا

نھن ج آھي، ڪلھه ديپا مھتا ڪوما گاتا جھاز واري ٽريجڊي تي تاريخي فلم ٺاھي رھيڄاھن فلم ۾ ديپا جان ابراھام کان عالوه اميتاڀ بچن کي به رکڻ . رکيو اٿسExclusionجو نالو

آئون اکيون ٿي بند ”بقول ديپا جي . چاھي ٿي جيڪو شايد گردت سنگھه جو ڪردار ادا ڪري “.ڪريان ته مون کي اميتاڀ بچن ڪوما گاتا جھاز تي نظر ٿو اچي

جنھن سکن کي ڪئناڊا پھچائڻ الء جپاني جھاز ڪوما گاتا بابا گردت سنگھه سرھاليچارٽر ڪيو ان تي ٻه اکر لکڻ ضروري ٿو سمجھان ته سنڌي ھندن وانگر سکن به ھميشه جستجو ڪئي آھي، جڏھن ته اسان جي مسلمان ڀائرن ھڪ سئو سالن بعد به ٻاھر نڪرڻ

۽ ھانگ ڪانگ کان ه پري آمريڪا کان ڪيٻايو ٿي ته سکن جا پيئر ۽ ڏاڏا سنگاپور، مالئيشياان سلسلي ۾ ھڪ آمريڪي ڪانگريس مئن سک جي ڳالھه . ۽ ڪئناڊا کان وڃي نڪتا ھئا


۾ به ڪري چڪو آھيان ته ھو “ نيو ھاال کان نيو يارڪ”: پھرين واري آمريڪي سفر ناميڪيئن پنجاب جي ھڪ ڳوٺڙي کان آمريڪا پھتو، جتي وڌيڪ تعليم حاصل ڪري جج ٿيو ۽

. جي نيشنل اسيمبليء جو ميمبر به ٿيوآمريڪا۾ ڪانگريس مئن يعني آخر ڪوما گاتا جھاز واري ٽريجڊي تي ديپا مھتا ،جنھن جو پارٽ اميتاڀ بچن(گردت سنگھه

ع ۾ 1890پنجاب جي امرتسر ضلعي جي ھڪ ڳوٺ سار ھالي ۾ ) جي ٺھندڙ فلم ۾ ادا ڪندووج ۾ وڏي رئنڪ وارو مليٽري آفيسر ھو ۽ گردت سنگھه جو ڏاڏو رتن سنگھه خالصا ف. ڄائو

ھن . ۾ اھم ڪردار ادا ڪيو ھو(Anglo- Sikh Wars)انگريزن ۽ سکن جي وچ ۾ لڳل لڙائين بعد ۾ سندس پٽ . انگريزن طرفان ملندڙ جاگير جي آڇ قبول ڪرڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو

اتي يعني گردت سنگھه جي پيء حڪم سنگھه ماليا ۾ وڃي رھائش اختيار ڪئي ۽ .ٺيڪيداريء جا ڪم ڪندو رھيو

ع ۾ 1885ان بعد . ڪا خاص تعليم حاصل نه ڪئي، پٺيان پنجاب ۾ رھي،گردت سنگھهھو پنھنجي پيء وٽ ماليا ۾ وڃي رھيو، جتي ھو به پنھنجي پيء وانگر ماليا ۽ سنگاپور ۾

Forced Labourع ۾ پنھنجي وطن پنجاب ۾ موٽي 1911ٺيڪيداري ڪندو رھيو، جتان پوء . جي سلسلي ۾ انگريز حاڪمن خالف آواز اٿاريو) غريب عوام کان زوريء مزوري ڪرائڻ(

۾ پنھنجي ڳوٺ جي ماٹھن 1911جڏھن ھن کي حڪومت طرفان ڪو جواب نه مليو ته ھن ع ۾ 1914ان بعد ھانگ ڪانگ پھچي . کي سرڪاري بيگر وھڻ کان انڪار ڪرڻ الء ڀڙڪايو

گرو ” ڪجھه مدت الء مقاطي تي ورتو ۽ ان جو نالو Komagata Maruھڪ جپاني جھاز جي ڪوشش ڪئي، جنھن جي ناڪاميابي ۽ مغرب رکي سکن کي ڪئناڊا پھچائڻ “ نانڪ جھاز

.ت جي ڪھاٹيء جو احوال شروع ۾ ٿي چڪو آھيرجي گورن جي ايشيا جي عوام الء نف جي مسافرن جھاز جي ڪلڪتي موٽڻ تي انگريز حڪومت جي پوليس طرفان ھن جھاز

ڪيترن تي حڪومت خالف بغاوت . تي ھلندڙ گولي ۽ سختيء ۾ ڪيترائي مسافر مارجي وياگردت . ڦاھي ڏني ويئي يا جيلن ۾ سخت پورھئي سان بند ڪيو ويو کينجو ڪيس ھالئي

ع ۾ مھاتما گانڌيء جي 1920تان جو . سنگھه لڪي ويو ۽ ڪيترائي سال انڊر گرائونڊ رھيوکيس پنج سال ٽيپ اچي ويئي، . ر ٿيو ۽ نانڪانا صاحب ۾ اچي پيش پيوصالح تي ھو ظاھ

جوالء 24ء جا باقي ڏينھن ڪلڪتي ۾ گذاريا، جتي ھن جو يجيڪا پوري ڪرڻ بعد زندگھندستان ۾ توڙي دنيا جي سکن الء ھو ھڪ سچو محب وطن ۽ انسانن . ع تي موت ٿيو1954

ھن . دڙ ظلمن خالف آواز اٿاريندڙ مڃيو وڃي ٿوجي حقن الء پاڻ پتوڙيندڙ ۽ غريبن سان ٿينجي چارٽر ڪيل جھاز جي ڏکوئيندڙ واقعي جي ياد ۾ نه فقط وئنڪوئر جي ٽڪاٹي ۾ يادگار

: پليٽ لڳل آھي پر وئنڪوئر جي وچ شھر ۾ پڻ ڪتبو لڳل آھي، جنھن تي ھي سٽون درج آھنOn May 23, 1914, 376 British Subjects (12 Hindus, 24 Muslims and 340 Sikhs) of Indian

origin arrived in Vancouver harbour aboard the Komagata Maru, seeking to enter Canada. 352 of the passengers were denied entry and forced to depart on july 23, 1914. This plaque commemorates the 75th anniversary of that unfortunate incident of racial discrimination and remind Canadians of our commitment to an open society in which mutual respect and understanding are honoured, differences are respected, and traditions are cherished.


ع ۾ لڳائي 1994 ھين ورسيء تي 80 جي ھن جھاز جي حادثي) يادگار ڪتبو (Plaqueاھا .ويئي ھئي

ٽوڪيو يونيورسٽيء جو پروفيسر برڪت هللا ۽ ڪوما گاتا تي لکيل ڪتاب

پڻ جي ھڪ ٻه ٻيون مزيدار ڳالھيون جيڪي(Komagata Maru)گرو نانڪ جھاز ع ۾ سکن جو ھي جھاز ڪئناڊا ويندي 1914. لکي رھيو آھيانھتي پڙھندڙن جي دلچسپي الء

واٽ تي جڏھن جپان جي بندرگاھه يوڪو ھاما ۾ پھتو ته اتي محمد برڪت نالي ھڪ ھي پروفيسر محمد برڪت هللا ٽوڪيو . پروفيسر جھاز جي مسافرن سان اچي مليو ھو

ھندستان توڙي ھندستان کان ٻاھر سندس وڏي عزت . يونيورسٽيء ۾ اڙدو جو پروفيسر ھوسندس پورو نالو مولوي عبدالحافظ . سڏيائون ٿي(The Great Teacher)ھئي ۽ کيس عظيم استاد

ورھين 73ع ۾ ڄائو ۽ 1854پاڻ مڌيا پرديش پرڳٹيء جي شھر ڀوپال ۾ . محمد برڪت هللا ھو انقالبي جوان ،پاڻ انگريز حڪومت جي سخت خالف. ع ۾ وفات ڪيائين1927جي ڄمار ۾

ء الء جوشيليون تقريرون ڪندو برڪت هللا انڊيا کان ٻاھر رھي پنھنجي ملڪ جي آزادي. ھو ٻي ڳالھه آھي اھا. مضمون لکندو ھوھو يا دنيا جي مشھور اخبارن ۾ انگريز حڪومت خالف

ته ھن پنھنجي جيئري پنھنجي ملڪ کي آزاد ٿيندو نه ڏٺو پر سندس جدوجھد ملڪ جي آزاديء الء .تمام گھٹو ڪم آئي

هللا اعلي تعليم ممبئي ۽ لنڊن مان پرائمري تعليم ڀوپال مان حاصل ڪرڻ بعد برڪت ھن کي . ھو بيحد ذھين شاگرد ھو ۽ ھر تعليم الء ھن کي اسڪالر ملندي رھي. حاصل ڪئي

ع ۾ 1906. عربي، فارسي، اردو، ترڪش، انگريزي، جرمن ۽ جپاني: ست زبانون آيون ٿيھڪ مرھٺي ۾ West نمبر گھٽيء ۾ گھر نمبر ھڪ 34برڪت هللا نيو يارڪ ۾ به آيو ھو ۽ . ٺاھيPan Aryan Associationڪرسچن سئميوئل ليوڪس سان ملي

اخبار ۾ ڇپيل خط تمام مشھور آھي، جنھن Sunع ۾ نيو يارڪ 1907برڪت هللا جو آگسٽ هللا انگريز حڪومت تي وڏا ڇوھه ڇنڊيا آھن ته انگريز اسان مسلمانن ۽ ھندن کي پاڻ ت۾ برڪ

ننڍي کنڊ جا ھندو ۽ مسلمان جو ھاڻ اھو ڏينھن پري ناھي ۾ ويجھو ٿيندو ڏسي ڊڄي ويا آھن ۽ .ھڪ ٿي انگريزن کي اسان پنھنجي ڌرتي ماء تان تڙي ڪڍنداسين

اخبارن ۾ لکڻ کان عالوه برڪت هللا جا مضمون پئمفليٽن جي شڪل ۾ انڊيا ۾ ورھايا يحد مشھور انھن ۾ ٻه ب. ذريعي ڇپيا ويا ٿي) ھٿ جي مشينن(ويندا ھئا، جيڪي لٿو گرافي

ع ۾ 1927 برڪت هللا .“فرنگي ڪا فريب” ۽ ٻيو اردوء ۾ The Suordislast Resortآھن ھڪ جي )ڪئليفورنيا(سئن فرانسسڪو ۾ وفات ڪئي، جتان ھن جي الش کي سئڪرامينٽو شھر

.مسلم قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو جو نالو ع ۾ ڀوپال يونيورسٽيء1988 بلڪ ڪافي سالن بعد ،ھندستان جي آزادي بعد

.رکيو ويو“ برڪت هللا يونيورسٽي”بدالئي حافظ برڪت هللا ڀوپاليء نالي


آخر ۾ ھن بدنصيب جھاز ڪوما گاتا جي ھن واقعي بابت ڪجھه ڪتابن جا ناال پڻ لکان .ٿو جن ۾ تفصيلي احوال پڙھي سگھجي ٿو

Hugh J.M. Johnstonجو آڪسفورڊ يونيورسٽي دھلي طرفان ڇپيل ڪتاب : The Voyage of the Komagata Maru: The sikh Challenge to Canada’s Colour Bar

: ع ۾ ڇپيل ڪتاب1989ڪيسر سنگھه جو ڪئناڊا ۾ Canadian Sikhs & Komagata Massacre

و لکيل جع ۾ پيٽر وارڊ 1990 ڪئين يونيورسٽي پريس، مانٽرريل طرفان –مئڪ گل : ڪتاب

“The Komagata Maru Incident” (Popular Attitudes & Public Policy Towardds Orientals In Brtish Columbia- Canada).

ھي ناول . ناول“ ڪوما گاتا مارو”۾ لکيل ) يعني گرمکي(ڪيسر سنگھه جو پنجابي .ع ۾ پٽياال ۾ ڇپيو1993

ان جھاز جي واقعي تي پنجابي ۾ ھڪ ٻيو ناول ھرچرن سنگھه جو به لکيل آھي، جنھنآھي، جيڪو چنديڳڙھه ۾ رگھبيرا رچنا پراڪاشنا “ قومي دکنتا-ڪوما گاتا مارو”: جو نالو .ع ۾ ڇپيو ۽ ان تي ڊرامو پڻ ٺاھيو1985وارن

ورنٽو وارن پڻ ڪئناڊا مان ڇپيو جيڪو ٽ ڪئناڊا پريس (Play)ان قسم جو اسٽيج ڊرامو Sharon Pollockلکيو ۽ نالو اٿس :The Komagata Incident,

.ع ۾ ڇپيو1992ھي سن ع ۾ 1970 طرفان ھن جھاز جي واقعي بابت ھڪ ناول اتر پرديش جي ڪرنٽيڪاري پريس

“ ڪوما گتا جھاز ڪي سمندر ياترا”: ھندي زبان ۾ ڇپيو جنھن جو نالو آھيرئجڊي جي ڳالھه پڙھي توھان کي به ڏک ٿيندو ھوندو ۽ ساڳي وقت ٽسکن جي جھاز جي

ندا ھوندائو ته اڄ کان ھڪ سئو سال اڳ جڏھن نه اھڙا سٺا جھاز ھنن جي ھمٿ کي سارھائي سو به ان ملڪ ، ان دور ۾ ھنن جو ھيڏو وڏو سفر ڪرڻ،ھئا ۽ نه سمنڊ تي بچاء جا طريقا

ڏي جيڪو ھنن جي آڌرڀاء ڪرڻ الء تيار نه ھو، وڏي دل ۽ جگر جي ڳالھه آھي ۽ ان جو پر پنھنجي -ومي ھيرو جو درجو رکن ٿابندوبست ڪرڻ وارو گردت سنگھه توڙي مسافر ق

ملڪ الء يعني ننڍي کنڊ جي ماٹھن الء اھي ساڳيا ماٹھو ڪئناڊا يا برطانيا وارن الء ته ، .عجيب بيوقوف ۽ مٿي جا سور سمجھيا ويا ۽ سمجھيا وڃن ٿا

جھازين جي ڪنھن جھاز ھالئڻ وارن ڏينھن ۾ ڪئناڊا جي ڪنھن بندرگاھه ۾ اسان ۾ جڏھن Discussion ڏينھن ۾ ھڪ گروپ ڊن ۾ پوسٽ گريجوئيشن وارنيشايد سئڪانفرنس ۾ يا

جي ڳالھه ) جنھن جو سکن نئون نالو گرو نانڪ جھاز رکيو(سکن جي ھن جھاز ڪوما گاتا . ويندي جرمن جھازين به. نڪتي ته مون ڏٺو ته سڀني يورپين ان سفر کي غلط قرار ڏنو

ن انگريزن تي باھيون ھجڻ ڪري ھنن سکن جي جيتوٹيڪ انھن ڏينھن ۾ جرمني وارن جوCaseھو انگريزن خالف اڀاريو کين جو پاسو کنيو ھو ۽ .

ھڪ انگريز جھازي ڪئپٽن چيو ته اھي سک جھڙا اڄ چريا آھن، تھڙا سندن اڄ کان سئو


پنھنجو پاڻ کي به تڪليف ۾ وڌائون ته اسان انگريزن کي به بدنام . سال اڳ ڪم ھئاھن تائين دنيا ان ڳالھه ڪري اسان کي گاريون ڏئي ٿي ته توھان گورن رنگ اڄ ڏين ”.ڪيائون

“ .۽ قوميت جي بنياد تي انسان ذات سان ظلم ڪيور جي ف سکن جي ان جھازي س،ان ئي ميٽنگ ۾ يا شايد برطانيا جي ڪنھن بندرگاھه ۾

رار سکن جي ان ائڊوينچر کي سراسر بي وقوفي ق،ڳالھه نڪتي ته ڪئناڊا جي ھڪ گوريڪئناڊا جي حڪومت جيڪڏھن . ڏيندي چيو ته ھر ڳالھه مڃائڻ جو ڪو طريقو ٿيندو آھي

انڊيا جي رھاڪن الء ڪئناڊا ۾ اچڻ الء دروازا بند ڪيا ته ان جو مطلب اھو ته نه آھي ته بنا سوچي سمجھي ڀاڙا ڀري، جھاز ڪاھي، ڌارئين ۽ ڏورانھين ملڪ ۾ پھچي اتي جي

جھاز وارن کي . ر بازي ڪجي ۽ ھر حال ۾ پنھنجي ڳالھه مڃائڻ کپياميگريشن پوليس تي پٿھي ڪھڙو طريقو ھو . بندرگاھه ۾ گھڙڻ جي اجازت وٺي پوء پنھنجي وطن مان لنگر کٹڻ کپي

: ڪئناڊا جي قانون جو مقابلو ڪرڻ جو؟ ۽ پوء ھن ان سلسلي ۾ سکن جو ھڪ چرچو ٻڌايو “ي سگھين ٿو؟ھڪ سک کان پڇيو ويو ته تون شينھن کي مار” “ .ان ۾ ڪھڙي وڏي ڳالھه آھي”ھن وراٹيو، “ !جي ھا” .ھن کان پڇيو ويو“ ڪيئن ڀال؟”جيئن ئي شينھن مون کي کائيندو ته ھو به . جنگل ۾ وڃي آئون زھر کائي ويھي رھندس”

.سک ٻڌايو“ .مري ويندوبه بدنام ھتي به سکن ان قسم جو طريقو استعمال ڪيو، جنھن ۾ پاڻ به مئا ٻين کي سو .ڪيائون

انھن ڏينھن ۾ ڪٿي ھو . آھيPoint of viewبھرحال اھو انگريزن ۽ ڪئناڊا جي گورن جو Port Permission جو رواج ۽ ڪٿي ھو Port Controlگورا يورپي ته جنھن . ؟ ماٹھو پئي آيا ويا

اسين . ڇو جو ھنن وٽ بندوقون ۽ بم ھئا. بندرگاھه ۾ آيا ٿي ان تي قبضو ڪري ويھي ٿي رھيابيروزگاري ۽ بک کي ) ۽ اڄ به(ان ڪري تڏھن . ي پٺتي ھئاسينلايشيائي ۽ آفريقي ٽيڪنيڪ

منھن ڏيڻ الء دردر پورھئي الء ٿي وياسين ته به اسان کي ڪنھن قبول نٿي ڪيو ۽ اسان جي .ھر ڳالھه تي ٺٺولي ڪئي ويئي ٿي ۽ ھر ڪم کي ننديو ويو ٿي

“Exclusionسکن جي بدنصيب سفر تي نئين فلم ”ھندستان ۾ پيدا ٿيندڙ، ڪئناڊا جو پاسپورٽ رکندڙ اڄ جي دنيا جي مشھور فلم ڊائريڪٽر

۽ ڪھاٹي لکندڙ ديپا مھتا الء لکي چڪو آھيان ته ھوء ع ۾ ڪئناڊا جي سفر تي سکن1914جنھن جو سکن نئون نالو گرو نانڪ جھاز رکيو (Komagata- Maruجي نڪتل جپاني جھاز

ديپا ھن فلم الء . رکيو آھيExclusionھي، جنھن فلم جو نالو ھن آ ٺاھي رھي تي فلم) ھومشھور انڊين ائڪٽر اميتاڀ بچن، جان ابراھام، سيما بسواس، ڪبير بيدي ۽ برطانيا جو

آر رحمان ڪمپوز . ھن فلم جي ميوزڪ اي. مشھور ائڪٽر ٽيرينس اسٽئمپ چونڊيو آھياھو بدنام واقعو . جھاز جي بدنصيب سفر تي ٻڌل آھيھن فلم جي ڪھاٹي ڪوما گاتا. ڪندو

مغرب جي گورن جي ايشيا جي ڪارن الء نفرت جي جذبي جي پت وائکي ٿو ڪري ته


رن پنھنجي ملڪ ۾ ايشيا جي ماٹھن کي اچڻ کان روڪڻ اڪيئن ڪئناڊا ۽ آمريڪا وي قانونن تان ئي ھن فلم جExclusionشايد انھن . ٺاھيا(Exlusion Laws)“ روڪٿام جا قانون”الء

.جو اھو نالو رکيو ويو آھيجان ابراھام انڊيا جو ڪرسچن آھي، جيڪو پھرين ماڊل طور مشھور ٿيو ھاڻ بالي ووڊ

سندس گذريل سال جي فلم ڪرم جو احوال مون پنھنجي انڊيا واري سفر . جو ائڪٽر آھيجان ابراھام جو . قعو مليو۾ ڏنو آھي، جنھن کي دھليء ۾ ڏسڻ جو مو“ دھلي جو درشن”نامي

ممبئي “ فيروزه ايراني”آھي ۽ ماء “ سينٽ ٿامس”پيء سائوٿ انڊيا جو مليالي ڳالھائڻ وارو پارسي ٻاھرين قوم سان شادي نه . آھي(Zoroastrian)جي ايراني ڪميونٽيء جي پارسي

ڌي اخبارن ٿامس جو فيروزه سان عشق ٿيو ۽ ماٽٽن کان لڪي ٻنھي ڄٹن بقول سن. ڪندا آھن جي ڄمڻ تائين ناراض (John)ڪيو، ٻنھي جا مائٽ ساٹن پھرين ٻار جان “ پيار جو پرٹو”جي، سڏڻ لڳو ۽ اھو “ جان”جان ابراھام جو ڄمڻ وقت نالو فرحان رکيو ويو پر پيء کيس . رھيا

. آھي“ جسم”سندس پھرين انڊين فلم . ڪيائينMBAپاڻ ممبئي مان . نالو مشھور ٿي ويوان کان عالوه . آھن9211ڌوم، گرم مصالحا ۽ ٽئڪسي نمبر : ئيء واريون فلمونويجھڙا

سندس .A Tribute to Loveبابل، ڪابل ايڪسپريس، سالم عشق، : سندس رليز ٿيل فلمون آھن .مڱٹو بالي ووڊ جي ھڪ اداڪاره بپاشا باسو سان ٿي چڪو آھي

۾ ڪم ڪندڙ اداڪارا Exclusionسکن جي جھاز ڪوما گاتو تي ديپا مھتا جي ايندڙ فلم ۾ ڦولن ديوي ٿي ھئي ۽ Bandit Queenع جي انڊين فلم 1994سيما بسواس اھا آھي، جيڪا

سيما بسواس کي ديپا مھتا جي . ع جو بھترين اداڪارا جو نيشنل فلم ايوارڊ مليو ھو1996کيس ۾ ھن شڪنتال ملي چڪو آھي، جنھن فلمGenie Award ۾ پڻ بھترين ائڪٽريس جو Waterفلم

.جو رول ادا ڪيو آھيExclusionبين االقوامي ناموس جو انڊين اداڪار ڪبير بيدي به آٹي پيئي، ، فلم ۾ ديپا مھتا

جا ماٹھو پڻ واقف ) يورپ ۽ آمريڪا(جنھن جي ڪجھه فلمن ۽ ٽي وي سيريز کان مغرب . جو رول ادا ڪيو آھي“ گوبندا” ۾ ڪبير بيديء Octopussyآھن، جيئن ته جيمس بانڊ جي فلم

۾ ھو شھزادو عمر The Bold & Beautiful ۾ شنڊوڪان جا رول ۽ Sandokanٽي وي سيريل .رشيد ٿيو آھي

سندس ماء، بعد ۾، . ع ۾ پيدا ٿيو1946ڪبير بيدي ممبئي جي ھڪ پنجابي سک فئملي ۾ آھن، سندس ڪبير بيديء جون گھٽ ۾ گھٽ ٽي زالون ۽ ڪيترائي ٻار. ٻڌ ڌرم اختيار ڪيو

ھڪ زال ته ڊانسر پروتيما ھئي، جنھن مان ڌيء پوجا انڊين فلمن ۾ ائڪٽريس رھڻ بعد ھاڻ ان زال مان ٻيو ٻار سڌارٿ نالي پٽ آھي، جيڪو ھتي . اخبارن ۽ رسالن ۾ ڪالم لکي ٿي

آمريڪا جي يونيورسٽيء ۾ تعليم حاصل ڪري رھيو ھو پر ذھني طرح ڊسٽرب ھجڻ ڪري .خودڪشي ڪري ڇڏي) ه ورھين جي ڄمار ۾ڇھويھ(ع ۾ 1997

جيئن ئي ڪبير جي پروتيما سان اڻ بٹت شروع ٿي ته ھن جا پروين بابيء سان ويجھا ان بعد ھن جي شادي برطانيا جي ھڪ فيشن . سندن شادي نه ٿي. تعلقات شروع ٿي ويا


. م ٿيھيء شادي اڳتي ھلي طالق جي صورت ۾ خت. ڊيزائينر عورت سوسا ھمفيريء سان ٿيان بعد ڪبير جي شادي مشھور ٽي وي ۽ ريڊيو ڪمپيئر نڪيء سان ٿي ان دور ۾ ھو ٻئي .

ڌار ڌار مختلف ملڪن ۽ شھرن جا سير ڪندا رھيا ۽ ٻنھي اھو سوچي ته اھڙي شاديء مان .ڪھڙو فائدو، ھڪ ٻئي جي رضامندي سان ھميشه الء الڳ ٿي ويا

ڪچي ڌاڳي، منزلين . ري چڪو آھيڪبير بيدي سٺ کن ھندي فلمن ۾ اداڪاري ڪھن فيروز خان جي فلم يلگار ۾ . اور ڀي ھين، خون ڀري مانگ، سندس مشھور فلمن مان آھن

منھنجي دلپسند اداڪارن مان ھو ھڪ . جو به رول ادا ڪيو آھي(Don)مافيا جي شھنشاھه يتاڀ بچن ۾ ھو امExclusionھاڻ ڏسجي ته سکن جي جھاز جي بدنصيب سفر واري فلم . آھي

۽ جان ابراھام سان ڪيئن ٿو اداڪاري ڪري ۽ ديپا مھتا به ھيستائين پنھنجين فلمن ارٿ، فائر يا واٽر ۾ رڳو پنھنجي اباٹي وطن انڊيا جي سماجي مسئلن جي اپٽار ڪري مغرب ۾ انڊيا

۾ ھوء ڪئناڊا Exclusionھاڻ ڏسجي ته ھن نئين فلم . ۽ انڊيا جي رھاڪن کي خوار ڪيو آھيآمريڪا جي گورن کي خوار ڪري ٿي يا نه جن تعصب کان ڪم وٺندي اھڙا ظالم قانون ۽

ائيبند ته يورپ کان لڏي ڪئناڊا اچي سگھيا ٿي پر ننڍي کنڊ جي ڀسندن ٺاھيا، جن جي ھيٺ غريب بيروزگارن کي پورھئي ۽ مزوريء الء اچڻ تي پابندي لڳي ٿي .

گانا جاويد اختر لکيا آھن ۽ ميوزڪ اي آر جاExclusionاھو لکڻ رھجي ويو ته ھن فلم جاويد اختر انڊيا جي مشھور اردو شاعر جان نثار اختر جو پٽ ۽ بالي ووڊ . رحمان جي آھي

شبانا کان اڳ جاويد اختر جي شادي ھندي . جي مشھور اداڪارا شبانا عاظمي جو مڙس آھيٻه ٻار فرحان اختر، فلم سان ٿي ھئي، جنھن مان کيس “ ھني ايراني”فلمن جي ڪھاٹي نويس

.ڊائريڪٽر ۽ زويا اختر آھناڄ ڪلھه نه فقط انڊيا ۾ پر ) هللا رکيو رحمان(فلم جو ميوزڪ ڊائريڪٽر اي آر رحمان

ع ۾ دليپ ڪمار 1967۾ ) مدراس(پاڻ سائوٿ انڊيا جي شھر چينائي. سڄي دنيا ۾ مشھور آھي .ڌاليار جو اڪيلو پٽ آھيپاڻ مليالم فلمن جي ڪمپوزر سيکر م. جي نالي سان ڄائو

آر رحمان جا سڄي دنيا ۾ ھڪ سئو ملين کان مٿي رڪارڊ ۽ ٻه سئو ملين کان مٿي . ايڪئسٽ وڪرو ٿي چڪا آھن ۽ بقول ڊيلي ٽيليگراف جي اي آر رحمان ايشيا جو موزرٿ

کيس انڊيا حڪومت طرفان پدما شري . به سڏينMozart Prom Madrasڪيترا کيس . آھي . ملي چڪو آھيايوارڊ به

Waterفلم جي تياري انڊيا بدران سري لنڪا ۾ ٿي انڊيا ڄائي ۽ ھاڻ ڪئناڊا جي رھاڪو ديپا مھتا جيتوٹيڪ ڏھاڪو کن فلمون به نه ٺاھيون

ھن کي سڀ کان گھٹو مشھور سندس . آھن پر ھن جو بين االقوامي فلمي دنيا ۾ وڏو نالو آھي قسم جي فلم مڃي وڃي ٿي پر ان فلم ٺھڻ تي ڪيو، جيڪا نه فقط اعليWaterھندي فلم

انڊيا . ان سڄي دنيا جو ڌيان پاڻ ڏي ڇڪايو،جيڪو انڊيا ۾ سياسي طرح گوڙ گھمسان ٿيوجي سياستدانن ۽ ٻاون پنڊتن کي ديپا سان اھا شڪايت آھي ته ھوء ڪئناڊا کان ھلي ملي انڊيا

ھوء انڊيا جون خراب . نامي ٿئي۾ انھن عنوانن تي فلمون ٺاھي ٿي، جنھن سان انڊيا جي بد


ھي ائين آھي، . ڳالھيون مغرب ۾ وڪٹي پئسو ڪمائڻ ۽ مغرب کي خوش ڪرڻ چاھي ٿيتي حد کان وڌيڪ “ ڪارو ڪاريء”۽ “ سنڌ ۾ قرآن سان شاديء”جيئن پاڻ وٽ ڪيترا

مڃيون ٿا ته . ڪتاب ۽ ڊاڪومينٽري فلمون ٺاھي سنڌ ۾ ۽ سنڌين کي خوار ڪري رھيا آھنرائيون اسان جي معاشري ۾ آھن پر انھن کي ملڪ ۾ قاعدو قانون ٺاھي ان کي ختم اھي ب

ڏيڻ، ڄڻ ته اھو ڪم روز روز ۽ گھٽيء گھٽيء پيو Imageڪرڻ بدران ٻاھرين دنيا ۾ اھڙو ان قسم جون برايون يا ان کان به وڌيڪ ڇا اڄ جي ھن دور ۾ مغرب ۾ نه آھن؟ سو ديپا . ٿئي

فائر فلم ۾ ٻه . ۾ ان قسم جون ڪھاٹيون ڏنيون آھنEarth ۽ Fireين ٻن فلمن مھتا به پنھنجن پھرمڊل ڪالس عورتون جن کي پنھنجن مڙسن طرفان جنسي ڌيان نٿو ملي، اھي ھڪ ٻئي جي

ھاڻ انڊيا جھڙي مشرقي معاشري ۾ جتي . ويجھو اچي پيار جي گرمائش جي لذت وٺن ٿيون جا نظارا ڏيکارڻ Lisbanismتي قبول نٿو ڪري اتي کي به سئنيما جي پڙدي Kissعوام اڃان

، ڇڏيوتتل عوام ان سئنيما کي ئي ساڙي رک ڪري . سان ظاھر آھي پبلڪ ۾ گوڙ مچندو .جو پھريون شو ھليو ھو) فائر(جنھن ۾ ھن فلم انھن ڏينھن ۾ . عورتن جي ڪھاٹي آھي(Widow)ع جي بيواھه 1930 ۾ Water۽ ھاڻ فلم

جن جا مڙس مريو وڃن ٿا، انھن کي رن زالن ، ئي ھندو وڌوا عورتون ڪيتريون،۽ اڄ بهمڙس بنا ھو بيڪار سمجھيون وڃن . ي ٿوڃ ۾ زبردستي اماٹيو و(Widow Houses)جي گھرن

ٿيون ته ڪي لڪچوريء رنڊيون ٿي گذر ڪنپوء اتي ڪي خيرات جي ماني تي گذر . ٿيون ٺاھڻ شروع ڪئي جنھن جي ”Water“فلم ان ڳالھه کي ڌيان ۾ رکي ديپا ھيء . سفر ڪن

Location ۾ رکي ويئي جتي ) جنھن جو نئون نالو واراناسي آھي( انڊيا جي پاڪ شھر بنارسمير ” آھن، جن مان ھڪ (Widow Houses)اڄ به گنگا جي ڪناري تي ڪجھه آشرم

.تي ڳنپٿي نالي آھي، جيڪو ھن فلم جي شوٽنگ الء مقرر ڪيو ويو ھو“ گھاٽ) واراناسي(ع ۾ سڀ اداڪار ۽ ٽيڪنيشن عملو بنارس 2000لم جي شوٽنگ الء سن واٽر ف

پھچي ويو، حڪومت کان به اجازت ملي ويئي ھئي پر پوء شوٽنگ شروع ٿيڻ کان ھڪ ڏينھن فلم جا سمورا سيٽ ڀڃي گنگا ۾ . وڏو ھنگامو مچايو ۽ پٿراء ڪيوProtestors کن 2000اڳ

. ي شوٽنگ جي تياري ڪئي ويئي ته وري مظاھرا شروع ٿي وياڏينھن ٻن بعد ور. لوڙھي ڇڏيا) ڀارتيا جنتا پارٽي (BJP خاص ڪري ،ٻاون پنڊتن سان گڏ ملڪ جي ڪجھه سياسي پارٽين به

ايتريقدر جو ھڪ ھمراھه ٻيڙيء کي وچ . وارن وڏو ٻائيتال مچايو) وشوا ھندو پرشاد (VHU۽ ٿر سان ٻڌي درياھه ۾ ٽپو ڏيئي خودڪشي ڪرڻ واري پبار۾ آٹي پاڻ کي وڏي ) گنگا(درياھه

جي خالف احتجاج ڪري رھيو Waterکان اڳ اھو اعالن ڪيو ته ھو ديپا مھتا جي ھن فلم جنھن سان (Jasmine Yuen Carrucan)ھن فلم جي آسٽريلين ڪئميرا اسسٽنٽ جئسمين . آھي

نن کي خبر پيئي ته اھا ھتي آمريڪا ۾ واٽر فلم جي شو تي مالقات ٿي، ان ٻڌايو ته بعد ۾ ھبلڪه درياھه ۾ ٽپو ڏيڻ بعد پاڻ کي . خودڪشي به ھڪ ڊرامو ھو، جنھن ۾ ھن کي بچايو ويو

ٻڌل رسو کولي ٻئي پاسي کان نڪري ويو ۽ اھو ھمراھه اھڙي موقعن تي پئسا وٺي ان قسم .جا اسسٽنٽ ڪندو آھي ۽ اھو ھن جو خودڪشيء جو ڇھون ڀيرو ھو


ڏيکارڻ خاطر ان فلم ٿين سياسي پارٽين کي حڪومت کي پنھنجي طاقتم”جئسمين ٻڌايو ته . ھنن ديپا ۽ اسان ڪم ڪرڻ وارن کي به مارڻ جا دڙڪا ڏنا. ي ھئيٹجي شوٽنگ بند ڪرائ

حڪومت به مجبور ٿي پيئي ۽ اسان کي چيو ته چپڙي ڪري جتان آيا آھيو، اوڏانھن ھليا ديپا ته بس ٿي ويئي جو ھوء ان فلم الء. وڃو الھه تلھه گروي رکي وڏي اٽالي سان ھتي پھتي

ھن فلم ۾ شبانا عاظمي ۽ ننديتا داس بيواه عورتن . ھئي، بھرحال اسان کي ھٿيار ڦٽا ڪرٹا پياايتري قدر جو شبانا مٿي تي پاڪي به ڏياري ڇڏي جو . جا اھم رول ادا ڪري رھيون ھيون

بھرحال . ۾ رھن ٿيون(Widow Housesمڙس مري ويل عورتون ٺوڙھه ڪرائي ھنن الوارث گھرن “.ه ٺھي اسين ڪئناڊا واپس موٽي آياسيننفلم

ھاڻ جيڪا واٽر فلم ھلي رھي آھي ۽ جنھن جي ھلڻ جي شروعات ھتي آمريڪا ۽ ٽي . ان جي شوٽنگ انڊيا ۾ نه پر سري لنڪا ۾ ٿي،ڪئناڊا جي سئنيما ھالن ۾ ڪئي ويئي آھي

ٺوڙيء ۾ ھيء فلم سال کن فند گڏ ڪرڻ بعد ديپا ماٺ م . ع ۾ سري لنڪا ۾ شروع ڪئي2003 جي شوٽنگ (Water)ايتري قدر جو متان ڪنھن کي شڪ ٿئي ۽ وري گوڙ مچي، ديپا ھن فلم

River Moonٺوڙھي شبانا عاظمي، : جي نالي سان شروع ڪئي ۽ پھريان وارن اداڪارنالن جي ساراال نالي انھن ۾ ھڪ ته اٺ س. ننديتا داس ۽ اڪشي ڪمار بدران نوان رکيا

ڪنوار آھي، جنھن جي پوڙھي مڙس مرڻ تي کيس نڀاڳو سمجھي، ٺوڙھو ڪري آشرم ۾ ساراال سري لنڪا . آندو ويو آھي، جتي بيواه زالن کي زندگيء جا باقي ڏينھن گذارٹا پون ٿا

ڊائالگ ھن پاران ٻئي ڳالھايا آھن، جو ھوء ھنديء ک) ھندي(جي ڇوڪري آھي، فلم ۾ اردو ان ھن کان عالوه چوڏھن ٻيون زالون جيڪي ھن جھوني، ڊٺل ۽ ننڍي آشرم ۾ . اڻ واقف آھي

نالي ٿلھي، ڦيڦي ۽ ستر سالن جي ھڪ ) مانوراما(آشرم ھالئڻ واري مڌومتي. رھن ٿيونٿي گالبي نالي ھڪ کدڙو آھي، جيڪو عورتن جي داللي به ڪري اپوڙھي آھي، جنھن جو س

کي نشي پتيء الء روزانو گانجو ۽ اوڙي پاڙي جي گال مھيا ان سان گڏ ھو مڌومتيء . ٿو کي رنڊيء طور ھالئين ٿا، جنھن مان آشرم جو ) ليزا راء(ٻئي ڄٹا گڏجي ڪلياني . ڪري ٿو

ڪلياني سڀ ۾ سھٹي آھي ۽ ھن جا وار ڪوڙي کيس ٺوڙھو پڻ نه . ٿو خرچ پکو پڻ نڪريته ھن کي ان وقت کان زوريء ان ڳالھه تي ھوء ساراال وانگر ننڍي آئي ھئي . ڪيو ويو آھي

وانگر ڪئناڊين آھي، جيڪا پھرين فئشن ماڊل ھئي ۽ پوء انڊين ليزا راء پڻ ديپا. آندو ويو ھوسندس پيء . پاڻ ڪئناڊا جي شھر ٽورنٽو ۾ ننڍي ٿي وڏي ٿي. ۾ آئيبالي وڊجي فلمي دنيا

تان ھڪ شو Zee Tv انڊين چئنل ليزاراء. ڪلڪتي جو بنگالي آھي ۽ ماء پولنڊ جي آھيBeauty Mantraواري وڊيو ۾ پڻ ليزا آھي“ آفرين”نصرت فتح علي خان جي . پڻ ڪري ٿي.

ٻين بيواه عورتن سان گڏ فلم ائڪٽريس سيما بسواس پڻ آھي، جنھن جو نالو شڪنتال شڪنتال ڏسڻ ۾ سھٹي آھي پر سندس سخت طبيعت ڪري مڌو متي ھن کي پنھنجي .آھيري ويئي آھي، جيڪا ٻائي جون ئي اھوء ھندو ڌرم تي سخت پابند ڏيک. تي ڇڏي ٿي ڏئيحال

ھڪ ڏينھن ڪليانيء جي . ڪلڀوشن خربندا ھن فلم ۾ ٻائو ٿيو آھي. ڳالھيون ٻڌندي رھي ٿيٻنھي جي . سان ٿئي ٿي) جان ابراھام(مالقات ھڪ خوبصورت ۽ امير گھر جي جوان نارائڻ


پر ڪلياني ھن کي سمجھائي ٿي ته ھوء . الء پيار جي ڇڪ ٿئي ٿيپھرين مالقات ۾ ھڪ ٻئي آھي، جنھن سان ڳالھائڻ سان به اڳلو گنھگار ٿيو پوي پر نارائڻ ھر صورت ۾ (Widow)وڌوا

ڪلياني به . ڪليانيء سان شادي ڪرڻ چاھي ٿو جو ھو ھن کي سچي دل سان چاھي ٿوھوء ان راز . ارائڻ الء بي پناھه پيار آھيپنھنجي وس کان ٻاھر آھي، جو ھن جي دل ۾ به ن

جي ڳالھه سڀ کان ننڍي ۽ ٺوڙھي ٿيل وڌوا ساراال سان ڪري ٿي، جنھن جو فلم ھوء اھو راز دل ۾ رکڻ جي گھٹيئي ڪوشش ڪريٿي پر ھڪ رات . نالو آھي“ چوئيا”۾

ھا ڳالھه آشرم ھالئيندڙ ٿلھي عورت مڌو متي جي اسپنج جھڙين ٽنگن کي زور ڏيندي ھوء ا .ھن سان ڪري ويھي ٿي

ڪلياني جو شادي ڪري آشرم ڇڏي . مڌومتيء جي ھٿن جا ڄڻ ته طوطا اڏامي وڃن ٿا ٿيندي ته ھڪ وڌوا الڳ سان ڪمائي ھڪ طرف بند ٿي ويندي ته ڌرم جي خواري ڻوڃ

ھوء ڪاوڙ مان ڪئنچي کٹي ڪليانيء وٽ پھچي ٿي ۽ . آشرم مان ڀڄي وڃي شادي ڪئي .جيئن ھوء سھٹي نه لڳي. وارن جون چڳون ڪٽيو ڇڏيسندس ڊگھن

نارائڻ سندس وارن ڪتريل مٿي تي . ڪلياني ڪٽيل وارن سان نارائڻ سان ملي ٿيآڱريون ڦيري ھن جي ڪنن ۾ ڀٹڪي ٿو ته ھو ھن صورت ۾ به ھن سان شادي ڪرڻ الء

.تيار آھيماء پيء جيڪلياني نارائڻ سان گڏ ھن جي گھر جي ويجھو . ٿي گھر ڏي رواني ٿئي

پڪ الء ھوء نارائڻ .پھچي دروازي کي ڏسي ھوء سڃاٹي وڃي ٿي ته اھو گھر ڪنھنجو آھي ھوء اڳتي وڌي گھر ۾ . نالو ٻڌڻ تي ھوء مايوس ٿي وڃي ٿي. کان سندس پيء جو نالو پڇي ٿي

.گھڙڻ بدران پٺتي موٽي ٿيخبر پيئي ته نارائڻ جو پيء ڪليانيء کي رنڊيء طور . استعمال ڪندو رھيو آھي

مايوسيء جي صورت ۾ نارائڻ . ڪلياني ڏک ۽ صدمي مان پاڻ کي گنگا ۾ ٻوڙي ڇڏي ٿيپنھنجي پيء جو گھر ڇڏي مھاتما گانڌيء جو وڃي ٻالڪو ٿئي ٿو جنھن وقت نارائڻ مھاتما .

وٽ وڃڻ الء ٽرين ۾ چڙھي رھيو آھي ان وقت شڪنتال آشرم جي ننڍي عمر جي وٺي اچي ٿي ۽ نارائڻ کي منٿ ڪري ٿي ته ھن کي پاڻ سان مھاتما وٽ “ وئياچ”ڇوڪري

وٺي وڃ جيئن ھوء اتي حفاظت ۾ رھي، ٻي صورت ۾ ھتي ھن کي ڪمائيء جو ذريعو بٹائڻ .الء رنڊي بٹايو ويندو

ع جي شروع وارن مھينن کان 2005اڃا انڊيا ۾ نه ھلي آھي پر ) (Waterبھرحال ھيء فلم ) جتي انڊيا ۽ پاڪستان جي رھاڪن جي تمام وڏي آدمشماري آھي(شھر ٽورنٽو ڪئناڊا جي

آرٽ، اداڪاري ۽ ٿيم جي خيال کان . ۽ ھتي آمريڪا جي مختلف شھرن ۾ ڏيکاري پيئي وڃيجي ته اھا راء آھي ته بنگالي ڊائريڪٽر ھيء فلم تمام مٿڀري سمجھي وڃي ٿي ۽ ڪيترن

. ھڪ بھترين آرٽ مووي آھي”Water“ي ھيء فلم جبعد ديپا مھتا “ پٿر پانچالي”ستيجت راء جي فلم


ڪجھه آمريڪا جي ويزائن بابت۽ اتي رھائش ۽ کاڌي پيتي “ ٽڪيٽ”ڪنھن به ڌارئين ملڪ ۾ وڃڻ الء ھوائي جھاز جي

،“ويزا”۽ ٻي “ پاسپورٽ”ھڪ . ضروري آھن ٻيون بهکان عالوه ٻه شيون“ پئسي”الء ي صدر طرفان شھريء کي ملي ٿو، جيڪو ھڪ سٺي شھري ۽ پاسپورٽ جيڪو ملڪ ج

ان ڪري پاسپورٽ ٺھرائڻ وقت ملڪي شناختي . ھجڻ جو ثبوت آھيCitizenان ملڪ جي ويزا ان ملڪ طرفان اجازت . ڪارڊ ڏيکارڻ سان گڏ پوليس رپورٽ به حاصل ڪئي وڃي ٿي

ان نجي ملڪ ۾ موجود ويزا توھان کي پنھ. نامو آھي، جيڪو توھان گھمڻ وڃي رھيا آھيوڌارئين ملڪ جو قونصل خانو يا سفارت خانو ڏئي ٿو ته توھان ڀلي ھنن جي ملڪ ڏي روانا

ٿيل قانون ۽ جاچ مطابق توھان کان انھن طيءھو توھان کي ويزا ڏيڻ الء ھنن جي . ٿيوڊاڪومينٽس جي گھر ڪن ٿا، جيئن ته پاسپورٽ ۽ شناختي ڪارڊ سان گڏ توھان جو اصل

(Original) برٿ سرٽيفڪيٽ، جنھن وٽ توھان نوڪري ڪريو ٿا ان طرفان اجازت نامون يا گئرنٽي، توھان جي پگھار جي سلپ، سرڪاري نوڪري ۾ آھيو ته حڪومت طرفان ملڪ

ته ان ۾ سڄو سال Statement جي توھان جي بئنڪ جي سال کن، جي اجازتڻکان ٻاھر وڃگھمڻ، ( جو ڻٿيا ۽ ھن وقت جڏھن توھان ٻاھر وڃڪٿان ۽ ڪيترا پئسا آيا ۽ ڪيترا خرچ

پڙھڻ، عالج الء وڃڻ جو ارادو ڪيو ٿا ته ڪيترو بئلنس آھي، ۽ جيڪڏھن توھان ان ڌارئين ملڪ ۾ نوڪريء الء وڃي رھيا آھيو ته ان فرم يا ڪمپنيء طرفان نوڪري ڏيڻ جو ليٽر

جو سفارتخانو مطمئن ٿئي ٿو پوء اھي ڪاغذ پٽ ڏسي جڏھن ان ڌارئين ملڪ .وغيره وغيرهيعني توھان جي پاسپورٽ تي ويزا . ته توھان کي سندس ملڪ ڏي روانو ٿيڻ الء ويزا ڏئي ٿو

اھا ڳالھه ڌيان ۾ رکڻ کپي ته توڙي کٹي توھان گھربل سڀ ھتي . ھٹي ڏئي ٿوStickerجو ٺپو يا ٻڌل نه ونصل خانو ڏيکاريو پر ڪنھن به ملڪ جو سفارتخانو يا ق)ڪاغذ پٽ(ڊاڪيومينٽس

ھو ڪنھن به ڳالھه يا خيال کان توھان کي سندس ملڪ ۾ وڃڻ . آھي ته توھان کي ويزا ڏئيڇو جو ھڪ ڌارئين ماٹھوء کي ٻئي جي ملڪ ۾ . الء ويزا ڏيڻ کان انڪار ڪري سگھي ٿو

يا خوشي آھي، جيڪا ڌاريون Good Will ،اھا ھڪ سھوليت، مھرباني. جو حق نه آھيڻوڃيعني توھان پنھنجي ملڪ جا . توھان کي جيڪڏھن صحيح پاسپورٽ آھي. ڏئي ٿوملڪ

قانوني شھري آھيو ته توھان پنھنجي ملڪ ۾ اچڻ جو ته حق رکي سگھو ٿا پر ٻئي جي ملڪ مثال طور اڄ ڪلھه بينظير . الء توھان ڪو به زور زبردستي نٿا ڪري سگھوڻ۾ وڃ

ھن کي واپس پنھنجي ملڪ ۾ اچڻ کان ڪو به . صاحبا پاڪستان کان ٻاھر ھلي ويئي آھيھا اھا ٻي ڳالھه آھي ته حڪومت کي جيڪڏھن ھن جي خالف شڪايت . روڪي نٿو سگھي

آھي ته ھن ڪي غير قانوني ڪم ڪيا آھن ته ھن جي پنھنجي ڌرتي تي قدم رکڻ بعد قانون .جي دائري اندر ڪيس ھالئي سگھي ٿي

ا الء جمع ڪرايل ضروري ڪاغذن باوجود ڪڏھن ڪڏھن ائين به ٿيندو آھي ته ويز


ائين به ٿي سگھي ٿو اھو .ڪن کي ويزا ڏني وڃي ٿي ته ڪن کي انڪار ڪيو وڃي ٿوته سفارتخاني وارن کي شڪ ھجي ته ھن يا ھن ھمراھه جيڪو ) يعني ھي ھڪ مثال آھي(

ويزا حاصل ڪرڻ ،سندس پئسا نه ھجن. آھيبئنڪ بئلنس ڏيکاريو آھي، اھو صحيح نه .اطر ڪنھن کان اڌارا وٺي جمع ڪيا اٿسخ

يا فالٹو شاگرد جيڪو اعلي تعليم جي ويزا جي گھر ڪري رھيو آھي، ان جي نيت مان لڳي ٿو، يا شڪ پوي ٿو ته ھو يونيورسٽيء ۾ داخال وٺي پڙھندو ڪو نه پر وڃي نوڪري

ڏني وڃي ٿي يا ساڳي فئملي مان وڏي عمر ۽ شادي شده ھمراھه کي گھمڻ الء ويزا. ڪندوشايد اھو سوچي ان نوجوان کي ويزا نٿي ڏني . پر ھڪ نوجوان کي انڪار ڪيو وڃي ٿو

يا گھمڻ جي بھاني سان اتي . وڃي ته ھو گھمڻ جو بھانو ڪري اتي وڃي واپس نه ايندوپھچي ان ملڪ ۾ ھميشه رھڻ خاطر ڪنھن ڪاري ڪوجھي يا پوڙھي پڪيء سان شادي

رچائيندو ۽ پوء ان شاديء جو آخر ۾ اھو وڃي نتيجو نڪرندو ته ھو پاسپورٽ حاصل ڪري زال کي طالق ڏيئي رالئي ڇڏيندو جيڪا پوء ملڪ ۽ قوم الء سماجي مسئلو ٿي

بھرحال ڪنھن به سبب ڪري ڌارئين ملڪ جو سفارتخانو ويزا الء . وغيره وغيره،پوندي .اھو سبب ٻڌائيانڪار ڪري سگھي ٿو ۽ ھن الء اھو به ضروري ناھي ته ھو

آئون مالئيشيا ۾ ھوندو ھوس ته اتي ھڪ ملئي اميگريشن جو آفيسر منھنجو دوست ھو، انھن ڏينھن ۾ ويزا ڌارئين ملڪ جي . بارڊر تي ھئي“ مالئيشيا-ٿائيلينڊ”جنھن جي ڊيوٽي

اسان ٽڪيٽ وٺي ٽوڪيو يا ڪوااللمپور پھچي ويندا . بارڊر يا ايئرپورٽ تي ئي ملندي ھئيسو اسان وارو دوست ٿائيلينڊ ۽ . ن ۽ پوء اتي ايئرپورٽ تي ويزا جو ٺپو لڳندو ھوھئاسي

ھن ٻڌايو ته ٻاھتر . مالئيشيا جي بارڊر واري ريلوي اسٽيشن تي اميگريشن پوليس آفيسر ھواھڙيون ڳالھيون آھن، جن بابت اسان کي ڪنھن ايندڙ مسافر ۾ پڪ يا شڪ ھجڻ تي ھنن

ان الء اسان کي ضروري ناھي ته مسافر کي سبب . سگھون ٿاکي ويزا الء انڪار ڪري ٻڌايون ته اسان کي شڪ آھي ته تنھنجي اچڻ ڪري اسان جي ملڪ کي فائدي بدران نقصان

. مون چيو مانس ته تڏھن به ھن کي ٻڌائڻ ته کپي. يا ڪو ٻيو مسئلو پيدا ٿي سگھي ٿو. پوندوبھرحال اسان جو پنھنجو ملڪ . ه ٻڌايو وڃيھن وراٹيو ته ڊپلو مئسي ان ۾ ئي آھي ته سبب ن

ھڪ ڏينھن ٿائيلينڊ کان . آھي، جنھن کي چاھينداسين، ان کي اچڻ جي اجازت ڏينداسينجن مسافرن کي ”مون چيو مانس ته . پئسينجر ٽرين پھتي ته آئون به اتي ان دوست وٽ ھوس

سبب ڀلي نه ٻڌاء پر اڄ تون مالئيشيا ۾ داخال الء ويزا ڏيڻ کان انڪار ڪرين انھن کي اھو ھن مون کي جيڪي ٻه “ .ٻن ٽن ھمراھن بابت مون کي ته ٻڌاء ته مون کي ڪجھه آئيڊيا ٿئي

ھو ڪي امير نه آھن ” ٻڌايا انھن ۾ ٻه ٿائي ڇوڪريون ھيون، جن الء ھن چيو ته Caseچار ئيشيا ۾ ھنن جي مال. جو ھنن جي ان ڳالھه تي يقين ڪجي ته ھو مالئيشيا گھمڻ چاھين ٿيون

اچڻ ڪري مالئيشيا جي ڪمائيء ۾ اضافو نه ٿيندو پر ھو مالئيشيا ۾ بدپيشي الء اچي ملڪ جو پئسو ھڪ طرف کٹي وڃڻ چاھين ٿيون ته سماجي مسئال ٻئي طرف پيدا اسانجي

اھڙيء طرح ھڪ چيني ھمراھه کي ويزا الء انڪار ڪيو ويو ھو، جنھن الء “ .ٿي سگھن ٿا


اسان ھن کي پنھنجي . جي اڳھين اسان وٽ ڪرمنل رپورٽ پھتي آھيدوست ٻڌايو ته ھن . نٿا کٹڻ چاھيونRiskملڪ ۾ داخل ڪرڻ جو

بھرحال اھي ڳالھيون لکڻ جو مطلب اھو ئي آھي ته آمريڪا الء ويزا حاصل ڪرڻ الء به ھو ڪنھن به ڳالھه جي بنياد تي يتوڙي کٹي توھان سڀ ڪاغذ پٽ ڏيکاريو پر تنھن ھوند

ھو توھان کي ويزا ڏيڻ کان انڪار ڪري ) وء ان جو کٹي حقيقت سان واسطو نه ھجيپ(ھڪ عام ماٹھوء کي ته ڇا وڏي سرڪاري ڪاموري يا وزير کي به انڪار ڪري . سگھن ٿاانڊيا ۾ ھوس ته اتي جي ھڪ اھم وزير کي آمريڪا وارن ويزا ڏيڻ کان انڪار . سگھن ٿا

اسان . به آئي پر ان کي اتي جي عوام نارمل ورتو۾بارن اھا ڳالھه انڊيا جي اخ. ڪري ڇڏيوجي ملڪ جي ھڪ وزير جي ڌارئين ملڪ ۾ ڪسٽم چيڪنگ ٿي ته ھن کي اھا به بي عزتي

ھن عنوان تي لکي رھيو آھيان ته جيئن پڙھندڙن کي خبر پوي اڄ ان ئي ڪري . محسوس ٿيڇو جو جنھن . ضرورت ناھيته اھي ھر ملڪ جا پنھنجا قانون آھن، ان ۾ منھن مٿو پٽڻ جي

جو ملڪ ان جي ئي ڳالھه ھلندي، جنھن جو گھر ان جي ئي ڳالھه ھلندي ۽ اسان کي نه گار .گند ڪرڻ کپي ۽ نه ذھني طرح پريشان ٿيڻ کپي

ويزا ۽ پاسپورٽ الء ھميشه صحيح معلومات ڏجيڪنھن به ڌارئين ملڪ ۾ وڃڻ جي ويزا اسان کي پنھنجي . ھڪ ٻي ضروري ڳالھه

لڪ ۾ ان ملڪ جو سفارتخانو يا قونصل خانو ڏئي ٿو، جيئن جپان جي ويزا اسالم آباد ۾ مجپان جي سفارتخاني کان وٺي سگھجي ٿي يا ڪراچي، الھور ۽ ڪوئيٽا مان جتي جپان جا

جي ويزا ااھڙي طرح آمريڪ. قونصل خانا آھن ۽ جپان جو قونصلر ويزا جاري ڪري ٿوبھرحال . اسالم آباد ۾ موجود سفارتخاني مان ملي ٿيآھي، پر ھاڻ قونصل خاني بدران

ڌارئين ملڪ جي سفير يا قونصلر کان مليل ويزا بعد صحيح معني ۾ ويزا اھا آھي، جيڪا مثال طور اسالم . ڌارئين ملڪ جي ھوائي اڏي تي پھچڻ تي اميگريشن پوليس جو عملو ڏئي ٿو

ٿو ڏئي جي پنجن سالن الء ويزا ڻڃآباد وارو آمريڪي سفارت خانو توھان کي آمريڪا ۾ وپر ان جو اھو مطلب ھرگز نه آھي ته توھان کي پنجن سالن الء آمريڪا ۾ رھڻ جي موڪل

آمريڪا ۾ توھان فقط ايترو مدو رھي سگھو ٿا، جنھن جي اجازت توھان !ھرگز نه. ملي ويئي تي اتي پھچڻتوھانجي کي نيو يارڪ، الس اينجلس يا ڪنھن ٻئي آمريڪي ھوائي اڏي تي

موجود اميگريشن پوليس ڏيندي ۽ اھو فيصلو اميگريشن وارا ڪن ٿا ته توھان کي ٽي مھينا ھو چاھين ته ھڪ ڏينھن جي به اجازت نه ڏين ۽ توھان ايئرپورٽ کان . رھڻ ڏين يا ڇھه مھينا

.ٻاھر نڪري نٿا سگھو ۽ انھيء پيرين ٻي فالئيٽ ۾ توھان کي پنھنجي ملڪ موٽٹو پويھوء اتي وڃي . ھنجي ھڪ سڃاٹي جي ڌيء جي شادي ھڪ آمريڪا ۾ رھندڙ سان ٿيمن

ھن وٽ رھڻ الء گھمڻ جي بھاني تي ويزا وٺي جڏھن نيو يارڪ ايئرپورٽ تي پھتي ته ھن جو ٺپو نه ھٹي ڏنائون ۽ ھن کي پنھنجي ملڪ Entryکي آمريڪا ۾ گھڙڻ الء پاسپورٽ تي

ڪھڙي سبب ڪري نيو يارڪ . ن سالن جي ويزا ھئيموٽٹو پيو، جيتوٹيڪ ھن وٽ پنجايئرپورٽ جي اميگريشن پوليس آمريڪا ۾ رھڻ نه ڏنو، ان بابت ڪجھه نٿو چئي سگھجي ۽


پر ھن ڇوڪريء ٻڌايو ته ٻن ڳالھين ڪري ھنن کي شڪ پئجي ويو ھجي ته . نه ھنن ٻڌايومنھنجي بئگ ۾ شاديء ھڪ ته ھنن . آئون گھمڻ جي بھاني اتي پنھنجي مڙس وٽ رھي پونديس

جا ڪپڙا ۽ ڳھه ڳٺا ڏسي اندازو لڳايو ھوندو جو ڪيتريون ئي ڇوڪريون اھو طريقو اختيار ۾ ئي انٽيليجنس پوليس ڪري آمريڪا پھچي رھيون ھيون ۽ ٻي ڳالھه ته ھنن کي پاڪستان

پڙھندڙ ھمراھه سان ٿي آھي، جيڪوذريعي معلوم ٿي ويو ھجي ته منھنجي شادي نيو يارڪ ۾ .انھن ڏينھن ۾ اتي جي يونيورسٽيء مان موڪل ڪري الھور آيو ھو

مليل ويزا جي ھجڻ بھرحال آمريڪا جي ھوائي اڏي تي پھچي، توھان وٽ سفارتخاني کانجي باوجود ائين به ٿي سگھي ٿو ته توھان کي آمريڪا ۾ رھڻ کان روڪيو وڃي ۽ اميگريشن

جيئن آمريڪا بابت ھن کان اڳ واري . پوليس توھان کي ھڪ ڏينھن جي به ويزا نه ڏئي۾ لکي آيو آھيان ته ڪراچيء کان مون سان گڏ سفر “ نيو ھاال کان نيو يارڪ”سفرنامي

ڪندڙ ھڪ نوجوان کي نيو يارڪ جي ھوائي اڏي تان ئي وطن ورائي ڇڏيائون، جيتوٹيڪ ريشن اميگ. ھن کي تعليم حاصل ڪرڻ جي ويزا ھئي ۽ سال ڏيڍ آمريڪا ۾ گذاري چڪو ھو

پوليس پاڻ ته سبب ٻڌائڻ کان گريز ڪئي پر ھن شاگرد ٻڌايو ته ھن کي شڪ ٿو پوي ته پوليس کي خبر پئجي ويئي ته آئون تعليم جي بھاني سان نوڪري پيو ڪريان ۽ يونيورسٽيء

ويجھڙائيء ۾ ان شاگرد جو ھڪ سڃاٹو مليو، تنھن ان بابت پنھنجو “ .کان گسائيندو رھان ٿوه پوليس کي ان ڳالھه مان شڪ پئجي ويو ته ھو ھڪ غريب شاگرد ٿي ھر ٽئين خيال ٻڌايو ت

.چوٿين مھيني ڪيئن موڪلون ڪري ملڪ وڃي اچي ٿوان ئي ڏينھن، اسان جي ئي جھاز ۾ سفر ڪري نيو يارڪ ايئرپورٽ تي پھتل ھڪ ھمراھه

ھن . اکي ويزا ڏيڻ کان انڪار ڪيو ويو جو ھن پوليس جي سوالن جا صحيح جواب نه ڏن .ڪجھه انفارميشن لڪائڻ جي ڪوشش ڪئي، جنھن کان ھتي جي پوليس ڀلي ڀت واقف ھئي

اھو به ٻڌائيندو ھالن ته ويزا الء جيڪا ڳالھه توھان درخواستي فارمن تي لکي موڪليو اڳ ۾ ته . ٿا يا اسالم آباد ۾ انٽرويو تي ٻڌايو ٿا، اھا ذري پرزي جي خبر جتي ڪٿي پئجيو وڃي

به ٺڳيون ڪيون جو جعلي ويزائن ۽ پاسپورٽن تي آمريڪا يا يورپ پھچي ويا ماٹھن اھييا ٻي جي پاسپورٽ تي پنھنجو فوٽو چنبڙائي ڌارئين ملڪ ۾ پھچي ويا ٿي پر ھاڻ اھي . ٿي

ٿي پيا آھن، يعني Readableڳالھيون ناممڪن آھن جو ھڪ ته پاسپورٽ ۽ شناختي ڪارڊ تي توھان بابت سڄي ) مانيٽر(ر جي اسڪرين مشين ۾ پاسپورٽ وجھڻ سان ڪمپيوٽ

توھان جي آڱرين جا نشان، ويندي اکين جي تارن جي به خبر پئجيو . انفارميشن لکجيو وڃي Print مسافر جي آڱرين ۽ اکين جي تارن جي ،پاسپورٽ ۾ درج ٿيل معلوماتاھي وڃي ته

اھا معلومات جيڪا ھجڻ ڪريOn Line۽ ٻي ڳالھه ته ڪمپيوٽر سسٽم . سان ملن ٿا يا نه کان ھنن حاصل ڪئي اھا Intelligenceيا انٽرويو ۾ ٻڌائي يا پوليس ۽ آھي توھان فارمن ۾ لکي

مثال . بندرگاھه تي ڪمپيوٽر کولڻ سان توھان جي نالي اڳيان مليو وڃي ھر ايئرپورٽ، ۽طور آمريڪا جي ويزا جي درخواست واري فارم تي نه فقط ماء پيء ۽ ٻارن جا ناال لکٹا پون

ھاڻ مثال طور مون کان ڪنھن جو نالو . ٿا پر ڀائر ڀينرن جا پڻ ۽ انھن جي ڄم جي تاريخ پڻ


يا ڄم جي تاريخ ڄاٹي واٹي يا بيخياليء ۾ رھجي ويئي يا غلط لکجي ويئي ته اھا به ھڪ قسم مھيا ڪرڻ ھيٺ منھنجي ويزا جي عمل کي نقصان پھچائي سگھي ٿي ۽ “ غلط ڄاڻ”جي

ڀاء يا ڀيڻ به جي ويزا الء منھنجي apply ڪيو آھي ۽ ھن جي ڏنل معلومات ۽ منھنجي ۾ فرق ڇو ته ڪمپيوٽر سسٽم آن الئين ھجڻ ڪري ھو آسانيء سان . به نقصان پھچائي سگھي ٿو

منھنجي فارم تي ڏنل منھنجي مائٽن جي پوزيشن معلوم ڪري سگھن ٿا ته انھن کي به يا نه ۽ انھن پاڻ الء، مون الء ۽ ٻين مائٽن الء ڪھڙي آمريڪا جي ويزا يا پاسپورٽ آھي

بھرحال آمريڪا توڙي ڪنھن ٻئي ملڪ ۾ ڪٿي به غلط معلومات نه . معلومات ڏني آھي ڪيترا غير قانوني طرح آيل ماٹھو بنا ،نائن اليون کان اڳ ته يورپ توڙي آمريڪا ۾. ڏجي

ڪنھن واٽھڙوء کان سندس ملڪ يا ورلي ڪو چوڏھين چنڊ. پاسپورٽ جي به پيا ھلندا ھئاسفر جي ڪاغذن جو پڇيو ويو ٿي پر ھاڻ ڪڏھن ڪڏھن ريلوي اسٽيسن، ھوئي اڏن، پارڪن يا ٻين ھنڌن تي اوچتي پڇا ڪئي وڃي ٿي ۽ اھا فقط اسان مسلمانن يا پاڪستانين

نه Involve ڪنھن به ڏوھه ۾ ۽ ۽ توھان جي قانوني طرح آيل آھيو ،کان نه پر ھر ھڪ کانآمريڪا يا يورپ جي ملڪن کي کٹي اسان . آھيو ته پوء توھان کي ڪو به فڪر نه ھئڻ کپييپور، گمبٽ يا ڏھرڪي، گھوٽڪي ٹ راپوليسنادانيء ۾ ڪافرن جو ملڪ سڏيون پر ھتي جي

پر ڪيترن واقعن ۾ اسان جو ماٹھو غلط معلومات ڏيڻ ڪري سزا جو .جھڙي ظالم نه آھي۾ لکي “ نيو ھاال کان نيو يارڪ”لسلي ۾ پنھنجي گذريل سفر نامي ان س. حقدار ٿيو وڃي

م،جو اما) نيو جرسي جي اوڪ ٽري روڊ واري(چڪو آھيان ته ڪيئن اسان جي مسجد ۾ ڪم ڪري ٿو، اسان نمازين کي جمع نماز جي خطبي (FBI)جيڪو آمريڪا جي انٽيليجنس

صحيح جواب ڏيڻ کپي ۽ جي ھن ۾ ٻڌايو ھو ته پوليس جي سوال ڪرڻ تي اسان کي ان جوجي انگريزي سمجھه ۾ نه اچي ته پنھنجي ماٹھوء کي سڏائي ان جي اڳيان جواب ڏجي يا حڪومت طرفان مھيا ڪيل وڪيل جي معرفت جواب ٻڌائجن ۽ جيڪا صحيح ڄاڻ ھجي اھا

ھن ٻڌايو ته ڪيترا دفعا ڪنھن ڏوھه جي شڪ ۾ پوليس جڏھن پڇا ڪري ٿي ۽ . ئي ڏجياٹھوء کي ڪورٽ تائين پھچائي ٿي ته اتي خبر پوي ٿي ته ان ماٹھوء کي ان مشڪوڪ م

ڏوھه ڪري نه پر پاڻ بابت غلط معلومات ڏيڻ ڪري ڪوڙ جي سزا ۾ ٽي ھفتا جيل ملي .ويو

ه سھٹي صالح لکندو ھالن ته پنھنجي پاسپورٽ بٻاھرن ملڪن ڏي ويندڙن الء ھتي اھا ضرور (Expiry Date) جي مدي ختم ٿيڻ جي تاريخ تي ويزا لڳرائڻ وقت پنھنجي پاسپورٽ

جيڪڏھن ان جي ختم ٿيڻ ۾ ڪو ھڪ سال يا ان کان گھٽ بچيو آھي ته بھتر . ڏسندا ڪريومثال طور . نئون پاسپورٽ ٺھرائي ان تي ويزا لڳرايو پنھنجي ئي ملڪ ماناھو ئي آھي ته

سال گذرڻ . ي ملي ٿيآمريڪا، ڪئناڊا يا ٻين ڪيترن ملڪن جي ويزا يڪي پنجن سالن جپوء پراٹي پاسپورٽ جي پچر ڇڏڻ بدران توھان . بعد توھان کي نئون پاسپورٽ ٺھرائٹو پوندو

ٻي ڳالھه ته توھان ان . کي اھو به نئين سان گڏ کٹي ھلٹو پوندو جو ويزا ان پراٹي تي لڳل آھيته معني پرديس ۾ ڌارئين ملڪ ۾ تعليم يا بزنيس جي خيال کان ٻه ٽي سالن الء رھڻ ٿا وڃو


توھان کي نئون پاسپورٽ ٺھرائڻ الء ڊوڙٹو ھڪ طرف پوندو ته خرچ ٻئي طرف ڪرٹو پوندو، جو ٻاھرين ملڪن ۾ انھن ڪمن جون فيون تمام ڳريون آھن، چاھي اسان جي ملڪ

جو سفارتخانو ھجي ۽ ڪي ملڪ اھڙا آھن جن ۾ جتي توھان کي رھٹو پوي ٿو ان کان ي توھان جي ملڪ جو سفارتخانو آھي، ايترو پري آھي، جيئن گاديء وارو شھر جت

ڪراچيء کان اسالم آباد ۽ اتي پھچڻ ۾ سفر جو خرچ ۽ ٻه ٽي ڏينھن ھوٽل ۾ رھڻ جو خرچ مون سان به ھڪ دفعو اھڙي جٺ ٿي چڪي . پاسپورٽ في کان به ڏھوٹو ويھوٹو ٿيو وڃي الء پوسٽ گرئجوئيشن ۾ “مئرين انجنيئرنگ”آھي، جڏھن پنھنجي جھازي سبجيڪٽ

ھيستائين ته جھاز ھالئي ٻين ملڪن ۾ ويندو رھيس ٿي، جنھن سفر . ويو ھوس) سئيڊن(مالموپر ھاڻ جڏھن پاسپورٽ تي . به نٿو ڪرائٹو پويRenew جو بڪ ڪافي آھي ۽ اھو CDCالء

ٽن سالن جي سئيڊن جي ويزا لڳرائي پوسٽ گريجوئيشن الء ورلڊ مئريٽائيم يونيورسٽيء ۾ ڪراچي مان . اچي داخال ورتم ته خبر پيئي ته منھنجي پاسپورٽ جو مدو ختم ٿيڻ تي آھي

انھن ئي ڏينھن ۾ . نڪرڻ وقت ھن ۾ ڪي اٺ نو مھينا رھيل ھئا، جيڪي اچي ختم ٿيا ھئاسيمسٽر جا امتحان به ھئا ۽ اسان جي يونيورسٽي جتي آئون رھيل ھوس اھا جنھن شھر مالمو

ته ڪراچي وانگر ھو ۽ پاسپورٽ الء مون کي سئيڊن جي گادي واري ۾ ھئي، اھو سمجھوڪراچي ۾ جي اھا بھرحال. شھر اسٽاڪھوم وڃٹو پيو، جيڪو ايترو پري ھو جيترو الھور

ي ھا ته ھزار سوا روپين ۾ نئون پاسپورٽ ٺھرائي نڪران ھا پر ھاڻ ڃڳالھه ڌيان ۾ اچي وھو سئيڊن ۾ رھندڙ اسان جا پاڪستاني ا- سئيڊن ۾ ڪيترو وقت ۽ پئسو خرچ ڪرٹو پيو

.اندازو لڳائي سگھن ٿا


“Immigrant” ۽ “Non Immigrant”ويزا ٻيا وري ھتي ھميشه الء . دنيا جي ملڪن جا لکين ماٹھو ھر سال آمريڪا گھمڻ اچن ٿا

ي پوي ٿي، ٹڌارئين ملڪ جي ماٹھوء کي آمريڪا ۾ اچڻ کان اڳ ويزا وٺ. رھڻ الء اچن ٿايعني . ويزا جيڪا ٿوري وقت الء ٿئي ٿيNon – Immigrantھڪ . ٻن قسمن جون آھنجيڪي

انھن ماٹھن الء جيڪي آمريڪا ۾ گھمڻ الء اچن ٿا يا واپار وڙي، تعليم حاصل ڪرڻ يا عالج ويزا سڏجي ٿي، جيڪا آمريڪا ۾ ھميشه الء رھڻ الء ھوندي Immigrantٻي . خاطر اچن ٿا

ڪنھن ڌارئين ) يا ڇوڪرو(ڪا جو پاسپورٽ رکندڙ ڪا ڇوڪري مثال طور آمري. آھيکي آمريڪا ۾ ھميشه رھڻ الء جيڪا ) يا زال(ملڪ مان شادي ٿو ڪري ته ان جي مڙس

. سڏجي ٿيImmigrantويزا ملندي اھا Immigrant ويزا ملڻ واري کي گھٹو ڪري ڇھن مھينن جو مدو ڏنو ويندو آھي ته ھو ان

ان . به ھوائي اڏي تي پھچي پنھنجي پھچ جي رپورٽ درج ڪرائياندر آمريڪا جي ڪنھنبعد ھن کي مھيني کان ڇھن ھفتن اندر ٽپال ذريعي سندس ٻڌايل آمريڪا ۾ رھائش جي ائڊريس

يعني ھاڻ . ان سان گڏ سوشل سڪيورٽيء جو نمبر پڻ. تي کيس گرين ڪارڊ ملي ويندو آھين ي گر.ي ڪري سگھي ٿو وغيره وغيرهھو ھميشه الء آمريڪا ۾ رھي سگھي ٿو، نوڪر

. سواء ووٽ ڏيڻ جي. ڪارڊ وارو به ساڳي حيثيت رکي ٿو، جيڪا پاسپورٽ رکندڙ جي آھيبھرحال ٽن چئن سالن . ووٽ فقط اھو ڏئي سگھي ٿو، جنھن وٽ آمريڪا جو پاسپورٽ آھي

پيء کي بعد گرين ڪارڊ واري کي پاسپورٽ مليو وڃي، جنھن بعد ھو چاھي ته پنھنجي ماء نه فقط . ويزا ڏياري سگھي ٿو، جيڪا ڪجھه سال اڳ کيس ملي ھئيImmigrantآمريڪا جي

ماء پيء کي پر پنھنجن مڙني انھن ڀاء ڀيٹن کي جن جي عمر . سالن کان گھٽ آھي18خاص ڪري انھن جا وڏا . ان ريت آمريڪا ۾ ڪيترائي خاندانن جا خاندان رھيل آھن

ھه پنجاھه سال اڳ آيا ڇو ته اڳ ۾ آمريڪا ۾ اچڻ اھڙو ڪو ڏکيو نه خاندان آھن، جيڪي چالياڄ به جيتوٹيڪ . خاص ڪري ڪئناڊا ۾ ته گذريل صديء جي آخر تائين بيحد آسان ھو-ھو

Immigrant ويزا جو ملڻ ڏکيو ٿي پيو آھي ۽ ھر سال آمريڪا جي حڪومت ھڪ مقرر انگ سان آمريڪا ۾ رھندڙن جي “ تعداد”پر ان ويزا ڏئي ٿي Immigrantکي آمريڪا ۾ رھڻ الء

آمريڪا ۾ رھندڙ کي آمريڪا جو پاسپورٽ ملڻ سان ھو پنھنجي زال . فئملي جو تعلق ناھي، ماء پيء ۽ )۽ جي عورت آھي ته پنھنجو مڙس( سالن جي عمر تائين جي غير شادي 18

ڪومتي پاليسيء آمريڪا جي ويزا بابت ح. سگھي ٿي/ شده ڀائر ڀينرن کي گھرائي سگھي ٿوھڪ ٻئي سان گڏ رھن ته ) فئملي( رھي ٿو ته مائٽ مٽ Emphasisجو ان ڳالھه ڏي گھٹو

.بھتر ان ۾ ھڪ ته اھڙي قسم ، ويزا جن کي ملي سگھي ٿيImmigrantمائٽن مٽن کان عالوه

بقول آمريڪا حڪومت جي ، جيڪي آمريڪا ۾ گھٽ يا اڻ لڀ ھجناچي وڃن ٿاجا ھنرمند ھجي، ڪن خاص سبجيڪٽن جا پروفيسر، ڪن Extraordinary ability جن ۾ اھي پورھيت


سربراھه يا خاص بيمارين جا ماھر ڊاڪٽر، ماھر سائنسدان، بين االقوامي ڪمپنين جاExecutives ھجن يا ڪن خاص (Outstanding)ان کان عالوه . ڪمن جي کوجنا ڪندڙ ھجنImmigrantي وڏا سرمائيدار ۽ ڪارخانن جا مالڪ ويزا انھن کي به ملي سگھي ٿي، جيڪ

) يعني گھٽ ۾ گھٽ ڇھه ڪروڙ رپيا(ھجن ۽ ھو آمريڪا ۾ اچي گھٽ ۾ گھٽ ھڪ ملين ڊالر اھڙي واپار ۾ لڳائين جنھن ۾ ھو گھٽ ۾ گھٽ ڏھه آمريڪي شھرين کي روزگار مھيا ڪري

ھانو ياد رھي ته ھتي جي حڪومت طرفان گھٽ کان گھٽ مزدور يا پورھيت جو ما. سگھنبھرحال انھن . کان مٿي مقرر ٿيل آھي) يعني ھڪ لک ويھه ھزار رپين(پگھار ٻه ھزار ڊالرن

يعني ھن . ويزا ملي سگھي ٿيImmigrantڳالھين جي سانچي ۾ ڪو ٺھڪي اچي ٿو ته ھن کي الء جيئن مٿي ٻڌائي آيو آھيان Catagoriesپر اھو آھي ته انھن . کي گرين ڪارڊ ملي سگھي ٿو

پر ان انگ . ويزا نٿي ڏني وڃيImmigrantان کان مٿي . سال ھڪ تعداد مقرر ٿيل آھيته ھراھي ڀلي ھر سال . ويزا حاصل ڪرڻ وارن سان ناھيImmigrantجو تعلق مائٽن ذريعي

بس اھو آھي ته آمريڪا جو شھري ٿي ويل يعني پاسپورٽ ملڻ تي ھو . ڪيترا به ٿي وڃنپنھنجي زال، ٻارن، ماء پيء ک ي گھرائڻ الء صحيح ۽ سمورا ڪاغذ حڪومت جي واسطيدار

کاتي کي جمع ڪرائي جھڙوڪ پنھنجي ڪمائي، ڪمائي جو ذريعو، ھر سال پياريل ٽئڪس پنھنجا مائٽ گھرائڻ واري جي ۾وغيره جن مان حڪومت اندازو لڳائي سگھي ته آمريڪا

ھنن جو گذر سفر ٿي ايتري ڪمائي ۽ رھائش الء گھر وغيره آھي، جتي ھو رھي سگھن ۽ .سگھي

زال، ٻارن، ماء پيء وغيره(بھرحال پنھنجن مائٽن کي گھرائڻ الء جيڪڏھن ڪو ) وڪيل جي في افورڊ ڪري سگھي ٿو ته ان ذريعي ڪرائي ته ھن الء بھتر آھي جو ھو ان ڪم جا ڄاٹو ٿين ٿا ۽ صحيح طرح رھنمائي ڪري سگھن ٿا ۽ فارمن ڀرڻ ۾ غلطيء جو

پر ايترو آھي ته اھو وڪيل يا صالحڪار سوچي سمجھي ڪرڻ . ٽ رھي ٿوامڪان گھپنھنجو ”جيڪي . کپي، ڇو ته ھتي آمريڪا توڙي پنھنجي وطن ۾ ڪيترائي اھڙا آھن

.ڪري پنھنجن جي ئي ٻيڙي ٻوڙين ٿا ۽ پئسو ڦرين ٿا“ پنھنجوا ۾ ويز“نان اميگرنٽ ”. ويزائن جو ڪنداسينNon Immigrantھاڻ پاڻ ڪجھه احوال

ڌارئين ملڪ جي ماٹھوء کي آمريڪا ۾ ھميشه الء رھڻ جي اجازت نٿي ڏني وڃي ٽن مھينن . کان چئن پنجن سالن تائين جيتري مدي جي ھن کي اجازت ملي ٿي ھو اوتري وقت کان مٿي

درخواست ڏيڻ تي ھن جي ويزا ) تعليم، عالج وغيره ۾(ڪن خاص حالتن ۾ . نٿو رھي سگھي . ڪيو وڃي ٿوExtendنن الء جو مدو ٽن چئن مھي

، )گھمڻ جي ويزا(نان اميگرنٽ ويزا جا ڪيترائي قسم آھن، جھڙوڪ وزيٽر ويزا جيڪي شاگرد آمريڪا جي ڪنھن ) تعليم حاصل ڪرڻ جي ويزا(اڪيڊمڪ ويزا

يونيورسٽيء مان تعليم حاصل ڪن ٿا، انھن الء عارضي طور ڪم ڪرڻ (Temporary work) Foreign Government)ري آفيسرن اي سفارتخانن ۾ ڪم ڪندڙ سرڪويزا، ڌارين ملڪن ج

officials)ويزا، وغيره وغيره .


ٽوئرسٽ ” ويزا تي اچن ٿا، جيڪا Visitorآمريڪا ۾ سڀ کان گھٹا ماٹھو گھمڻ الء يعني ھن ويزا تي . سڀ ۾ آسانيء سان حاصل ٿيندڙ آھي) ويزا(به سڏجي ٿي ۽ اھا پرمٽ “ ويزا

ھيء ويزا . دڙ کي مھينو، ٽي مھينا يا ڇھه مھينا رھڻ جي اجازت ڏني وڃي ٿيآمريڪا ۾ اينھن ويزا تي ڪنھن کي به آمريڪا ۾ . فقط گھمڻ ڦرڻ ۽ مائٽن دوستن سان ملڻ الء ٿئي ٿي

اسان جھڙن ملڪن جا ماٹھو . ڪرڻ جي قانوني موڪل نه آھيJobاچي نوڪري يا ڪو يا دنيا جي ٻين ملڪن خاص ڪري جپان، ۽ تي ھتي آمريڪا ) ٽوئرسٽ ويزا(ھن ويزا

مالئيشيا ۾ به مون ڏٺو آھي ته ڪنھن دڪان، پيٽرول پمپ يا ھوٽل وغيره تي نوڪري يا مزدوري ڪن ٿا، جيڪو ڪم غير قانوني آھي ۽ ان ڏوھه ۾ ڪيترا سزائون ڪاٽيندا رھن

مالڪ اھڙي اھا ٻي ڳالھه آھي ته ڪيترن ملڪن ۾ انھن دڪانن يا ھوٽلن جا ھم وطني. ٿاپاسپورٽ يا گرين (غير قانوني ڪم الء ھمٿ افزائي ڪن ٿا جو ھنن کي آمريڪي شھري

کان ھي ٽوئرسٽ يا اسٽوڊنٽ ويزا وارو سستو پوي ٿو جو ھو گھٽ پگھار ۽ بنا ) ڪارڊ رکندڙان ڪري مالڪ کان . سھوليتن جي ڪم ڪري ٿو ۽ ھر وقت پوليس کان ڊڄندو رھي ٿو

.جي گھر ڪرڻ بدران ان کان ھيسيل ئي رھي ٿوگھٹي پگھار يا موڪل آمريڪا يا ان جھڙي سکي ، ويزائون جاري ڪرڻ وقتNon Imigrantھن قسم جون

ھوندي آھي ته ويزا الء درخواست (Presumption) ھميشه اھا قانوني سوچ ،ستابي ملڪ جي ڪري ويزا ان. ڏيندڙ ھر ٽوئرسٽ ھنن جي ملڪ ۾ ھميشه الء رھڻ جي خيال سان اچي ٿو

درخواست . ٿيپوي ھر ٽوئرسٽ کي ان سوچ کي ختم ڪرڻ جي ڪوشش ڪرٹي گھرندڙٻڌائٹو پوي ٿو ته ھن کي کي وارن فارمن ۾ توڙي انٽرويو ۾ پڇيل سوالن جي جواب ۾ ھن

. پنھنجي ملڪ ۾ گھر، ڪاروبار، مائٽ مٽ ۽ بئنڪ بئلنس آھي، جن کي ھو ڇڏڻ نٿو چاھي الء ڌاريون ملڪ گھمڻ الء وڃي رھيو آھي يا پنھنجي ھو ته فقط ھڪ مختصر عرصي

ڪنھن بيماريء جو عالج ڪرائڻ يا بزنيس جو حال احوال معلوم ڪرڻ الء روانو ٿي رھيو .آھي

...... ويزا، ايڇ ويزا وغيرهJايف ويزا، ايل ويزا، آمريڪا جي مختلف تعليمي ادارن ۾ اچي تعليم حاصل ڪرڻ الء دنيا جي مختلف ملڪن

تعليم حاصل ڪرڻ الء آمريڪا ۾ داخل ٿيڻ ۽ ڪجھه عرصو رھڻ الء .جا شاگرد اچن ٿا اڳ ۾ ته ائين ھوندو ھو ته ماٹھو ٽوئرسٽ ويزا . آھي) ايف ون (F-1اجازت واري ويزا جو نالو

(B-Visitors) تي آمريڪا ۾ اچي ھيڏانھن ھوڏانھن جي يونيورسٽين جو جائزو وٺي پوء اتي ئي يعني اسٽوڊنٽ ويزا حاصل “ ايف ون” ۾ داخال وٺي آمريڪي حڪومت کان يونيورسٽيء

ڪن ته وري ٽن يا ڇھن مھينن جي ٽوئرسٽ ويزا تي اچي آمريڪا ۾ لڪ چوريء . ڪندا ھئاويزا جو مدو ختم ٿيڻ تي جھڙي تھڙي يونيورسٽيء . ڪا نه ڪا نوڪري يا پورھيو ڪيو ٿي

دل چوندي ھين ته ڪڏھن . پيا ٿيل ٻيا به رھي ۾ داخال وٺي، اسٽوڊنٽ ويزا تي ٽي چار ساپڙھائي نه ڪرڻ ڪري . ڪڏھن يونيورسٽي ويندا ھئا نه ته ڪو نه ڪو جاب ڪندا رھيا ٿي

وڊنٽ ويزا ٽنه ڊگري حاصل ڪري سگھندا ھئا ۽ نه آمريڪا جي پچر ڇڏيندا ھئا ويندا ھئا اس


جي في حاصل ڪرڻ ٺڙڪو قسم جي يونيورسٽين کي سيمسٽر . ڪرائينداExtendجو مدو بلڪ اھڙن شاگردن جي ايف ون ويزا وڌائڻ الء! ڪو نڀاڳو پڙھي يا نه پڙھي! سان واسطو

پر . جو ليٽر به ڏيندا رھيا ٿيRecommendation شاگردن کي حڪومت الء يونيورسٽي وارا ويزا تي اچڻ بعد ”B“ڪو به ٽوئرسٽ آمريڪا ۾ ٽوئرسٽ . ھاڻ اھو سلسلو بند ٿي چڪو آھي

. ن يونيورسٽيء ۾ داخال وٺي ٽوئرسٽ ويزا کي ايف ون ويزا ۾ بدلرائي نٿو سگھيڪنھآمريڪا گھمندي ھن کي ڪنھن يونيورسٽيء مان تعليم حاصل ڪرڻ جو ارادو ٿي پيو آھي ته

ء ۾ انٽرنيٽ يا پوسٽ ذريعي داخال وٺي پوء يھن کي پنھنجي وطن موٽي اتان ان يونيورسٽ اپالء ڪري ايف ون ويزا حاصل ڪرڻ الء ڀاڳ آزمائي الء(F-1)اسٽوڊنٽ ويزا .

ڪيترائي شاگرد . جو گھٹو مسئلو نه ھوحاظٻي ڳالھه ته اڳ ۾ تعليمي ادارن ۾ ھينئر به يونيورسٽين کي انھن جي . يونيورسٽين ۾ داخال وٺي پرائيويٽ جاب ڪندا رھيا ٿي

۽ پوليس کاتو اھڙن يا غير حاظر رھڻ جي پرواھه ناھي پر ھتي جي سڪيورٽيحاظر رکي ٿو ۽ ثبوت ملڻ تي ھنن جي نه فقط ويزا ڪئنسل ڪئي وڃي Trackفراڊي شاگردن جو

ٿي پر آئندي الء ٻي ڪا ويزا حاصل ڪرڻ به ھن الء مسئلو ٿيو پوي ساڳي وقت آمريڪا . -Fجي حڪومت ھتي جي تعليمي ادارن کي به نظر ۾ رکي ٿي ته ڪھڙا صحيح آھن ڇو جو

ء اپالء ڪرڻ کان اڳ ھڪ ته شاگرد کي ان تعليمي اداري ۾ ويزا ال1 Full Time Academic اسڪول، ( ڪرائڻ ضروري آھي ۽ ٻيو ته ھو فقط ان تعليمي اداري (Enrollment)رجسٽري

۾ داخال وٺي سگھي ٿو جيڪو آمريڪا جي اميگريشن واري اداري ) ڪاليج يا يونيورسٽيUSCIS طرفان Approve ھجي ٿيل.

ويزا ٿئي ٿي، جنھن ۾ توھان آمريڪا ۾ اچي (Non Immigrant) اھڙي عارضي ھڪاھا ويزا خاص قسم جي . ويزا سڏجي ٿي(H)نوڪري يا جاب ڪري سگھو ٿا اھا ايڇ

مثال طور ڪنھن آمريڪن جي ڪا اسپتال آھي يا ڪمپيوٽر ٺاھڻ جي . پروفيشنل الء ٿئي ٿي جي ثابتي اھو ٽئڪس آھي، جيڪو ھو فئڪٽري آھي، جيڪا تمام سٺي پئي ھلي، جنھن

ھن کي ڄاٹو نرس يا ھوشيار ڪمپيوٽر انجنيئرن جي . حڪومت کي ھر سال ڏئي ٿواھڙي اسپتال يا فئڪٽريء جو آمريڪن مالڪ چاھي ته انڊيا يا پاڪستان مان . ضرورت آھي

جي يا ڪنھن ٻئي ملڪ مان نرسون يا ڪمپيوٽر انجنيئر ھڪ سال يا ٻن ٽن سالن الء پنھن . آمريڪا ۾ ايڇ ويزا تي اچن ٿاEmployاھڙي قسم جا . اداري الء گھرائي سگھي ٿو

آھي، جنھن جي آڌار تي آمريڪا جا ماٹھو، ڊاڪٽرن انجنيئرن J- Visaاھڙيء طرح ھڪ سميت جپان، جرمني يا ڪنھن ٻئي ملڪ ۾ سال، ٻن يا ٽن الء وڃي سگھن ٿا ۽ انھن جي بدلي

Exchange Visitorاھا . ھو اوتري عرصي الء آمريڪا اچي سگھن ٿا۾ ان ملڪ جا اوترا ماٹ .ويزا پڻ سڏجي ٿي

ايل ون ويزا تي ملٽي نيشنل ڪمپنيون . تي به اچن ٿا(L-1 Visa)آمريڪا ۾ ڪجھه ماٹھو -L“جن جي ھيڊ آفيس يا برانچ آفيس آمريڪا ۾ آھي، ان جا مٿين ليول جا مئنيجر يا اھم آڦيسر

ھوائي ڪمپنيء PIAجيئن . لڪ جي آفيس مان بدلي ٿي ٻي ۾ اچي سگھن ٿا ويزا تي ھڪ م”1


يا نيسلي کير جي ڪمپنين جا آفيسر بدلي ٿي آمريڪا وڃن ٿا، جتي ھو جيڪو وقت رھن ٿا .اھو ايل ون ويزا تي رھن ٿا

اھڙيء طرح مختلف ڳالھين ۽ نوعيت جي ڪمن الء آمريڪا ۾ سال ٻن الء اچڻ الء ۽ E-1ويزا، Qڪي ون ويزا، : ٿيون، جيڪي مٿين ويزائن کان عالوه ٻيون آھنويزائون ملن

E-2 ويزا، او ون ويزا ۽ TN وغيره )جيڪا ڪئناڊا ۽ ميڪسيڪو وارن الء آھي( ويزا ، .وغيره

ڪي اھڙا به ملڪ آھن، جن جي رھاڪن کي آمريڪا ۾ ٽي مھينا رھڻ الء ڪنھن به ھوائي جھاز جي ٽڪيٽ خريد ڪري اچي نيو ھو جڏھن چاھين. ويزا جي ضرورت ناھي

يارڪ جي ھوائي اڏي تي لھن ۽ اميگريشن آفيسر کي پنھنجي ملڪ جي فقط پاسپورٽ جي ملڪ آھن، جن ۾ جپان، آسٽريليا، جرمني، 27دنيا ۾ اھڙا . جھلڪ ڏيکاري ٻاھر نڪري اچن

ڪالھه جو ڏينھن ھو ائين ٿو لڳي ڄڻ . فرانس، انگلينڊ جھڙا ملڪ ته آھن پر سنگاپور به آھيع واري ڏھي جي شروع وارن سالن ۾ جھاز کي سنگاپور وٺي وڃبو ھو ته اسان 1970جڏھن

. جي آفيس جا سنگاپوري نمائندا اسان کي سنگاپور جي چورن ٺڳن کان خبردار ڪندا ھئاويندي بسين تي به سنگاپور جي چئني زبانن ۾ لکيل ھوندو ھو ته جيب ڪترن کان خبردار

جتي ڪٿي نظر اينديون ھيون ۽ اسان سنگاپور ۾ رنڊيون کنڊيون ،واري شرابيج. رھوظاھر آھي تعليم، ٽيڪناالجي، امن امان . پاڪستاني سڌريل ملڪن جا سمجھيا ويندا ھئاسين

ڻ آمريڪي ويزا حاصل ڪرڻ الء آمريڪي سفارتخاني ۾ به وڃ.فيلڊ ۾ اسان مٿڀرا ھئاسينجيڪا جھاز تي گڏ ھلندي ( بئري ھٿان پنھنجي فئمليجي ضرورت نه ھوندي ھئي، جھاز جي

اڄ اسان . ويزا لڳجي ايندي ھئيMultipleجا پاسپورٽ موڪلبا ھئا ته پنجن سالن جي ) ھئي ا ويزا حاصل ڪرڻ الء به ڪيترVisitorمعمولي . دنيا جي نظرن ۾ جھڙا چور ٿي پيا آھيون

لڊ ۾ ايڏو اڳيان نڪري ويو آھي جو جتن ڪرٹا ٿا پون ۽ ھوڏانھن سنگاپور جھڙو ملڪ ھر في الء ويزا جي به ضرورت ناھي ڻيورپ جو ملڪ ٿو لڳي ۽ ھن جي رھاڪن کي آمريڪا وڃ

جو آمريڪا سمجھي ٿو ته سنگاپور جي ماٹھن الء آمريڪا کان وڌيڪ پنھنجي ملڪ ۾ سک ٿا ھٹن، ڌاڙا ن۽سنگاپور جا ماٹھو جتي وڃن ٿا، اتي امن امان سان رھن ٿا، چوريون . آھن

ساڳي وقت اڄ ھنن جي ملڪ ۾ به ڪو وڃي ٿو ته سڪون . ٺڳيون ۽ ناجائز ڌنڌا نٿا ڪنويندي پيئڻ . نه پوک نه ڌاتو. سنگاپور جھڙي ٻيٽ تي جتي ڪجھه نه آھي. محسوس ڪري ٿوتدانن ھن ملڪ ۾ اھڙي ته تعليمي ادارن ۽ سپر اتي جي حاڪمن ۽ سيا. الء پاٹي به نه آھي وڇائي ڇڏي، اھڙو ته امن امان ۽ سفر، صحت ۽ انصاف جون سھولتون ڪارخانن جي ڄار

مھيا ڪري ڇڏيون آھن جو ڪيترا آمريڪن به سنگاپور ۾ نوڪري يا بزنيس ڪندي پنھنجي . خوش نصيبي سمجھن ٿا

بھرحال ھتي اسان سفري ضرورتن ۾ ويزا بابت ڳالھه ٻولھه ڪري رھيا ھئاسين جيئن سگھي ته ويزا ڇا ٿئي ٿي ۽ آمريڪا اچڻ الء ڪھڙي ڪھڙي ھڪ عام ماٹھوء کي ڄاڻ ٿي

ھتي اھو به ٻڌائيندو ھالن ته ڌارئين ملڪ ۾ ويزا مطابق رھڻ . ي ٿيوويزا جي ضرورت پ


ھجي اوترائي رھڻ کپن، جيڪڏھن ڪنھن ) ويزا(کپي يعني جيترا ڏينھن رھڻ جي اجازت ٿي ته ان سلسلي ۾ مجبوريء ڪري ڪجھه ڏينھن وڌيڪ رھڻ جي ضرورت محسوس ٿئي

ڪرائي پوء سڪون Extendاڳواٽ واسطي واري کاتي کي درخواست ڏيئي پنھنجي ويزا ھوڏانھن آمريڪا . ي تان وطن ورجيڏسان رھجي ۽ عزت سان ڌارئين ملڪ جي ھوائي ا

ر اسالم آباد جي ڪڏي ايندڙ ھر وزيٽر کي اڄ ڪلھه پنجن سالن جي وزٽ ويزا جو اسٽان لڳي ملي ٿو پر آمريڪا ۾ رھڻ الء ڪيتري مدي جي اجازت ملي آمريڪي سفارتخاني م

يئرپورٽ تي پھچڻ تي ڊيوٽي تي مقرر اميگريشن آفيسر ٻڌائي ٿو ۽ ان جو ٺپو ھڪ اٿي اھا اڇي رنگ جي ننڍڙي فارم تي ھٹي ڏئي ٿو، جيئن توھان کي ھر وقت ڌيان ۾ رھي ته ويزا

ين جي ھن ملڪ مان پنھنجي وطن روانا ٿي ڪڏھن ختم پيئي ٿئي ۽ ان کان اڳ توھان ڌڏار .وڃو

به Form I-94 ڪارڊ آھي، جيڪو Arrival-Departureھن اڇي رنگ جي ڪارڊ جو نالو اھو فارم گھٹو ڪري اميگريشن آفيسر ئي توھان کي ڏيڻ وقت توھان جي . سڏجي ٿو

ميشه ان کي ھ. ڪريو ڇڏي، جيئن پاسپورٽ سان گڏ حفاظت ۾ رھيStapleپاسپورٽ سان اھو ڪارڊ ھوم لئنڊ سڪيورٽي، . قابو رکجي جو موٽڻ وقت ايئرپورٽ تي ڏيٹو پوي ٿو

ڪسٽمس ۽ بارڊر پروٽيڪشن واري ڊپارٽمينٽ طرفان ھوندو آھي، جنھن تي درج ڪيو .ويندو آھي ته توھان ڪھڙي ويزا ھيٺ آمريڪا آيا آھيو ۽ گھٹن ڏينھن الء رھي سگھو ٿا

ار ٿئيشل نه ڪو ڌارئين ملڪ ۾ بيمخاص ڪري انھن الء جيڪي آمريڪا گھمڻ يا (ڌارئين ملڪ ڏي ويندڙ مسافرن الء

ھتي ڪجھه ڳالھيون پرديس ۾ صحت ۽ دوادرمل بابت پڻ ) وڃن ٿاالء تعليم حاصل ڪرڻ اسان جو ملڪ توڙي کٹي غريب آھي، اسپتالن ۾ انڌير لڳو پيو آھي، پر تڏھن به . لکندو ھالن

جي عالج الء دڪان تان گوريون وٺي پاڻ ئي عالج ڪريو وٺون يا ڪو انڌين منڊين بيماريني، ڃنه ڪو پاڙي اوڙي يا مٽي مائٽيء ۾ اھڙو ڊاڪٽر، ڪمپائونڊر يا نرس دائي مليو و

جنھن کان مفت ۾ به عالج بابت صالح وٺي سگھجي ٿي پر دنيا جي ھنن امير ترين ملڪن ۾ شل نه -جرمني فرانس ھجي يا انگلينڊ اسپينچاھي ناروي سئيڊن ھجي، جپان ڪوريا ھجي،

ڊاڪٽرن، دوائن ۽ اسپتالن . معمولي دوا به ھن کي ڪنگال بنايو ڇڏي. ڪو مسافر بيمار ٿئياسان جي . جا خرچ آسمان سان ڳالھيون ٿا ڪن ۽ آمريڪا ۾ ته ھيڪاندي باھه پئي ٻري

ريد ڪري سگھجي ٿي ملڪ ۾ ته ڪيترين ئي بيمارين جي دوا ڊاڪٽر کي بنا ڏيکارڻ جي خپر آمريڪا ۾ ھر دوا جي ڳري قيمت ھڪ طرف آھي ته ٻئي طرف اھا تيسين نٿي ملي

جاني “ سگھي، جيسين ڊاڪٽر نه لکي ڏئي ۽ ان بابت چرچي طور پنھنجي شروعاتي سفرناميريء ا۾ لکي چڪو آھيان ته آمريڪا ۾ مٿي جي يا ڪن جي سور جھڙي معمولي بيم“ ته جھاز

جي شيشي ڇھين ڊالرين ملي ٿي ۽ اھا خريد (Drops)گورين جي شيشي يا ڦڙن جي عالج الء ڪرڻ الء سٺ ڊالر ڊاڪٽر کي ڏيکارڻ جي في ڏئي ان کان دوا خريد ڪرڻ الء نسخو

(prescription)ان بنا دوا نٿي ملي. وٺٹو پوي ٿو.


جيڪي ماٹھو آمريڪا جا شھري آھن، انھن جي عالج جي خرچ جو جيتوٹيڪ وڏو ۽ (Co Pay)صو انھن جي انشوئرنس ڪمپني ڀري ٿي، تنھن ھوندي به ويھه سيڪڙو خرچ ح

Deductible جنھن کي ( خرچExcessاھو ايترو گھٹو ٿئي ٿو جو اسان جا ) به سڏجي ٿوڪيترائي ننڍين نوڪرين وارا پاڪستاني توڙي انڊين آمريڪا بدران پنھنجي وطن وڃي

اھا رقم آھي، جيڪا ھر صورت ۾ عالج ڪرائڻ Deductible. ٿاآپريشنون ۽ عالج ڪرائينمثال طور ڪنھن جي عالج تي خرچ ستر ڊالر ٿو اچي ته مقرر . واري کي ڏيٹي پوي ٿي

-Co ڊالرن مان مقرر ڪيل 20 ڊالر ته بيمار کي پاڻ ڏيٹا آھن باقي 50 رقم Deductibleڪيل

Pay سيڪڙو يعني 20 ۽ مريض ڊالر16 سيڪڙو انشورنس ڪمپني ڀريندي يعني 80 مطابق مثال طور ڪنھن جو ھلندي پير ترڪي ٿو وڃي ۽ ٻانھن يا ٽنگ جو فرئڪچر . ڊالر ڀريندو4

جيڪو آمريڪا جي ( ڇھه لک رپيا ٿو اچي يعنيٿيو ٿو پوي ۽ عالج تي خرچ ڏھه ھزار ڊالربه لرن کان عالوه باقي جو ويھه سيڪڙو اته ان مان پنجاھه ڊ) حساب سان تمام گھٽ آھي

يعني مريض کي انشورنس ھوندي جيڪو ڪجھه حصو پنھنجي کيسي . مريض پاڻ ڏيندومان ڏيٹو پوندو سو به ھڪ لک ويھه ھزار رپيا ڀرٹو پوندو ۽ جيڪڏھن ڪو ھتي جو شھري

. نه آھي ۽ ھو ھتي گھمڻ الء آيو آھي ته اھا سڄي رقم کيس ڀرٹي پيئي. ل ھتي ھڪ سنڌ جو وڏيرو گھمڻ الء آيو دوست ٻڌائين ٿا ته گذريل سامنھنجاھتي جا

ھتي جي ھمراھن کيس سھٹي صالح ڏني ته سائين گھمڻ کي . تڪليف ٿي پيئيجيھن کي دل پر ھو نه رڳو . ي وطن واپس ھليا وڃو ۽ اتي وڃي عالج ڪرايوٺھٹو کڏ ۾ اڄ ئي ٽڪيٽ و

صيبي ٿي پر اتي آمريڪا ۾ ئي دل جي آپريشن ڪرائڻ ۾ ھن پنھنجي خوش ن ترسي پيو پر لئه خراب . ھن سمجھيو ته خرچ اچي اچي ڪيترو ايندو، جيڪو ايندو اھو ڀربو. سمجھيخبر پيئي ته بل آيو فقط پنجاھه . ڪو ھفتو اڌ اسپتال ۾ مس رھٹو پيو. آپريشن ٿي. نه ڪبي

ھزار ڊالر معني ٽيھه لک رپيا اھو ٻڌي عالج بعد صحتيابي حاصل ڪندڙ وڏيري کي ماڳھينبٽئيء . سندس مائٽن مٽن ۽ دوستن ڦوڙي ڪري کيس قرض ڏنو. اٽئڪ ٿي ٿيو ھارٽ وري

دوستن ۽ مائٽن جو قرض چڪائڻ الء . جا پئسا کٹي ته ھو آمريڪا جي سير الء نڪتو ھو .ھن کي وطن موٽي پنھنجيون زمينون وڪٹٹيون پيون

ڦرڻ عذاب سو يارو آمريڪا جھڙا ملڪ گھمڻ ۾ جتي تفريح ۽ تجربو آھي اتي اھو گھمڻ !۽ بدبختي ٿيو پوي، جيڪڏھن هللا نه ڪري ته ڪو مسافر بيمار ٿي پوي يا زخمي ٿي پوي

سچي ڳالھه ۽ سھٹي صالح ته اھا آھي ته اڄ جون حالتون اھڙيون ٿي پيون آھن جو ڪنھن کي نوڪري روزگار جي مجبوري نه ھجي يا مائٽن مٽن سان ملڻ ضروري نه ھجي ته

ٻاھر جي دنيا معلوم ڪرڻ جو شوق . ھر ۾ ئي سکيو ستابو ويٺو ھجيپنھنجي وطن ۾ پنھنجي گاھا ئي . جھڙو ٽي وي چئنل کولي ويھي ڏسجيTravelٿئي ته ڊسڪوري، نئشنل جاگرافڪ يا

.سمجھي وڃي ٿي“ ڪم خرچ باال نشين”شيء اڄ ڪلھه ھونء ھن پاسي يا ھھڙن مھانگن ملڪن ڏي سفر ڪرڻ ضروري ٿي پوي ته اھڙي

پنھنجي ملڪ مان ضرورت جون ڪجھه دوائون پاڻ سان کٹي نڪرڻ ڪا خراب صورت ۾


Ideaي ڪن بيمارين ڪري ڪانھن ضروري دوائن ۾ ھڪ ته اھي اچي وڃن ٿيون، جي. ناھي دل جو مرض، ٿايورائيڊ وغيره جون ,Diabitiesکائٹيون پون ٿيون جھڙوڪ بلڊ پريشر ھر روز

جن جي ، قبضي، دستن جھڙين بيمارين الء مٿي جي سور، پيٽ جي سور،ٻيون. گوريونانھن دوائن جي بھتر لسٽ توھان کي پنھنجو فئملي . ڪنھن وقت به ضرورت پئجي سگھي ٿي

ڊاڪٽر ٻڌائي سگھي ٿو ۽ بھتر ٿيندو ان ھڪ ئي ڊاڪٽر کان سندس ليٽر ھيڊ واري پئڊ تي ڏيندو ته توھان ھي ان تي ھو اھو لکي. اھي دوائون لکرائي، اھو پنو پاڻ سان کٹي نڪرو

اھو احتياط خاطر پاڻ سان کٹڻ ان ڪري . دوائون واپرايو ٿا ۽ توھان الء ضروري آھن. ضروري آھي جو ڪن ايئرپورٽن تي ڪسٽم آفيسر ڊاڪٽر جي ليٽر بنا دوائون کٹڻ نٿا ڏين

ٿيل دٻي يا Sealڪوشش ڪري ڪا به دوا يا رڌ پچاء جو مصلو پائوڊر جي صورت ، بنا ڇو جو ڪنھن ھوائي اڏي تي ڪنھن ڪنھن ڪسٽم آفيسر جي دماغ ۾ اھا . ۾ نه کٹجيٿيلھيء

پيٺل ھيڊ جيڪا توھان رڌ پچاء الء کنئي آھي يا ،ڳالھه اچي سگھي ٿي ته لفافي ۾ ويڙھيل توھان پنھنجي ڳوٺ جي درگاھه شريف جي موالي مجاور کان شوڪاريل مٿي جي عالج الء

مڃان ٿو ته . آھيسان واسطو ڪنھن نشي پتي واري شيء خاڪ شفا کنئي آھي، ان جو يورپ ۽ آمريڪا جي ملڪن ۾ انصاف ملي ٿو ۽ جيسين ثبوت نه ملن، تيسين عرب ملڪن

) خاص ڪري اھو پاڪستان، بنگالديش جھڙي غريب ملڪ جو آھي ته(وانگر ڌارئين کي گانجي، ھيروئن، يڪدم جيلن ۾ نٿا موڪلين پر جيسين ھنن کي پڪ ٿئي ته ھيء ڪا چرس،

راڪيٽ جھڙي شيء ناھي ۽ اڄ به سنڌ جي ڏورانھن ڳوٺن، چنبڙ، قمبر، ٻني، ڇني، راڄو خاناٹي ۽ ميانداد چنجٹيء ۾ ڪيترا ماٹھو مٿي جي سور يا وائي سور جو عالج پير جي درگاھه جي ٻھاريل مٽيء سان ٿا ڪن، تيسين تيرھن ڪالڪ سفر ڪري آيل مسافر جو

ھڪ دفعي ڪوپن ھيگن جي ايئرپورٽ . رڻ يا قطار ۾ بيھڻ ۾ سر ھليو وڃيوڌيڪ انتظار ڪتي، پنجاب جي ڪنھن ٻھراڙيء واري ڳوٺ جي ماء، پنھنجي ٿڃ تي ٻار سميت جھلجي پيئي .

نجاب جي ٻھراڙيء پاسي جا ڪيترائي پورھيت ۽ مزدور سالن کان رھن ٿا، پڊئنمارڪ ۾ مون انھن . ٿان ھيگن جي ھوائي اڏي تي لھنجيڪي پنھنجي وطن وڃڻ وقت يا موٽڻ تي ڪوپ

سٽيء مان مئرين انجنيئرنگ رويڏينھن ۾ ڀر واري ملڪ سئيڊن جي ڏاکٹي شھر مالمو جي يونمالمو وڃڻ الء اسان کي به ڪوپن ھيگن . سبجيڪٽ ۾ پوسٽ گريجوئيشن پئي ڪئي

پار مالمو ھليا ان بعد ٻيڙيء ذريعي سمنڊ جو ٽڪرو ٽپي ٻئي(يئرپورٽ تي لھٹو پوندو ھو اٻڌل ھئي ۽ بقول ان ) االچي(ھن عورت وٽ اڳڙيء جي ٽڪري ۾ پيٺل ڦوٽا ) ويندا ھئاسينھن کي ) جيڪا انگريزيء کان به اڻ واقف ھئي ۽ رڳو پنجابي ڳالھائي رھي ھئي(عورت جي

سندس پاڙي واريء اھي پيٺل ڦوٽا ٻار کي مصريء سان مالئي چٽائڻ الء ڏنا ھئا ته جيئ ن ھن ي ڳالھه تمضبوط رھي پر جيسين ڪسٽم پوليس جي عملي ) ڪاڪڙو(نئين ٻار جو تارو

. ۽ ھراس ڇانيل رھيوخوف اڪيلي سفر ڪندڙ عورت کي ڪافي ھنسمجھه ۾ اچي تيسين اھڙن موقعن تي جيسين پڪ ٿئي ته ھوء ڏوھاري ناھي مون ڏٺو آھي ته ھر ڪو ڀڄيو پري

ڇو جو حق جي ڳالھه ڪجي !ھيٺ آيل پاڪستاني آھي تهخاص ڪري جي الزام . ٿيو وڃي


اھا ٻي ڳالھه آھي ته انھن ڏھن . ي دنيا ۾ سخت بدنام ٿي پيا آھيونسڄته اسان پاڪستاني پاڪستانين ۾ ڪو ھڪڙو صحيح معني ۾ پاڪستاني ھوندو ۽ نو ڄٹن ۾ ڪو برمي ھوندو ته

ھن کي پاڪستاني ئي سڏيندي جو ڪو بنگالي، ڪو افغاني ھوندو ته ڪو تامل پر دنيا ته انھنن کي . سفر ڪري رھيا آھنحاصل ڪريھو ڪنھن طرح پاڪستان جو پاسپورٽ

ان کي روڪڻ . پاڪستان جي شھريت ۽ پاسپورٽ ڪھڙي ريت حڪومت طرفان ملي ويوالء اسان جي حڪومت کي سختي ڪرڻ کپي ۽ اپاء وٺ . کپنڻ

مسافرن الء انشوئرنس پاليسيونئي امير ملڪ آھن، جن ۾ پنھنجن شھرين الء دوائن ۽ ڊاڪٽر جي فين جو دنيا جا ڪيترا

ڪجھه حصو اتي جي حڪومت ڏئي ٿي ، جيئن سئيڊن جھڙي ملڪ ۾ ڏندن ۽ اکين جي عالج پر . کي ڇڏي باقي بيمارين جي عالج جو ڪافي خرچ اتي جو سوشل ڊپارٽمينٽ ڏئي ٿو

ويزا تي ھميشه آمريڪا ۾ رھڻ Immigrantآمريڪا ۾ ٿوري عرصي الء ويندڙ مسافرن توڙي وارن الء يادداشت طور اھو لکندو ھالن ته آمريڪا ۾ دوا درمل الء حڪومت ڪجھه به نٿي

آمريڪا جو ان بابت صاف ۽ چٽو قانون آھي ته . ڏئي“… The US does not have socialized medicine. All costs of health care are paid by the

patient.” ۽ جيئن شروع ۾ ٻڌائي چڪو آھيان ته دوا درمل ۽ عالج الء ھر ھڪ کي ھيلٿ

انشورنس پاليسي خريد ڪرٹي پوي ٿي ۽ انشورنس ڪمپني اھو ئي چاھي ٿي ته دوا درمل ۽ پوء ۽ڊاڪٽر جي فين تي جيڪو خرچ اچي اھو پھرين توھان پنھنجي کيسي مان ادا ڪيو

-Co رقم ۽ توھان جي حصي جو Deductible جيڪا ڪريوClaimانشورنس ڪمپنيء کان

Payٿيڏئي باقي پئسا توھان کي جلدي جلدي ته به ٻن ٽن مھينن بعد ي ڪٽ . يعني سياح، شاگرد، نوڪرين وارا - ويزا تي اچڻ واراNon- Immigrantآمريڪا جي

۾وغيره، جيڪڏھن افورڊ ڪري سگھن ته آمريڪا پھچي پنھنجو پاڻ کي صحت جي معامليآمريڪا جون جيڪي وڏيون ۽ نالي واريون انشورنس ڪمپنيون . ضرور انشورنس ڪرائين

) ويزا وارن کيImmigrantيعني (آھن، اھي رڳو آمريڪا جا شھري ۽ گرين ڪارڊ وارن کي بھرحال ٻيون ننڍيون ننڍيون ڪمپنيون آھن، جيڪي ٽوئرسٽن کي . ن ٿيونڪانشورنس

ر جي سياحن کي انشوئرنس ڏيڻ کان ڪيٻائين ٿيون ۽ پر اھي به وڏي عم. انشوئر ڪن ٿيونٻين کي به انشوئر ڪندي شرط شروط وجھن ٿيون، جھڙوڪ اھڙيون بيماريون جيڪي ٽوئرسٽ کي پھرين آھن، انھن جي ڪري ھنن کي ڪو نقصان ٿي پيو ته ھو ٻڌل نه رھندا،

يا ٻي ڪنھن غيره، غوطا خوري، جبلن تي چڙھڻ، جانورن جي شڪار الء جنگلن ۾ وڃڻ واھڙي شوق پٺيان ٽوئرسٽ کي نقصان رسندو ته ان جي به ھي انشورنس ڪمپنيون ذميواري

مطلب ته انشورنس ڪرائڻ بعد، ڪجھه ٿيڻ تي به، انشورنس ڪمپنين کان ڪجھه . نه کٹنڪيترين حالتن ۾ ھنن سان قانوني جنگ وڙھڻ الء . ھڙ حاصل ڪرڻ ڪو سولو ڪم ناھي

ڇو ته اھا به ڳالھه . معني ان الء فالتو وقت ۽ وڌيڪ پئسو ھجي.وڪيل ئي ڪرٹو پوي ٿو


پتائي ۽ واندا ٽاتي . آھي ته آمريڪا ۾ انشورنس ڪمپنين کي ڦرڻ الء جتي ٺڳ موجود آھنن حاصل ڪرڻ الء شوڪيل به ڪنھن نه ڪنھن ھڪ ڌر جو فائدو ڪرڻ ۽ پنھنجي ڪمي

طرفان اخبار ۾ اشتھار ايندو رھي ٿو تيار ويٺا آھن، جيئن اڄ ڪلھه وڪيلن جي ھڪ ڪمپنيته توھان کي ڪنھن پاڙي واري جي ڪتي ڏاڙھيو ته ناھي؟ اسان توھان پاران ڪورٽ ۾

توھان کي . توھان کي اڳواٽ في ڏيڻ جي به ضرورت ناھي. ڪيس وڙھڻ الء تيار آھيونگھٹو جيڪا (جڏھن ڪتي جي مالڪ کان ٻڪ ناٹي جا وٺي ڏينداسين ته پوء ان مان ڪميشن

. ڏجائو) ڪري ويھه سيڪڙو ورتي وڃي ٿياھو اشتھار پڙھي واشنگٽن ۾ رھندڙ اسان جو ڳوٺائي نجم ميمڻ مون کي سندس فلئٽ تي ھچڻ واري لفٽ ۾ ڪتي سان گڏ چڙھندڙ آمريڪن عورت کان پري پري ٿي بيھڻ کان ھميشه

ته ھر وقت ان آئون . سائين ڪتي جو توھان فڪر ئي نه ڪريو”: چوندو ھو. جھليندو ھواميد سان ھوندو آھيان ته ڪڏھن ڪتي جو دماغ خراب ٿئي ۽ منھنجي ٽنگ ۾ ڄاڙي وجھي ته

ياد رھي ته ھتي ڪتي پالڻ “ .حاصل ڪريان) ٽيھه لک رپيا(مالڪياٹيء کان پنجاھه ھزار ڊالر سندس ڀونڪڻ تي پاڙيوارو . واري کي پنھنجي ڪتي کي ھر وقت ڪنٽرول ۾ رکٹو پوي ٿو

ويندي ننڊ ڊسٽرب ڪرڻ تي مالڪ کي ڏنڊ ڏيٹو پئجيو .ي شڪايت ڪري سگھي ٿوپوليس کوڃي ۽ جيڪڏھن ڪتي ڪنھن کي چڪ ھنيو ته مالڪ جو سر ويو ۽ چڪ لڳڻ واري جي

.ڄڻ ته الٽري نڪتي عجيب عجيب ڳالھيون ، ھتي آمريڪا ۾،انشورنس ڪمپنين، وڪيلن ۽ ٺڳ ماٹھن جون

ھڪ مزيدار ڳالھه جيڪا اڄ ئي ٻڌي . ھونديون آھنڪي ته عجيب کل جھڙيون . ٻڌبيون آھناٿم پڙھندرن جي دلچسپيء الء ھتي لکي رھيو آھيان ۽ اھڙيون ڳالھيون ھتي آمريڪا ۾ ئي ٿي .

.سگھن ٿيونٽيڪساز رياست جي شھر ڊاالس جي ھڪ وڪيل ھڪ خاص قسم جي مھانگن سگارن

اطر ڪنھن انشوئرنس ڪمپنيء جي دٻي ورتي ۽ پنھنجين ٻين شين سان گڏ باھه جي بچاء خ .وٽ انشوئر ڪيا

اڃا مھينو به نه ٿيو ته ھن پنھنجا قيمتي سگار روزانو ھڪ ھڪ ڪري ڦوڪي پوء انشوئرنس ڪمپنيء کان انھن جي رقم وصول ڪرڻ الء آيو سگار 24دٻليء ۾ بند اھي قيمتي .

.۾ انشوئر ڪرايا ھئا) نو لک رپين( ڊالرن 15000ھن اھو بيان ڏنو ته ھن جا قيمتي سگار ننڍڙين ننڍڙين باھين ۾ سڙي رک ٿي ڪليم ۾، وڪيل

جو ڪليم، ڏيڻ ڻظاھر آھي انشوئرنس ڪمپنيء ان سبب ڪري، سگارن جي ختم ٿي وڃ. ويا . ھوڇو جو اھي سگار وڪيل صاحب نارمل طريقي سان ڇڪي مزو ماٹيو. کان انڪار ڪيو

جج وڪيل جي فائدي ۾ ... کٹي ڪيس ڪيوتوھان کي يقين نه ايندو، وڪيل صاحب ٺوڪي Judgementڏني ۽ وڪيل ڪيس کٽي ويو . ڏيندي وقت انشورنس ڪمپنيء جي جيتوٹيڪ اھا ڳالھه مڃي ته اھو ڪليم Rulingجج

پر بھرحال وڪيل انشوئرنس ڪمپنيء کان پاليسي خريد ڪئي، جنھن ۾ . ڪرڻ جوڳو ناھي


گارن کي خاص طور سنئي ۽ ھن ڪمپنيء انشوئرنس ڪمپنيء ھن جي سگارن جي وارنٽي ک .باھه کان بچائڻ جي گئرنٽي مھيا ڪئي ھئي

۾ اپيل ڪرڻ پٺيان ) ھاء ڪورٽ(ھيٺين ڪورٽ جي ان فيصلي خالف مٿين ڪورٽ وڪيلوئرنس ڪمپنيء جج جي حڪم جي پوئواري ڪئي ۽ شپئسو ۽ وقت وڃائڻ بدران ان

.الر ڀري ڏنوصاحب کي سندس سگريٽ سڙڻ جو ڪليم پنڌرھن ھزار ڊ .۽ ھاڻ ھن ڪھاٹيء جو باقي ۽ بھترين حصو

ته ڪرايوانشوئرنس ڪمپنيء کان وڪيل ڪليم جو چيڪ وٺي جيئن ئي ڪئش انشوئرنس ڪمپنيء پوليس ۾ رپورٽ درج ڪرائي وڪيل صاحب کي ان ڏوھه ۾ ٻڌرايو ته

ي باھه ڪنھن جي گھر يا ملڪيت ک. ڪري چڪو آھي) آتش گردي (Arsonھو چوويھه ڀيرا . سڏجي ٿوArsonڏيڻ کي

جي ثبوت ۾ “ باھين”ڪورٽ ۾ جڏھن ڪيس ھليو ته انشوئرنس ڪمپنيء انھن چوويھن وڪيل کي . ھن جي خالف ڏيکاريTestimonyادا ڪيل انشوئرنس ڪليم ۽ گذريل ڪيس جي

اھو ان ڪري جو ھن ڄاٹي واٹي انشوئرنس ٿيل ملڪيت کي . جج صاحب مجرم قرار ڏنوھن ڏوھه جي سزا ۾ ھن کي چوويھه ھزار ڊالر ڀرٹا پيا ۽ چويھه مھينا جيل ڪاٽٹو . باھه ڏني

.پيوڪن ڪن ھوائي اڏن تي انشوئرنس ڪمپنين وارا ھوائي جھاز ۾ سفر ڪرڻ وارن

ان انشوئرنس کي . مسافرن کي اڏام جي سالمتي خالف انشوئرنس وڪٹندا نظر اچن ٿاٿو، جيڪا جھاز جي حادثي ٿيڻ تي فوتيء جي سڏجي ”Flight Accident Insurance“دراصل

وارثن کي انشوئرنس جي رقم جيڪا، اڄ ڪلھه ويھه ٽيھه لکن کان پنجاھه لک آھي، ڏني وڃي بھرحال ھھڙي انشوئرنس مان وڏي . يا گھٽ ۾ گھٽ ڏيڻ جو وعدو ڪيو وڃي ٿو. ٿي

.يعني انشوئرنس ڪمپنيء کي. خوشحالي نصيب ٿئي ٿيھر ھوائي جھاز ۾ ٽي چار سئو مسافر چڙھن ٿا، انھن مان توھان پاڻ سوچيو ته

جيڪڏھن ھڪ سئو مسافر به ھڪ ھڪ ھزار رپين جو پريميم ڏيئي ڏھه ڏھه لکن واري انشوئرنس خريد ڪن ته ھڪ اڏام ۾ انشوئرنس ڪمپنيء جي کيسي ۾ في الحال ھڪ لک رپيا

وويھه ڪالڪن ۾ منڊي ٽنڊي ايئرپورٽ تان جيڪڏھن چيچيء جھڙاته اچي ويو ۽ ڪرپنجاھه اڏامون به وڃن ٿيون ته معني انشوئرنس ڪمپنيء جي ڪمائي روزانو اڌ ڪروڙرپيا

ڪروڙ رپيا ٿيا ۽ سال ۾ پوٹا ٻه ارب رپيا کن ٿيا ۽ ھاڻ ٻڌايو ته 15۽ مھيني جي ٽيھن ڏينھن ۾ سال ۾ ڪيترا ھوائي جھاز آھن، جيڪي ڪراچي يا ڪنھن ٻئي ھڪ ايئرپورٽ تان اڏامڻ

پر جي سراسري ھڪ جھاز سال ۾ تباھه ٿو ٿئي ۽ سڀ مسافر ؟عد حادثي جو شڪار ٿين ٿابمريو ٿا وڃن ته به انشوئرنس ڪمپنيء کي ڏھه لکن جي حساب سان ھڪ سئو ماٹھن کي

. سندن کيسي ۾تباقي بچ. فقط ڏھه ڪروڙ رپيا ڏيٹا پياڍڻ الء به سندن وارثن سچي ڳالھه ته اھا آھي ته حادثي بعد ڪمپنيء مان اھي پئسا ڪ

لکرائي اچو، حقيقي وارث Affidavitرسيدون ڏيکاريو . کي ڪمپنيء پويان مھينا ڊوڙٹا پون ٿا


وغيره ... ڪھڙا آھن ۽ کين قانون موجب ڪيترو حصو ملڻ کپي، ڪورٽ مان لکرائي اچو .وغيره

ائي ناري ٻيٽ الس پاماس کان لنڊن ھوع ۾ مون به اسپين جي ھڪ ڪ1970ع يا 1969آئون بيمار ٿي پيو ھوس سو اسان جو پاٹيء وارو جھاز ھن ٻيٽ . جھاز رستي سفر ڪيو ھو

مھيني سوا بعد ھاڻ پنھنجو جھاز . جي ھڪ اسپتال ۾ مون کي الھي انگلينڊ روانو ٿي ويو ھوJoin ڪرڻ الء اسپين جي ھڪ ھوائي ڪمپني Iberia جي ھوائي جھاز ۾ لنڊن وڃي رھيو

وڪامي رھيون ھيون، “ فالئيٽ ائڪسيڊنٽ انشوئرنس”ي ھوائي اڏي تي الس پاماس ج. ھوسھن جي . مون سان گڏ سفر ۾ ھن ٻيٽ جو رھاڪو منھنجو ھم عمر، ھندو سنڌي پڻ ھو

انھن ڏينھن ۾ ڊالر .صالح سان اسان ڏھه ڏھه آمريڪن ڊالر ڏيئي پاليسي خريد ڪئيرسيد تي انشوئرنس ڪمپنيء جي ۽ حادثي جي صورت ۾ . پاڪستان جي چئن رپين برابر ھو

جڏھن جھاز اڏاٹو ۽ اڌ کان وڌيڪ سفر . طرفان پنج ھزار ڊالر ملڻ جو واعدو درج ٿيل ھوڪري چڪو ته مون سان گڏ سفر ڪندڙ ھن اسپيني ھندو سنڌيء چيو ته جھاز جو حادثو نه

.ئي ٿئي ته سٺو جو حادثي بعد ھي انشوئرنس جا پئسا پاڻ کي ملندا ئي ڪونهپاڻ ته حادثي ۾ هللا کي ئي پيارا ٿي ”مون چيو مانس، “ ھر آھي پاڻ کي ڪيئن ملندا؟ظا”

“.وينداسين “.پر افسوس جو انشوئرنس جا پئسا پنھنجن مائٽن کي به نه ملندا“ ھن کلندي چيو،“ .ھا” .مون پڇيو“ اھو ڀال ڪيئن؟”ائٽن کي خبر اھو ان ڪري جو ھنن ٺڳن کان انشوئرنس وصول ڪرڻ الء نه پنھنجن م”

“.آھي ۽ نه ھنن وٽ رسيدسو اھڙي طرح ڪيترا انشوئرنس جا ڪم ڪڏھن ڪڏھن فقط پنھنجي دل کي خوش

.رکڻ جا سانگ ثابت ٿين ٿاٽريول ”ھن ڪڏھن ڏٽريول ايجنٽ جن کان توھان ٽڪيٽ خريد ڪريو ٿا اھي ڪ

پاليسين تي توھان اھي انھن. به وڪٹن ٿاTrip Cancellation Insuranceيا “ پروٽيڪشن پالنسکي سفر جو خرچ ڀري ڏين ٿا، جيڪڏھن ڪنھن سبب ڪري توھان کي وئڪيشن ختم ڪرٹي پوي يا جنھن ڪم الء وڃو پيا اھو پورو ڪرڻ بنا موٽٹو پوي ۽ اھي سبب مختلف ٿي

پر ياد رھي ته اھي انشوئرنس . سگھن ٿا، جيئن ته حادثو، يا وڏي ڪا بيماري يا ڪو ٻيو . نٿيون ڪن Cover ن جي عالج يا دوا درمل کيپاليسيون توھا

جيڪڏھن توھان اھڙي ڪنھن انشوئرنس پاليسيء جي ڳوال ۾ آھيو جيڪا سفر دوران پرديس ۾ توھان جي دوا درمل، عالج ۽ آپريشن وغيره جو ذمو کٹي ۽ ان تي آيل خرچ جو

ان قسم . آھيInternational Medical Insuranceوڏو حصو توھان کي ڀري ڏئي ته اھا پاليسي جي پاليسي توھان جي سفر دوران يا واليت ۾ رھڻ دوران ھر اگھائي جي عالج، دوا درمل،

پر ان قسم جون . ڊاڪٽرن جي فين ۽ اسپتال ۾ رھائش جي خرچ جي پوئواري ڪري ٿيوئرنس پاليسيون ايڏيون ته مھانگيون آھن جو ڪڏھن ڪڏھن توھان جي ھوائي جھاز جي شان


کان مٿي 40 -45خاص ڪري جي مسافر جي عمر . وڌيڪ پريميم ڏيٹو پوي ٿوڀاڙي کان به .لڊ پريشر جھڙيون پراٹيون بيماريون اٿسب آھي، جسماني طرح ڪمزور آھي ۽ ڊائبٽيز ۽


نيو جرسي اسپتال ۾ پرڪاش سان مالقات جوالء تي نيو جرسي جي سينٽ پيٽرس يونيورسٽي اسپتال ۾ احسن ۽ ايمان جن کي 16

. ٻه سال اڳ جڏھن جپان ۾ آفرين ڄائي ھئي تڏھن به آئون اتي ھوس. ڍو ڀاء ابيان ڄائوننجا ٻار آھن، ھو گذريل ڏھه ) جيجل(احسن، ايمان، آفرين ۽ ھاڻ ابيان منھنجي وڏي ڌيء مريم

ڪاليج پيٽارو مان انٽر ٽسندس مڙس مشتاق ميمڻ ڪئڊ. ٻارھن سالن کان جپان ۾ رھن ٿا ڪئي ۽ ان بعد انگلينڊ مان پوسٽ B.Eونيورسٽي مان انجنيئرنگ ڪرڻ بعد مھراڻ ي

گريجوئيشن ڪرڻ بعد ڪراچي پورٽ ٽرسٽ ۾ جاب ڪري رھيو ھو ته کيس پي ايڇ ڊي الء ھيرو شيما يونيورسٽيء مان اسڪالر ملي ۽ انجنيئرنگ ۾ ڊاڪٽوريٽ ڪرڻ بعد اتي ئي

ال اھا نوڪري ڪرڻ اٺ ڏھه س. ڪوڪورا شھر ۾ جپان حڪومت جي نوڪري ملي ويسيا ) آمريڪا(سندس پوسٽنگ نيو يارڪ . بعد ھاڻ يونائيٽيڊ نئشنس ۾ نوڪري ڪري رھيو آھي

.۾ ھئڻ بدران جپان جي ھڪ تاريخي شھر ڪيوٽو ۾ رکي ويئي آھي) سئٽزرلينڊ( جنيوااسان جي ھتي اچڻ ڪري ۽ ٻارن کي اسڪول کان موڪل ھجڻ ڪري مريم ٻارن

نيو جرسي ھلي آئي، جتي منھنجي ٻي ڌيء مارئي رھي ٿي، جنھن سميت جپان کان ھيڏانھن جو گھر وارو ثمير وسطڙو گذريل ڏھه کن سالن کان ھتي آمريڪا ۾ پنھنجو پرائيويٽ بزنيس ٿو

.ڪري Middlesexٻار جي اطالع ملڻ تي سينٽ پيٽرس اسپتال پھتس، جيڪا نيو جرسي جي

يسٽن ايوينيو وٽ آھي، جتي پارڪ بوليورڊ واري عالئقي جي نيو برنسوڪ شھر ۾ بلڪل ابلڪ سڄي آمريڪا ( ايونيو جي ٻئي پاسي نيو جرسيء جي Easton. وارو رستو ٿو اچي لڳي

Huntingtonمشھور يونيورسٽين مان ھڪ رٽگرز يونيورسٽي آھي، جنھن جي اتر ۾ ) جي . پارڪ آھيBuccleuchپاسي ھتي جو ھڪ خوبصورت پارڪ اسٽريٽ جي ٻئي

ڄاول ٻار جي ڪن ۾ ٻانگ ڏئي ابيان نالو رکيو ويو، جنھن نالي بابت پھرين کان نئينسوچي فيصلو ڪيو ويو ھو ۽ جنھن نالي الء ھن اسپتال جي مسلمان ليڊي ڊاڪٽر فاطمه

سندس والدين گھٹو . م ملڪ جي رھاڪو آھياڊاڪٽر فاطمه ش. ڏني ھئيSuggestionجھان ان جان آزاد ڪرائي ھتي آمريڪا ۾ اچي پناھه ورتي گھٹو اڳ ملڪي سياسي جھيڙن جھٽن م

ڊاڪٽر فاطمه ھتي ئي ڄائي يا شايد تمام ننڍي ھئي ته ھتي آئي ۽ سندس سموري تعليم . ھئي .آمريڪا جي اسڪولن ۽ ڪاليجن مان آھي

لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي ڄامشورو جيڏي ھن سينٽ پيٽر يونيورسٽي ھاسپيٽل ۾ فاطمه ۽ آفريڪا جا ماٹھو ) خاص ڪري لبناني ۽ مصري نرسون(ھه ايشيائي کان عالوه ٻيا به ڪج

جن ۾ گھٹو تعداد شاگردن جو ھو يا اسان وانگر مريض سان ملڻ وارن . نظر اچي رھيا ھئااسپتال مان موٽڻ وقت ٻي ماڙ تي ٺھيل رسيپشن تي ھاڻ رات جي ڊيوٽي وارو آفيسر ھتي . جو

ھيستائين جيڪي ڪجھه ايشيائي نظر . ويٺل ھوجي گوري آمريڪن بدران ايشيا جو ھمراھه


ھي ھمراھه اسان جي . آيا ھئا، اھي منھن مھانڊي مان عرب ٿي لڳا يا وري چيني ۽ ويٽناميھندستان جي ڪنھن اتراھين صوبي ٿي سگھي ٿو . پنھنجي ننڍي کنڊ جو ھمراھه لڳي رھيو ھو

. يا وري پاڪستاني ھجي. ھوجو ھجي جو بنگالين ۽ مدراسين وانگر گھٹو ڪارو ۽ سنھڙو نه اڄ ڪلھه ته آمريڪا ۾ پاڪستاني به جتي ڪٿي نظر اچن ٿا ۽ کين ڏسڻ سان اھا حيرت نٿي

سٺ جي . ٿئي جيڪا اڄ کان ٽيھه پنجٽيھه سال اڳ واري آمريڪا ۾ اسان کي ٿيندي ھئيآخري ۽ ستر جي شروع وارن سالن ۾ جڏھن اسان کي آمريڪا ۽ ڪئناڊا جي بندرگاھن ۾

، بئٽن روج ۽ Tampaز ھالئٹو پوندو ھو ته پورٽ آرٿر، گيلوسٽن، چارلسٽن، سوانا، جھاجئڪسن وائيل جھڙن بندرگاھن ۾ ته ڪڏھن به ڪو پاڪستاني نظر نه آيو پر ھاڻ ڏسان پيو ته اھڙن ننڍن شھرن ۾ به الھور ۽ ڪراچيء جھڙن وڏن شھرن جا ماٹھو ته ڇا سنڌ جي ڳوٺن

ڀريا، قاضي احمد، ڪوٽ غالم محمد ۽ الڙڪاٹي جي ڳوٺ وليد ۽ ماتلي، ٽنڊو جان محمد، ۽ مون کي ياد آھي ته انھن ڏينھن ۾ بس ۾ ويندي . قمبر جي ميتلو ڳوٺ جا به نظر پيا اچن

ڪنھن ھنڌ پاڻ جھڙو مھانڊو نظر اچي ويندو ھو ته بس مان لھي، ٻي بس ۾ ان ھنڌ پھچي انھن . وٺجيس ته ھتي آمريڪا ڪيئن پھتوخبر چار. ھمراھه کي ڳولبو ھو ته ويو ڪيڏانھن

نه ايڏيون ھوائي جھازن جون . ڏينھن ۾ آمريڪا ھيڪاندو ڏورانھون ڏيھه سمجھيو ويو ٿييورپ ۽ انگلينڊ ۾ ئي . اڏامون ھيون نه اڄ جھڙو ٽيليفون سسٽم ۽ خبرون ڏيندڙ ٽي وي چئنل

ڦريو آھي جو اسان جي ملڪ جي ماٹھن کي کوڙ نوڪريون پئي مليون، ڪنھن جو مٿوھيڏانھن ڪھي اچي ڪو پاڪستاني ته ڇا انڊين نظر ايندو ھو ته ان سان به وڏي حب ۽

Curiosityپر ھاڻ اھا ڳالھه ئي نه رھي آھي ۽ ھي انڊين يا . حال احوال وٺبو ھو. مان ملبو ھواڪستاني مھانڊو جيڪو سامھون نظر اچي رھيو ھو، ان کي مون سان ۽ مون کي ھن سان پ

يا ھڪ ٻئي کان احوال وٺڻ جي ڪا به دلچسپي پيدا نه ٿي رھي ھئي پر ٻار جي برٿ ملڻ سرٽيفڪيٽ ٺھرائڻ الء ھن ڪجھه فارم ماء کان صحيح ڪرائڻ الء اسان کي ڏنا، جيڪي منھنجي زال کٹي واپس ڌيء ڏي ويئي، تيسين آئون اتي ئي آجيان واري ڊيسڪ وٽ بيھي

.ھن پڇيو“ عيسائي آھيو؟ . ان ٻار جو نانو آھيانرھيس ۽ ھمراھه کي ٻڌايم ته آئونجي ) تبليغين(پر مون کي خبر آھي ته ھيء اسپتال عيسائي مشنرين ”وراٹيم، “ نه مسلمان،”

“.آھي۽ پوء وقت پاس ڪرڻ الء سندس ملڪ پڇيم .

“.ھاڻ ته آمريڪن آھيان، پر ڄائس ۽ وڏو انڊيا ۾ ٿيس”. نه وري پنجابين ۽ ڪشميرين وانگر گھٹو اڇو ھونه سکن واري پڳڙي ۽ ڏارھي ھئس ۽

.منھنجي شڪ موجب گجراتي ٿي لڳو .مون پڇيو مانس“ گجراتي آھيو؟” .ھن وراٹيو“ .سنڌي آھيان. نه” .مون پڇيو“ سنڌي ڳالھائي سگھو ٿا يا نه؟” “.باقي زال ۽ ٻارن کي نٿي اچي. گھر ۾ پيء سان سنڌي ڳالھايان. ھا”


الو پرڪاش کيئاني آھي ۽ حيدرآباد جي مشھور بزنيس مئن ڪندن ھن ٻڌايو ته سندس نس گڏ رھي ٿو، جتي ٹسندس والد ڀڳوانداس ھتي ئي نيو جرسي ۾ سا. مل کيئانيء جو پوٽو آھي

.سندس ميرپوري زال ۽ ڌيء پٽ پڻ رھنسندس ھڪڙي ڀيڻ ميڪسيڪو ۾ . پرڪاش ٻڌايو ته پاڻ ٽن ڀيٹن جو اڪيلو ڀاء آھي

ڏکڻ ڪوريا ۽ ھڪ انڊيا جي بندرگاھه واري شھر واشاڪا پتنام ۾ رھي رھي ٿي، ھڪڙي ھن ٻڌايو ته ھو ڪافي پوڙھو آھي ۽ . مون کانئس سندس پيء ڀڳوانداس ساڻ ملڻ جو پڇيو. ٿي

بيمار پڻ رھي ٿو پر ھن کي ھڪ سنڌي ليکڪ سان ملي خوشي ٿيندي جو ھن وٽ اڄ به اسان ڀائر . ٿا، جن کي پڙھي ھو خوش ٿئي ٿوانڊيا کان سنڌي اخبارون ۽ رساال ايندا رھن

.ڀيٹون سنڌي فقط ڳالھائي سگھون ٿا پر پڙھڻ نٿي اچيپرڪاش کان سندس گھر جو فون نمبر وٺي اسان اسپتال مان نڪتاسين ۽ ٻئي ڏينھن ئي فون ڪري ڀڳوانداس کان مون ملڻ جو پڇيو ۽ سندس رضامندي تي مون پڪو پھه ڪيو ته

.لندي ته ڀڳوانداس کيئانيء سان ضرور ملندسجيئن ئي واندڪائي م پيو ۽ پرڪاش کي سندس پيء الء ٻه ڪتاب پڻ وڃٹواسپتال ان بعد به ٻه دفعا مون کي

ھڪ دفعي ساٹس گڏ ويٺل مھمان سان ملرائي پرڪاش ٻڌايو ته ھن ھمراھه جو ڏاڏو . ڏنم ڪافي وقت فجي ٻيٽ ھنن. جي اھم شخصيت ٿي گذرريو آھي ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه پڻ انڊيا

.تي گذاريو آھي، جتي ھن جو ڏاڏو انڊيا طرفان ھاء ڪمشنر ھوندو ھومون ھنن کي چيو ته ھيء دنيا ڪيتري ته ننڍڙي آھي ۽ اھا ڪيڏي حيرت جھڙي ڳالھه آھي ته ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه سان منھنجي اسي واري ڏھي ۾ ٻه دفعا سنگاپور ۾ مالقات ٿي

.ھئيع واري عرصي ۾ نوڪري دوران مون کي پڻ منھنجي ٻين 1991کان ع 1983مالئيشيا ۾

اڃا به ڪنھن نئين ۽ دلچسپ ھنڌ تي نوڪري ڪرڻ جي جستجو ھر وقت لڳي ،ساٿين وانگرمنھنجا ڪيترا ساٿي ڪئپٽن ۽ چيف انجنيئر، خاص ڪري انڊين ۽ يورپي، مالئيشيا . رھي ٿي

مون کي جيستائين پسند جي . ويا ھئاڇڏي برونائي، سنگاپور، آسٽريليا ۽ نيوزيلينڊ ھليانوڪري نه ملي، تيسين ھر وقت فجي ٻيٽ جا خواب ڏسندو رھيس ۽ پوء ھڪ دفعو جڏھن

پيس ته منجھي تي موجود نيول اڪيڊميء ۾ نوڪري ملي ته SUVAاتي جي ھڪ ٻيٽ ھڪ بھترين وڃان يا مالئيشيا ۾ ئي رھي پوان جو مون الء مالئيشيا به اوڏانھنمالئيشيا ڇڏي

جاء ھئي، جنھن جي ساوڪ، ٻارھوئي مينھن، کنوڻ ۽ گجگوڙ مون الء سونھن ۽ ساز ھئا . انھن ڏينھن ۾ سنگاپور ۾ سنڌي ڪلب ۾ جتي سنڌي ھندن جو مندر به ھو ٿر پارڪر جو بيحد پڙھيل ڳڙھيل، دنيا ۽ پنھنجي ڌرم جي معلومات رکندڙ ۽ ھر انسان جو ڀلو گھرندڙ پنڊت

. تي اڪثر مالقات ٿيندي ھئيڻ شرما رھيو ٿي، جنھن سان منھنجي سنگاپور وڃھال مھاراجنيٽ جيڏو ويڪرو سمنڊ آھي ۽ ھي ٻه پمالئيشيا ۽ سنگاپور جي وچ ۾ فقط سنڌو نديء جي

مھاراج واري ھن مندر ۾ جتي مڪاني ) . پل ۽ ريل رستي ڳنڍيل آھن (Causewayملڪ ھئا، اتي بالي ۽ پئسفڪ سمنڊ جي ھن ٻيٽ فجيء جا سنگاپور جا ۽ سنڌ ھنڌ جا ماٹھو ايندا


ھنن جو پنھنجي وطن انڊيا وڃڻ يا موٽڻ وقت ھتان سنگاپور مان لنگھه ۽ . انڊين پڻ ايندا ھئاStoppageرما مون کي فجي وڃڻ الء نه فقط پنھنجا ذاتي مشورا ڏنا شمھاراج نھال . ٿئي ٿو

پر سنگاپور ) .آھي۾ ڏنو “ ر ٿو سڏ ڪريسنگاپو”ال سنگاپور واري سفر نامي وجن جو اح(ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه انھن مان ھڪ . جي ڪجھه اھم شخصيتن سان پڻ ماليوايندڙ فجيء

پڻ ھو جنھن جي شخصيت مون کي بيحد متاثر ڪيو ۽ اھو ئي سبب آھي جو ھينئر سندس جو انگريزيء ۾ گرانڊسن لفظ ٻنھي جي نمائندگي ڪري ٿو - يا ڏھٽي(پوٽي مالقات تي جي)

.سندس ذڪر ڪڍي ويٺا آھيونسندس ٻه چار . ڪئپٽن ڀڳوانداس سرڪاري ڪاموري کان عالوه سٺو اديب پڻ ھو

: ڪتاب بيحد مشھور آھن، جھڙوڪIndian Tea My Father’s Fiji

ٻين به “ اجالي اپني يادون ڪي”ھن ھندي زبان ۾ به ڪيترائي ڪتاب لکيا جن مان . و ٿي چڪو آھيڪيترين ئي زبانن ۾ ترجم

ھن آگري جي اسڪول مان . ع ۾ ڄائو1916ڪيپٽن ڀڳوان سنگھه آگري جي جاٽ فئملي ۾ ان کان پوء ٻي وڏي لڙائي . ع ۾ ايم اي ڪئي1940مئٽرڪ ڪئي ۽ اتي جي ئي ڪاليج مان

(World War)شروع ٿيڻ تي ھن کي انگريزن جي فوج ۾ ڪميشن ملي . ع ۾ بلند 1948. اسسٽنٽ مئجسٽريٽ مقرر ڪيو ويوجنگ ختم ٿيڻ تي ھن کي الھه آباد جو

شھر جو ڪليڪٽر ۽ ان بعد راء بريليء جو ڊپٽي ڪمشنر بنيو ان بعد مختلف نوڪرين تي . ع ۾ دھليء جو 1964ع ۾ڪلڪتي ۾ جوائنٽ سيڪريٽري ۽ 1957رھيو، خاص ڪري

جتي سندس پيء ٿي رھيو، ) ھاء ڪمشنر(ڪمشنر ٿيو ۽ پوء آخر ۾ فجي ۾ انڊيا طرفان سفير ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه فجيء ۾ . بيري سنگھه پڻ انگريزن جي حڪومت ۾ سرڪاري آفيسر ھو

انڊيا الء تمام گھٹو ڪم ڪيو ۽ انڊيا جي ماٹھن ۽ ملڪ کي معاشي توڙي سماجي طرح وڏا فجيء جي نيول اڪيڊمي جو پرنسپال ۽ منھنجو ھم عمر مسٽر ناتاني سڪا . فائدا رساياريجوئيشن ڪئي، اھو پڻ ڪئپٽن گنھن سئيڊن جي ساڳي يونيورسٽيء مان پوسٽ نائيوئلو ج

ھن فجيء کي پنھنجو ٻيو وطن ٿي سمجھيو، جتي سندس . ڀڳوان سنگھه جي تعريف ڪندو ھوپيء به زندگيء جا ڪيترائي سال گذاريا، تڏھن ته ھن فجيء تي لکيل ڪتاب جو نالو منھنجي

اھا . مون وٽ جيڪا ھن ڪتاب جي ڪاپي آھي. رکيو(My Father’s Land Fiji)پيء جي ڌرتي وارن جو ڇاپو آھي ۽ مون Tamavua Enterpriseع وارو دھلي جو ڇاپو آھي، جيڪو 1984

.سنگاپور مان ورتو ھوع ۾ 1995نيو جرسي جي ھن اسپتال ۾ آيل ھن نوجوان مھمان ٻڌايو ته سندس گرانڊ فادر

ھندڙن الء ھن وقت قلمبند ڪرڻ دوران فجي ۾ ھڪ ديھانت ڪري ويو ۽ ھي ڳالھيون پڙلھه ڪندي خبر پئي آھي ته ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه جو وڏو پٽ اجيه سنگھه ودوست سان ڳالھه ٻ

ع ۾ انڊيا حڪومت ۾ ريلويز جو وزير ھو، ان کي ٻه سال کن اڳ 1990ع ۽ 1989جيڪو ع ۾ پروفيسر آء ايس چوھاڻ جي جاء تي فجيء جو سفير ڪري 2004 ھڪ . رکيو ويو آھي


ٻي ڳالھه ته اجيه سنگھه ۽ ڪئپٽن ڀڳوان سنگھه جا پڙ ڏاڏا تڙ ڏاڏا رام چندر ۽ پدم ڪمار ان سسٽم بابت . ھيٺ مزدور ٿي آيا ھئاIndian Indentured Systemع ۾ 1885فجي ۾ سن

ڪجھه احوال اڳتي ھلي ڪنداسين ته ڪيئن انگريزن ظاھري طرح ته غالميء تي بندش ۾ ننڍي کنڊ جي غريب (Colonies)ھن سسٽم ھيٺ ھو پنھنجين ڏورانھين بيٺڪن وڌي پر

۽ وجي سنگھه پاڻ فجيء ۾ ئي ڄائو. پورھيتن کان نيم غالميء واري حيثيت جو ڪم وٺندا ھئاوجي سنگھه جو ڏاڏو بيري سنگھه . اتي جي ئي مڪاني انڊين ڇوڪريء سان شادي ڪيائين

ھاڻ پاڻ نيو جرسيء ۾ رھندڙ سنڌي ھندو فئملي کيئاني جي بھرحال . به فجيء ۾ ڄائو ھو .احوال تي واپس اچون ٿا، جنھن جي شروع ڪرڻ تي ھي ڳالھيون نڪري پيون

سنڌي ھندن جو ٻاھرين دنيا سان تعلقبھرحال ھتي اسان نيو جرسي آمريڪا ۾ رھندڙ سنڌي ھندو پرڪاش کيئاني جي پتا

ن اڃا تائين ته مالقات نه ٿي سگھي آھي، جو ھاڻ ڀڳوان داس جي ڳالھه ڪريون، جنھن سامنھنجو نيو جرسي بدران ميريلئنڊ، ورجينا ۽ پينسلوانيا ۾ رھڻ پيو ٿئي پر ايترو آھي ته فون رستي منھنجيون ھن سان ڪافي خبرون چارون ٿيون آھن، جن ۾ ڪجھه ڳالھيون پڙھندڙن

جي دلچسپيء الء ھتي لکي رھيو آھيان : .ع ۾ حيدرآباد ۾ سيٺ ڪندن مل کيئاني جي گھر ۾ جنم ورتو1932ڀڳوانداس

.ع ۾ سنڌ ڇڏيسين1949. اسين حيدرآباد جا رھواسي ھئاسين .پٽ، ڌيئون ۽ انھن جو اوالد سنڌي ڳالھائي ٿو پر پڙھي رڳو آئون سگھان ٿو

.اسين ڀائيبند آھيون ھيون، (Rolling Mills)حيدرآباد ۾ اسان جي پيء سيٺ ڪندن مل جا لوه جا ڪارخانا

.سڄي سنڌ ۾ مال سپالء ڪندا ھئاسينھڪ ڪنڊ تي توال رام گرلس . حيدرآباد ۾ اسان جو ڪارخانو ڦليلي وٽ گرو ننگر روڊ تي ھو

.اسڪول ھو ته ٻي ڪنڊ تي اسان جو ڪارخانو . جو دڪان ميان فقير جي پڙ ۾ ھو(Retail)ريزڪي وڪري

لوھي سامان اسان جي ڪارخاني مان سڄي سنڌ ۾ جيڪي نار ھلندا ھئا، انھن جو Supplyائگريڪلچر ملن . ٿيندو ھو(Mills) ۾ توڙي سنڌ جي جننگ فئڪٽرين ۾ اسان جي

. ڪارخاني مان لوھي پٽيون ۽ ٻيو مال ويندو ھوان وقت جو ڪليڪٽر مير چنداٹي، وزير ايوب خان کھڙو، االھي بخش ۽ ٻيا وڏا وڏا

.ٹندا ھئا ۽ اسان وٽ گھمڻ ايندا ھئاکي سڃا) سيٺ ڪندن مل(ماٹھو بابا ٽنڊو ڄام، ٽنڊوالھيار، نواب شاھه ۽ ٻين پاسي جا سيٺيون سيئومل، آسو مل ۽ اجواٹي وارا

.اسان کان سامان وٺندا ھئا .اجواٹي سيٺيون اڃا به سنڌ ۾ رھن ٿيون

.ھو“ ڪندن مل ھيرانند لوھي”حيدرآباد ۾ اسان جي ڪارخاني جو نالو پتا . منھنجي ان وقت عمر سورھن سترھن سال ھئي. ناڍو دربدر ٿياسيسنڌ ڇڏڻ بعد ڏ


سان گڏ ڪڏھن گانڌيڌام، ڪڏھن احمد آباد ته ڪڏھن بڙودا ڪيترائي سال دربدر رلندا .پر ڀائو ڏاڍو نقصان ٿيو. ان بعد بمبئي اچي رولنگ مل کوليسين. رھياسين ڇو؟

.ٽري بند ڪرٹي پيئيآخر فئڪ. روز ھڙتالون،مزدورن جي ڪري، روز ھنگامامنھنجو ڀيٹويو نارائن ) مدراس ۾(اتي . ان بعد مدراس ۾ اچي چار پنج ڪپڙي جا دڪان کوليم

.ان وڏي مدد ڪئي. داس اڳھين رھيو ٿي. ۾ آيس (USA)مدراس ۾ چاليھه سال کن ڪپڙي جا دڪان ھالئي پوء ھيڏانھن آمريڪا

.ع ۾ آيو1988ن اڳ ع ۾ آيس پر منھنجو پٽ پرڪاش ان کاUSA 1993آئون گھٹو ھلي چلي نٿو . سڄو ڏينھن گھر ۾ اڪيلو ھوندو آھيان. پٽ ۽ ننھن نوڪري ڪن

.ڪمزور رھان ٿو، جو پنجھتر سالن کي اچي پڳو آھيان. سگھاننيو جرسي انڊيا کان ڪڏھن ايندا آھن، جيڪي پڙھي . سنڌي ڪتاب پڙھڻ تي دل چوندي آھي

.يانساڌو واسواٹي سينٽر موڪليندو آھجي مون کي انھيء ذات . کيئاني سنڌي ھندن جي اھڙ ذات آھي، جيڪا توھان گھٽ ٻڌي ھجي

جي ھندن جا دڪان جبرالٽر ۾ سجھن ٿا ۽ ٿي سگھي ٿو نيو جرسي جي اسپتال ۾ مليل ھمراھه پرڪاش کيئاني ورا انھن کي نه سڃاٹندا ھجن، جو ھي ته ھاڻ پنڌرھن کن سال ٿيا آھن جو

ھيڏانھن آمريڪا آيا آھن پر جبرالٽر وارا کيئاني ته ٽيھه چاليھه سالن کان ھندستان کان لڏي به سڏيو وڃي ٿو ۽ ھي جيتوٹيڪ اسپين جو حصو “ جبل الطارق”جبرالٽر ۾ رھن ٿا، جيڪو

جبرالٽر ۾ رھندڙ کيئاني ذات وارن . آھي، پر مٿس حڪومت ۽ اثر رسوخ انگريزن جو رھيوسندن . نڊ جون واچون ۽ اعلي ۽ برانڊيڊ قسم جا زيور آھسنڌي ھندن جو بزنيس، سئٽزرلين

ٽي دڪان جبرالٽر شھر جي مين اسٽريٽ تي آھن ۽ ھڪ جبرالٽر ايئر پورٽ جي ڊپارچر . فري ھجڻ ڪري ھتي جي دڪاندارن جو ڪافي وڪرو ٿئي ٿويھي ملڪ ڊيوٽ. الئونج ۾

ٽ پوھو مل ھندستان ھونء ھي کيئاني پنھنجي نک کيئامل کان ڇڪين ٿا جنھن جو وڏو پپوھو مل ”و اڳ سنڌ ڇڏي بزنيس خاطر واليت روانو ٿي ويو ھو ۽ ٹجي ورھاڱي کان گھٹو گھ

ع ۾ 1946ديوان ڀيرو مل مھر چند آڏواٹي جي . نالي پنھنجي ڪمپني کولي ھئائين“ برادرسان ع ۾ جيئن ئي سئيز ڪئنال کليو ۽ يورپ ک1869مطابق ته “ سنڌ جي ھندن جي تاريخ”لکيل

جنھن تان سندس اوالد جي کيئاني (بمبئي اچڻ شروع ٿيا ته کيئا ) پاٹيء جا جھاز(ايندڙ اسٽيمر پوھو مل برادرس ”جو ھي وڏو پٽ پوھو مل ولد کيئامل پنھنجي ) ذات شروع ٿي

ھن ٻين . ۽ يورپ روانو ٿي ويو) مصر(جي طرفان پاٹيء جي جھاز ۾ قاھري “ ڪمپنيءپرديس ۾ ھنن . ي الء سنڌ ۽ ھند جون مختلف شيون پاڻ سان کنيونسنڌي واپارين وانگر وڪر

ڪجھه سال . بيحد سادگيء سان زندگي گذاري ۽ پاڻ سان آندل مال جو وڪرو ڪندا رھياپرديس ۾ خريد و فروخت ۽ پئسو ميڙڻ بعد جڏھن حيدرآبد موٽيو ته سندس خوشحاليء جون

. به ھن جي نقش قدم تي ٻاھر نڪري پياخبرون سندس دوستن ۽ مائٽن ۾ پکڙجي ويون ۽ ٻياجيڪي سڀ کان اڳ . ڪمپنيون مڃيو وڃي ٿو(Pioneer) سنڌي فرمن کي شروعاتي نٽ


وھومل برادرس ھڪ آھي ۽ باقي ٻه ھيون، پديس ڇڏي پرديس ويون، انھن مان ميشرز ڏکڻ . و پوء ته آھستي آھستي ويو تعداد وڌند. ميشرز واسيامل آسومل۽شرز ڌنومل چيال رام يم

ھي چيني، ويٽنامي ۽ جپاني . آمريڪا ۾ به پوھو مل وارا شروعاتي واپاري مڃيا وڃن ٿاقومون جيڪي اڄ نظر اچن ٿيون، اھي مڙيئي گھٹو گھٹو پوء بزنيس خاطر گھر کان ٻاھر

ع ۾ ٺھي، جنھن جو پھريون صدر مکي ھرڪشن 1918سنڌي ورڪي ائسوسيئيشن . نڪتاع ۾ جيڪي انگ اکر گڏ ڪيا، ان مطابق 1947ديوان ڀيرو مل . وداس ٻارھن سالن تائين رھي

انھن ڏينھن ۾ ٻاھر رھندڙ سنڌ ورڪي ڀائيبندن ھر سال ٻن کان اڍائي ڪروڙ رپيا حيدرآباد ان کان عالوه دنيا ۾ پکڙيل شڪارپوري سنڌي ھندو واپارين شڪارپور الڳ . موڪليا ٿي

.پئسو موڪليو ٿيھو ضرور . گھٽين ۾ ريشمي رومال وڪٹندو ھوشروعات ۾ پوھو مل حيدرآباد جي

شڪل صورت ۾ پرڪشش ۽ ھمت وارو ھوندو ، تڏھن ته انگريزن جو ھن ڌيان ڇڪايو ۽ جبرالٽر وارا کيئاني ٻڌائيندا ھئا ته پوھو . انگريز مصر وٺي آيس، جتي اچي ھن غاليچا وڪيا

پر پوھو مل قبول مل کي ٿامس ڪڪ ڪمپنيء وارن پاڻ سان گڏ ڀائيوار ڪرڻ جي آڇ ڏني .ڪرڻ کان انڪار ڪيو

ئن داس نالي ھڪ پٽ ھو، جنھنجي زال جو نالو ڦلواري ھو، جنھن الء اپوھو مل جو ناري ٿو ته بيحد سھٹي ۽ سفيد رنگ جي ھئي ۽ اھا پھرين سنڌي عورت چئي وڃي ٿي، ڃچيو و

.جيڪا بزنيس ٽرپ تي پنھنجي مڙس سان گڏ ويندي ايندي رھي

سسٽمانڊين انڊينچراڄ ڪلھه جنھن به ملڪ ۾ وڃجيٿو چاھي ھي ڏورانھون ملڪ آمريڪا ھجي يا انگلينڊ، موسم جي لحاظ کان خراب ملڪ ناروي، سئيڊن، فنلئنڊ ھجي يا آفريڪا جو نئروبي، ڪمپاال يا ڊڪار، وٹج واپار کان بھترين ملڪ شنگھائي ۽ سنگاپور ھجي يا ھانگ ڪانگ دبئي، جتي

ني ۽ ھم زبان نظر ايندا، جيڪي پنھنجي مرضيء سان انھن ملڪن ۾ ڪٿي توھان کي ھم وط .گھمڻ، تعليم، عالج يا نوڪري ۽ بزنيس الء آيل ھوندا

ع جي شروعات ۾ جڏھن جھاز ھالئي پھريون دفعو مالئيشيا، سنگاپور ۽ ھانگ 1970 ڪانگ جھڙن ملڪن ۾ پھتاسين ته اتي جي شھري توڙي ٻھراڙيء وارن عالئقن ۾ اسان جيملڪ جي پنجابي، پٺاٹن ۽ سنڌي ھندن کي انھن ملڪن جون مڪاني زبانون ڳالھائيندو ۽ اتي

پوء خبر پيئي ته ھي ماٹھو ھنن پٽن تي پاڪستان . جي ڪلچر سان مانوس ڏسي حيرت لڳي جي حڪومت ) برطانيا وارن(ٺھڻ کان به اڳ جا رھاڪو آھن، جڏھن ننڍي کنڊ تي انگريزن

.ھئيي، جتي جتي ھنن جي حڪومت ھئي، ،اتي ھنن کي امن امان قائم رکڻ ۽ انگلينڊ وارن ک

پنھنجي بچاء الء پوليس ۽ فوج جي ضرورت ھئي، جنھن الء ھنن ٹن انڍي کنڊ جي گورکن، پٺن. ئائپاڪستان ٿيڻ وقت ھي ملڪ ڪي ايڏا امير يا ترقي يافته نه . ۽ پنجابين کي ھتي آندو ٿي

موسم ۽ کاڌي خوراڪ ۾ به ته تعليم ۽ . پاڪستان خوشحال ھوانھن کان ته صد بار انڊيا ۽


پر ڀاڙي ۽ ٻين تڪليفن ڪري ڪيترا ننڍي کنڊ جا ھتي نوڪريون ڪندڙ . ٽيڪناالجيء ۾ بهگھٽ پگھار وارا غريب پنھنجي وطن موٽي نه سگھيا ۽ ھنن مڇرن ۽ مليريائي ملڪن،

اھو ته . ڪري ويھي رھيامينھونڳي ۽ گھٽ سھولتن وارن ملڪن جي حالتن سان سمجھوتوهللا ڀلو ڪري لي ڪئان يو ۽ محمد مھاتير جھڙن مرد مجاھدن جو جن آزاديء بعد حالت

.خراب ڪرڻ بدران انھن ملڪن ۽ ماٹھن جي قسمت سڌاري ڇڏيبھرحال جتي جتي انگريزن جي حڪومت ھئي، اتي پوليس ۽ فوج ۾ اسان جي ملڪ جا

. اپار وڙي کي ھالئڻ الء اسان جا سنڌي ھندو رھيا ٿيپنجابي ۽ پٺاڻ، رھيا ٿي ۽ دڪانن ۽ وانگريز . بزنيس الء امن امان ۽ انصاف ضروري آھي، ڪميونيڪيشن ۽ رستا ضروري آھن

جتي به رھيا ٿي انھن اھڙين ڳالھين کي ترجيح ڏني ٿي ۽ سنڌي ھندن دل کولي اتي پئسو لڳايو .ٿي

ئميڪا ٽرنيڊاڊ يا ھندي سمنڊ ۾ ھڪڙا ٻيا ملڪ، جھڙوڪ ڏکڻ آمريڪا ۾ سري نام، جڻ پيسفڪ سمنڊ ۾ فجي ۽ ٽونگا جھڙا ٻيٽ آھن، جتي پڻ جام کموريشس ۽ سيشلز ٻيٽ يا ڏ

ته انڊين ملن ٿا ۽ پڇڻ تي معلوم ٿئي ٿو ته ھنن جا وڏا پڙ ڏاڏا تڙ ڏاڏا تمام گھٹو اڳ، سمجھوء ھتي ڇڏي روزگار ال) ھندستان(ڪي ھڪ سؤ سال کن اڳ، غربت ڪري پنھنجو وطن

انھن کان به اڳ آفريڪا جي ،ھنن جي آمريڪا ۾ آيل. ئوناچي مزدوريون ۽ پورھيا ڪيا .شيدي پورھيتن کان ڪجھه مختلف پوزيشن سمجھي وڃڻ کپي

آمريڪا جي ڌرتيء تي جڏھن يورپ جي قومن جو قبضو ٿيو ته ھنن اتي جي گھاٽن شيدي آندا جن کي ھو غالمن جھنگلن کي وڍرائڻ ۽ ڍنگ جي پوک ڪرائڻ الء آفريڪا کان

ھڪڙا آفريڪا جي ملڪن تي . ڪي سال ھي بزنيس ھلندو رھيو. طور وٺي ايندا ھئا گڏجي جانورن وانگر مڪاني ماٹھن ،حڪومت ڪرڻ وارا يورپي ٻيا ھنن جا مڪاني ڪمدار

کي جھليندا ھئا ۽ گھرن مان چورائي غالمن جي بازارين ۾ ٻاھران آيل سوداگرن کي ) شيدين(ندا ھئا، جيڪي وھٽن وانگر ھنن جو قد بت ۽ عمر ڏسي اگھه چڪائيندا ھئا ۽ پوء انھن وڪٹ

پائي مال جي جھازن تي آسٽريليا کان عرب ملڪن ڏي نيا ورڍن ٻڪرين ۽ ڍڳن کان جيڪي چوڃن ٿا، انھن کان به خراب حالت ۾ انھن شيدي غالمن کي پاٹيء جي جھازن رستي آمريڪا

سفر جي ڏکائين ڪري ڪيترن جو رستي تي موت ٿي ويو ٿي ۽ بک، اڃ ۽ . پھچايو ٿياقي بچيلن کي آمريڪا جي ڪناري تائين بڪيترين حالتن ۾ ته کاڌي جو خرچ بچائڻ ۽

آمريڪا پھچي ھنن . صحيح حالت ۾ پڄائڻ الء مري ويلن جو گوشت انھن کي کارايو ويو ٿير جو ۽ ٻيو خرچ ڪڍيو وويو غالمن جو وري نيالم عام ٿيو ٿي ۽ ڳري اگھه تي وڪٹي سف

اڄ جيڪي آمريڪا ۾ توھان کي شيدي نظر اچن ٿا، انھن مان گھٹي ڀاڱي انھن مجبور ۽ . ٿي غالمن جي وڪري مان نه فقط يورپي قومن پر .مظلوم آفريڪي شيدي غالمن جو اوالد آھن

چڱو ڪمايو ۽ ھر ھڪ کي وڏو چشڪو لڳل ھو ۽ شيدي غالم نه فقط آمريڪا بهعربن پر سنڌ ۾ ميرن جي درٻار ۽ حويلين الء ۽ ترڪيء جي حرمسرائن الء ويا ٿيا ڪيا روان

ٻيو نه ته گھٽ ۾ . آخر ھن انساني وڪري کي ٻنجو به انگريزن ڏياريو. وڪرو ڪيو ويو ٿي


.گھٽ ظاھري طرح ڪافي حد تائين ان واپار تي بندش وڌي ويئي نيون نيون ڪالونيون حاصل ع ۾ غالمن جي وڪري تي ته بندش وڌي ويئي پر1834

سري نام ۽ فجي جھڙن ٻيٽن . ڪندڙ انگريز، فرينچ ۽ ٻيون يورپي قومون انھن کي ڪيئن ٺاھينتي ڪمند جھڙي ڏکي پوک کان مڪاني ماٹھو نه ڄاٹو ھئا ۽ نه ھنرمند، مالئيشيا ۽ انڊونيشيا ۾

ڏکين پوکين ۽ سو اھڙين.رٻڙ جي پوک الء ته ڏکڻ ھندستان جي تاملن جي ئي ضرورت ھئيپورھين الء ھندستان مان مزور آٹن الء Indian Indenture Labour Law ٺاھيو ويو، جنھن موجب

ننڍي کنڊ جي غريب ماٹھن سان ڪلڪتي مان جھاز ڀري فجي، ماريشس، سيچلز ويندي سري ۽ نام ڏکڻ آمريڪي ڪالونين ۾ موڪليا ويا ٿي، جن مزدورن نيم غالميء جي حالتن ۾ انگريز

.وٽ ڪم ڪيو ٿي) جاگيردارن (Plantersيورپي سسٽم موجب اھي انڊين، جيڪي انگريزن فرينچن يا ٻين يورپي قبضي Indentureانڊين

ھيٺ ٻيٽن يا ملڪن ۾ مزدوري الء ويا ٿي، انھن کي جھاز ۾ سوار ٿيڻ کان اڳ مئجسٽريٽ جي ي ته ھو پنھنجي مرضيء آفيس ۾ حاضر ٿيٹو پيو ٿي ۽ قسم نامي ھيٺ ڊڪليئر ڪرٹو پيو ٿ

پورھيتن کي مالڪ جي نمائندي سان . ي پرديس پورھئي الء وڃن پياڏسان پنھنجو ملڪ ڇ ڪرٹو پيو ٿي ته ھو ان کان اڳ نه موٽندا ۽ ھو آچر Contractپنج سال نوڪري ڪرڻ جو

کان عالوه ھفتي جا باقي ڇھه ڏينھن ھر روز نو ڪالڪ زمين کيڙڻ، پوکڻ ۽ ان سان واسطو جيئن ته چيچڙن ۾ ڪمند کي نپوڙي ڳڙ ٺاھڻ يا رولر ملز ۾ رٻڙ جا پترا ٺاھڻ، (کندڙ ڪم ر

ھنن کي ماھانو پگھار اٺ رپيا ملندو . ڪندا) جن کي سوالئيء سان ايڪسپورٽ ڪيووڃي ٿو .ھو ۽ ان سان گڏ راشن جو سامان پڻ ڏنو ويو ٿي

لن بدران ڏھه سال مزدوري ھنن پورھيتن کي انڊيا موٽي وڃڻ کان روڪڻ الء ۽ پنجن ساڪرڻ الء ھمٿائڻ خاطر ھر مزدور کي ڏھه سال پورا ڪرڻ تي زمين ٽڪرو ۽ ڪجھه رقم

شادي شده . وڌيڪ ڏني ويئي ٿي ته جيئن ھو ٽڪي پوي ۽ پنھنجو ٻني ٻارو به ڪندو رھيمزدورن کي پنھنجي زال سان گڏ اچڻ جي به موڪل ڏني ويئي ٿي، جيئن گھٹي کان گھٹا

انڊيا ڇڏي انگريز ۽ يورپين جي حڪومت ھيٺ ھلندڙ ۽ ھاري ناري پنھنجو ملڪ پورھيتايتريقدر جو اھي مزدور جن کي ھڪ کان وڌيڪ زالون ھيون، . ڏورانھن ڏيھن ۾ ھلي ڪم ڪن

اھڙيء طرح ڪيترائي . انھن کي پنھنجيون مڙيئي زالون پاڻ سان وٺي ھلڻ جي اجازت ڏني ويئيٻچن ٻارن جو پيٽ پالڻ الء دنيا جي مختلف ٻيٽن ۽ ملڪن ۾ ويندا غريب ۽ بي روزگار پنھنجو ۽

کين ھندستان مان کٹي وڃڻ الء پھرين ڪلڪتي بندرگاھه کان جھاز روانا ٿيندا ھئا پر پوء . رھيا .مزدورن جو تعداد وڌڻ تي مدراس ۽ بمبئي بندرگاھن کان به جھاز ھلڻ لڳا

Indian Indenture System جيڪو ع ۾ بندش پوڻ بعد ھي1834غالمن جي وڪري تي ع تائين ھليو ۽ ننڍي کنڊ جا ڪيترائي پورھيت ۽ مزدور ڌارين ۽ 1920شروع ٿيو جيڪو

ھڪ رپورٽ موجب انڊيا کان رڳو موريشس ساڍا چار لک ماٹھو . ڏورانھن ملڪن ۾ ٽڪي پيائيپال جھڙي سي نا. جنھن ۾ وي(اڍائي لک، ٽرنيڊاد ) کڻ آمريڪاڏ(اھڙيء طرح سري نام . ويا

فجي ھڪ ،ڏيڍ لک، جئميڪا چار لک، ناتال ڏکڻ آفريڪا ٻه لک) ليکڪ جا وڏا به اچي وڃن ٿا


جن ۾ اڄ جي انڊين ھاء ڪمشنر وجي سنگھه جو پڙ ڏاڏو ۽ تڙ ڏاڏو رام چندر ۽ پڌم (لک کن ۽ اھڙي ... ھزار32، سيشلز ست ھزار، ممباسا، زئنزيبار وغيره )ڪمار به اچي وڃي ٿو

ين ملڪن ۽ ٻيٽن ڏي ننڍي کنڊ جي ماٹھن پنھنجي ڌرم ڀومي ڇڏي وڃي پرديس جا طرح ٻ .ک وساياڪ


ورجينيا، مئري لئنڊ ۽ پينسلوانيا ۾ .......رستو ٺھيو ئي ڪونه حادثا ڇا ٿين

حيدرآباد جي اعجاز شيخ ۽ خيرپور جي عرفان جماٹيء سان منھنجي مالقات واشنگٽن ۾ منھنجي دوست ۽ ھاڻ مائٽ ) 1966 ڊسمبر 3ڄم جي تاريخ (ز اعجا. ملھايل سنڌي شام ۾ ٿي

ھو ڪجھه سالن کان پنھنجي زال ۽ ٻارن سان ھتي آمريڪا ۾ . رفيق شيخ جو وڏو پٽ آھياعجاز وارن سان منھنجي مائٽي ان ريت آھي جو . رھي ٿو ۽ پئٽرول پمپن جو ڪاروبار اٿس

زال شبانا اعجاز جي سئوٽ ۽ سندس اسان جو ننڍو ڀاء آفتاب جيڪو ڪئناڊا رھي ٿو ان جياعجاز سان اسان جا ٻه رشتا ٻيا به آھن، ھڪ . ننڍي چاچي حاجي سليمان شيخ جي ڌيء آھي

ته اعجاز جي والده اسان جي ڀاء جھڙي دوست اقبال ترڪ جي ماسات ٿئي ۽ اعجاز جي نجو پيٽارو منھ. منھنجي ڀاٹيجي ثمير وسطڙو جي سئوٽ آھي) اصل نالو شائسته(زال سھٹي

۽ ثمير جو والد ڪئپٽن بشير وسطڙو ۽ سھٹي جو والد شھاب وسطڙو سڳا ڀائر جو ڪالس ميٽ .آھن ۽ سندن اصل ڳوٺ نوشھري فيروز ضلعي جو مچڙ نالي آھي

مون کي اھا خبر ھئي ته اعجاز شيخ آمريڪا جي رياست جارجيا يا فلوريڊا ۾ آھي پر ھلي ملي ھيڏانھن واشنگٽن، ھيء سنڌي شام ملھائڻ نه پئي ڪيو ته ھو اتانexpectمون اھو فنڪشن واري ھال ۾ گھڙيس ته ھو سامھون ئي پنھنجي ھن خيرپور جي دوست . الء ايندو

ھي ٻه ڄٹا ئي ھئا، ) پاڪستاني مھمانن ۾(بلڪه آيل مھمانن ۾ . عرفان جماٹي سان گڏ ويٺو ھو گورا آمريڪي مھمان ھئا، جيڪي ٻيا ھتي جا. جيڪي مقرر وقت موجب ھال ۾ پھچي ويا ھئا

نه Punctualڪارڊ تي لکيل وقت پڙھي ان موجب پھچي ويا ھئا، جو ھو اسان وانگر غير .آھن

اعجاز وڏي سڪ سان مليو ۽ ٻڌائين ته ھو ھتي ويجھو ميريلينڊ رياست جي سلور تي مسDriveاسپرنگ واري عالئقي ۾ شفٽ ٿيو آھي، جيڪو ھتان واشنگٽن کان ڪالڪ جي

اڄ آئون ورجينا پنھنجي ھن دوست عرفان سان ملڻ آيس ته خبر پئي ته واشنگٽن ۾ ڪو ”. آھياعجاز ٻڌايو ۽ ھن مون “ .سنڌين جو فنڪشن ھلي رھيو آھي سو ٻئي ڄٹا ھيڏانھن ھليا آياسين

.کي واشنگٽن ۾ رھڻ بدران پاڻ وٽ ھلڻ الء چيو ڪندس، جتي اسان جي آئون ھتي ڇڙھن جي فليٽ ۾ وڌيڪ آرام ۽ آزادي محسوس”

مون اعجاز کي ٻڌايو ۽ واعدو ڪيو مانس ته ھن “ ڳوٺ جو پاڙيسري نجم ميمڻ به رھيل آھي .دفعي نه ته ٻئي دفعي ھڪ ڏينھن الء ھلي اچي تنھنجو گھر به ڏسبو

ھن پاسي کان اڻ واقفڪارن الء ايترو لکندو ھالن ته واشنگٽن ۽ ورجينا رياست جي واشنگٽن . اسالم آباد ۽ راولپنڊي جي يا ڪوٽڙي ۽ حيدرآباد جيپوزيشن ائين آھي، جيئن

اسالم آباد وانگر آمريڪا جو فيڊرل ڪئپيٽل يعني گاديء جو ھنڌ آھي ۽ جيئن اسالم آباد مالئيشيا جو فيڊرل (پاڪستان جي باقي صوبن جي مقابلي ۾ ننڍڙو آھي يا ڪئااللمپور


ي ۾ ننڍڙو آھي، تيئن ھي واشنگٽن شھر جو مقابلمالئيشيا جي تيرھن رياستن جي ) ڪئپيٽلايتري قدر جو واشنگٽن جي . عالئقو آمريڪا جي پنجاھه رياستن جي مقابلي ۾ بيحد ننڍڙو آھي

آفيسن ۾ ڪم ڪندڙ ھتي واشنگٽن ۾ رھڻ بدران ڀر وارين رياستن ورجينيا، ميريلئنڊ فيڊرلن، جاء جي کوٽ يا ڳرين ڪيتريون ئي آفيسون جيڪي واشنگٽن ۾ ھجڻ کپ. وغيره ۾ رھن ٿا

مسواڙين ڪري ورجينا رياست ۾ آھن، جيڪا واشنگٽن وٽان وھندڙ پوٽو مئڪ نديء جي ٻئي ھڪ ٻي ڳالھه ته واشنگٽن نالي آمريڪا ۾ رياست به آھي جيڪا . ڪناري کان شروع ٿئي ٿي

مونجھاري کان بچڻ . آمريڪا جي بلڪل ٻئي ڇيڙي تي پئسفڪ سمنڊ جي ڪناري تي آھي اکر به لڳايا وڃن ٿا يعني ھي DCآمريڪا جي ھن گادي واري شھر واشنگٽن سان گڏ الء

.گادي وارو شھر واشنگٽن ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا آھياعجاز مون سان ملڻ وقت پنھنجي ھن ورجينيا واري دوست عرفان جماٹيء سان ھي

ھٿ مالئي عرفان مون سان . چئي ماليو ته ھي چاچا الطاف آھي، پاڪستان کان آيو آھيپاسي تي التعلقي واري نموني سان بيٺو رھيو ۽ اعجاز سان ڪجھه منٽ خبرون ڪري آئون اڳيان ھليو آيس، جتي منھنجي ڳوٺائي نجم ميمڻ ۽ ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ جي ڊائريڪٽر منور

منھنجي دل چاھيو پئي ته اعجاز جي دوست . لغاريء مون کي ٻين سان مالئڻ ٿي چاھيو کان پڇان ته ھو ڪٿي اسان جي دوستن ۽ ننڍپڻ جي ڪالس ميٽن شوڪت عرفان جماٹيء

جماٹي، اقبال جماٹي يا ائڊمرل بخت علي جماٹيء مان به ڪنھن کي سڃاٹي يا نه پر جيئن ته ھو به خاموش ھو ۽ ٻي ڳالھه ته پڙھائي، نوڪرين ۽ ڌنڌن جي ڪري ھر ذات جا ماٹھو سنڌ

ايتريقدر جو ھتي آمريڪا ۾ ئي کٹي پڇ ته ڏاھري يا . جي ڪيترن ئي شھرن ۽ ڳوٺن ۾ ملن ٿاناريجا يا سومرا سڃاٹو ته ٻڌائڻ وارو يڪدم سوال ڪندو ته ڪھڙا ناريجا؟ يا ڪھڙا مغل؟ ھيوسٽن وارا، نيو يارڪ وارا يا ڪئليفورنيا وارا؟ سو ٿي سگھي ٿو ھي عرفان جماٹي سنڌ

.و آيو ھجيجي ڪنھن ٻئي شھر ۾ ننڍو ٿي وڏو ٿيڻ بعد ھيڏانھن ھليفنڪشن اڃان شروع نه ٿيو ھو ۽ اڳيان ويٺلن سان مون ڪا ٿوري دير ڪچھري ڪئي

.ھوندي ته ڏسان ته اعجاز شيخ ۽ عرفان جماٹي مون ڏي پيا اچنمون ھڪ دفعو وري عرفان سان . اعجاز چيو“ چاچا عرفان توھان سان ملڻ ٿو چاھي”

گھڙيو ھوس ته پھرين توھان سان ئي خير ته آھي؟ آئون جنھن وقت ھن ھال ۾ “ .ھٿ ماليو .مون کلندي عرفان کي چيو“ .مالقات ٿي ھئي

مون کي اھا خبر نه پيئي ته . ان وقت مون سمجھيو ته توھان فقط اعجاز جا انڪل آھيوتوھان اھي الطاف شيخ آھيو جيڪو ليکڪ آھي ۽ جنھن جون لکٹيون آئون شوق سان پڙھان

عرفان ايترو ته شرمساري سان چوڻ لڳو ڄڻ . نه سڃاتوپليز معاف ڪجو مون توھان کي . ٿوھن کان واقعي ڪا غلطي ٿي ھجي ۽ آئون دل ئي دل ۾ اھو محسوس ڪري خوش ٿيڻ لڳس

اڃان ڪي آھن ڪلجڳ منجھه . ته ٻيلي اديبن ۽ شاعرن جي به ڪي عزت ڪرڻ وارا آھن ٿي لڳو جو سچو عاشق) بلڪه منھنجي لکٹين جو(ڪاپڙي ۽ عرفان جماٹي ته ڪو منھنجو

ان وقت کان وٺي فنڪشن جي آخر تائين ۽ پوء به مون کي ٽيليفون تي پاڻ وٽ گھمڻ الء


.دعوت ڏيندو رھيوڪيترا اھڙا ھوندا آھن . مون کيس فون تي چيو ٿي“ .انشاء هللا ويڪ اينڊ تي ڏسنداسين”

ي جيڪي تڪلف طور ھڪ دفعو ضرور چوندا آھن ۽ پوء ڳالھه وسري ويندي اٿن پر ھت .مون کي ڳالھه وسري ويئي ٿي پر عرفان جماٹيء کي ھرگز نه

“.سائين توھان رڳو حڪم ڪريو ته آئون اچي توھان کي واشنگٽن مان وٺي وڃان”ڀال توھان . اڃا ته ھتي ئي آھيان ڪجھه ڏينھن بعد ڏسون ٿا. آئون ئي ھليو ايندس. نه .نه ”

.مون پڇيو، “واندا ڪھڙي ڏينھن تي ۽ ڪنھن وقت ھوندا آھيو؟منھنجو جاب اھڙو آھي جو توھان خاطر . سائين منھنجي واند ڪائيء جو فڪر نه ڪريو”

“.آئون ڪنھن وقت به موڪل ڪري سگھان ٿوپر يار تون اجائي تڪليف نه ڪر ھتي منھنجا ڪجھه پيٽارو جا مون وانگر واندا ۽ ”

. چيومون عرفان کي“ .پوڙھا ڪالس ميٽ آھن، جن سان آئون پيو چڪر ھٹاننه سائين مون الء تڪليف نه پر خوشيء جي ڳالھه آھي” .“

عرفان جي خلوص نيتي کي داد ٿو ڏجي جو ھو ور ور ڏيئي مون کي فون ڪندو رھيو ۽ ھر دفعي منھنجي ڪنھن نه ڪنھن ڪتاب جي ڳالھه ٻڌائيندو رھيو ٿي ته توھان فالٹي ملڪ

ڪتاب واري ھيء ڳالھه مون پنھنجن جي فالٹي ڳالھه واه جي لکي آھي، توھان جي فالٹي “.........۽ فالٹي ڳالھه. اڙدو ۽ پنجابي ڳالھائڻ وارن دوستن کي به ٻڌائي آھي

آئون دل ۾ سوچڻ لڳس ته چڱو جو عرفان جماٹيء جھڙو ڪو پرستار شروع ۾ نه مليو نه ته ليکڪن جو ھي قدر ڏسي آئون جھاز ھالئڻ يا ڪا ٻي نوڪري ڪرڻ بدران سفرناما

پر اھا به ڳالھه آھي ته جي جھاز نه ھاليان ھا، مالئيشيا، جپان ۽ سئيڊن . لکندو رھان ھائي .جھڙن ملڪن ۾ نوڪري نه ڪريان ھا ته پوء سفرناما ڪيئن لکي سگھان ھا

واشنگٽن ۾ پھريون دفعو ھفتو ٻه رھي چپڙي ڪري نيو جرسي موٽي اچي عرفان کي .نفون ڪيم ته ھاڻ ته ڳوٺان اچي نڪتو آھيا

بالٽيمور ۽ فلڊلفيا ته ايندو رھان ٿو، اتان نيو جرسي آھي ئي . سائين مڙيئي خير آھي”رڳو حڪم ڪريو ته توھان کي اتان وٺي اچان ۽ پنھنجي رياست ورجينيا ۽ . ڪيترو پري

عرفان ھڪ دفعو وري وڏي خلوص ۽ پيار مان “ اعجاز شيخ جي ميريلئنڊ توھان کي گھمايانرون ڪرڻ دوران اھا به خبر پئجي ويئي ته عرفان ڪو ڌاريون نه فون تي خبرون چا. چيو

ساڳي وقت . پر اسان جي ننڍپڻ جي ڪالس ميٽ شوڪت جماٹيء جو به ويجھو مائٽ آھيپھچڻ تي گھر جي سڀني ڀاتين اھو ئي چيو ته واشنگٽن ۾ ھوندي مون کي ) نيو جرسي(گھر

ضرور وڃڻ کتو ٿي، جيئن وارن جي گھر) اعجاز شيخ جي زال شائسته وسطڙو(سھٹي حيدرآباد ۾ سھٹي جا ماء پيء پڇن ته اسان جي ڌيء سان مليا ئو ته ) پروين ۽ شھاب وسطڙو(ان بعد ھفتي ٻن کانپوء جيئن ئي منھنجو واشنگٽن وڃڻ جو وري . انھن کي ڪھڙو جواب ڏجي

جاز سان پروگرام ٺھيو ته مون يڪدم عرفان کي فون ڪيو ته يار ھن دفعي تو سان ۽ اع .ضرورملبو


عرفان ٻڌايو ۽ “ اعجاز به مون کي اھو ئي پئي چيو ته الطاف اچي ته وٺي اچجانس”اسان ھڪ ڏينھن مقرر ڪيو ته عرفان ان ڏينھن تي صبح جو مون کي واشنگٽن مان وٺي

.ھلندوپروگرام موجب صبح جو پوري نائين وڳي عرفان . ڪجه ڏينھن بعد آئون واشنگٽن آيس

سان گڏ اعجاز شيخ به ھو، مون کي وٺڻ الء واشنگٽن جي ڏکڻ اوڀر واري جماٹي ۽ ان پالزا واري ميٽرو اسٽيشن ڀرسان فلئٽ ۾ ترسيل L’Enfantعالئقي جي ستين گھٽيء ۾ آيا، جتي

.ھئس، مون خاص اعجاز کي چيو جيڪو ڪافي پري کان آيو “ڪريو خبر ٻئي اچي نڪتا آھيو”

تي ويجھو پوٽو مئڪ نديء جي ٻئي ڪناري تي ورجينا رياست ۾ عرفان جماٹي ته وري به ھ. ھو “.توھان اجائي تڪيلف ڪئي آئون عرفان جماٹيء سان ھليو اچان ھا”. ٿي رھيو

منھنجو پنھنجو به ھن پاسي ڪم ھو ۽ ھونئن به ”اعجاز شيخ چيو، “ تڪليف بلڪل ناھي،”پار اڪرڻ ڄڻ ته روز جي ڪمن ھن ٻن رياستن کي . ھتي آمريڪا ۾ ڊرائيونگ ايڏو نٿي ٿڪائي

“.۾ شامل آھيآمريڪا ۾ ھر ھڪ کي ڏاڍي ڊرائيونگ . اعجاز جي اھا ڳالھه حقيقت تي مبني آھي

گھر کان آفيس، گھر کان دڪان، گھر کان اسڪول، گھر کان دوستن جي . ڪرٹي پوي ٿيي وانگر ھڪ ٻئ) سنگاپور،ھانگ ڪانگ، جپان وغيره(گھر ۽ ھر شيء ڏور اوڀر جي ملڪن

ڪو توھان کي چوي ٿو ته ھن جو گھر . جي ويجھو ۽ ڳتيل ھجڻ بدران ميلن جي پنڌ تي آھيويجھو آھي ته به راٹيپور گمبٽ جيتري فاصلي تي ھوندو ۽ نه وري آمريڪا ۾ اسان جي

ھيڏي وڏي آمريڪا . لنڊن، اسٽاڪھوم وانگر بس سروس آھيملڪ وانگر يا مالئيشيا، ٽوڪيو، سروس آھي ۾ بس) ويارڪ، واشنگٽن، بالٽيمور، سئن فرانسسڪوني(جي صرف ڪجھه شھرن

ھرھڪ پنھنجي گاڏيء ۾ سوار نظر ايندو ۽ ھر شي . سابه شھر جي محدود عالئقي اندرفاصلي تي ھجڻ ڪري رستن تي پنڌ ته ڪو ورلي نظر اچي ٿو تڏھن ته ھڪ ھنڌ لکي چڪو

ن نظر اچن ٿيون جو لڳي ٿو ته آھيان ته آمريڪا ۾ ھر وقت رستن تي ايتريون ته موٽر ڪاروگھر ۾ ته ڄڻ ڪو آمريڪن رھي ئي ڪونه ٿو، ڪڏھن ڪڏھن ڪنھن پل مٿان يا ڪنھن مٿاھين ليلول تان رستن ڏي نظر ڪبي ته نظر کٽڻ تائين ڪارن جون چار چار يا ڇھه ڇھه ۽ ڪٿي ته اٺ اٺ قطارون اينديون ۽ وينديون نظر پيون اينديون ۽ اھي ڪارون ائين لڳنديون

.آھن ، ڄڻ ماڪوڙن جون اڻ کٽندڙ قطارون ھجنبھرحال آمريڪا جي ڊرائيونگ جي ھڪ ڳالھه آھي ته آمريڪا ۾ قاعدو قانون سخت آھي، رستا ويڪرا ۽ بھترين آھن، گاڏي ھالئيندڙن جي سھولت الء جتي ڪٿي روڊ ۽ ايندڙ

شھرن، ساھي وٺڻ الء ھوٽلن ۽ ھاء وي تان لھي مقرر exitء چٽا ۽ وڏا بورڊ ڏي رخ ڪرڻ اللڳل آھن، جيڪي ڪار ھالئيندڙ کي ھر وقت خبردار ڪندا رھن ٿا ۽ ممڪن خطري جو

ان ڪري آمريڪا ۾ ڊرائيونگ ٿڪائڻ واري ھجڻ بدران وٹندڙ ۽ مزيدار . چتاء ڏيندا رھن ٿاان کان عالوه ھتي جي رستن تي ھلندڙ ڪارون به ھڪ کان ھڪ اعلي، مضبوط، . لڳي ٿي


جپان ۾ ڏھه سال کن اچڻ وڃڻ ۽ رھڻ دوران خبر نه پئي پر ھتي . قتور آھنوڏيون ۽ طا. آمريڪا ۾ اچي خبر پوي ٿي ته جپان ايڏيون وڏيون ۽ نموني نموني جون ڪارون به ٺاھي ٿو

ظاھرآھي ھوڏانھن جپان توڙي ڏور مشرق جي ٻين ملڪن ڏي نه آھن آمريڪا جھڙا رستا ۽ . ڪري سگھنaffordنه ماٹھن وٽ پئسو جو اھڙيون ڪارون

عرفان جماٹيء ٻڌايو ته قاعدي قانون ۽ ان تي سختيء سان عمل ھجڻ ڪري ھر ھڪ .پنھنجي ليڪ اندر تيز رفتار سان گاڏي ھالئيندو رھي ٿو ۽ حادثو ڪو ورلي ٿئي ٿو

“.ته به ڊرائيور کي خبر نٿي پوي”، اعجاز چيو، “۽ جڏھن ٿئي ٿو”باوجود سخت قانون . ڳالھه سمجھي مرڪيومون اعجاز جي “ بلڪل صحيح ٿوچوين”

جي ڪڏھن ڪڏھن ڪو نشي جي حالت، يا موبائيل فون تي ڳالھائڻ دوران غلطي ڪري ٿو وجھي، يا ٽائر برسٽ ٿيو ٿو پوي ته پوء گاڏيء يا ان جي ھالئڻ واري کي ٿوري گھٹي رھنڊ يا

dentجي گاڏيء سان ھڪ ٻئي پويان تيز رفتار گاڏين ڪري، غلطي ڪرڻ واري. نٿو لڳي ٿيو وڃن ۽ انھن ۾ ويٺل ڪو ورلي Scrapگڏ درجن کن ٻيون گاڏيون به چپجيو ۽ چيڀاٽجيو،

.بچي ٿو جيڪو پنھنجي ڀڳل ھڏ گڏ جي دانھن ڪري سگھيبھرحال مسلمان آمريڪا ۾ به آھن پر ھتي شايد اسان جھڙا تعميري ڪمن جو پئسو

ميشن وٺڻ وارا ٺيڪيدار نه آھن نه ته ھتي ڦٻائڻ وارا وزير، رشوت کائيندڙ انجنيئر ۽ ڪآمريڪا ۾ به سنڌ جي ڳوٺن جھڙا رستا ھجن جيڪي مينھن جي پھرئين وسڪاري تي ئي

اڳئين دور جي حڪومت . تباھه ٿيو وڃن ۽ انھن مٿان ھلندڙ ڪارن جي ستيا ناس ٿيو وڃيان جيڪو جي ھڪ وزير وڏي فخر سان پئي ٻڌايو ته ھن ٽي ڪروڙ چاليھه لکن جي الڳت س

ھن پنھنجي تر جي عالئقي ۾ رستو ٺھرايو ان تي اڄ تائين ڪو حادثو ته ڇا پر ڪنھن ڪار ٿيل ھئڊا ڏند ڪڍي کلڻ Scaleبه نه آيو آھي ۽ پوء ھو پنھنجا اڻ ) لوڏو(کي ھلندي جھانڪو

.لڳومحفل ۾ ويٺل ان جھڙي ٻئي بشني عوامي نمائندي ڳجھارت سمجھي اسان کي چيو

اڍائي ڪروڙ پاڻ رکيا ھئائين، باقي پئسو انجنيئرن ۽ . صحيح ٿو چويھي ڀوتار”ته “.ٺيڪيدارن حصا پتيون ڪيو، رستو ٺھيو ئي ڪونه حادثا وري ڇا تي ٿين

ورجينيا-رياستن جي ماءواشنگٽن جو شھر ڇڏڻ الء عرفان ستين گھٽيء جي ڏاکٹي ڇيڙي تان Maine ايونيو تي

چوڏھين گھٽيء واري روڊ وٽان ڦري پوٽومئڪ ندي اڪري آيو، جنھن تي ميل ٻه اڳيان ھليواشنگٽن شھر جي مختلف . ٻئي پاسي ورجينا رياست پھچڻ الء آئرلينڊ وليمس پل تي چڙھيو

ھنڌن تان ورجينيا رياست وڃڻ الء وچ ۾ وھندڙ پوٽو مئڪ ندي لتاڙٹي پوي ٿي ۽ جيئن سنڌو واري بئراج، ڪوٽڙي برج وغيره آھن، نديء مٿان سکر بئراج، مورو دادو پل، ڄامشورو

فرانسز اسڪاٽ ڪي برج، : ڪيتريون ئي پليون آھن، جھڙوڪتيئن پوٽو مئڪ نديء مٿان به اھي . برج وغيرهRocheambeau آرلنگٽن ميموريل پل، جارج مئسن پل،ٿيوڊور روزويلٽ برج،

ديء جو شھر پليون ھتي جي اھم ماٹھن نالي آھن ۽ واشنگٽن ڊي سي سڄي آمريڪا جي گا


جي رياستن جي نالن تان ھتي جي رستن جا ناال آھن، جيئن USAھجڻ ڪري سڄي آمريڪا ته وائيٽ ھائوس وٽان لنگھندڙ پينسلوانيا ۽ نيويارڪ ايوينيو، يونين اسٽيشن وٽ اچي لڳندڙ

سرڪل وٽ اچي ملندڙ Dupont. مئساچوسيٽس، لوزيانا ۽ ڀر ۾ نيوجرسي ايوينيو. ائر ۽ ٿورو اڳيان پاسن کان وھندڙ فلوريڊا ۽ روڊي آئلنڊ ايونيو، وغيرهڪنيڪٽيڪٽ، ھئمپش

اعجاز شيخ ٻڌايو ته ھن ھن ئي ھفتي مئريلينڊ مان شفٽ ٿي پينسلوانيا ۾ رھائش اختيار ڪئي .آھي

خير ته آھي؟ آئون آمريڪا اچي رھيو ھوس ته تنھنجي سس ” ٻڌايو ته توھان ) پروين(مھينو کن اڳ جڏھن سنڌي شام ۾ مالقات ٿي ته . ۾ رھو ٿاOHIOآمريڪا جي رياست اوھيو

توھان ٻڌايو ته مئريلينڊ جي عالئقي سلور اسپرنگ ۾ رھون ٿا ۽ ھاڻ وري پينسلوانيا شفٽ ٿي “.ويا آھيون

۽ ھاڻ انشاء هللا اتي ئي رھنداسين جو “ اعجاز کلندي چيو“ سائين بلڪل صحيح ٿا چئو” “ اھو گھر خريد ڪيو اٿئون

مون “ ۽ پھرين وارن گھرن ۾ مسواڙ نه ڏيڻ ڪري مالڪ مڪان لوڌي پئي ڪڍيو ڇا؟” .چرچي طور چيو

ڇا ٿو ٿئي. مون ڄاٹي واٹي ھيستائين گھر نه پئي ورتو”اعجاز چيو، “ ڳالھه اھا آھي چاچا”جو گھر خريد ڪرڻ کانپوء ماٹھو ڄڻ ته ان رياست سان ٻڌجيو وڃي ۽ پوء ٻين سٺن ھنڌن

ان ڪري آئون گذريل . ڻ بدران فقط پنھنجي گھر جي چوڌاري محدود ٿيو وڃيجي ڳوال ڪرھاڻ فائنلي ھتي پينسلوانيا . ٽي سال کن مختلف رياستن ۾ رھي بزنيس جو جائزو وٺندو رھيس

۾ ٻه کن پئٽرول پمپ ورتا اٿم ۽ گھر به انھن جي ئي ويجھو ورتو اٿم، جيئن اچڻ وڃڻ ۾ مون ڪول به رستي تي آھي، ڪم تي وڃڻ وقت ٻارن کي اسڪول ٻارن جو اس. کي سھولت ٿئي

رڌ پچاء جو ڪم الھي پوء زال کين موڪل مھل اسڪول مان وٺندي . ڇڏيندو ويندو آھيان “.ايندي آھي

اھڙي خبر . مون اعجاز کي چيو“ چئبو ته ھينئر پاڻ سڌو پينسلوانيا رياست ھلنداسين”ڪيٽ وٺي ھتي واشنگٽن اچڻ بدران چاليھه ھجي ھا ته نيوجرسيء کان ھڪ سئو ڊالرن جي ٽ

پينسلوانيا رياست جو وڏو شھر، بندرگاھه ۽ ريلوي (ڊالرن جي ٽڪيٽ وٺي رستي تي فلڊلفيا تي لھي پوان ھا، جتان پوء اڌ ڪالڪ اندر گرين ڪئسل پھچي وڃون ھا، جتي تو ) اسٽيشن

“.گھر ورتو آھياڻ ٻھراڙي وارو عالئقو وٺيو ٿا پر ريل جي سفر ۾ اھو مزو ناھي جيڪو باء روڊ پ”چاچا ھتي ٿوري دير منھنجي فليٽ تي ھلي پوء اعجاز کي سندس ”عرفان جماٹيء چيو “ ھلون

۾ الھيون ٿا، جتي سندس پڪ اپ گاڏي بيٺل آھي، جنھن ۾ ھو باقي بچيل ) مئريلينڊ(پراٹي واري گھر “.نداسينسامان ڀري پنھنجي نئين گھر ڏي ھلندو ۽ پاڻ ھن گاڏيء ۾ ھل

. اسين ڪڏھوڪو پوٽو مئڪ ندي ٽپي ورجينيا رياست جي رستن تي ھلي رھيا ھئاسين عالئقي ۾ وڃٹو ھو، جتي عرفان ٻڌايو ته ھو Alexandriaاسان کي ھن رياست جي اليگزنڊرا


USAھتي اھو ٻڌائيندو ھالن ته آمريڪا . ٻن ٻين دوستن سان مسواڙ جي ھڪ فليٽ ۾ رھي ٿوھڪ ھيء پوٽو مئڪ نديء . ٻه رياستون آھن ۽ ٻئي ھڪٻئي جي ڀرسان آھن۾ ورجينيا نالي

جي ھن پار واري جتي ھن وقت اسين ڊرائيو ڪري رھيا آھيون ۽ ٻي ھن رياست ورجينيا West Virginiaجي کاٻي پاسي ۾ يعني اولھه ۾ ورجينيا رياست آھي، جيڪا ويسٽ ورجينيا

Garden Stateآھي، جيئن نيو جرسي رياست ھتي ھر رياست جو پيار جو به نالو . سڏجي Old۽ ورجينيا رياست ( رياست سڏجي ٿي Mountaionسڏجي ٿي، تيئن ويسٽ ورجينيا رياست

Dominian Stateسڏجي ٿي .( اتر ۾ : ويسٽ ورجينيا رياست جي چوڌاري جيڪي رياستون آھن، اھي ھن ريت آھن

اولھه ۾ ڪنٽڪي، اتر اوڀر ڪنڊ کان پينسلوانيا، اتر اولھه واري ڪنڊ کان اوھيو، بلڪلڪجھه حصن کان پوٽو مئڪ ندي ۽ اوھيو ندي . مئريلينڊ ۽ اوڀر ۽ ڏکڻ کان ورجينيا رياست

. ھر ھنڌ جبل ئي جبل نظر اچن ٿا. ويسٽ ورجينيا سڄي جابلو رياست آھي. به بارڊر ٺاھي ٿيبه ھن رياست ۾ آھن (Appalachian Ranges)آمريڪا جون مشھور اپاال چيان جابلو قطارون

سندس گاديء وارو . جابلو رياست پئجي ويو آھيNicknameشايد ان ڪري ھن رياست جو شھر چارلسٽن آھي ۽ اھو ئي ھن رياست جو وڏي ۾ وڏو شھر آھي نه ته آمريڪا جي گھٹين تٹين رياستن جي گاديء جا شھر ننڍا رکيا ويا آھن، جيئن نيويارڪ رياست جو نيويارڪ

آھي، ٽيڪساز جو Annapolis آھي، مئريلينڊ جو بالٽيمور بدرانAlbany بدران شھر ھجڻ .ھيوسٽن بدران آسٽن آھي ۽ لوزيانا جو نيو اوورلينس بجاء بئٽن روج آھي، وغير

چارلسٽن کان عالوه ھنٽنگٽن، پارڪرس برگ، فيئر مانٽ ڪالرڪس برگ پڻ ويسٽ نالي پڻ ھڪ ننڍڙو Viennaاست ۾ ويانا ھن ري. ورجينيا رياست جا وڏا ۽ مشھور شھر آھن

نالي فلم ھلي Bubbleاڄ ڪلھه . شھر آھي، جنھن جي آدمشماري ڪا ٻارھن ھزار مس آھي ۾ فلمايل آھي، باقي ھن Belpreرھي آھي، جنھن جوڪجھه حصو ته اوھيو رياست جي شھر

۽ Fools Paradeع جي 1971ائين ته ھڪ پراٹي فلم . رياست جي مٿين شھر پارڪرس برگ ۾اعجاز شيخ جيڪو ٽي وي ۽ . به ھن رياست ۾ فلمايل آھيThe Silence of Lambs جي 1991

نالي فلم اچي رھي آھي، جيڪا We Are Marshallفلمن جو به شوقين لڳي ٿو، تنھن ٻڌايو ته مارشل ”ھنٽنگٽن شھر ۾ فلمائي ويئي آھي ۽ جنھن ۾ ان شھر جي مشھور يونيورسٽي

اعجاز ٻڌايو ته شروع وارا ٻه چار مھينا ھو ويسٽ . س منظر ڏنل آھيجو پ“ يونيورسٽيويسٽ ورجينيا ائٽالنٽڪ سمنڊ جي . ورجينيا جي ھن شھر ھنٽنگٽن ۾ پڻ رھي ويو آھي

ڀر واري . ڪناري تي نه ھجڻ ڪري اسان جو ڪڏھن به ھتي جھاز ذريعي اچڻ نه ٿيو. ي دفعا جھاز کي وٺي ايندا ھئاسين ڪيترائNorfolkرياست ورجينيا جي بندرگاھه نور فوڪ

اتان پوء ڊگھي موڪل تي اوھيو يا ڪنٽڪي رياستن جا شھر باء روڊ گھمڻ ويندا ھئاسين ته ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته ويسٽ ورجينيا جا قدرتي . ھميشه ويسٽ ورجينيا مان لنگھه ٿيندو ھو

ڪي ۽ کير ٿر جبلن ھيء جابلو رياست ضرور آھي پر ھتي جا جبل ل. نظارا ڏسڻ وٽان آھن جھڙا سر سبز ۽ خوبصورت آھن، Alpsجھڙا ٺوڙھا ۽ سنسان نه آھن پر سئٽزرلينڊ جي جبلن


ان کان عالوه ھن . پڻ سڏين ٿا“ آمريڪا جو سئٽزرلينڊ”ان ڪري ھن جابلو رياست کي Frying Pan پڻ آھي يعني ڪٹڇي Panhandle Stateرياست جو ھڪ ٻيو غير سرڪاري نالو

جي نقشي کي ڏسندائو ته اھو بلڪل رڌ پچاء جي ڪنھن ديڳڙي “ ويسٽ ورجينا”. جو ھٿوPanجي ھئنڊل جھڙو توھان کي نظر ايندو .

رياست جو “ ورجينيا”رياست الء چون ٿا ته اھا “ ويسٽ ورجينيا”اعجاز شيخ ٻڌايو ته يونين ع تي رياستن جي 1863 جون 20ئي حصو ھئي پوء آمريڪين سول جنگ ۾ اھا الڳ ٿي ۽

جون موڪل 20ان ڪري ويسٽ ورجينيا رياست ۾ اڄ تائين اھو ڏينھن . سان داخل ٿيUSA۾ .ڪيو وڃي ٿو

رياست پاڻ ھڪ ئي رياست ھيون “ ورجينيا”دراصل گھٹو اڳ نه فقط ويسٽ ورجينيا ۽ پر اھا ان کان به گھٹو وڏي ھئي پوء ان جو ڪو حصو ڪينٽڪي رياست ٿي ويو ۽ ڪو

ويسٽ ” رياست ٿي ويو ۽ آخر ۾ ان جو ھڪ حصو Illinoisڳو ته ڪو الينوس انڊيانا سڏجڻ لان ڪري ھيء ورجينيا رياستن جي ماء. رياست ٿي ويو“ ورجينيا به ) مدر آف اسٽيٽس(“

يعني ھيء ورجينيا رياست جنھن جي (سڏجي ٿي ۽ عرفان جماٹيء جي چواٹي سندس رياست .جي صدرن جي ماء پڻ سڏجي ٿيآمريڪا) اليگزئنڊريا شھر ۾ ھو رھي ٿو

جارج (رياست آمريڪا جي اٺن صدرن “ ورجينيا”عرفان جماٹي بلڪل صحيح آھي جو واشنگٽن، ٿامس جيفرسن، جيمس مئڊيسن، جيمس مونرو، وليم ھينري ھئريسن، جان ٽيلر،

ايترا گھٹا صدر ٻي ڪنھن به رياست ۾ نه . جي جنم ڀومي آھي) ذڪاري ٽيلر ۽ وڊرو ولسن . به سڏجي ٿيMother of Presidentsان ڪري ورجينيا . ڄاوا

.ھڪ بيحد خوبصورت عالئقي ۾ پھچي عرفان ڪار جي رفتار گھٽ ڪئي .مون عرفان جماٹي کي چيو” منھنجي خيال ۾ تنھنجو شھر اليگزئنڊريا اچي ويو”آئون توھان کي ورجينيا جو ھڪ خوبصورت ۽ ماڊرن عالئقو . اھو به ويجھو ئي آھي”

Crystal Cityڏيکارڻ الء گاڏيء کي ھيڏانھن موڙي آيو آھيان مون نقشو ڪڍي . عرفان چيو“ .ورجينيا رياست جي آرلنگٽن ڪائونٽي جي ڏکڻ اوڀر واري . ڏٺيLocationھن عالئقي جي

ڪنڊ ۽ واشنگٽن جي ٻھراڙي وارو ھي عالئقو جيڪو ھينئرڪرسٽل سٽي سڏجي ٿو، رونالڊ اڄ کان پنجٽيھه سال کن اڳ . پورٽ جي اولھه ۾ سڏ پنڌ تي آھيريگن واشنگٽن نيشنل ائير

۾ اچي لنگر Norfolkجڏھن اسان جو جھاز ھن رياست ورجينيا جي بندرگاھه نور فوڪ ڪيرائيندو ھو، تڏھن ھي ڪرسٽل سٽي وارو عالئقو ڪراچي جو سائيٽ وارو عالئقو يا

نور فوڪ کان واشنگٽن . و ھوڪوااللمپور جي جاالن ڪالنگ الما واري عالئقي جھڙو ھوندھتي رڳو . باء روڊ وڃڻ وقت آرلنگٽن ڪائونٽي جي ھن عالئقي مان ٿيندو واشنگٽن پھچبو ھو

ڪارخانا، ملون ڪاٺ چيرڻ جا آرا، جنڪ يارڊ ۽ سستي اگھه واريون ھوٽلون، موٽلون ۽ اھيات ننڍي ڇت وارا و. گھٽ مسواڙ وارا بي تربيت ۽ سادي ڪنسٽرڪشن جا گھر ھوندا ھئا

نالن ۽ نيان سائين وارا بار ۽ ڊسڪوٿي ھوندا ھئا، جن جي اڳيان ھتي جا ڪارا شيدي ٽرڪ ڊرائيور ۽ ڌڪي جا مزور، ھسپانوي ڳاڙھي ناسي رنگن وارن شيڊن وارين عورتن سان


سگريٽن جا سوٽا ھٹندي يا بيئرجي ٺونٺ جيڏي بوتل پيئندي نظر ايندا ھئا ۽ ھاڻ ٽوڪيو جي چوڌاري وڏيون عمارتون . لڳي ٿوMagnified Versionئقي جو ھي عالئقو شنجوڪو واري عال

۽ ڪامپليڪس، ماڊرن ۽ ھاء ٽيڪ قسم جون آفيسون، سھٹيون ۽ سيبائتيون ھوٽلون، پڪچر ڪارڊ جھڙا سھٹا ۽ سليقي وارا پارڪ ۽ رستن تي وٹڪار، ۽ سامھون واشنگٽن جو نظارو

! ٽرول ريل اسٽيشن، نيشنل ايئر پورٽھڪ طرف ته ٻئي طرف پينٽاگان جي عمارت، ميھڪ اڻ . ھڪ روڊ تان ٿي ٻئي تي ۽ پوء ٽئي تي. عرفان آھستي آھستي ڪار ھالئيندو ويو

آئون ھڪ ھڪ جا . بين االقوامي ۽ مڪاني مشھوري جون ھوٽلون- کٽندڙ ھوٽلن جو سلسلواھران انھن جا ڪريان ٿو ۽ ان سان گڏ دنيا جي مشھور ڪمپنين جي آفيسن ٻناال پڙھڻ شروع

يو ايس ايئرويز .....الڪ ھيڊ مارٽن Litton.......... ۽ ھئملٽن ڪمپني Booz Allen ......ناال پڻ پڙھان ٿو .وغيره وغيره............. ڊي بوئنگ ڪمپني.....ڪمپني

ھن ڪرسٽل سٽيء الء عرفان جماٹيء ٻڌايو ته فقط ھتي پنجاھه کان مٿي ته ھوٽلون آھن .سپر اسٽور ۽ ڪيتريون ريسٽورنٽون انڊر گرائونڊ ھجڻ ڪري سخت سيء، مارڪيٽون،

.مينھوڳي ۽ برف باري جھڙي موسم ۾ به ھتي ميلو متل رھي ٿوھن ماڊرن ۽ سھٹي شھر جو نالو ڪرسٽل سٽي ھتي جي پھرين وڏي عمارت ڪرسٽل ”

ھڪ وڏو ۽ چون ٿا ته ان عمارت جي البيء ۾”عرفان جماٹيء ٻڌايو، “ ھائوس تان پيو ، چمڪندڙ ڪرسٽل شانڊلير به رکيو ويو ھو، جيڪو ھر لنگھندڙ جي نگاھن جو مرڪز رھيو

سان رکيا ويا،جيئن Crystalان بعد ٻيون جيڪي عمارتون ٺھنديون ويون، انھن جا ناال به . ٿيروڊ . وغيره وغيره.... ته ڪرسٽل گيٽ وي، ڪرسٽل ٽاور، ڪرسٽل اسڪائر، ڪرسٽل مال

ن جا ناال ڪرسٽل ٿي ويا ۽ ھي نئون اڀرندڙ امير ملڪ ڪرسٽل سٽي جي جي سڀني دڪان “.نالي سان سڏجڻ لڳو

واشنگٽن ڊي سي جي سامھون، پوٽو مئڪ نديء جي ٻئي پار، ورجينيا رياست جي Arlingtonمعيار کان بيحد ڪائونٽي جي ھن ننڍڙي، پر گھرن آفيسن، دڪانن ۽ ھوٽلن جي

آدم شماري ڪا ڇھه ھزار مس آھي پر ھر روز سومر جي Crystal cityشاھوڪار وستي کان جمعي تائين ھتي سٺ ھزار ماٹھو ڪم الء اچن ٿا، جيڪي مختلف آفيسن ۽ ھوٽلن ۾ ڪم

بلو ۽ ( ڪرسٽل سٽي کي پنھنجي ريلوي اسٽيشن به آھي، جتي واشنگٽن جي ميٽرو .ڪن ٿاYellowڻ اچن ٿيون۽ ورجينيا ريلوي ايڪسپريس جون گاڏيون پ) الئينون.

انقالب آمريڪا ۽ خيرپور جو عرفان جماٹيعرفان جماٹي منھنجي ڪري ڪجھه دير ڪرسٽل سٽي ۾ پنھنجي ڪارس کي ڦيرائي

اليگزئنڊرا ورجينيا رياست جي مشھور شھرن . پوء پنھنجي فليٽ ڏي اليگزئنڊرا ڏي رخ ڪيور، ورجينيا رياست جيئن کٹي چئجي ته سنڌ صوبي جو حيدرآباد يا سکر شھ. مان ھڪ آھي

جيڪااالسڪا بعد ٻيو نمبر (ايراضي توڙي آدمشماريء ۾ ايڏي وڏي ناھي جيڏي ٽيڪساز ھڪ لک (يا ڪئليفورنيا ) وڏي رياست آھي ۽ سندس پکيڙ ٻه لک ستر ھزار چورس ميل آھي

) ڏيڍ لک چورس ميل جيڪا پاڪستان جي اڌ جيتري ٿي(يا مونٽانا ) چوھٺ ھزار چورس ميل


ورجينيا . آھي) ھزار کن چورس ميل51جيڪا ذري گھٽ سنڌ صوبي جيڏي (۽ لوزيانا ھزار 43 جي پنجاھه رياستن مان پنجٽيھون نمبر وڏي آھي ۽ سندس پکيڙ USAآمريڪا

. سندس وڏو شھر ۽ بندرگاھه نور فوڪ آھي پر گاديء جو شھر رچمنڊ آھي. چورس ميل آھيبيڊ فورڊ، ھوپ ويل، مارٽنس وائيل، : آھنجا ڪجھه ٻيا شھر ھن ريت ) ورجينيا(ھن رياست

، ڊئن وائيل ۽ واشنگٽن ۽ ورجينيا جي وچ Roanokeھئمٽن، فيئر فئڪس، فالس چرچ، لنچ برگ . پوٽو مئڪ ندي جي ڪناري وٽ ارلنگٽن ۽ اليگزئنڊرا ۾ بائونڊريء جو ڪم ڏيندڙ

به Virgin Queenيڪا نالو انگلينڊ جي راٹي ايلزبيٿ اول تان پيو جVirginiaھن رياست تي شروع ۾ جن انگريزن انگلينڊ ڇڏي ھيڏانھن آمريڪا .سڏبي ھئي، جو ھن شادي نه ڪئي ھئي

ٿيندا ويا ۽ ھي عالئقو ورجينيا سڏجڻ Settleجي نئين کنڊ ڏي رخ ڪيو، اھي ھن عالئقي ۾ نه فقط لڳو پر جيئن شروع ۾ ٻڌائي آيو آھيان ته جيئن اڳ زماني ۾ سنڌ جي پکيڙ گھٹي ھئي ۽

تيئن ھن . ملتان سنڌ ۾ اچي ويو ٿي پر بلوچستان جا پڻ ڪجھه حصا سنڌ سان شامل ھئاڪينٽڪي، انڊيانا، شامل ھئي پر West Virginiaرياست ورجينيا ۾ نه فقط ڀر واري رياست

اڄ جي ورجينيا رياست جي اتر ۾ . اليناس رياستن جا حصا پڻ ورجينيا رياست ۾ اچي ويا ٿييعني (“ ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا”، مئريلينڊ ۽ پوٽو مئڪ نديء جي ٻئي پار ويسٽ ورجينيا

، اوڀر ۾ ائٽالنٽڪ سمنڊ ۽ خليج چيزاپيڪ آھي ۽ اسان جا جھاز ائٽالنٽڪ سمنڊ آھي) واشنگٽن بندرگاھه ۾ اچن ٿا يا وري وڌيڪ خليج ۾ Norfolk جي منھن وٽ Chesapeakeلتاڙي ھن خليج

رياست جي ڏکڻ بھرحال ورجينيا . ن بندرگاھن ۾ لنگر انداز ٿين ٿاگھڙي بالٽيمور ۽ فلڊلفيا جھڙ رياستون آھن ته اولھه ۾ ڪينٽڪي ۽ Tennesseeواري بارڊر وٽ نارٿ ڪئرولينا ۽ ٽينيسي

.ويسٽ ورجينيا جو ڪجھه حصوورجينيا آمريڪا جي تيرھن رياستن مان ھڪ آھي، جن گڏجي ھتي جي تاريخي انقالب

. ۾ برطانيا جي حڪومت خالف جنگ وڙھيAmerican Revolutionآمريڪا جي American Revolutionآمريڪا ۾ رھڻ دوران توھان کي ڪيتريون ئي ڳالھيون

ھتي ٻه ٽي سٽون ان آمريڪين انقالب بابت لکڻ ضروري سمجھان . حوالي سان ٻڌڻ ۾ اينديون .ٿو ته اھو ڇا آھي

زمين بابت يورپ جي ڪولمبس جڏھن آمريڪا پھچڻ جو رستو ۽ اتي جي سرسبزماٹھن کي خبر ٻڌائي ته يورپ جا ڪيترائي ملڪ جيڪي جھاز سازي ۽ جھاز رانيء ۾ ڀڙ ھئا اھي آمريڪا جي زمينن تي قبضو ڪرڻ ۽ مال ميڙڻ الء پنھنجي پنھنجي ملڪ جا ماٹھو

Investڪيتريون ته اھڙيون به ڪمپنيون نڪري پيون جن ماٹھن جو پئسو . موڪلڻ لڳا جھاز ٺھرائي آمريڪا موڪليا ٿي ۽ اتان جيڪو ڦرلٽ يا بزنيس مان پئسو ڪرڻ الء

يورپ جي مختلف ملڪن جا ماٹھو آمريڪا . ڪمائجي آيو ٿي ان جون حصا پتيون ٿيون ٿيڏکڻ آمريڪا ۽ وچ آمريڪا ۾ پورچو گالين ۽ اسپيني . ٿيڻ لڳاSettleجي مختلف حصن ۾

جي زمين تي فرينچ ۽ انگريزن جو USAڊا ۽ اتر آمريڪا کنڊ ۾ ڪئنا. ماٹھن جو قبضو ھوڪي ڪمائي پنھنجي . وچ وچ ۾ ڪجھه حصن ۾ ڊچ ۽ جرمن به پير ڄمائيندا ويا. قبضو ٿيو


ملڪ مال کٹي ٿي ويا ته ڪي آمريڪا ۾ ئي رھي پيا جتي وڏو پئسو ۽ مال دولت ٺاھڻ لڳا، ان معاملي . جنھن جو ڪجھه حصو ھنن کي پنھنجين حڪومتن کي ٽئڪس طور ڏيٹو پيو ٿي

شروع جا سال ته . ۾ فرانس ۽ انگلينڊ وارن باھه ٻاري ڏني ھئي ته گھٹي کان گھٹو ٽئڪس ڏيواھو ڪم بنا رنڊڪ جي ھلندو رھيو پر پوء آخر آمريڪا ۾ رھندڙن اھو ئي سوچيو ته اسان جو ھاڻ مرڻ جيئڻ ھتي ئي آھي ۽ اسان جي اباٹي حڪومتن سان ڪھڙي ڪتي ڪھڙو

پوء . ھستي ٿي ھو برطانيا توڙي فرانس جي حڪومتن کي آڱوٺو ڏيکارڻ لڳاآھستي آ! خريفع ڌاري آمريڪا ۾ رھندڙن تي جيئن ئي 1763فرانس ته ٿڌو ٿيندو ويو پر برطانيا حڪومت

ٽئڪس وڌايا ته ھنن انھن ٽئڪسن کي غير قانوني قرار ڏيئي ڀرڻ کان انڪار ڪيو ۽ جيڪي (آمريڪا ۾ رھندڙ انگريزن . ٿئي ٿي جي شروعات ھتان شروعRevolutionآمريڪين

خالف مظاھرا ڪيا، جنھن ) برطانيا(بوسٽن ۾ پنھنجي اصلي حڪومت ) ھاڻ آمريڪن ئي ٿياع ۾ 1775آمريڪا ۾ رھندڙ به چر پر ۾ اچي ويا ۽ . جي جواب ۾ برطانيا وارن فوج موڪلي

ع ۾ تيرھن 1776. جنگ لڳي، جنھن ۾ فرينچ حڪومت انگريزن خالف آمريڪين جي مدد ڪئيبرطانيا وارن ڏاڍي . ٺاھيوUSAرياستن ملي خود مختياريء جو اعالن ڪيو ۽ پنھنجو ملڪ

ڪوشش ڪئي ته انھن پنھنجي ملڪ جي انگريزن کي جي ھاڻ پرڏيھه ۾ بالم ٿي آمريڪن ٿي برطانيا طرفان آيل فوج جي ٻن وڏن . ويا ھئا، انھن کي کال ھٹجن پر ڪامياب ٿي نه سگھيا

ع ۾ يارڪ ٽائون ۾ آڻ 1781 ٿي ويو ۽ ٻيو Captureع ۾ سارا توگا ۾ 1777ان ھڪ جٿن م ٺاھي ويئي، Treaty of Parisع ۾ 1783برطانيا حڪومت جي وڏي خواري ٿي ۽ امن الء . مڃي

جنھن ۾ برطانيا کي اھو قبول ڪرٹو پيو ته يونائيٽيڊ اسٽيس ھڪ خود مختيار قوم ۽ ملڪ ڪئناڊا سان ۽ ڏکڻ ۾ اسپين جي قبضي واري رياست فلوريڊا آھي، جنھن جون حدون اتر ۾

سان ۽ اولھه ۾ مسي سپي نديء سان ملن ٿيون سو آمريڪا الء American Revolution ۽ Treaty of Paris اھم شيون آھن، جن بعد آمريڪا ھڪ الڳ ملڪ جي حيثيت سان وجود ۾ آيو

ڄ ھي ملڪ پنجاھه ملڪن يا رياستن جو ا. ۽ پوء ٻيون رياستون به ھن سان ملنديون ويون . ھڪ گلدستو آھي

اسان کي ڪرسٽل سٽي ۽ آرلنگٽن ڪائونٽي جون ڪجھه اھم عمارتون جھڙوڪ آمريڪا جي ڊفينس ڊپارٽمينٽ جي عمارت پينٽاگان ڏسڻ ۾ دير ٿي ويئي نه ته جنھن عالئقي

مون کي کنيو ھو، ۾ عرفان جماٹي رھي ٿو اھو شھر واشنگٽن کان، جتان ھنن) اليگزئنڊرا(واشنگٽن کان ويجھو ھجڻ ڪري ھتي گھٹا تٹا اھي رھن ٿا، جيڪي . ڪو ڏھه ڪلو ميٽر مس آھي

. ادارن، اسٽورن ۽ ھوٽلن ۾ ڪم ڪن ٿاواشنگٽن جي سرڪاري ۽ نيم سرڪاري آفيسن ۽ ٻينآھي ته ھتي به رھائش تمام گھٹي مھانگي جو عرفان جي ھڪ ڪمري واري فليٽ جي

ٿئي ٿي جيڪي ھو پاڻ ۾ ٽي دوست ڦوڙي ڪن پر تڏھن ) اڌ لک رپيا( کن ڊالر 800مسواڙ به ھاڻ آئون مئريلئنڊ يا پينسلوانيا رياست جي ڪنھن ٻھراڙي واري ”. به واشنگٽن کان سستو ٿيو

.عرفان ٻڌايو“ .عالئقي ۾ پنھنجو گھر وٺي رھڻ چاھيان ٿوو ان بعد ٻه ڌيئون صالحا ۽ وڏو عمر ٻارھن کن سالن جو ٿيند. عرفان کي ٽي ٻار آھن


ھنن جو اصل ڳوٺ خيرپور آھي پر پڙھائيء خاطر سندس ٻار حيدرآباد ۾ رھن ٿا، . شافعا آھنع ڌاري 1990عرفان جي شادي . سالن جو والد صاحب ۽ سھرو پڻ رھن ٿا76جتي سندس

نچ عزيز هللا حيدرآباد جي اسٽيشن برا. عزيز هللا جماٹي صاحب جي گھران صائمه سان ٿي .واري يو بي ايل ۾ ڪافي عرصو مئنيجر ٿي رھيو

سندس ٻيا . عرفان جماٹي سائين جان محمد جماٹي صاحب جو ننڍو ۽ چوٿون نمبر فرزند آھي، ظھير جيڪو خيرپور ۽ حيدرآباد ۾ ۽ خورشيد )نوشھروفيروز(ڀائر ضياء الدين ڳاڙھي موري

.سکر ۾ رھي ٿو لعل بخش جماٹي ۽ ڌٹي بخش جماٹي عرفان خان محمد جماٹي سکر وارو ۽ سندس ڀائر

پاڻ ارڙھن اوٹھين . ع آھي1969عرفان جي ڄم جي تاريخ پھرين آگسٽ . جا سڳا چاچا ٿين .ع ۾ ھتي آمريڪا ۾ اچي رھيو1988سالن جو ھو ته

.مون عرفان کان پڇيو“ عرفان تون پير جي ڳوٺ کان ھتي پينسلوانيا پھتين ڪيئن؟” “پٽ آمريڪا ۾ اچڻ الء شوق ڏياريو،مون کي منھنجي چاچي جي ”

منھنجي چاچي خان محمد جي ٻن پٽن امتياز ۽ اشفاق مان امتياز گوڪل ”عرفان ٻڌايو، ھن اھو ئي جائزو . ڪمپنيء جي جھازن تي ھو ۽ ھن جو جھاز آمريڪا ايندو ويندو رھيو ٿي

حيح طرح لڳايو ته آمريڪا پري صحيح پر اھڙو ملڪ آھي جتي ھر انسان کي محنت جو صتن ڏينھن ۾ آمريڪا ۾ اچڻ . ٿيوSettleاجورو ملي ٿو، جتي مستقبل آھي ۽ ھو آمريڪا ۾ اچي

سو آئون به ٽڪيٽ ڀري ھليو آيس ۽ روزگار خاطر مختلف . يا رھڻ ڪو ڏکيو ڪم نه ھو “. ڪريان ٿوLook afterاڄ ڪلھه ھڪ دوست جي بزنيس کي . جابس ڪندو رھيس

عرفان گھٹو ئي چانھه يا . اليگزئنڊرا ۾ گھٹو نه ترسياسيناسان عرفان جماٹيء جي شھرڪافي پيئڻ الء زور ڀريو پر اھو ئي فيصلو ٿيو ته وقت بچائجي ۽ اعجاز شيخ جي گھر

ھن وقت عرفان . پھچڻ دوران رستي تي جتي ساھي پٽبي اتي کٹي چانھه پيئبي) پينسلوانيا(شيخ جو ڪجھه سامان کٹٹو ھو، خاص جي فليٽ تي اچڻ جو مقصد اھو ھو جو اتان اعجاز

.ڪري گوشت ۽ ڪجھه مصالحا جيڪي ھتي ۽ واشنگٽن ۾ سوالئيء سان مليو وڃن ٿادراصل واشنگٽن ۾ مسلمان ملڪن جا سفارتخانا ۽ ٻيا ادارا ھجڻ ڪري ھتي جي ”

اعجاز ھاڻ شفٽ ڪيو آھي ”عرفان ٻڌايو، “ .ڪيترن ئي دڪانن تي حالل گوشت مليو وڃينجي آس پاس ڪو حالل گوشت جو دڪان ڳولي، مون ھن جي الء ھتان حالل ۽ جيسين پنھ

.گوشت وٺي فريزر ۾ رکي ڇڏيو ھو

آمريڪا ۾ حالل ۽ حرام کاڌي جو مسئلوڪو زمانو ھو جو آمريڪا، يورپ توڙي جپان پاسي رھندڙ مسلمانن الء حالل شيء

ر ٻيون شيون پڻ حالل مان مراد فقط گوشت نه پ. حاصل ڪرڻ وڏو مسئلو ھوندو ھوجھڙوڪ ڪيڪ، چاڪيلٽ، آئيس ڪريم، جيلي ۽ ويندي ٽٿ پيسٽ وغيره ڇو جو انھن شين ۾ ڪانه ڪا شيء اھڙي ٿئي ٿي، جيڪا ان شيء کي مسلمانن الء حرام ڪري ٿي، جيئين ته

Lard) جيڪا ڊبل روٽي ۽ ڪيڪن ۾ عام ٿئي ٿي، جنھن جو واسطو سوئر سان آھي ۽ ) چرٻي


شيون پر ھاڻ جتي ڪٿي انھن شين جو نعم البدل مليو وڃي، پوء اھا ٻي اھڙي طرح ٻيوناھو ان . ڳالھه آھي ته اھا حالل شيء عام کان ڪجھه مھانگي ملي ٿي پر مليو ضرور وڃي ٿي

ڪري جو ھينئر جتي ڪٿي مسلمانن جو تعداد تمام گھٹو آھي ۽ بزنيس خاطر اھڙين شين جي خاص ڪري انڊيا، پاڪستان، ترڪي، لبنان ۽ (وليا آھنوڪري الء نه فقط مسلمانن دڪان ک

پر مڪاني آمريڪن گورن ۽ سکن ۽ ھندن پڻ دڪان کوليا آھن، جن ) فلسطين جي مسلماننتي ٻين شين کان عالوه حالل گوشت پڻ ملي ٿو، جنھن جي ذبيحا الء ھنن ننڍي کنڊ يا مصر

ن واشنگٽن ۽ ورجينيا تائين نيويارڪ ۽ نيو جرسي کا. جي مسلمان ڪاسائين کي رکيو آھيجو لفظ به لکيل ڏسڻ ۾ “ حالل”توھان کي ھن قسم جي نالن وارا دڪان نظر ايندا، جن جي ٻاھران

.ايندو اپنا بازار

ساران فوڊ مارڪيٽ اورينٽ فوڊس

مارڪيٽ) مصالحا(اسپائيس انڊوپاڪ بازار

حالل ميٽ ائنڊ مصالحا دانه بازار

ڪابل مارڪيٽ سبزي منڊي

ڪيترا دڪان ۽ ھوٽلون جن جي نالن مان لڳي ٿو ته ھندن جون آھن پر انھن تي وينديبه حالل کاڌو ملي ٿو، جيئن ته روي ڪباب ريسٽورنٽ، بمبئي فوڊ ائنڊ گفٽس وغيره، انڊيا

.وغيره وغيره........مني مارڪيٽ، تاج گروسري، مھاراجالڪن ۾ ڪو به اسان جي ملڪ ھنن ملڪن ۾ توڙي مالئيشيا، انڊونيشيا ۽ ٿائيلينڊ جھڙن م

يورپ، جپان توڙي .وانگر دڪان تي يا گھر جي اڱڻ تي ٻڪري يا رڍ ڍڳي ڪھي نٿو سگھي ۾ Slaughter Housesآمريڪا ۾ ڪوس جو ڪم فقط سرڪاري طرح مقرر ڪيل ذبيحا خانن

ماٹھو ڪلو گرامن جي حساب سان . ئي ٿئي ٿو ۽ پوء مارڪيٽ ۾ دڪانن تي کڄي اچي ٿو ڪڏھن ٻه يا وڌيڪ دوست گڏجي سڄي ٻڪري يا رڍ جو گوشت حصا پتيون وٺن ٿا يا

ع واري ڏھي جي آخري سالن ۾ جڏھن آء پھريون دفعو آمريڪا آيو ھوس ته انھن 1960. ڪننيويارڪ ۾ ٽي مسجدون ھيون . (ڏينھن ۾ آمريڪا ۾ نه ايتريون مسجدون ھيون نه مسلمان ھئا

حالل شيون ملڻ جي ڏکيائي ڪري کاڌي پيتي جو انھن ڏينھن ۾) اڄ ٻن سون کان مٿي آھناسان جو جھاز نيويارڪ يا ھيوسٽن ۾ پھچڻ تي انھن ڏينھن ۾ اتي . وڏو مسئلو رھندو ھو

رھندڙ منھنجا سنڌي دوست ڏاڍو خوش ٿيندا ھئا، جو ھنن کي جھاز تي مھمانن جي حيثيت ۾ لندا ھئا ۽ ھو بي ڊپا ٿي ھر مفت ماني ملندي ھئي ۽ ھر وقت مختلف پاڪستاني ڊش کائڻ الء م

شيء کائيندا ھئا جو اسان جي پاڪستاني جھازن تي ھر شيء حالل ئي استعمال ٿئي ٿي .


ڪڏھن ڪڏھن آئون ھنن وٽ شھر ۾ وڃي رھندو ھوس ته پوء بشير مغل، نور احمد نظاماٹي، ن يا يوسف ڏاھري يا جھڏي جو مير مبارڪ ٽالپر پري پري کان ڪنھن يھوديء جي دڪان تا

سڏبو ھو، جيئن اسان مسلمانن Kosherھن جي گھران گوشت وٺي ايندا ھئا، جيڪو ڪوشر ۽ اڃا به ڪيترن ملڪن (انھن ڏينھن ۾ اھو چيو ويو ٿي . جو ذبح ڪيل گوشت حالل سڏجي ٿو

جو نالو وٺي ٻڪري، رڍ يا ڳئون ذبح ڪن ٿا پر ھاڻ ته يھودي هللا ) ۾ رھندڙ مسلمان چون ٿا نٿا سمجھن جو ھنن“ حالل”کي “ ڪوشر”ڄڪلھه ھتي آمريڪا ۾ رھندڙ مسلمان ڏسان پيو ته ا

جو اھو چوڻ آھي ته مسلمان جڏھن ڪنھن جانور کي ذبح ڪري ٿو ته تڪبير پڙھي ٿو ۽ ھر جانور به جانورن کي مسلمانن وانگر ڪھن يھودي. چوي ٿو“ بسم هللا، هللا اڪبر”تي سير وجھڻ مھل

ير ھٹڻ بدران فقط ھڪ دفعو، جڏھن سالٽر ھائوس ۾ گھڙن ٿا، ته ٿا پر ھو ھر جانور تي تڪب .پڙھن ٿا

مان نڪتو آھي، جنھن Kasher يھودين جو ھيبرو زبان جي لفظ ڪاشر Kosherڪوشر ڊپارٽمينٽل اسٽورن ۾ کاڌي جي ڪيترين ئي شين تي توھان . ،Fit“ صحيح”جي معني آھي

جي مذھبي اصولن مطابق ھنن جي کائڻ لفظ لکيل نظر ايندو، جيڪو يھودين “ ڪوشر”کي آھي پر بقول ھتي جي مولوين جي جيڪڏھن ڪنھن شيء تي ڪوشر Properالء صحيح

.لکيل آھي ته ان جو مطلب اھو ھرگز نه آھي ته اھو حالل آھيھتي آمريڪا ۾ ٿلھي ليکي ھيٺيون شيون حرام سمجھيون وڃن ٿيون، جيڪي ھر مسلمان

Avoidڪري ٿو . سوئر

جو به رتڪنھن چيريندڙ ڦاڙيندڙ جانور ۽ پکي

تقريبن سڀئي نانگ بالئون ۽ جيت جٹيا مردار جانور

اھي حالل جانور جيڪي اسالمي طرح ذبح نه ڪيل آھن Spirits ۽ ھر قسم جا Ethyle Alcohalوائين

ڪجھه ڳالھيون جن الء ھتي ھر مسلمان کي ڌيان ڌرڻ الء چيو وڃي ٿو . ان بنا . ضرور ڏسندا ڪيو Ingredientsريو ان جي ليبل تي جيڪا به شيء خريد ڪ

جيڪڏھن انھن ۾ ڪو به اھڙو حرام جو جزو موجود آھي ته اھا شيء . ھرگز خريد نه ڪريو .ھرگز خريد نه ڪريو

. ڪڏھن به سپر مارڪيٽ مان ڪنھن به قسم جو گوشت، قيمون يا ڪواب نه خريد ڪريو .ان وٺوت“ حالل ميٽ اسٽور”ان قسم جون شيون

فاسٽ فوڊ ريسٽورنٽ جھڙوڪ مئڪڊونالڊ، برگر ڪنگ، پيزا ھٽ، ڪينٽڪي، فرائيڊ سندن چوڻ موجب سندن ڪجھه شيون کٹي . وغيره تي کائڻ کان گريز ڪريوKFCچڪن

.حرام نه ھجن پر بھتر آھي ته اھڙن ھنڌن تي کائڻ کان پاڻ کي بچائجي


جو ڪڏھن ڪڏھن انھن ۾ ڪو ھيٺيون شيون خريد ڪرڻ وقت بيحد خبردار رھڻ کپي اھڙا شامل ٿيل ھوندا آھن، جن ڪري اھا شيء مسلمان الء حرام ٿيو Ingredientsھڪ يا ٻه

وڃي، جيئن ته ڪجھه سوپ، پوء ڀلي کٹي ڪارن سوپ ھجي پر ڪن ھوٽلن ۾ ان ۾ گوشت جا ننڍا ٽڪر پڻ وڌا وڃن ٿا يا ڪيڪ ۽ بيڪري جا بسڪيٽ جن ۾ جانورن جي چرٻي ٿي

يا جانورن جي ھڏن مان ) شراب( ٿي، چاڪليٽ، آئيس ڪريم يا ڌورو جنھن ۾ مرم سگھيبھرحال ڪابه اھڙي شيء . ٿي سگھي ٿوIngredients يا ٻيو ڪو حرام Gelatinٺھيل جيلي

شامل Ingredientخريد ڪرڻ وقت مسلمانن کي انھن جي ليبل تي جانچڻ کپي ته ان ۾ ڪھڙا Productsن ۽ اسالمڪ سينٽرن طرفان وقت به وقت اھڙن ھتي جي اسالمي ائسوسيئيش. آھنجي لسٽ شايع ٿيندي رھي ٿي، جن کان مسلمانن کي پرھيز ڪرڻ الء چيو Ingredients۽

. ھن ريت آھنIngredientsانھن مان ڪجھه . وڃي ٿو شراب-الڪوحل

Animal Shortening - جانورن جي چڪنائي جنھن سان ڊبل روٽي ۽ ڪيڪن کي چمڪ .اطر، انھن مٿان، ھن سان مک ڏنو وڃي ٿوڏيڻ خ Animal Fat - ھونء حالل جانورن جي چرٻي اسان جي ملڪ ۾ ( جانورن جي چرٻي

کاڌي وڃي ٿي جو اھي جانور اسان وٽ اسالمي طريقي سان ذبح ڪيا وڃن ٿا پر ھتي بادامن، کاڄن جي لفافن يا دٻن تي Nutsآمريڪا ۾ ڪنھن ڪيڪ، چاڪليٽ يا فراء ٿيل

Animal Fat لکيل آھي ته توڙي کٹي ٻڪري، رڍ يا ڪنھن ٻئي حالل جانور جي چرٻي ھجي واري شيء Gredientپر جيئن ته اھو جانور ھتي اسالمي طرح ذبح ٿيل ناھي، ان ڪري ان

.کائڻ الء مسلمانن کي منع ٿيل آھيBacon -سوئر جي گوشت جي ڪابه شيء Broth - يخني، جيڪڏھن Animal Brothآھي ته ان شيء کان پرھيز ڪجيکيل ل.

Enzymes - جيڪڏھن Microbial Enzymes لکيل آھي ته پوء صحيح آھي پر رڳو Enzymes .لکيل آھي ته پوء اھا شڪ جي ڳالھه آھي جو اھي ڪنھن جانور مان به نڪتل ٿي سگھن ٿا

Ethanol Ethoyle Alcohal

Gelatin - ھيء شيء جانورن جي ھڏين مان ٺاھي وڃي ٿي ۽ ان جو استعمال اڪثر جيلين .۾ ٿئي ٿوGin جن جيڪو شراب جو قسم آھي، ڪيترين ئي بيڪري جي شين ۽ بار بيڪيو ۾

.استعمال ٿئي ٿو Hamھئم

L-Gysteine جيڪڏھن انسانن جي وارن مان نڪتل آھي ته ان الء حرام جي فتوي مليل .آھي

Lard -جانورن جي چرٻي خاص ڪري سوئر جي . Lipase -جانورن مان نڪتل خامرو واري شي کان پرھيز ڪجي .


Pepsin Rennet - ،ھيء شيء جيڪا ڪيترن ئي کاڌن ۾ بيڪريء جي شين ۾ استعمال ٿئي ٿي

آھي ته اھا حرام Synthetic يا Microbial مان نڪتل آھي يا Plantsجيڪڏھن ڀاڄين ۽ ٻوٽن دڙ ڦر جي پيٽ مان نڪتل آھي ته پوء جيڪڏھن جانور يا ڪنھن کير پيئنRennetناھي پر

.حرام قرار ڏني ويئي آھيRum -شراب جو قسم Stock) جانورن جي اوٻاريل ھڏين مان نڪتلIngredient Wine شراب

Tallow - ،سخت قسم جي چرٻي ۽ گودو جيڪو اڪثر جانورن جي نرين مان ڪڍيو وڃي ٿو .جنھن مان صابڻ ۽ ميڻ بتيون به ٺھن ٿيون

Vanilla extract /Flavour Whey

آھن، جن کان مسلمانن کي سختيء سان پرھيز Ingredientsبھرحال مٿيون اھڙيون شيون ھتي جي ملڪن ۾ دڪانن تي وڪامندڙ ھر شيء خريد ڪري کائي نٿي . ڪرڻ کپي

ھر شيء چاھي ڪيڪ بسڪيٽن جو پئڪيٽ ھجي يا پٽاٽو چپس، مڪاني قانون . سگھجي جا ناال پڙھڻ کپن ته Ingredients تي لڳل ليبل تي Wrapperدٻي يا لفافي مطابق ان جي ٻاھرين

ڪيتريون اھڙيون شيون آھن، جيڪي يھودي ۽ . ان شيء ۾ ڪھڙا ڪھڙا استعمال ٿيل آھنڪيترين شين ۾ ته انساني عضوا يا انسان . ھندو به مذھب جي خيال کان استعمال نٿا ڪنع واري ڏھي ۾ جڏھن آئون 1980جيئن . ٿيونجون خارج ڪيل شيون استعمال ڪيون وڃن

خبر پيئي ته . نالي ھڪ ڪريم تي وڏو گوڙ مچي ويو ھوOil of Ulayمالئيشيا ۾ ھوس ته اتي آئل آف ”مالئيشيا جون ڇوڪريون جيڪي پنھنجي سونھن وڌائڻ الء سڀ کان گھٹي ڪريم

جنھن کي Placenta“ عور” عورت جي Ingredientاستعمال ڪن ٿيون ان ۾ اھم “ الياھا پڻ ماٹھن کي خبر پئجي ويئي ته سنگاپور جي جنرل اسپتال . سڏين ٿا، آھي“ عوري”ملئي

۾ في عور ھڪ ڊالر ۾ خريد ڪئي وڃي ٿي ۽ ھن ڪريم جي گھٹي کپت ڪري انگلينڊ بھرحال ان تي مذھبي ماٹھن ۽ سائنسدانن جا ڪافي بحث . بدران سنگاپور ۾ ئي ٺاھي وڃي ٿي

سو . جن جو تفصيل مالئيشيا جي سفر نامي واري ڪتاب ۾ ڏئي چڪو آھيانھلندا رھيا، بابت ھتي جون مڪاني اسالمي جماعتون ھتي رھندڙ مسلمان Products اھڙي قسم جي شين

کي اخبارن، انٽرنيٽ ۽ اسالمڪ سينٽرن ذريعي ٻڌائينديون رھن ٿيون ته ڪھڙيون شيون ندڙ ھڪ اسالمي اخبار جي گذريل جمعي واشنگٽن مان نڪر. حالل آھن ۽ ڪھڙيون حرام

واري پرچي ۾ پڙھيل ڪجھه معلوماتي سوال ھن وقت ياد اچي رھيا آھن، جن مان پنھنجي ٿي سگھندي ته ھتي آمريڪا ۾ رھندڙ مسلمان روزمره جي Ideaملڪ ۾ پڙھندڙن کي

. ٿااستعمال جي شين بابت معلومات يا مونجھارن جو جواب ھتي جي علمائن کان پڇندا رھن .نموني خاطر ٻه ٽي سوال ھن ريت آھن

نالي Urea جي شين ۾ Cosmetics۾ ملندڙ ڪيترين ھار سينگار ) آمريڪا(ھتي : سوال استعمال ٿئي ٿو، اھي شيون جن ۾ يوريا استعمال ٿئي ٿو، حالل آھن يا Ingredientھڪ


حرام؟ھي ٿو ته ڪنھن به ٿي سگSyntheticيوريا ھڪ ڪيميڪل ڪمپائونڊ آھي، جيڪو : جواب

يوريا ) يعني ھٿرادو ٺھيل (Synthetic. مان به حاصل ڪري سگھجي ٿوUrine جي جانورنواريون شيون استعمال ڪري سگھجن ٿيون پر جانورن جي پيشاب مان ڪڍيل يوريا نجس

۽ قدرتي طرح ) ھٿرادو (Syntheticکان اڻ واقف پڙھندڙ ) سائنس(ڪيمسٽري .آھي) پليد(ي ھن مثال مان سمجھي سگھن ٿا ته کنڊ يا ڳڙ ڪاربن، آڪسيجن ۽ حاصل ڪيل شين ک

ھاڻ توھان چاھي اھا کنڊ ڪمند کي نپوڙي حاصل ڪيو . ھئڊروجن جي مقرر جزن جو نالو آھي . طريقي سان کنڊ ٺاھيوSyntheticيا ڪاربن، ھئڊروجن ۽ آڪسيجن جا مقرر جزا مالئي

مليل آھي، حرام آھن؟ مالئيشيا ۾ rennet جا قسم جن ۾ Cheeseڇا اھي سڀ پنيرن : سوال۽ ڪجھه ۾ ته ليبل ) ويندي ڪرئفٽ ڪمپنيء جو چيز(ڪيترائي پنيرن جا قسم وڪامن ٿا

جو ٺپو لڳل “ حالل” به پيل آھي پر مالئيشيا جي واسطيدار کاتي طرفان ان تي rennetمطابق .آھي

جيڪڏھن ڪنھن حالل ۽ . استعمال ٿيل آھي حرام ناھيRennetھر اھو پنير جنھن ۾ : جواب استعمال ٿيل آھي ته اھڙو پنير يا ڪا ٻي شيء کائي Rennetاسالمي طرح ذبح ٿيل جانور جو

.سگھجي ٿي ۽ جيڪڏھن مالئيشيا وارن ان کي حالل قرار ڏنو آھي ته اھو ضرور صحيح ھوندوآمريڪا ۾ رھندڙ اسان جو ھڪ پاڪستاني دوست چوي ٿو ته اھو صابڻ جنھن : سوال

ان سلسلي . ٺھڻ ۾ سوئر جي چرٻي استعمال ٿئي ٿي اھومسلمان استعمال ڪري سگھن ٿاجي۾ ھو ڪراچيء جي دارل افتدا جي مفتي رشيد احمد جي ڏنل فتوي جو حوالو ڏئي ٿو .

اسان کي ان بابت ڪا خاطري ناھي ته مفتي رشيد ان سلسلي ۾ ڪا فتوي ڏني : جواب اڳ به پڇيو ويو آھي، جنھن جو جواب توھان جامعيه بھرحال ان قسم جو سوال ھن کان. آھي

. تي پڙھي سگھو ٿا/http:/www.binoria.org/q&aبنوريا، ڪراچي وارن جي ويب سائيٽ

دين ڌرم ۽ اخالقيات کي ڇڏڻ جا نتيجاعرفان جماٹي جنھن سان گڏ حيدرآباد جو اعجاز شيخ به ھو ۽ ھو مون کي واشنگٽن مان

لي رھيو ھو سو رستي تي پنھنجي رياست ورجينيا مان ٿيندو کٹي اعجاز شيخ جي گھر ھ .ھليو، جتان ھن اعجاز الء ورتل حالل گوشت پنھنجي فليٽ تان کنيو

منھنجي خيال ۾ ورجينيا رياست جي ڪرسٽل سٽي، پينٽاگان ۽ تنھنجي رھائش واري ”ن پوٽو مئڪ مو“ .ھاڻ اڳتي جي منزل ڏي پنڌ ڇڪجي. شھر اليگزئنڊرا جو چڱو ديدار ٿي ويو

نديء جي الھندي ڪناري تي اڏيل ھن جھوني شھر جي اوچين عمارتن ۽ وچ وچ ۾ ٺھيل ھن شھر جو اليگزئنڊريا نالو ھڪ . پارڪن ڏي نگاھه ڊوڙائيندي عرفان جماٹيء کي چيو

تان پيو، جيڪو ) ع1753ع وفات 1704ڄم جو سال (جھوني جھازي ڪئپٽن فلپ اليگزئنڊرا عرفان جماٹيء ٻڌايو ته ھتي جا . ڊيوڪ اسٽريٽ وٽ اچي رھيو ھوھتي اچڻ تي اڄ واري

Slavery“ غالمي”ع تائين دنيا جي بدنام بزنيس 1836ع کان 1828ماٹھو چون ٿا ته ھي شھر آفريڪا کان آندل غريب شيدين جو ھتي غالمن طور وڪرو ٿيندو ھو ۽ . کان مشھور رھيو


غالمن کي زنجيرن ۾ ٻڌي سوگھو . يو ٿيھتان آمريڪا جي ٻين رياستن ڏي کين موڪليو و .رکڻ واري عمارت کي بعد ۾ ھن رياست جو جيل خانو مقرر ڪيو ويو

ع ۾ 1920ع ۾ اليگزئنڊريا شھر کي خود مختيار ڪائونٽي بنايو ويو ۽ پوء اڳتي ھلي 1870اليگزئنڊرا جي ڏکڻ . جيڪا اتر ۾ آھي. ھن جي ھڪ حصي کي آرلنگٽن ڪائونٽي قرار ڏنو ويو

ھتان نڪرڻ وقت . ھن رياست ورجينيا جي ھڪ ٻي مشھورڪائونٽي فيئر فئڪس آھي۾ ڪنگ . ڪجھه گھٽين ۽ عمارتن جا ناال آئون جلدي جلدي پنھنجي ڪاپيء تي لکندو ويس

اسٽريٽ، ڪامن ويلٿ ايوينيو، ڊيوڪ اسٽريٽ، مارڪيٽ اسڪائر، سينٽ اسٽيفن اسڪول، روڊ تان (Edsal)ايڊسل . اشنگٽن ميموريل وغيرهورجينا ڪامن ويلٿ يونيورسٽي، لٽل ٿيٽر، و

ايوينيو تان Hume جو بورڊ نظر آيو ۽ (Idara Dawat-o-Irshad)لنگھڻ وقت اداره دعوت و ارشاد . جو بورڊ پڻ ڏسڻ ۾ آيوIslamic Circle of North Americaلنگھڻ وقت ھڪ عمارت جي ٻاھران

عرفان جماٹيء ٻڌايو ته نائن اليون کانپوء جتي آمريڪا طرفان مسلمانن تي سختي ٿي آھي اتي ڪيترائي آمريڪن گورا توڙي ھتي جا شيدي، اسالم بابت پڙھي مسلمان ٿيندا وڃن جن جو اندازو ڏينھون ڏينھن وڌندڙ مسجدن، اسالمڪ سينٽرن، اسالمي تعليمي درسگاھن ۽

.اسالمي ائسوسيئيشن مان لڳائي سگھجي ٿومون عرفان کان “ ۽ نماز روزي جو پابند تون ڪيئن ٿئين؟ھتي رھي دين بابت معلومات” .پڇيو

مون سان گڏ رھندڙ ٻه پنجابي دوست بيحد نيڪ ۽ پرھيز گار قسم جا آھن، جيڪي ”انھن جي صحبت ۾ رھي مون کان به جيڪو وقت پڄي ٿو مسجد ۾ . ويندي تبليغ تي به وڃن ٿا

.عرفان ٻڌايو“ ن ٿو نماز پڙھان ٿو نه ته گھر ۾ يا رستي يا آفيس ۾ پڙھا .مون پڇيو“ جمعي نماز ڪٿي پڙھو؟ ”۾ جمعي نماز الء ويندو “ فالس چرچ”آئون پنھنجن دوستن سان گڏ ڀر واري شھر ” ۾ دار الھجره مسجد ۾ جمعي نماز Row Street شھر جي Falls Church ” عرفان ٻڌايو، “آھيان،

آھي، جتان مختلف عالمن جا اتي اسالمي ڪتابن جو دڪان پڻ . سوا ھڪ بجي ٿئي ٿي Springڪڏھن ڪڏھن . مون کي ڪتاب پڙھڻ جو ڏاڍو شوق آھي. ڪتاب خريد ڪندا آھيون

field ،شھر ڏي ھليا ويندا آھيون، جتي جي ڪامرس اسٽريٽ تي دارالھدي نالي مسجد آھي جتي ھڪ بجي خطبو شروع ٿئي ٿو ۽ ڏيڍ بجي نماز دارالھدي ۾ ھر روز شام جو پنجين کان

“.پڻ ٿئي ٿو ۽ ھر عمر جا ماٹھو ٻڌڻ الء اچي سگھن ٿا) واعظ(تائين درس اٺين ورجينيا رياست ۾ رھندڙ پيٽارو جي ڪجھه دوستن، ٻڌايو ته اسپرنگ فيلڊ شھر جي ھن دارالھدي ۾ ٻارن جو اسڪول پڻ آھي، جتي ھنن جا ٻار آچر ڏينھن اسالمي تعليم حاصل ڪن

جتي ڪٿي نظر اچن ٿا، جتي مسلمانن جا ٻار اسالم بابت Sunday Schoolsان قسم جا . ٿاظاھر آھي ته آمريڪا جي اسڪولن ۾ اسان جي ملڪ جي . معلومات حاصل ڪن ٿا

اسڪولن وانگر دينيات جو سبجيڪٽ نٿو پڙھايو وڃي، پوء اھي والدين جيڪي چاھين ٿا ته ڄاڻ رکن، اھي ھنن جا ٻار مغرب جي سوسائٽيء ۾ رھي به پنھنجي مذھب ۽ ڪلچر جي


اسڪولن ۾ Sundayپنھنجي آرام واري ڏينھن تي ٿوري تڪليف وٺي پنھنجن ٻارن کي ھھڙن ان بابت نيو جرسي جي فلڪ شير، بالٽيمور جي ڊاڪٽر . ٽن چئن ڪالڪن الء ڇڏيو وڃن ٿا

منور عباسي، نيو يارڪ جي ڊاڪٽر رمضان انڙ ۽ ٻين به ٻڌايو ته ھو آچر واري ڏينھن تي اھڙي طرح نيو جرسي ۾ . ارن کي ويجھي واري اسالمڪ سينٽر ۾ وٺي وڃن ٿاپنھنجن ٻ

رھندڙ گھوٽڪي جي رميش ٿارواٹيء، ڪولوروڊو جي ڪنڊياري واري پروفيسر رامچند ۽ ڪئليوفورنيا ۾ رھندڙ پيٽارو جي ببيڪشن ٻڌايو ته آچر ڏينھن ھو پنھنجن ٻارن کي ھندو مت

اھڙين ڳالھين الء نه ھتي . ويجھي مندر ۾ وٺيو وڃن ٿاجي ڄاڻ الء وسواٹي سينٽر ۾ يا ڪنھن جي حڪومت طرفان جھل پل آھي ۽ نه مڪاني گورا ماٹھو خراب سمجھن ٿا، ٻين لفظن ۾

جيستائين ڪو . ڪنھن کي به ڪنھن ڳالھه الء جھل پل ناھي. ھتي ھر ڳالھه جي آزادي آھيکي نقصان نٿو رسائي، ھن کي ڪو به ماٹھو دنگو فساد نٿو ڪري يا عوام ۽ پبلڪ پراپرٽيء

.جھلي نٿو سگھياعجاز شيخ ٻڌايو ته مئريلئنڊ رياست، جتان ھو شفٽ ٿي ويو آھي ۽ جتي ھن وقت اسان سندس باقي رھيل سامان کٹڻ الء وڃي رھيا آھيون اتي پڻ نه فقط ھندن ۽ سکن جا مندر ۽

احمدين جي ھڪ . آھنٽڪاٹا آھن پر مسلمانن ويندي شيعن، سنين، احمدين جون مسجدون Silver Springاعجاز جي ھن پراٹي واري گھر واري عالئقي ) بيت رحمان(اھڙي جامع مسجد

ان جو احوال ڪٿي ٻئي ھنڌ ڪنداسين جتي مون کي قاضي احمد جو ھڪ پيٽارين . ۾ آھي .دوست سميع جادرن وٺي ھليو ھو، جيڪو گذريل ويھن سالن کان ھتي آمريڪا ۾ رھي ٿو

رياست جي ڪجھه اھم مسجدن جا ناال جن بابت اعجاز کي ڄاڻ ھئي ۽ مون کي مئريلئنڊ :لکرائين ھن ريت آھن

)410-997-5711فون نمبر ( نالي شھر ۾ دار التقوي نالي مسجد Ellicott تي 108روٽ فون نمبر (گئٿرس برگ شھر ۾ اسالمڪ سينٽر آف مئريلئنڊ، جيڪو وڊ فيلڊ روڊ تي آھي

9440 -840 -301( -5484فون نمبر (Lourd روڊ تي اسالمڪ ڪميونٽي آف Conteeئريل نالي شھر جي ال

317-301( فون نمبر (IEC روڊ تي اسالمڪ ايڊيوڪيشن سينٽر Montrose Rdپوٽو مئڪ شھر جي

2070 -340 -301( جتي . Islamic Cantre of Baltimoreبالٽيمور شھر ۾ جوني ڪيڪ روڊ تي مسجد راحما ۽

۽ اسڪول جو نمبر 410-747- 4869فون نمبر (مي تعليم جو اسڪول به آھي ٻارن الء اسال0921 -719 -410(

جيڪو رياست جو وڏي ۾ وڏو شھر ۽ بندرگاھه (مئريلئنڊ رياست جي ھن شھر بالٽيمور ۾ ) سال کن اڳ پاٹي جي جھاز کي ڪيترائي دفعا وٺي اچڻ ٿيو، ان ۾35آھي، جتي اسان کي

سجد جو نه ٻڌڻ ۾ آيو ۽ نه گس پنڌ تي نظر آئي ٿي ۽ جيئن انھن ڏينھن ۾ ڪنھن خاص مشروع ۾ لکي آيو آھيان ته تن ڏينھن ۾ ھتي اسان جي ملڪن جا مسلمان به تمام گھٽ نظر آيا


35عراق، مصر، لبنان ۽ ٻين عرب ملڪن جا مسلمان ته ڪي ورلي نظر آيا ٿي پر ھينئر . ٿييمور به ٻه ڄار دفعا ٽرين ۾ يا رميش ٿارواٹيء کن سالن بعد جڏھن ھيڏانھن آيو آھيان ۽ بالٽ

سان گڏ ھن جي ڪار ۾ اچڻ ٿيو آھي ته ھن شھر جي ڪيترن ئي ھنڌن تان لنگھندي مسجدون نظر آيون آھن جھڙوڪ نارٿ ايوينيو تي مسجد الصفات، مارٽن لٿر ڪنگ ايوينيو تي مسجد

به آھي، جنھن تي مسجد الحق روڊIslamic Wayتقوي النور ۽ بالٽيمور ۾ ھڪ رستي جو نالو .آھي، وغيره وغيره

بالٽيمور جي سلور اسپرنگ شھر ۾ جتي گڊ ھوپ روڊ تي احمدين جي مسجد بيت رحمان آھي، ان شھر جي نيو ھئمپ شائر روڊ تي مسلم ڪميونٽي سينٽر پڻ آھي، جتي سنڊي

اھڙي . آھي 301-384-3454ان جو فون نمبر . اسڪول ۽ قرآن پڙھائڻ جو بندوبست پڻ آھي روڊ تي مسلم ائسوسيئيشن ڪميونٽي سينٽر پڻ آھي، Lanham Severnطرح لنھام شھر جي

.آھي 301-459-4942جنھن جو فون نمبر آمريڪا ۾ ڪيترائي اھڙا آھن، جيڪي آمريڪا جھڙي مغربي دنيا ۾ رھڻ ضرور پسند

کان بيگانو ڪرڻ ڪن ٿا پر ساڳئي وقت ھو پاڻ ۽ پنھنجي اوالد کي پنھنجي مذھب ۽ ڪلچر به نٿا چاھين، انھن مان حيدرآباد جو ھي اعجاز شيخ ۽ خيرپور جو عرفان جماٹي آھي، جن سان ھن وقت ورجينيا رياست لتاڙي مئريلئينڊ رياست جي سلور اسپرنگ ڪائونٽيء ڏي وڃي

ان. عرفان ٻڌايو ته اسڪولي تعليم سان گڏ ھن جا ٻار گھر ۾ قرآن پڻ پڙھن ٿا. رھيو آھيان. معاملي ۾ ٻارن جي ماء پڻ سخت آھي ته ٻارن کي ننڍي ھوندي کان مذھبي تعليم ڏني وڃي

.مذھب اسان کي سٺيون ڳالھيون ٿو سيکاري، نيڪ ٿي ھلڻ جي تلقين ٿو ڪريٻار ڪجھه وڏا ٿيڻ تي آئون کين ڪجھه ”اعجاز چيو، “ آئون پڻ انھي خيال جو آھيان،”

اھو مون زال کي چيو آھي .تعليم حاصل ڪري سگھنسال پاڪستان ۾ رکندس جيئن ھو ديني ته پوء اھو ھوائي جھاز جي ڀاڙن جو خرچ ڪري سال ۾ ٻه دفعا آئون پيو پاڪستان گھمڻ ايندس ۽ ٻه دفعا موڪلن ۾ تون پئي ھيڏانھن آمريڪا اچجانء جيسين ٻار وڏا ٿين ۽ پنھنجي

“.مذھبي ۽ اخالقي قدرن کي پسند ڪن ۽ انھن تي پختا رھن I think there is a sense in itمون وراٹيو . اعجاز شيخ “ .ھتي ٽي چار سال رھڻ جي تجربي مان مون اھو حاصل ڪيو آھي”ته آمريڪا جھڙن ملڪن ۾ اھي ڪامياب ٿا رھن جن جي ٻارن کي مذھبي تعليم ۽ ”ٻڌايو

لدين به ٻيا ٻار ھتي جي رنگينين ۾ توائي ٿيو وڃن ۽ پوء وا. مشرقي اخالق جي ڄاڻ آھي “.پريشانين ۾ گذارين ٿا

جنھن (اعجاز سندس پاڙي ۾ رھندڙ ھڪ بنگالديش جي مسلمان پروفيسر جو احوال ٻڌايوته ھن جو ھڪ غريب فئملي سان تعلق آھي پر محنتي ھجڻ ) جھڙا ڪيترائي مثال ملندا

ڪري ۽ پڙھائي ۾ ھوشيار ٿيڻ ڪري ھن کي ھر وقت اعلي تعليم الء اسڪالرون ملنديون ڪرڻ بعد ھن کي ھتي ئي وڏي نوڪري ملي ويئي ۽ ھن پنھنجن Ph.Dآمريڪا مان . رھيون

جيتوٹيڪ پاڻ نيڪ طبيعت جو انسان . ٻارن کي به ان ئي وقت ھتي آمريڪا ۾ گھرائي ورتو


آھي پر ڪجھه نوڪريء ۾ مشغول ھجڻ ڪري ۽ ڪجھه سستيء ۽ بي ڌيانيء ڪري ھن پنھنجي مذھب ۽ ڪلچر کان بي خبر رھي ھتي جي ٻارن ٻار. پنھنجن ٻارن تي ڌيان نه ڏنو

سان گڏ آزاد گھمڻ لڳا ۽ خاص ڪري ھنن جي سنگت اھڙن سان ٿي پيئي، جن کي پڙھڻ جو اڄ ھن جا ٻار ارڙھن سالن کان وڏا آھن، يعني مائٽن جي چئي مڃڻ کان آزاد . به شوق نه ھو

ھنن کي نه مذھب جو فڪر آھي نه ماء پيء جو خيال. آھن ھنن الء شراب، ڊانس، گرل فرينڊ ۽ .ته ”اعجاز ٻڌايو “ پاڙي ۾ اچي رھيسآئون سندس”. بواء فرينڊ جو چڪر سڀ ڪجھه آھي

پروفيسر صاحب اکين ۾ ڳوڙھا آٹي پنھنجن ٻارن جو ٻڌايو ته نه ھنن کي اسان پوڙھن جي ته ٺھيو پر ڇوڪرا . عزت آھي ۽ نه پڙھائيء جو فڪر اسان جا ته ڄڻ ٻئي جھان ھليا ويا

ھاڻ کين . توھان پنھنجي زندگي گذاري چڪائو! ڇوري به چوي ٿي ته ڊيڊي دس از ماء الئيفآئون نواکلي جھڙي ڳوٺ جو غريب ٿي . ڪير سمجھائي ته غيرت ۽ اخالق به ڪا شيء آھي

توھان آمريڪا جھڙي شھر ۾ . ڪري به اعلي تعليم حاصل ڪري سٺي نوڪري ڪريان پيوي به پڙھي نه سگھيا آھيو ۽ توھان جو مستقبل ڪنھن ھوٽل يا دڪان ۾ ھر سک مھيا ھوند

“......مزور ٿي ڪم ڪرڻ آھي يا ٽرڪ ڊرائيور يا ڪلينر ٿي لوفرن وانگر رلٹو آھياعجاز شيخ ٻڌايو ته پروفيسر صاحب کي ڏاڍو ڏک آھي ته ھن جا ٻار ھن جي ھٿن مان

ٻيو ”و ته ھن ڪچيء ۾ ڌيان نه ڏنو، نڪري ويا، جنھن ۾ ھو پنھنجي ئي غلطي تسليم ڪري ٿنه ته ھنن جو ننڍي ھوندي مذھب ڏي الڙو ڪريان ھا ته گھٽ ۾ گھٽ ھنن کي اڄ پنھنجن وڏن

شراب نوشي ۽ آواره گردي . پنھنجو مستقبل تباھه نه ڪن ھا. الء پيار ۽ عزت ھجي ھاي ملڪ جي به ڪيترن بھرحال اسان ج“ ..........وغيره وغيره... جھڙين عادتن ۾ نه ڦاسن ھا

ھڪ ڳالھه ھتي لکڻ . ماٹھن جا ھن ملڪ ۾ اسن قسم جا يا ان سان ملندڙ جلندڙ مسئال آھنضروري سمجھان ٿو، بلڪه اھا غلط فھمي دور ڪرڻ چاھيان ٿو،جيڪا اسان جي ماٹھن کي اڪثر آھي ته آمريڪا يا يورپ ۾ رھندڙ ھر گوري جي فئملي ۾ ھن جا ٻار شراب پيئن ٿا،

سٺا ۽ خراب ماٹھو . اھا ڳالھه ھرگز ناھي. نه. ٿا، مائٽن ۽ وڏن جي عزت نٿا ڪننشو ڪنھتي آمريڪا ۾ به ڪيتريون ئي اھڙيون فئمليون آھن، جيڪي مٿين شين کي . جتي ڪٿي آھن

والدين ۽ پاڙيسرين جي عزت . ھنن جا ٻار اخالق جي دائري ۾ رھن ٿا. خراب سمجھن ٿيونيا سٺو يھودي به شراب ۽ نشي جھڙين شين کي اوترو ئي ڇو جو ھڪ سٺو عيسائي . ڪن ٿا

اھو مائٽن تي مدار رکي ٿو ته ھو پنھنجي اوالد . خراب سمجھي ٿو، جيترو ھڪ سچو مسلمانڇو جو ڪيترا ٻار برن جي سنگت ۾ رھي برا ٿيو وڃن ۽ ان خيال . جي سنگت تي نظر رکن

ب ٿيو وڃن ۽ نه فقط وڏن شھرن کان آمريڪا يا يورپ ته ڇا اسان جي ملڪ ۾ به ماٹھو خرااسان جي شھر ھاال جي ھڪ ٻھراڙي واري ڳوٺ ۾ وڃڻ ٿيو، جتي اڄ . ۾ پر ننڍن ڳوٺن ۾ به

ماٹھن گھرن ۾ يا دڪانن ۾ . کان پنجاھه سال اڳ ٻيڙي پيئڻ به عيب ۽ علت سمجھيو ويو ٿيته ڳوٺ جا گذريل سال ان ڳوٺ ۾ ويس ته اھومعلوم ڪري افسوس ٿيو . لڪي حقو پيئندا ھئا

ان تي فخر . نوجوان جيڪي ھارپو يا مزوري ٿا ڪن، انھن جو سڄو پئسو نشي ۾ وڃي ٿو ھواسان وٽ ڪم ڪندڙ ھمراھه کي چيم ته شراب ته ھڪ مھانگي شيء آھي، اھو . ٿا ڪن


ڪيئن ٿا افوڊ ڪريو؟ ھن ٻڌايو ته اھو اتي ڳوٺ ۾ ئي ٻٻر جي ڇوڏن مان ٺاھيو وڃي ٿو، جيڪو صحت الء تمام

.نقصانڪار آھي ۽ ڪڏھن ڪڏھن گھٹي پيئڻ ڪري موت به ٿئي ٿو

آمريڪا گھمٹو آھي ته ايڪسپريس وي کان پاسو ڪريو انٽر اسٽيٽ فري وي 495اسان ورجينيا رياست کان ڀر واري مئريلينڊ رياست وڃڻ الء

آمريڪا ۾ ھڪڙا ھاء وي آھن، جيڪي فقط ان رياست جي مختلف شھرن کي . ورتو ھوا، ٻيا جيڪي انٽر اسٽيٽ سڏجن ٿا، اھي ھڪ رياست کان ٻيء ۾ ۽ ٻيء کان ٽيء ۾ ڳنڍين ٿ

رستن جو . پڻ سڏجي ٿو“ ايڪسپريس ويز”ھتي جو انٽر اسٽيٽ ھاء وي سسٽم . وٺيو وڃنھي سسٽم نه فقط آمريڪا جا وڏا وڏا شھر ڳنڍي ٿو پر ھي رستا ڪيترن شھرن جي وچ

ھي ھاء ويز جيڪي ھڪ . ون سڏين، مان پڻ گذرن ٿاجنھن کي آمريڪا ۾ ڊائون ٽائ) مرڪز( پڻ I-XXيا ٺلھو “ رياست کان نڪريو ٻيء ۾ وڃيو پھچن اھي انٽر اسٽيٽ ايڪس ايڪس

تقريبن سڀني انٽراسٽيٽ رستن . يعني انٽر اسٽيٽ ايڪس پڻ سڏجن ٿاIH-XXڪڏھن . سڏجن ٿار اڳواٽ خبردار ٿي وڃي ته ھن جو نمبر به ٿين، جيئن تيز رفتار گاڏي ھالئيندڙ ڊرائيوExit تي

Exit نمبر اچڻ وارو آھي ۽ رستي جي وچ يا کاٻي واري قطار مان نڪري ساڄيء ۾ اچي ياد رھي ته آمريڪا ۾ . نمبر اچڻ تي ھاء وي ڇڏي ان تي لڙي پويExitوڃي جيئن اھو

و رکندڙ ملڪن ملڪ پاڪستان، انگلينڊ ۽ انگلينڊ سان واسطاسان جي . رائيٽ ھئنڊ ڊرائيو آھي .مالئيشيا، سنگاپور، ڪينيا، آسٽريليا وغيره وغيره ۾ ليفٽ ھئنڊ ڊرائيو آھي

سڀ کان گھٹو . سڄي آمريڪا ۾ نيشنل ۽ انٽر اسٽيٽ ھاء ويز جي ڄار وڇايل آھي عالئقي مان Seal Beaeh فري وي آھي، جيڪو ڪئليفورنيا جي 405استعمال ۾ ايندڙ رستو

س اخبار ۾ آيو ھو ته گذريل سال ھن رستي تان روزانو سراسري نيويارڪ ٽائيم. لنگھي ٿو۽ سڀ کان گھٽ تعداد ۾ گاڏيون روزانو ٻه ھراز کن انٽر اسٽيٽ . چار لک گاڏين جو گذر ٿيو

رياست جي ھولٽن واري عالئقي جي اتر مان Maine تان ھليون، جيڪا Section جي ان 95 .لنگھي ٿو

ھونء جتي ھي ھاء وي، سپر ھائي يا ايڪسپريس ھاء وي ٺھڻ ڪري ڊرائيونگ ۾ آساني ٿي پئي آھي ۽ ھڪ شھر کان ٻي شھر تائين پھچڻ ۾ گھٽ وقت لڳي ٿو، اتي موال جو ملڪ

توھان رڳو حيدرآباد کان ڪراچي ھاء وي ذريعي سفر ڪريو .ڏسڻ جا موقعا گھٽجي ويا آھني وارو رستو وٺي وڃڻ سان ان جي مقابلي ۾ ٺٽ! ته توھان کي ڇا ٿو نظر اچي؟ ڪجھه به نه

ڪيترائي ڳوٺ، ٻھراڙيون، فصل باغ، رستو ٽپيندڙ ماٹھو، وھٽ ۽ قدرتي نظارا پسڻ جا موقعا مالئيشيا ۾ جڏھن به منھنجو ڪو دوست ڪوااللمپور ايندو ھو ته ھن کي پنھنجي شھر . ملن ٿا

ين ٺھيل ھاء وٺي اچڻ الء نئ) جتي جي نيول اڪيڊمي سان منھنجو واسطو ھوندو ھو(مالڪا وي بدران پراٹي نيشنل روڊ تان وٺي ايندو ھوس، جيڪو نانگ وانگر ور وڪڙ کائيندو مختلف ڳوٺن، شھرن، ٻنين ٻارن ۽ سمنڊ جي ڪنارن کي ڇھندو، ندين ۽ کاھين تان ٽپندو مالڪا پھچندو ھو ۽ ان رستي ذريعي اچڻ تي منھنجو ڪجھه لٽر پئٽرول وڌيڪ ضرور سڙندو ھو ۽


ساب سان ڪالڪ کن وڌيڪ ضايع ٿيندو ھو پر آيل مھمان کي مالڪا پھچڻ وقت جي ح ٿي ويندي ھئي جو رستي تي ڪي چينين جا ڳوٺ آيا ٿي ته Ideaتائين مالئيشيا بابت وڏي

ڪري پنھنجي پنھنجي ) مندرن ۽ مسجدن(ڪي ملئي ماٹھن جا جيڪي گھرن ۽ عبادت گاھن جو موقعو مليو ٿي، جنھن ۾ چيني ۽ ملئي نموني جا ٿين ٿا، ڪي ڳوٺ مڪس نموني جا ڏسڻ

ماٹھن سان گڏ انڊين به نظر آيا ٿي ۽ اسان جي ملڪ کان آيل مھمان جيڪي گھٹو تٹو اتر انڊيا ۽ کاڌن کان وقف آھن، تن ھي سنھڙا، ڪارا ۽ ) ھندي، پنجابي، گجراتي(جي ماٹھن، زبانن

لڳندو ھو، جن فقط تامل، گوڏن وٽان مٿي مڙيل ڌوتيء وارن سائوٿ انڊين کي ڏسي تعجب انھن جي ھوٽلن تي ڪيلي جي پن تي ڀت ۽ فش ھيڊ . مليالم، ڪانڊا ۽ تيلگو زبان سمجھي ٿي

ٻھراڙين مان لنگھندي وقت ڪٿي گاڏي . جو تکن مصالحن وارو ٻوڙ کائي حيرت ٿيندي ھئي جي جا وڻ ۽ ان جو کجور جھڙو ڦل ٿي ڏٺو ته ڪٿي ميلن ۾ رٻڙ جا وڻ ۽ انھنPalmبيھاري

ٿڙن مان نڪرندو کير ٿي ڏٺو، جيڪو تامل عورتن ٺڪر جي ڪپين ۾ گڏ ڪري ھٿ سان ڪٿي ڪنھن ڪنھن ڳوٺ ۾ رستي . جون چادرون ٿي ٺاھيونLatexھلندڙ رولر ذريعي رٻڙ ۾ بيھي ) اسان جي جمعي يا اتوار بازار جھڙي بازار (Pasar Malamجي ڪناري تي لڳندڙ

ڪٽي ڪنھن ھاٿيء جي رستي . يا مڪئي جو سنگ ٿي کاڌو) قيمي ۾ تريل اڦراٽو(مرتباڪ تي بيھڻ ڪري ڏھه پندرھن منٽ ٽرئفڪ جام ٿي ٿي ويئي ته ڪٿي ڪنھن شاديء جي ڄڃ گذرڻ ڪري ترسٹو ٿي پيو ۽ يادگار خاطر مھمان کي گھوٽ ڪنوار سان گڏ بيھاري فوٽو

؟ انھن مٿاھن، بھرحال اھي سڀ مزا ھاء ويز ۽ ايڪسپريس وي تي ڪٿي. ڪڍٹو ٿي پيوويڪرن رستن تي جتي ھر ھڪ سئو کان مٿي رفتار ۾ لڳاتار ھلندو رھي ٿو وڌ ۾ وڌ ڪنھن پئٽرول پمپ وٽ بيھاري ڪافي يا چانھه پي سگھجي ٿو ۽ ان پمپ اسٽيشن جي واش روم

ھنن سپر ھاء ويز ۽ ايڪسپريس ويز رستن ڊرائيور الء کٹي . استعمال ڪري سگھجي ٿي پر ان سان گڏ باقي ويٺل سفرڪ ندڙن الء بوريت جو سامان مھيا ڪيو سوالئي ڪئي آھي

۽ Dashآھي، جيڪي سڄي سفر ۾ فقط ۽ فقط ڏامر جي سليٽي رستي تي نڪتل سفيد رنگ جا شايد ان بوريت جي ئي نشاندھي جان اسٽين بيڪ پنھنجي ھڪ سفر . سگھن ٿا الئينون ڏسي

....... ۾ ڪئي آھيTravels with Charley:نامي“When we get these thruways across the whole country as we will and must, it will be

possible to drive from New York to California without seeing a single thing.” ۾ A life On the Road۽ اھڙن ئي خيالن جوا ظھار چارلس ڪورالٽ پنھنجي بائيو گرافي

.......ڪيو آھي“The interstate highway system is a wonderful thing. It makes it possible to go from

coast to coast with out seeing anything or meeting anybody. If the United States interests you, stay off the interstates.”

پاڻ انعام يافته . سان ھوCBSچارلس ڪورالٽ جو واسطو آمريڪا جو ٽي وي چئنل پاڻ .جرنلسٽ ھو ۽ ورجينيا جي ڏکڻ پاسي واري رياست نارٿ ڪئرولينا جو رھاڪو ھو

چون ٿا ته جان اسٽين بيڪ ۽ ڪورالٽ سٺا . ع ۾ گذاري ويو1997ع ۾ ڄائو ھو ۽ 1934ڪورالٽ جيتوٹيڪ جاب خاطر واشنگٽن ۾ رھيو پر ھن پنھنجو وطن نارٿ . دوست ھئا


North Carolina is My. سندس ھڪ ڪتاب جو ته نالو ئي آھي. ي به نه وساريوڪئرولينا کHome

بھرحال ورجينا کان مئريلئنڊ رياست اچڻ الء عرفان جماٹيء اندريان رستا وٺڻ بدران رستو مئريلينڊ کي I-495. انٽر اسٽيٽ فري وي اختيار ڪيو495ھتي جو مشھور ھاء وي

اسان کي . به سڏجي ٿوCapital Beltwayپاس روڊ وارو حصو مالئي ٿو ۽ واشنگٽن جي آس ورجينيا مان مئريلئنڊ وڃڻ الء وچ ۾ وھندڙ پوٽو مئڪ ندي ٽپٹي ھئي، جنھن الء ھن پاسي ٻه

. ھڪ آمريڪن ليجئن ميموريل برج جيڪا ڪئبن جان برج به سڏجي ٿي. پليون ٺھيل آھن ميموريل برج Woodrow Wilsonجو نالو اسان ٻي پل ذريعي پوٽو مئڪ ندي ٽپياسين جنھن

آھي، جيڪا ورجينيا رياست جي اليگزئنڊرا سٽيء کي مئريلينڊ جي پرنس جارج ڪائونٽي ع ۾ ٺھي 1961ھيء پل . لنگھن ٿا95 ۽ 495ھن پل مٿان انٽر اسٽيٽ ھاء وي . سان مالئي ٿي

ع 1961 ڊسمبر 28يعني (راس ٿي ھئي ۽ ھن پل بابت اھا ڳالھه مشھور آھي ته جنھن ڏينھن تي ھن پل جو افتتاح صدر وڊرو ولسن جي بيواھه زال ايڊٿ کي ڪرٹو ھو، ان ڏينھن ھوء ) تي

ھيء پل پوٹا ٻه ڪلو ميٽر کن ڊگھي آھي ۽ مٿانئس ھڪ ئي وقت گاڏين جون . گذاري ويئين نموني جي رکيو ويو آھي، جيئن اbasculeھن پل کي . ڇھه قطارون اچي وڃي سگھن ٿيون

ھن مٿان لنگھندي اسان کي ٽرئفڪ ڪافي . ھيٺان وڏا جھاز به لنگھي واشنگٽن وڃي سگھنعرفان ٻڌايو ته ھن پل مٿان روزانو اڍائي لک کن گاڏيون گذرن ٿيون ۽ عنقريب ھن . جئم ملي

.پل کي اتاھون ۽ ويڪرو ڪرڻ جون خبرون ٻڌي رھيا آھيون ۾ 1856ي نالي سان آھي، جيڪو ھيء پل آمريڪا جي اٺاويھين صدر ووڊرو ولسن ج

ان کان اڳ نيو جرسي . ع ۾ آمريڪا جو صدر ٿيو1912ع ۾ وفات ڪيائين پاڻ 1924ڄائو ۽ صدر ولسن جي ھڪ ڳالھه جنھن کي کل جوڳي چئي سگھجي ٿو ته . رياست جو گورنر ھو

ھو ملڪ جي ڪمن ڪارين ۽ پريشانين جو ٿڪ ڀڃڻ الء روزانو سراسري ٻه اڍائي to relax and loosen my nind from the problems. سير ڪندو ھو بقول سندسڪالڪ ڪار ۾

before me.. . ع ۾ پنھنجي سينيئر انجنيئر سعيد چوڌريء کان پئي1969اھا ڳالھه مون کي پھريون دفعو

انھن ڏينھن ۾ رات جو چئين کان صبح جو اٺين تائين جھاز ھالئڻ جي ڊيوٽي ھن سان گڏ ھو ڪولمبو مان ورتل سوپارين جي ڪاتر سان کيسو ڀري ڊيوٽي تي .منھنجي ھوندي ھئي

ايندو ھو ۽ پوء جنھن ڏينھن جھاز جي انجڻ گھٹا مسئال ڪندي ھئي، ان ڏينھن ھو گھٹيون سوپاريون کائڻ جو سبب پڇڻ تي مٿين آمريڪي صدر جو مثال ڏيئي . سوپاريون کائيندون ھو

ڪ جي خراب سمنڊ ڪري پيدا ٿيندڙ مسئلن کي آئون ھن نڀاڳي انجڻ ۽ ائٽالنٽ”. چوندو ھو “.منھن ڏيڻ ۽ سڪون حاصل ڪرڻ الء سوپاريون کان ٿو

آمريڪا ۾ موٽر Wilson Woodrowبھرحال اھا حقيقت آھي ته آمريڪا جي ھن صدر گاڏين ۽ ھاء وي ٺاھڻ جي تمام گھٹي وڪالت ڪئي ۽ مالئيشيا جي اڳوٹي صدر مھاتير وانگر

يو ٿي ته ملڪ ۽ ماٹھن جي ترقي تڏھن ٿي سگھي ٿي، جڏھن ملڪ جي ان ڳالھه ۾ يقين رکع ۾ ان بابت ولسن جو ڪيل اھو اعالن 1916. ڪنڊ ڪڙڇ ۾ رستن جي ڄار وڇايل ھوندي


:مشھور آھي ته“My interest in good roods is…….to bind Communities together and open trade, so that it will

flow with absolute freedom and facility.”

پوٽو مئڪ نديء مٿان اڏيل وڊرو ولسن پل ٽپڻ کان اڳ ورجينا پاسي ٽائسن ڪارنر بابت پل ٽپڻ بعد اسين . اعجاز شيخ ٻڌايو ته اھو عالئقو ڪمپيوٽر مارڪيٽ کان مشھور آھي

ئنڊ ڪائونٽي ۾ پھچي وياسين، جنھن ۾ مئريلAnne Arundelمئريلئنڊ رياست جي اني ارونڊل اني ارونڊل عورت جو نالو آھي، جيڪا . آھيAnnapolisرياست جو گاديء وارو شھر

جي زال ھئي ۽ سندس تعلق ڪارن وال انگلينڊ جي Caecilius Calvertباليٽيمور جي ٻي بائرن ع ۾ ٿي ھئي ۽ ھن 1627سندس شادي . ارونڊل فئملي سان ھو ۽ ٿامس ارونڊل جي ڌيء ھئي

. ع ۾ رکيو ويو1650س نالو، سندس وفات کان ھڪ سال پوء ڪائونٽيء تي سندڪائونٽي ڪراس ڪرڻ بعد اسين مونٽگو ميري ڪائونٽي ۾ پھچي وياسين “ اني ارونڊل”

جنھن ۾ سلور اسپرنگ عالئقو اچي ٿو، جتي اسان سان گڏ ھلندڙ اعجاز شيخ جو ھن کان اڳ ھن وقت . ا رياست شفٽ ٿي ويو آھيجنھن مان ھاڻ پينسلواني. تائين مسواڙ تي ورتل گھر ھو

.ھو ھتان پنھنجو باقي ڪجھه رھيل سامان ۽ ڪار کٹڻ الء ھلي رھيو ھو

.....ڊان بريڊ جا ڪنا چٻاڙيانسلور اسپرنگ ۾ اسان گھٹو وقت نه ترسياسين، اعجاز کي سندس پراٹي گھر تي الٿوسين

Wheatenاسان . و ڪريته ھو پنھنجي ڪار ۽ باقي ڪجھه بچيل سامان کٹي اسان کي فال انٽرا اسٽيٽ فري وي ورتو، جنھن ذريعي اسان کي ڀر واري 270پالزا مال وٽان نڪري

ٿي ويو، جنھن تي Merge ۾ 70 اڳتي ھلي ھاء وي نمبر I-270. رياست پينسلوانيا پھچٹو ھو .اسان منو ڪالڪ کن اڳيان ھلندا رھياسين

تي ھلڻ مھل ڪا تبديلي نظر نٿي Express waysجيئن مٿي لکي آيو آھيان ته ھنن ھاء ويز ساڳيو . سڄي واٽ ساڳيو ڏامر جو رستو ۽ زوڪاٽ ڪندڙ گاڏيون نظر اچن ٿيون. اچي

نظارو ڏسي ڏسي بوريت به ٿي پئي، انگلش لٽريچر جي پيرڊن واريون اٻاسيون به آيون پي ۽ ا انڌي منڊي ڳالھه اک کلڻ تي يڪدم عرفان سان ڪ. رکي رکي ننڊ جو جھوٽو به اچي ويو ٿي

پنھنجي معلومات وڌائڻ الء نه پر عرفان کي جاڳائي رکڻ الء جو ائين نه . ڪيم ٿي يا پڇيم ٿي ٿئي جوماٺ مٺوڙي ۾ ڊرائيو ڪرڻ ۾ ھن جي به اک لڳي وڃي ۽ ھھڙي رستي تي ۽ ھن رفتار

اھي سان، هللا خير ڪري، پل کن جي بي خيالي ۾ خبر ناھي ڪيترين گاڏين ۽ گھرن جي تب .ٿيو وڃي

ھڪ ٻئي سان ٽڪرائجي ويل گاڏيون به ھڪ ٻئي مان ڇڪي ٻاھر ڪڍڻ بدران ويلڊنگ رکي رکي عرفان کي ! يا گئس ڪٽنگ ذريعي ٽڪرا ٽڪرا ڪري ڌار ڪيون وڃن ٿيون

ڪنھن فون ڪيو ٿي ته خوشي ٿي ٿي ۽ مون سڪون سان پنھنجي اڌ ننڊ اڌ سجاڳ واري تي ھلندڙ ڳالھه ٻولھه ھن کي مون وانگر جھوٽا کائڻ حالت قائم رکي ٿي جو پڪ ھيم ته فون

ھڪ ھنڌ اک کولي ساڄي کاٻي ڏٺم ته پري پري تائين نيري آسمان ھيٺ چھچ . کان بچائيندي


.سائي رنگ جي پوک ڏاڍي دل ڌتاريندڙ لڳي .مون عرفان کان پڇيو“ ڪمند جي پوک آھي؟” “فوٽو ڪڍبو؟. ڇا ته ڀلو فصل آھي”عرفان ٻڌايو “ نه مڪئي جي آھي،”آئون ته ورجينا ۽ . فوٽو ته ڪڍون يا نه، ڪجھه گھڙيون کٹي ترس ته ٽنگ ڊگھي ڪيون”

“.مئريلئنڊ ۾ به ھيٺ نه لٿو ھوسان ڪري ته آئون ھر وقت چانھه يا ڪافي الء به پڇان ”عرفان چيو، “ بلڪل بلڪل،”

“.پيو ته توھان ھا ڪريو ته آئون به پيئانين قطار مان ڪڍي ساڄي پاسي واري قطار اختيار ڪئي عرفان پنھنجي ڪار کي وچئ

آيو ته ھن ھاء وي ڇڏي ساڄي مڙندڙ رستو اختيار ڪيو، جنھن اسان Exit۽ جيئن ئي ڪو کي ھتي جي گھٽ ويڪرن رستن يعني نيشنل ھاء وي تي آٹي پھچايو، جنھن جي ٻنھي پاسي

عرفان جماٹيء ٻڌايو ته ھو، . رستي جي ڪپرن سان گڏ ٻنيون ٻارا ۽ آباديون ۽ ڪارخانا ھئاھونء به ھتان لنگھندي، ھنن ڳوٺن ۽ کيتن مان ڀاڄي ڀتي وٺڻ الء ترسندو آھي، سو ھاڻ ھن ان

۽ ) يعني ھتي جي حساب سان ننڍڙا(مڪئي جي پوک ۽ ان اڳيان ڪجھه ننڍڙن دڪانن ول پمپ پئٽرول جي ضرورت نه ھئي پر پئٽر. پئٽرول پمپ واري ھنڌ تي اچي گاڏي بيھاري

سان الڳاپيل دڪان تان ھڪ پنھنجي الء ھڪ منھنجي الء پيپسي جي بوتل ۽ Doritos نالي آمريڪا جون ڪجھه عجيب ڳالھيون، . ٽارٽيال چپس جو ٻارھن آئونس وارو پئڪيٽ ورتو

ھڪ ھنڌ ٻڌايون اٿم ته سڄي دنيا ۾ الئيٽ ٻارڻ الء سئچ کي مٿان کي ھيٺ ڪبو آھي پر ھتي Right ! ڊرائيور آھي ۽ ھتي آمريڪا ۾ Left Handدنيا جي ملڪن ۾ . ي ڪجي ٿوھيٺان کان مٿ

Handاھڙي . دنيا ۾ ڪڏھوڪو ميلن بدران ڪلو ميٽر ٿي ويا پر ھتي اڃا اھي ميل پيا ھلنطرح وزن جي ماپ الء ٽوڪيو، لنڊن ۽ پئرس ۾ ته ڪلو گرام استعمال ٿين ئي ٿين ٿا پر

وٺن ۾ به پاء، سير ۽ مڻ بدران ڪلو گرام ۾ ئي تور ڪئي کڏڙو، ٺل، دڙو ۽ پڊعيدن جھڙن ڳھي چپس چيز . وڃي ٿي پر ھتي ھڪ آمريڪا آھي، جتي اڃا تائين آئونسن ۾ وزن ٿئي ٿو

کان عالوه Ingredients ٿيل پٽئٽو چپس ھيون، جنھن جي لفافي تيBakeيعني پنير ۾ ود آھي ۽ ڪيتري وئٽمن سي، ڪئلوريون ۽ پروٽين لکيل ھو ته ھنن ۾ ڪيتري وئٽمن اي موج

لکيل ھو، يعني ان Date Of expiryھڪ ڪنڊ تي . ڪئلشيم، ٿيامن، آئرن، فاسفورس وغيرهاھي اھڙيون . تاريخ تائين ھي چپس صحيح رھنديون ان بعد ڪمپنيء جي ذميواري نه آھي

پر ڳالھيون آھن، جيڪي آمريڪا ۾ ھر کاڌي جي شيء جي لفافي جي ٻاھران لکيل رھن ٿيون ڏي ڌيان ڇڪرايو، جيڪا وڏن اکرن ۾ لکيل ھئي ته ھي Quotationھن لفافي مون کي ھڪ

چپس کائڻ ۾ حتمندي آھي جي نقطي جي وڪالت ڪئي ٿي جيڪا ڊاڪٽر ڪينٿ ڪوپر جي عرفان کي چيم ته ھاڻ اھو ڊاڪٽر ڪينٿ آھي ته االئي ڪھڙي ميڊيڪل . چيل آھي

Fitnessسندس نالي ھيٺان فقط لکيل آھي . لکيو اٿنيونيورسٽي يا اسپتال سان وابسته اھو نه

and wellness expertبھرحال ڪوٽيشن به ھتي لکندو ھالن : “Fitness is a journey, not a destination. It must be continued for the rest of your life.”

ھلڻ گاڏي پارڪ ڪري عرفان جماٹي ۽ آئون مڪئي جي پوک جو ڪنارو ڪنارو ڏيئي


اسان چپس به کائيندا رھياسين، ڳالھيون به ڪندا رھياسين ته ساڳئي وقت ڪچڙي . لڳاسينمڪئي ۾ سنگ . مڪئي جي چھچ سائي فصل جي دلڪش نظاري مان به مزو وٺندا رھياسين

عرفان کي . نڪرڻ شروع ٿيناچي ويا ھئا پر اڃا ايڏو بالغ نه ٿيا ھئا جو انھن جا کوندا ٻاھر ھڪ آئيس ڪريم ۽ . رھيون آھنجون ٽي شيون منھنجيون شروع کان فئوريٽچيم ته آمريڪا

جنھن کي (۽ ٽي بوھي مڱ ) سڏين ٿا“ ڪارن”جن کي ھتي آمريڪا ۾ (ان بعد مڪئي جا سنگ ھينئر ته اسان وٽ به ) سڏجنPeanuts گرائونڊنٽس به سڏين پر عام طرح سڄي دنيا ۾ پي نٽ

اڄ کان پنجٽيھه سال کن اڳ جڏھن پھريون دفعو چڱي خاصي مٺي ۽ نرم مڪئي ٿئي ٿي پر ڏسي Peanuts ۽ (Sweet Corn)آمريڪا آيو ھوس ته ھتي آمريڪا ۾ ٿي، سٺي ۽ سستي مڪئي

اھڙي طرح ٻيون به شيون ھيون جھڙوڪ گدرو، ڇانھين، پپئيو، ڪيلو . حيرت ٿيندي ھئيبھترين جنس نظر آئي وغيره جن جي سعودي عرب، مالئيشيا ۽ فلپين جھڙن ملڪن ۾ ته بيحد

نه ھوندي ھئي ته اسان جي ملڪ ۾ ڇانھين به وٺبي ھئي ته پڪ . ٿي پر اسان وٽ ھرگز نهيا ڳاڙھي ۽ جي ڳاڙھي ھوندي ھئي ته ضروري ناھي ) يعني اڻ پڪل(اندران اڇي نڪرندي

ته مٺي به ھجي ۽ ھر صورت ۾ ان جو ٻج تمام وڏو ھوندو ھو، جنھن جو ھڪ ھڪ ڪڻ . نه سگھبي ھئي ۽ ان ڇانھينء جي کل به ٿلھي ھوندي ھئيڪڍڻ بنا کائي

ان وقت جون ڇانھيون ۽ گدرا گھٹو ڪري وھٽن حوالي ئي ٿيندا ھئا پر ھاڻ اسان وٽ به ھر قسم جي ڀاڄي ۽ ميوو اعلي جنس جو ٿيڻ لڳو آھي الء ويندي چيري ۽ اسٽابيري به ايتري

ع جي آخري وارن سالن ۾ 1960نه ته . پوکي وڃي ٿي جو مارڪيٽ ۾ وڪامڻ الء اچي ٿيھتي جا بھترين ۽ مٺا سنگ ڏسي پنھنجي والد کي ھيوسٽن، فلڊلفيا، نيو اوورلينس ۽ نيويارڪ وغيره مان لکيل خطن ۾ ھتي جي عمارتن ۽ ماٹھن بابت لکڻ بدران ھتي جي مڪئي جي واکاڻ

ھتان آمريڪا مان لکندو ھوس ۽ پنھنجي والد کان جيڪو ائگلريڪلچر جو شاگرد رھيو ھو ۽ائگريڪلچر سائنس ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪئي ھئي، اھو ) ڪارنيل يونيورسٽي اٿيڪا مان(

ئي سوال ڪندو ھوس ته ھتي جي مڪئي ايڏي سٺي ڇو آھي؟ ۽ جواب ۾ ھو ٻڌائيندو ھو ته اھو ان ڪري آھي جو آمريڪا وارا نه فقط انڊسٽري ۾ پر ائنمل ھسبنڊري ۽ ائگريڪلچر ۾

ن گھٹو اڳيان آھن ۽ ھنن ان تي کوجنائون ۽ تجربا ڪري نيون نيون جنسون پيدا به اسان کا جي به ڳالھه آھي، جنھن مطابق اسان وٽ ۽ (Soil)ان کان عالوه موسم ۽ زمين . ڪيون آ ھن

.انڊيا ۾ جيئن انب جي جنس بھترين ٿئي ٿيلکيو ) خمرحوم گل محمد شي(والد صاحب “ آمريڪا ۾ جيڪي مڪئي جا سنگ کائون ٿا،”جا سنگ نه آھن پر مٺي ) آھيZea Mausجنھن جو الطيني نالو (Maizeاھي عام مڪئي ”ھو،

به سڏيو وڃي ٿو ۽ عام Sugar corn يا Etzcorn جا سنگ آھن، جنھن کي Sweet Cornمڪئي جي Potassium جنھن ۾ Soil ورائٽي آھي، جنھن الء سٺو hybridized جي Zea maysمڪئي

سان Fertility ۽ سٺي Pollinationي، ھلڪي ٿڌي موسم، گھٹي روشني، قدرتي کوٽ نه ھج کان عالوه مختلف جانورن Insectsگڏوگڏ وڏي سنڀال جي ضرورت آھي، جو ھن کي جيتن

.کان بچائڻ ضروري آھي


ع ڌاري جڏھن اسان ڳوٺ جي پرائمري 1955مون کي ياد آھي ته اڄ کان اڌ صدي کن اڳ سين ته والد صاحب ھر موڪل واري ڏينھن تي ٻني تي وٺي ھلندو ھو ۽ اسڪول ۾ پڙھندا ھئا

اسان جي ٻني ۽ باغ جيتوٹيڪ نيشنل ھاء وي تي آھي، جتي رستي . پوک بابت سمجھائيندو ھوتان ھلندڙ ٽرئفڪ ۽ تن ڏينھن ۾ ٽنڊوآدم کان پڊعيدن تائين ھلندڙ ريل گاڏيء جا آواز ٿيندا

ڪيترائي . قسمن جا سھٹا پکي، تتر ۽ جانور نظر ايندا ھئارھندا ھئا پر تڏھن به ڪيترن ئياڄ ڪانگ ڪٻر ۽ انبن جي . دفعا سوئر، گدڙ ۽ نانگن جھڙا جانور ۽ بالئون مون پاڻ ڏٺيون

موسم ۾ ديسي سائي چتونء کان عالوه ڪو پکي نظر نٿو اچي، سانڍي ۽ اڏوھيء کان عالوه ندن موت آندو ڪجھه جيت مار دوائن ڪجھه ماٹھن س. ٻي ڪا چرندڙ شيء نظر نٿي اچي

Pesticideبھرحال منھنجي زور ڀرڻ ته والد صاحب مون کي ھيوسٽن . جو شڪار ٿي وياجي ھڪ مارڪيٽ مان مڪئيء جو ٻج آٹڻ الء چيو ، جيڪو ٻنيء تي ھڪ ) ٽيڪساز(

ٻيو ڀيرو ننڍڙي پالٽ ۾ پوکيو ويو ۽ تمام سٺو ڦوٽاڙو ۽ سنگ ٿيا پر پوء انھن سنگن جي ٻج مانھڪ ته ڪيڙي لڳڻ ڪري ۽ ٻيو رات جو سوئرن ۽ ڏينھن جو ڀر وارن . سٺو سنگ نه اڀريو

ڳوٺن جي ڇوڪرن کان ڀاڄيون پوکيندڙ باگڙي ئي بيزار ٿي پيا نه ته منھنجو خواب شايد ڪجھه ڏينھن اڳ فون تي پنھنجي زميندار پيٽارين دوست . پينسلوانيا جي ھن ساوڪ جھڙو ھو

يار ڳالھه ٻڌ زيتونن ۽ گالب جي گلن پوکڻ کان ”ڊيو کي سھٹي صالح ڏنم ته غالم حسين چان “ ڇو نٿو پوکين؟Sweet Cornمڪئي

اھي شيون جن الء ٿوري پاٹيء جي ”ھن وراٹيو ھو، “ ڪھڙيون ويٺا ڳالھيون ڪريو” “ضرورت آھي، اھي ئي نٿا پوکي سگھون سو اھا مٺي مڪئي پوکي سگھنداسين

ڪانگ ۽ لولي جي مزاحيه ڳالھه ياد آئي ته وڻ تي ويٺل ڪانگ کي سندس اھا ڳالھه ٻڌيھيٺان لنگھندڙ ھڪ اخباري نمائندي گھوري ڏٺو ته ڪانگ ٺھه پھه چيس ته تون سوچيندو ھوندين ته آئون ڪنھن ھاريء جي ٻار کان مٺي مانيء جو لولو کسي آيو آھيان ۽ ويٺو کان .

به پڙھي آھي پر تنھنجي اطالع الء اھو به ٻئي درجي جي ڪتاب ۾ ڏنل اھا ڪھاٹي مون ٻڌايان ته گذريل برسات ۾ ڪٹڪ جي فصل کي ڪاپاري ڌڪ لڳو آھي، باقي بچيل سچيل سنگن جو البارو شروع نه ٿيو آھي، سرڪار ڪٹڪ جو اگھه اڃا مقرر نه ڪيو آھي، ھاري

يء جو لولو نه پر آئون به مٺي مان. ته ڇا پر زميندار جا ٻار به ڪٹڪ جي لولي الء پيا سڪن “.......ڊان بريڊ جا سڪل ڪنا ويٺو چٻاڙيان

سو غالم حسين چانڊيو کي به گھٹو ئي سمجھايم ته مڪئي جو اگھه سٺو آھي حيدرآباد ۾ کليل مئڪڊونالڊ ۽ ڪينٽڪي فرائيڊ چڪن واريون ريسٽورنٽن توکان خريد ڪري وينديون پر

........ٿيھن جي اھا ئي ڳالھه ته درياھه ۾ پاٹي آھي ڪ

مڪئي جي سنگن جون مزيدار ڳالھيونپينسلوانيا جي ھن مڪئي جي پوک جو اسي سالن کن جو پوڙھو مالڪ پڻ اتي موجود

ويتر جو عرفان ٻڌايس ته . گوري آئرش انگريز اسان کي سرھي منھن سان کيڪاريو. ھونء ھتي واليت ۾ ھو. آئون اخباري نمائندو آھيان ته ھن اڃان به وڏي دل سان آڌر ڀاء ڪيو


ھر ھڪ پنھنجي ڪمن ۾ مشغول آھي پر ھر انسان ڪجھه . ڪنھن کي ڪنھن الء وقت ناھيگھڙيون آرام ڪرڻ چاھي ٿو، ڪجھه گھڙيون ڪنھن ڄاتل يا اٹچاتل سان ڪچھري ڪرڻ چاھي ٿو ۽ ھي گھڙيون ڪي شايد اھي ھيون، جنھن ۾ ھن انگريز به چاھيو ٿي ته ڪنھن سان

ھن ته اھو به اسان کان نه پڇيو ته اسان جو تعلق ڪھڙي ملڪ سان . يڳالھائجي ٻولھائج. ته اسان ايشين آھيون، پاڪستان جا) خبر ناھي اجايو يا سجايو(اھو به اسان ئي چيس . آھي

ظاھر آھي ڪجھه . ڪيترن ھنڌن تي ڪيترا ماٹھو پاڪستان جو نالو ٻڌي ڇرڪجيو وڃنشمني ڪري پاڪستان جي خراب خبرن کي حقيقتن ڪري ڪجھه بين االقوامي ميڊيا جي د

اڄ ھتي . شاھه سرخيون ڏيئي بدنام ڪيو وڃي ٿو ته اڄ ھتي بم ڦاٽو اڄ ھتي خونريزي ٿيپر لڳو ٿي ته واشنگٽن، . وغيره وغيره........ عورتن سان ظلم ٿيو، اڄ ھتي ٻار اغوا ٿي ويا

ر ٻھراڙي واري عالئقي ۾ بالٽيمور ۽ فلڊلفيا جھڙن دنيا جي وڏن ۽ ماڊرن شھرن جي ويجھو، پرھندڙ ھن پوڙھي مارٽن بيڪر کي پنھنجي پوک کان عالوه اخبار يا ٽي وي تان خبر نامون ٻڌڻ جھڙي شوق الء واندڪائي ڪانھي، جو ھن کي پاڪستان جي صحيح طرح جاگرافيائي

.بيھڪ جي به خبر نه ھئيمنھنجي ننھن به توھان ” چيو ھن“ ايشين سٺا ماٹھو ٿين ٿا! گڊ! اڇا ته توھان ايشين آھيو”

“.جي پاڙيسري ملڪ جي آھي .اسان پڇيس“ انڊيا جي ؟” .ھن وراٹيو“ .نه ويٽنام جي”چاچي وراٹيو “ !گڊ”. عرفان جماٹيء ٺھه پھه ٻڌايس“ اٽ از ٽو فار اوي فرام پاڪستان! چاچا”

“.مون کي فقط انڊيا جي ڄاڻ آھي”۽ پوء چيو .مون ٻڌايو مانس“ .ڪ بارڊر ٺاھي ٿوته بس ان سان ئي اسان جو مل”- ڪم- ھاري”ڳوٺ جي ھن پر سڪون . چيو“ گڊ”ھڪ دفعو وري “ چاچي”

پوڙھي ۽ پر سڪون انسان الء ھر شيء گڊ ھئي“ زميندار کيس چئون ھا ته پاڪستان ۾ بم . توھان جي صدر بش عراق ۽ افغانستان ۾ باھه ٻاري ڏني آھي تڏھن . پيا ڦاٽن ته به چوي ھا گڊ

توھان جي ڊگھين عمارتن جي ڪرڻ جو الزام توھان جي حڪومت مسلمانن . چوي ھا گڊبهاسان اھو ئي سوچيون ٿا ته ھر ...........! “ گڊ”۽ عربن تي پيئي ھٹي، تڏھن به چوي ھا

ڪيترا ھن . آمريڪن کي دنيا جي سياست، بزنيس، سائنس وغيره جي ڄاڻ آھي پر ائين ناھيھو پنھنجي نموني جي . ن پري پنھنجي ڪرت ۾ ئي رڌل آھنجھوني جھڙا، دنيا جھان کا

اسان وٽ به . ان ۾ ڪابه حيرت جي ڳالھه ناھي. زندگي سرھائيء سان گذاري رھيا آھنڪيترائي ماٹھو ويندي پڙھيل ڳڙھيل ملندا جن کي اھا ئي خبر نه ھوندي ته سلوئڊور يا

؟.......ڪ ڪٿي آھنبھاما برمودا يا ڪيوبا جئميڪا جھڙا مل. اڪيڊور ڪٿي آھنجھاز جي ڪئپٽن، مالڪ ۽ ( جيڪو شاھه لطيف جي وٹجاري –پوڙھي زميندار

ھو ٻڌايو ته Three in Oneوانگر زميندار به ھو ته ھاري به ته مال جو واپاري يعني ) واپاريء .ھن جو ڏاڏو آئرلينڊ کان ھتي آمريڪا ۾ لڏي آيو ۽ پوک ڪرڻ سندن فئملي بزنيس آھي


.مون پڇيو“ عالوه ٻي ڪھڙي پوک ڪريو؟مڪئي کان ”وڏن به ھتي اچي مڪئي جي پوک شروع . اسان جي سڄي فئمليء جو اھو ئي ڌنڌو آھي”

“. آھيونInvolveڪئي ۽ اسان ۽ اسان جو اوالد، زالون مرد سڀ ان ۾ مسٽر مارٽن جاگرافي يا دنيا ) ھاڻ آمريڪن(ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته ھي پوڙھو آئرش

۽ ان جي “ مڪئي جي پوک ”- کان کٹي ايترو وقفڪار نه ھو پر پنھنجي فيلڊجي حاال حاظرهڏھه منٽ کن واڪ ڪرڻ جي بھاني . ڪاروبار ۾ ايڪسپرٽ ھو ۽ تمام گھٹو ايڪسپرٽ ھو

آئون ڪار مان لٿو ھوس پر مارٽن صاحب جي مڪئي بابت دلچسپ ۽ معلوماتي خبرن ۾ اڌ سنگ ۽ ڪانا ڏسڻ ۾ - مڪئي جو فصلڪالڪ کان به مٿي لڳي ويو، جنھن مان ڪجھه وقت

جنھن لوھي ڪئبن ۾ ھڪ ننڍڙي ڪمري . ته اڌ ٽائيم سندس موبائيل ڪئبن ۾ ڪافي پيئنديسان گڏ اٽيچڊ باٿ روم ۽ ڪچن پڻ ھو، ساٹس ڪيل خبرون تفصيل سان لکڻ بدران فقط

.ڪجھه ڳالھيون ۽ نقطا پڙھندڙن جي دلچسپي ۽ معلومات الء لکي رھيو آھيان جو اصل ملڪ وچ آمريڪا آھي، جتان پوء اتر ۽ ڏکڻ آمريڪا کنڊ جي Maizeمڪئي

.ملڪن ۾ مشھور ٿي، جنھن بعد سڄي دنيا ۾ پکڙجي ويئيمڪئي جو تعلق گاھه واري فئملي سان آھي، سو دراصل مڪئي ڀاڄي واري گروپ ۾ نه

د يا پيلي جنھن کي اسان ڀاڄي طور کائون ٿا سفيSweet Corn. آھيGrainبلڪه اناج . آھي نارنگي، ڳاڙھي، برائون، بلو، پرپل Kernelsرنگ جا ٿين ٿا، باقي قسمن جي سنگن جا ڪٹا

.ويندي ڪاري رنگ جا به ٿين . کن ڪٹا ٿين800 قطارن ۾ 16سراسري طور ھر سنگ ۾ اٽڪل

آمريڪا ۾ تمام گھٹي مڪئي پوکي وڃي ٿي، جنھن مان ڏھه سيڪڙو کاڌي طور استعمال مختلف (، پاپ ڪارن، مڪئي جو اٽو )ڪارن فليڪس وغيره (Cerealsه ٿئي ٿي، جيئن ت

سيڪڙو جانورن ۽ ڪڪڙين جي فيڊ ۾ استعمال 50۽ مٺاين ۾، ) ٻوڙن ۽ بيڪري جي شين ۾اسٽارچن ويندي ) ڪوڪاڪوال جھڙن(، شربتن Fuelsٿئي ٿي ۽ باقي مختلف تيلن، ٻارٹن

.۾ استعمال ٿئي ٿي) وسڪي وغيره(شرابن جي شروع وارن سالن ۾ مڪئيء مان ٺھيل ڪارن فليڪس ايڏو ته مشھور ٿيا، ويھين صدي

واري عالئقي ۾ ڪارن فليڪس ٺاھڻ جون چاليھن کان Battle Creekجو فقط مشيگان رياست جي .مٿي ڪمپنيون ھيون

دنيا ۾ جيتري مڪئي جي کپت ٿئي ٿي، ان جي سمجھو ته اڌ کان وڌيڪ پوک ھتي آئووا، : ۾ مڪئي جن رياستن ۾ گھٹي پوکي وڃي ٿي، اھي آھنآمريڪا. آمريڪا ۾ ٿئي ٿي

اھي سڀ . اليناس، انڊيانا، اوھيو، مسوري، ڪنساس، نيبراسڪا، سائوٿ ڊڪوتا ۽ منيسوٽا . سڏجي ٿوCorn Beltرياستون ھڪ ٻئي سان مليل آھن ۽ اھو ڌرتيء جو ٽڪرو

ٿي ۽ ان بعد آمريڪا بعد گھٹي مڪئي ڏکڻ آمريڪا جي ملڪ برازيل ۾ پوکي وڃي .روس ۽ ميڪسيڪو آھي

پيلي رنگ جي مڪئيء ۾ مئگنيشيم گھٹو آھي ۽ صحت الء سٺي آھي مڪئي جو تيل به .


جسم الء سٺو آھي، خاص ڪري آنڊي جي الء مڪئيء جا اھي سنگ خريد ڪرڻ کپن، . و سان ڀريل ھجن ۽ جيترKernels چھچ ساوا ۽ تازا ھجن ۽ ڪٹن Husks جنھن جا ٻاھريان پن

ٿي سگھي جلد رڌي کائجن يا ريفريجريٽر ۾ رکجن ڇو جو مڪئيء جي سنگن جي اھا . ۾ بدلجڻ شروع ٿئي ٿيStarchخاصيت آھي ته پٽجڻ بعد سنگن ۾ موجود شگر آھستي آھستي

ننڍن ۽ڪچڙن سنگن کي . ان ڪري پٽجڻ بعد مڪئي جو سنگ جيترو جلد کائجي اوترو بھتر .ي ٿوبه کائي سگھج) رڌڻ بنا(ته ڪچو

آھي پر ڪٹڪ يا چانورن جي ڀيٽ ۾ مڪئيء ۾ Staple Foodڪيترن ملڪن ۾ مڪئي Niacin ٿي سگھي ٿي جيڪا Pellegraرڳو مڪئي کائڻ سان . گھٹيون پروٽين ۽ منرل نه آھن

ميڪسيڪو جتي مڪئي تمام گھٹي کاڌي وڃي ٿي، ھن بيماري کان بچڻ الء . جي کوٽ آھي .وڃي ٿو ۾ رڌيو Lime Waterمڪئي کي

، (SU)نارمل مٺي : موجب آھنGenetic Backgroundسٺي مڪئيء جون ٽي خاص جنسون Sugary Enhancer جيڪا SE سڏجي ۽ سپر سوئيٽ (Sh2).

ھن جي تيار Sundance-1آڳاٽين پاڇاٽين جنسن مطابق به مڪئي جون ٽي جنسون آھن . ڏينھن لڳن ٿا69ٿيڻ ۾ 2-Tuxedo : ڏينھن لڳن ٿا75ھن ۾ . 3-Incredible : ڏينھن لڳن ٿا83ھن ۾ . ھاري، مسٽر Cumمون پينسلوانيا جي ھن زميندار “ توھان ڪھڙي جنس لڳائي آھي؟”

.مارٽن کان پڇيو ھن ٻڌايو“ .مون ٽئي لڳايون آھن” .مون پڇيو“ ڪھڙي خيال کان؟”. ٿيندو رھيSupplyان ڪري ته جيئن منھنجو مال ڊگھي عرصي الء مارڪيٽ ۾ ”

موجب لھندي چڙھندي رھي ) Demand & Supply(ڪيٽ ريٽ مال جي گھرج ۽ مھيا ڪرڻ مار ڏينھن بعد تيار ٿيندي ۽ مارڪيٽ ۾ 69پھرين جنس . ٿي، جنھن مان مون کي فائدو رسي سگھي

مال پھچائڻ ۾ ھفتو ڏيڍ لڳي ٿو ۽ جيئن ئي پھرين جنس ختم ٿيندي ته ٻي تيار ٿي ويندي ۽ ٻي جي .چي وينديپوري ٿيڻ تي ٽي ا

ھتي آمريڪا ۾ ڪو ان قسم جو . اسان وٽ پکي، مرون ۽ ٻيا جانور مڪئيء جا دشمن آھن” .مون ھن آمريڪن زميندار کان پڇيو“ مسئلو؟ تنگ ٿا Raccoonsجانورن مان سڀ کان گھٹو . اسان وٽ به ساڳيا پکين جا مسئال آھن” “.ڪن

ھي ٻلي کان . ھي يا چٻرو پکيرئڪون رات جو گھمندڙ ڦرندڙ جانور آھي، جيئن چمڙو آڪانگن . ڪجھه وڏو جانور آھي، جيڪو جنگلن ۾ به گذارو ڪري سگھي ٿو ته شھرن ۾ به

سندس پويان پير ماٹھن وانگر فلئٽ فٽ .وانگر نقصان به پھچائي ٿو ته گند ڪچرو به ڪري ٿودروازا آھن ۽ سندس آڱوٺا نرالي ڊيزائين جا آھن،جن سان ھو دٻن جا ڍڪ، ويندي بند ٿيل


. کوليو وڃي خاطر Furجو جانور آھي جنھن کي ) USAڏکڻ ڪئناڊا ۽ (رئڪون اصل آمريڪا

. جرمني ۽ يورپ جي ملڪن ۾ ويھين صديء ۾ آندو ويو) سندس بجن واري کل جي ڪري(گھر جي ٻاھر دٻن ۾ رکيل ڪچرو ته ڪڍي . ھاڻ اتي جي ماٹھن جا به تڙ تپائي ڇڏيا اٿس

Omnivorous کيس توھان. ننڍڙي ڪتي جھڙن جانورن کي به کايو ڇڏيڇڏيندو آھي پر ٻلي ۽ کيس . يعني ڀاڄيون ۽ ميوا به کايو وڃي ته گوشت مڇي به کايو وڃي. جانور چئي سگھو ٿا

چاليھه ڏند ٿين ٿا، جيڪي چيريندڙ ڦاڙيندڙ جانورن وانگر ڪجھه ڪجھه تکا به ٿين ته گاھه اضمو به ان مطابق آھي جو بادام، اخروٽ، ٻير، کائيندڙ جانورن وانگر به ٿين ۽ سندس ھ

اھڙي طرح ھو مڪئي . جيت جٹيا، بيضا، ڪڪڙيون ويندي پکي، بال ۽ پونگڙا به کايو وڃيسو . جي سنگن جو به عاشق آھي ۽ ٻھراڙيء ۾ به نظر اچي ٿو ته ٽورنٽو جھڙن شھرن ۾ به

و نڪرندڙ جانور مڪئي جي سنگن جي ھن زميندار جي اھا ڳالھه بجا ھئي ته رات جNocturnal Mammalرئڪون ھن الء چڱي باھه ٿو ٻاري .

ڏينھن جو ننڊون ڪندڙ ۽ رات جو ڳوٺاٹن توڙي شھرين جي گھرن مان شيون چوري ھتي جي ٻارن جي . ھتي جي ڪلچر ۾ ڌاڙيل به سڏيو وڃي ٿوraccoonڪندڙ ھي جانور

:آکاٹين جي ڪتاب ۾ ھن جانور بابت ھڪ مشھور شعر آھي تهIf I were a raccoon, I would sleep until half past noon, I would hang out in the trunks of trees, And do what ever I please. I would rummage through the trash cans, Making all sorts of noise, me and my boys, We take what ever we want, because we are bandits And if we saw sameone coming,

we’d take the loot and split.

.....وغيره وغيره .مون پڇيو مانس“ کي ڪيئن ڀڄايو؟) رئڪونن(پوء ڀال ھنن جانورن ”کين ڀڄائڻ جا ڪيترائي طريقا آھن پر ڪو اھو سوچي ته منھنجي پوک جو ھڪ به ”

آھي ڇو ته رئڪون بيحد چاالڪ ۽ سنگ رئڪون جي پيٽ ۾ نه وڃي اھا ڳالھه ناممڪناھو ئي سبب آھي جو ھو جھر جھنگلن ۾ توڙي وڏن شھرن ۾ پيٽ ڀري . ذھين جانور آھي

“.پنھنجو بچاء ڪريو ويٺو آھيمارٽن مون کي پنھنجي پوکي جي چوڌاري لڳايل ٻه اليڪٽرڪ تارون ڏيکاريون جن مان

سنگ جيئن ئي وڏا ٿين ٿا ته رات جي ”. انچ مٿي12 انچ مٿي لڳل ھئي ته ٻي 4ھڪ زمين کان وقت ھنن تارن ۾ اليڪٽرڪ ڪرنٽ آن رکندا آھيون ته جيئن ھيء قوم، جيڪا چورن وانگر

.مارٽن ٻڌايو“ .اسان جي مڪئي کي چٽ ڪري ٿي، اھي پاڻ چٽ ٿي وڃي : ۾ صحت جي لحاظ کان ھي شيون گھٹيون آھنSweet Cornمڪئي جي مٺن سنگن

فائيبرNiacin


Folate وئٽمن اي

واري ڄم جون خاميون دور Neural –tube عورت جي Folateڊاڪٽرن جو چوڻ آھي ته فائبر قبضيء کان بچائي . جي رسڪ ۾ گھتائي آٹي ٿو Strokeڪري ٿو ۽ دل جي بيمارين ۽

.ٿوپاٹي ۾ سنگ اوٻارڻ مھل لوڻ ھرگز نه وجھجي جو لوڻ وجھڻ سان ان جا ڪڻ ويتر

.سخت ٿيو پون ن خاصيتون برقرار رکڻ الء ھن کي فريز ڪري ڇڏجيسنگ جو

موڪالئڻ کان اڳ مسٽر مارٽن پنھنجي ڪئبن ۾ ويھاري ڪافي پياري جنھن جي ٿي . جي الباري تي لکيل ڪنھن جو شعر لڳل ھو) مڪئي(سامھون واري ڀت تي ھن فصل

اري ۾ سگھي ٿو سندس ئي ڪنھن پٽ، ڌي يا پوٽي پوٽيء جو لکيل ھجي ته ھن فصل جي الب .گھر جي سڀني ڀاتين کي وڏي محنت ڪرٹي پوي ٿي

The Corn Harvest The cron harvest is hard working The mother and father and little girl are tired, They work hard on piling the corn Their hands stay sticky working all day…….

ھن پاسي ايندڙ . ٹيون ۽ پھاڪا مشھور آھنمڪئي جي سنگن بابت ڪيتريون ئي چوچوٹي مشھور . مان به لڳايو وڃي ٿوhusksموسم جو اندازو مڪئي جي سنگن مٿان چڙھيل

آھي تهIf corn husks are thicker than usual, a cold winter is ahead.

ارو يعني سنگ جي مٿان چڙھيل پن جنھن سال توھان کي ٿلھا نظر اچن معني ان سال سيسخت اچڻ وارو آھي ۽ سيء کان بچاء الء توھان به ٿلھن ڪوٽن ۽ سئيٽرن جو بندوبست

.ڪريو .مڪئي جي سنگن بابت ھڪ آفريڪن چوٹي پڻ آھي، جيڪا نائيجيريا ۾ مشھور آھيA man does not wander far from where his corn is roasting.

ڊاڪٽر عزت قاضي ۽ محمد بخش سميجو روٽ North 81 تي ھئاسين جتان پوء چاليھه کن ميلن بعد 70دفعو وري روٽ اسان ھڪ

ان دوران عرفان گاڏي به ھالئيندو رھيو ته رکي رکي ايندڙ فون جا به جواب . تي آياسينوقت پاس ڪرڻ الء آئون به کانئس پڇندو ھليس ته ڪنھن جو فون ھو، ڇا ٿو . ڏيندو رھيو

ڃاتا نڪتا جن الء کيس سالم ڏيڻ الء چيومانسھڪ ٻه ھمراھه منھنجا به س. ڪري انھن . ھو . مان ھڪ ڊاڪٽر عزت قاضي ھو، جنھن واشنگٽن رياست کان عرفان کي فون ڪيو ھو

عرفان ٻڌايو ته آمريڪا ۾ رھائش اختيار ڪرڻ وارا . عرفان جو ھم عمر ۽ دوست آھي ملي ۽ پنھنجي jobڪري يا شروع جا ڪجھه ھفتا يا مھينا ڏاڍا ڏکيا ھوندا آھن، جيسين ڪا نو

اھڙي صورت ۾ عزت قاضي ”. رھائش ۽ کاڌي پيتي جو بندوبست ڪجي تيسين ڪٿي رھجي


.عرفان ٻڌايو“ .نه فقط منھنجي پر اعجاز شيخ جي به ڏاڍي مدد ڪئيڊاڪٽر عزت قاضي منھنجي والد صاحب جي ھم عمر ۽ پياري دوست مرحوم قاضي محمد

و والد صاحب مرحوم گل محمد شيخ جڏھن ڊپٽي ڪمشنر منھنج. شريف جو ننڍو فرزند آھيھوندو ھو ته قاضي شريف صاحب پوليس جو ايس پي ھو پر سندن دوستي نوڪري جي ڪري

ھو اڪثر تبليغ الء گڏ گڏ . نه پر ھم خيال ۽ تبيلغ جماعت سان واسطو ھجڻ ڪري ھوندي ھئيي دوري ڪي اوچتو انتقال ع ۾ دل ج1975 سالن جي ڄمار ۾ 55قاضي صاحب جو . نڪرندا ھئا

جا ريجنل ڊائريڪٽر ھئا ۽ ڪراچي جي نارٿ ناظم Narcotic Control Boardٿي ويو ان وقت پاڻ آئون ڪراچي . ۾ اسان جو گھر ھوندو ھو) بالڪ سي(ڀر ۾ ئي . آباد جي ڊي بالڪ ۾ رھندا ھئا

ھميشه ملڻ ويندو ھوندو ھوس يا منھنجو جھاز ڪراچي جي بندرگاھه ۾ ايندو ھو ته آئون ساٹن ھونء به نصرپور جي . قاضي صاحب ھڪ نيڪ، نمازي، فقير منش پوليس آفيسر ھو. ھوس

. ھنن قاضين جو خاندان سندن بزرگي ۽ ديني علم ڪري وڏي عزت جي نگاھه سان ڏٺو وڃي ٿوڊاڪٽر عزت . جو نالو قاضي محمد سائل ھو) يعني ڊاڪٽر عزت جي ڏاڏي(سندن والد صاحب

ان بعد سندن ڀيڻ جيڪا قاضي . حب قاضي شريف ڇھه ڀاء ڀيٹن ۾ سڀ کان وڏو ھوجو والد صاغالم دستگير صاحب ۽ . ان بعد سندن اڪيلو ڀاء غالم دستگير آھي. بچل صاحب جي گھر آھي

پاڻ پڻ قاضي . قاضي محمد بچل صاحب سال ڏيڍ اڳ، ھڪ ٻئي پويان، ھي فاني جھان ڇڏي وياا ۽ منھنجي ساٹن آخر تائين ڊفينس سوسائٽي جي فيز فور جي شريف وانگر پنج وقت نمازي ھئ

مسجد شفقت ۾ مالقات ٿيندي رھي جتي اڄ ڪلھه سندن اوالد ۽ ناٺي انجنيئر محمد پرويز عالماٹي .صاحب ۽ ان جي گھر جا ڀاتي باقاعدگي سان نماز تي اچن ٿا

ادي غالم دستگير صاحب سنڌ جي اھم شخصيت غالم محمد شاھواٹي جي گھران ششاھواٹي صاحب جو شاھه لطيف جو رسالو سليس سنڌي ۾ ترجمو بيحد مشھور آھي، . ڪئي

غالم دستگير قاضي صاحب کي چار پٽ . پاڻ نورمحمد ھاء اسڪول جا پھريان پرنسپال ھئاع ۾ پنھنجي سئوٽ 1992آفتاب، الطاف، افتخار ۽ وقار آھن ۽ ھڪ نياٹي آھي، جنھن جي

قاضي شريف . کين ڪومل ۽ نرمل نالي ٻه نياٹيون آھنڊاڪٽر عزت سان شادي ٿي ۽ مان ھڪ جي شادي تعلقي پنوعاقل ) يعني ڊاڪٽر عزت جي پڦين(صاحب جي باقي ٽن ڀيٹن

ڪلور صاحب ائگريڪلچر جي ڪنھن سبجيڪٽ ۾ . جي غالم نبي ڪلور صاحب سان ٿي شادي نصرپور ٻي ڀيڻ جي. پي ايڇ ڊي آھي ۽ اڄ ڪلھه ٽنڊو ڄام ۾ رٽائرڊ زندگي گذاري ٿو

جي قاضي عبدالواحد سان ٿي پاڻ ايڪسائيز کاتي ۾ ھوندو ھو ۽ ننڍي ڀيڻ قاضي احمد جي .زميندار ۽ سياستدان سيد شاھه محمد شاھه جي گھر واري آھي

عزيز هللا ۽ خليل الرحمان سان ڪراچي ۾ : ڊاڪٽر عزت قاضيء جي ٻن وڏن ڀائرنت ٿيندي رھندي آھي جو ھي ٻه ڀائر مون وانگر پيٽارين ائسوسيئيشن جي دعوتن ۾ اڪثرمالقا

جو پراٹو پائلٽ آھي ۽ سندس شادي PIAعزيز هللا . ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو مان پڙھيا آھنخليل الرحمان فارين سروس ۾ . سندس پيء جي سئوٽ قاضي محمد بچل جي گھران ٿي آھي

يعني ھن جو تعلق . اڪثر اسالم آباد ۾ ھوندو آھي يا آذر بائيجان جھڙن ملڪن ۾. آھي


جي مرحوم بشير قاضي جي ڀيڻ سان ٿي، جنھن PIAسندس شادي . سفارتخانن سان رھي ٿوپائلٽ عزيز هللا ۽ سيڪريٽري خليل الرحمان کان ھڪ وڏو . جي گھر ۾ سندن وڏي ڀيڻ ھئي

ڀاء حبيب هللا به آھي، جنھن جي شادي سينيٽر قاضي عبدالميجد جي ڀاء قاضي عبدالعزيز جي .ان ٿي آھيگھر

پاڻ . ڊاڪٽر عزت ڊاڪٽري جي تعليم لياقت ميڊيڪل يونيورسٽي مان حاصل ڪئيھائوس جاب کان پوء . ع ۾ گريجوئيشن ڪئي ھئي1991ع واري بئچ جو ھو جن سال 1989

. ۾ ڊاڪٽر ٿي رھڻ بعد ٻارن سميت ھيڏانھن آمريڪا ھليو آيو آھيPIAپاڻ ڪجھه سال جي مئريلئنڊ رياست کان پينسلوانيا رياست جي ھن عرفان جماٹيء سان گڏ، آمريڪا

نواب (سفر ۾ عرفان وٽ جيڪي فون ايندا رھيا انھن مان ھڪ نيو جرسي کان مقبول ڏاھري جو پڻ ھو، جنھن پاڪستان ٽيليويزن جي مشھور ) شاھه جي ڊاڪٽر ڏاھري جي فرزند

اھريء کي اھا خبر ڏ. پروڊيوسر محمد بخش سميجو جي اوچتي وفات جي ڏکوئيندڙ خبر ٻڌائيمحمد بخش سميجو جي ڀيٹوئي، دادو جي ابراھيم چنا صاحب کان پئي، جيڪو ھتي آمريڪا ۾

.ھن جي پاڙي واري شھر ايڊيسن ۾ ئي رھي ٿومحمد بخش سميجو سنڌي ڊرامن ۾ ھدايتڪاريء جي حوالي سان ھڪ اھڙو نالو آھي،

ميجو سان منھنجي پھرين محمد بخش س. جنھن کي ڏسندڙ ڪڏھن به وساري نه سگھندامالقات استاد بخاريء جي معرفت اڄ کان چاليھه سال کن اڳ دادوء ۾ ٿي دادوء ۾ سندن گھر .

بعد ۾ ٽي وي اسٽيشن . وارن جي گھر ڀرسان ھوندو ھو) مظھر حسين گھلو(اسان جي ماسي تي ڪنھن ادبي يا جھاز رانيء جي پروگرام ۾ حصو وٺڻ الء منھنجو وڃڻ ٿيندو ھ و ته ھارون

ھو ھر . رند ۽ محمد بخش سميجو صاحب جن وٽ ڪجھه گھڙين الء ضرور ترسندو ھوسوقت پنھنجي ڪم ۾ مشغول نظر ايندا ھئا ۽ ھنن ھر ڊرامو وڏي چاھه ۽ محنت سان مڪمل

.ڪيو ٿيپاڻ شروع وارن . ۾ جنم ورتو“ ٻٽ سرائي”محمد بخش سميجو صاحب تعلقي ميھڙ جي ڳوٺ

ع دوران ضلعي دادو ۾ 1974ع کان 1973سن . تي ۾ پرائمري ٽيچر ٿي رھيوسالن ۾ تعليم کاايم اي انگلش ڪرڻ کانپوء انگريزي ادب ۽ خاص طور تي شيڪسپيئر . وڪالت به ڪيائين

تي نوڪري ورتائين ۽ پروڊيوسر PTVشايد ان ئي ڪري . جي ڊرامن کان تمام گھٹو متاثر ٿيومحمد . ڻ شروع ڪيا، جن کيس يادگار حيثيت ڏياريٿيڻ کانپوء ھن اھي ڊراما پروڊيوس ڪر

جون ھدايتون “ گھٽ” تان سڀ کان پھرين مرحوم شوڪت ڪيھر جو لکيل ڊرامو PTVبخش ڪنھن ”۽ آخري سنڌي ڊرامو “ جيت”ڏنيون، جڏھن ته سندس ڪئريئر جو آخري اڙدو ڊرامو

.جيڪو ڊاڪٽر محمود مغل جو لکيل آھي. ھو“ ڪنھن ماٹھوء منجھه اردو سيريل پروڊيوس 11 سنڌي سيريل ۽ 16م محمد بخش سميجو پي ٽي وي تي مرحو

.سندس محنتن سبب پي ٽي وي جا ڪيترائي ايوارڊ ھن جي ڊرامن کنيا. ڪيا۽ “ غالم”ع ۾ پي ٽي وي طرفان جرمنيء ۾ ٿيل ڊراما فيسٽيول ۾ سندس سنڌي ڊرامي 1996

محمد بخش ڊرامن ۾ ڪم ڪرڻ جي . ويئيکي تعريفي سند ڏني “ نوري ڄام تماچي”اردو ڊرامي


۾ به “ ھيڪل جندڙيء”شوق ۾ پي ٽي وي تي نوڪري ڪئي ھئي ۽ امر جليل جي لکيل ڊرامي ان ڊرامي ۾ ساٹس گڏ اداڪاره بينا مسرور ۽ مرحوم اداڪار يوسف عليء به . ڪم ڪيو ھئائين

ته ھو سکڻ الء ھن ھڪ ڀيري پنھنجي ڪم جي حوالي سان ڳالھائيندي ٻڌايو ھو. ڪم ڪيو ھو .خاص ڪري ڊيوڊ لينز ۽ وليم وائلر جي. ڪري روزانو ھڪ انگريزي فلم ڏسي ٿو

محمد بخش سميجي جا جيڪي ڊراما بيحد پاپيولر ٿيا انھن ۾ جيت، ڪنھن ڪنھن ماٹھوء منجھه کان عالوه نوري ڄام تماچي، سمجھوتا، غالم، روش، زينت، سوال، آئينو، جياپو،

، سنھري لوگ، گامو سچار، روپ ھزار، اڪيلو ماٹھو، ڄاتل اڻ ڄاتل پڻ ڪونج، تالش، انتھاسندس آئيڊيل اداڪار وحيد . پاڻ نوڪريء جو وڏو عرصو ڪراچي سينٽر تي گذاريو. آھي

ھن جي ھر ڊرامي ۾ مخصوص اداڪار ۽ اداڪارائون نظر ايندا ھئا، جن مان . مراد ھواز، قيصر خان، قمر النساء ھڪڙو، احمد ڪيترائي ھن پاڻ متعارف ڪرايا جيئن ته نسرين ن

.ميمڻ، شگفته ڀٽو، بشارت عباسي، خالد تنيو، رابعيه نورين ۽ ٻيا ڪيترائي

آمريڪا ۾ ڊرائيونگ ۽ سھٹيء جي ڪھاٹي ذريعي ھاء وي ڇڏي ھيٺين رستن تي آياسين ۽ exit 1اسان پينسلوانيا رياست ۾ گھڙڻ بعد نه لڳي، جتي اسان کي اعجاز شيخ جي گھر پھچٹو ھتان اسان کي گرين ڪئسل پھچڻ ۾ دير

اعجاز مئريلينڊ رياست کان جيتوٹيڪ اسان کانپوء نڪتو ھو پر جيئن ته اسان مڪئي . ھوجي پوک ڏسڻ الء منو ڪالڪ کن رستي تي ترسي پيا ھئاسين، ان ڪري اعجاز اسان کان

. و انتظار ڪري رھيو ھوگھٹو اڳ نڪري ويو ۽ ھاڻ گھر پھچي منجھند جي ماني الء اسان جاسان جي پھچڻ سان ھن پنھنجو ھي خريد ڪيل گھر جو ھڪ ھڪ ڪمرو ڏيکارڻ شروع

تيسين سندس زال جيڪا صبح کان اڪيلي سر ماني تيار ڪري رھي ھئي سان کائڻ . ڪيوآمريڪا جي گھرن ۽ رھائش بابت ھتي ھڪ ٻه ڳالھيون پڙھندڙن جي . الء ٽيبل تي رکڻ لڳي

.لکي رھيو آھيانمعلومات الء آمريڪا ۾ ٻيا کٹي مزا ھجن پر ھر ھڪ کي نوڪري ۽ گھر جو پورھيو پاڻ ڪرٹو پوي

اسان جي ملڪ ۾ ته ماٹھن جو . نه آھن“ نوڪر چاڪر رکڻ وارا مزا”ايشيائي ملڪن وارا . ٿو. ھڪ ٻار کي به نوڪر بوٽ کٹي پيو ڏيندو بلڪه پارائيندو. ھيڪاندو دماغ خراب ٿيل آھي

ڪار جي صفائي ۽ ھالئڻ الء ڊرائيور ھوندو پر . ڇنڊ ڦوڪ ڪرڻ الء ماسي ھونديٻھاري ۽ يورپ، جپان توڙي ھيڏانھن آمريڪا ۾ وڏا وڏا آفيسر ۽ امير گھرن ۾ به ھر ڪو پنھنجو ڪم

رڌ پچاء کان ٿانو ۽ ڪپڙا ڌوئڻ، گھر جي صفائي، ٻارن کي تيار ڪرڻ وغيره . پاڻ ٿو ڪريرت کي مرد مدد ڪرائيندو نظر ايندو ته ڪنھن ۾ مرد کي پوء ڪنھن ڪم ۾ عو. وغيرهھتي جا (ڪيترن گھرن ۾ ته نوڪري به نه فقط مرد پر زال به ڪري ۽ ڪيترا مرد . عورت

گھر جي وڌندڙ خرچ کي منھن ڏيڻ الء ٻه ٻه نوڪريون ) آمريڪن يا ڪيترا اسان جا ديسي پڻ .به ڪن

سخت موسم ٿئي يعني تمام گھٹي سردي ۽ ٻي ڳالھه ته ھتي آمريڪا ۾ اسالم آباد وانگر ۽ ايئر ڪنڊيشنر ضروري ٿي پيو Heating Systemان ڪري ھر گھر ۾ . اونھاري ۾ گرمي


.آھييا (ھتي جي گھرن جي ٻي خاص ڳالھه اھا آھي ته ھتي آمريڪا جي گھرن ۾ اسان وانگر

يا ٽن ڪيترن ٻن . ھر ڪمري سان گڏ اٽيچڊ باٿ روم نه ٿئي) يورپ جي ملڪن وانگرجپان ۾ به ائين آھي پر اتي ته زمين جي کوٽ . ھڪ باٿ روم آھنڪمرن وارن گھرن ۾ به فقط

.ڪري اھا ڳالھه سمجھه ۾ اچي ٿي Country Sideاعجاز شيخ جو گھر شھري گھرن جيان ڳتيل عالئقي ۾ نه آھي پر ٻھراڙي

سڀ کان . آھي ڇڏيل Spaceواري نموني جو کليل گھر آھي، جنھن جي چوڌاري ڪيتري ئي وڏي ڳالھه ته آمريڪا ۾ ڪي ڪي ھنڌ قدرتي سونھن ۾ ايڏو ته خوشحال آھن جو ڇا ڳالھه

گھر جي اڳئين پاسي توڙي . ھي گھر به اھڙي ئي سھٹي نظاري واري عالئقي ۾ آھي. ڪجيچوڌاري . پٺئين پاسي بيھي نظر ٿي ڪيم ته حد نگاھه تائين ساوڪ ئي ساوڪ نظرآئي ٿي

ا وڻ ۽ گلن وارا ٻوٽا ۽ پري پري تائين جيڪي جبل نظر اچن ٿا سي به خوبصورت پنن وارھر گھر جي پويان وڏو ڪورٽ يارڊ آھي جتي ڪجھه . مالئيشيا وانگر ساوڪ سان ڀريل آھن

ڪن گھرن جا ٻار . گھر وارن پينگھون ھٹي ڇڏيون آھن، جن ۾ سندن ٻار لڏي رھيا ھئااعجاز کي ٽي نياٹيون آھن، جن . ي رھيا ھئاسائيڪلون ھالئي رھيا ھئا ته ڪي بئڊمنٽن کيڏ

ٻي مرڪ نالي ھاڻ ڪي جي ٽائيپ اسڪول ۾ وڃڻ . مان وڏي اقراء ڪالس ون ۾ وڃي ٿيسھٹيء . شروع ڪيو آھي ۽ ٽين اريبا اڃا ننڍي آھي ۽ سڄو ڏينھن ماء سھٹي سان گڏ رھي ٿي

پاڻ ته ڪڏھن اعجاز اسڪول آھن، جن کي صبح جو ڪڏھنٻڌايو ته اقراء ۽ مرڪ جا جدا جدا ويندي وقت يا واپسي”سھٹيء ٻڌايو، “ .باقي موڪل مھل کين آئون وٺي اچان”. اسڪول ڇڏي ايندو آھي

تي گھر جي الء گھربل سامان جي خريداري به آئون ڪريان جو اعجاز صبح جو پنھنجي “.بزنيس پويان نڪري ٿو ته شام جو ٿڪجي موٽي ٿو

.مون پڇيو“ پوء ڀال گاڏي ھاليو وڃين؟”ڇو جو ھتي پنھنجي ”سھٹي ٻڌايو، “ .اھا اچڻ سان سکيس جو آمريڪا ۾ ان بنا گذارو ناھي”

ھتي ھر ڪم . ٽئڪسي فقط مجبوريء ۾ ڪري سگھجي ٿي. ملڪن وانگر بس جو سسٽم ناھيھر ڀاتيء الء پنھنجي ڪار ھجڻ ضروري آھي. الء پنھنجي ڪار ڪڍٹي پوي ٿي .“ حيح آھي ۽ آمريڪا ڏي ويندڙن جي معلومات الء مون ڄاٹي واٹي سھٹي جي ڳالھه بلڪل ص

ورجائي آھي ته ھنن ملڪن ۾ ھڪ ته انگريزي زبان جو اچڻ ضروري آھي ۽ آمريڪا پھچڻ . کان اڳ ھو پنھنجي ملڪ مان جيتري قدر ٿي سگھيس ته ڳالھائڻ جي به پرئڪٽس ڪري اچي

ھن کي نٿي اچي ته ھتي اچي آخر ته ھو اھا ٻي ڳالھه آھي ته ضرورت ايجاد جي ماء آھي، ڪنسکي وڃي ٿو پر جيترو جلد ھو سکي وٺندو يا جيترو پھرين کان واقف ھوندو اوترو ھن الء بھتر

ڪيترا ماٹھو پنھنجي ملڪ مان سکي اچن ٿا ۽ پوء ھتي . اھڙي طرح گاڏي ھالئڻ آھي. آھي ڪي ماٹھو. الئسنس وٺن ٿامعمولي ڪالسز اٽينڊ ڪري ڊرائيونگ جو ٽيسٽ ڏيئي ڊرائيونگ جو

پنھنجي ملڪ مان انٽرنيشنل ڊرائيونگ الئسنس ٺھرائي اچن ٿا ۽ ھتي آمريڪا ۾ پھچڻ سان ان الئسنس تي في الحال ڊرائيونگ ڪندا رھن ٿا، جيسين ھتي جو امتحان ڏيئي لوڪل ڊرائيونگ


پر اھڙن ماٹھن جي چتاء الء ھتي اھو پڻ لکندس ته ھو آم. الئسنس حاصل ڪن ريڪا جي ان رياست، جنھن ۾ ھو رھڻ جو ارادو رکن ٿا، اتي رھندڙ پنھنجي دوست يا آفيس يا يونيورسٽي وارن کان خط ذريعي ضرور پڇي وٺن ته اتي پاڪستان مان ٺھرايل انٽر نيشنل ڊرائيونگ

ڇو جو ڪي ڪي قانون آمريڪا جي مختلف رياستن ۾ . الئسنس کي قبول ڪن ٿا يا نهمالئيشيا ۾ ھوندو ھوس ته اتي انڊيا جا ماٹھو . ي حال ٻين ملڪن جو آھياھو ئ. مختلف آھن

انڊيا مان ٺھرايل انٽرنيشنل ڊرائيونگ الئسنس استعمال ڪندا ھئا پر اسان جي ملڪ جو قبول نه ڪيو ويندو ھو، جنھن الء ھومختلف سبب ٻڌائيندا ھئا ته پاڪستان حڪومت سان ميوچل

تان ۾ ڊرائيونگ جو صحيح طرح لکت ۾ ۽ پريڪٽيڪل امتحان ائگريمينٽ ناھي ۽ ٻيو ته پاڪس وغيره....... وٺڻ بنا ڊرائيونگ الئسنس ڏنو وڃي ٿو

بھرحال آمريڪا ۾ ايندڙ ڪيترائي پاڪستاني پاڻ سان پاڪستان مان انٽرنيشنل .ڊرائيونگ الئسنس ٺھرائي اچن ٿا

ملڻ جي سھوليت پاڪستان جي ڪيترن ئي شھرن ۾ انٽر نيشنل ڊرائيونگ الئسنس ٺھيڪراچي ۾ انھن جي مين آفيس ڪلفٽن تي آھي ۽ انٽرنيشنل ڊرائيونگ الئسنس . موجود آھي

.الء ھيٺيان ڪاغذ ھجڻ ضروري آھن پاڪستان جي لوڪل ڊرائيونگ الئسنس جي ڪاپي. 1ڏئي، اتي جي ڊاڪٽر کان ) ھڪ سئو رپيا کن( جو مقرر في -ميڊيڪل سرٽيفڪيٽ. 2

.ٺھرائي سگھجي ٿو . شناختي ڪارڊ جي فوٽو ڪاپي.3 ).ويزا بنا ڊرائيونگ الئسنس نٿو ملي سگھي(پاسپورٽ جي ڪاپي، ويزا سميت . 4 .الئسنس جي مقرر في. 5

جن کي ڊرائيونگ نٿي اچي، اھي ھتي آمريڪا ۾ اچي ڊرائيونگ سکڻ جا ڪالس اٽينڊ ن ٿا، اتي جتي جتي پاڪستاني رھ. ڪن ۽ پوء لکت جو ۽ گاڏي ھالئڻ جو امتحان ڏين

پاڪستانين جا به ڪيترائي ڊرائيونگ اسڪول آھن، جن جا اشتھار ھتان آمريڪا مان جيئن ڪو ڳوٺ جو ماٹھو ڪراچي . اخبارن ۾ ايندا رھن ٿا) ۽ مفت ۾ ورھائجندڙ(نڪرندڙ

جھڙي شھر جي ٽريفڪ ڏسي ھراسجي وڃي ٿوو، تيئن اسان جو حال ھتي آمريڪا ۾ پھچي ۾ لکي چڪو ) نيو ھاال کان نيويارڪ(ن کان اڳ واري سفرنامي ٿئي ٿو، جنھن جو احوال ھ

آھيان ته، ھتي جي نيويارڪ جھڙن شھرن جي ٽرئفڪ، ھيٺ مٿي وھندڙ رستا، پليون ۽ سمنڊ ھيٺان سرنگھون ڏسي، ڪجھه ڏينھن الء دماغ چڪرائجيو وڃي ته ھتي ماٹھو ڪيئن ٿا گاڏي

اڪٽر رمضان ۽ ھاال جي سندس زال ھالئين، پر آخر ھتي انڙپور، ٻڍاپور جو رھاڪو ڊپيالوء جو عاشق علي الکو، گھوٽڪي جو رميش . ڊاڪٽر ليلي ڪيريو به ته ڪار ھالئي پيئي

ٿارواٹي ۽ محرابپور بيء پارا نور النساء گھانگھرو به ته گاڏي ھالئين پيون . .کان پڇيو) سھٹيء(مون شائسته “ ڀال آمريڪا ۾ گاڏي ھالئڻ ڪيئن ٿي لڳي؟”پھرين، ڏينھن گھٻراھٽ محسوس ٿئي ٿي ۽ پوء احساس ٿئي ٿو ته ھتي گاڏي ھالئڻ سڀ ”


قانون جي ڀڃڪڙي ڪندڙ . ۾ سولو ڪم آھي، جو ھتي ھر ڪو قاعدي قانون مطابق ھلي ٿوتي وڏا ڏنڊ آھن ۽ ڏوھارين کي جھلڻ الء پوليس ۽ ڳجھن ھنڌن تي ڪئميرائون لڳل آھن ان

ن طرفان مقرر حد تائين تيز رفتار گاڏي ھالئي ٿو پر ڪري ھرڪو ڊپ ۾ رھي ٿو ۽ قانو “. ۾ ھالئي ٿو ۽ ٻئي کي ڊسٽرب نٿو ڪريLaneفضيلت سان ھالئي ٿو ۽ پنھنجي

سھٹيء اسان الء ۽ الباني کان ايندڙ اعجاز جي ڀيڻ انيال، ڀيٹوئي ڊاڪٽر نذير ) نيويارڪ( ھئي،جيڪا ھتي اڪيلي سر ميمڻ ۽ ان جي ٻارن الء ٻه ٻوڙ، چانور ۽ ماني پچائي ورتي

رھندڙ عورت الء وڏي ڳالھه آھي، جو ھن کي گھر جي صفائي به پاڻ ٿي ڪرٹي پوي، ٻارن جي ديک ڀال به کيس ڪرٹي ٿي پوي ۽ نوڪرياٹي، ڊرائيور يا ڪم واري ڇوڪري جي نه

ان کان عالوه . ھجڻ ڪري مارڪيٽ مان سيڌو سامان، رڌ پچاء ۽ ٿانو به کيس ڌوئٹا پون ٿاارن کي ھوم ورڪ ڪرائڻ، ڪپڙا ڌوئڻ ۽ استري ڪرڻ جھڙا ڪم به ھن کي ئي اڪيلي ٻ

جي ڪھاٹي آھي پر آمريڪا ۾ رھندڙ ھر عورت “ سھٹيء”سر ڪرٹا پون ٿا ۽ ھيء نه فقط پر ھي گھرو ڪمن جون ڳالھيون سھٹيء جي حوالي سان ان ڪري کٹي . جي ڪھاٹي آھي

خاص ڪري پنھنجي وطن جي . تن سان مالقات ٿيويٺو آھيان جو ھتي آمريڪا ۾ جن به عوران عمر جي حساب سان ٻار به گھٹا اٿس ۽ . عورتن سان، انھن ۾ سھٹي سڀ ۾ ننڍي آھي

سو اسان جي . ٻھراڙي جي عالئقي ۾ رھڻ ڪري کيس ڀڄ ڍڪ به گھٹي ڪرٹي پوي ٿي آھن ملڪ کان ھيڏانھن آمريڪا ايندڙ اھي عورتون جيڪي گھٹي ڪم ۽ محنت جون عادي نه

حاصل ڪري سگھن ۽ ھنن الء ھتي مردن وانگر ڪم Inspirationاھي ھھڙن مثالن مان بلڪه غور سان تجزيو ڪيو وڃي ته آمريڪا ۾ نوڪري ڪندڙ مرد کان . ڪرٹو پوي ٿو

مرد ته ڇنڇر ۽ آچر موڪل ڪري ٿو عورت ته اھي . وڌيڪ گھريلو عورت ڪم ڪري ٿيال ڪري ٿي ۽ گھر جي صفائي ڪري ٿي، تڏھن ته ڏينھن به رڌ پچاء ڪري ٿي، ٻارن جو خي

آمريڪا ۾ رھندڙ ڪيتريون ئي عورتون اھو آواز بلند ڪري رھيون آھن ته ھر مرد کي بھرحال عورت جي وڌندڙ ڪم ۽ جوابداريء کي . پنھنجي پگھار جو اڌ زال کي ڏيڻ کپي

وت ائٽالنٽڪ ڏسي ھتي رھندڙ اسان جا ديسي مرد پنھنجو پاڻ کي پتي ديوتا سمجھڻ جو ڀسمنڊ جي ھن پار ئي ڇڏي اچن ٿا ۽ ھتي سڌا ٿي پنھنجين زالن کي ڪپڙا ڌوئڻ ۾ به مدد ڪن ٿا ته ٿانو به ڌوئن ٿا ته ٻارن کي تيار ڪري اسڪول به وٺي ھلن ٿا، ڇو جو سندن گھر واريون ھندو ڌرم جون گھٹن ھٿن واريون ديويون نه آھن جو صبح جو اٿي ھڪ ھٿ سان

۽ ٻارن الء نيرن تيار ڪري ڏين ته ٻئي ھٿ سان استري ڪن، ٽئي سان ٻارن پنھنجن مڙسن .کي تيار ڪن ۽ چوٿين سان گاڏي اسٽارٽ ڪري رکن جيئن اھا سياري جي ٿڌ ۾ ھلي سگھي

پورھئي کي عيب نه سمجھڻ وارو آمريڪا

۾ ڪامياب رھندوا ۽ اسان ماني ٿوري دير بعد ڊاڪٽر نذير ميمڻ ۽ سندس فيملي نيويارڪ کان پھچي وي

مانيء تي پپئي سان گڏ انب به ھئا، جن الء اعجاز ٻڌايو ته ھتي آمريڪا ۾ انڊيا . شروع ڪئي


بھرحال اھا ڪا حيرت جھڙي . کان باء ايئر اچن ٿا ۽ انڊيا وارن جي سٺي ڪمائي ٿئي ٿين ڳالھه ناھي ته اسان پاڪستانين جا ته انب، صوف ۽ ڪينو جھڙا ميوا پاڙي جي عرب ملڪ

انڊيا وارن جي ھر شيء آمريڪا ۽ ڪئناڊا جھڙن . ۾ به ڪاميابيء سان وڪرو نٿا ٿينڏورانھن ڏيھن ۾ به پھچيو وڃي ۽ اسان جي ديسي ماٹھن سان گڏ مڪاني گورا به خريد ڪن

بقول ھڪ پاڪستاني دڪاندار جي ھو انڊيا جون شيون ان ڪري پنھنجي دڪان تي . ٿا جنس جون آھن، وقت تي پھچيو وڃن، قيمت مناسب اٿن ۽ وڪري الء رکي ٿو جو اھي بھتر

يعني دٻي ۾ جھڙي شيء مٿي نظر اچي ٿي اھڙي ھيٺ تري ۾ آھي، انڊيا . گريڊنگ مطابق آھنجو ڌارين ملڪن ۾ واپار وڌائڻ ۽ ملڪ الء غير ملڪي ناٹين ڪمائڻ ۾ انڊيا جي حڪومت،

. ڪن ٿاCo-ordinateسڀ اتي جا واپاري، اتي جون ھوائي ڪمپنيون ۽ سفارتخانا ھن سال . ع ۾ ھتي آمريڪا اچڻ بعد وري پاڪستان نه وئي آھيان2002”سھٹيء ٻڌايو ته

اعجاز وانگر سندس زال سھٹي وارن سان به منھنجو نه فقط “ .پاسپورٽ ملڻ تي وينديسشجاع، : سھٹي ۽ سندس ڀاء ڀيڻ. مائٽي وارو ناتو آھي پر ان کان به دوستي جو پراٹو آھي

فھد ۽ سنڌو منھنجي ڀاٹيجن، ثمير، ) ھاڻ آسٽريليا ۾(فيصل، فرخ ) ھاڻ آسٽريليا ۾(شمسه سھٹي جي والد شھاب وسطڙو سان منھنجي . ضمير، افشان ۽ عائشه جا سڳا سئوٽ ٿين

ع ۾ ٿي، جڏھن آئون ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ مئٽرڪ ڪالس ۾ ھوس ۽ 1960پھرين مالقات منھنجي ڪالس ميٽ بشير وسطڙو سان ملڻ الء سندن موڪلن ۾ آئون سندس وڏي ڀاء ۽

. ان وقت شھاب ڇھين ڪالس ۾ ھو. آيو ھوس) تعلقو ۽ ضلعو نوشھروفيروز(ڳوٺ مچڙ سندن والد صاحب ڊاڪٽر فقير محمد وسطڙو نوشھري فيروز جو سول سرجن ھو ۽ ھن کان

ھڪ بھترين وڌيڪ، سنڌ جي ماٹھن ھنن جي مامي محمد بچل وسطڙو کي سڃاتو ٿي، جيڪو .ملھه ٿي گذريو آھي ۽ سنڌ جو ھر مالکڙو ھن بنا نامڪمل سمجھيو ويو ٿي

جنھن کي ممل (سڀ ۾ وڏي ڌيء مريم . ڊاڪٽر فقير محمد وسطڙو کي ٻارھن ٻار آھنجنھن جي اڳتي ھلي، شادي پنھنجي سئوٽ ۽ سنڌ جي مشھور ۽ کلمک شخصيت ۽ ) سڏيندا ھئا

دين محمد ۽ قمر دين آھن، جيڪي سڄي عمر ٽيچنگ ان بعد. بئنڪر نثار وسطڙو سان ٿيسان وابسته رھيا ۽ نواب شاھه ۽ نوشھري ضلعي جا ڪيترائي اھم آفيسر سندن شاگرد رھي

.چڪا آھن مان PNSCان بعد ڪئپٽن بشير اسان جو ھم عمر ۽ ڪالس ميٽ آھي ۽ ھينئر مون وانگر

رٽائرمينٽ ورتي اٿس، جتي کانئس پوء وارو ڀاء جمال جمال . وسطڙو پڻ نوڪري ڪري ٿوبعد سھٹيء جو ڀاء شھاب آھي، جنھن ع ۾ مھراڻ انجنيئرنگ ڪاليج ڄام شورو مان سول 1972

آھي ۽ ان ) ڪريم داد سنديلو جي گھر واري(شھاب بعد ڀيڻ اميرزادي . ڪئيBEانجنيئرنگ ۾ ئڊٽ ڪاليج بعد نظام، نياز، جميال ۽ سڀ ۾ آخري ۽ ننڍو ڊاڪٽر گل منير آھي، جنھن ڪ

۽ وڌيڪ تعليم انگلينڊ مان حاصل ڪئي ۽ حيدرآباد ۾ MBBSپيٽارو مان انٽر، ايل ايم سي مان ھتي آمريڪا ۾ رھندڙ فلڪ شير ۽ سلطان لغاري . آھيeye specialistاکين جو ڊاڪٽر

گل منير جي شادي اسان جي . ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو ۾ ڊاڪٽر گل منير جا ڪالس ميٽ ھئا


ي ڪالس ميٽ ۽ ڊينٽل سرجن ڊاڪٽر رضا شيخ جي ڀاٹيجي رابعه سان ٿي ھڪ پيٽارو ج .رمشا، شھام، رائنا ۽ ھاڻ سال کن ٿيندو ته ڌيء ڄائي اٿن. آھي ۽ کيس چار ٻار آھن

شھاب جي شادي پنھنجي ڳوٺ نوشھروفيروز مان انوقت جي مشھور جج معسو خان شھاب وارن . ۾ ٿي1975ين سان ٽڳڙ جي ڌيء ۽ اڄڪلھه جي وڪيل اشفاق ٽڳڙ جي ڀيڻ پرو

سان منھنجي اڪثر فيملي جي شادين مرادين ۾ مالقات ٿيندي رھي ٿي، خاص ڪري جڏھن منھنجو جھاز پاڪستان جي ڪنھن بندرگاھه ۾ ايندو آھي يا حيدرآباد فيروز ميمڻ جي

تي نسيم نگر وڃڻ ٿيندو آھي ته شھاب جن وٽ به ليئو ضرور پائيندو “ نيو فيلڊس”دڪان ع ۾ سندس شادي ادا رفيق شيخ جي وڏي پٽ 1996سھٹي سترھن کن سالن جي ھئي ته . ھيانآ

ھو حيدرآباد ۾ ئي رھيل ھئا، جتي اعجاز پنھنجو اباٹو ڪاروبار . اعجاز سان حيدرآباد ۾ ٿيزمينداري ۽ ان سان لڳاپيل بزنيس سنڀاليو ٿي ۽ پوء ڪجھه سالن کانپوء اوچتو ٻڌوسين ته

۽ ھاڻ جڏھن مانيء تي ويٺا ھئاسين ته مون کانئس . ت آمريڪا ھليو ويو آھياعجاز ٻارن سمي .ھتي اچڻ بابت پڇيو

آئون پھريون ”اعجاز ٻڌايو، “ چاچا مون کي آمريڪا اچڻ جو شروع کان شوق ھو،”ان بعد آمريڪا ۾ رھائش الء الٽري . وزٽ ويزا تي آيسUSA ع ۾1994دفعو، شادي کان اڳ،

“.ارن سميت ھتي اچي رھائش اختيار ڪيمع ۾ ٻ2001نڪتي ۽ آمريڪا جي الء ”.اعجاز ٻڌايو ته الٽري دراصل سندس زال سھٹيء نالي نڪتي ھئي

Immigrant Visa جي الٽريء جو جيئن ئي اعالن ٿيو ته مون انٽرنيٽ تان ان جو فارم ڪڍي ان اٽڪل ويھه کن جون ڪيتريون ئي ڪاپيون ٺھرائي پنھنجي، پنھنجي زال ۽ اسان ٻنھي جي

مون به سوچيو ته قسمت ته آزمائي ڏسجي ۽ . ٻئي ڪنھن کي به شوق نه ھو. مائٽن الء ڀريوٻيو ڪنھن جو به نه نڪتو ۽ جيئن ته . سھٹي ڀاڳ واري چئبي جو ان جو ڪٹو نڪري آيو

زال يا مڙس مان ڪنھن جو به فارم نڪرڻ تي ٻيو به وڃي سگھي ٿو سو آٽو ميٽيڪلي اسان ھن وقت ٽن سالن کان مٿي مدو ٿي . ھتي لڏي اچڻ جي ويزا ۽ گرين ڪارڊ ملي ويوٻنھي کي

ويو آھي ۽ ڪنھن وقت به اسان کي ھتي جو پاسپورٽ به ملي ويندو ۽ اسان ھتي ووٽ ڏيڻ “.جا به اھل ٿي وينداسين

.مون پڇيو“ آمريڪا اچڻ تي پھرين ڪٿي رھئين؟”. تي منھنجو دوست عزت قاضي رھيو ٿي آيس ته پھرين ورجينيا ۾ رھيس، جUSAآئون ”

ھتي عرفان جماٹي به اتي . ھن منھنجي الء پنھنجي پاڙي ۾ اڳواٽ مسواڙ تي گھر وٺي ڇڏيو .عزت قاضي ان کانپوء واشنگٽن رياست ھليو ويو. ئي رھيو ٿي ۽ ان ڏينھن کان دوست اٿم

.مون پڇيو“ ڀال ھتي آمريڪا پھچي روزگار الء ڇا ڪئي؟”ي پھرين سال کن ھڪ ڊپارٽمينٽ اسٽور تي ڪم ڪيم ۽ پوء ٻه سال کن آمريڪا اچ”

ٻين مارڪيٽن ۾ ڪم ڪيم، جنھن مان ڪجھه عرصو فاسٽ فوڊ ريسٽورنٽ ۾، بئنڪ تي، مون جلدي پنھنجو ڪاروبار شروع ڪرڻ نٿي چاھيو، جيتوٹيڪ . اسٽيٽ ايجنسي ۾ ڪم ڪيم

ار تي آئون ھتي شروع ڪري ھو ۽ ان تجربي جي آڌSetupپاڪستان ۾ منھنجو بزنيس


مختلف ھنڌن تي ھڪ ورڪر جي حيثيت سان . سگھيس ٿي پر مون تڪڙ ڪرڻ نٿي چاھيبئنڪن وارن . رھي ڪم سکڻ سان گڏ ھتي جي بزنيس ۽ مارڪيٽ جي ڄاڻ وٺندو رھيس

سان ملي انھن جي معلومات حاصل ڪيم ته قرض تي پراپرٽي ڪيئن حاصل ڪجي، ھڪ ئن گھرائجي، جاين ۽ پالٽن جي خريد و فروخت ڪرڻ وارن وٽ ھنڌ کان ٻئي ھنڌ سامان ڪي

نوڪري ڪري ان دنيا جي خبر چار لھندو رھيس ته ڪو پئٽرول پمپ يا ريسٽورنٽ خريد ائين ته شيدين . ڪريان ته ڪھڙي ھنڌ تي خريد ڪجي، جيئن اھو سوالئيء سان ھلي سگھي

جو ھتي جا ڪارا صحت جو جي پاڙن ۾ دڪانن جو اگھه گھٽ آھي ۽ اتي دڪان ھلن به ٿاڪنھن جاب ۾ ھجن يا بيروزگاري جي . خيال ڪرڻ بدران سڄو ڏينھن چٽو ڪندا رھن ٿا

۾ مليل پئسو پاڙي جي دڪان تي خرچ ڪندا رھن ٿا ) خيرات(حالت ۾، سرڪار کان سوشل ) آفريقي(جو ھتي جي ڪارن . پر اھڙن ھنڌن تي دڪان يا ريسٽورنٽ ھالئڻ سولو ڪم ناھي

“.جي ڪميونٽين ۾ ڪرائيم جو گراف تمام مٿانھون آھيآمريڪن اعجاز ٻڌايو ته جڏھن ھو واپار جي خيال کان مختلف ڳالھين ۾ ڀڙ ٿيو ته پوء ھن پئٽرول

.پمپ خريد ڪيو .مون چيو مانس“ گھر نه ورتئي؟”جي پھرين گھر . منھنجو اصول آھي ته پھرين بزنيس ڄمائي پوء گھر وٺجي. نه چاچا”

ڏسڻ بدران، ڳوال گھر جي ارد گرد ئي محدود ٿي Opporturityپوء پري ڪا بزنيس وٺبو ته .اعجاز وراٹيو“ .وڃي ٿي

اعجاز جي ڪجھه ٻين . شروع ۾ به واضح ڪري چڪو آھيانPointاعجاز جي اھا ڳالھه ايندڙن ۽ پڙھندڙن الء دلچسپ ۽ معلوماتي ثابت ٿي ) آمريڪا ۾(ڳالھين جو تت جيڪو ھتي

. ھن ريت آھيسگھي ٿووڏو ماٹھو . ھتي آئون آيس ته سڀ ڪجھه وساري آيس ته آئون ڪو زميندار آھيان

ڪالھه تائين پنھنجي ملڪ ۾ منھنجي ڪم ڪار الء نوڪر چاڪر ھئا پر ھتي اچڻ . آھيانٽي سال کن ٻين وٽ پورھيو . سکڻ الء سڀ ڪجھه ڪرٹو پوي ٿو. سان نوڪر ٿي ڪم ڪيم

.کي چڱيء طرح سمجھڻ بعد پنھنجو ڌنڌو شروع ڪيمڪرڻ ۽ ھر ھڪ شي ۽ سسٽم ھتي اھو ماٹھو ڪامياب ويندو جيڪو محنتي آھي ۽ پورھيو ڪرڻ کي عيب نٿو

.سمجھيبزنيس کان اڻ واقف ڪيترا ماٹھو اھو سمجھن ٿا ته . بزنيس ڪرڻ ڪو سولو ڪم ناھي

به اسان جي ان چڪر ۾ پنھنجي ملڪ ۾. ھجڻ ضروري آھيCapitalبزنيس الء فقط پئسو .ڪيترن سنڌي مسلمانن نوڪريون ڇڏي ڌنڌو شروع ڪيو پر ڪري نه سگھيا

ڪارن جي مقابلي ۾ ھتي جا گورا وڌيڪ ايماندار، وعدي جا پڪا ۽ ڏيتي ليتيء ۾ سٺا .اھڙي طرح ھتي جي عرب واپارين کان انڊيا پاڪستان جا گجراتي ۽ ميمڻ بھتر آھن. آھن

دپور جو ڊاڪٽر نذيرحيدرآباد جو اعجاز شيخ ۽ شھدااعجاز شيخ جي فيملي الء ٻه چار سٽون لکڻ بي محل نه ٿيندو ۽ سندس مائٽن مٽن جا ناال


منھنجي خيال ۾ حيدرآباد جو . ياد ٿي ويندا، جيڪي ڪڏھن ڪڏھن مون کان به وسريو وڃنشايد ئي ڪو رھاڪو ھجي، جيڪو اعجاز شيخ جي والد صاحب ۽ چاچن کي نه سڃاٹندو

به “ سعيدآبادي شيخ”از جا وڏا سعيد آباد جا آھن، ان ڪري حيدرآباد ۾ ھنن کي اعج. ھجي .سڏيو وڃي ٿو ۽ سندن زمينون ۽ باغ اڃان تائين سعيد آباد ۾ آھن

اعجاز جو ڏاڏو محمد صديق شيخ صاحب اڄ کان اڌ صدي کان اڳ سعيد آباد مان لڏي ، حاجي فيض محمد، )عجاز جو والدا(محمد رفيق : کين ٽي پٽ. ھيرآباد حيدرآباد ۾ اچي رھيو

:جن جو اوالد ھن ريت آھي. حاجي سليمان ۽ ھڪ ڏيء ستابي ھئيحاجي رفيق شيخ جي پھرين گھر واري محترمه رقيه مان فقط ھڪ ٻار بشير شيخ . 1

اعجاز، خالد، جمال جنھن جي شادي مٽياري جي غالم (ٻي زال مان کين چار پٽ . نالي آھيشاھينا جنھن جي شادي (۽ چار نياٹيون ) يخ سان ٿي آھي ۽ عمرانرسول جي ڌيء سندس ش

سندس پڦاٽ عبدالرحمان سان ٿي، رضوانا جنھن جو گھوٽ منير صاحب پي ٽي سي ايل ۾ آھي، فرحانا جيڪا ڊپٽي ڪمشنر انڪم ٽئڪس شفقت ڪيھر جي زال آھي ۽ سڀ ۾ ننڍي

ڪٽر نذير ميمڻ سان گڏ انيال جيڪا ھتي آمريڪا ۾ رھي ٿي ۽ ھن وقت پنھنجي مڙس ڊانيويارڪ کان ھتي پينسلوانيا رياست جي گرين ڪئسل شھر ۾ پنھنجي ڀاء اعجاز وٽ گھمڻ

.)الء آئي آھيحاجي فيض محمد جي گھر واري ۽ حاجي رفيق شيخ جي ٻي گھر واري ڀيٹون به ٿين . 2

ھڪ پٽ حاجي فيض محمد کي . ان ڪري ھنن ڀائرن جو اوالد سئوٽ به ٿئي ته ماسات بهوڏي ڌيء رضيه (۽ چار ڌيئرون آھن ) ڊاڪٽر فياض جنھن جي شادي رخسانا سان ٿي آھي(

ان بعد شازيا . واپڊا جي چيف انجنيئر عبدالقادر شيخ جي زال آھي، ٻيو نمبر ڌيء فوزيا آھيآھي، جيڪا پڻ ھتي آمريڪا جي رياست مشيگان ۾ رھي ٿي، سندس مڙس ڊاڪٽر خالد

سرجن آھي ۽ ننڍي ڌيء نازيا جي شادي سندس مامي جي پٽ نديم سان ڏيپالئي ميمڻ ڊينٽل .)ٿي آھيوڏو اشفاق آھي، جنھن جي . حاجي سليمان سڀ ۾ ننڍو ڀاء آھي، جنھن کي ٽي ٻار آھن. 3

ان بعد شبانا . شادي اسان جي سکر جي دوست حاجي يار محمد گھمرو جي گھران ٿي آھيي زال آھي، جيڪي پنھنجن ٽن ٻارن، ياسر، عامر ۽ آھي، جيڪا منھنجي ننڍي ڀاء آفتاب جاعجاز شيخ کي ھڪ ئي . ان بعد ننڍو پٽ امتياز آھي. عمار سان گڏ ٽورنٽو ڪئناڊا ۾ رھن ٿا

ان . آھي، جنھن جو وڏو پٽ عبدالغفور آھي) شفي محمد صاحب جي گھر واري(پڦي ستابي ھن بعد شميم آھي، جنھن جي شادي عبدالرحمان ۽ پوء عبدالجبار آھي، جنبعد شاھينا جو مڙس

.سعيد آباد جي شمس الدين شيخ سان ٿي آھي ۽ ان بعد نسيم آھياعجاز شيخ جي ڀيٹوئي ڊاڪٽر نذير ميمڻ سان منھنجي مالقات ھتي اعجاز جي گھر

۾ پھريون دفعو ٿي ۽ جيتوٹيڪ ھيء ) پينسلوانيا رياست جي ھڪ ننڍڙي ٽائون گرين ڪئسل(رھي جو عام حالتن ۾ شايد ھتي ان جو ذڪر نه اچي سگھي ھا پر مالقات ايترو مختصر

منھنجي نظرن ۾ ڊاڪٽر نذير ميمڻ صاحب ھڪ بيحد نيڪ انسان، ذھين شاگرد ۽ محنتي


ڊاڪٽر، غريبن ۽ ضرورتمندن جي مدد ڪرڻ وارو ۽ وڏي عھدي تي ھجڻ جي باوجود تمام پ ۽ معلوماتي ڳالھين جو ھتي ھن بابت ۽ ھن جي دلچس. ۽ بااخالق ماٹھو آھيhumbleگھٹو

.احوال نه لکڻ ناانصافي ٿينديمنھنجو . به ڪري ٿوPracticeڊاڪٽر نذير ميمڻ نه فقط ڊاڪٽري پڙھيل آھي پر ھتي

اھو . مطلب آھي ته ھن جو ھتي ڪم به اھوآھي، يعني مريض ڏسڻ ۽ انھن جو عالج ڪرڻ آمريڪا ۾ ڊاڪٽر ته ان ڪري لکي رھيو آھيان ته اسان جي پاسي جي ملڪن جا ھتي

ڊاڪٽرن جي اھڙي آھي جن ) خاص ڪري اسان جي ملڪن جي(ڪيترائي آھن پر گھٹائي کان کٹي پڇ ته ڪھڙي اسپتال ۾ ڪم ڪريو ٿا ته وراٹيندا اسان فالٹي سب وي اسٽيشن تي

وغيره .......... سئنڊ وچ وڪٹون ٿا، يا فالٹي اسٽور تي سيلز مئن آھيون يا ٽئڪسي ٿا ھاليونبھرحال ھتي آمريڪا ۾ ڪنھن به قسم جو پورھيو ڪري حق حالل جي روزي . يرهوغ

ڪمائڻ ڪو عيب نٿو سمجھيو وڃي ۽ اسان جي ملڪ جا ڪيترائي به اڪٽر انجنيئر ھتي ھو ڪنھن اسٽور يا ريسٽورنٽ ۾ ڪم ڪري، پئسو بچائي . بزنيس ۾ وڌيڪ ڪامياب ٿيا آھن

ري، ان کي پھرين کان بھتر نموني سان ھالئي اھا ريسٽورنٽ، اسٽور يا پئٽرول پمپ خريد ڪسو اھا ڪا خراب ڳالھه ناھي ته ڊاڪٽر ٿي ڪري ڊاڪٽري بدران ڪو ٻيو . رھيا آھن

. ٿيو پويembarrassmentپورھيو ڪجي پر ڪڏھن ڪڏھن ڪنھن کان پڇڻ تي اڳلي کي ھينئر به ايندي وقت عرفان کي سخت زڪام ھو ۽ ھتي پھچڻ سان جڏھن اعجاز پنھنجيڀيٹوئي نذير سان مالئڻ وقت ڊاڪٽر نذير چئي تعارف ڪرايو ته مون کي ھڪ وارو دل ۾ آيو ته ھن سان عرفان جي زڪام جي ڳالھه ڪري دوا الء چوان پر اڄاتو خوف محسوس ڪري

ضرور آھيان پر گذريل ڇھن MBBSچپ ٿي ويس ته ڪاٿي اھو جواب نه ملي ته آئون ڊاڪٽر بھرحال مانيء کانپوء چانھه الء جيئن ئي . اسٽور ڪيپر آھيانسالن کان فالٹي ڪمپنيء ۾

ڊرائنگ روم ۾ اچي ويٺاسين ته اعجاز ڊاڪٽر نذير کان دوا الء پڇيو ۽ آئون سمجھي ويس ته اعجاز جي ننڍي ڀيڻ انيال جو گھوٽ نه فقط ڊاڪٽري امتحان پاس ڪيو آھي پر ھتي آمريڪا

LMCٿو ۽ پوء اھو به معلوم ٿيو ته ڊاڪٽر نذير ۾ پنھنجي پروفيشن جي پرئڪٽس به ڪري ڊگري حاصل MDمان گريجوئيشن ڪرڻ بعد ھتان آمريڪا مان وڌيڪ تعليم حاصل ڪئي ۽

.ڪئي، جيڪا ھتي وڏي ڳالھه سمجھي وڃي ٿيھڪ انٽرنل : آھي) ماھر (Specialistڊاڪٽر نذير ميمڻ ميڊيڪل جي ٻن برانچن جو

.(Geriatrics)ميڊيسن ۽ ٻي جيريا ٽرڪس جي بيمارين ) ٻڍاپي(جيرياٽرڪس ميڊيڪل سائنس جي اھا برانچ آھي، جيڪا پيريء

اسان جي ملڪ ۾ ھن برانچ جا ڄاٹو ڊاڪٽر ورلي ڪي ھجن . جي بچاء ۽ عالج بابت آھيجو ھڪ ته اسان جي ملڪ ۾ وڏي عمر جا ماٹھو گھٽ آھن ۽ جيڪي آھن ته انھن کي اھو

يريء جي بيماريء جي ماھر ڊاڪٽر شعور ۽ سھوليت ناھي جو ھو پ . وٽ پھچن) جيراٽريشن(يا ساھه جي تڪليف ٿي ٿئي ته به ھو ھڪ عام ) ڊائبٽيز(ايتري قدر جو ڪنھن کي ذيابطيس

وٽ پھچي ٿو يا وڌ ۾ وڌ شھرن ۾ ڪو پئسي وارو آھي ته ھو وڌيڪ پڙھيل MBBSڊاڪٽر


. ٽائيپ وٽ پھچي ٿوFCPS يا FRCPفزيشن سالن کان مٿي واري عمر جي ماٹھن جي 65و ڊاڪٽرآھي، جيڪو جيرا ٽريشن اھ

يعني ٻارن جي بيمارين جو Pediatricianبيمارين جي جانچ ۽ عالج ڪري، جيئن پيڊيا ٽريشن iatros معني پوڙھو ماٹھو ۽ geron جيرياٽريشن يوناني لفظ . ماھر ڊاڪٽر ٻارن کي ڏسي ٿو

.healerمعني ڇٽائيندڙ، تبيب ن ڪنھن کي به موت کان نٿو بچائي سگھي پر ھو گھٽ ۾ گھٽ بيمار پوڙھي جيراٽريش

کي جيڪو نه فقط جسماني طرح ڪمزور آھي پر سماجي طرح بيوس ۽ اڪيلو آھي، ان کي سندس ھڪ يا وڌيڪ بيمارين جي پيڙا کان بچائي سگھي ٿو يا دوائن ۽ دالسن ذريعي ان درد

.کي ڪجھه گھٽائي سگھي ٿو :ي ھڪ جيراٽريشن جيبقول ھڪ سئيڊن ج

Our goal is to maximize the patient’s ability to be as independent as possible”

سئيڊن جھڙا ملڪ جتي صحت جو وڏو خيال رکيو وڃي ٿو، جتي آب ھوا ۽ کاڌو پيتو آئون . ھائيجن جي بھترين اصولن تي ملي ٿو، اتي ماٹھن جون عمرون تمام وڏيون ٿين ٿيون

تي جي يونيورسٽي ۾ پڙھندو ھوس ته بسين توڙي پارڪن ۽ گھرن جي ڌڪين تي جڏھن ااسان جي ملڪن ۾ جتي ماٹھوء جي . ڪيترائي سئو کان مٿي عمر وارا نظر ايندا ھئا

عمر پنجاھه سال کن مس آھي، اتي وڏي عمر جون دعائون ڏنيون وڃن Average سراسريو ھوس ته ھو ان وڏي عمر کي نعمت ٿيون ۽ سئيڊن جي پوڙھن سان ڪڏھن خبر چار ڪند

مون واري بلڊنگ ۾ رھندڙ ھڪ اھڙي پوڙھي پنھنجي ڀيٽ . نه پر مصيبت ئي سمجھندا ھئاتوھان جي ملڪ ۾ عام طرح ماٹھو سٺ، ! ڏس”:اسان جي ملڪ جي ماٹھن سان ڪندي چيو

بلڊ ستر يا وڌ ۾ وڌ اسي سالن جي ڄمار ماٹي ٿو ۽ ان عمر تائين ھن کي وڌ ۾ وڌ شگر، . يا موتيو پاٹي جھڙيون بيماريون ٿين ٿيونProstate glandپريشر،

ان ۾ڪو شڪ ناھي ته سئيڊن ۾ وڏي عمر وارا پوڙھا ھڪ طرف ڪمزوريء ڪري پنھنجو ڪم پاڻ نه ڪري سگھندا ھئا ته ٻئي طرف ھڪ ئي وقت ھنن کي ڪيتريون ئي

و ھنن جو اوالد پنھنجن ئي ان مٿان وڏو عذاب اھو ھوندو ھو ج. بيماريون ھونديون ھيونجھنجھٽن ۽ نوڪرين چاڪرين ۾ اھڙو ته مشغول رھيو ٿي جو کين مھيني ۾ ھڪ دفعو به . مشڪل سان وقت مليو ٿي جو کٹي پنھنجي پوڙھي پيء يا ڏاڏي سان اچي ھمدردي ڪري

پوء جيراٽريشن جھڙا ڊاڪٽر ئي ھنن جو ابو امان آھن، جيڪي سندن جسماني بيمارين ۽ ونجھارن جون ڳالھيون ٻڌي سندن عالج ڪن ٿا ۽ کين شديد ڊپريشن کان بچائڻ جي ذھني م

:بقول ھڪ جيراٽريشن جي. ڪوشش ڪن ٿا“Geriatric practice is about helping patients make the transitions to later life as easy

and meaningful as possible.” ٿيڻ الء ھن کي پھرين انٽرنل ) ماھر/و معالجپوڙھن جي بيمارين ج(ھڪ جيرياٽريشن

.ميڊيسن ۾ اعلي تعليم حاصل ڪرٹي پوي ٿيجيڪي ”ڊاڪٽر نذير ٻڌايو، “ آمريڪا ۾ اھي فزيشن جيريا ٽريشن ٿي سگھن ٿا،”


ڊگري حاصل ڪرڻ بعد ٽي سال انٽرنل ميڊيسن ۾ مڪمل طرح DO يا MDآمريڪا مان Subspeciality ان بعد ٻه سال وڌيڪ ڪنھن. ٿا حاصل ڪنResidency Trainingھائوس جاب

“.۾ فيلو شپ ٽريننگ حاصل ڪرٹي پوي ٿيوڏي عمر جون مختلف بيماريون آھن جن مان ھڪ يا ھڪ کان وڌيڪ پوڙھن ماٹھن

۾ (Obesity)ڊاڪٽر نذير ميمڻ انھن بيمارين مان وري ڊائبٽيز ۽ ٿولھه . کي ٿي سگھن ٿيون .مارين جي جاچ ۽ عالج جو وڏو ماھر مڃيو وڃي ٿوھو انھن بي. وڌيڪ ڄاڻ رکي ٿو

ڊاڪٽر نذير ميمڻ کان عالوه ڪجھه ٻين به ڊاڪٽرن سان مالقات ٿي جيڪي انٽرنل ميڊيسن ۾ ماھر آھن، جيئن ته جھانگارا باجارا جي مرحوم وڏيري عبداليقين ترڪ جا پوٽا ۽

ي آمريڪا جي اتراھين فرزند ڊاڪٽر اعجاز ۽ ڊاڪٽر اشفاق جيڪدلشاد ترڪ صاحب جا ننڍا جو ماھر ڊاڪٽر آھيGastroantologyرياست مشيگان رياست ۾ رھن ٿا، انھن مان ڊاڪٽر اعجاز

جو اسپيشلسٽ آھي ۽ مشيگان رياست جي ڀر Cardiology۽ ڊاڪٽر اشفاق دل جي بيماري .ان کان عالوه ڊاڪٽر مٺل وقاصي ۽ ٻيا آھن. واري رياست انڊيانا ۾ رھي ٿو

آھي ۽ اڄڪلھه الباني ميڊيڪل ڪاليج، FACP ۽ MDر ميمڻ صاحب ايم ايس، ڊاڪٽر نذيپاڻ آمريڪن ڪاليج آف فزيشن جو . ۾ ميڊيسن جو پروفيسر آھي) نيويارڪ( شھر الباني

.ڊسٽرڪٽ پريزيڊنٽ ھجڻ کان عالوه ھيٺيون ذميواريون پڻ سنڀالي ٿوPrevention Coordinator/Medical Consultant, VISN.2 President, Medical staff, VAMC Albany: New York.

مشغول زندگيء جي باوجود ڊاڪٽر نذير ميمڻ ھر ھفتي، آچر ڏينھن ٻه ڪالڪ کن جا جواب لکي ٿو ۽ انھن جي مسئلن مطابق ) خطن(پاڪستان کان مريضن جي لکيل اي ميل

ته جنھن ملڪ اھو مون تي فرض ٿو ٿئي”. ھدايتون ۽ دوائون واپرائڻ جون صالحون ڏئي ٿوان جي عوام الء ڪجھه وقت ڪڍي انھن ”ڊاڪٽر نذير ٻڌايو، “ سان منھنجو واسطو آھي،

“.جون پريشانيون دور ڪرڻ ۾ مدد ڪريان :ڊاڪٽر نذير سان رابطي ۾ اچڻ الء ھيٺين اي ميل ايڊريس ۽ فون نمبر آھن

[email protected] 001-518-383-8506:فون نمبر

001- 518- 383- 8511: فئڪس نمبر

........پنھنجي قبر چمچي سان نه کوٽيوڊاڪٽر نذير نه فقط انٽرنيٽ ذريعي پنھنجي ملڪ جي مريضن کي مفت مشورو ڏئي ٿو

اڄ ڪلھه پاڪستان مان آمريڪا فون ڪرڻ، سستو ٿي پوڻ ڪري . پر فون ذريعي پڻڪي انٽرنيٽ ۽ ڪمپيوٽر کان اڻ واقف آھن، اھي ڊاڪٽر صاحب سان ڪيترائي ڳوٺاٹا جي

ھڪ اھڙو ئي فون شھدادپور کان ڊاڪٽر صاحب . فون ذريعي پنھنجي اوکن جو حال سلين ٿاڏي ان وقت آيو جيڪو لڳو ٿي ته ڊاڪٽر صاحب کان پھرين به پنھنجي عالج بابت صالح

گھٽائڻ الء چئي ) ٿولھه(يڪ وزن مشورو وٺندو رھيو آھي جو ڊاڪٽر ھن کي اڃان به وڌ


.رھيو ھوفون رکڻ بعد ڊاڪٽر ٻڌايو ته ھي ھڪ دڪاندار جو فون ھو، جنھن کي ننڍي عمر ۾ ذيابطيس

)Diabetese ( بيماري ٿي پيئي آھي، جنھن جو وڏو سبب سڄو ڏينھن دڪان تي ھڪ ھنڌ وھڻ .لھه آھي نه ٿيڻ ۽ گھٹو کائڻ ڪري ھيڪاندي ٿوexerciseڪري، جسم جي چر پر

اڄڪلھه جي ماڊرن دور ۽ سوسائٽيء ۾ انسان جي صحت جو وڏو دشمن ٿولھه ”Obesityڪنھن کي توھان شل وڏي عمر ماٹين، ”ڊاڪٽر نذير ميمڻ ٻڌايو، “ . ٿي پيئي آھي

جھڙي دعا ڏيو ٿا ته ان سان گڏ کيس اھا به تاڪيد ڪريو ته گھٽ کاء ۽ گھٹي نه ته ٿوري “.سھي، پر ڪسرت ضرور ڪر

ڊاڪٽر ميمڻ ٻڌايو ته ٿولھه نه فقط پاڻ ھڪ بيماري آھي پر ڪيترين ئي بيمارين جي پاڙ اڄڪلھه ٿولھه ائين ”. لپيڊيميا وغيرهآھي، جيئن ته ذيابطيس، بلڊ پريشر، ڪوليسٽرول ۽ ھائيپر

آئون ته پنھنجن مائٽن، دوستن ۽ مريضن . وڌي رھي آھي، ڄڻ اھا ڪا وچڙندڙ بيماري ھجي. تجا ڪندو آھيان ته پنھنجي الء نه ته پنھنجي اوالد خاطر پنھنجو خيال ڪريوکي اھائي ال

پنھنجو پاڻ کي . گھٹو کائڻ خودڪشي برابر آھي. وقت کان اڳ ھن جھان مان نه ھليا وڃوبک ٿي لڳي ته کائو ضرور پر ڪجھه گھٽ کائو ۽ سٹڀن ۽ مٺن . پنھنجي ھٿن سان نه ماريو

جيئڻ خاطر ”ھو ڇا چوندا آھن ته . پاڻ کي ٿولھه کان بچايوطعامن کان گريز ڪريو ۽ پنھنجو ..Eat to live, not live to eat“ کائو ۽ نه کائڻ خاطر جيئو

ڊاڪٽر صاحب، اسان جي ملڪ ۾ ته کٹي عوام نه ايترو پڙھيل آھي ۽ نه ھن ۾ ايتري ”awareness،فته آھي، اتي به پر ھتي آمريڪا ۾ جتي تقريبن ھر ماٹھو تعليم يا”مون چيو، “ آھي

“.ڏسان پيو ته ٿولھه عام ٿي پيئي آھيبلڪه سڀ کان گھٹو اڇو منھن ته ”ڊاڪٽر ميمڻ وراٹيو، “ بلڪل صحيح ٿا چئو،”

. ماڊرن ۽ ترقي يافته ملڪن ۾ سڀ کان گھٹا ٿلھا ماٹھو آمريڪا ۾ آھن. آمريڪين جو ٿيو آھي جو شڪار Obesity ٿولھه تازن انگن اکرن موجب آمريڪا جي آدمشماريء جو ٽيون حصو

آئون ته اھڙن . آھي، جنھن جو وڏو سبب خوشحالي آھي، جنھن ڪري ھو گھٹو کائين ٿا مريضن کي نصيحتن دوران ڪڏھن ڪڏھن دڙڪا به ڏيندو آھيان ته

You are digging your graves with knife & fork و کائي توھان پنھنجي توھان ڪانٽي ڇريء ذريعي پنھنجي قبر کوٽي رھيا آھيو يعني گھٹ

“.عمر گھٽائي رھيا آھيواڄ به . ھونء ڪو زمانو ھو جو ٿولھه خوشحالي ۽ سونھن جي نشاني سمجھيو ويو ٿي

آفريڪا جي ڪيترن ملڪن ۾ جتي ڏڪار جون حالتون آھن، ٿلھي متاري ماٹھوء کي شان ونھن جون قلو پطره جھڙيون ماضيء جون س. شوڪت ۽ پئسي وارو ماٹھو سمجھيو وڃي ٿو

جھڙن سورھين سترھين صدي جي آرٽسٽن جون شاھڪار Rubensراٹيون يا ويندي ربين ماضي بعيد ڇا گذريل . تصويرون ڏسندائو ته توھان کي ھر عورت ٿلھي متاري نظر ايندي

صديء جي ٽئي حصي تائين ڏسندائو ته پنھنجي فلمي انڊسٽري جون ھيروئنيون توڙي ڳائٹيون بلڪه ٿلھو ھجڻ ئي سندن ھيروئن ھجڻ جو ثبوت سمجھيو ويو ٿي ته . ديونھيوي ويٽ نظر اين


گھٽ پگھار واريون، جسماني طرح . پئسو جام پيو ملين، خوشحال آھن. ھو اعلي رتبي تي آھن .ڏٻريون ۽ سڪل ايڪسٽرا ئي ھونديون ھيون

اڄ جي مغربي ڪلچر ۾ ٿلھي عورت گھٽ ڪشش جو باعث سمجھي وڃي ٿي ۽ ٿلھو اسڪول ۾ به ٿلھن ٻارن تي ٽوڪون ۽ چرچا ڪيا . ست ۽ نڪمو سمجھيو وڃي ٿوماٹھو س .ويندي ڪارٽونن وارين فلمن ۾ مزاحيه ڪردار ٿلھا ٺاھيا وڃن ٿا. وڃن ٿاجو ھاڻ تازين ”، ڊاڪٽر نذير ٻڌايو “آمريڪا ۾ ٿولھه جو مرض ايترو ته وڌندو وڃي”

ورتو Obesityاء تي ٿولھه رپورٽن موجب آمريڪا ۾ سڀ کان گھٹو موت سموڪنگ جي ج “.آمريڪا ۾ ٿولھه نمبر ون پبلڪ ھيلٿ پرابلم آھي. آھي

ع تائين ھڪ عام ماٹھوء جي تور ٿوري گھٹي 1960چون ٿا ته ٻي جنگ عظيم کانپوء ع کان ھيل تائين 1980ضرور وڌي پر بي ڊولي حد تائين ٿلھو ڪو ايڪڙ ٻيڪڙ ٿي ٿيو ۽ پوء

وڌي آھي جو جتي وڃ اتي محسوس ٿئي ٿو ۽ ھتي جي ھيلٿ کاتي ٿولھه جي رفتار ايتري ته .الء پريشاني پيدا ٿي پئي آھي

.مون معلوم ڪرڻ ٿي چاھيو“ ان جا ڪھڙا سبب ٿي سگھن ٿا؟” شروع ۾ ٻڌائي چڪو Overeatingاھم ترين ته اھي ئي آھن، جن مان پھريون ”جي مقابلي ۾ ماٹھن جي ڪمائي ٻئي نمبر تي کاڌي جي اگھن ”ڊاڪٽر نذير ٻڌايو، “ آھيان،

مارڪيٽنگ جي طريقن به ماٹھن کي گھٹو ۽ بي فائدي واريون . ، گھٹو وڌي ويا آھن)پگھار(ع تائين ٽڪين چاڪليٽن، جنڪ کاڌن ۽ بارن جي ٻين 1980. شيون کائڻ الء مجبور ڪيو آھي

نھنجي پ. ريگن جي حڪومت ۾ اھابندش الٿي ويئي. شين جي اشتھار بازيء تي بندش ھئي. جھڙي مٺي شيء به سياري ۾ کائبي ھئي) بسري(ھونء ڳڙاري . ملڪ ۾ به اھو ئي حال آھي

آئيس . ڪڏھن ميلي مالکڙي تي وڃبو ھو يا عيد برات ٿيندي ھئي ته ٻارن الء مٺائي وٺبي ھئيڪريم، ڪوڪا ڪوالئون، چاڪليٽ ٽافين جھڙيون ته شيون ھونديون ئي ڪونه ھيون پر

فقط گھٽيء گھٽيء ۾ رکيون آھن پر انھن جي اشتھار بازي به پئي ٿئي، جنھن ھاڻ اھي سڀ نه کي ڏسي ھر ٻار کائڻ الء تيسو ڪري ٿو ۽ اھو ئي سبب آھي جو نه فقط ھتي آمريڪا ۾ پر

ان تي . پنھنجي ايشيائي ملڪن ۾ به وڏن توڙي ٻارن ۾ ڊائبٽيز جھڙو موذي مرض وڃي وڌندونيڪ چئنل کلڻ ڪري ۽ انٽرنيٽ ۽ ڪمپيوٽر عام ٿيڻ ڪري وڏي خرابي اھا جو ٽي وي جي ا

ان کان عالوه برگر، . ننڍو توڙي وڏو راند کيڏڻ يا واڪ ڪرڻ بدران ھڪ ھنڌ ويٺو آھيجيڪي نرم ۽ سوادي ) ٿولھه پيدا ڪندڙ ۽ رکيل کاڌا(چيز، فرينچ فرائيز جھڙا جنڪ فڊ

و وڃي فئشن وڌندو ۽ جتي ھجڻ ڪري کائڻ ۾ سٺا لڳن ٿا پر صحت الء ھاڃيڪار آھن، ج “.ڪٿي اھڙو مال سپالء ڪندڙ فاسٽ فوڊ شاپ وڌندا وڃن

ڊاڪٽر نذير جو اھو ئي رايو آھي ته ذبابطيس جھڙي بيماري جيڪا خاموش خوني Silent Killer گردن، اکين، پيرن، دل ( به سڏي وڃي ٿي، جيڪا جسم جي مختلف عضون

ي ٿي، اھا توڙي کٹي موروثي طرح کي ناڪاره بٹائي انسان کي تباھه ڪر) وغيرهHereditary ھجي يا ذھني پريشانين باعث پر ان بيماريء جو وڏو سبب گھٹو ۽ روغني ۽ مٺاڻ


اسان کي ياد رکڻ کپي ته گھٽ کائڻ ۽ سادي کائڻ ۾ . وارا کاڌا کائڻ ۽ ڪسرت نه ڪرڻ آھي .صحت آھي

ليم پنھنجي ڳوٺ شھدادپور ڊاڪٽر نذير بابت ھتي اھو لکڻ رھجي ويو ته پاڻ بنيادي تع جي ڊگري MBBSانٽر حيدرآباد جي گورنمينٽ ڪاليج ڦليلي مان ڪرڻ بعد . مان حاصل ڪئي

LMCان بعد وڌيڪ تعليم ھتي آمريڪا ۾ حاصل ڪئي ۽ ھتي ئي . ڄامشوري مان ڪئيپاڻ مرحوم حاجي قاسم ميمڻ صاحب جا وڏا فرزند آھن ۽ سندس ٻه ننڍا . نوڪري ڪن ٿا

ميمڻ ۽ انيل ميمڻ جن پڻ ھتي آمريڪا جي ڏاکٹي رياست فلوريڊا ۾ آھن ۽ مختلف ڀائر مشتاق . بزنيس ڪن ٿا

ايل ايم سي ۾ سندس ڪالس ميٽن ۽ دوستن مان ڊاڪٽر وسيم نيازي ھتي ٽيڪساز ۾ نيورو الجسٽ آھي، ڊاڪٽر رضوان مگسي اسالم آباد ۾ آھي ۽ ڊاڪٽر شاھه زمان عباسي

ڊاڪٽر نذير ميمڻ جو ھڪ ٻيو ڊاڪٽر دوست قيصر . يھتي آمريڪا ۾ پرئڪٽس ٿو ڪر .سندس ان دوست جي ويجھڙائيء ۾ دل جي آپريشن ٿي آھي. آھيInternistھتي اوڪلوھاما ۾ ميڊيڪل سينٽر، نيويارڪ مان Maimonidesپاڻ . ع ۾ آمريڪا ۾ آيو1992ڊاڪٽر نذير

شپ ڪرڻ الء الباني انٽرميڊيسن ۾ پوسٽ گريجوئيشن ڪئي ۽ پوء جيريا ٽرڪس ۾ فيلو .ميڊيڪل ڪاليج ۾ آيو، جتي ھو اڄڪلھه ميڊيسن جو پروفيسر آھي

پاڻ اڃا ڇھين ڪالس ۾ ھو ته سندس والد . ع ۾ شھدادپور ۾ ڄائو1961ڊاڪٽر نذير ميمڻ کيس ۽ سندس ننڍي ڀاء انيل ۽ . ع ۾ گذاري ويو1973) حاجي محمد قاسم ميمڻ صاحٻ(صاحب

مشتاق نه فقط کيس پر ڀيٹن . تاق ميمڻ پيء وانگر پاليو ۽ پڙھايوڀيٹن کي سندس وڏي ڀاء مشکي به ڊاڪٽري پڙھائي جن مان ھڪڙي ڀيڻ ڊاڪٽر فرزانا مديني پاڪ ۾ نوڪري ڪري

مشتاق ميمڻ صاحب پڻ ھتي آمريڪا جي ڏاکٹي . ٿي ۽ ٻي ڊاڪٽر ريحان ھتي آمريڪا ۾ آھي . انيل ميمڻ پڻ بزنيس ڪري ٿورياست فلوريڊا ۾ رھي ٿو، جتي ھن سان گڏ ننڍو ڀاء

. ع ۾ حيدرآباد ۾ حاجي رفيق شيخ جي ڌيء انيال سان ٿي1996ڊاڪٽر نذير ميمڻ جي شادي . آھن(Mali) ۽ مالي (Zurez)کيس ٻه ٻار زريض

residencyڊاڪٽر نذير ميمڻ ٻڌايو ته ھو جڏھن آمريڪا ۾ آيو ھو ھن کي ھتي جي س دوستن ڊاڪٽر علي ابڙو ۽ ڊاڪٽر نور راڄپر حاصل ڪرڻ الء نيويارڪ ۾ رھندڙ سند

.رھنمائي ۽ مدد ڪئي

ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا ۽ آمريڪن جا مسئال۾ ڪچھري ڪندي شام ٿي ) پينسلوانيا رياست جي شھر گرين ڪئسل(اعجاز جي گھر

اعجاز رات جي ماني کائي، پوء وڃڻ الء ضد ڪري رھيو ھو. ويئي نيٺ اعجاز کي چيم ته . ڪ ته دير سان لنچ ڪئي اٿئون ۽ ٻيو ته ايڏي ھيوي لنچ ڪئي اٿئون جو صحت ھ: ڳالھه ٻڌ

جي اصولن موجب اسان کي ٻه ڏينھن فقط چانھه ۾ ٻه پاپا ٻوڙي کائڻ کان عالوه ٻيو ڪجھه نه کائڻ جن ۾ پاڻ سنڌي به اچي (اھا ئي ڳالھه ته ڊاڪٽر نذير سمجھائيندو رھيو ته اسان ايشين . کپي

۽ مھمانن جو خيال رکڻ خاطر ھنن کي ھلڪو کارائي صحت مندر رکڻ بدران مائٽن مٽن) وياسين


.ھنن کي ويتر ڳرا ڳرا کاڌا کارائي بيمار ڪندا آھيونپر چاچا ھي ته پنھنجو پراٹو ڪلچر آھي ته مھمان جي سٺي ماني ٽڪيء سان آجيان ” .اعجاز چيو“ .ڪجيڏھن ھو جڏھن ڪمپيوٽر پر اھو سڀ ڪجھه ت”وراٹيومانس، “ بلڪل صحيح ٿو چوين،”

ھن کي رستي . جڏھن مھمان پيرين پنڌ ايندو ھو يا اٺ ۽ گھوڙي تي. ۽ ٽي وي ايجاد نه ٿيو ھو ۽ ڪوڪ بدران ٺلھو پاٹي به مشڪل سان نصيب Peanutتي سڄي واٽ کائڻ الء چپس ۽

ي ان ڪري ڊاڪٽر نذير ج. ٿيندو ھو ۽ ھينئرمردن کان اھي پنڌ ھليا ويا ۽ عورتن کان جند، “.نصيحت تي عمل ڪري گھٽ کائجي گھٹو پنڌ ڪجي

بس . اعجاز کي چيم ته ھاڻ گھٹيئي خبرون چارون ٿيون. شام جا ڇھه کن اچي ٿيا ھئامئريلئينڊ ۽ ورجينيا رياستون . جلدي جلدي چانھه پيار ته عرفان جماٹي ۽ آئون پنڌ کي ڇڪيون

پينسلوانيا ۾ . ڀٽو سان ملٹو آھياڪري واشنگٽن پھچٹو آھي، جتي نائين بجي پروفيسر جاويداعجاز شيخ وٽ اسين فقط ميڊيسن ۽ ڊاڪٽرن جون ڳالھيون نه ڪندا رھياسين پر دنيا جھان

اتي ڪيل ھڪ ٻه مزيدار ڳالھيون جيڪي پڙھندڙن جي . جا ٻيا به ڪوڙ ڪٽيندا رھياسينبحث ڪيو ته ھڪ ته اسان واشنگٽن ڊي سي تي . دلچسپي الء ھتي لکڻ بور ثابت نه ٿينديون

اھا . جو مطلب ته ڊسٽرڪٽ آف ڪولمبيا آھي پر آخر اھو ڪولمبيا آھي ڇاD.Cانھن اکرن ڪھڙي ڪولمبيا آھي، جنھن جو واشنگٽن ضلعو آھي؟

مون ٻڌايو مان ته اسان جڏھن به آمريڪا ايندا ھئاسين ته ان تي بحث ڪندا ھئاسين، . سگھندا ھئامڪاني ماٹھن کان پڇندا ھئاسين ته اھي به نه ٻڌائي

UDCپوء ھڪ دفعي . اعجاز شيخ چيو ته ھو به ان بابت سوچيندو رھندو ھو . جو شاعراٹو نالو آھيUSAجي پروفيسر ٻڌايو ته ڪولمبيا آمريڪا يعني ) يونيورسٽي(

سڏيون ٿا، تيئن شروع جي ڏينھن ۾ ھتي جا ماٹھو ھن ملڪ کي “ سنڌڙي”جيئن پاڻ سنڌ کي ”ويھين صديء جي شروع تائين به ھن ملڪ کي پيار مان ”اعجاز ٻڌايو، “ .ڪولمبيا سڏيندا ھئا

Columbia, Gem of Ocean ملڪ بابت ھڪ مشھور راڳ اڄ به ھن. ڪولمبيا سڏيو ويو ٿي ھاڻ وائيس Hail Columbiaڪڏھن ڪڏھن ڳايو وڃي ٿو ۽ آمريڪا جو پراٹو قومي ترانو

لفظ اڃا تائين ڪيترين ئي شين “ ڪولمبيا ” بدرانUSAآمريڪا . پريزيڊنٽ الء وڄايو وڃي ٿو۾ استعمال ٿئي ٿو، جيئن ته ڪولمبيا براڊ ڪاسٽنگ سسٽم، ڪولمبيا يونيورسٽي نيويارڪ،

“.ڪولمبيا پڪچرس ۽ ويندي اسپيس شٽل ڪولمبياڪولمبيا لفظ آمريڪا جي ڳولڻ واري ڪرسٽافر ڪولمبس جي نالي مان ٺاھيو ويو آھي،

جھڙي مونث نالي سان سڏين ٿا ۽ اطالوي Britannia کي برطانيا جيئن انگريز پنھنجي ملڪٻين . سڏين ٿاMarianne سڏين ٿا ۽ فرينچ فرانس کي Italia Tarritaپنھنجي ملڪ اٽليء کي

.لفظن ۾ ڪولمبيا لفظ آمريڪن جو نعم البدل آھيڪجھه دير سنڌ جي سياست جون ڳالھيون ڪرڻ بعد ھتي آمريڪا ۾ رھندڙ اسان جي

ڪستانين جون ڳالھيون اچي نڪتيون ته ھنن کي ھڪ مشرقي ڪلچر مان ھتي مغربي پا


ڪلچر ۾ اچڻ سان ڪھڙيون تبديليون محسوس ٿين ٿيون ۽ ھنن کي پنھنجي ۽ ھتي جون ان سلسلي ۾ عرفان جماٹيء يا شايد اعجاز . ڪھڙيون ڪھڙيون ڳالھيون پسند ۽ ناپسند آھن

.......شيخ ھڪ دلچسپ چرچو ٻڌايويعني اسان جي ننڍي کنڊ جو، جيڪو پاڪستاني، انڊين، (مريڪن ۽ ھڪ ديسي ھڪ آ

۾ پيگ مٿان پيگ چاڙھي رھيا ) مئه خاني(ڪنھن بار ) بنگالديشي يا سريلنڪن به ٿي سگھي ٿوڪجھه دير بعد اسان جي ديسيء غمگين لھجي ۾ پنھنجي آمريڪن دوست کي . ھئا

ي زور آٹي رھيا آھن ته آئون ھڪ اھڙي توکي خبر آھي ته منھنجا والدين مون ت”: چيوڇوڪري سان شادي ڪريان جيڪا گھرو قسم جي ڳوٺاٹي ڇوڪري آھي، جنھن سان آئون

آئون اھڙي . مئريج سڏيون ٿا Arrangedاسانوٽ ان کي . ھڪ دفعو به نه مليو آھيان ھنن مون......... ڇوڪريء سان ھرگز شادي ڪرڻ نٿو چاھيان، جنھن سان منھنجو پيار ناھي

مئريج ڪندس، نه ته ائين ئي ڀلو Loveکي صاف صاف چيو آھي ته آئون شادي ڪندس ته “.ھاڻ ماڳھين مون الء گھرو مسئلن جا جبل ڪري پيا آھن. آھيان

:آمريڪن ھمراھه ٿڌو ساھه کٹي چيوجي ڳالھه ٿو ڪرين ته مھرباني ڪري ) پيار جي پرٹي (Love marriageجيڪڏھن تون ”

منھنجو ھڪ عورت سان عشق ٿي ويو، جيڪا پنھنجي ........... غور سان ٻڌمنھنجي ڪھاٹيان بعد اسان جي شادي ٿي، . مڙس کان طالق وٺي ٽي سال کن مون سان ڊيٽنگ ڪندي رھي

ڪجھه سالن بعد، منھنجي پيء جو منھنجي ويڳيء ڌي يعني منھنجي زال جي پھرين مڙس و پيء منھنجو ناٺي ٿي ويو ۽ آئون پنھنجي اھڙي ريت منھنج. مان ڌيء، سان عشق ٿي ويو

منھنجي ويڳي ڌيء منھنجي ماء ٿي پيئي ۽ منھنجي زال ان حساب . پيء جو سھرو ٿي پيس .سان منھنجي ناني ٿي پيئي

منھنجو پٽ منھنجي پيء . مون الء مونجھارا ۽ مسئال ھيڪاندا وڌي ويا، جڏھن مون کي پٽ ڄائو .ھنجو مامو ٿيوجو سالو ٿيو اھڙي طرح ھو من

. حالتون اڃان به وڌيڪ مونجھاري واريون ٿي پيون، جڏھن منھنجي پيء کي پٽ ڄائوھاڻ منھنجي پيء جو پٽ يعني ٻين لفظن ۾ منھنجو ڀاء منھنجو ڏھٽو به ٿيو اھڙي طرح آئون .

..........پنھنجي پاڻ جو نانو به ٿي پيو آھيان ته ڏوھٽو بهگو مي اي ........ ان گھرو مسئلن جا جبل ڪري پيا آھن۽ تون چوين ٿو ته تنھنجي مٿ

.....مون کي ساھي پٽڻ ڏي.......... بريڪ .اسان چانھه جو اڌ گابرو ڪوپ پي اٿي کڙا ٿياسين

اعجاز مون کي ۽ پنھنجي دوست “ .سائين ڪجھه دير ته وھو اڃا ته سج به نه لٿو آھي” .عرفان جماٹيء کي ڌار ڌار چيو

مون اعجاز شيخ ۽ ڊاڪٽر نذير “ ........وڃٹو آھي بيحد ڏور........ونھاڻ کلي موڪالي” .کي چيو

ھاال جو ڊاڪٽر گالب ۽ سکر جي ڊاڪٽر شفيعت جماٹي


اعجاز شيخ جو شھر گرين ڪئسل آمريڪا جي پينسلوانيا رياست جي فرئنڪلن ياست ۾ سان فرئنڪلن ڪائونٽي ان بعد پينسلوانيا رياست ڇڏي مئريلئنڊ ر. ڪائونٽي ۾ آھي

70 نارٿ، 81........ داخل ٿياسين، اھي ئي ساڳيا ھاء وي ۽ ساڳيا رستا وٺي ورڻ جي ڪئسين روڊ، River روڊ، راڪ وائيل، Morrtroseسائوٿ، ڊيوي روڊ، / نارٿ270ويسٽ، فريڊرڪ،

مئريلئنڊ کان ورجينيا رياست ۽ ان بعد .. ........ روڊ، براڊ راڪ روڊGallowsڪالرا بارٽن، . ........اشنگٽن ڊي سيو

ھيء . واپسي جي سفر تي اسان ڊاڪٽر گالب ۽ ان جي فئملي جي ئي ڳالھه ڪندا آياسينسنڌ . اھا فيملي آھي، جنھن سان منھنجو به واسطو چئي سگھجي ٿو ته عرفان جماٹيء جو به

.جو ته شايد ئي ڪو ڊاڪٽر ھجي جو ھنن کي نه سڃاٹندو ھجياسان جي ڳوٺ ھاال بلڪه اسان جي پاڙي ) ع1938 تاريخ ڄم جي(مرحوم ڊاڪٽر گالب

مون کان ست سال کن وڏو ھو جو آئون جڏھن پرائمري اسڪول مان چار درجا . ۾ رھندو ھوپڙھي مخدوم غالم حيدر ھاء اسڪول ۾ پھرين درجي ۾ داخل ٿيس ته ڊاڪٽر گالب وارن جو

ھن ڏينھن ۾ ڪالس سسٽم ان. گروپ مئٽرڪ پاس ڪري فرسٽ ايئر ۾ داخال وٺي رھيو ھوپرائمري اسڪول جا چار درجا پڙھي پوء انگريزي اسڪول ۾ داخال . اڃا شروع نه ٿيو ھو

ستون درجو . کان ستين درجي تائين پڙھبو ھوStandardوٺبي ھئي، جتي پھرين درجي .ڊاڪٽر گالب جي وڏي ڀيڻ جو پٽ شفي محمد منھنجو ڪالس ميٽ ھو. مئٽرڪ ھوندو ھو

ھن ڏينھن جي تعليم کي اڄ جي اسڪولن سان ڀيٽ ٿو ڪريان ته ھاال جھڙي اڄ آئون ان نه ھئا، Audio visual Aidsننڍڙي ڳوٺ جي ھاء اسڪول ۾ جيتوٹيڪ ان وقت ڪي ماڊرن

ماستر صاحب کي فقط ڪاري بورڊ ۽ اڇي چاڪ ذريعي شاگردن کي پڙھائٹو پيو ٿي پر . ته ٻئي طرف سلڇٹا شاگرد ھئاھڪ طرف استادن پنھنجو فرض سچائي سان نڀايو ٿي

اصل نالو محمد ميمڻ ولد اسحاق ميمڻ پر گھر، گھٽي توڙي اسڪول ۾ گالب (ڊاڪٽر گالب ۽ سندس ڪالس ميٽ، اڳتي ھلي قابل پروفيسر، پرنسپال، ڊاڪٽر، بئنڪر ۽ ) سڏبو ھو

:انجنيئر ٿيا، جن مان ھنوقت به مون کي ڪيترن جا ناال ياد آھنتعليم (، الھه ڏنو شيخ ) جو پريزيڊنٽUBL(، منور ارباب )جنيئرچيف ان(مسعود ارباب

جو LMCگولڊ ميڊلسٽ ۽ (، ڊاڪٽر حسن ميمڻ )ڊپٽي ڪمشنر(، رسول بخش ابڙو )کاتو، پروفيسر الھه بچايو ) جي پرنسپال ٿيPMCپرنسپال، سندس زال ڊاڪٽر عذرا ميمڻ به

وائيس (ڊاڪٽر عبدالرحمان ، )NEDوائيس چانسلر (پاٽولي، پروفيسر عبدالقدوس علوي ، آخوند شفي محمد مجاور، شوڪت ابڙو، محمد يو، احمد جپاني، )چانسلر مھراڻ يونيورسٽي

ڪھڙن جا ناال ........ نورمحمد گاجٹي ميمڻ، ولي محمد شيخ، ولي محمد آخوند، يعقوب ميمڻد کي به کٹي ڪھڙن جا کٹجن جن نه فقط پاڻ تعليم حاصل ڪئي پر ڳوٺ ۾ رھي پنھنجي اوال

گذريل صديء جو . تعليم ڏياري، جن نه فقط سول سروس ۾ پر فوج ۾ به نالو پيدا ڪيومسلمان سنڌي گھر ڇڏڻ ۽ خاص ڪري فوج ۾ ڀرتي ٿيڻ کان سست رھيو آھي يا کيس بٹايو ويو آھي پر اسان جي ننڍڙي ڳوٺ ھاال جا فوج ۾ به ڪيترائي ملندا ۽ ڊاڪٽر گالب جي


برگيڊيئر پوسٽ تائين ) الطاف ارباب، نورمحمد ميمڻ وغيره( ڀاٹيجا ڪالس ميٽن جا ڀائيٽيا .پھچي ويا آھن

ع ۾ ھاال مان مئٽرڪ، حيدرآباد گورنمينٽ ڪاليج ڦليلي مان 1955) گالب(ڊاڪٽر محمد ع ڌاري 1964. مان ڊاڪٽري جي ڊگري حاصل ڪئيLMC ڌاري 1962ع ۾ انٽر ۽ 1957

. ٽر شفيعت جماٹي سان ٿي جي ڪالس ميٽ ڊاڪLMCسندس شادي سندس سندس والد . فيملي سان آھيڊاڪٽر شفيعت جماٹي جو تعلق سکر جي ھڪ پڙھيل ڳڙھيل

ڊاڪٽر شفيعت سندس ننڍي ۽ پنجن پٽن . صاحب مير محمد جماٹي سنڌ حڪومت ۾ انجنيئر ھومنھنجي ھاال ڳوٺ جي ڪري نه . بعد اڪيلي ڌيء ھئي)رستم، شبير، ضمير، منير ۽ نظير(

ڊاڪٽر گالب وارن سان ڄاڻ سڃاڻ رھي آھي پر ڊاڪٽر شفيعت جي فيمليء سان پڻ فقط ع کان ويجھڙائي رھي آھي، جو ڊاڪٽر صاحبه جو ھڪ ڪزن شوڪت جماٹي منھنجو 1960

ڪالس ميٽ ھو ۽ سندن والد صاحب جا منھنجي والد سان دوستاٹا تعلق ھئا ۽ شوڪت جماٹي ۽ منير جماٹيء سان پڻ دوستي جماٹيء جي ڪري ڊاڪٽر صاحبه جي ٻن ڀائرن شبير

ڊاڪٽر صاحبه جي مڱٹي وقت به اتفاق سان آئون خيرپور ۾ شوڪت جماٹيء وٽ . رھيان ۾ ڪو شڪ ناھي ته ھيء شادي ھاال جي گولڊن . رھيل ھوس ۽ شاديء وقت ھاال ۾ ھوس

eventھئي . . ندا رھيا۽ ڊاڪٽر شفيعت مختلف شھرن ۾ نوڪري ڪ) گالب(شادي بعد ڊاڪٽر محمد

کين چار ٻار ٿيا وڏو . خيرپور، الڙڪاٹو، سکر، ٺري ميرواھه، ڪنڊيارو، پنوعاقل وغيرهفاروق ۽ فراز الس اينجلس ۾ رھن ٿا، جتي سندن . فاروق ان بعد فواد، فيصل ۽ آخري فرازفيصل ڪراچي ۾ پنھنجي مامي نظير ۽ مامي سلمي . ڪمپيوٽر ۽ سافٽ ويئر جو بزنيس آھي

. ٿو، جيڪا سندس والد ڊاڪٽر گالب جي ڀيڻ ھجڻ ڪري پڦي به ٿئيسان گڏ رھيزندگيء جا آخري ڏينھن فيصل جا والدين ۽ ڀاء فواد پڻ الس اينجلس ۾ ھئا آڪٽوبر 9.

دفن الء سندس الش کي . ع تي ڊاڪٽر شفيعت ڪئنسر جي بيماري ۾ وفات ڪئي1996ھنجي ڪالس ميٽ شوڪت جماٹي پن. آئون انھن ڏينھن ۾ پاڪستان ھوس. ڪراچي آندو ويو

سندس شاديء بعد ساٹس . سان گڏ عذر خواھي الء اسين ڊاڪٽر گالب جي گھر آياسينڊاڪٽر صاحب کي پنھنجي ساٿيء جي وڇوڙي اھڙو . منھنجي ھيء پھرين مالقات ھئي

ھو سٺ واري ڏھي جي شروع وارن سالن ۾ ھوته . صدمو رسايو جو دل جو مرض وٺي ويٺو ڪري ھيء فاني دنيا ڇڏي Heart Attackع تي سندس دل جي اوچتي بيھڻ 2000آڪٽوبر 21

.پنھنجي خالق حقيقيء سان وڃي مليوڊاڪٽر صاحب زندگيء جا آخري ڏينھن ڪراچيء جي ھڪ اسپتال ۾ عالج ھيٺ ھو .

سندن وفات جي ڏکوئيندڙ خبر مون کي فون ذريعي اقبال ترڪ ٻڌائي، جنھن جو گھر ڊاڪٽر آئون انھن ڏينھن ۾ پنھنجن جھازي دوستن وٽ مالئيشيا آيو . گھر سامھون آھيصاحب جي

ڏور اوڀر ۽ ڏکڻ Typhoon xangasaneانھن ڏينھن ۾ ڏور اوڀر جي لڳندڙ قھريلي طوفاني . ھوسسخت تيز ھوائون ۽ سامونڊي وڏيون ويرون فلپين جي . چيني سمنڊ ۾ راڱا ڪري رکيا ھئا


طوفان جي اک جيتوٹيڪ مالئيشيا . ري رھيون ھيونڪناري وارن ڳوٺن کي تباھه ڪکان پري ھئي پر تڏھن به ان جي اثر ڪري مالئيشيا ۾ ڏينھن رات بارش ھلي ) ڪوااللمپور(

رھي ھئي ۽ جتي مالئيشيا جو عوام وسڪاري جو مزو وٺي رھيو ھو اتي منھنجا جھازي سخت پريشان ھئا ۽ اھا دوست جن جا جھاز طوفان واري سامونڊي عالئقي ۾ تڳي رھيا ھئا،

جو ڀرپور اثر راڪاس ) طوفان( تاريخ ھئي، جڏھن ان ٽائفون 31اھڙي ئي ھڪ آڪٽوبر جي مون اھو سوچيو به . وانگر سامونڊي دنيا جي ماٹھن ۽ انھن جي بتيلن کي ڳڙڪائي رھيو ھو

ي ڪونه ٿي ته ان جو ٻک جھاز ۽ سمنڊ جي دنيا سان واسطو رکندڙ ته ٿيندا پر اھو اسان جپيء جي ڪفن دفن جون رسمون . ڊاڪٽر گالب جي ڏکويل ڪٽنب کي وڌيڪ جھوري ويندو

پوريون ڪرڻ الء الس اينجلس کان ڪراچي آيل سندس پٽ افواد واپس آمريڪا ويندي ڪنھن ٿي سوچيو ته سنگارپور ايئر . ھوائي حادثي جو شڪار ٿي ويندو) تائيوان(تائيپي

جي مسافرن مان ھڪ اسان جي ڳوٺائي ڊاڪٽر SQ006 جي بدنصيب فالئيٽ SIAالئينس گالب جو فرزند افواد ميمڻ به ھوندو، جنھن جي انتظار ۾ سندس زال ۽ ٻه ٻار ۽ ڀائر فاروق ۽

.فراز الس اينجلس ايئر پورٽ تي راھون نھاري رھيا ھوندا

بابت ڪجھه سٽونSQ006فالئيٽ و پنھنجي ھر شيء صحيح سنگاپور جيتوٹيڪ ھڪ ٻيٽ نما ملڪ آھي پر ھتي جا ماٹھ

ھتي جي حڪومت جو نظام ڏسو، تعليمي ادارا ڏسو، ايڪانامي جو . رکڻ ۾ دنيا ۾ مشھور آھنسسٽم ڏسو ھو ھر شيء ايمانداري ۽ محنت سان ڪن ٿا، جيئن سندن ملڪ سنگارپور خوش

اھو ئي سبب آھي جو سنگاپور . حال ھڪ طرف رھي ۽ ٻئي طرف ھنن جي بدنامي نه ٿئيسندن ريلوي جو نظام . سڏيو وڃي ٿوMr.Cleanي صاف سٿرن ملڪن مان آھي، بلڪه دنيا ج

سنگاپور . ۽ ميڊيڪل سھولتون اھڙيون آھن جو يورپ ۽ آمريڪا جا به سنگاپور کي مڃين ٿااھڙي طرح ھن ملڪ جو ھوائي اڏو ۽ . جو بندرگاھه توڙي جھاز دنيا ۾ بھترين سڏيا وڃن ٿا

جا ھوائي جھاز آھن، جن جو وقت جي SIA“ نيشنل ايئر الئينسسنگارپور انٽر”ھوائي ڪمپني . آھنbestپابندي تي ھلڻ، صفائي ۽ سھوليت، سڀ کان وڏي ڳالھه سيفٽي جي خيال کان دنيا ۾

28جمبو جيٽ جو تائيوان جي ھوائي اڏي چيانگ ڪائي شيڪ تي حادثو 474-400سندن ھن انجڻ جي ٽيڪنيڪل غلطين کان انساني سالن ۾ پھريون حادثو ھو نه ته ھوائي جھاز جي

تائين ھن ھوائي ڪمپنيء جي ھوائي جھازن جو ڪڏھن به حادثو نه Human Errorڪوتاھين ٿيو، ان ڪري ويندي مالئيشيا، ٿائيلينڊ، فلپين ۽ انڊونيشيا جھڙن پاڙيسري ملڪن جا ماٹھو به

ي ھوائي جھازن کي پنھنجي ايئرالئين جي ھوائي جھازن ۾ سفر ڪرڻ بدران سنگارپور جعملي جا ماٹھو 20 کن مسافر ۽ 160سنگاپور جي ھن بدنصيب اڏام جنھن ۾ . ترجيح ڏين ٿا

سالن جو لطيف ڪائرانو 38 سالن جو فونگ چي ڪونگ، 43: ھئا، کي ھالئڻ الء ٽي پائلٽ ھئاين سالن جو خينگ ۽ ٽئي قابل پائلٽ ھئا، جو ھنن کي ان ھوائي جھاز کي دنيا جي پٺئ40۽

آمريڪا جي اولھه واري رياست ڪئليفورنيا جي ) يعني پئسفڪ سمنڊ پار ڪرائي(پاسي ھوائي ٻيٽ جي ھوائي (الس اينجلس ھوائي اڏي تي وٺي وڃٹو ھو ۽ رستي تي سواء ھونولولو


يعني جيڪڏھن رستي تي جھاز خراب ٿي پوي . جي باقي سفر سمنڊ جي مٿان ڪرٹو ھو) اڏي ۽ ائين به نه ھو ته ڪي پائلٽ تائيوان جي ھن اڏي کان اڻ واقف ته ڪٿي به لھي نٿو سگھي

SIAھو ڪيتري عرصي کان ھفتي جي ھن ساڳي ڏينھن ۽ وقت تي سنگارپور جي . ھئا۽ تائيپي کان الس اينجلس ۽ اتان ) تائيوان(ڪمپني جي جمبو جھاز کي سنگارپور کان تائيپي

ھوائي جھاز ۽ ان ۾ سفر ڪندڙ مسافرن جي واپس سنگارپور وٺي آيا ويا پئي پر ان ڏينھن اناجل جي قضا اچي بيٺي ھئي جو حالتون اھڙيون پيدا ٿي پيون جو دنيا جو ھي بدنام حادثو ٿي

يعني انساني Human Errorھن حادثي الء . پيو، جيڪو ٿوري ڌيان ڏيڻ سان ٽري سگھيو ٿيجھاز جي پائلٽن تي غلطي جي عمل دخل کي وڌيڪ سمجھيو وڃي ٿو، جنھن جو ڏوھه ڪي

ھٹن ٿا ته ڪي ھوائي اڏي جي عملي تي جن جھاز جي پائلٽن جي صحيح طرح رھنمائي نه .ڪئي ۽ اھي سڀ ڳالھيون موسم جي خرابيء ڪري پيدا ٿيون

جو اثر ان وقت xangsane Typhoonانھن ڏينھن ۾ ڏور اوڀر جي ملڪن ۾ لڳندڙ طوفان سنگاپور جي ھن اڏام جو تائيوان ڇڏي الس پوري جوش سان تائيوان ۾ شروع ٿيو جڏھن 55(ھن اڏام ۾ سڀ کان گھٹا مسافر تائيوان جا . اينجلس الء اڏامڻ جو وقت ويجھو ٿي رھيو ھو

، مالئيشيا جا به 8 ڄٹا، ميڪسيڪو جا 11، سنگاپور جا 47ھئا ۽ ٻئي نمبر تي آمريڪا جا ) کنام، آسٽريليا ۽ ٻين ملڪن جا پڻ ھڪ ٻه ھئا ۽ ، نيوزيلينڊ، ٿائيلينڊ، جپان، ويٽن11، انڊيا جا 8

انھن ۾ اسان جي ڳوٺ جي ڊاڪٽر گالب جو پٽ افواد ھو، جيڪو پنھنجي پيء جي پٿر ي ڏھو گذاري ھاڻ ھن اڏام ذريعي واپس الس اينجلس وڃي رھيو ھو جتي سندس گھر ٻار ھو،

پور ايئر الئينس فاروق ڪراچي کان سنگارپور پھتو، جتان ھن سنگا. جتي سندس بزنيس ھوڪجھه . واري ھوائي جھاز ذريعي سفر جي پھرين منزل تائيوان پھتوھوSQ006جي ھن اڏام

) ع2000 آڪٽوبر 31لوڪل ٽائيم (دير تائيوان ۾ ترسڻ بعد جھاز کي رات جو يارھين وڳي .تائيوان ايئر پورٽ ڇڏنو ھو

ش ۽ طوفاني ھوائون جنھن وقت جھاز کي تائيوان جو ھوائي اڏو ڇڏٹو ھو، ان وقت بار جي Windsھوائي اڏي جي آفيس جي چوڻ مطابق ان وقت ڪراس . پوري اوج تي ھيون

دنيا جي ڪجھه ھوائي اڏن ويندي آمريڪا ۾ به اھو قانون . جي لڳ ڀڳ ھئيkph 50رفتار آھي ته اھڙي خراب موسم ۾ ھوائي اڏو بند ڪيو وڃي ٿو ۽ ھوائي اڏي جي عملي طرفان

اڏام تي پابندي وڌي وڃي ٿي پر دنيا جا ڪيترائي ملڪ آھن، جن ۾ تائيوان ھوائي جھاز جي جھاز جي پائلٽ کي مليل آھي ته خراب موسم ۾ جيڪر ھو Optionبه ھڪ آھي، جتي اھو

ست ساھي سگھي ٿو ته ڀلي نڪري پر جي نه ته ترسي پوي جيسين موسم بھتر محسوس پر اڄڪلھه ) د نه دڙڪو ڏنو ويندوجنھن ڳالھه الء ھن کي آفيس طرفان نه دا(ڪري

ڪمرشل اڏامن جو پاڻ ۾ مقابلو ھجڻ ڪري، پئسينجرن جو شيڊيول خراب ٿيڻ ڪري ۽ جي ڊپ کان ۽ ڪجھه ڪجھه پائلٽن جي پنھنجي پڪي delay ھوائي اڏي تي ٽريفڪ جئم ۽

۾ تائيوان جو ھوائي اڏو ڇڏي الس اينجلس، وقتvisibilityاعتماد ڪري ھنن ھھڙي موسم ۽ الء چيو وڃي Visibility.تي پھچڻ الء، مقرر ڊپارچر ٽائيم تي نڪرڻ ۾ وڌيڪ بھتري سمجھي


ميٽر به ڪا مس ھئي، يعني سامھون اڌ ميل جي فاصلي تي ٻرندڙ بلب به نظر نٿي 500ٿو ته .آيو

الء ٻه Take offايئر پورٽ تي جھازن جي اڏامڻ “ چيانگ ڪائي شيڪ”تائيپي جي ھن ھڪ ٻئي Run waysھي ٻئي رستا . جن تان اسپيڊ ۾ جھاز ڊوڙي مٿي چڙھي ٿورن وي آھن، بھرحال اھا ڪا اھڙي ڳالھه ناھي، . ڏکڻ وھن ٿا- آھن، يعني ٻئي اترParallelجي ڀرسان

ھتي منجھائيندڙ ڳالھه البت اھا آھي ته . ٺھيل آھنParallel ڪيترن ئي ايئرپورٽن جا رن وي O5R آھي ۽ ٻئي جو نالو O5Lھڪ جھڙا لڳن ٿا، جيئن ته ھڪ جا ناال runwaysھنن رستن

واري رن وي تان ٽيڪ آف O5Lڪنٽرول ٽاور وارن جو چوڻ آھي ته ھنن پائلٽ کي . آھيپوء ٿي سگھي ٿو پائلٽ صحيح نه سمجھيو ھجي يا اڻ چٽي روشني ۾ ھن جي . ڪرڻ الء چيوصحيح رستو سمجھي، ان تي ڌوڪي لکيل بورڊ تي پيئي ته ھن ان کي ئي O5Rنظر جيئن ئي

ويو، جيڪو ميل ڏيڍ اڳيان مرمت ھيٺ ھو ۽ جنھن کي ٺاھڻ الء ھيوي گاڏيون، ٽرڪون، پائلٽ ٽيڪ آف ڪرڻ الء جيئن ئي جھاز کي تيز رفتار ۾ . ٽراليون ۽ ڪرينون بيٺيون ھيون

.ڪاھيو، ڪرينن سان لڳي ٽي ٽڪرا ٿي پيو ۽ سچي جھاز کي باھين جا مچ وڪوڙي ويا گھٽ به ھجي پر ھن وقت ته جھاز روانو ٿي رھيو ھو سو Fuelظاھر آھي لھڻ وقت کٹي تيل

ھن . سو تيل سان جھاز جون ٽئنڪون ٽٻ ھيون. به ھڪ وڏي سفر تي، دنيا جي ٻي ڪنڊ ڏيجھاز ائين ٽٽو . کن زخمي ٿيا80 مسافر ۽ چار عملي جا ماٹھو سڙي ويا، اھڙا 70حادثي ۾

ھاء آڪٽين پئٽرول جي اھڙي باھه . ٽڻ بعد کيس باھه وڪوڙي ويئيجيئن ڪو بم ڦاٽي ۽ ٽ .جيڪا سخت مينھن ۾ به ڪا دير ڄڀين سان ٻرندي رھي

تي سنگاپور جي ) چيانگ ڪائي شيڪ ايئر پورٽ (CKSتائيوان جي تائيپي ايئر پورٽ SQ006 اڏام جي ھن جمبو جيٽ جي حادثي بعد اخبارن، رسالن ۽ انٽر نيٽ تي عام ماٹھن سان واسطو رکندڙن جو وڏي عرصي تائين بحث ) ھوائي جھازن جي دنيا(Aviationتوڙي

ڪنھن ٿي سوچيو ته سنگاپور ايئر الئينس جھڙي ھوائي ڪمپني جيڪا . مباحثو ھلندو رھيو ڪمپني سڏي وئي ٿي، جيڪا ڪمائيء Safestھيستائين ايشيا جي نه پر دنيا جي باحفاظت

يل اڏامن کان، وقت جي پابندي کان ۽ سڀ کان وڏي ڳالھه جي لحاظ کان، مسافرن سان ڀرسالمتيء جي خيال کان ٽاپ جي ڪمپني ھئي، ان جا تجربيڪار پائلٽ جن جي اڏام جو مدو يارھن ھزار ڪالڪن کان به مٿي ٿي ٿيو، جيڪي ڏھه دفعا ھن ايئر پورٽ تي پنھنجا جھاز

به avoid، جيڪي آسانيء سان الھي ۽ چاڙھي چڪا ھئا، اھي اھڙيون غلطيون ڪري وھنداھو ڇا چوندا آھن ! ڪٿي ائين ته نه آھي ته غرور انسان کي پٽ تي ڪيرائي ٿو. ٿي سگھيون ٿي

وڏي . جھاز سان به اھوئي ته حشر ٿيو ھوپاٹي واري) ٽائٽئنڪ (Titanic“ تڪبر ڪنڌ ڀر”ته ئرن وڏي واڪ اھو خرچ سان جڏھن ٽائٽئنڪ جھاز ٺھي راس ٿيو ھو ته ان جي ٺاھيندڙ انجني

Claim ڪيوھو ته Cork Can sink Titatic Cannot جيڪو ( يعني بوتل جو ٻوڄCork جھڙي ھلڪي ترين ڪاٺ مان ٺھي ٿو ۽ ڪيڏو به زور لڳائڻ تي پاٹي اندر نٿو وڃي ۽ پاٹيء مٿان

۽ واقعي ھنن جي ڳالھه ته صحيح . اھو ٻڏي سگھي ٿو پر ٽائٽئنڪ ھرگز نه) ترندو رھي ٿو


وڌي ۽ ھنن مالڪن کان وڏو خرچ idea قدرت سڀ کان پھرين ھنن جي دماغ ۾ اھا .ھئي ٽانڪيون ٺاھيون جيئن امير ترين ماٹھن الء جن سھٹن جھازن ۾ Ballastڪرائي ھن جھاز ۾

دنيا جو سير به ڪرڻ چاھيو ٿي ساڳي وقت جھاز ٻڏڻ ۽ مرڻ جو خوف به پنھنجي دماغ ۾ دنيا جو ھي پھريون جھاز ٺھيو ھو، . فر ٿي سگھيسوار ڪرڻ نٿي چاھيو، پر سڪون س

گولي يا توب . جنھن کي واقعي جي اونڌو ڪري سمنڊ ۾ ٽٻي ڏيارجي ته به ٻاھر نڪري اچيجو گولو ته ڇا بم ھٹجي ته به جھاز جي ان ھنڌ تي سوراخ ٿي پوندو ۽ اھو حصو سمنڊ جي

ن عالوه ھر جھاز وانگر ھن ان کا. پاٹيء سان ضرور ڀرجي ويندو پر جھاز ھرگز نه ٻڏندو پڻ موجود ھيون، جن ۾ چڙھي ھر مسافر پنھنجي Life Boatsجھاز تي مسافرن مطابق ٻيڙيون

جان بچائي سگھيو ٿي ۽ بقول سنڌي شاعر ۽ سوجھرو رسالي جي ايڊيٽر، تاج بلوچ جي، موت اچن، کي آڱوٺو ڏيکاري سگھيو ٿي پر ھو ڇا چوندا آھن ته رٿون سڀ رھن، اڻ رٿون آڏو

سمنڊ ۾ ترندڙ برف جي ڇپ، ٽائيٽئنڪ جھاز جي پاسي کي اھڙو ته رھڙي ويئي جو لوھي مسافرن کي ٻيڙين ۾ چڙھي جان . جھاز جو سڄو پاسو نڪري ويو ۽ جھاز يڪدم ٻڏي ويو

بچائڻ جو به وقت نه مليو ۽ جن کي مليو انھن کي اھا خبر نه پئجي سگھي ته ٻيڙيون آھن وقت ھر ھڪ ايڏو حد کان وڌيڪ پر اعتماد ھو ته جھاز نه ڪٿي؟ ڇو جو جھاز ۾ چڙھڻ

.ٻڏندو؟ جو ھنن اھو به نه ڪيو ته ٻيڙيون کٹي ڏسجنمسٽر چيانگ جيڪو ائڪٽر به ) چيئرمئن(اھڙي طرح، سنگاپور ايئر الئينس جي ايم ڊي

ع کان سنگارپور جي ھن ايئر الئين 1984رھي چڪو آھي، سابق پروفيسر آف مئٿيمئٽڪس ۽ يم ڊي آھي، نيوزيلينڊ ۾ تقرير ڪندي چيو ته اسان جي ڪمپني ڪمائي توڙي سالمتيء ۾ جو ا

مسافرن جي 82پورن چئن ڏينھن بعد، ٽانء ڀريو سومبر چيانگ . ھميشه اڳيان اڳيان رھندي جا ھئا، SQ006ھي مسافر سنگاپور ايئر الئينس جي بدنصيب اڏام . فيملين کان معافي وٺندو نظر آيو

منھنجي خيال ۾ ان ۾ ڪا اھڙي قباحت ناھي جو اسان حقيقتن کي ”. ل جو شڪار ٿي وياجيڪي اجھن کي ان رن . اھو اسان جو ئي جھاز ھو. اھي اسان جا ئي پائلٽ ھئا” چيانگ چيو .“لڪايون

ھن حادثي جي جوابداري اسان پنھنجي سر تي قبول ڪرڻ الء تيار . وي تي نه وڃڻ کتو ٿي “.آھيون

وائي ڪمپنيء پھرين اھو مڃڻ کان گريز ڪئي ته ھنن جو جھاز غلط رن سنگاپور جي ھوي تي ھليو ويو ھو پر پوء جيئن ئي تائيوان وارن ان ڳالھه جا ثبوت پيش ڪيا ته سنگاپور ڪمپنيء جي چيئرمئن مسٽر چيانگ پنھنجي جھاز جي پائلٽ جي غلطي قبول ڪئي ته ھو

ملڪ جي اڳوٹي . ھنن جي اوسيئڙي ۾ ھوواقعي ان رستي ڏي ھليو ويو ھو، جتي موتوزيراعظم ۽ ھاڻ سينيئر وزير لي ڪئان يو قوم کي خطاب ڪندي چيو ته ملڪ جو جھنڊو

ھن . جي جھاز جي حادثي مان سبق حاصل ڪرڻ کپيSIAبلند ڪرڻ واري ھوائي ڪمپني :وڌيڪ چيو ته

“We can be demoralized or we can, let over come, let’s press on, make sure it doesn’t happen again.”

ڊالر ڏنا ۽ ان بعد 25000سنگاپور ايئر ڪمپني انھي وقت ھر مسافر کي پنھنجي طرفان


. طور ڏناCompensationوفات ڪري ويل ھر ھڪ مسافر جي وارثن کي چار لک ڊالر ويو ھو، ھر ۾ فيصلو ڪيوWarsaw Conventionجيتوٹيڪ بين االقوامي قانون مطابق جيڪو

ان کان عالوه زخمي مسافرن جي عالج ۽ . ڊالر ڏيٹا ھئا75000مسافر جي وارثن کي فقط جيتوٹيڪ مسٽر . اسپتالن ۾ رھڻ جو سڄو خرچ سنگاپور جي قومي ھوائي ڪمپنيء ڀري ڏنو

ڀال اھو ڪيئن ”. به شامل ٿي سگھن ٿاFactorsچيانگ اھو به چيو ته ھن حادثي ۾ ٻيون ڳالھيون سگھي ٿو ته ھھڙا قابل ۽ تجريبڪار پائلٽ اھڙي معمولي غلطي ڪري ويھن جيڪا ھڪ ٿي

“.نئون ۽ سيکڙاٽ پائلٽ به نٿو ڪريبھرحال ڪنھنجو به ڏوھه ھجي، ان پويان ڇا به ڳجھا ھٿ يا ڳالھيون ھجن، جن جا ننگ

ھن حادثي ۾ ھميشه الء ھن جھان مان ھليا ويا، انھن الء ته ڄڻ قيامت ٿي ۽ ھي ڏ ک ۽ صدمو .وڏي عرصي تائين ھنن جي دلين تي کاٽ ھٹندو رھندو

۽ سکر جي ڊاڪٽرياٹي شفيعت جماٹيء جي ) گالب(اسان جي ڳوٺ ھاال جي ڊاڪٽر محمد الس . آلين اکين سان سندس مامي جو پٽ ڊئوڊ تائيوان آيوسھٹي پٽ افواد جو الش کٹڻ الء

رھي ٿي، اتي سندس مامي ضمير جماٹي جتي افواد ميمڻ ۽ سندس فيملي ) آمريڪا(اينجلس پھتو ۽ افواد جي الش کي ) تائيوان(ھو الس اينجلس کان تائيپي . جو پٽ ڊئوڊ پڻ رھيو ٿي

پاڪستان آٹڻ بدران واپس الس اينجلس ڪفن دفن الء کٹي آيو، جتي مرحوم جي گھر واري ۽ .ٻه ٻار رھن ٿا ۽ پيء وانگر ھو به آمريڪن سٽيزن آھن

ندي ڇڏينديواشنگٽن ڇڏيھر ڀيري ھفتو يا ڏھه (۾ منھنجو ٽي چار دفعا ) آمريڪا جي گادي واري شھر(واشنگٽن

منور جي فلئٽ ۾ رھڻ ٿيو پر ساٹس مالقات ھفتي ۾ ڪو ھڪ ڏينھن مس ٿي ٿي ) ڏينھن کنھن جو گھٹو وقت آفيس ۾ يا وائيٽ ھائوس اڳيان مظاھرن ۾ يا . سو به صبح جي وقت نيرن تي

۾ ڪانگريس مين ۽ سينيٽرن سان ملندي ٿيو ٿي يا وري يڪو ھفي ٻن الء ڪئپيٽل بلڊنگمنور ھر دفعي معافين . جتي سندس انسٽيٽيوٽ جي برانچ آفيس کلي آھي. ڪئناڊا گم ھوندو ھو

جا ڍڳ وٺندو ھو ته ھو مون کي ڪيڏانھن نه گھمائڻ وٺي ويو آھي ۽ نه وري مون کي انٽرويو پر سچ اھو آھي ته منور جو ڪمرو منھنجي لکڻ پڙھڻ الء .ڏيڻ الء وقت ڪڍي سگھيو آھي

ideal ھو جتي جھاز جي ڪئبن وانگر مون کي ڪنھن به ڊسٽرب نٿي ڪيو ۽ آمريڪا جي .سفرنامي جو وڏو حصو اتي لکي ورتم

آخري دفعو واشنگٽن آيس ته ھڪ ڏينھن صبح ساڻ منور مون کي گھمائڻ الء وٺي ھلڻ توھان به ڇا سوچيندا ته آئون توھان کي ھڪ ڏينھن به . ف ڪجوسائين معا”. جو اعالن ڪيو

“.واشنگٽن کان ٻاھر وٺي نه ھليو آھياناھا توھان جي مھرباني آھي جو مونکي آزاد ڇڏيو اٿو ۽ ھيڏانھن ھوڏانھن راليو ”

.مون کلندي چيومانس“ .نٿا .منور چيو“ .تڏھن به توھان کي بالٽيمور يا فلڊلفيا گھمائي اچان”مون الء گھمڻ کان وڌيڪ لکڻ آھي . توھان تڪلف نه ڪريو ۽ پنھنجي ڪم سان رھو”


“.جنھن الء ھتي سڪون وارو ماحول آھي. آفيس مان به موڪل ڪئي اٿم. توھان کي ھر صوت ۾ گھمائڻ وٺي ٿو ھالنڄا. نه”

ھلون ھتي گھٹو پري نٿا. اجھو ته آئي. ان کي به سڏايو اٿم. ڪئناڊا کان حميرا رحمان آيل آھيمنور چيو ۽ آئون ڪجھه جواب ڏيان ان کان اڳ ھن “ .ڀرواري رياست ورجينيا ۾ ھلون ٿا

“توھان ڪڏھن غارون ڏٺيون آھن؟”: پڇيومالئشيا ۾ ته جيڪو به مھمان ايندو ھو ان کي اتي جي باتو ”مون وراٹيومانس، “ .ھا يار”

ارون، انگلنڊ جون ووڪي جپان ۾ فڪوشيمان جون ابوڪومان غ. غار ۾ وٺي ويندو ھوسھڪ آمريڪن ۽ ٻيو چمڙا ۽ انھن . ھر غار ۾ مون کي ٻه شيون نظر آين. . . . ھول غارون

“!جون پولڙيون ۽ مٽ جي ڌپپر ھي جيڪي غارون ڏيکارڻ الء ھالن ٿو انھن ۾ آمريڪن ته جام نظر ايندا پر نه ”

.منور چيو“ .چمڙا ھوندا ۽ نه انھن جي ڌپ دوران توسان ۽ حميرا سان به خبر چار ٿي ويندي ھتي تنھنجي فلئٽ ۾ بھرحال ڊرائيونگ”

. مون چيومانس“.رھندي به تنھنجو نه منھن ٿو ڏسجي نه خبر چار ٿي ٿئيھونء . ايو ۽ اسان پنھنجا سفري ٿيلھا کٹي ٻاھر نڪتاسينڄايتري ۾ حميرا در جو بيل و

ه اونداھيون ۽ چمڙن جي بدبوء ته ھي غارون ڏسڻ الء آئون ڪنجھندو ۽ ڪرڪندو نڪتس تواريون غارون ڏسي بور ھڪ طرف ٿبو ته وقت ۽ پيٽرول جو زيان ٻئي طرف ٿيندو پر اتي پھچي خبر پئي ته منور اسان کي ھڪ عام غارون نه پر دنيا جون قديمي ۽ بيحد مشھور

Lurayغارون ڏيکارڻ آيو آھي جن کي ڏسڻ الء دنيا جا ماٹھو آمريڪا جي ھن رياست کان پنجاھه سال کن ڄمون به ھنن غارن بابت ڳالھيون ۽ تصويرون ا. ورجينيا ۾ ھلي اچن ٿا

ع ڌاري ائگريڪلچر 1955پنھنجي والد صاحب گل محمد شيخ کان ٻڌيون ۽ ڏٺيون جڏھن ھو اڳ پوسٽ گريجوئيشن ڪرڻ بعد واشنگٽن، سائنس ۾ آمريڪا جي ڪارنيل يونيورسٽي مان

مون . عرصو رھي وطن وريا ھئا ۽ آئون پنجين ڪالس ۾ ھوسورجينيا ۽ ٽيڪساز ۾ ڪجھه به ياد آھي ته آئون ڪيڏي غور ۽ حيرت مان پنھنجي پيء جي واتان ھنن زمين دوز ڄکي ا

(Under ground) غارن جي قدرتي ٿنڀن stalactites ۽ Stalagmites جي ٺھڻ (formation)بابت سبجيڪٽ جاگرافي کنيم پر مئرين اڪيڊمي ۾ اڳتي ھلي نه فقط مئٽرڪ ۾ آپشنل . ٻڌندو ھوس

ان دوران ھڪ دفعي نئشنل جاگرافڪ مئگزين . پڻ جاگرافي منھنجو دلپسند سبجيڪٽ رھيو . تي ڪيترن ئي رنگين تصويرن سميت مضمون ڇپيو ھوLuray Cavern۾ پڻ ھنن غارن

ي جي ستين گھٽي وارSWان ڏينھن اسين صبح ساڻ منور جي واشنگٽن جي ڏکڻ اولھه سفر جي سالمتي جي دعا بعد اھا به دعا گھريسين . وٽان نڪتاسينL’Enfant Plazaفليٽ مان

ته ھيء گريس پيرڊ ۾ ھلندڙ منور جي جھوني جڳ جي ڪار جنھن جي انجڻ جي آواز مان چيسز، مڊگارڊ، بمپر، دروازن ۽ ٻين _ لڳندو آھي ته آخري پساھن ۾ آھي ۽ باقي سندس ڍانچي

جانب ”ڻ شاھه جي شعر جي سٽ ڄمان ائين محسوس ٿيندو آھي عضون جي ڪنجھڪي پئي ورجائي، اسان کي اڳتي وٺي ته وڃي پئي پر شل اھڙي “ منھنجي جيء کي آزار جا انواع


انجنير يعني انجٹين جي واقفيت ھجڻ ناتي اھو وڏو ذھني . ئي سالمتيء سان واپس به پھچائي ختم ڪارن ۽ بسين ۾ به سڪون سان سفر عذاب رھي ٿو ۽ جتي عام ماٹھو ڀڳل ۽ گئرنٽي

اٹو مستري، مڪينڪ ڄڪري وڃن ٿا اتي مشينن جي سرسراھٽ ۽ اڻ پسند آوازن جي ۽ اھڙي ڪار ۾ ويھي اسان کي . توڙي انجنيئر کي اھو سفر موت جي گولي جو سفر لڳي ٿو

اري ڇڏيو جڏھن ھن اعالن ڪيو ته ھو نه فقط اسانکي لوري ڄمنور اڃان به وڌيڪ ڊي نئشنل پارڪ به وٺي ھلندو جيڪو سطح سمنڊ (Shenandoah)رون ڏيکاريندو پر شينندوح غا

مون ٽيڏي اک سان حميرا ڏي ڏٺو، جنھن جي . کان خبر ناھي ڪيترا ھزار فوٽ مٿي آھيآئون . چھري تي پڻ منور جي ان ٽارزن ٽائيپ جملي ٻڌڻ بعد ٽينشن جون ريکائون اڀري آيون

ته منور جيڪڏھن ان قسم جو ھرڪيولس واري ڪم جي چپ ٿي ويس ۽ خاطري سمجھيمشروعات ڪئي ته مون کان اڳ حميرا ھن کي ان کي منع ڪندي ۽ کيس خودڪشي ڪرڻ جو ڪو ٻيو سولو طريقو ٻڌائيندي جنھن ۾ گھٽ ۾ گھٽ اسان مسافرن ۽ عزت ماب مھمانن

ريء مان واشنگٽن مون انھن ڳالھين تان ڌيان ھٽائڻ خاطر د. کي سر جو سانگو الھٹو نه پوي :جون عمارتون ۽ رستا ڏسڻ سان گڏ انھن جا ناال به لکڻ لڳس

جيفر سن ميموريل_ ھولوڪاسٽ ميوزيم_ آمريڪا جو ائگريڪلچر ڊپارٽمينٽ_ ڪانسٽيٽيوشنل ايونيو_ پينسلوانيا ايوينيو_ .) جڙيو آھيLobbystحميرا ٻڌايو ته ھن ھوٽل جي البيء مان لفظ (ھوٽل ولرڊ _ . . . ھوٽل واشنگٽن_

واشنگٽن جي جيفرسن ميموريل . ٻه لفظ جيفرسن ميموريل تي لکڻ بي محل نه ٿيندوھيء عمارت . عمارت آمريڪا جي ٽئين صدر ٿامس جيفرسن جي نالي منسوب ٿيل آھي

. واشنگٽن وٽان لنگھندڙ پوٽومئڪ نديء جي ڪناري تي اولھه پوٽو مئڪ پارڪ ۾ ٺھيل آھياشنگٽن ۾ فقط ٻن آمريڪي صدرن ابراھام لنڪن ۽ جارج واشنگٽن جا يادگار ع تائين و1930

پوء ان وقت جي صدر فرئنڪلن روزويلٽ سوچيو ته ھڪ ٻيو يادگار ٿامس . ٺھيل ھئاع ۾ ڪانگريس مان ان جي منظوري حاصل ڪيائين ۽ 1934جيفرسن نالي به ھجڻ کپي سو

ھيء . ي موقعي تي عوام الء کوليو ويو يوم پيدائش ج200ع تي جيفرسن جي 1943 اپريل 13. وٹن کان به مشھور آھي“ چيري”جي يادگار عمارت جنھن پارڪ ۾ ٺھيل آھي اھو جپان

ع ۾ پوکيا ويا ھئا، جيڪي جپان جي بادشاھه آمريڪا جي عوام کي تحفي طور 1912جيڪي .موڪليا ھئا

رٽي جو ليڊر جڏھن جرمني جي نازي پا(ع کان 1933يورپ جي يھودين سان جيڪي اسرائيل جي کلڻ تائين، ظلم ٿيا انھن جي ڀوائتي يادگيرين الء دنيا ) اڊولف ھٽلر حڪومت ۾ آيو ميوزيم ٺھيل آھن جيئن ته ھالينڊ جي شھر ائمسٽرڊام Holocaustجي ڪيترن ئي ملڪن ۾


The Memorial to the Murdered Jews of“، برلن جرمني ۾ “دي ائني فرئنڪ ھائوس”۾

Europe” اھڙي طرح واشنگٽن شھر ۾ . ، وغيره“دي جيوز ميوزيم آف ڊپورٽينشن” بيلجم ۾ .آھي“ ھولوڪاسٽ ميموريل ميوزيم” جي وچ ۾ SW گھٽي 15 ۽ 14نئشنل مال وٽ

ايوينيو وانگر آمريڪا جي ھن گادي واري شھر واشنگٽن ڊي Constitutionاسالم آباد جي واري عمارت جي اتر ۾ U.S. Capitalھم روڊ آھي جيڪو سي جو ساڳي نالي وارو ايوينيو پڻ ا

ھن روڊ تي ھفتي جا سمورا ڏينھن گھٹي ٽرئفڪ ۽ ماٹھن جي . اوڀر کان اولھه طرف وھي ٿو .قومي ڏينھن تي ھن روڊ تي پريڊ ٿئي ٿي. پيھه پيھان رھي ٿي

Bٿ نار”منور ٻڌايو ته واشنگٽن جي ھن روڊ يعني ڪانسٽيٽيوشن ايونيو جو اصل نالو آمريڪا جي صدر . ڪيترن اھم ماٹھن جا جنازا پڻ ھن روڊ تان کنيا ويندا آھن. ھو“ اسٽريٽ

. رونالڊ ريگن جو جنازو پڻ دفن ڪرڻ کان اڳ ھن روڊ تان جلوس جي صورت ۾ گذريو ھو تي ھليا Constitution Avenueتوھان واشنگٽن ۾ گھمڻ جي الء آيا آھيو ته اکيون پوري ھن روڊ

جن مان ڪجھه ھن ريت . ن کي گھمڻ ڦرڻ ۽ ڏسڻ الء ڪيتريون ئي شيون ملنديونتوھا. اچو ميموريل، ڪيترائي سمٿسونين ميوزيم، لنڪن Veteransگئلري آف آرٽس، ويٽنام نئشنل : آھن

مزي جي ڳالھه . ميموريل، نئشنل اڪيڊمي آف سائنس، ڪانسٽيٽيوشن گارڊنس وغيره وغيره ميوزيم، پارڪ، ميموريل، آرٽ گئلريون عوام الء مفت آھن اھا آھي ته واشنگٽن جا ڪيترائي

.يعني ڪابه ٽڪيٽ ناھي ۽ توھان فوٽا به ڪڍي سگھو ٿاConstitution ايوينيو وانگر واشنگٽن جو پينسلوانيا ايوينيو پڻ ھڪ اھم روڊ آھي جيڪو

صدر جو وائيٽ ھائوس آمريڪا جي. وائيٽ ھائوس ۽ يونائيٽيڊ اسٽيٽس ڪئپيٽال کي مالئي ٿويونائيٽيڊ . آمريڪا جو ھر صدر ھن گھر ۾ رھي ٿو. کان سرڪاري رھائش گاھه آھي1800

واشنگٽن جي اھا عمارت آھي جتي آمريڪا جي چونڊيل The Capitolاسٽيٽس ڪئپيٽال يا فقط ع ۾ 1793۽ سينيٽرن جي گڏجاٹي جا ھال آھن ھن عمارت جو سنگ بنياد ) ڪانگريس مين(نمائندن

ع ۾ جنگ جوٽي ھئي ته ان ۾ 1812ياد رھي ته برطانيا وارن جڏھن آمريڪن سان . ھورکيو ويو .برطانيا وارن ھن عمارت کي باھه ڏيئي ساڙي ڇڏيو ھو

Pennsylvaniaايونيو کي آمريڪا جي Main Street به سڏجي ٿو ۽ اھم ڏينھن تي ھن روڊ جتان . پڻ ھي رستو اھم آھيٽرئفڪ جي لحاظ کان . تان پڻ جلسا جلوس ۽ پريڊون گذرن ٿيون

ھي رستو ست ميل کن ڊگھو ٿيندو ۽ واشنگٽن . ڪيتريون ئي بسون ۽ ريل گاڏيون لنگھن ٿيونپينسلوانيا . ٿيو وڃيMaryland Route 4کان اڳتي مئري لئنڊ رياست ۾ به ھليو وڃي ۽ ھاء وي

ائين ھن روڊ ع ت1962 کان 1862. ايونيو واشنگٽن جي شروع وارن چند رستن مان ھڪ آھيع تائين سعيد منزل کان بولٽن مارڪيٽ 1960تي ٽرامون ھلنديون ھيون جيئن ڪراچيء ۾

اھي ٽرامون بعد ۾ جيتوٹيڪ انجڻ تي ھلڻ لڳيون پر ان کان اڳ . تائين ٽرامون ھلنديون ھيون .انھن کي گھوڙا ڇڪيندا ھئا

ڪجھه حصو ع ۾ جڏھن اوڪالھوما سٽي بمبارمينٽ ٿي ھئي ته ھن رستي جو 1995بھرحال پيدل . جيڪو وائيٽ ھائوس اڳيان لنگھي ٿو ان تان سوارين جو گذر بند ڪيو ويو ھو


ع کان پوء ته اھو ٽڪرو ھميشھ الء بند 2001يارھين سيپٽمبر . لنگھي سگھيا ٿي۽ سائيڪل سوار . اسٽريٽ ۽ ڪانسٽيٽيوشن ايونيو ڏي موڙيو وڃي ٿوHڪيو ويو آھي ۽ ٽرئفڪ کي

سلوانيا ايوينيو تي جيڪا ميٽرو سينٽر اسٽيشن آھي ان کان ٻه ڪالڪ اڳتي ھتي مٿئين پينبس سمجھو ته وائيٽ ھائوس ۽ . جي تاريخي ۽ آرامده ھوٽل ولرڊ انٽرڪانٽيننٽل ھوٽل آھي

ع ۾ ٺھرائي جنھن جو 1850ھيء ھوٽل ھينري ولرڊ . نئشنل مال کان برابر جي فاصلي تي آھيع ۾ وڪيا 1946بعد ۾ مالڪن ھن ھوٽل جا شيئر . نالو ھوWillard Hotelپھرين فقط ولرڊ ھوٽل

ع ۾ بند ڪئي وئي ۽ ويھن سالن بعد ڪورٽ طرفان 1968۽ صحيح انتظام نه رکڻ ڪري مقرر ڪيل نون ڀائيوارن جي انتظام ھيٺ ھيء ھوٽل وري شروع ڪئي وئي آھي ۽ ھاڻ ھن

ھوٽل ۾ ڪيتريون ئي اھم شخصيتون ھن. جي نالي سان گڏ انٽرڪانٽيننٽل به ڳنڍيو ويو آھيجپان جا آمريڪا ڏي ايندڙ پھريان ٽي سفير پنھنجن ستر کن ساٿين سان گڏ ھن ھوٽل . رھيون

۾ رھيا ھئا ۽ ھنن جو اھو چوڻ ھو ته ھن ھوٽل جا ڪمرا آمريڪا جي اسٽيٽ سيڪريٽري جپان کان جڏھن. ع جي ڳالھه آھي1860اھا . جي گھر کان به وڌيڪ سھٹا ۽ آرام وارا آھن

ھو انھن ڏانھن ۾ پنھنجي قومي لباس مطابق . پھريون دفعو سرڪاري عملدار آمريڪا ۾ آيا ھئاھنن کي ڏسڻ الء ڪيترائي آمريڪن شام جي وقت . پاڻ سان سکن وانگر خنجر کٹي ھلندا ھئا

.ھن ھوٽل اڳيان اچي بيھندا ھئاآمريڪا جو ھر ھڪ ن ۾ الء چيو وڃي ٿو ته ھWillardواشنگٽن جي ھن پراٹي ھوٽل

The“ان ڪري ھن ھوٽل کي . صدر رھيو آھي يا گھٽ ۾ گھٽ ڪا ڪانفرنس اٽينڊ ڪئي آھي

residence of Presidents”رائونڊ ” کن فنڪشن ھالن کان عالوه 16ھن ھوٽل جي . به سڏجي ٿوحميرا رحمان وانگر ڪيترن ئي جو چوڻ آھي ته . تمام مشھور رھي آھي۽ البي“ رابن بار

ھن ھوٽل جي البيء مان جڙيو آھي جتي ملڪ جا ھوشيار ماٹھو Lobbyingانگريزي جو لفظ پنھنجا ڪم منظور ڪرائڻ ۽ فائدا حاصل ڪرڻ الء ان وقت جي صدر يوليسز گرانٽ سان

ٿي سگھي . بھرحال ان ۾ ڪا گھٹي سچائي نظر نٿي اچي. ھن ھوٽل جي البيء ۾ اچي ملندا ھئا ھن ھوٽل ٺھڻ To lobbyعد مشھور ٿيو ھجي پر انگريزي زبان جو فعل ٿو اھو لفظ ھن ھوٽل ب

.کان اڳ جي ڪتابن ۾ نظر اچي ٿو ھن ولرڊ ھوٽل جي ڪمري ۾ رھڻ دوران I have a Dreamمارٽن لٿر جي مشھور تقرير

ھن ھوٽل ۾ مارڪ ٽوئن، چارلس ڊڪنس، والٽ وٽمن، ايملي ڊڪنس، جنرل . ع ۾ لکي1963 .رس، ھئري ھودني ۽ ڊيوڪ آف ونڊسر جھڙا ماٹھو به رھي ويا آھنٽام ٿمب، سئموئل مو

حميرا ۽ منور سان شھر جا چڪراسان سان گڏ . غارن وٽ پھچي وينداسينLurayمنور ٻڌايو ته اسين ٻن ڪالڪن اندر

ڪجھه چوڻ واري ھئي پر ان کان اڳ منور غارون ڏسڻ الء ھلندڙ حميرا شايد اعتراض ۾ “.يعني منھنجي ڪار ۾ ھونء ته ڪالڪ سوا ۾ به پھچي سگھجي ٿو”: و ڪيوپنھنجي جملي ۾ واڌار

آئون ته ھميشھ واشنگٽن کان نڪرندي آھيان ته سوا ”حميرا چيو، “ .اھا ڳالھه ڪر” “.ڪالڪ ۾ پھچي ويندي آھيان


.مون چيومان“ .پوء ته توھان اجايو منھنجي ڪري پيا ھلو”غارون ڏسڻ ته ھڪ بھانو ”ي خاطري ڏني، ، منور ۽ حميرا ٻنھ“نه اھا ڳالھه ناھي”

“.بس ھڪ آئوٽنگ ۽ ڪچھري به ٿي ويندي. آھيگھر ۽ آفيس ۾ ته ھر ھڪ ايڏو بزي ٿيو وڃي جو ”، مون وراٹيومان، “ھا اھا ڳالھه آھي”

واشنگٽن ۽ ڄمنھنجي خوش نصيبي آھي جو ا. ھڪ ٻئي سان ڳالھائڻ جي فرصت نٿي ملي . سان سفر ڪري رھيو آھيانintellectualsن ورجينيا جي رستن تي توھان جھڙ

حميرا رحمان پروفيشن جي لحاظ کان آرڪيٽيڪٽ آھي ھوء ڪجھه سالن کان ڪئناڊا ۾ رھي ٿي ۽ آمريڪا ۾ منور لغاري جي قائم ڪيل ورلڊ سنڌي انسٽيٽيوٽ جي ڪئناڊا جي

حميرا . آھيحميرا جو سنڌ جي بيحد پڙھيل ڳڙھيل فئملي سان تعلق . برانچ جي سرپرست آھيالء پنھنجي آمريڪا جي پھرين سفرنامي ۾ به لکي چڪو آھيان ته ھوء حسن علي

پيپلز پارٽي جي اسيمبلي . عبدالرحمان جي ڌيء ۽ نجما رحمان ۽ غزاال رحمان جي ڀيڻ آھيصبيحا جو اصل ڳوٺ . ميمبر شيري رحمان پڻ سندن ڀيڻ آھي، پر ٻي ماء صبيحا مان آھي

صبيحا . ع ۾ ڪراچي لڏي آئي ھئي1947وء ھندستان جي ورھاڱي وقت ڪانپور ھو جتان ھجو ڀاء حميرا جي پيء حسن علي عبدالرحمان وٽ ليگل اسسٽنٽ ٿي ڪم ڪيو صبيحا ايس .

جتي حسن علي عبدالرحمان صاحب . ايم ال ڪاليج ۾ شام وارن ڪالسن ۾ داخال ورتي ھئيحميرا جي ماء يعني حسن علي . پڻ ھوپرنسپال ھو ۽ ساڳي وقت آئيني قانون جو پروفيسرصغرا ڀاونداس آڏواٹيء جي ڌيء ھئي . عبدالرحمان جي ٻي زال جو نالو صغرا شيخ ھو

حميرا جي ناني ذواليخا مسلمان . جيڪو مسلمان ٿيو ۽ پنھنجو نالو غالم محممد شيخ رکيائينرا جي ناني، ڀاونداس حمي. پيدا ٿي، پر ھن جا وڏا جيڪي مسلمان ٿيا ھئا اھي ڪرپالٹي ھئا

جي والده ۽ ڊاڪٽر شمس الدين شيخ جي زال غالم فاطمه ڀيٹون ٿين ) غالم محمد شيخ(آڏواٹي ۾ پڻ ڪيو “ شيخياٹيء جي ڊائري”جنھن جو ذڪر غالم فاطمه پنھنجي يادگيرين جي ڪتاب

.ڊاڪٽر شمس الدين جو والد پڻ آڏواٹي ھو ۽ سندس نالو گرمکداس ھو. آھيپٽن ۾ وڏو ڊاڪٽر . لدين شيخ کي غالم فاطمه مان ٻه پٽ ۽ پنج ڌيئون ٿيونڊاڪٽر شمس ا

ضياء الدين شيخ ھو جنھن جو ھڪ پٽ سراج شيخ اسان جو پيٽارو ۾ ڪالس ميٽ ھو ۽ ھاڻ ٻيو پٽ نجم شيخ فارين سيڪريٽري آھي ۽ ھتي واشنگٽن . سئي گئس کاتي مان رٽائرڊ ٿيو آھي

سندس ٻيا ٻار ڊاڪٽر عذرا، ڊاڪٽر نظام، ڊاڪٽر . ۾ پاڪستان جو سفير به رھي چڪوآھي .اعجاز وغيره آھن

ڌيئن ۾ ھڪ مريم ھئي، جنھن جي شادي عبدهللا . ڊاڪٽر شمس جو ٻيو پٽ سعيد شيخ ھوآخوند سان ٿي، جنھن جو اوالد اقبال آخوند، ڊاڪٽر فيروز آخوند، رشيده، حميده ۽ خورشيد

ٻي ڌيء عائشه شيخ، ٽين ڌيء بي. جن آھن گم خديجه دائود پوٽو، چوٿين آمنا ۽ پنجين خورشيد .آھي

ڪلھه ڄجي گرئجوئٽ پڻ آھي ۽ ا) برڪلي(حميرا رحمان يونيورسٽي آف ڪئليفورنيا ساڳي وقت پاڻ آرڪيٽيڪٽ . ٽورنٽو جي يارڪ يونيورسٽي مان پوسٽ گريجوئشن پئي ڪري


.انجنيئر پڻ آھيي اھا خبر نه ھجي ته حميرا رحمان ڪيترن پڙھندڙن، ويندي منھنجي ڳوٺ جي ماٹھن ک

حميرا جا وڏا . جي ڏاڏي پڙڏاڏي جو تعلق ھاال سان آھي) يا پيپلز پارٽي جي شيري رحمان(جڏھن عراق ڇڏي سعودي عرب مان ٿيندا ھيٺ سنڌ ملتان طرف آيا ته حميرا جي پڙڏاڏي

س کي. شفي محمد ھاال جي ھڪ ڇوڪريء سان شادي ڪري اتي ئي رھائش اختيار ڪئي .عبدالرحمان بئريسٽر ۽ ڪراچيء جو ميئر به ٿيو. ٻه پٽ عبدالجبار ۽ عبدالرحمان ٿيا) افروز(ھڪ طفيل علي جنھن جي شادي ڊاڪٽر ساران . عبدالرحمان کي به ٻه پٽ ٿيا

سان ٿي جنھن الء چيو وڃي ٿو ته ھوء سنڌ جي پھرين گائناڪاالجسٽ ھئي کين ڪو اوالد . ھڪ پنھنجي زال ڊاڪٽر ساران جي ڀيڻ زينت جيڪا . ن نپايوننه ٿيو پر ھن ٻه ڇوڪريو

اسان جي دوست ۽ سنڌ حڪومت جي سيڪريٽري اقبال زبيديء جي زال آھي ۽ ٻي ڊاڪٽر جميل زبيدي جي (ساران جي ڀاٹيجي نيلوفر نپائي جنھن جي شادي اقبال زبيديء جي سوٽ

.عابد زبيدي سان ٿي) ڀاءمنور جي ڪار ڍڳو پير پيران ڪندي . ان ٻاھر ڏسان ٿوي پاسي جي دريء مڄپنھنجي سا

غارن Luray”حميرا چيس، . ھڪ سگنل وٽان چري وري ٻي سگنل وٽ اچي گوڏا کوڙيا آھن پارڪ تائين تون ئي پنھنجي ڪار ڊرائيو ڪري ھل باقي واپسي تي آئون Shenandoah۽

“.ھالئينديس جو توکي شارٽ ڪٽن جي خبر نٿي پويرستن جي خبر ڇونه ھوندم پر ”منور وراٹيس، “ . واشنگٽن ۾ رھان ٿوڏھن سالن کان”

“.بس ھينئر ئي ٻاھر ٿا نڪرون. الطاف کي گھمائڻ بھاني واشنگٽن جا ڦيرا پيو ڪرياندريء مان نظر ايندڙ عمارتن ۽ رستن جا ناال وري لکان ٿو ته جيئن ڪڏھن اھي ناال ٻڌان ته چئي

.چڪو آھيانسگھان ته انھن گھٽين مان لنگھي ھوٽل واشنگٽن پالزه_ اولڊ ايبٽ گرل_ ووڊ ورڊ بلڊنگ_ واٽر گيٽ ھوٽل_

. حميرا ٻڌايو ته ان ھوٽل جو تعلق صدر نڪسن جي مشھور اسڪينڊل سان آھيواشنگٽن پالزه ھوٽل وٽ ٿامس سرڪل نالي چوراھو اچي ٿو، جتي واشنگٽن جي چوڏھين

ھن رائونڊ ابائوٽ وٽان . ايوينيو اچيو ٿا ملنVermont اسٽريٽ ۽ Mگھٽي، مساچوسيٽ ايوينيو، ھاليڊي ان ھوٽل، بيسٽ ويسٽرن، موريسن . ڦرندي ٻيون به ڪيتريون ئي ھوٽلون نظر آيون

واشنگٽن آمريڪا جي گاديء وارو شھر ھجڻ . ڪالرڪ ھوٽل، مئڊيسن ھوٽل وغيره وغيرهجي ٻين رياستن کان به اچن ڪري نه فقط ڌارين ملڪن کان ھتي ماٹھو اچن ٿا پر آمريڪا

ان ڪري اسالم آباد، دھلي يا کٹي چئجي ته ٽوڪيو ۽ ڪوااللمپور وانگر ھتي ڪيتريون . ٿاڪي ڪي ساڳي نالي واريون ھڪ کان به وڌيڪ ھوٽلون آھن جيئن ھاليڊي . ئي ھوٽلون آھن

آھي ان ان ھوٽل نه فقط ھتي ٿامس سرڪل ۾ آھي پر جارج ٽائون ۽ روڊي آئلنڊ ايوينيو تي به


ڪري واشنگٽن، نيويارڪ، الس اينجلس ويندي ٽوڪيو، لنڊن ۽ پئرس جھڙن وڏن شھرن ۾ ڪنھن جي ائڊريس خاطر فقط ڪنھن ھوٽل جو نالو ياد رکڻ ضروري ناھي پر روڊ ۽ ڀرواري گھٽيء جو نالو ياد رکجي ۽ واشنگٽن جھڙي شھر ۾ تي گھٽيء جي نالي سان گڏ

مثال طور . اتر اولھه ۾ آھي يا اتر اوڀر ۾. ي يا ڏکڻ اوڀر ۾ ڏکڻ اولھه ۾ آھSWطرف به ته به آھي ۽ SE به آھي ته SW نالي گھٽي M يا L, Kاھڙي طرح . بهNW آھي ته SWستين گھٽي

يعني ھڪ ئي نالي واريون چار گھٽيون . به آھنNE آھن ته NWاھي اکرن واريون گھٽيون ته .ٿيون

ن گھٽيء ۾ ڊپارٽمينٽ آف ٽريزي جي ڀر ۾ آھي جيڪا اولڊ ايبٽ گرل واشنگٽن جي پنڌرھيجتي . وائيٽ ھائوس جي ويجھو ھجڻ ڪري سندس وڏي اھميت آھي. ع ۾ ٺھي ھئي1856

چون ٿا ته آمريڪا جي . ڪيترائي سياستدان، وڪيل، سيڪريٽري ۽ ڪارخانيدار اچن ٿا .ل ھئيگرانٽ، ڪليولئنڊ، ھارڊنگ ۽ ٿيوڊور روزويلٽ جي ھيء دلپسند ھوٽ: صدرن

تي ووڊ ورڊ بلڊنگ نظر آئي ھئي جيڪا مون مٿي NW اسٽريٽ Hھن ريسٽورنٽ ڀرسان ع ۾ واشنگٽن جي ھڪ واپاري سئموئل ووڊ ورڊ ٺھرائي 1911ھيء يارھن ماڙ بلڊنگ . لکي آھي

ھن بلڊنگ ۾ ڪيترن ئي ادارن ۽ ڪمپنين جون . ھئي ۽ کيس تاريخي حيثيت حاصل آھي اخبار جي آفيس جنھن The Hill، (NOW)آرگنائيزيشن فار وومين جھڙوڪ نئشنل . آفيسون آھن

فائونڊيشن آفيس، واشنگٽن US –Ukraine. ۾ آمريڪا جي ڪانگريس جون خبرون اچن ٿيون .منٿلي مئگزين آفيس وغيره وغيره

. ع کان ڪم شروع ڪيو1891سن ٽرسٽ بئنڪس ھتي جي پراٹين بئنڪن مان آھي جن .ئنڪن جون ٻه ھزار کن برانچون آھن بSun Trustي آمريڪا ۾ ڄس

ھوٽل سان گڏ فلئٽ ۽ آفيسون به آھن . واٽرگيٽ ھوٽل ورجينيا ايوينيو تي نظر آئي ھئيھتي ئي واٽرگيٽ اسڪينڊل جنم . ع ۾ ٺھيا1967جيڪي واٽر گيٽ ڪامپليڪس سڏجن ٿا

ھن ڪامپليڪس . ورتو جنھن جي آخر آمريڪا جي صدر رچرڊنڪسن جي استعيفا سان ٿيھن بلڊنگ جي ڀر ۾ ئي . اسٽريٽ وھي ٿيFي اوڀر کان نيو ھئمپشائر ايوينيو آھي ۽ ڏکڻ کان ج

سندس ويجھو واري ميٽرو اسٽيشن . ڪينيڊي سينٽر ۽ سعودي عرب جو سفارتخانو آھيFoggy Bottom Gumڪلھه جارج واشنگٽن ڄواٽرگيٽ ھوٽل جا مالڪاٹا حقوق ا. آھي

.يونيورسٽي وارن وٽ آھنمريڪا جي گاديء وارو ھي شھر واشنگٽن به نيويارڪ، لنڊن ۽ ٽوڪيو وانگر ھونء آ

يعني ھنن شھرن ۾ ڪيتريون ئي شيون ڏسڻ وٽان آھن ۽ اھي ھڪ ٻئي جي . گھمڻ وٽان آھيايڏو ته ويجھو آھن جو ھڪ کان ٻي ھنڌ تائين ڪنھن ٽئڪسي يا ڪار واري جي ڪاڻ

ڊالر يا ھڪ سو يين ڏيئي بس ۾ پھچي وڌ ۾ وڌ ھڪ . ڪڍڻ بنا ماٹھو پنڌ وڃي سگھي ٿوواشنگٽن جون ڪجھه گھمڻ وٽان جايون لکي رھيو آھيان جيڪي توھان ڪنھن . سگھي ٿو

انھن ۾ . خانگي ٽوئر يا سرڪاري وزٽ تي ٻن يا ٽن ڏينھن الء به آيا آھيو ته ڏسي سگھو ٿا لنڪن ميموريل ان جي ويجھو. آھيThe Capitol ھتي جي اسيمبلي بلڊنگ. وائيٽ ھائوس آھي


اھا سفيد رنگ جي پٿر . آھي جيڪو آمريڪا جي سورھين صدر ابراھام لنڪن جي ياد ۾ آھياھا . سان ڪافي ملي ٿيParthenonجيڪا يونان جي . جي ڪالسڪ ڊيزائن جي بلڊنگ آھي

.ع ۾ ٺھي راس ٿي ھئي1922ي ۽ لنڪن اتاھون آھ فوٽ 555ٿورو ئي اڳيان واشنگٽن مانومينٽ آھي جنھن جو منارو

ھتي جي سپريم ڪورٽ . ع ۾ ٺھي راس ٿيو ھو1884اھو . ميموريل ۽ دي ڪئپيٽال جي وچ ۾ آھيواري بلڊنگ به ڏسڻ وٽان آھي ۽ ٽوئرسٽ وڏي شوق سان ھن اڳيان تصويرون ڪڍائيندي نظر اچن

.ٿاھو آمريڪا جيڪا اٹپوري لڙائي ويٽنام ۾ وڙھي ۽ پنھنجا ڪيترائي ماٹھو مارائڻ بعد باقي ماٹ

آھي جنھن جي ڀت تي انھن سپاھين Veitnam Velenan’s Memorial واپس ڀڳا ان جي ياد ۾ وٺيجيفرسن ميموريل ۽ ھولوڪاسٽ . جا ناال اڪريل آھن جيڪي ھن جنگ ۾ مارجي وياانھن کان عالوه واشنگٽن ۾ ھيٺيون . ميموريل ميوزيم جي ته پاڻ ڳالھه ڪري چڪا آھيون

.عمارتون پڻ ڏسڻ وٽان آھن واشنگٽن نئشنل ڪئٿيڊرل_ سمٿسونين ڪئسل_ يونين اسٽيٽس_ ع ۾ ٺھي راس ٿي ۽ منجھس دنيا جي مختلف 1897الئبرري آف ڪانگريس، جيڪا _

زبانن جا لکين ڪتاب موجود آھن ۽ مون کي اھو ڏسي حيرت ٿي ته منھنجا ستر واري ڏھي د آھن پر انھن جا ڪئٽالگ نمبر جا سنڌيء ۾ لکيل سمورا سفرنامه نه فقط ھن لئبريري ۾ موجو

.۽ رجسٽريشن پڻ ٿيل آھي E تي مارٽن لٿرڪنگ الئبرري ۽ NW اسٽريٽ Gالئبريري آف ڪانگريس کان عالوه _

تي شيڪسپيئر الئبرري پڻ آھي جتي توھان دنيا جون اخبارون ۽ رساال SEڪئپيٽال اسٽريٽ .پڙھي سگھو ٿا

ته توھان گھمڻ خاطر جارج ٽائون جيڪڏھن توھان جو تعليم سان واسطو آھي _ ڪاليج ۽ يونائيٽيڊ Gallandet يونيورسٽي، جارج واشنگٽن يونيورسٽي، ھارورڊ يونيورسٽي،

.نيشن نيول آبزروئٽري به وڃي سگھو ٿا

خوف خيال خطرا، ٽنھي ترڪ ڏيجواشنگٽن ۾ رھندڙ منور جيڪو مون کي ۽ ڪئناڊا کان آيل حميرا رحمان کي ورجينيا

۽ شينن دوح نئشنل پارڪ ڏيکارڻ الء پاڻ سان Luray Cavernsن مشھرو غارون رياست جووٺيو پئي ھليو، تنھن جي ڪار نيٺ ڪنھن پل تان پوٽومئڪ درياه ٽپيو ۽ اسان جي واشنگٽن

حميرا چيو ته ھاڻ . ڊي سي جي ٽرئفڪ ۽ سگنلن سان ڀريل گھٽين ۽ شاھراھن مان جان ڇٽياسڪاٽ ھوٽل کانپوء منور پنھنجي آثار قديمه واري ڪار کي . پاڻ ورجينيا رياست ۾ آھيون

Glebb Roadتي موڙيو . .منور ٻڌايو“ .اسين پاڪستاني ھن روڊ کي جليبي روڊ سڏيندا آھيون”


.اتي ئي جليبي روڊ تي ڪنھن سرڪاري کاتي طرفان اشتھاري بورڊ لڳل ھو“We Salute to our brave soldiers”

. ٿو ظاھر ٿئيComplex صاف. اھا آھي ٽرڙپائي جي به حد”. واھو پڙھي حميرا ٽھڪ ڏن “.معني اسان جا سولجر بھادر نه آھن

.مون پڇيو“ ؟!ڪيئن ڀال”جيئن اسان وٽ لکھا روپيا خرچ ڪري سرڪار وزيراعظم يا گورنر ۽ وزيراعلي جون ”

ي ھي اخبارن ۾ تصويرون ڏيندي آھي ۽ انھن جي ھيٺان ھوندو آھي ته ھنن جي دور ۾ ھ۽ عوام سمجھي ويندو آھي ته ڪم آڱوٺو ٿيندا رڳو خوش ڪرڻ ۽ “ .ترقياتي ڪم ٿيٹا آھن

.پنھنجي تعريف ڪرائڻ سان مقصد آھي “ڪٿي دادو يا الڙڪاٹي پاسي جو ته نه آھين؟”منور کان پڇيم ته سندس ڳوٺ ڪھڙو آھي

“.نه” .مون پڇيو“ ڇا ٽنڊو آدم، اڏيرو لعل يا شھدادپور جو؟” “.اد پاسي ھڪ ننڍڙو ڳوٺڙو آھي، نالو اٿس ڳوٺ بخشو لغاريحيدرآب”گذريل ھفتي آئون بالٽيمور اعجاز ابڙو، ”، مون کلندي منور کي چيو، “واه جو نالو ٻڌائي”

مون ھنن کي چيو ھو ته آئون پنھنجي . ڊاڪٽر منور عباسي ۽ غالم مصطفي پلھه جن وٽ ھوسسندن ياد تازي ڪرڻ الء بالٽيمور ضرور آمريڪا جي سفرنامي جي ھڪ ڪتاب جي نالي ۾

ڳوٺ بخشو لغاري ”ھاڻ تنھنجي ڳوٺ جو نالو ٻڌي ڌيان ۾ آيو آھي ته ان ڪتاب جو نالو . ڏيندسواھي پانڌي کان ” تان ھڪ پروگرام ايندو آھي جنھن جو نالو KTNرکجي جيئن “ کان بالٽيمور

.آھي“ واشنگٽن .حميرا پڇيو“ . پھريون دفعو ٻڌو آھيڄلڳي ٿو ڳوٺ بخشو لغاري جو نالو توھان ا”بخشو لغاري نه فقط منور جو ڳوٺ آھي پر اسان ”، وراٹي ڏنيمانس، “نه نه، ھر گز نه”

جي پيٽارو جي ھڪ ڪالس ميٽ ڊاڪٽر خالد لغاري جو به ڳوٺ آھي ۽ اسان اٺين ڪالس ۾ ن انجنيئر ان بعد اسان جي ھڪ ڪز. ۾ ھن ڳوٺ جو نالو خالد لغاريء واتان ٻڌو) ع1958(

ع ڌاري شادي ٿي ته ھن جي زال ڊاڪٽر مھرالنساء لغاري پڻ 1967عرض محمد شيخ جي “.ھن ڳوٺ جو ذڪر ڪندي ھئي جنھن جي وڏن جو ھن ڳوٺ سان واسطو ھو

ع تي ڳوٺ بخشو لغاري ۾ محمد علي لغاري صاحب 1964 آڪٽوبر 25انجنيئر منور لغاريي اھا وڏي ڳالھه آھي ته ھو ھڪ پورھيت ۽ منور جي والد صاحب ج. جي گھر ۾ جنم ورتو

و رسالو برزبان ياد اٿس ۽ ھن پنھنجي ھن ننڍي پٽ منور کي ڄھاري ٿي ڪري، شاھه جو سمنور پرائمري تعليم پنھنجي ڳوٺ مان ئي حاصل ڪئي . پڻ ننڍي عمر ۾ ئي ياد ڪرائي ڇڏيو

۾ نور محمد ھاء ع 1981ان بعد ھو حيدرآباد ۾ حسين بخش لغاري جي گھر ۾ اچي رھيو ۽ ان بعد ھن مھراڻ انجنيئرنگ . ع ۾ انٽر ڪئي1983اسڪول مان مئٽرڪ ۽ مسلم ڪاليج مان

جي ڊگري حاصل BE. ع تائين رھي1989ع کان 1984امشورو ۾ داخال ورتي جتي ھو ڄڪاليج ع ۾ ٿيو جتي انفارميشن ٽيڪناالجي ۾ ماسٽرس جي ڊگري 1993آمريڪا ۾ سندس اچڻ . ڪئي

.نحاصل ڪيائي


منور ٻڌايو ته ٽنڊي قيصر جو شوڪت نظاماٹي، سن جو زين شاھه، نواب شاھه جو جمال مصطفي شاھه، سانگھڙ جو ڪليم وساڻ ۽ ڪراچي آغا خان اسپتال ۾ ڪم ڪندڙ ڊاڪٽر

.اسماعيل ميمڻ سندس سٺن دوستن مان آھن جن کي ھو اڪثر ياد ڪندو رھي ٿو .کان پڇيومون منور “ ۽ ٽيچرن مان ڪن خاص جا ناال؟”، “نور محمد ھاء اسڪول جو ھڪ ٽيچر مرحوم غالم حسين باالدي ڏاڍو ياد ايندو اٿم”

اھڙي طرح مسلم ڪاليج ۾ مئٿس پڙھائڻ وارو مسٽر قيصر رضا، مھراڻ ”منور ٻڌايو، ۽ ) چيف انجنيئر محمد ھاشم ميمڻ جو ڀاٹيجو(انجنيئرنگ ڪاليج جو مولوي علي اڪبر ميمڻ

“. استاد ھئاdedicatedلرحمان ميمڻ صاحب منھنجي نظرن ۾ تمام گھٹو وائيس چانسلر عبدا ۾ ماسٽرس ڪرڻ بعد کيس آمريڪا ۾ تمام سٺي پگھار واري ITمنور ٻڌايو ته آمريڪا مان

نوڪري به ملي سگھي ٿي ۽ ھو پئسو ڪمائي موجود حالتن کان بھتر حالتن ۾ رھي سگھيو يصلو رھيو ته آئون پنھنجن ماٹھن جي ڏک دردن الء پر منھنجن دوستن ۽ منھنجو پڻ، اھو ف”. ٿي

جيڪو دوستن طرفان اڀرو سڀرو مليم ان ۾ راضي رھي خوش گذاريان ۽ ڪو . ڪجھه ڪريانCreativeآئون ان راء جو آھيان ته . ڪم ڪندو رھانCreativityپئسي ڏوڪڙ ۾ . ۾ غربت نه ھجي

“.غربت ھجي ته ڀلي ھجيھه واشنگٽن جي نيشنل ميوزيم ۾ ويندي ڏسان ته ان جي ڪال”حميرا کي مخاطب ٿي چيم

ٻاھران پارڪ ۾ ھڪ وڻ ھيٺان ھڪ ھمراھه ڪڪڙين جا وڏا پوسٽر ٽنگي ايندڙ ويندڙ کي ڪجھه بروشر ڏئي رھيو ھو جن ۾ ڪڪڙين کي نه کائڻ الء عوام کي التجا ڪيل ھئي ته

ان . يون کائوڄبدران ڀاانھن . انھن کي ڇو ٿا کائو. ھنن غريب پکين تي ڪجھه ڪھل ڪيوھو ته ڪڪڙين کان جيئڻ جو حق نه کسيو سان گڏ پاڻ مائيڪ ذريعي تقرير به ڪري رھيو

تنھن کان پڇيم ته ھيء فلم ڪير . اتي ھڪ اسان جي شڪل جو ايشين اچي لنگھيو. . . وغيره آھي؟ توکي آمريڪا ۾ ڪيترائي ملندا جيڪي اڪيلي سر ڪنھن ساھه Lone Soldierھھڙا ”

.ھن ٻڌايو“ .واري جي جان بچائڻ جي حق ۾ جدوجھد ڪندا رھن ٿا .مون پڇيو مانس“ پوء ھنن جي ڪو ڳالھه ٻڌي به ٿو يا نه؟” گرمي آھي سو ڄا. بس اھو تون پاڻ ڏسين پيو ته ھرڪو ڪن الٽار ڪري گذريو وڃي”

کانئس اھي ٿلھي پني وارا بروشر پڙھڻ الء نه پر پاڻ کي وڃٹو ھٹڻ الء وٺيو ھن “ .پيا وڃن .ٻڌايو

لڳي ٿو “ اڪيلو سپاھي”حميرا کي چيم ته ھي منور درويش به مون کي ھڪ اھڙو جيڪو پنھنجي منھن اڪيلو ئي اڪيلو وائيٽ ھائوس اڳيان دنيا ۾ ظلم بند ڪرڻ الء رڙيون

“.ڪندو رھي ٿوڪو منھنجي يا منھنجي ڪاز جي مدد ڪري ”منور وراٹيو، “ .سائين ڳالھه ھيء آھي”

ضروري ناھي ته ھر ھڪ . . .ڦۆيۑ غڵڌ ڷێ غڵڌ إڦڵإ غڵڌٿو ته ٺيڪ آھي نه ته بقول ٽئگور جي اھو تڏھن ٿي سگھندو جڏھن اڳلو به ان . منھنجي ھر قدم کي ساراھي يا مون کي مدد ڪري


Processھن به اھا تڙپ، سڪ، ڏک، بي . مان نڪتو ھجي جنھن مان منھنجو وجود گذريو آھيمن جي چپيٽ محسوس ڪئي ھجي جنھن مان مون کي بنا ڏوھه جي ڀوڳٹو وطني، ڪوڙن الزا

پري کان بيھي ماٹھو ھر قسم جو رايو رکي سگھي ٿو پر صحيح . پيو يا اڃا ڀوڳي رھيو آھيانشاھه لطيف جو . جي خبر تڏھن پوي ٿي جڏھن ڪنھن جو ڪنھن سان ويجھو واسطو پوي ٿو

:شعر آھي

القاتجي ھيان ھوت پنھون سين مون جيان م “.ته ھوند ٻانھن وجھي وات ريھون ڪيو رڃ ۾

ان ڏينھن سفر دوران منور سان ڪيل ڳالھيون يا منور جي ڏنل ڪجھه جوابن جو تت :ھن ريت آھي

اھو اھم آھي ته اسين بھترين انسان . اھو سڏائڻ اھم نه آھي ته اسين سنڌي آھيون_ .اسين دنيا کي بھترين انسان ٿي ڏيکاريون. آھيون

. ساني حقن کي برقرار رکڻ ۾ مدد ڪرڻ جا ڪيترائي طاقتور ادارا ۽ حڪومتون آھنان_ .انھن کي اسان پنھنجن ظلمن کان آگاھه ڪريون

اسين اھو نٿا چاھيون ته مھاجر، پنجابي ۽ ٻين جا حق غضب ڪري اسان کي _ ۽ ھنن انھن ۾ به مظلوم ۽ ڏکويل آھن . بلڪ انھن جي حقن کي به بچايو. سھولتون ۽ سک ڏيو

ظلم بس ظلم آھي جنھن مان ھنن کي به . جا ۽ اسان جا ڏک ڪي جدا نوعيت ۽ رنگ جا نه آھننجات ڏياري وڃي پر ساڳي وقت اسان سنڌين کي به ڌيان ۾ رکيو وڃي جيڪي ھر دور ۾ ظلم

ظالمن سان مقابلو نٿا ڪري سگھو ته انھن جي خالف گھٽ ۾ . جي گھاٹي ۾ نپوڙبا رھيا آھناٿاريو پوء اھي ظالم جيڪي اسان جو رت ست چوسين ٿا کٹي اسان جا پنھنجا گھٽ آواز ته توھان ٻين مظلوم قومن کي حقن ڏيارڻ الء وڙھو ٿا پر ساڳي وقت اسان جو به . ھجن يا پراواجن جي ٻچن کي نه تعليم الء سنوان . جن کي نه نوڪريون آھن ۽ نه پاٹي آھي. خيال ڪريو

.رين جي عالج الء دوائن ۽ ڊاڪٽرن سان ڀرپور اسپتالونسبتا اسڪول آھن ۽ نه بيماھن جي بچڻ جي . ھڪ نيڪ انسان کي پنھنجي پراون ڏنڊا ھٹي مرٹينگ ڪري ڇڏيو_

ان وقت ھڪ . بدران سڀ تماشو ڏسندا رھيااڳتي وڌي ھن جي مدد ڪرڻ . ڪا اميد نه رھي کان چور انسان زخمن. جھرڪي چھنب ۾ پاٹيء جو ڦڙو کٹي اچي ھن جي وات تي رکيو

تنھنجي ان ڦڙي ڦڙي پاٹي مان ”: جھرڪيء جي ان ادا تي ھن کي نماٹين نگاھن سان ڏسي چيو “.آئون بچي ته نه سگھندسآئون سمجھان ٿي پر گھٽ ۾ گھٽ آئون اھو ته احساس ڏياري سگھان ”: جھرڪيء وراٹيو

“.نٿي ته توسان ظلم ٿيو آھي ۽ ان ظلم ۾ ھنن ظالمن سان گڏ نه آھيااسان ملڪ کان ٻاھر جيڪي سنڌي رھون ٿا، ھندو توڙي مسلمان، شيعا توڙي سني، _

سياسي طرح ھڪ ٿيڻ . پڻ ضروري آھيUnityغريب توڙي امير اسان الء ڪلچرل Our Cultural Unity is importantضروري ناھي پر

ان ٿيندڙ جھڙي اداري ۾ اسان جي نمائندگي ھجي ۽ اسان سUNOآئون چاھيان ٿو ته _


.ظلمن کان دنيا واقف ٿئي”How Can you do that “مون پڇيومانس.

ڪئناڊا جي وزيراعظم کان سندس ملڪ ۾ فرينچن ۽ انگريزن جي مسئلن حل ڪرڻ Just ته ھن وراٹيو ھو ته How will you solve this problemجي حام ڀرڻ تي جڏھن پڇيو ويو ته

watch meکي ساڳيو جواب ڏيڻ چاھيندس ته جسٽ واچ مي سو آئون به ھن وقت توھان . خيرپور جي ڊاڪٽر تنوير عباسي جو پٽ سرمد ۽ ھن جي ڪنوار انڊين بنگال جي _

جيڪا انگريزي ۽ بنگالي جي شاعره پڻ آھي ۽ ھاڻ سنڌي به (ھندو ڇوڪري رنڪودت Fluentlyن ھنن جڏھن ھتي آمريڪا ۾ پي ايڇ ڊي ڪري رھيا ھئا ته ھڪ ڏينھ.) ڳالھائي ٿي

جي عمارت وٽ بيھي مون کين چيو ھو ته ھڪ UNOسان گڏ نيويارڪ جي گھٽين ۾ ڦرندي، .ڏينھن آئون ھن بلڊنگ ۾ ھوندس ۽ پنھنجي وطن جو نالو روشن ڪندس

”How Come? “سرمد پڇيو ھو. Just wait & watchجواب ۾ مون ھن کي اھو ئي چيو ھو ته

.مون چيو“ چاھين ٿو؟مون کي لڳي ٿو ته تون سياستدان ٿيڻ ”_ . سياستدان جي اک اقتدار تي ھوندي آھيI don’t want to be a politician. نه ھرگز نه”

. . . ٿيڻ چاھيان ٿو، اسڪالر ٿيڻ چاھيان ٿوStatesmanجيڪڏھن ڪجھه ٿيڻ به چاھيان ٿو ته “

و ڪيترن سماجي، سياسي ۽ مذھبي اڳواٹن ۽ تحريڪن موجب ڇا توھان به مسئلن ج”_ .مون پڇيو“ حل ھنگاما، ھڙتالون ۽ بائيڪاٽ چاھيو ٿا؟

آئون ان جي خالف آھيان ته اسان جو نوجوان نسل پڙھائيون ”، منور وراٹيو، “ھرگز نه” بٹجي، مون ھڪ (tool)ڇڏي، بائڪاٽون ڪري ۽ سياستدانن جي ور چڙھي ھنن جو ھٿيو

اسٽرائيڪون ڪري پنھنجو ۽ يعني ھنگاما ۽ ‘ .بائڪاٽ جي بائڪاٽ ڪريو’مضمون لکيو ھو مون نوجوان جي سوچ ۾ تبديلي آٹڻ چاھي ٿي ته تعليم . پنھنجي ملڪ جو نقصان نه ڪريو

مائوزي تنگ جو ھڪ قول آھي ته دشمن . تعليم کان منھن ھرگز نه موڙيو. حاصل ڪريو .اڻ آھيڄاسان تي ان وقت حاوي ٿئي ٿو جڏھن ھن کي اسان کان وڌيڪ

“.ھڪ ڪردار، ٻيو عمل ۽ ٽيون نظريو”، منور چيو، “آھنٽي ڳالھيون ضروري ”_ Equationانھن مان ڪنھن به ھڪ ڳالھه جي کوٽ آھي ته قصو اڳتي ھلي نه سگھندو

. ڪير کٹي پاڻ کي ڪيترو به لڪائي ھن جي اوٹائي ظاھر ٿيو پوي. پوري ٿي نه سگھنديء سوچي سمجھي آئون ھر شي. آئون جيڪي ڪجھه ڪريان پيو اھو ڪنھن کان لڪل ناھي

ھٿ ڪنگڻ کي آرسيء جي ”ھو ڇا چوندا آھن ته . ايمانداري ۽ محنت سان ڪري رھيو آھياناسان جي ڪنھن سان . منھنجو پورھيو سڀني جي نگاھن اڳيان آھي. “ڪھڙي ضرورت

پرويز مشرف به ڪو چڱو ڪم ڪري ٿو ته اسان يڪدم ھن کي . دشمني يا نفرت ناھياسان الء مھاجر . ٹھو يا ملڪ کي نقصان نٿا رسائڻ چاھيوناسان ڪنھن ما. ساراھيون ٿا

ھنن مان ڪو اسان جي ماٹھن سان سٺو ھلن ٿا ته ته اسين ھن . توڙي پنجابي به انسان آھن


.جي واکاڻ ڪريون ٿااسان . اسين پنھنجي ملڪ ۽ ماٹھن کي مضبوط، خوشحال ۽ مان وارو ڏسڻ چاھيون ٿا_

پنھنجي سوچ ذريعي پنھنجي ملڪ جي فريم ورڪ ۾ اسين. وٽ ڪو مال ۽ ملڪيت ناھي :شاھه لطيف جو بيت آھي ته. رھي ڏتڙيل ماٹھن جي حقن جي گھر ڪرڻ چاھيون ٿا

بک وڌائون بگري، جوڳي ڪندا جڃ” طلب نه رکن طعام جي اوتيو پين اڃ

“. . . سامي جھاڳي سڃ وڃي وسنديء کي ويجھو ٿيا

آھي؟Object ٻيو به انسانن جي حقن کان عالوه توھان جو ڪواسان جي ملڪ ۾ خاص ڪري سنڌ صوبي ۾ . اسان ماحوليات جا حق پڻ گھرون ٿا_

Environmentپاٹي ۽ ھوا جي . ڪنھن کي ڪو احساس ئي ناھي. جي وڃي ٻيڙي ٻڏندي .ڪنھن کي ڪو احساس ناھي. گدالئپ کان عالوه ماٹھو وتن رستن جا وڻ به ڪپيندا

.مون پڇيو“ ڪيئن پئدا ڪجي؟ان سلسلي ۾ ماٹھن ۾ شعور”منھنجي نظر ۾ ماٹھن ۾ ان جو احساس ۽ شعور پيدا ڪرڻ جا ڪجھه اپاء ھن ريت وٺي ”

. . . اھي آھن”منور ٻڌايو، “ .سگھجن ٿا1. Advocracy 2. Education 3. Activism

ائڊووڪرئسي ۾ سيمينار، ورڪشاپ، ڪانفرنسون . ان کي ٿري اي فارموال سڏين ٿاٻيو طريقو تعليم . ن جن ذريعي اسان عوام کي سجاڳ ڪري سگھون ٿاوغيره اچي وڃن ٿيو

وغيره اچي Vigiliance, Rallies, Protest آھي جنھن ۾ مظاھرا، Activismآھي ۽ ٽيون ۽ آخري .وڃن ٿاڀال توھان جي ڪم کي، جيڪو توھان کٹي نيڪ نيتيء سان ڪري رھيا آھيو، پنھنجا ۽ ”_

“ندا ھوندا؟پراوا شڪ جي نگاھه سان به ڏساھا ڪھڙي تنظيم آھي جنھن کي شڪ جي نگاھه سان نٿو ڏٺو وڃي، خاص ڪري ”

اوائلي دور ۾ جڏھن اڃان نتيجا ظاھر نه ٿيا آھن يا ٿي به رھيا ھجن پر ان رفتار سان نه جنھن ڪيترائي پنھنجا پڻ منھنجي نيت تي شڪ ڪندا ھوندا يا ھنن . جي اميد عوام رکي ويٺو ھجي

.الحيتن تي ڀروسو نه ھجيکي منھنجين ص ڪنھن کي ائين چوان ٹينڄته مون کي ماريو س

ندا، اھڙين ڳالھين ۾ ته چوڌاري ڄبھرحال اکرين ۾ جن مٿا وڌا اھي مھرين کان ڇا ڊجن جي پرواھه نه ڪندي اڳتي . تڪليفون، ڊپ، خوف، وھم ۽ وسوسا ته رھن ئي رھن ٿا

.وڌٹو پوي ٿو خوف خيال خطرا ٽنھي ترڪ ڏيج


My objectsٹھو کٹي ڇا به چون پر آئون ھڪ نيڪيء جو ڪم ڪري رھيو آھيان ۽ ماare very clear

ورجينيا رياست ۽ وڏيري شاھنواز جوٹيجي جي ياد ڏسڻ الء اسين ھاڻ ورجينيا Lurayآمريڪا جي ورجينيا رياست جون مشھورن غارون

ظاھر آھي ھن ماڊرن دنيا . وياسينرياست ۾ پھچي ويا ھئاسين ۽ ھڪ پٺيان ٻيو ڳوٺڙو لتاڙيندا البت مالئشيا ۽ انڊيا جي نون اڏيل . جا ڳوٺ به اسالم آباد جي سھٹن حصن کان بھتر آھن

منور ۽ حميرا جيڪي مون سان گڏ ھن ڪار ۾ موجود ھئا انھن . شھرن جھڙا چئي سگھجن ٿا ناال پڻ سان خبرون چارون ڪرڻ دوران رکي رکي آئون گذرندڙ شھرن، رستن ۽ عمارتن جا

لکندو ويس جيئن سڀاٹي ڪٿي ھن رياست جو نقشو ڏسان ته ان مٿان آڱر ڦيري چئي سگھان ته آئون ھتان ھتان ھن ڌرتيء مٿان پڻ لنگھيو ھوس رڳو ائٽالنٽڪ، پئسفڪ يا عربي سمنڊ

.مٿان نه ھليو آھيانN. Quincy Street

Sacomaore Street فالس چرچ مانا ساسGainsvile Dumfries Leesburg

The Plains ورجينيا رياست جو ڪافي وڏو شھر آھي جيتوٹيڪ (Falls Church)فالس چرچ

آمريڪا جي گادي واري شھر واشنگٽن جي ويجھو . آدمشماري ڪا ويھه ھزار به نه اٿسھجڻ ڪري ڪيترائي سرڪاري ڪامورا، پرائيويٽ ڪمپنين جا آفيسر ۽ بزنيس مين جن

واشنگٽن ۾ ڪم ڪندڙ . اھي ورجينيا جي ھن شھر ۾ رھن ٿاجو واشنگٽن ۾ ڪاروبار آھيواشنگٽن ويندڙن الء ھتي ھڪ ڳالھه لکڻ بي . اسان جا ڪيترائي پاڪستاني پڻ ھتي رھن ٿاجون ٻه ريلوي اسٽيشنون آھن جن ) ريل گاڏي(محل نه ٿيندي ته واشنگٽن جي ميٽرو سب وي

انھن . و ھن فالس چرچ سان نه آھيآھي پر ان مان ھڪ جو به واسط“ فالس چرچ”جو نالو . ڪائونٽي ۾ آھيFairfaxمان ھڪ آرلنگٽن ڪائونٽي ۾ ٻي

شھر وٽان . مان به لنگھياسينManassasاھڙي طرح ورجينيا رياست جي ھڪ ٻئي شھر لنگھڻ وقت ھڪ خوبصورت پارڪ به نظر آيو جنھن الء منور ٻڌايو ته ان جو نالو ماناساس

گردن کي خبر ھوندي ته آمريڪن سول جنگ جي پھرين لڙائي تاريخ جي شا. پارڪ آھي. سڏجن ٿيون ۽ ھتي لڳيونBattle of Bull Runع ۾ لڳي جيڪي لڙائيون 1862ع ۾ ۽ ٻي 1861

ورجينيا جو ھي شھر انٽرنيٽ جي حوالي سان به دنيا ۾ مشھور آھي جو ھتي پھريون وائيڊ .يو آھي لڳايو وBroadband over power lines (BPL) اسڪيل

مان پڻ لنگھه ٿيو جنھن جي چون ٿا ته Gainsvilleھن رياست جي ھڪ ٻئي ڳوٺ


آدمشماري ڪا ڇھه ھزار کن مس آھي يعني اسان جي ٿاٹي بوال خان يا ڇاڇري جي به ان ۽ اليگزينڊرا ٽرن Fauquierاوٹھين صدي جي پھرين اڌ ۾ جڏھن . کان گھٹي آدمشماري آھي

اڏيون گھوڙا ڇڪيندا ھئا ته ھي ڳوٺ گھوڙن جي ساھي پٽڻ الء تي ريل گ) ھائي وي(پائيڪ .ھوندو ھو ۽ ريل گاڏين کي ڇڪڻ الء ھڪڙا گھوڙا ڪڍي ٻيا جوٽيا ويندا ھئا

ورجينيا رياست جو ھي تاريخي . انھن ڳوٺن ۽ شھرن کان عالوه ليزبگ مان پڻ لنگھه ٿيويڪا جي آرمي جي ھڪ مشھور ھي شھر آمر. شھر واشنگٽن ڊي سي کان پورا چاليھه ميل آھي

رابرٽ لي جو پيء ھينري لي به فوج ۾ جنرل ھو ۽ ھن . جنرل رابرٽ ايڊورڊ لي نالي ٻڌل آھي .ھنن جو اصل نسل اسڪاٽلينڊ جو آھي. رياست ورجينيا جو گورنر پڻ رھيو

ھي ٽائون ورجينيا جي . مان به لنگھياسينThe Plainsآخر ۾ ھڪ تمام ننڍڙي ڳوٺ Fauqiuier ڪائونٽي ۾ آھي.

رستي تان . مٺوڙي ۾ سفر ڪندا آياسين واشنگٽن ڇڏڻ ۽ پوٽومئڪ ندي ٽپڻ بعد اسان ماٺ. يعني آء ۽ حميرا. جون چار پنج پڙيون ورتيون ھيون سي کائيندا ھلياسينNutsمنور مڪسڊ

رکي رکي ڪنھن جو فون ٿي آيو ته منور ان سان . منور جا ٻئي ھٿ ڊرائيونگ ويل تي ھئاآمريڪا ۾ ڊرائيونگ وقت فون ھٿ ۾ کٹي ڳالھائڻ جي اجازت ناھي سو ڊرائيونگ . لھايو ٿيڳا

وارو ڪن ۾ پلگ وجھي گاڏي ھالئي جيئن ڪنھن جو فون اچي ته ھٿن جي چرپر بنا فون ٻڌي ۽ .ڳالھائي سگھي

منھنجي خيال ۾ فالس چرچ شھر ڇڏي ماناساس يا گينس وائيل پھچڻ وارا ھئاسين ته منور “.تنھنجو ڀاٹيجو مشتاق آھي”ڪري مون کي چيو “ ھيلو”منور . ن جي گھنٽي وڳيجي فو

ڊاڪٽر مشتاق ميمڻ ڪنھن سيمينار جي سلسلي ۾ پنھنجي نوڪري واري شھر ڪيوٽو کان ھفتو کن اڳ مالئشيا آيو ھو جنھن بعد موٽڻ وارو ھو ته سندس والد ڊاڪٽر محمد ) جپان(

سندس ھڪ دوست جيڪو اسان الء پڻ ھڪ اھم عابد ميمڻ کيس ھاال کان فون ڪيو ته شخصيت آھي، وڏيرو شاھنواز جوٹيجو عالج الء سنگاپور پھتل آھي تون جپان موٽڻ بدران ٻه

.ٽي ڏينھن سنگاپور ترسي ھن جو حال احوال ٻڌاءڊاڪٽر مشتاق مھراڻ انجنيئرنگ يونيورسٽيء ۾ منور لغاريء جو ڪالس ميٽ ھو ۽ ٻنھي

ل ڪئي ۽ منور سان منھنجي واقفيت به منھنجي ھن ڀاٹيجي مشتاق ذريعي ڊگري حاصBEگڏ ٿي ھئي، مشتاق ٻن ڏينھن کان شاھنواز جوٹيجو بابت مون کي يا منور کي ٻڌائيندو رھيو ته ھو

وڏيري شاھنواز جوٹيجو جي وفات ڄاميد ته ڏينھن ٻن ۾ بھتر ٿي ويندو پر ا. ۾ آھيICUاڃا مون منور کان فون وٺي يڪدم حسن مجتبي ۽ . افسوس ٿيوجو ٻڌي اسان سڀني کي ڏاڍو

منور ڪا دير ماٺ ئي ماٺ ۾ . ڊاڪٽر مٺل وقاصيء کي ان ڏک واري خبر کان آگاھه ڪيوڊرائيو ڪندي آخر ٿڌو ساھه کنيو جنھن سندس اندر جي اڌمن ۽ پيڙا جي عڪاسي ڪئي ۽

ھو ھڪ سچو ۽ کرو ! و ھووڏيرو شاھه نواز جوٹيجو ڇا ته ڪالسڪ وڏير”: پوء چپ چورياھن پنھنجي سموري زندگيء ۾ ڪنھن جي به . ماٹھو ۽ سنڌ جي ثقافتي روايتن جو امين ھو

“.ھن ڪڏھن به پنھنجن اصولن ۽ اعلي آدرشن تان ھٿ نه کنيو. ڪاڻ نه ڪڍي


.حميرا مون ڏي نھاريولھه ڪڄا” جي موٽ ۾ وراٹيو، Look، مون حميرا جي ان عجيب “صحيح ٿو منور چوي”

وڏيرو ماٽيلي ماء وانگر ظلم، ڪروڌ ۽ ناانصافي جي عالمت سمجھيو وڃي ٿو پر ھي سنڌ جو فرزند وڏيرو شاھه نواز جوٹيجو پيار ۽ محبت جو مجسمو غريبن جو ھڏ ڏوکي ۽ ھمدرد،

“.انصاف پسند ۽ وڏو دلير انسان ھو ۾ يا مختلف آئون سنڌ جي ڪيترن ئي وڏيرن، پيرن، ميرن ۽ سردارن سان پنھنجي وطن

واليتن ۾ مليو آھيان منھن تي ھر ھڪ جي تعريف پئي ٿيندي آھي پر وڏيرو شاھنواز اھو جنھن جي اديب شاعرن کان سياستدان، اخباري رپورٽرن کان سرڪاري . وڏيرو آھي

کيس ٻين وڏيرن جي لسٽ کان . عملدار، غريب ڳوٺاٹن کان پئسي وارا سيٺيون تعريف ڪن ٿاجيتوٹيڪ زمين ته ھن (و وڃي جو ھو تمام وڏي جاگير جومالڪ ھو ڌار ان ڪري نٿو ڪي

ھن جا فيصال حق ۽ انصاف تي ٻڌل . پر ھو بيحد انصاف پسند وڏيرو ھو) وٽ تمام گھٽ ھئيشاھنواز ”اسان وارو سنڌي اديب عبدالقادر جوٹيجو ھن وڏيري الء چوندو آھي ته . ھوندا ھئا

ھي اھو “ .ي سنڌ ۾ مشھور آھنڄجنھن جا فيصال سسنڌ جو فري اسٽائل ۽ دلير وڏيرو آھي، ماٹھو ھو جنھن سان ڪنھن جا ڪيترائي اختالف سھي، پر ھر ماٹھو سندس احترام ڪندو

سنڌ جي ثقافتي تاڃي پيٽي ۾ وڏيرا فيصال ته . ھو ۽ سندس فيصلي کي مڃڻ الء پابند ھوندو ھونصاف ۽ حق جو نھايت اعلي ڪندا ئي آھن پر جوٹيجي صاحب جا فيصال، سنڌ جي تاريخ ۾ ا

.مثال آھنسنڌ جي ھڪ عورت ٺ ۾ سال ڏيڍ کن اڳ سئيڊن يا شايد ناروي جي ھڪ اتراھين ڳو

پنھنجي ننڍڙي ٻارڙي سان ملي جيڪا پنھنجي تر جي وڏيري جي ظلمن کان جان بچائي پنھنجي اني حقن جو انس”. جي ھن ٻيٽ نما برفاني ڳوٺ ۾ اچي پناھه ورتو ھوScandinaviaمڙس سميت

ڪندڙ ھڪ بين االقوامي اداري منھنجي جان بچائي نه ته مون کي ۽ منھنجي مڙس کي بچاءڳوٺاٹي ٿي ڪري ھوء چڱو . ھن ٻڌايو“ .ڪارو ڪاري جي چڪر ۾ پنھنجا ئي ماري ڇڏين ھا

سنڌ ۾ کاڌي پيتي ”منھنجي ڪنھن سوال تي ھن واھه جو جواب ڏنو ته . پڙھيل ڳڙھيل لڳي ٿي. منھنجي خيال ۾ ھن جي ڳالھه ۾ صداقت آھي، وزن آھي“ .انصاف جي بک آھيجي نه پر

اھڙي انصاف ڏياريندڙن جي )! شايد(اسان وٽ انصاف ناھي ان ڪري امن امان به نه آھي سخت کوٽ ۾ وڏيري شاھنواز جھڙو ماٹھو ڪيترن غريبن، بي واھن، بي پھچن جي الء وڏي

ڪورٽ جي وڪيل عبداللطيف انصاري کي ڳوٺ ھڪ دفعي پنھنجي ڳوٺائي سپريم. اميد ھومون سان ۽ منھنجي پٽ سان ٿيل ناانصافين جي فيصلي الء وڏيري ”. ويندو ڏسي سبب پڇيم .ھن ٻڌايو“ .ھو ھر اربع تي فيصلن الء ھاال ايندو آھي. شاھنواز وٽ پيو وڃان

ملڪ ي عمر ڄيار لطيف تون پاڻ وڪيل ٿي ڪري ۽ ماٹھن کي انصاف ڏيارڻ الء س”جي ڪورٽن ۾ گذاريندي پنھنجي الء حق گھرڻ ۽ جائز فيصلي الء سنڌ جي ھڪ وڏيري وٽ

.مون پڇيومانس“ ڇا توکي ملڪ جي ڪورٽن تي ڀروسو ناھي؟. پيو وڃينمنھنجي مخالف ڌر کٹي ڪيڏي به . آھي پر مونکي شاھنواز وٽان اڇت انصاف ملندو”


ڪنھن ڊپ ڊاء جي فيصلو صحيح ماٹھوء طاقتور ھجي پر ھو بنا ڪنھن اثر رسوخ جي، بنا “.جي حق ۾ ڪندو

وڏيري شاھنواز جوٹيجي سان جيتوٹيڪ ڪيتريون ئي مالقاتون ھاال جي مخدوم ھائوس ۾ مخدوم طالب المولي وٽ ٿيون پر شاھنواز کي مون جھڙن سان صحيح معني ۾ متعارف

ل ڪاٽيو ۽ پنھنجي جيل ڪرايو جنھن ھن وڏيري سان گڏ جي) سھٹي جي ايڊيٽر(طارق اشرف جئه پرڪاش موراٹي عبرت اخبار جو مشھور ڪالم . جي ڊائري ۾ وڏيري جو احوال لکيو

شاھنواز جوٹيجو جرڳن ۾ وھي ٿو ته سندس . . . نويس وڏيري شاھنواز الء چوندو ھو تهسندس تز ۽ تيز سوال جوابدارن توڙي فريادين جون . شخصيت جو ڍنگ ئي نرالو ٿيو وڃي

ھو ورھين کان اٽڪيل مامرا . نجھائي کين سچ اوڳاڇڻ تي مجبور ڪريو ڇڏينمتيون مائي حل ڪري کير ۽ پاٹي ڌار ڄجيڪي سٽ جي ڦوري وانگر منجھي پوندا آھن، چپٽي و

سندس آڏو ويٺل جوابدار سندس سوالن جي طوفان ۾ گھيرجي ڪنھن مشين . ڪري ڏئي ٿوصال اھڙا ٿين ٿا جو ھر ڪو واھه واھه سندس في. . . . وانگر حقيقتون بيان ڪرڻ لڳن ٿا

ھن ڪيئي ويڙھا آباد ڪيا آھن، ڪيترن ئي رٺلن کي ڀاڪرون پارائي کير کنڊ . ڪري اٿي ٿواتر جا ڍنگ سردار جڏھن سوين ماٹھو ماريندڙ . ڪيو، ھزارين چوريون ۽ ٺڳيون موٽايون آھن

فيصلي الء شاھنواز قبيالئي تڪرار جي جرڳن ۾ پاڻ کي فيصلي کان قاصر سمجھن ٿا ته ھو . ورھائيندڙ جھيڙا ختم ڪرائي موٽي ٿوڄن جا راڄجوٹيجي کي ئي سڏائين ٿا ۽ ھو را

ع ۾ سنجر خان جوٹيجي جي گھر ۾ ٽنڊو آدم ڀرسان سندس 1932وڏيرو شاھنواز جوٹيجو شاھنواز جوٹيجو کي تر جا ماٹھو تڏھن کان . ائوڄنالي واري ڳوٺ سنجر خان جوٹيجو ۾

ڏھن برٽش دور ۾ حرن خالف انگريز حڪومت جي وٺ پڪڙ ھلي رھي ھئي ان سڃاٹڻ لڳا جمار ۾ ڄ سالن جي 14ع ۾ سنجرخان جوٹيجو جي وڏي فرزند شاھنواز جوٹيجو کي 1946۾

ان وقت ۾ ھي عالئقو . مھينا جيل ڏنو ويو8حرن کي پناھه ڏيڻ جي الزام ھيٺ گرفتار ڪري تر تي ڪنڊياري جي خان بھادر وساڻ ۽ ضلعي نواب شاھه ۾ ھوندو ھو تڏھن ھن پوري

ٻيراٹي جي جان محمد خان مري ۽ علي محمد خان مري وارن جي سياست جي ڌاڪ ويٺل . سال ھئي15ع ۾ شاھنواز جي والد وفات ڪئي ان وقت سندس عمر 1947. ھئي

ع ۾ ڪيو جڏھن پاڻ بي ڊي 1962شاھنواز جوٹيجو صاحب پنھنجي سياسي سفر جو آغاز ذوالفقار علي ڀٽو صاحب جڏھن پيپلز پارٽي . رڪٽ ڪائونسل جو ميمبر بٹيواليڪشن ۾ ڊسٽ

ٺاھي رھيو ھو، ان وقت ھاال جي مخدوم امين فھيم سان دوستي جي ڪري ھو پيپلز پارٽي ۾ ضيا جي مارشل ال ۾ کيس ڀٽو . ع تائين جيل ۾ رھيو1977ع کان 1975ھو ڀٽو دور ۾ . شامل ٿيو

انڪار ڪرڻ تي کيس جيل ۾ بند ڪري ڇڏيو ۽ ھن ايم . ويومٿان شاھدي ڏيڻ الء زور ڀريوع جي عام چونڊن ۾ پ پ پ ٽڪيٽ تي ھن ملڪ جي 1988. آر ڊي تحريڪ ۾ پڻ جيل ڀوڳيو

اڳوٹي وزيراعظم محمد خان جوٹيجو کي شڪست ڏيئي پنھنجو نالو پيدا ڪيو ۽ پاڻ بلديات ندي به ھن ڪڏھن به پوليس ھن شخص الء چيو وڃي ٿو ته وزير ھو. جو مملڪتي وزير بٹيو

ام صادق ڄجڏھن . پاڻ ڪڏھن به شوبازي ۽ پبلسٽي جو قائل نه ھو. جو پروٽوڪول نه ورتو


انڪار ڪرڻ . علي وڏو وزير ٿيو ته ھن مٿس زور ڀريو ته ھو پ پ ڇڏي سندس ساٿ ڏئي .تي کيس ڏيڍ سال جيل ۾ قيد رکيو ويو

ام صادق علي بيمار ڄ جنھن وقت ڪاوش اخبار ۾ لکندڙ صادق ابڙو ھڪ دفعو ٻڌايو تهھو ۽ آخري پساھن ۾ ھو ان وقت کيس جيل مان رھائي ملي ته ھو محترما بينظير ڀٽو وٽ ويو

محترما کيس اجازت ضرور ڏني پر ان . ام صادق علي سان ملڻ جي اجازت گھريڄ۽ کانئس شاھنواز وڏيري. ام صادق علي بچندو يا مري ويندوڄشرط تي ته موٽي اچي اھو ٻڌائي ته

ام صادق علي جي ڄام صادق علي جي ڊفينس واري گھر پھتو ته ڄٻڌايو ته ھو جڏھن ام صادق علي جي شاھنواز جوٹيجو تي ڄجڏھن . سيرانديء کان پير صاحب پاڳارو ويٺل ھو

ام صادق جي اکين ۾ ڳوڙھا ڳڙي آيا ۽ ٻئي ھڪ ٻئي سان ڀاڪرن ۾ اچي ويا ته ڄنظر پيئي ته بيٺو ۽ شاھنواز کي چيو ته وڏيرا مان توھان سان ملڻ الء ڪافي دير کان پير صاحب به اٿي

.بيٺو آھيان پر توھان جو ڏوھه ناھي ٻئي جوٹيجا آھيو. وڏيري شاھنواز جوٹيجي ڀٽو صاحب جي دور کان وٺي مشرف دور تائين جيل ڪاٽيا

ع 1993ادت ھن پنھنجي سياسي زندگي جو تمام گھٹو عرصو پيپلز پارٽي کي ڏنو پر پ پ قيجڏھن سينيٽ جي ٽڪيٽ جو مرحلو آيو . واري دور ۾ کيس قومي اسيمبلي جي ٽڪيٽ نه ڏني

ته عبدهللا شاھه وزير اعلي کيس سينيٽر بدران صالحڪار بٹجڻ جو چيو ته شاھه نواز جيڪڏھن توھان کي صالح وٺٹي . جوٹيجي وراٹيو ته صالحڪار ٿيڻ جي ڪا ضرورت ناھي

پاڻ مختلف جيلن ۾ نواب خير بخش . آھيان فون تي صالح وٺي ڇڏجوآھي ته آئون ڳوٺ ويٺومري، ولي خان، اجمل خٽڪ، حاصل بزنجو، بزن بزنجو، شيرباز مزاري، فاروق لغاري،

ام ساقي، رسول بخش پليجو، شھيد ڄغالم مصطفي جتوئي، ممتاز ڀٽو، عبدالواحد آريسر، ورو ۽ ٻين ڪيترن ئي سياسي اڳواٹن فاضل راھو، اسماعيل اڌيجو، ۽ شھيد محمد علي ھنڱ

.سان جيل ۾ گڏ گذاريووفاقي . وڏيرو شاھنواز وفاقي پارٽين ۾ ھوندي به سدائين سنڌ جي حقن جي ڳالھه ڪئي

بقول . وزير ھوندي به ھر سال سائين جي ايم سيد جي سالگره تي ساٹس ملڻ ويندو رھيوھن سنڌ ۾ بلوچ . دار ھوصادق ابڙو جي ھو سنڌ جي ڪلچر ۽ سياست جو ھڪ نرالو ڪر

ھن پنھنجي جواني ۾ . اموٽ برادري جو خيال رکيوڄسردارن سان دوستيون ھجڻ باوجود سنڌ جو شايد . ڪڪڙن، رڇن، ڪتن ۽ بازن جا شوق ڪيا ۽ آخر ۾ گھوڙن جو خفت ڪيو

.ھو سنڌ جي ھر ميلي ۾ ويندو ھو. ڪو ميلو شاھنواز جي گھوڙن جي ٽاپن کان بچيل ھجياز جوٹيجو جي حال احوال ڪرڻ دوران جڏھن ڪيترن ڪالم نويس ۽ وڏيري شاھنو

اديبن جو حوالو ڏنو اٿم اتي مرحوم فقير محمد الشاري جي ان اداري جو ھتي ذڪر ڪرڻ بي محل نه ٿيندو جيڪو وڏيري شاھنواز سان گڏ سندس اوالد تي ٿيندڙ سختين جي سلسلي ۾

ھڪ دفعي جڏھن اڳوٹي ايم اين اي ۽ . وڳياوڏيري شاھنواز سان گڏ ھن جي پٽن به جيل ڀ. آھيشاھنواز جي پٽ محمد خان جوٹيجي کي شراب پيئڻ جو ڪيس داخل ڪري گرفتار ڪيو ھو

ام صادق عليء کي اھا ڄته ان تي جاڳو جي ايڊيٽر فقير محمد الشاري سخت ايڊيٽوريل لکي


ه ھو پنھنجي مخالفن ام صادق عليء کي اھو نٿو سونھين تڄميار ڏني ھئي ته ايڏي وڏي پياڪ .کي شراب پيئڻ جي ڏوھه ۾ جيل ڏياري

شيناندوه نيشنل پارڪ ۽ ڀنگ پيتل ھرڻآمريڪا جي گادي واري شھر واشنگٽن ڊي سي ۽ ڀرواري رياست ورجينيا ۾ ڏسڻ الء

توھان جو جيڪڏھن انھن ھنڌن تي ٽن چئن ڏينھن کان وڌيڪ رھڻ . ڪيتريون ئي شيون آھنآئون به مھينو . غارون ضرور ڏسجنLuray ۽ Shenandoahيشنل پارڪ ٿئي ته ورجينيا جو ن

کن واشنگٽن ۾ رھڻ دوران نه نه ڪندو رھيس پر چڱو جو منور لغاري ۽ حميرا رحمان سان ھونء ته آمريڪا خوبصورت پارڪن سان ڀريو . ھتي اچي نڪتس ۽ دل بھار بھار ٿي ويئي

رڪ به دنيا جي مشھور ۽ وڏن پارڪن مان ايتري قدر جو نيويارڪ جو سينٽرل پا. پيو آھيپر ھن پارڪ جي بيوٽي اھا آھي جو سطح سمنڊ کان اٽڪل چار ھزار کن فٽ . ھڪ آھي

تي ھجڻ ڪري Alttitudeمٿاھين . مٿاھون آھي ۽ مختلف جبلن جي قطارن مان گذري ٿو ھائي جيئن ڪوااللمپور ۾ گنتنگ. اونھاري جي مھينن ۾ به ھتي جو سفر فرحت وارو ٿو رھي

ساوڪ سان ڀريل جبلن ۽جنگل جھڙي گھاٽي پارڪ مان . لئنڊس ڏي ويندي ٿڌڪار رھي ٿي سڏجي ٿي ۽ اٽڪل Skyline Driveجيڪو . ع کان بيحد سٺو ھاء وي ٺھيل آھي1939گذر الء

ذريعي پارڪ جي داخل ٿيڻ واري ھنڌ فرنٽ 55اسان روٽ . ميل کن ڊگھو رستو آھي105اتي ئي آمريڪن ھاء . پارڪ ۾ داخل ٿيڻ الء ٽڪيٽ وٺٹي پوي ٿيرايل وٽ پھتاسين جتان

ٿورو ئي اڳيان ٽي ميل کن ھلڻ بعد جبل جي چوٽيء . سائوٿ پڻ اچي ملي ٿي340وي روٽ اتي ئي . ي ماٿريء جو نظارو ٿيو ٿيڄوٽ ھڪ اھڙي ھنڌ تي اچي بيٺاسين جتان ھيٺ س

نجھيل پارڪ ۽ ان جي پسگردائي ۾ دراصل ھن ساوڪ سان جھ. شيناندوه ندي به وھي ٿي سان گڏ ھر وقت مينھوڳي جي موسم ۽ پاٹيء سان ڀريل Soilگھاٽي ٻيلي جو وڏو سبب سٺي

ٿو لنگھي (Skyline Drive) ميل کن ڊگھو رستو 105ھنن جبلن جي وچان جيڪو ھي . نديون آھنجن مان ڪجھه ان جي پاسن کان ڏٺم ته راڪ فش گئپ تائين ڪيتريون ئي نديون نظر آيون

ندي، Covingtonرئپاھناڪ ندي، جارڊن ندي، رش ندي، : وڏيون ۽ مشھور ھن ريت آھن ندي، سائوٿ ندي، مومئنس ندي، Rose ندي، رابن سن ندي، Hughesٿارنٽن ندي، ھزل ندي،

Doylesايتريون ته مالئيشيا ۾ به . . . . ڪھڙا ناال کٹي ڪھڙا کٹجن! نديون ۽ نديون. . . . نديه آھن ۽ اسان وٽ ڪراچي کان حيدرآباد تائين جي ھڪ سو ميلن جي پٽي ۾ زمين آباد ن

ڪرڻ الء نديون ته ڇا پاٹي پيئڻ الء مٽڪا به ڪنھن ڪنھن ھوٽل تي نظر ٿا اچن ماشا هللا . جيڪا ھڪ ندي اٿئون ان جو به اھو وڃي حال ٿيو آھي جو سياري جي موسم ۾ سندس پيٽ

.ڪرڪيٽ پيا کيڏنتي ڪرن شورو ڳوٺ جا ٻار اسان رکي رکي انھن ھنڌن تي لھي ٿي پياسين جتي ڪا ريسٽورنٽ ٺھيل ھئي يا جتي

اھڙن گھاٽن ۽ اتاھن جنگلن ۾ ھوا ۾ . بيھي ھيٺ ماٿري جو نظارو ڪري سگھياسين ٿيسرد موسم ڪري سواء پوپٽن ۽ پکين جي ڪوبه جيت جٹيو . عجيب سرھاڻ ۽ سڳنڌ ٿئي ٿي

يا ۽ ٿائلينڊ جي موسم ۾ مڇرن ۽ ٻين ڏنگيندڙ جيتن جي مصيبت اھڙو نه ھو نه ته مالئيش


ھڪ ھاڪس بل جبل جي چوٽي وٽ ھڪ ريسٽورنٽ ۾ اچي . ائڊوينچر ڪرڻ نه ڏيندي ھئي سڏجي ٿو ۽ سامونڊي سطح کان چار Byrd Visitor Centreپيزا ۽ آئيس ڪريم کاڌيسين ھي ھنڌ

ستي تان ھلندي جتي مزو اچي رھيو ھو اتي ھن پارڪ ۽ ھن اتاھين ر. ھزار فٽ مٿانھون آھيرکي رکي رستو وڃائڻ جو ڊپ پڻ ٿي رھيو ھو پر پوء ڪنھن سامھون ايندڙ گاڏي واري کان پڇي ٿي ورتوسين يا ڪو اھڙو بورڊ نظر اچي ويو ٿي جنھن تي ان عالئقي ۽ رستن جو نقشو

سند رھي ته اسان ھن ھنڌ اڻ ھئي ۽ پوء لھي ان بورڊ اڳيان فوٽو به ڪڍاياسين ٿي جيئن ڄ۽ ي عالئقي ۾ ڪيترائي جانور ۽ پکي رھن ٿا ۽ جيئن سئيڊن جي ٻيلن مان ڄھن س. آيا آھيون

) ڪارا وارا(ھرٹن کان عالوه رڇ . لنگھڻ وقت رين ڊيئر نظر اچن ٿا تيئن ھتي ھرڻ جام آھنھرڻ باب ڪئٽ ۽ ٻيا جانور به آھن پر اسان کي رکي رکي ڪنھن وڻ يا ٻوڙھي پويان ڪو

جبل واري ريسٽورنٽ ۾ ڪافي پي جيئن ئي ميل ڏيڍ Lewisمنھنجي خيال ۾ . نظر اچي ويو ٿيماٹھو ھرڻ جي . اڳيان ھلياسين ته ھڪ ھرڻ گھاٽن وٹن مان نڪري اچي وچ رستي تي بيٺو

و ڏينھن خوار پيا ٿيندا آھن ۽ ھتي اسان جي سامھون ڄشڪار الء بلوچستان جي جبلن ۾ سورجينيا ۾ رھندڙ خيرپور . منور ڪار کي بريڪ ھٹي بيھاريو. بيٺو ھوپڪي رستي تي ھرڻ

جي عرفان جماٹيء ٻڌايو ھو ته ھڪ رات ھو گھر پئي موٽيو ته ورجينيا جي ڪنھن جنگل کيس اھڙو ڌڪ لڳو جو اٿي نه . واري عالئقي ۾ ھڪ ھرڻ سندس ڪار سان اچي ٽڪرايو

.مون پڇيو ھئومانس“ پوء توھان ڇا ڪيو؟”. سگھيوھرڻ کي ڇڪي ڪار جي ڊڪيء ۾ وڌوسين ۽ ”، ھن ٻڌايو، “اسان ٻه دوست ھئاسين”

و ھفتو کائيندا ڄپوء گھر اچي سير وجھي سندس گوشت سان ڊيپ فريزر ڀري ڇڏيوسين ۽ س “.رھياسين

پر ھن وقت منور جي ڪار ۾ ٽئي سوار جانورن يا پکين جي شڪار جي ته خالف ھئاسين جيڪي وزيرن، فوجين ۽ عربن کي دعوت ڏئي ھئاسين پر انھن وڏيرن جي به خالف

نه ته روڊ تي بيٺل ھھڙي سٹائي شڪار الء . سنڌ ۾ ايندڙ پرديسي پکين جو شڪار ڪرائين ٿابريڪ ھٹڻ بدران کيس ڪار ٽڪرايون ھا ته اتي ئي . ڪنھن بندوق جي به ضرورت نه ھئي

. يتري دٻ سھي سگھي ھا يا نهاھا ٻي ڳالھه آھي ته منور جي ڪار االئي ا. ڍيري ٿي پوي ھا Lewisھرڻ کي ٿي سگھي ٿو اثر نه ٿئي ماڳھين ڪار ڍيري ٿي پوي ھا ۽ اسان روه ۾ ته نه پر

جبل جي ٽي ھزار کن فٽن جي بلنديء تي سواريء الء واجھائيندا رھون ھا . بلڪ ھي پارڪ . ھونء ھن پارڪ ۾ ڪنھن به پکي يا جانور کي مارڻ جي اجازت ناھي

دوه ٺاھيو ئي ان الء ويو آھي ته ھن ۾ جيڪي به قدرتي شيون آھن گاھه ٻوٽن کان وڻ ٽڻ شينانانھيء ڪري ھن پارڪ ۾ ايندڙن الء . پکي پکڻ کان جانور جيتامڙا حفاظت سان رھي سگھن

. جتي ڪٿي سختي سان چتاء لکيل آھن ته ھن پارڪ ۾ ڪوبه بندوق پستول نه کٹي اچيسگريٽ اڇلڻ کان اڳ ان . دوران باھه ٻارڻ جي اجازت ناھيڪنھن کي به پڪنڪ ملھائڻ

رستن تان ھلندڙ . جنگل ۾ ھلندڙ جانورن کي ڪوبه کاڌو نه ڏيو. کي چڱي طرح وسايوڪيترائي جانور جيتوٹيڪ پالتو لڳن ٿا پر اھي جھنگلي آھن ۽ ٿي سگھي ٿو ته انھن ۾ ڪي


ٻوٽا فقط ديدار الء آھن انھن کي وڻ ٽڻ ۽ گل . وچڙندڙ بيماريون ھجن ۽ توھان کي لڳي وڃنپاڻ سان گڏ جيڪڏھن ڪتو آٹيو ٿا ته ان کي رسي ذريعي سوگھو . نه پٽيو ۽ نه نقصان رسايو

رکو يا ڪار ۾ اندر رھڻ ڏيو جيئن ھو ھلندڙ چلندڙ سھن ۽ سانڍن جھڙن جانورن کي نه .ماري

. يندي انڊيا ۾ بهبھرحال اھي اھڙا قاعدا قانون آھن جيڪي دنيا ۾ جتي ڪٿي ھلن ٿا وتڏھن ته اتي جو تاج محل يا الورا اجنتا جون غارون نه ڏسو ته دھلي جو لوڌي ۽ نھرو پارڪ

انھن جي حالت حيدرآباد جي قلعي يا مڪلي جي . نه ڏسو سالن بعد به ساڳي حالت ۾ آھي .قبرستان جھڙي نه ٿي آھي

ھن ھنڌن تي چاھي ھونء پڙھندڙن کي اھا ڳالھه ضرور نوٽ ڪرڻ کپي ته ھھڙن مٿااونھاري جي گرم موسم ۾ وڃڻ ٿئي ته به پاڻ سان لوئي، سئيٽر يا ڪوٽ ضرور کٹي

.نڪرجي ڇو ته جبلن جي آب ھوا بدلجندي دير نٿي لڳي ۽ رات ته ھر صورت ۾ ٿڌي ٿئي ٿياھو لکڻ رھجي ويو ته شيناندوه نيشنل پارڪ ۾ جنھن وقت اسان کي سامھون وچ رستي

ه منور گاڏي بيھاري خوشي وچان ٽارزن ٽائيپ رڙ ڪري مون کي ان تي ھرڻ نظر آيو تخالد ھاشماٹي ھميشھ چوندو آھي ته آئون ھرڻ نظر اچڻ جو ”. ھرڻ جو فوٽو ڪڍڻ الء چيو

“.ڪوڙ ٿو ڳالھايانائين فقط ھرڻ جو فوٽو ڪڍڻ تي خالد ھاشماٹي جنھن ”مون وراٹيو مانس، “ ڳالھه ٻڌ،”

“.عتبار نه ڪندوشخص جو نالو آھي ڪڏھن به ا حميرا چيو“ ڇو ڀال؟”. آئون ڪار مان لھي ڪار جي پٺيان فوٽو ڪڍان ٿو”ھيئن ٿو ڪريان، مون کين چيو، ”

“.تون دريء مان منھن ڪڍ جيئن توسان گڏ ھرڻ جو فوٽو اچيي ويندو پر ھو متين جو موڙھيل، ڀنگ ڄمون سمجھيو ھرڻ ڀ. ڪئميرا کٹي ڪار مان لٿس

. بيٺو رھيو ۽ مون فوٽو ڪڍي ورتومانسپياڪ وانگر پريشان

لوري غارون ۽ ابراھيم منشيلوري جون (Luray Caves نيشنل پارڪ گھمڻ بعد اسان Shenandoahورجينيا رياست جو

تان پيو Lurayھنن غارن تي ھي نالو ھتي جي ھڪ ننڍڙي ڳوٺڙي . ڏسڻ وياسين) غارونيشنل پارڪ مان لنگھندڙ مشھور رستو تي آھي ۽ ھن نExit 264 جي 211جيڪو ھاء وي

ھتي غارون ڪافي وڏيون ۽ . کن ميلن جي فاصلي تي آھي9اسڪاء الئين ڊرائيو جي اولھه ۾ اندر . صاف سٿريون آھن ۽ ٽوئرسٽ کي ھڪ ڪالڪ جي ٽوئر دوران ٻه ميل کن گھمائين ٿا

انگر چمڙن جي الئيٽ جو سٺو بندوست آھي ۽ ھوا پڻ فريش آھي ۽ مالئشيا جي باتو غارن و 18ھي غارون گھمڻ الء في ماٹھو جي . ارين طرفان ڇڏيل ڪن ڪچرو نه آھيڄبدبوء ۽ پو

ان ۾ ڪو . بجي کان ڇھين اندر ڏسي سگھجن ٿيون9ڊالر ٽڪيٽ آھي ۽ روزانو صبح جو . ۽ ڪالم آھنStalactites ،Stalagmites شڪ ناھي ته ھنن غارن ۾ ھزارين سال پراٹا ٺھيل

.ڇا آھن ۽ غارن ۾ ڪيئن ٺھن ٿيون ان بابت احوال اڳتي ھلي ٿا ڪريوناھي شيون


ع ۾ ڀرواري ڳوٺ ۾ 1878اڻ ڄھي غارون جيڪي ھزارين سال پراٹيون آھن انھن جي ھنن ڏٺو ته زمين ۾ ٺھيل . رھندڙ ھڪ فوٽو گرافر ۽ ھڪ لوھه ۽ ٽن جي ڪم ڪندڙ کي پيئي

ھنن گڏجي پنج ڪالڪ . ھئيھڪ سوراخ مان ڪافي پريشر سان ٿڌي ھوا نڪري رھيکان کوٽائي ڪئي جنھن ۾ ايترو ويڪرو سوراخ کوٽي سگھيا جنھن مان ماٹھو اندر گھڙي

ان ۾ پھريون ماٹھو جيڪو گھڙيو اھو ائنڊريو ڪئمپ بيل فوٽو گرافر ھو ۽ ھن کي . سگھيان جو نالو آمريڪا جي پھرين صدر جارج واشنگٽن . نظرآيو(Column)جيڪو پھريون ٿمڀ

ھنن غارن کي ھر سال پنج لک کن ملڪي ۽ غير ملڪي ڄا. ي نالي سان منسوب ڪيو ويوجٽوئرسٽ ڏسڻ الء اچن ٿا ۽ قدرت جي ھن ڪرشمي جي واکاڻ ڪن ٿا ۽ بقول ھڪ انگريز

:ٽوئرسٽ جي. . . . For more than 125 years, luray caverns has been renowned as one of the world’s

most spectacular natural wonders. A world of magic and majesty, still as morvelously beautiful as described in the newspapers headlines over a century ago.

جيڪي پاٹيء جي . ھن غار جا خوبصورت اسٽالئڪٽائيٽ ۽ اسٽالئگمائيٽ ڏسڻ وٽان آھنڪي . غارون ڪيترن ئي قسمن جون ٿين ٿيون. ڦڙي ڦڙي مان ٺھڻ ۾ ھزارين سال وٺن ٿا

جبلن تي مٿاھين ليول تي ٿين ٿيون جيئن غار حرا آھي، جتي اسان جو نبي ڪريم صلعم وحي . نازل ٿيڻ کان اڳ پاڻ غور و فڪر ڪندا ھئا ۽ جتي قرآن شريف جي پھرين آيت نازل ٿي

روشني به اچي ٿي ھي ھڪ ننڍڙي غار آھي جتان سامھون ڪعبھ هللا تي بينظر پوي ٿي ۽ڪي غارون . جيتوٹيڪ دنيا جي ڪيترين غارن ۾ سج جي روشني بلڪل نٿي پھچي

اھڙي ئي ھڪ غار جو . جيتوٹيڪ جبلن ۾ ٿين ٿيون پر انھن جا منھن گرائونڊ ليول تي ٿين ٿا Seaڪي غارون سمنڊ اندر به ٿين ٿيون جيڪي . ۾ آھيېاحوال قرآن مجيد جي ڪھف سور

Caves سڏجن ۽ ڪي Rock Shelters ۽ Grottosڪي غارون ڌرتي ھيٺ به ٿين . به سڏجنبھرحال ڪي غارون . آھي(Luray)“ لوري”جيئن ھيء ورجينيا رياست جي وڏي ۾ وڏي غار

انھن ۾ چاھي ھيٺ . رھن(Void)سخت پٿر جون ٿين ٿيون ۽ اھي شروع کان آخر تائين خال وڌ ۾ وڌ جتي پاٹي ٽمندو رھي . ه ڪجھه نٿو ٿئيپاٹي بيٺل ھجي يا مٿان پاٹي ٽمندو رھي تڏھن ب

) جنھن تي غار حرا آھي(جبل نور . ٿي وڃي(erosion)ٿو اتي سوين سالن بعد گرائونڊ تي پور جن حاجين يا عمري الء ويندڙن . پٿرن جو آھي(Solid)اھو به ڪجھه اھڙن ئي سخت ۽ نھرن

دريون حصو ڏٺو ھوندو انھن کي ھن جبل تي چڙھي چوٽيء تي ٺھيل ھن مبارڪ غار جو انصدين جي ھوائن، سج جي ڪرٹن يا موسم . به اھڙي ئي حالت ۾ آھيڄاڻ ھوندي ته اھا اڄ

اھو ان ڪري جو ھن . جي تبديلين ۽ مينھن طوفانن ھن کي ذرو به نه ڳاريو آھي نه ڊاھيو آھيتان جھڙي سخت جنھن تي عربس. جو ٺھيل آھي(Granitic Rocks)جو پٿر گرانائيٽ ) نور(جبل

:موسم به اثر نٿي ڪري سگھي ۽ جيئن ھيرن الء چيو ويندو آھي تهDiamonds are for ever.

تيئن ھن قسم جي پٿرن الء چيو وڃي ٿوGranitic rocks are for ever.

اھڙي طرح مڪي پاسي جو جبل ثور آھي جنھن ۾ اھا مشھور غار آھي جنھن ۾ حضور


اھڙن ئي پٿرن واري ھڪ ٻي غار . ي تي قيام فرمايو ھواڪرم صلعم جن ھجرت جي موقعع ۾ جناب علي نواز وفائي، 1964۾ آھي جنھن کي ) بلوچستان(جيڪا الھوت المڪان

سان گڏ مون کي ڏسڻ جو ) گل محمد شيخ(عبدالقادر پاٽولي، مخدوم عباسي ۽ والد صاحب ھي، منجھس پاٹيء جي سم ھن غار جو منھن تمام سوڙھو ۽ اٹانگي ھنڌ تي آ. موقعو مليو ھو

(Seepage) به ٿيو پئي پر ڪنھن به پٿر ۾ ڳار يا پورائي (holes)يعني ان پٿر ۾ . نظر نه آيا. چوڌاري گرانائيٽ جھڙو سخت پٿر ھو. جھڙو نرم ڪيميڪل مليل نه ھو(Lime)ڪوبه چن

. نه ھئيFormationانھن غارن جي ڇت تي يا فرش تي اسٽالئڪٽا ئيٽ يا اسٽالئگمائيٽ جھڙي جون آھن جن تي مينھن جي يا Lime Stone جھڙيون غارون چن واري پٿر Lurayباقي ھي

. خاص ڪري ان پاٹيء جو جنھن ۾ تيزابيت موجود آھي. ڪنھن ٻي پاٹيء جو وڏو اثر ٿو ٿئي به سڏجن ٿيون ان جي پٿر ۾ ھڪ ڌاتو Sedimentary Rocksھن قسم جون غارون جيڪي

مينھن . ٿو جنھن کي ڪيميسٽري جي زبان ۾ ڪئلشم ڪاربونيٽ سڏجي ٿوڪئلسائيٽ به ٿئيجو پاٹي ھن ڪيميڪل سان مڪس ٿي غارن جي ڇتين تان جڏھن ٽيپو ٽيپو ٿي سمي ٿو ته ان ۾ موجود پاٹي ھيٺ ڪريو پوي پر ڪئلسائيٽ ۽ ان سان مليل ٻيا ڌاتو ڇت تي ڇلي وانگر

ٽمي ٿو جنھن مان پڻ ساڳيو ڌاتو پھرين ڇلي چنبڙيو وڃن ٿوري دير کان پوء وري ٻيو ڦڙوائين ھڪ ٻئي پويان سنھا ڇال ٺھندا وڃن ۽ ڇت تان . جي ھيٺان ٻيو ڇلي ٺاھي ترسيو پوي

بلڪ ڇت کان . ھيٺ ايندي رھي ٿي) وانگرStrawشربت پيئڻ واري (ھڪ گول ڇلن جي لٺ سوڊا ”اھي سڏجن ئي جن جا سوراخ بند نٿا ٿين (Stalactite)ھيٺ لڙڪندڙ اھڙيون لٺيون

ڇت ته لڙڪندڙ ھنن لڙھين مان ڪن جا ھيٺيان سوراخ بند ٿيو وڃن ۽ . “اسٽرا اسٽالئڪٽائيٽبھرحال ڇت تان لڙڪندڙ . شڪل جون ٿينCone بدران (Soda straw)پوء اھي سوڊا اسٽرا

سان مليل ھي ڦڙا ڇت ۾ Calcite. سڏجن ٿيونStalactiteھر قسم جي ڇلن جون ھي لڙھيون لڙڪيل لڙھي ٺاھيندا جڏھن ھيٺ ڪرن ٿا ته ھيٺ زمين تي به ڇت جھڙا ڇال ڇال ٺھندا وڃن

ڇت وارين لڙھين ۽ زمين تي ٺھيل لٺين . سڏجي ٿو Stalagmite۽ انھن زميني ڇلن جي لٺ کي مون کي ياد ٿو اچي ته انٽر سائنس ۾ . جا مٿيان انگريزي ناال ھڪ ٻئي سان ڪافي ملن ٿا

ل سبجيڪٽ پڙھائڻ وارو اسان جو پروفيسر مرحوم طارق مصطفي جاگرافي جو آپشن. جا اکر ياد رکوG ۽ Cصاحب اسان کي چوندو ھو ته اھي ناال ياد رکڻ الء انھن ۾ موجود

سان آھي ۽ ) ڇت (Ceiling يعني Cان جو واسطو ) Stalactiteيعني (جنھن نالي ۾ سي آھي . يعني گرائونڊ سان آھيGاسطو ان جو وStalagmite آھي يعني Gجنھن اکر ۾

اھي ڪئلسائيٽ جون لڙھيون ) جيئن ورجينيا رياست جي ھن غار ۾(ڪن ڪن غارن ۾ . ۽ لٺيون ايڏيون ته وڏيون ٿيو وڃن جو ھڪ ٻئي سان ملي ھڪڙو يڪو ٿنڀ ٺاھين ٿيون

غارن ۾ اھڙو ئي ھڪ Luray ھنن. آھي“ ڪالم”غارن ۾ ٺھيل اھڙي ٿنڀ جو جاگرافيائي نالو تمام خوبصورت آھي ۽ قدرت جي تعريف ڪندي نٿو رھجي Empress Columnلم ڪا

اھڙي طرح ڪجھه اسٽالئڪٽائيٽ ۽ اسٽالئگمائيٽ بيحد خوبصورت آھن جن الء . سگھجي غارن جي Lurayاھڙن مان ڪجھه جا ھنن . چئي سگھجي ٿو ته ڏسڻ سان عقل چرخ ٿيو وڃي


:انتظاميا وارن ناال به رکيا آھن، جھڙوڪTitanias’Veilجيڪا بلڪل سفيد رنگ جي شفاف ڇلن جي لڙھي آھي .

Frozen Fountain ھي بيحد ڳرو ۽ وڏو سفيد رنگ جي چادر يا پڙدي جھڙو فلو اسٽون آھي .جيڪو زمين تي ٺھي پيو آھي

Stalacpipe Organ چئن کن ايڪڙن تي ڪجھه ڇت واريون لڙھيون يعني اسٽالئڪٽائيٽ .ي ويون آھن جن مان ھارمونيم وانگر سريال آواز ٿا نڪرنھڪ ٻئي جي ڀرسان ائين ٺھ

Giant فوٽ 47 ھال ۾ ھڪ سڀ کان ڊگھو ۽ خوبصورت ٻٽو ڪالم آھي جنھن جي ڊيگھه .آھي

سان واسطو نه رھيو منھنجا اھي پڙھندڙ جن جو جاگرافي ۽ ڪيمسٽري جھڙن سبجيڪٽن . ضروري سمجھان ٿوآھي انھن جي دلچسپي الء ھتي ڪجھه ڳالھين جي سمجھاٹي لکڻ

ڪئلسائيٽ يا ڪئلشم ڪاربونيٽ جنھن مان ھي ڇت واريون ڇلن جون لڙھيون Stalactite يا فرش تي لٺيون Stalagmite ٺھن ٿيون پنھنجي نج حالت ۾ سچي موتي (Pearl) وانگر

سفيد ۽ شفاف ٿين ٿيون جيئن مٿي ذڪر ڪيل فروزن فائونٽن آھي جيڪو نج ڪئلسائيٽ جو Stalagmiteآھي .

مان ٺھيل ھي سڀ شيون ٽاڪئون ٿين ٿيون ۽زور ڏيڻ ) ڪئلشم ڪاربونيٽ(ڪئلسائيٽ . کي مترڪو ھٹڻ سان ڇيتيون ڇيتيون ٿيو وڃيPearlسان ٽڙڪي پون ٿيون جيئن سچا موتي

۽ ڪوڏ، ويندي (Shells)ھتي اھو به لکندو ھالن ته غارن ۾ ٺھيل ھي شيون، سچا موتي، سپون Snailتھه جيت جو مٿيون (Shell) ۽ بيضن (Eggs) جا ٻاھريان ڇلڪا سڀ ھڪ ئي شيء

جپان واري ڪنھن سفرنامي ۾ لکي چڪو آھيان ته ان ۾ ڪا . ڪئلشم ڪاربونيٽ آھيتوھان ڪلفٽن تي . ميڊيڪل حقيقت ناھي ته سچن موتين ۾ ڪا شھواني يا جسماني طاقت آھي

مام دستي ۾ چورو ڪريو ۽ جو ح(Shell)سمنڊ جي ڪناري تي پيل ڍير سپن مان ھڪ سپ سچن . ٻنھي ۾ ساڳيو ڪيميڪل آھي. ڳالھه ساڳي آھي. ٻيو سچي موتيء جو چورو ڪريو

موتين ۾ طاقت، شباب، جواني جو نعرو فقط وھم آھي جيئن مالئيشيا، ھانگ ڪانگ، ۽ چين جي سڱ جي پائوڊر الء چون ٿا جيڪو سائنسي يا (Rhinoceros)پاسي جا چيني گينڊي

. ٿيل ڇڳو آھيCompressڪل ريسرچ مطابق وارن جو ميڊي يا Stalactiteھتي اھو به لکڻ چاھيان ٿو ته اھي ڇت واريون ڇلن جون لڙھيون

Stalagmitesڪي پنجاھه يا سو سال ۾ نٿيون ٺھن پر انھن جي ٺھڻ ۾ ھزارين سال لڳيو وڃن . اخبار وارا يا پر خبر ناھي. ھنن غارن جون مون ڪيتريون ئي تصويرون ڪڍيون آھن

بھرحال جن وٽ ڪمپيوٽر آھي اھي ھن ويب . ڪتاب جا پبلشر انھن مان ڪا ڇپين يا نه .سائيٽ تي انھن غار وارن جي انتظاميا طرفان ڏنل ڪجھه تصويرون ڏسي سگھن ٿا

www.luraycaverns.com

انھن ۾ ھزارين سالن جي عرصي مان ٺھيل عجيب ان ۾ ڪو شڪ ناھي ته ھي غارون ۽ نيويارڪ ٽائيمس اخبار جو نمائندو اليگزينڊر . ۽ خوبصورت شيون ڏسي ماٹھو سراپجيو وڃي

اٽڪل سو سال . جو سير ڪيوLuray cavesبرانڊ پھريون سفرنامو لکندڙ آھي جنھن ھنن غارن


:کن اڳ جي سفرنامي ۾ ھن ھنن غارن بابت لکيو آھي ته“It’s a magnificent cave. The most beautiful I’verseen. Trying to compare this cave to other would be like Comparing New York City to the Town of Luray.”

رسل گرني جيڪو . انسئڪلوپيڊيا برٽينيڪا ۾ ھنن غارن بابت ڏيڍ صفحو کن ڏنل آھيڊسڪوري آف ” چڪو آھي ان پنھنجي ڪتاب ڪلب جو صدر به رھيExplorersليکڪ ۽

:۾ لکيو آھي ته“ لوري ڪئورن، ورجينيا“Luray Caverns remains a tribute to the courage and vision of explorers who will

persevere to seek out secrets of our world. In an imperfect human world it is reassuring that the discovery of these men of vision has been preserved for the enjoymet of this and succeeding generations.”

. ان ڏينھن اسانجو شايد آخري گروپ ھو. لوري غارن مان نڪرڻ وقت سج اچي لٿو ھو. نڪرڻ واري دروازي وٽ ھڪ ننڍڙو سووينيئر شاپ ۽ چانھه ڪافيء جي ريسٽورنٽ ھئي

اتي ئي چانھه پيئڻ چاھي ٿي پر ھڪ ته رش ڪري ۽ ٻيو ته ھھڙن خاص ھنڌن تي اسان بهحميرا ٻڌايو . ڳوٺ ۾ اچي چانھه پيتيLurayسو اسان ميل ٻه اوڀر ۾ . ھر شيء مھانگي ٿئي ٿي

انکان عالوه آمريڪا جي . ته ھي ڳوٺ جيتوٹيڪ ننڍو آھي پر ھنن غارن ڪري مشھور آھييوگي بيئر ڪارٽونن جو خالق پڻ ھن . جو ڳوٺ آھيLuray Wranglersوئلي بيس بال ليگ جي

ڳوٺ مان نڪرڻ وقت . پارڪ آھيYogi Bear’s Gellystoneڳوٺ جو آھي جنھن جي ياد ۾ ھتي . اخبار جي آفيس پڻ نظر آئيPage newsلوري ھاء اسڪول جي عمارت ۽

رکي رکي ڪار منور پئي ھالئي پر ٿڪل اسين ٻه حميرا رحمان ۽ آئون ھوس جو .اٻاسيون به آيون پئي

.مون پڇيومانس“ ننڊ ته ڪانه ٿي اچي؟! ڪر خبر منور” .منور وراٹيو“ منھنجو فڪر ئي نه ڪريو توھان ڀلي سمھي رھو” .، مون چيومانس“نه منھنجا سائين ائين ته اسان به نه ڪنداسين”ٻيو توسان ٹو سمھي ته ڄگھٽ ۾ گھٽ اسان مان ھڪ . جھوٽو لڳندي ڪا دير ٿي ٿئي”

“.ڳالھائيندو ھليمنور ٻه ٽي . منور اعالن ڪيو“ .ڪنھن جي به ڳالھائڻ جي ضرورت ناھي آئون ٿو ڪئسٽ ٻڌان”

.ڪئسٽ مٽائيندي آخر ھڪ کي ھلڻ ڏنو

مون رات گنجي ۾ گجندي ڪيڏا سنڌوء جا سرواڻ ڏٺا ٿي ٻھڪيا منھن ۽ ٻانن ٻر، مون ٻلواٹن ھٿ ٻاڻ ڏٺا

ا ۽ ڪانن جا ڪيئن ڪڙڪا ھا ڀنيء جو ڀڙڪا ھڄھت ڀي ھت گونج متل ھئي گولين جي، ۽ ٽڪر ٽولين ٽولين جي

ڻ سان وڙھيا ڪي پاڏا ٿيڄڏيئي منھان منھن مھاڏا ٿي، ھن ڀر کان ڀاڳيان ڀونيان ھا، ۽ اڳيان چور اڀونيا ھا

اڻ ڏٺاڄمون جنگ اندر ڪئين جوڌا جاني، سورھيه پٽ س


ڇا . و ڪنھن محفل ۾ پنھنجي شاعري ٻڌائي رھيو ھوھي ابراھيم منشي پاڻ ھو، جيڪ. . . . ابا ”. اسان جي ننڊ ته پھرين سٽ تي ئي ھلي ويئي. ته سندس آواز ۽ ان ۾ جوش ۽ للڪار ھئي

“.اسان ننڊ تان ھٿ کنيو”حميره رڙ ڪئي، “ .منور متان ان ڪئسٽ کي بند ڪيو اٿئي

ھي آزادي جو جھيڙو ھو ۽ ڀائر ڀائر ڀيڙو ھو،. . . . دارن جو ٽولو ھو، جنھن ننگ نسل ۾ رولو ھو،ھڪ غ

سو ڌاڙيلن سان ھو ڌر بنيو، ۽ سنڌ الء سورن سر بنيو، ھئا لعنت سان منھن الل سندن، ڇا ويھي ڪريان مان ڳالھه سندن،

. . . !!ان ڪڙم جي قاتل ٽولي جا مون پيال منھن خود پاڻ ڏٺا

رو سال اڳ سئيڊن جي شھر کان ويھاڄمون ابراھيم منشي جي شاعري پھريون دفعو اورلڊ مئريٽائيم ”مالمو ۾ وزير سومري وٽ ٻڌي ھئي، جڏھن آئون اتي جي يونيورسٽي

ابراھيم منشي . اسان جو ھي پيارو شاعر ھن دنيا ۾ نه رھيو آھيڄا. ۾ ھوس“ يونيورسٽيھڪ مزاحمتي شاعر ھو، جنھن پنھنجي ڌرتيء تي تبديليء جي چاھنا رکي ھو ڌرتيء وارن .

.الء حوصلي، ھمت، سرت، ساڃاھه، جرئت ۽ جدوجھد جو سبب بٹيو رھيو

جنگ جنگ جنگ آ، منھنجي توسان جنگ آ پليت پير ڪر پري، ھيء ڌرتي منھنجو ننگ آ

ابراھيم منشي جي جيڪڏھن شاعري پڙھندائو ته ان ۾ ھن جي زندگيء جو مقصد چٽي . مائيدار جو چٽو دشمن نظر ايندوھو ڏوٿي ماٹھن جو ھمدرد، وڏيري، سر. طرح نظر ايندو

ڄا. ھو عام ماٹھن جو آواز ھو. سندس شاعري سنڌي قوم الء اتھاس جي اھميت رکي ٿيرھي آھي، ته جڏھن ورجينيا رياست جي رستن تي اسان جي گاڏي صحيح رستو وٺي وڃي

عريء سندس شا. اسين ابراھيم منشي کي پنھنجو گيت ترنم سان پڙھندو ٻڌي گم ٿي ويا آھيون .ڪيڏو ته بيقرار ڪري وڌو آھي

ڪتيون ڪئين قيد ۾ گذريون، چڱو چيٽن ۾ ملنداسون . . . !سرنھن پيال جھليندي گل، تڏھن کيتن ۾ ملنداسون

اتر جا واء جڏھن ورندا، اڇا سر، ڪانھه سنگ ڪڍندا، .لھنديون ڪونجون جتي ڪٹڪي، انھن ڪيٽين ۾ ملنداسون

ٻيٽ ٻيالٽيونڇڏي درياء ويندو دھشت، بنائي چڙھي تڏھن ناء ننڍڙيء تي، انھن ٻيٽن ۾ ملنداسون .

.مون پڇيومانس“ ڪٿان گھرايئي؟. منور واھه جو ڪئسٽ ھٿ ڪيو اٿئي” .منور وراٹيو“ .مون کي به ٽالپر ٻڌڻ الء ڏنو آھي” .مون پڇيو“ ڪھڙي ٽالپر؟ طلعت ٽالپر؟ شاھد ٽالپر؟” “. سليم عرساٹيء جوشاھد ڏنو آھي پر آھي توھان جي ڳوٺائي”


“.ڪنھن جو به ھجي مون کي اھو ٽيپ ڪرائي ڏي”مون چيو، “ .چڱو ھاڻ ڳالھه ٻڌ”ع تي ڳوٺ جنھاڻ سومرو، تعلقو ٽنڊو محمدخان ۾ 1934 جنوري 15منشي محمد ابراھيم

.جنم ورتو ھو

ڪنھن جي ٿي ھت ذات وڪامي، ڪنھن جي ٿي ھت ڏات وڪامي جي ٿي ھت رات وڪاميڪنھن جي ٿي ھت بات وڪامي، ڪنھن

ھيڏي وڪري ۾ جو نه وڪاٹو، تنھن کي مليو جيل ۽ ٿاٹو جھڙو ماٹھو تھڙو ناٹو، ھر ڪو پنھنجي اگھه اگھاٹو .جيڪو ماٹھو ڪونه وڪاٹو، سوئي ماٹھو موتيء داٹو

Bakhsho Leghari Khan Baltimore

Documents

Transcript of Bakhsho Leghari Khan Baltimore