KINH T HC VI M CNG CHI TIT THNG TIN V MN HC M t mn hc Mc tiu iu kin tin quyt S tit l thuyt: Cu trc mn hc S tit thc hnh: S tit chun b nh: T chc lp hc Phng php hcTI LIU

TC GI

NM1992 1999

Kinh t hc

Ti liu tham kho

David Begg, Stanley Fischer Kinh t hc vi m Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubinfeld Kinh t hc Paul Samuelson, Nordhaus iu tra mc sng dn c Tng Cc Thng k Vit Nam 1997 - 1998 Microeconomic theory Walter Nicholson Economic efficiency of rice Phm L Thng production in Cantho Farmers' response to price inh Uyn Phng changes of input factors in rice production in the Mekong Delta nh thc con rng ng Phm Ch qun

2000 1998 1998 1997

2000

KIM TRA V NH GI Cch thc thi v kim tra im v thang im

1

M MN HC:

KINH T HC VI M

CNG CHI TIT Chng 1 Chng 2 Chng 3 Chng 4 Chng 5 Chng 6 Chng 7 Ph lc Nhng vn chung v kinh t hc Cung cu hng ha v gi c th trng L thuyt v hnh vi ca ngi tiu dng L thuyt v hnh vi ca nh sn xut Th trng cnh tranh hon ho Th trng cnh tranh khng hon ho Th trng cc yu t sn xut Ti liu tham kho Cc bng gi tr phn phi

2

CHNG 1

NHNG VN CHUNG V KINH T HCI. KINH T HC L G? 1. KHI NIM 2. BA VN C BN CA KINH T HC II. MT S C TRNG CA CC M HNH NGHIN CU KINH T 1. GI THIT V CC YU T KHC KHNG I 2. GI THIT V TI U HA 3. S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC III. S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC IV.CC M HNH KINH T V. KINH T HC VI M V KINH T HC V M VI. NG GII HN KH NNG SN XUT 1. KHI NIM 2. S DI CHUYN DC THEO NG GII HN KH NNG SN XUT (PPF) V S DCH CHUYN CA NG GII HN KH NNG SN XUT VII. L THUYT TI U HA

NHNG CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

Chng 1

NHNG VN CHUNG V KINH T HCI. KINH T HC L G? TOP I.1 KHI NIM Kinh t vi m l mn hc kinh t hc cn bn cung cp cho sinh vin kin thc i cng v l lun v phng php kinh t trong la chn gii quyt ba vn kinh t c bn ca mt nn kinh t: sn xut ci g? sn xut nh th no? v sn xut cho ai? Mn hc khi u vi nghin cu v nhng c s ca cung cu: vn tiu dng c nhn, c tnh cu c nhn v t suy ra cu ca th trng. Ni dung tip theo l nghin cu v c im ca sn xut, chi ph, li nhun. Cc la chn ti u ho li nhun ca doanh 3

nghip trong th trng cnh tranh, th trng cnh tranh khng hon ho v th trng c quyn. Phn cui ca mn hc gii thiu nhng vn tht bi ca th trng, thng tin v vai tr ca chnh ph. Mn hc Kinh t vi m cung cp cc kin thc nn v kinh t hc trc khi sinh vin hc cc mn chuyn ngnh Qun tr kinh doanh. Kinh t vi m v kinh t v m l mn hc kinh t i cng nn tng cho cc mn kinh t ng dng v cc mn v kinh t kinh doanh c dy vo hc k I v hc k II ca nm th II cho sinh vin chuyn ngnh kinh t, pht trin nng thn. Hot ng kinh t l hot ng thng xuyn ca con ngi. Hot ng kinh t bao gm hot ng mua bn hng ha, hot ng mua bn ti sn ti chnh, hot ng tn dng (i vay, cho vay), v.v. Do cc hot ng kinh t thng nhm mc ch to ra sn phm hay dch v tha mn nhu cu ca con ngi nn chng ng mt vai tr ht sc quan trng. V vy, vic hnh thnh mt mn khoa hc nghin cu hot ng kinh t ca con ngi l rt cn thit. iu ny gii thch l do ra i ca mn kinh t hc. Ngy nay, cc nh kinh t hc a ra nh ngha chung v kinh t hc nh sau: Kinh t hc l mt mn khoa hc nghin cu cch thc con ngi s dng ngun ti nguyn c hn tha mn nhu cu v hn ca mnh. nh ngha ni trn nhn mnh hai kha cnh quan trng ca kinh t hc. Mt l, ngun ti nguyn c dng sn xut ra ca ci vt cht th c gii hn. iu ny c ngha l ngun ti nguyn khng th p ng tt c cc nhu cu ca con ngi. S khan him ny gii hn s chn la ca x hi v gii hn c c hi dnh cho con ngi sng trong x hi. Th d, khng mt c nhn no c th tiu dng nhiu hn s thu nhp ca mnh; khng mt ai c th c nhiu hn 24 gi trong mt ngy. S chn la ca con ngi thc cht l vic tnh ton xem ngun ti nguyn phi c s dng nh th no. Do , s cn thit phi la chn dn n kha cnh th hai ca nh ngha ca kinh t hc: mi quan tm v vic ngun ti nguyn c phn phi nh th no. Bng cch xem xt cc hot ng ca ngi tiu dng, nh sn xut, nh cung ng, chnh ph, v.v., cc nh kinh t hc c gng tm hiu xem ngun ti nguyn c phn b nh th no. I. 2.BA VN C BN CA KINH T HC Do ngun ti nguyn c hn v nhu cu ca con ngi l v hn nn ngun ti nguyn nhng yu t c dng to ra hng ha v dch v - c xem l khan him. Do s khan him ca ngun ti nguyn nn kinh t hc phi gii quyt ba vn chnh ca x hi l: (1) Sn xut ra hng ha, dch v g v sn xut bao nhiu? S khan him ca ngun ti nguyn buc con ngi phi chn ra t v s hng ha, dch v nhng hng ha, dch v c li nht cho mnh sn xut trong mt khong thi gian nht nh no . Chng ta nn sn xut v kh phc v quc phng hay sn xut lng thc phc v nhu cu hng ngy ca ngi dn? Chng ta nn xy dng nhiu c s y t chm sc sc khe nhn dn hay nn xy dng thm nh ? y l nhng cu hi m ta thng xuyn gp phi. Ngoi ra, mt cu hi khc na c t ra l chng ta nn sn xut bao nhiu? Nu chng ta sn xut thm mt loi hng ha ny, ngha l chng ta phi gim i hng ha khc. V th, trn nguyn tc s lng cc loi hng ha c sn xut ra trong mt nn kinh t no phi ph hp vi nhu cu ca ngi tiu dng. (2) Sn xut nh th no? C rt nhiu cch thc sn xut khc nhau. Th d, to ra mt b bi ta c th dng mt my i trong vng mt ngy hay 30 ngi cng nhn vi dng c th s trong vng mt tun. Vic thu hoch trong nng nghip c th c thc hin bng tay hay bng my ty theo s la chn ca ngi nng dn. o qun c th c may ti nh hay cng c th c may cc nh my vi dy chuyn cng nghip. La 4

chn cch thc sn xut tng loi sn phm mt cch hiu qu nht cng l cu hi t ra cho cc quc gia trn th gii. (3) Sn xut cho ai hay phn phi nh th no? Ngay c khi ta c th sn xut ci m ngi tiu dng cn nht, ta cng phi tnh ton n vic phn phi cho ai v vic phn phi c lin quan ht sc mt thit n thu nhp, s thch, v.v. Trong hu ht cc nn kinh t, vn phn phi cng ht sc phc tp. Mt cu hi tng qut l liu chng ta c nn phn phi hng ha nhiu cho ngi giu hn cho ngi ngho hay ngc li? II. MT S C TRNG CA CC M TOP HNH NGHIN CU KINH T C rt nhiu m hnh nghin cu kinh t c s dng. Cc gi thit c s dng v mc chi tit ca cc m hnh ny ph thuc rt ln vo tnh cht ca vn ang c nghin cu. Th d, cc m hnh kinh t c s dng nghin cu cc hot ng kinh t ca mt quc gia c l phi c xem xt phm vi tng th v phc tp hn vic gii thch s vn ng ca gi c ca mt hng ha no . Mc d c s khc bit ny, cc m hnh kinh t bao gm ba yu t ch yu sau: (i) gi thit v cc yu t khc khng thay i; (ii) gi thit l nhng ngi a ra quyt nh lun nhm ti u ha mt ci g ; v (iii) c s phn bit rch ri gia cc vn thc chng v cc vn chun tc. II.1.GI THIT V CC YU T KHC KHNG TOP I Ging nh hu ht cc ngnh khoa hc khc, cc m hnh nghin cu kinh t lun c gng phc ha cc mi lin h mang tnh tng i. Mt m hnh nghin cu v th trng la go chng hn c l s c gng gii thch s bin ng ca gi c la go bng cch s dng ch mt s t bin s nh thu nhp ca nng dn sn xut la, lng ma, v thu nhp ca ngi tiu dng. Vic gii hn v s bin s c dng nghin cu lm cho vic nghin cu s bin ng ca gi c la go c n gin ha v thng qua cho php ta hiu c s tc ng ca tng nhn t ring bit m ta quan tm. Mc d cc nh kinh t bit rng c rt nhiu cc nhn t khc (nh su bnh, s thay i ca gi c ca cc yu t sn xut nh phn bn hay my nng nghip, s thay i trong s thch tiu dng go ca ngi tiu dng, v.v.) c th nh hng n gi la go nhng nhng bin s ny c gi c nh trong m hnh kinh t ni trn. y l gi thit cc yu t khc khng i (ceteris paribus). Mt iu quan trng m ta cn lu l cc nh kinh t khng gi nh l cc yu t ny khng nh hng n gi la go m gi nh l cc nhn t ni trn khng thay i trong thi gian nghin cu. Bng cch s dng gi thit ny, nh hng ca mt s t cc nhn t c th c xem xt mt cch thu o. Gi thit cc yu t khc khng i c s dng trong hu ht cc m hnh nghin cu kinh t. Gi thit cc yu t khc khng i c th gy ra mt s kh khn cho vic hnh thnh nn cc m hnh nghin cu cc tnh hung kinh t thc t. i vi cc ngnh khoa hc khc, gi thit ny c l khng cn thit v cc ngnh khoa hc ny ngi ta c th tin hnh cc th nghim c kim sot. Th d, mt nh vt l nghin cu trng lc c l s khng tin hnh vic ny bng cch th mt vt th t nc ca mt ta cao c. Cch lm ny c th khng cho ra kt qu chnh xc v nu lm nh th vt th ri c th chu nh hng ca rt nhiu nhn t ngoi cnh nh sc gi, chuyn ng ca khng kh, s thay i ca nhit , v.v. Nh vt l ny c l tin hnh thc nghim ny trong mt phng th nghim trong cc yu t ngoi vi nh trn c loi tr. Bng cch ny, l thuyt v trng lc c th c xy dng da vo cc th nghim n gin khng cn thit phi xem xt cc nhn t khc c nh hng n vt th ri trong t nhin. Ngoi tr mt s trng hp ht sc ngoi l, cc nh kinh t khng th tin hnh cc nghin cu c kim sot. Thay vo , cc nh kinh t phi nh vo nhiu phng php 5

thng k khc nhau kim sot cc nhn t khc trong khi kim nghim mt m hnh kinh t no . Vic s dng cc phng php thng k ny kim nghim cc m hnh kinh t trn nguyn tc c th c xem l ging nh phng php th nghim c kim sot c s dng trong cc ngnh khoa hc khc. II.2.GI THIT V TI U HA TOP Hu ht cc m hnh nghin cu kinh t bt u bng vic gi nh cc ch th kinh t ang theo ui mt mc tiu ti u no . Th d, cc doanh nghip mun ti a ha li nhun hay ti thiu ha chi ph; ngi tiu dng mun ti a ha hu dng; chnh ph mun ti a ha phc li x hi, v.v. Mc d gi thit ny cha c s thng nht hon ton t pha cc nh nghin cu, nhng n l xut pht im quan trng ca cc m hnh nghin cu kinh t. C l c hai nhn t to nn tm quan trng ca gi thit ny. Mt l, gi thit ti u ha rt hu hiu trong vic a ra cc m hnh nghin cu kinh t chnh xc v c th gii c. iu ny c th thc hin c l nh vo cc cng c ton hc dng gii quyt cc bi ton ti u ha do cc nh ton hc xy dng nn. L do th hai ca vic s dng rng ri cc m hnh ti u ha l tnh hu ch ca n trong cc nghin cu thc t. Nh chng ta s c thy trong cc chng tip theo ca quyn sch ny, nhng m hnh nghin cu ny c th gii thch mt cch rt hu hiu cc hin tng kinh t. Chnh v nhng l do ny, cc m hnh ti u ha ng mt vai tr ht sc quan trng trong l thuyt kinh t hin i. II.3.S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC TOP Mt c trng quan trng khc ca cc m hnh nghin cu kinh t l s phn bit rch ri gia cc vn thc chng v cc vn chun tc. Nh chng ta s thy trong cc chng tip theo, quyn sch ny ch trng n l thuyt kinh t thc chng. L thuyt kinh t thc chng xem th gii hin thc l ch th cn nghin cu v c gng gii thch cc hin tng kinh t xy ra trong thc t. Chng hn, l thuyt kinh t thc chng s gii thch ti sao ngun ti nguyn c phn b nh vy cho cc b phn ca nn kinh t. i lp vi l thuyt kinh t thc chng l l thuyt kinh t chun tc. L thuyt kinh t chun tc a ra cc lp lun v vic nhng ci nn thc hin. Trong cc phn tch chun tc cc nh kinh t s nghin cu vic ngun ti nguyn nn c phn b nh th no. Th d, mt nh kinh t tin hnh cc nghin cu thc chng c l s phn tch l do v cch thc m ngnh y t ca mt quc gia s dng vn, lao ng, v t ai vo lnh vc chm sc y t. Nh kinh t hc thc chng cng c l s o lng chi ph v li ch ca vic phn b thm ngun ti nguyn cho lnh vc chm sc y t. Tuy nhin, khi cc nh kinh t a ra lp lun l c nn phn b thm ngun ti nguyn cho lnh vc chm sc y t hay khng th h chuyn sang lnh vc ca phn tch chun tc. Nu cc nh kinh t s dng gi thit ti a ha li nhun do gi thit ny c th gii thch thc t mt cch ph hp th h ang phn tch thc chng. Song, nu cc nh kinh t phn tch rng cc doanh nghip c nn ti a ha li nhun hay khng th h ang phn tch vn trn quan im chun tc. Mt s nh kinh t tin rng phng php phn tch kinh t ph hp duy nht l phn tch thc chng. Trong mi quan h so snh vi khoa hc vt l, cc nh kinh t cho rng kinh t hc nn quan tm n vic miu t (hay nu c th l d bo) cc s kin thc t. a ra cc lp lun ch quan nh cc phn tch chun tc c cc nh kinh t ny xem nh khng thuc phm vi ca kinh t hc. Mt s nh kinh t khc li tin rng vic phn bit gia thc chng v chun tc trong kinh t c l l khng cn thit do vic nghin cu v l gii cc vn kinh t t nhiu chu nh hng bi quan im ch quan ca cc nh nghin cu. Nh cp, trong quyn sch ny, chng ti ch trng xem xt vn trn quan im thc chng, cn vic nh gi cc vn theo quan im chun tc c dnh cho bn c. 6

III. H THNG KINH T TOP S tn ti v pht trin ca x hi lun lun gn lin vi hot ng sn xut v tiu dng ca cc nh sn xut v ngi tiu dng. Nhng ch th ny tc ng v h tr ln nhau cng tn ti v pht trin. Nhng mi quan h gia nh sn xut v ngi tiu dng c biu hin thng qua s vn hnh ca cc loi th trng: th trng cc yu t sn xut v th trng hng ha, dch v. H thng kinh t bao gm nhng b phn tc ng ln nhau trong vng chu chuyn kinh t. C th, h thng kinh t bao gm nhng b phn sau: H gia nh: h gia nh l ngi tiu dng ng thi l ngi cung ng cc yu t sn xut cho doanh nghip. Doanh nghip: doanh nghip l ngi s dng cc yu t sn xut (u vo) c cung ng bi cc h gia nh v cng l ngi sn xut ra hng ha - dch v. Th trng cc yu t sn xut: th trng cc yu t sn xut l th trng trong cc yu t sn xut nh vn, lao ng, v.v. c mua bn, trao i. Th trng hng ha, dch v: th trng hng ha, dch v l th trng m trong hng ho, dch v c mua bn, trao i. H thng kinh t c minh ha bi hnh 1.1.

Vng chu chuyn kinh t ca x hi bt u bng vic cung ng cc yu t sn xut ca cc h gia nh cho cc doanh nghip (1). H gia nh cung ng vn, lao ng v cc t liu sn xut cho cc doanh nghip. Doanh nghip s dng cc yu t sn xut phc v cho nhu cu sn xut, kinh doanh (2) ca mnh v tr cng cho h gia nh di hnh thc tin lng, tin thu, tin li v li nhun. Chng ta lu rng bn thn nhng ngi ch doanh nghip cng l b phn ca cc h gia nh nn li nhun ca cc ch doanh nghip cng l phn thu nhp ca cc h gia nh. S cung ng v s dng cc yu t sn xut c din ra trn th trng cc yu t sn xut trong h gia nh l ngi cung ng (ngi bn) v doanh nghip l ngi mua cc yu t sn xut. Nhnh th (3) ca vng chu chuyn m t s cung ng hng ha, dch v ca cc doanh nghip. Cc doanh nghip sau khi nhn yu t sn xut t h gia nh s tin hnh sn xut to ra ca ci vt cht, p ng cho nhu cu ca x hi (h gia nh). H gia nh mua hng ha, dch v ca doanh nghip (4) v tr tin di dng chi tiu ca h gia nh. Hot ng mua bn hng ha, dch v c din ra trn th trng hng ha, dch v. Cng vi thi gian, nhu cu ca x hi i vi cc loi hng ha, dch v gia tng c v s lng ln cht lng, thc y s pht trin ca cng ngh sn xut v cc yu t sn xut. Cng ngh sn xut tin b s p ng tt hn nhu cu ca x hi v lm pht sinh nhng nhu cu mi cao hn. Nhng s tng tc trn thc y s pht trin ca x hi. 7

IV. CC M HNH KINH T TOP Da vo cch thc gii quyt ba vn c bn ni trn ca kinh t hc, cc quc gia trn th gii ang p dng ba m hnh kinh t ch yu, l m hnh kinh t th trng t do, m hnh kinh t mnh lnh (hay k hoch ha tp trung), v m hnh kinh t hn hp. Kinh t th trng: Kinh t th trng l nn kinh t m trong cc quyt nh ca cc c nhn v tiu dng cc mt hng no, cc quyt nh ca cc doanh nghip v sn xut ci g, sn xut nh th no v cc quyt nh ca ngi cng nhn v vic lm cho ai u c thc hin di s tc ng ca gi c th trng. Th trng m nh nc khng can thip vo gi l th trng t do hon ton. Kinh t k hoch ha tp trung: Kinh t k hoch ha tp trung l nn kinh t m trong chnh ph a ra mi quyt nh v sn xut v phn phi. C quan k hoch ca chnh ph quyt nh s sn xut ra ci g, sn xut nh th no, v phn phi cho ai. Sau , cc hng dn c th s c ph bin ti cc h gia nh v cc doanh nghip. Th d, Lin X c, c quan k hoch nh nc hoch nh k hoch cho tt c cc vn kinh t ca t nc. Kinh t hn hp: Kinh t hn hp l nn kinh t m trong chnh ph vn hnh nn kinh t theo tn hiu th trng. Trong nn kinh t hn hp, chnh ph c th hn ch c nhng khim khuyt cng nh pht huy nhng u im ca nn kinh t k hach ha tp trung v nn kinh t th trng. Do nhng tnh u vit m hu ht cc quc gia trn th gii u p dng m hnh kinh t hn hp. Ty theo mc chnh ph can thip vo nn kinh t m mt nn kinh t c th lch v hng th trng hay k hoch tp trung. Hnh 1.2 minh ha mc t do ha ca nn kinh t mt s quc gia trn th gii.

V. KINH T HC VI M V KINH T HC V TOP M Ni mt cch tng qut, kinh t hc v m nghin cu vic gii quyt ba vn kinh t c bn nu trn cp tng th mt nn kinh t, mt ngnh kinh t hay mt quc gia, trong khi kinh t hc vi m nghin cu vic gii quyt ba vn ny cp mt doanh nghip hay mt c nhn ring l. Ta c th phn bit kinh t hc vi m v kinh t hc v m mt cch c th nh sau. Kinh t hc vi m nghin cu hot ng ca cc n v kinh t ring l, chng hn hot ng sn ca mt doanh nghip hay hot ng tiu dng ca mt c nhn. Th d, mt cng ty cn tuyn bao nhiu cng nhn, sn xut ra ci g, v bn sn phm vi gi bao nhiu, v.v. thuc phm vi nghin cu ca kinh t vi m. Ni cch khc, kinh t vi m l ngnh kinh t hc nghin cu cch thc s dng ngun ti nguyn phm vi c nhn ngi tiu dng, tng x nghip, tng cng ty, v.v. 8

Kinh t hc v m nghin cu cch thc s dng ngun ti nguyn phm vi tng th nh vng, quc gia hay phm vi ln hn. Ni cch khc, kinh t hc v m c lin quan n vic nghin cu, phn tch cc vn kinh t trong mi lin h tng tc vi nhau nh mt tng th. Cc vn m kinh t v m nghin cu l: tng trng tng thu nhp quc ni (GDP), lm pht, tht nghip, qui hoch vng, v.v. Mi quan h gia vi m v v m Ranh gii gia kinh t hc vi m v kinh t v m khng thc s r nt v hiu r cc hot ng kinh t phm vi tng th ta cn phi nm vng thi ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, ca cng nhn, cc nh u t, v.v. iu ny cho thy rng kt qu ca hot ng kinh t v m ph thuc vo cc hnh vi kinh t vi m nh hot ng ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, v.v. Ngc li, hnh vi ca doanh nghip, ca ngi tiu dng, v.v. b chi phi bi cc chnh sch kinh t v m. Do vy, chng ta cn nm vng c hai ngnh trong mi lin h tng tc vi nhau c th nghin cu mt cch thu o cc hin tng kinh t. VI. NG GII HN KH NNG SN XUT TOP VI.1.KHI NIM S khan him ti nguyn lm cho vic sn xut b hn ch v mt sn lng. ng gii hn kh nng sn xut cho bit cc kt hp khc nhau ca hai (hay nhiu loi hng ha) c th c sn xut t mt s lng nht nh ca ngun ti nguyn (khan him). ng gii hn kh nng sn xut minh ha cho s khan him ca ngun ti nguyn. Th d, gi s mt nn kinh t c bn n v lao ng tham gia vo sn xut thc phm v vi. S liu v kh nng sn xut ca nn kinh t ny c trnh by trong bng 1.1 di y. Bng 1.1. Kh nng sn xutPhng n sn xut A B C D E Thc phm S n v lao ng 4 3 2 1 0 Sn lng 25 22 17 10 0 Vi S n v lao ng 0 1 2 3 4 Sn lng 0 9 17 24 30

Da vo s liu trong bng 1.1, ta c th v nn mt ng cong c gi l ng gii hn kh nng sn xut nh trong hnh 1.2 di y.

9

Tng qut, ng gii hn kh nng sn xut cho bit sn lng ti a ca hai (hay nhiu) sn phm c th sn xut c vi mt s lng ti nguyn nht nh. Nu s cng nhn phn nh cho mi ngnh cng nhiu th s cng to ra nhiu sn phm, nhng nng sut ca mi cng nhn v sau cng gim. Hin tng ny c m t bi quy lut kt qu bin gim dn. Quy lut kt qu bin gim dn cho bit l s tr nn kh hn khi thc hin mt hot ng no mc cao hn. Th d, khi ta li xe tht chm, ta c th d dng tng tc ln, chng hn, 10 km/gi, nhng khi ta li xe tht nhanh th vic tng tc ln thm 10km/gi s rt kh t c. Quy lut ny c th c quan st thy rt nhiu lnh vc. Trong lnh vc kinh t, ta c th c th ha n nh sau: vic m rng sn xut bt k mt hng ha no th s cng lc cng kh hn v ta phi s dung ngun ti nguyn cng lc cng nhiu to ra thm mt sn phm. Vic tng mc tha mn ca ta i vi mt loi hng ha no s cng lc cng kh khn hn khi chng ta tiu dng n cng nhiu. Nu ta di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut, chng hn t im A n im B ca hnh 1.2, ta s thy vic sn xut thm vi s lm cho s lng thc gim i. T nhn xt ny, cc nh kinh t gii thiu khi nim chi ph c hi ca vic sn xut thm mt loi hng ha no . Chi ph c hi ( sn xut ra thm mt n v sn phm X) l s n v sn phm Y phi sn xut bt i sn xut ra thm mt n v sn phm X. Nh vy, nghch du vi dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti mt im chnh l chi ph c hi ti im . Do , trn s trn ta c th thy chi ph c hi khc nhau gia hai im A v B ca ng gii hn kh nng sn xut. Cng thc tnh chi ph c hi nh sau:

Chi ph c hi

= - dc ca ng gii hn kh nng sn xut.

Th d: Gi s ta c phng trnh ng gii hn kh nng sn xut ca hai loi sn phm (X v Y) l nh sau:

Phng trnh ng gii hn kh nng sn xut ny cho thy ng gii hn kh nng sn xut c dng mt phn t th elip ng vi phn v tng t nh trong hnh 1.3. tnh dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti cc im, ta lm nh sau: (1) T phng trnh trn, ta suy ra:

(2) Tnh o hm bc nht ca hm s ny:

10

Nh th: Ti im (X = 10, Y = 5), ta c dc ca ng gii hn kh nng sn xut l:

dc = Do , chi ph c hi ca vic sn xut thm 1 n v sn phm X l gim 4 n v sn phm Y. Tng t, ti im (X = 5, ), chi ph c hi l:

Chi ph c hi = - ( dc) = T kt qu tnh ton trn, ta c nhn xt rng: nu s lng sn phm X t i th chi ph c hi ca X cng gim i. Hay ni cch khc, chi ph c hi ca vic sn xut ra thm X s tng ln khi s lng X tng ln. y l quy lut chi ph c hi tng dn. Quy lut ny cho thy rng ta cn ngun lc cng lc cng nhiu hn sn xut ra mt n v hng ha no nu s lng hng ha cng lc cng tng. VI.2. S DI CHUYN DC THEO NG GII HN KH NNG SN XUT (PPF) V S DCH CHUYN CA NG GII HN KH NNG TOP SN XUT Trong hnh 1.3, ti mt thi im nht nh, ta c th chn phng n A, B, C, D hay E sn xut. iu ny cho thy l mun tng s lng sn phm ny ln ta phi gim s lng hng ha kia xung. Chng hn, khi x hi la chn tp hp hng ho im C sn xut thay v chn im B nh trc y, x hi phi hy sinh mt s lng thc phm nht nh tng thm mt lng vi vc no . Khi , ta c s di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut.

11

Gi s trong tng lai, do tin b cng ngh, do lc lng lao ng tng, v.v. quc gia ny c th sn xut nhiu hn. Khi , ng gii hn kh nng sn xut s dch chuyn ra ngoi. X hi c th sn xut ra cc tp hp hng ho nhiu hn so vi trc. Khi , ta c hin tng dch chuyn ca ng gii hn kh nng sn xut. Trong hnh 1.4, chng ta gi nh x hi c nhng pht minh mi v cng ngh sn xut trong nhng nm 2000 lm tng nng lc sn xut ca x hi, ng PPF dch chuyn v pha phi. Do vy, trong nm 2000, x hi to ra nhiu hn c vi v thc phm hn. Theo thi gian cng ngh sn xut lun c xu hng tin b hn nn chng ngy cng m rng kh nng sn xut ca x hi. VII. L THUYT TI U HA TOP

Do ngun ti nguyn khan him, cc ch th kinh t (c nhn, t chc) c xu hng mun t c s ti u trong tiu dng hay sn xut kinh doanh ng vi ngun ti nguyn nht nh. Chng hn, mt c nhn vi mt s tin no s c gng tiu dng nhng sn phm sao cho chng mang li cho anh ta s tha mn cao nht; mt doanh nghip sn xut s c gng sn xut mc sn lng mang li cho doanh nghip li nhun ln nht. L thuyt v s ti u ha c xem xt thng qua cc cng c ton hc. Cc bin s kinh t nh hu dng, li nhun, sn lng, v.v. c biu din di dng cc hm s ton hc. Do vy, v mt ton hc, t c s ti u ha, ta ch n gin tm cc gi tr cc tr ca cc hm s . Phng php xc nh im ti u c trnh by trong phn ph lc.

CU HI THO LUN1. Nhng nhn nh no di y thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc vi m v nhng nhn nh no thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc v m? a. nh thu cao vo mt hng ru bia s hn ch s lng bia c sn xut. b. Tht nghip trong lc lng lao ng tng nhanh vo thp nin 2000. c. Thu nhp ca ngi tiu dng tng s lm cho ngi tiu dng chi tiu nhiu hn. d. Ngi cng nhn nhn c lng cao hn s mua nhiu hng xa x hn. e. Tc tng trng ca nn kinh t nm nay cao hn nm qua.

TOP

12

f. Cc doanh nghip s u t vo nhng ngnh c t sut li nhun cao. 2. Bn c gii quyt ba vn c bn ca kinh t trong cuc sng hng ngy khng? Cho v d minh ha. 3. Nhng nhn nh sau y mang tnh thc chng hay chun tc? a. Gi du la nhng nm 2000 tng gp i so vi nhng nm 90. b. Nhng ngi c thu nhp cao hn s c phn phi nhiu hng ho hn. c. Vo u nhng nm 90, t l tht nghip nc ta tng t bin. d. Ht thuc khng c ch i vi x hi v khng nn khuyn khch. e. Chnh ph cn p dng nhng chnh sch kinh t gim tnh trng tht nghip. f. ci thin mc sng ca ngi ngho, chnh ph cn tng tr cp i vi h. 4. Nhng nhn nh no di y khng ng i vi nn kinh t k hoch tp trung? a. Cc doanh nghip t do la chn thu mn nhn cng. b. Chnh ph kim sot phn phi thu nhp. c. Chnh ph quyt nh ci g nn sn xut. d. Gi c hng ho do cung - cu trn th trng quyt nh. 5. Cu ni sau y ng hay sai? "Mt nn kinh t c tht nghip khng sn xut mc sn lng nm trn ng gii hn kh nng sn xut (PPF)." 6. Ti sao ng gii hn kh nng sn xut (PPF) c th minh ha cho s khan him ti nguyn? 7. Kinh t hc cp n ba vn c bn ca x hi: sn xut ra ci g, nh th no v cho ai. Nhng s kin sau y lin quan n vn no trong ba vn trn? a. Cc nh khai khong mi pht hin ra m du c tr lng ln. b. Chnh ph iu chnh thu thu nhp sao cho ngi ngho c phn phi nhiu hn t ngi giu. c. Chnh ph cho php t nhn ha mt s ngnh ch yu. d. Pht minh ra my vi tnh.

BI TP

TOP

1. Mt b lc sng trn mt hn o nhit i gm c 5 ngi. Thi gian ca h dnh thu hoch da v nht trng ra. Mt ngi c th thu c 20 qu da hay l 10 qu trng mt ngy. Nng sut ca mi ngi khng ph thuc vo s lng ngi lm vic trong ngnh. a. Hy v ng gii hn kh nng sn xut i vi da v trng. b. Gi s c mt sng ch ra mt k thut tro cy mi gip cng vic hi da d dng hn nn mi ngi c th hi c 28 qu mt ngy. Hy v ng gii hn kh nng sn xut mi. c. Hy gii thch ti sao hnh dng ca ng gii hn kh nng sn xut trong bi tp ny khc vi trong bi tp 1.

MT S THUT NGThut ng Cc yu t khc khng i Kinh t hc thc chng Kinh t hc chun tc Kinh t vi m Kinh t v m Kinh t th trng Vit tt Nguyn ting Anh Ceteris paribus Positive economics Normative economics Microeconomics Macroeconomics Market economy

TOP

13

Kinh t k hoch ha tp trung Kinh t hn hp ng gii hn kh nng sn xut

PPF

Command economy hay centrally-planned economy Mixed economy Production possibility frontier

14

CHNG 2

CUNG CU HNG HA V GI C TH TRNGI.TH TRNG II. CU 1. KHI NIM CU V S CU 2. KHI NIM CU V S CU 3. CC YU T NH HNG N CU I VI HNG HA III. CUNG 1. KHI NIM CUNG V S CUNG 2. HM S CUNG V NG CUNG 3. CC NHN T NH HNG N CUNG IV.TRNG THI CN BNG CA TH TRNG V. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG VI. S CO GIN CA CU V CUNG 1. H S CO GIN CA CU 2. H S CO GIN CHO CA CU 3. H S CO GIN CA CU THEO THU NHP 4. H S CO GIN CA CUNG THEO GI VII. MT S NG DNG CA L THUYT CUNG CU 1. SN XUT RA CI G, NH TH NO V CHO AI? 2. H S CO GIN CHO CA CU 3. CHNH SCH HN CH CUNG 4. QUY NH GI C BNG LUT PHP CU HI THO LUN BI TP Chng 2

CUNG CU HNG HA V GI C TH TRNGNh cp trong chng trc, ba vn c bn m kinh t hc nghin cu l sn xut ra sn phm g vi s lng bao nhiu, sn xut nh th no, v sn xut cho ai (hay phn phi nh th no). Trong mt nn kinh t th trng, cc vn ny thng c gii quyt da trn nn tng th trng. Th trng l cu ni gia ngi sn xut v tiu dng v thng qua th trng hng ha v dch v c trao i. I.TH TRNG TOP 15

Trong phn ny, chng ti gii thiu mt nh ngha hp v th trng. Th trng l tp hp cc tha thun thng qua ngi bn v ngi mua tip cn nhau mua bn hng ha v dch v. Theo nh ngha ny, th trng khng phi l mt a im c th v b gii hn trong mt khng gian c th m chnh l nhng tha thun gia ngi mua v ngi bn. Ni no c s tha thun gia ngi mua v ngi bn mua bn hng ha, dch v th ni c l th trng. Do , th trng c th l mt qun c ph, mt ch, mt cuc k kt hp ng mua bn, v.v. Ti mt s th trng, ngi mua v ngi bn gp g trc tip vi nhau nh ch tri cy, tim n, v.v. Mt s th trng li c vn hnh thng qua cc trung gian hay ngi mi gii nh th trng chng khon; nhng ngi mi gii th trng chng khon giao dch thay cho cc thn ch ca mnh. nhng th trng thng thng, ngi bn v ngi mua c th tha thun v gi c v s lng. Th d, ti ch Cn Th ngi mua v ngi bn c th trc tip thng lng gi. Nh vy, th trng rt a dng v xut hin bt c ni no c s trao i mua bn. Hnh thc ca th trng khc nhau nhng cc th trng c cng mt chc nng kinh t: th trng xc lp mc gi v s lng hng ha hay dch v m ti ngi mua mun mua v ngi bn mun bn. Gi c v s lng hng ha hay dch v c mua bn trn th trng thng song hnh vi nhau. ng vi mt mc gi nht nh, mt s lng hng ho nht nh s c mua bn. V th, th trng s gip gii quyt cc vn kinh t c bn nu trn ca kinh t hc. hiu r hn c ch vn hnh ca th trng, ta s tm hiu hnh vi ca ngi mua (biu hin qua cu) v ngi bn (biu hin qua cung) trn th trng. II. CU TOP II.1.KHI NIM CU V S CU Cu (ca ngi mua) i vi mt loi hng ha no l s lng ca loi hng ha m ngi mua mun mua ti mi mc gi chp nhn c trong mt thi gian nht nh no ti mt a im nht nh. Khi nim nu trn cho thy cu khng phi l mt s lng c th m l mt s m t ton din v s lng hng ha m ngi mua mun mua mi mc gi c th. S lng ca mt loi hng ha no m ngi mua mun mua ng vi mt mc gi nht nh c gi l lng cu ca hng ha ti mc gi . Nh th, lng cu ch c ngha khi gn vi mt mc gi c th. Th d: Cu i vi o qun c trnh by trong bng 2.1.[1] Chng ta nhn thy mt c im ca hnh vi ca ngi tiu dng l: khi gi cng cao, lng cu ca ngi tiu dng gim i. Chng hn, mc gi l khng, ngi mua c cho khng o qun. V th, lng cu mc gi ny s rt cao v c th khng thng k c. Khi gi tng ln 40.000 ng/b, mt s ngi tiu dng khng cn kh nng thanh ton hay ngi tiu dng mua t i do cm thy gi t hn nn t b nh mua. Do vy, lng cu lc ny gim xung cn 160.000 b/tun. Tng t, khi gi cng cao, s lng hng ha m ngi mua mun mua tip tc gim. Nu gi l 200.000 ng/b, ngi mua c l khng chp nhn mc gi ny nn khng mua mt hng ha no hay lng cu lc ny bng khng.Bng 2.1. Cu v cung i vi o qunGi (1.000 ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (1.000 b/ tun) 160 120 80 40 0 Cung (1.000 b/ tun) 0 0 40 80 120 160

16

I. 2. HM S CU V NG CU

TOP

T th d trn ta thy rng cu ca ngi tiu dng i vi mt loi hng ha no ph thuc vo gi ca mt hng , nu nh cc yu t khc l khng i.[1] Khi gi tng th s cu gim i v ngc li. V vy, vi gi nh l cc yu t khc l khng i, ta c th biu din s cu i vi mt hng ha no nh l mt hm s ca gi ca chnh hng ha nh sau: QD = f(P) (2.1) Hm s biu din mi quan h gia s cu ca mt mt hng v gi ca n, nh hm s (2.1), c gi l hm s cu.[2] tin li cho vic l gii cc vn c bn ca kinh t hc vi m, ngi ta thng dng hm s bc nht (hay cn gi l hm s tuyn tnh) biu din hm s cu. V vy, hm s cu thng c dng:

hay (2.2)

Trong : QD l s lng cu (hay cn gi l s cu); P l gi c v a, b, cc hng s.

v

l

V lng cu v gi c mi quan h nghch bin vi nhau nn h s b c gi tr khng dng (b 0); tng t, . Vi dng hm s nh (2.2), th ca hm s cu (hay cn gi l ng cu) c th c v nh mt ng thng (Hnh 2.1). Cc im nm trn ng cu s cho bit lng cu ca ngi mua cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cu D trong hnh 2.1 cho bit s cu mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b. Khi gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, s cu gim xung cn 40.000 b (im B).

17

Do gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, im A di chuyn n im B trn ng cu D. S di chuyn ny gi l s di chuyn dc theo ng cu. S di chuyn ny bt ngun t s thay i ca gi ca chnh hng ha . Khi xem xt hnh dng ca ng cu, ta cn lu cc im sau: ng cu thng c hng dc xung t tri sang phi v khi gi c tng ln s cu gim i. ng cu khng nht thit l mt ng thng. Trong hnh 2.1, ta v ng cu c dng ng thng, iu ny ch nhm lm n gin ha vic kho st ca chng ta v cu. Trong nhiu trng hp, ng cu c th c dng ng cong. II. 3. CC YU T NH HNG N CU I VI HNG HA TOP Trong cc phn trc, khi nghin cu ng cu ca mt loi hng ha chng ta gi nh l cc yu t khc vi gi ca hng ha l khng i. By gi, chng ta s ln lt xem xt s nh hng ca cc yu t khc vi gi n s cu i vi hng ha. Nhn xt tng qut l: cc yu t khc vi gi thay i c th lm dch chuyn ng cu. Cng cn lu rng chng ta ch c th nghin cu nh hng ca tng yu t mt n cu, m khng xem xt nh hng tng hp ca cc yu t nh mt tng th. iu ny c ngha l khi nghin cu nh hng ca mt yu t ny th ta gi nh cc yu t khc khng i. C nh th ta mi nhn thy r tc ng ca yu t m ta cn xem xt. Phng php nghin cu nh vy gi l phng php phn tch so snh tnh. S nh hng ca cc yu t khc vi gi n cu i vi hng ha c m t nh di y. II.3.1. Thu nhp ca ngi tiu dng Khi thu nhp tng, cu i vi hu ht cc hng ha u gia tng v vi thu nhp cao hn ngi tiu dng thng c xu hng mua hng ha nhiu hn. Tuy nhin, cng c nhng ngoi l, ty thuc vo tnh cht ca hng ha, nh c trnh by di y. Cu i vi loi hng ha thng thng s tng khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Th d, ngi tiu dng s mua qun o, s mua ti-vi mu, s dng cc dch v gii tr, v.v. nhiu hn khi thu nhp ca h tng ln. Nhng hng ha ny l nhng hng ha thng thng. Ngc li, cu i vi hng ha th cp (hay cn gi l cp thp) s gim khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Hng cp thp thng l nhng mt hng r tin, cht lng 18

km nh ti-vi trng en, xe p, v.v. m mi ngi s khng thch mua khi thu nhp ca h cao hn. Ni chung, khi thu nhp thay i, ngi tiu dng s thay i nhu cu i vi cc loi hng ha. iu ny s to nn s dch chuyn ca ng cu. Hnh 2.2 trnh by s dch chuyn ca ng cu do nh hng ca thu nhp c tnh n tnh cht ca hng ha. ng cu i vi hng ha thng thng s dch chuyn v pha phi khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln; ngc li, ng cu i vi hng ha cp thp s dch chuyn v pha tri khi khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln. Mt loi hng ha c th va l hng ha thng thng v va l hng ha cp thp. Chng hn, ngi tiu dng s mua qun o nhiu hn ng vi mt mc gi nht nh khi thu nhp tng. Ngi tiu dng c l s chi tin nhiu hn cho cc loi qun o thi trang, cao cp, p nhng s chi t hn cho cc loi qun o r tin, km cht lng. Nh vy, qun o c th va l hng ho bnh thng v va l hng ho cp thp. Cng vi s gia tng ca thu nhp ca ngi tiu dng theo thi gian, mt hng ha, dch v l hng bnh thng hm nay c th tr thnh mt hng th cp trong tng lai. Th d, Vit Nam, xe p l hng ha bnh thng vo u nhng nm 1990 nhng li l hng th cp vo cui nhng nm 1990 do thu nhp ca ngi tiu dng vo cui nhng nm 1990 cao hn thu nhp vo u nhng nm 1990.

Bng 2.2 cho thy mi lin h gia thu nhp v s lng tiu th ca mt s loi hng tiu dng tnh bnh qun trn mt h gia nh ca nc ta trong giai on 1997-1998. Trong cc mt hng lng thc - thc phm, go v mui c th c xem nh l hng cp thp v cc h gia nh c thu nhp cng cao c xu hng tiu dng go v mui cng t i. l do khi thu nhp tng ln, tm l tiu dng ca ngi dn c th thay i. Khi thu nhp tng ln, ngi tiu dng ngh n vic thng thc ba n ngon hn l n cho no.

19

Bng 2.2. Khi lng tiu dng mt s hng lng thc thc phm phn theo nhm chi tiu

Nhm chi tiuThu nhp (1000 ng) 1 1239 11,48 0,32 0,49 0,73 0,66 0,00 0,01 0,32 2 1904 13,37 0,33 0,81 1,52 0,96 0,01 0,04 0,37 3 2450 13,62 0,31 1,03 1,95 1,22 0,05 0,05 0,40 4 3440 13,22 0,31 1,44 2,94 1,41 0,03 0,12 0,51 5 8646 10,94 0,25 2,06 4,60 1,43 0,17 0,28 0,66

Hng haGo cc loi (kg) Mui (kg) Tht cc loi (kg) Trng (qu) Thy hi sn (kg) Sa, sn phm sa (kg) Nc gii kht (lt) Bia, ru (lt)

Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 - 1998. Khc vi go v mui, cc loi thc phm nh tht, trng, sa, thy hi sn, ru v bia u c tiu dng nhiu hn khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln. Cc loi hng ha ny c th c xem l hng ha bnh thng. c bit, s lng tiu dng ca cc mt hng trng, sa v nc gii kht tng rt cao nhm chi tiu 5 so vi nhm 4. By gi, chng ta hy xem xt s thay i ca c cu tiu dng i vi cc mt hng lng thc - thc phm khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln theo cc nhm chi tiu nghin cu s thay i ca cu trong tng lai. Bng 2.3. C cu chi tiu mt s mt hng phn theo nhm chi tiun v tnh: %Loi hng ha 1 2 Lng thc, thc phm 61,65 55,81 n ung ngoi gia nh 0,70 1,86 May mc 5,79 5,71 4,00 4,62 Y t 4,64 5,21 Giao thng, bu in 0,48 0,65 Gio dc 3,22 3,95 Vn ha th thao v gii tr 0,08 0,10 Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 - 1998. Nhm chi tiu[1] 3 51,07 2,74 5,38 5,29 5,45 0,77 4,52 0,17 4 43,98 4,48 4,76 6,44 5,71 0,94 5,53 0,37 5 28,75 7,63 3,34 9,81 5,01 1,80 8,28 1,12

T bng 2.3, ta c th thy rng cc mt hng lng thc - thc phm v may mc l nhng mt hng cp thp v t trng chi tiu cho chng gim dn khi mc sng ca ngi dn tng ln. Dch v y t i vi nhng ngi c mc chi tiu thp c th l loi hng bnh thng v khi thu nhp tng ln th chi tiu cho dch v y t c xu hng tng ln; khi nhm chi tiu tng n t 1 n 4, t trng chi tiu cho hng ha ny tng dn. Tuy nhin, i vi nhm ngi th 5, nhng ngi c mc chi tiu cao nht, t trng chi tiu cho hng ha ny li gim i. Dch v y t c th li tr thnh hng th cp. Giao thng, bu in, gio dc v gii tr l nhng hng ha bnh thng v c phn xa x. Nhng ngi thuc cc nhm c thu nhp thp chi rt t cho nhng hng ha ny. Mc chi tiu cho chng s gia tng khi thu nhp tng. Nhng ngi thuc nhm th 5 c mc chi tiu cho hot gii tr rt cao so vi nhm 4. iu ny chng t ngi dn s ch trng nhiu hn n vui chi gi tr khi mc sng c nng cao. Vic nghin cu s thay i ca nhu cu khi thu nhp ca ngi tiu dng thay i c ngha trong vic hoch nh k hoch sn xut v phn b ti nguyn ca mt nn kinh t. Tp qun tiu dng s thay i khi thu nhp thay i. Do vy, c cu hng ha sn xut ra cng phi thay i theo ph hp vi nhu cu mi. C nh vy, s phn b ti nguyn trong x hi mi c hiu qu v trnh c lng ph. 20

II.3.2. Gi c ca hng ha c lin quan Chng ta c th d dng thy rng gi xe gn my hay gi xng tng ln c th lm tng nhu cu s dng xe but ti mi mc gi nht nh, nu gi v xe but khng i. Cc nh kinh t cho rng xe gn my l nhng phng tin thay th cho xe but. Ni chung, nhu cu i vi mt loi hng ha no chu nh hng bi gi c ca hng ha c lin quan. C hai loi hng ha c lin quan m cc nh kinh t thng cp n l: hng ha thay th v hng ha b sung. Hng ha thay th. Hng ha thay th l nhng loi hng ha cng tha mn mt nhu cu (nhng c th mc tha mn l khc nhau). Thng thng, hng ha thay th l nhng loi hng ha cng cng dng v cng chc nng nn ngi tiu dng c th chuyn t mt hng ny sang mt hng khc khi gi ca cc mt hng ny thay i. Th d, ngi tiu dng c th thay th tht bng c khi gi tht tng ln v gi c khng i; khch du lch c th la chn gia Vng Tu, Lt hay Nha Trang. Quan st trn cho php ta a ra nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) i khi gi ca (cc) mt hng ha thay th ca n gim (tng), nu cc yu t khc l khng i. Hng ha b sung. Hng ha b sung l nhng hng ha c s dng song hnh vi nhau b sung cho nhau nhm tha mn mt nhu cu nht nh no . Trong thc t c rt nhiu hng ha b sung. Th d, xng l hng ha b sung cho xe gn my v chng ta khng th s dng xe gn my m khng c xng.[1] Gi xng tng c th dn n lng cu i vi xe gn my gim xung. Gas v bp gas, my ht CD v a CD l nhng hng ha b sung cho nhau. T nhng th d trn, ta cng c th da ra mt nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) khi gi ca (cc) hng ha b sung ca n tng (gim), nu cc yu t khc khng i. II.3.3. Gi c ca chnh loi hng ha trong tng lai Cu i vi mt hng ha, dch v cn c th ph thuc vo s d on ca ngi tiu dng v gi ca hng ha, dch v trong tng lai. Vic ngi dn x mua t ai trong thi gian gn y l do h d on gi t ai s gia tng trong thi gian ti khi nhu cu v t sinh sng v th ha gia tng. Thng thng, ngi tiu dng s mua nhiu hng ha, dch v hn khi h d on gi trong tng lai ca hng ha, dch v tng v ngc li. II.3.4. Th hiu ca ngi tiu dng Trong cc phn trc, c mt mt yu t na c gi c nh khi phn tch ng cu. l th hiu hay s thch ca ngi tiu dng. S thch ca ngi tiu dng c th chu nh hng ca phong tc, tp qun, mi trng vn ha - x hi, thi quen tiu dng, v.v. ca ngi tiu dng. Khi nhng yu t ny thay i, nhu cu i vi mt s loi hng ha cng i theo. Th d, khi phim Hn Quc c trnh chiu ph bin nc ta, th hiu v nhum tc v qun o thi trang Hn Quc trong thanh nin gia tng. iu ny dn n nhu cu i vi thi trang Hn Quc cng gia tng. II.3.5. Quy m th trng S ngi tiu dng trn th trng i vi mt hng ha, dch v c th no c nh hng quan trng n cu i vi hng ha, dch v . C nhng mt hng c tiu dng bi hu ht ngi dn nh nc gii kht, bt git, la go, v.v. V vy, s lng ngi mua trn th trng nhng mt hng ny rt ln nn cu i vi nhng mt hng ny rt ln. Ngc li, c nhng mt hng ch phc v cho mt s t khch hng nh ru ngoi, n 21

trang cao cp, knh cn th, v.v. Do s lng ngi tiu dng i vi nhng mt hng ny tng i t nn cu i vi nhng mt hng ny cng thp. Dn s ni tn ti ca th trng l yu t quan trng quyt nh quy m th trng. Cng vi s gia tng dn s, cu i vi hu ht cc loi hng ha u c th gia tng. II.3.6. Cc yu t khc S thay i ca cu i vi hng ha, dch v cn ph thuc vo mt s yu t khc. c th l cc yu t thuc v t nhin nh thi tit, kh hu hay nhng yu t m chng ta khng th d on trc c. Th d, cu i vi dch v i li bng my bay t ngt suy gim sau khi xy ra s kin ngy 11 thng 9 nm 2001 ti New York (M) hay cu v tht b gim mnh khi xy ra dch bnh b in Anh v cc nc chu u khc. Ni chung, ng cu i vi mt loi hng ha, dch v no s dch chuyn khi cc yu t khc vi gi nh hng n cu i vi loi hng ha, dch v thay i. S cu ca ngi tiu dng ti mi mc gi s thay i khi cc yu t ny thay i. III. CUNG TOP Trong phn l thuyt v cung ny, tc gi ch trnh by l thuyt tng qut v hnh vi ca ngi bn, nh sn xut trong c cu th trng ph bin nht l cc loi th trng cnh tranh. Tuy nhin, hnh vi ca nhng ngi bn hay nh sn xut s c th thay i khi h hot ng trong nhng c cu th trng c tnh c quyn. Quyt nh v sn lng v gi c ca cc nh sn xut, ngi bn trong nhng c cu th trng khc nhau s c trnh by chi tit trong Phn III (cc chng 5 v 6) ca quyn sch ny. III.1. KHI NIM CUNG V S CUNG TOP Cung ca mt loi hng ha no chnh l s lng ca loi hng ha m ngi bn mun bn ra th trng trong mt khong thi gian nht nh ng vi mi mc gi ti mt a im nht nh no . Tng t vi cu v s cu, ta cng c khi nim cung v s cung. Ct th 3 trong bng 2.1 m t s cung ca qun o trn th trng ti mi mc gi. T bng ny ta c th thy rng, ngi bn cng mun bn nhiu hn nhng mc gi cao hn. Ti mc gi bng khng, s khng c ai sn xut v bn loi hng ha ny v khng ai sn xut ra chng thu li c g c. Thm ch, ti mc gi 40.000 ng/b vn cha c ai bn ra. Ti mc gi ny c th cha c nh sn xut no c th thu c li nhun hay h c th b l nn lng cung vn bng khng. Khi gi l 80.000 ng/b, c th mt s nh sn xut bt u thu c li nhun nn sn sng bn ra th trng mt lng l 40.000 b/tun. Ti nhng mc gi cao hn, kh nng thu c li nhun t vic cung ng qun o s cao hn nn cc nh sn xut s mun bn ra nhiu hn. Bn cnh , gi cao cng c th l ng lc cc nh sn xut khc gia nhp vo ngnh lm s lng doanh nghip trong ngnh tng ln, dn n lng cung cng tng ln. Vy, gi cng cao lng cung s cng ln v ngc li gi cng thp lng cung s cng gim. Quy lut ph bin ny s c chng minh Chng 4. III. 2. HM S CUNG V NG CUNG TOP R rng, s lng cung ca mt hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca hng ha dch v . S cung ca mt hng ha, dch v no cng ph thuc vo mt s cc nhn t khc. Gi s ta xem cc nhn t ny l khng i th s cung cng l mt hm s ca gi, nhng khc vi cu s cung ng bin vi gi. Ta c th thit lp c hm s cung nh sau:

22

. (2.3) QS c gi l hm s cung. Ging nh i vi trng hp cu, cc nh kinh t hc thng dng hm s tuyn tnh biu din hm s cung nn hm s cung thng c dng: hay (2.4) Trong : QS = lng cung; P = gi; a, b, v l cc hng s dng. .

ng cung cng c th c v l mt ng thng nhng c dc i ln. Nh vy, dc ca ng biu din cung v cu ngc chiu nhau. Cc im nm trn ng cung biu din s cung ca ngi bn cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cung S cho bit lng cung ca qun o mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b/tun. Khi gi tng t 120.000 ng/b ln 160.000 ng/b, lng cung tng ln thnh 120.000 b/tun. iu ny c biu din bi im B trn ng cung. l s di chuyn dc theo ng cung. S di chuyn ny xy ra khi gi ca qun o thay i. Khi xem xt hnh dng ca ng cung, ta cn lu cc im sau: ng cung thng c hng dc ln t tri sang phi; v ng cung khng nht thit l mt ng thng.

III.3.CC NHN T NH HNG N CUNG TOP Nh chng ta bit, cung ca mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi c ca chnh hng ha, dch v . Ngoi ra, cung cn ph thuc vo mt s yu t khc. S thay i ca cc yu t ny s dn n s dch chuyn ca ng cung. By gi, chng ta s xem xt chi tit hn v cc yu t ny. II.3.1. Trnh cng ngh c s dng ng cung c v trong hnh 2.3 ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh sn xut c ci tin, kh nng ca nh sn xut c m rng hn. Nh sn 23

xut s dng t u vo hn nhng c th sn xut ra sn lng nhiu hn trc. Do vy, nh sn xut s cung ng nhiu hng ha, dch v hn ti mi mc gi. Khi , ng cung dch chuyn sang pha phi. S dch chuyn ca ng cung sang phi cho thy rng ti mi mc gi cho trc, lng cung cao hn so vi ban u. Th d, s ci tin trong cng ngh dt vi, gip cc nh sn xut chuyn t cng ngh khung ci sang dt kim, sn xut ra mt khi lng vi khng l trong x hi hin nay. Mi mt s ci tin cng ngh m rng kh nng cung ng ca cc nh sn xut. Cng ngh cng tin b gip cc doanh nghip s dng yu t u vo t hn nhng li c th to ra nhiu sn phm hn.[1]

II.3.2. Gi c ca cc yu t u vo tin hnh sn xut, cc doanh nghip cn mua cc yu t u vo trn th trng cc yu t sn xut nh lao ng, xng du, in, nc, v.v. Gi c ca cc yu t u vo quyt nh chi ph sn xut ca cc doanh nghip. Gi c ca cc yu t u vo gim xung (th d nh tin lng cng nhn, gi nguyn liu, v.v. tr nn r hn, chng hn) s khin cho cc nh sn xut c th sn xut nhiu sn phm ti mi mc gi nht nh. Khi , ng cung s dch chuyn sang phi. Gi c cc yu t u vo cao hn s lm chi ph sn xut gia tng. Khi , cc nh sn xut s cm thy km hp dn hn khi sn xut v c th li nhun s thp hn v do vy s ct gim sn lng. Chng hn, khi gi bt m tng ln, cc nh sn xut bnh m s cung t bnh m hn mi mc gi. S tc ng ca vic tng ln ca gi c cc yu t u vo i vi s dch chuyn ca ng cu c minh ha trong hnh 2.5.

24

III.3.3. Gi c ca mt hng trong tng lai (d bo) Tng t nh ngi tiu dng, cc nh sn xut cng da vo s d bo gi trong tng lai ra cc quyt nh v cung ng hng ha. Thng thng, cc nh sn xut s cung ng nhiu hn nu d bo gi hng ha trong tng lai s gim xung v ngc li s cung t i nu gi tng, gi s cc yu t khc khng i. Khi gi trong tng lai tng ln, cc doanh nghip c l s d tr li hng ha v tr hon vic bn trong hin ti c th kim c li nhun cao trong tng lai khi gi tng. III.3.4. Chnh sch thu v cc quy nh ca chnh ph Chnh sch thu ca chnh ph l mt yu t quan trng nh hng n cung ca cc nh sn xut. Khi chnh ph tng thu i vi mt ngnh sn xut no , cc doanh nghip trong ngnh s b gnh nng thm chi ph trong sn xut v ngnh ny s tr nn km hp dn. Do , cc doanh nghip s cung ng t hn v mt s doanh nghip c th ri khi ngnh. Ngoi thu, cc quy nh, chnh sch khc ca chnh ph cng c nh hng ln n cung. Chnh sch chng nhim bo v mi trng s lm gi tng chi ph ca mt s ngnh cng nghip nh sn xut xe gn my, xe t, v.v. v lm gim li nhun ca cc ngnh ny. Nhng chnh sch nh vy c th lm gim sn lng ca ngnh sn xut xe gn my, xe t, v.v. Ngc li, chnh sch h tr ngnh ma ng trong thi gian qua nc ta, chng hn, lm tng cung ca ngnh ny. III.3.5. iu kin t nhin v cc yu t khch quan khc Vic sn xut ca cc doanh nghip c th gn lin vi cc iu kin t nhin nh t, nc, thi tit, kh hu, v.v. S thay i ca cc iu kin ny c th tc ng n lng cung ca mt s loi hng ha no trn th trng. Th d, iu kin t nhin c th l mt yu t km hm hay thc y vic sn xut ca cc doanh nghip kinh doanh nng nghip. i tng ca sn xut nng nghip l cy trng v vt nui. l nhng c th sng nn rt d b tc ng bi iu kin t nhin. Cc nghin cu v sn xut la ca nng dn nc ta cho thy nng sut la t c mt phn do iu kin t nhin quyt nh. iu kin t nhin 25

thun li s to ra nng sut cao v ngc li s lm gim nng sut. Mt nn sn xut nng nghip cng lc hu th cng d b t nhin chi phi v ngc li. Cc yu t khch quan cng c th lm thay i mc cung ca cc doanh nghip. Mt thng k vo nm 2000 cho thy sau khi khnh thnh cu M Thun, lng rau qu cung ng ch Cu Mui (thnh ph H Ch Minh) tng ln. Ngc li, thin tai (nh l lt chng hn) c th lm nh tr mt s ngnh sn xut ng Bng Sng Cu Long v lm gim cung ca cc mt hng nh la go, cy n tri, tht, v.v. S thay i ca cc yu t nh hng n cung s lm dch chuyn ng cung. Ngi bn s thay i lng cung mi mc gi khi cc yu t ny thay i. IV.TRNG THI CN BNG CA TH TRNG Sau khi tm hiu kha cnh cung v cu ca th trng, chng ti gii thiu c ch hnh thnh s cn bng ca th trng. Gi c v s lng hng ha c mua bn trn th trng c hnh thnh qua s tc ng qua li gia cung v cu. Trn hnh 2.6, ng cu v ng cung ct nhau ti im E. im E c gi l im cn bng ca th trng; tng ng vi im cn bng E, ta c gi c cn bng cn bng . Gi cn bng l mc gi m ti s cu bng s cung. v s lng TOP

Th trng c xu hng tn ti im cn bng E. Nu do mt l do no , gi c trn th trng cao hn gi cn bng PE, s lng hng ha cung ra trn th trng s ln hn s cu i vi hng ha . Khi , trn th trng xut hin tnh trng d cung hay tha hng ha (cung ln hn cu). V th, bn c hng cc nh cung ng s c xu hng gim gi. Gi c gim lm cho lng cung cng gim theo v lng cu tng ln. Kt qu l gi c hng ha s gim dn n gi cn bng PE v s lng bn ra trn th trng s dch chuyn v QE.

Ngc li, nu nh gi c thp hn gi cn bng th s xy ra hin tng cu ln hn cung hay thiu hng ha. Do thiu hng nn p lc ca cu s lm cho gi c 26

tng ln bi v ngi tiu dng c th sn sng tr gi cao hn mua hng ha. Khi gi c tng ln th s cu s gim dn v s cung tng ln. Nh th, gi c s tng dn n gi cn bng PE v s hng ha c bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. Th trng c xu hng tn ti ti im cn bng v ti lng cung bng vi lng cu nn khng c mt p lc no lm thay i gi. Cc hng ha thng c mua bn ti gi cn bng trn th trng. Tuy nhin, khng phi lc no cung cu cng t trng thi cn bng, mt s th trng c th khng t c s cn bng v cc iu kin khc c th t ngt thay i. S hnh thnh gi c ca hng ha, dch v trn th trng nh c m t trn c gi l c ch th trng. Th d: Gi s hm s cu i vi mt hng ha no l s cung ca hng ha ny l: Th trng cn bng khi: Suy ra: Gi c cn bng P* = 5 n v tin. Thay th gi c cn bng ny vo hm s cu (hay hm s cung) ta c s lng cn bng Q* = 500 n v sn phm. V. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG Nh bit, gi c m cc loi hng ha, dch v c mua bn trn th trng chnh l gi c cn bng. Tuy nhin, gi c th trng ca bt k mt loi hng ha, dch v no cng u thay i lin tc. Trong phn ny, chng ta nghin cu nguyn nhn ca s thay i ca gi c th trng. Trn nguyn tc, gi c v c s lng cn bng thay i l do s dch chuyn ca t nht ng cung hay ng cu. Trong phn trc, chng ta xem xt cc nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cung v ng cu. Trong phn ny, gi s chng ta nghin cu tc ng ca thu nhp ca ngi tiu dng, mt trong nhng nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cu, n s thay i ca gi c th trng.[1] Nh nu trn, khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln, cu i vi qun o cao cp s tng ln lm ng cu dch chuyn qua phi. Hnh 2.7 cho thy s dch chuyn ca ng cu lm cho im cn bng di chuyn t im E n im E (hnh 2.7). Ti im cn bng mi, gi qun o cao hn so vi ban u v s lng cn bng cng cao hn.Hnh 2.7. S thay i ca im cn bng khi cu tng do thu nhp ca ngi tiu dng tng ln Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nhu cu i vi mt loi hng ha no cng gia tng. Khi , ng cu c xu hng dch chuyn sang phi. Vic dch chuyn sang phi ca ng cu dn n vic gi c th trng ca hng ha ny tng ln.

hm

27

Nh vy, khi cu i vi mt hng ha, dch v no tng, gi v s lng cn bng ca hng ha, dch v trn th trng s tang, nu nh cc yu t khc khng i. Chng ta cng c th suy ra iu ngc li khi cu gim. S dch chuyn ca ng cung cng s lm thay i tnh trng cn bng trn th trng. Th d, khi cng ngh dt vi c ci tin, cc doanh nghip s cung nhiu hn (trong khi cc yu t khc khng i) lm ng cung dch chuyn sang phi (hnh 2.8). im cn bng E di chuyn n im E (hnh 2.8). Khi , gi cn bng s gim v s lng cn bng tng ln.

Thng qua s dch chuyn ca ng cung v ng cu chng ta cng c th gii thch ti sao khi trng ma gi la li thng c xu hng gim (cc yu t khc gi nguyn) v, ngc li, khi mt ma gi la c xu hng tng. 28

hu ht cc th trng, ng cung v cu thng xuyn thay i do cc iu kin th trng thay i lin tc. Th d, thu nhp ca ngi tiu dng tng khi nn kinh t tng trng, lm cho cu thay i v gi th trng thay i; cu i vi mt s loi hng ha thay i theo ma, chng hn nh qut my, qun o, nhin liu, v.v., lm cho gi c ca cc hng ha ny cng thay i theo. Vic hiu r bn cht cc nhn t tc ng n s dch chuyn ca ng cung v ng cu gip chng ta d on c s thay i ca gi c ca cc hng ha, dch v trn th trng khi cc cc iu kin ca th trng thay i. d on chnh xc xu hng v ln ca nhng s thay i, chng ta phi nh lng c s ph thuc ca cung, cu vo gi v cc yu t khc. Tuy nhin, trong thc t iu ny khng n gin Th d: Mt nghin cu thng k cho bit hm s cung ca mt loi hng ha l nh sau: Cu hi: 1. Hy xc nh im cn bng ca loi hng ha ny trn th trng? 2. Gi s do mt nguyn nhn no (khng phi l do s thay i ca gi c ca hng ha ny) ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny. Hy cho bit gi c v s lng cn bng mi ca hng ha ny trn th trng? Bi gii: 1. Gi c cn bng ca hng ha ny trn th trng: . Suy ra: n v tin. n v hng ha. ; hm s cu i vi loi hng ha ny l: .

Khi , s lng cn bng:

2. Khi ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny, hm s cu s tr thnh: . Khi , th trng cn bng khi: . Suy ra: v sn phm. n v tin. Khi , s lng cn bng: n

Nhn xt: khi ngi tiu dng mun mua nhiu hng ha hn (cu tng) th gi v sn lng cn bng trn th trng tng theo, nu cung l khng i. 29

VI. S CO GIN CA CU V CUNG

TOP

Chng ta thy rng cung hay cu i vi mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca loi hng ha , nu cc yu t khc l khng i. iu ny c ngha l khi gi thay i s dn n lng cung, cu thay i. Cc nh kinh t mun bit r hn s thay i l bao nhiu. Gi s khi gi go tng 10% th lng cu s gim xung bao nhiu phn trm v cung tng ln bao nhiu? tr li cu hi nh vy, chng ta hy lm quen vi khi nim v s co gin v h s co gin. VI.1.H S CO GIN CA CU TOP

Vic nghin cu s co gin ca cu l rt quan trng v n gip ta thy s nh hng ca gi c hay mt s cc nhn t khc (nh thu nhp chng hn) n s cu ca mt loi hng ha no . H s co gin t ra rt hu ch trong vic hoch nh chnh sch, nht l chnh sch gi c ca cc cng ty. o lng s co gin ca cu theo mt nhn t nh hng no (gi c, thu nhp, v.v.) ta dng khi nim h s co gin. Thng thng, ngi ta kho st ba loi h s co gin nh sau: H s co gin ca cu theo gi c (eQ,P); [1] H s co gin ca cu theo thu nhp (eQ,I); v H s co gin cho (eQ,P). Nguyn l chung: H s co gin o lng mc nhy cm ca mt bin s ny i vi mt bin s khc. C th, h s co gin cho chng ta bit t l phn trm thay i ca mt bin s tng ng vi 1% thay i ca trong bin kia. Gi s bin s y ph thuc vo bin s x theo mt hm s nh sau: y = f(x). Khi , h s co gin ca y theo x c nh ngha nh sau:

. Theo nh ngha ny, h s co gin ca y theo x cho bit s phn trm thay i ca y do nh hng ca 1% thay i ca x, nu nh cc yu t khc khng i.

VI.1.1. H s co gin ca cu theo giTrong phn ny, chng ta s nghin cu mt trong nhng h s quan trng nht trong kinh t hc vi m. l h s co gin ca cu theo gi. Da trn nguyn l chung nu trn, cng thc tnh h s co gin ca cu theo gi c vit nh sau:

(2.5) Trong : .

30

Trong cng thc trn, t s (Q/Q) chnh l s phn trm thay i ca s cu (Q) v mu s (P/P) chnh l s phn trm thay i ca gi (P). T cng thc ny ta rt ra c ngha ca h s co gin nh sau: h s co gin ca cu theo gi cho bit phn trm thay i ca s cu khi gi thay i 1%. Th d: Gi s ti mt im nht nh trn ng cu, gi bp tng ln 3% lm cho s cu gim i 6%. H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l bao nhiu? H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l:

. Lu : 1. H s co gin ca cu theo gi c gi tr m bi v gi c v lng cu lun nghch bin vi nhau. 2. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu c co gin v s phn trm thay i ca cu ln hn s phn trm thay i ca gi. 3. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu co gin n v. Khi , s phn trm thay i ca lng cu bng ng vi t l thay i ca gi. 4. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu khng co gin v s phn trm thay i ca lng cu nh hn s phn trm thay i ca tng gi. Cn c vo cng thc 2.5, ta c th tnh c h s co gin ca nhu cu i vi o qun theo gi ca chnh mt hng ny mt s mc gi nht nh nh sau:Bng 2.4. H s co gin ca cu theo gi ca qun o Gi (ngn ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (ngn b/ tun) 200 160 120 80 40 0 H s co gin ca cu theo gi 0 -0.25 -0.67 -1.5 -4 -

By gi, chng ta hy xem xt c th s bin thin ca h s co gin theo gi ca cu ca qun o da vo s liu cho bng 2.2. Bt u t mc gi bng 40.000 ng/b, gi tng ln 80.000 ng/b lm lng cu gim t 160.000 b/tun xung cn 120.000 b/tun. Theo cng thc tnh h s co gin th h s co gin lc ny l:

31

.

Nhng h s co gin khc c tnh tng t. Dc theo cc im trn ng cu, h s co gin thay i t 0 n - . nhng mc gi cao ln ca h s co gin thng rt ln. Do vy, nhng im ny cu rt co gin. Ngc li, nhng mc gi thp, cu rt km co gin.

Lu : Trong cng thc , c vn d nhm ln v Q v P (cc s liu mu s). Ta c th s dng cc gi tr trc hay sau khi c s thay i. i khi, cc nh kinh t s dng s trung bnh. Khi , cng thc trn c th vit li nh sau:

. Ta cn gi y l cng thc tnh h s co gin trn mt on ng cu. Khi ta xem xt mt s thay i rt nh ca gi (P) v sn lng (Q) th Q1 v Q2 rt gn nhau, P1 v P2 cng nh th. Khi cng thc h s co gin trn mt on s c cng ngha vi h s co gin i VI.1.2. Cc nhn t nh hng n h s co gin ca cu theo gi Mt cu hi c t ra l cc nhn t no c nh hng n h s co gin ca cu theo gi ca mt hng ha hay dch v? Trc ht, c th l s thch ca ngi tiu dng. Th d, nu xu th pht trin ca x hi i hi mi gia nh cn c mt ci ti-vi, vy th gi ti-vi cao hn c th ch nh hng t n lng cu. Nu ti-vi c xem nh mt mt hng xa x, h s co gin ca cu s c ln cao hn. Chng ta c th lit k cc nhn t nh hng n co gin nh sau:Bng 2.5. H s co gin ca cu theo gi ca mt s mt hng ti nc Anh Hng ha Nhin liu v cht t Thc phm Ru Hng lu bn Dch v Ngun: Begg (1994). H s co gin -0,47 -0,52 -0,83 -0,89 -1,02 Hng ha (c th) Sn phm t sa Bnh m v ng cc Gii tr Du lch nc ngoi Dch v n ung H s co gin -0,05 -0,22 -1,40 -1,63 -2,61

Tnh thay th ca hng ha. Mt hng ha cng d b thay th bi (nhng) hng ha khc s c h s co gin cng cao. Khi mt hng ha c nhiu hng ha thay th cho n, gi ca n tng s khin cho ngi tiu dng sn sng thay th hng ha ny bng cc hng ha khc, lm cho lng cu ca hng ha c gi tng s gim ng k. V vy, h s co gin ca hng ha d thay th s cao v ngc li. 32

Nu chng ta xem xt qun o ni chung, khi gi ca qun o tng ln 1%, ngi tiu dng kh lng thay th qun o bng mt mt hng khc. Do vy, cu ca qun o ni chung rt km co gin. Nhng nu chng ta xem xt s tng gi ca mt nhn hiu qun o c th (chng hn qun o Vit Tin), ngi tiu dng d dng chuyn sang s dng nhng nhn hiu qun o khc. Th d ny cho thy chng ta cng nh ngha c th hng ha chng no, th co gin ca cu theo gi ca hng ha s cao chng ny. Mc thit yu ca hng ha. Ty theo tnh thit yu, cc hng ha, dch v c phn thnh hai loi: Hng ha thit yu. Hng ha thit yu l cc loi hng ha quan trng, cn thit cho i sng. i vi cc loi hng ha ny, lng cu ca ngi tiu dng rt t thay i khi gi tng hay gim. V vy, cu i vi chng rt km co gin. Th d, go, xng du, hng lng thc thc phm, v.v. l nhng mt hng thit yu, v vy, cu i vi nhng mt hng ny thng km co gin. Hng ha xa x. Hng ha xa x l nhng loi hng ha khng cn thit lm i vi i sng, c ngha l ngi tiu dng d dng t b chng khi gi ca chng tng hay tiu dng chng nhiu hn khi gi gim. Lng cu ca nhng mt hng ny rt nhy cm i vi gi nn cu rt co gin. Th d, m phm, n trang, nc hoa, du lch nc ngoi, v.v. thng c xem l nhng hng ha hay dch v xa x; nhng hng ha, dch v ny thng c co gin cao. Mc chi tiu cho sn phm ny trong tng s chi tiu. Mt hng c mc chi tiu cho n cng nh trong tng chi tiu s cng km co gin. Chng hn nh mt hng kem nh rng thng chim t trng rt nh trong tng chi tiu ca gia nh nn khi gi ca n tng ln t 5.000 ng/ng ln 6.000 ng/ng, chng hn, tc l tng 20%, th lng cu i vi n ca mi gia nh hu nh rt t thay i bi v s tng gi ny hu nh nh hng khng ln n tng thu nhp ca h gia nh. Ngc li, i vi nhng mt hng c mc chi tiu cao, mt s thay i nh trong gi c th tc ng nhiu n tng thu nhp ca h gia nh nn h gia nh s c s iu chnh ln lng cu khi c s thay i ca gi. V tr ca im tiu th trn ng cu (h s co gin im). Theo cng thc tnh h s co gin, h s co gin ca cu theo gi l s thay i ca s cu tng ng vi s thay i gi nhn vi . Khi i dc theo ng cu xung pha di th c th khng thay i nhng gi v lng cu lun thay i. Do vy, co gin ca cu theo gi phi c tnh ti mt im c th trn ng cu v h s ny s thay i dc theo ng cu. Bi v h s co gin thay i dc theo ng cu cho nn ta c khi nim h s co gin im. Theo hnh 2.9, ta c c th vit phng trnh ng cu:

, vi b < 0 v a > 0.

Nh th:

33

Vng c co gin im co gin n v Vng khng co gin a -a/b

Hnh 2.9. H s co gin im

Nhn xt:

1. Gi s:

(cu co gin n v)

Nu

, suy

ra . V tr ny tng ng vi im A, l trung im ca ng cu trn hnh 2.9. V th trn hnh 2.9 ta c im m ti h s co gin l n v.

2. Gi s: (cu c co gin) im nm pha tri ca im A th cu co gin.

. Nh th, ng vi cc

3. Gi s: (cu khng co gin). Nh th, ng vi cc im nm pha phi ca im A th cu khng co gin.

Th d: Gi s ta c hm s cu nh sau:

H s co gin im:

34

Ta thy rng h s co gin sau:

ph thuc vo gi c P. Ta xem xt cc trng hp

1. Nu P = 6:

ti im ny, cu co gin n v.

2. Nu P > 6 hay P = 8 chng hn:

cu c co gin.

3. Nu P = 5 < 6:

cu khng co gin.

Tnh thi gian. Ngi tiu dng c xu hng iu chnh tiu dng khi c s thay i ca gi theo thi gian, c bit l vic tm ra nhng sn phm thay th. V vy, qua mt thi gian di hu ht cc sn phm s c co gin cao hn. Th d, cu i vi xng trong di hn co gin hn trong ngn hn. Vic gi xng t ngt tng ln lm gim lng cu v xng trong ngn hn thng qua vic gim lng i li bng xe gn my v gim vic s dng my mc, nhng tc ng ln nht ca s tng gi ny i vi cu l n khin cho ngi tiu dng chuyn sang s dng cc loi xe, my mc t tn xng. Nhng vic chuyn i xy ra dn dn v cn c thi gian. Tuy nhin, mt s hng ha th hon ton ngc li: cu trong ngn hn li co gin hn trong di hn. l loi hng lu bn nh: -t, xe gn my, t lnh, tivi, v.v. Nu gi tng ngi tiu dng ban u tr hon vic mua mi, v vy cu gim mnh. Tuy nhin trong di hn, nhng hng ha ny bt u c, khu hao dn v cn phi c thay th, nn cu li tng ln. V vy, cu trong di hn t co gin hn trong ngn hn.Bng 2.6. H s co gin ca t v xng du ti M t nm 1974 co gin ca Gi ca xng v t tnh theo cc nm khc nhau M t 1974 cu theo gi 1 2 3 5 10 Xng -0,11 -0,22 -0,32 -0,49 -0,82 t 3,00 2,33 1,88 1,38 1,02 Ngun: Pindyck (1999).

20 -1,17 1,00

VI.1.3. S co gin ca cu v hnh dng ca ng cuTrong phn ny, chng ti gii thiu mi quan h gia hnh dng ca ng cu v h s co gin. H s co gin ca cu o lng mc thay i ca lng cu khi gi thay i. V th, hnh dng ca ng cu c lin quan cht ch vi h s co gin. Hnh 2.10 m t hnh dng cc ng cu ng vi h s co gin ca chng. Trong hnh 2.10a, bt k s thay i no ca gi ch dn n mt s thay i nh ca lng cu nn cu km co gin. Tht vy, vi mt ng cu rt dc, mt s thay i ln trong gi dn n mt s thay i rt nh trong lng cu, do vy cu km co gin. Trong trng hp c bit 35

cu hon ton khng co gin, lng cu hon ton khng thay i khi gi thay i. Khi , ng cu s thng ng (Hnh 2.10b). Ngc li, mt hng ha, dch v c cu co gin cao s c ng cu phng hn. Mt s thay i nh ca gi s dn n mt s thay i ln trong lng cu (Hnh 2.10c). Trng hp cu hon ton co gin, mt s thay i trong gi s dn mt s thay i v cng ln trong lng cu nn Khi , ng cu c dng nm ngang (Hnh 2.10d). Hnh 2.10d cho thy ngi tiu dng ch chp nhn mc gi P1.

VI.1.4. Mt ng dng ca h s co gin ca cu theo gi:

Mi quan h gia doanh thu v gi cMt ng dng quan trng ca h s co gin ca cu theo gi l h s ny gip doanh nghip lp chin lc gi ph hp c th nng cao doanh thu. Gi s ta khng xem xt n cc yu t khc vi gi, mt cu hi c t ra l mun tng doanh thu bn hng th mt doanh nghip no nn tng hay gim gi bn sn phm mnh sn xut ra (gi s l doanh nghip c th lm c iu ny). Nh chng ta bit, khi ngi bn tng gi bn i vi mt loi hng ha no th lng cu i vi hng ha ny s gim, do vy, lng bn ra s gim. Vic tng gi bn s lm cho doanh thu tang nhng ng thi vic gim lng bn ra s lm gim doanh thu. Ngc li, nu ngi bn gim gi, th lng bn ra c th tng. Khi , doanh thu s gim i do gi gim nhng mt khc doanh thu tang ln do lng bn ra tng. Trong hai trng hp trn, chng ta kh xc nh c chnh xc liu rng doanh thu t vic bn hng c tng hay khng. H s co gin s gip chng ta tr li cu hi ny. 36

Nh ta bit, doanh thu (k hiu l TR) i vi mt sn phm no bng vi n gi nhn vi s lng bn ra. Nh th:

Ngoi ra, ta cng bit l cu l hm s ca gi c hay ta c th vit nh sau:

TR = P Q(P).

Ly o hm ca doanh thu theo gi (P), ta s c:

.

T biu thc ny, ta c cc nhn xt nh sau:

1. Nu (hay l cu c co gin) th v Q > 0. Khi , doanh thu v gi nghch bin: gi bn tng ln th doanh thu s gim v ngc li.

2. Nu (hay l cu co gin n v) th thu khng thay i khi gi c thay i.

v

. Khi , doanh

3. Nu (hay l cu khng co gin) th thu v gi ng bin nn doanh thu tng khi gi c tng.

v

. Khi , doanh

37

Cc phn tch trn c minh ha bi hnh 2.11 di y. hnh ny, chng ti gi s gi th trng thay i do s thay i ca cung (trong khi cu l khng i). Nh chng ta bit cc phn trc, khi cung tng ln (ngha l ng cung dch chuyn sang phi) trong khi cu khng i (ng cu khng thay i) th gi th trng s gim i. Ngc li, khi cung gim i v cu khng i th gi th trng s tng ln. Trong hnh 2.11a, vi ng cung S v ng cu D, im cn bng l E. Ngi bn bn ra s lng l Q0 vi gi P0, nn doanh thu l din tch hnh ch nht (OP0EQ0). Khi gim cung, ng cung dch chuyn n S, gi tng ln thnh P1, s lng bn ra gim cn Q1. Doanh thu lc ny s l din tch (OP1EQ1). So vi doanh thu ban u, doanh thu sau khi tng gi b mt i mt khon bng din tch c nh du tr (-), nhng tng thm phn c c nh du cng (+). Do cu km co gin, doanh thu tng ln do gi tng s ln hn so vi doanh thu gim i do s lng gim i. V th, doanh thu tng ln.

Ngc li, i vi mt hng c cu co gin, vic gim gi s lm tng doanh thu cho nhng ngi bn (hnh 2.11b) bi v s doanh thu tng ln do s cu tng ln hn s doanh thu gim i do gi gim. Kt qu l doanh thu s tng ln. Ta c bng tm tt kt qu phn tch trn nh sau:H s co gin Tnh cht co gin C co gin Co gin n v Khng co gin Xu hng tc ng ca gi n doanh thu % thay i trong lng cu ln hn % Gi gim lm doanh thu tng v thay i trong gi ngc li % thay i trong lng bng % thay i Doanh thu khng i khi gi trong gi gim % thay i trong lng cu nh hn % Gi gim lm doanh thu gim v thay i trong gi ngc li nh ngha

VI.2.H S CO GIN CHO CA CU

TOP

38

Nu cc yu t khc khng i, gi c ca mt hng c lin quan (thay th hay b sung) thay i s lm thay i lng cu i vi hng ha ang xem xt. Trong phn ny, chng ta nghin cu h s co gin ca cu i vi hng ha no theo gi ca hng ha c lin quan. H s ny c gi l h s co gin cho. Gi s ta k hiu gi c ca mt hng c lin quan P v h s co gin cho l Cng thc tnh h s co gin cho nh sau: .

ngha ca h s co gin cho: H s co gin cho ca cu i vi mt loi hng ha no cho bit phn trm thay i ca s cu i vi loi hng ha ny do 1% thay i ca gi c ca hng ha c lin quan ( l, hng ha b sung hay hng ha thay th). Nu hng ha ang xem xt (c s cu l Q) v mt hng c lin quan (c mc gi l P) l cc hng ha thay th th: Th d, tr v c ph l hai hng ha thay th. Chng ta c th d dng thy rng khi gi ca c ph tng ln s lm tng cu v tr. V vy, h s co gin cho ca cu i vi tr theo gi c ph s dng. Nu hai mt hng ny l b sung th: iu ny c th thy r khi gi ca xng du tng ln, ngi tiu dng c xu hng mua t xe gn my li. H s co gin cho ca xe gn my trong trng hp ny s c gi tr m.

ngha thc t. H s co gin cho cho thy mc nhy cm ca cu ca mt loi sn phm i vi chin lc gi ca mt doanh nghip c lin quan.Bng 2.7. H s co gin cho ca cu mt s mt hng Anh nm 1974 Theo gi ca cc mt hng: Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc -0,03 -0,12 -0,30 -0,23 -0,01 -0,61

H s co gin ca cu ca: Thc phm Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc Ngun: Deaton (1974), bng 1.

Thc phm -0,37 0,19 0,42

VI.3. H S CO GIN CA CU THEO THU NHP TOP Nh trnh by, thu nhp cng l mt yu t nh hng n cu i vi hng ha, dch v. V vy, trong phn ny, chng ti gii thiu khi nim v h s co gin ca cu theo thu nhp. Cng thc tnh h s co gin ca cu theo thu nhp nh sau:

39

ngha ca h s co gin theo thu nhp: H s co gin ca cu theo thu nhp cho bit phn trm thay i ca s cu do 1% thay i ca thu nhp.Bng 2.8. H s co gin ca cu theo thu nhp ca mt s mt hng Anh nm 1974Hng ha (tng qut) Thuc l Nhin liu v cht t Thc phm Ru Qun o Hng lu bn Dch v Ngun: Begg (1994).

H s co gin-0,50 0,30 0,45 1,14 1,23 1,47 1,75

Hng ha (c th) Than Bnh m v ng cc Sn phm t sa Rau c Du lch nc ngoi Dch v gii tr Ru cao cp

H s co gin -2,02 -0,50 0,53 0,87 1,14 1,99 2,60

Trong phn trc, chng ta bit khi thu nhp thay i, s thay i ca s cu i vi cc mt hng khc nhau cng khc nhau tu theo tnh cht ca chng. Ta c th phn loi cc hng ha ny nh sau: i vi hng ha bnh thng, thu nhp tng dn n cu v hng ha tng nn .

Trong , i vi hng xa x do y l nhng hng ha c cht lng v gi tr cao. Ngi tiu dng c xu hng tng tiu dng hng xa x ln rt nhiu khi thu nhp tng. Trong khi , hng thit yu c hng ny thp hn mc tng ca thu nhp. , do mc tng tiu dng ca nhng mt

i vi hng cp thp, . Do khi thu nhp tng, ngi tiu dng mua t nhng hng ha ny hn v chng l nhng hng ha r tin, cht lng km. TOP

VI.4. H S CO GIN CA CUNG THEO GI V nguyn tc, h s co gin ca cung ging nh h s co gin ca cu. Ngha l n cng n cng o lng phn trm thay i ca lng cung khi gi thay i mt phn trm (1%). V vy, cng thc tnh h s co gin ca cung cng c dng:

im khc bit l h s co gin ca cung theo gi c gi tr khng m vy, xem xt co gin ca cung, chng ta so snh h s ny vi gi tr 1. Nu ta ni cung co gin v, ngc li, nu , cung km co gin.

. Do ,

Do ngha ca co gin ca cung tng t nh ca cu, nn t nhng c im ca co gin ca cu chng ta c th suy ra nhng c im ca s co gin ca cung.

VII.

MT S NG DNG CA L THUYT CUNG CUTOP

VII.1. SN XUT RA CI G, NH TH NO V CHO AI?40

Th trng t do l ni m x hi gii quyt cc vn c bn ca kinh t l: sn xut ra ci g v bao nhiu, nh th no v cho ai. Chng ta s xt xem th trng s phn b ti nguyn khan him nh th no. Th trng quyt nh bao nhiu sn phm s c sn xut thng qua mc gi m ti lng cu bng vi lng cung. Cu i vi mt loi hng ha cng cao (ng cu cng xa v pha phi) s dn n gi cng cao. Th trng cng cho chng ta bit hng ha c sn xut cho ai. Hng ha c sn xut cho nhng ngi c th sn sng tr mt s tin, t nht, bng vi mc gi cn bng trn th trng. Qua , n cng cho chng ta bit nhng nh sn xut trn th trng l nhng ngi c th cung ti mc gi cn bng. Mt hng ha s khng c sn xut nu cung v cu ca n khng t c s cn bng. Trong hnh 2.12, thm ch mc gi cao nht ngi mua c th tr, ngi bn vn cha th cung hng ha. Gi thp nht m ngi bn c th cung ng hng ho ra th trng cao hn gi cao nht m ngi mua ng tr. Th d: Mt hng sch chuyn ngnh xy dng rt t c bn ti Cn Th do s lng khch hng rt t (cu thp). Cc nh pht hnh sch cm thy khng c li khi t chc phn phi mt s lng nh mt hng ny Cn Th do chi ph pht hnh cao. Trong khi , ti thnh ph H Ch Minh, loi sch ny c bn kh ph bin do s lng khch hng ng hn nn cu cao v ngi bn c th thu c li nhun khi pht hnh loi sch ny.

Hnh 2.16. Chnh ph quy nh gi trn gy ra tnh trng thiu ht

VII.2. TC NG CA THU

TOP

Tc ng ca thu c th c nghin cu mt cch tin li bng cch s dng phng php phn tch cung - cu. Gi s ta phn bit gi phi tr bi ngi mua (k hiu l PD) v gi m ngi bn nhn c (k hiu l PS). Mc thu t nh trn mt n v sn phm lm cho c s cch bit ca hai loi gi ny: hay . 41

Nu nh ta xem xt mt s thay i nh ca gi: . duy tr c im cn bng trn th trng, cn phi c: hay l ,

trong : DP, SP l o hm theo gi ca hm s cung v cu. Hay l ta c th vit:

Trong : eS,P v eD,P chnh l h s co gin ca cung v cu theo gi. Tng t, ta cng c:

Do:

v

, nn:

v

. Ta xem xt cc trng hp sau:

1) Nu nh eD,P = 0, hay l cu tuyt i khng co gin, th:

hay

.

Nh th, mc thu n v ny s c tr bi ngi tiu th. (2) Nu: , hay l cu co gin hon ton, th:

hay

.

Khi , thu s c tr hon ton bi nh cung ng. (3) Tng qut hn:

42

ng thc ny cho thy rng ngi (mua hay bn) c co gin thp hn th s phi chu thu nhiu hn. Vn ny c minh ha bng hnh 2.15 nh di y.

Trong hnh 2.13, khi cha c thu, ngi mua phi tr gi P1 mua mt n v hng ha. Khi c thu, h phi tr gi P2 cao hn. V vy, khi c thu h phi tr nhiu tin hn mt lng l cho mt n v hng ha. Do , s thu m ngi tiu dng phi chu trn mt n v sn phm l v phn cn li l phn thu m ngi bn phi chu. i vi mt hng c cu co gin, mc tng gi (P) sau khi nh thu rt thp nn phn chu thu ca ngi mua t. Ngc li, i vi hng ha c cu km co gin, gi s tng rt nhiu sau khi nh thu nn ngi mua chu nhiu thu hn (hnh 2.14).

Khi chnh ph nh thu ln mi n v sn phm, ng cung s dch chuyn ln pha trn. Nh vy, hm s cung thay i sau khi chnh ph nh thu. Chng ta cn thit lp li hm s cung sau khi chnh ph nh thu. 43

Nh ta bit, phng trnh 2.4 cho bit hm s cung khi cha c thu: QS = a + bP Khi chnh ph nh thu ln mi n v sn phm th: hay .

V hm s cung l mt hm s ca gi rng (P - t) m ngi bn nhn c nn hm s cung sau khi c thu c th vit di dng: (2.6) Th d: Gi s ta c hm s cu v cung ln lt l: Hm s cu: Hm s cung: (A) Trc khi chnh ph nh thu: n v tin v Q = 5000 vsp. (B) Gi s chnh ph nh thu 0,2 n v tin, gi nh l nh vy, hn ch tiu dng, ta c:

= 5000PS v

T y, ta suy ra:

n v tin v

n v sn phm.

Kt lun: khi c thu, gi cn bng s tng v sn lng cn bng gim. Khi c thu, ngi mua phi tr thm 0,1 n v tin cho mt n v sn phm nn phn chu thu ca h l: 0,1 x 4.500 = 450 n v tin. Trong khi , ngi bn ch cn nhn c 0,9 n v tin khi bn mt sn phm, tc l thu nhp ca h gim 0,1 n v tin/sn phm. Vy, phn chu thu ca ngi bn l 0,1 x 4.500 = 450 vt VII.3. CHNH SCH HN CH CUNG i vi nhng hng ha, dch v thit yu, cu thng rt km co gin. bo h nhng ngnh sn xut ny, chnh ph thng p dng chnh sch hn ch cung. Chnh ph c th khuyn khch cc nh sn xut gim sn lng n mt mc nht nh va p ng nhu cu gi gi mc cao, c li cho nh sn xut. Bi v cu km co gin, mt s thay i nh ca cung s dn n mt s thay i ln ca gi c. 44 TOP

Chng ta c th nhn thy iu ny khi xem xt cu v lng thc. Vit nam ta, cu v lng thc nh la go thng km co gin. V vy, tng thu nhp cho nng dn, chinh ph c th p dng bin php hn ch canh tc (song phi tnh n chinh sch an ton lng thc v gi nh l cc yu t khc khng i). Trong hnh 2.15, khi cha p dng chnh sch hn ch cung, ng cung trn th trng l S1 v do vy, im cn bng l E1. Nh sn xut bn ra s lng Q1 vi gi l P1, nn thu nhp ca nh sn xut l din tch hnh ch nht (OP1E1Q1). Sau khi hn ch cung, ng cung dch chuyn thnh S2. Khi , im cn bng l E2, ng vi s lng l Q2 v gi l P2 cao hn. Thu nhp ca nh sn xut lc ny l din tch (OP2E2Q2). Chng ta bit rng do cu km co gin nn gi s tng rt cao trong khi s lng gim khng ng k nn thu nhp ca nng dn tng. Din tch (OP2E2Q2) ln hn din tch (OP1E1Q1).

Chng ta xem xt lp lun trn qua mt v d c th sau y. Gi s hm s cung v cu ca la go nh sau: v .

Trong , s lng Q c tnh bng triu tn la v gi P c tnh bng ng/kg. Th trng cn bng khi , tc l:

(ng/kg) v

(triu tn)

Thu nhp ca nng dn l:

triu ng.

By gi, nng dn hng ng chnh sch hn ch cung v gi s sn lng thu hoch gim xung cn 22 triu tn. Khi , gi cn bng trn th trng s l:

ng/kg v

(triu tn). 45

Khi , thu nhp ca nng dn l: triu ng. Vy, thu nhp ca nng dn tng ln sau khi gim cung. Chng ta c th kim chng iu ny bng vic tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng ban u:

eQ,P =

.

Vy, ti im cn bng ny cu km co gin theo gi nn khi gim cung lm gi tng s lm cho tng doanh thu cho nh sn xut.

VII.4. QUY NH GI C BNG LUT PHPTrong c ch th trng, hu ht cc hng ha u c nh gi da trn quan h cung cu. Gi c hng ho c xc nh ti mc m lng cu bng vi lng cu. Tuy nhin, do nhng mc tiu iu tit v m nht nh, s can thip ca chnh ph vo th trng l iu khng th trnh khi, thm ch ti M v cc nc c nn kinh t th trng pht trin khc, s can thip ny cng din ra kh ph bin. Bn cnh vic tr cp, nh thu, cc chnh ph cn can thip trc tip vo th trng bng cc bin php kim sot gi. l nhng quy nh v lut l ca chnh ph cn tr vic hng ho, dch v c mua bn gi cn bng trn th trng. Cc bin php kim sot gi c th l gi trn hay gi sn. Gi trn l mc gi cao nht m hng ha, dch v c cho php bn v gi sn l mc gi thp nhtm hng ha, dch v c cho php bn . Nu khng c s iu tit ca chnh ph, th trng s n nh ti mc gi v sn lng cn bng ln lt l PE v QE (hnh 2.16). Gi s chnh ph cho rng mc gi PE nh vy l qu cao v c th mt s ngi ngho khng th mua c hng ha vi mc gi . V vy chinh ph quy nh mc gi trn PCP < PE v khng cho php ngi bn bn vi gi cao hn mc gi . mc gi PCP, ngi bn mun bn vi s lng l QS. Trong khi , ngi tiu dng mun mua vi s lng l QD. iu ny s to ra s thiu ht hng ha trn th trng. Mt s nh cung ng c th tr li hng ha bn cho bn b, ch khng nht thit bn cho ngi ngho. Thm ch, mt s ngi c th nhn hi l cung hng ra ch en. Rt cuc, vic gi mc gi thp c th khng c li cho ngi ngho. Mt s ngi mua c hng ha gi thp hn s c li, trong khi nhng ngi khc s thit hi do khng mua c hng. Do vy, vic ban hnh chnh sch gi trn cn phi i km vi nhng bin php gii quyt hu qu ca n. Thng thng, gii quyt lng thiu ht, chnh ph cc nc p dng cc bin php sau: Bn hng theo tem phiu: ch c nhng ngi c tem phiu mi c mua hng. Tem phiu l nhng loi giy t chng nhn quyn u tin ca ngi cm n. Hn ch khu phn: mi ngi tiu dng ch c mua mt s lng hng ha nht nh ch p ng nhu cu thit yu ca mnh. 46

TOP

Dng qu d tr quc gia hay nhp khu t nc ngoi: chnh ph c th m qu d tr hay nhp khu b p lng thiu ht trn th trng.

nc ta, trong nhng nm trc 1986, chnh ph thng nh gi thp cho hu ht cc mt hng tiu dng. V vy, trn th trng thng xuyn xut hin tnh trng thiu ht hng ha. gii quyt tnh trng thiu ht, chnh ph phn phi hng theo ch , h khu.

Trong trng hp chnh ph mun bo h nh sn xut, chnh ph s p t mc gi sn cao hn gi cn bng. Chng hn, trong nhng nm gn y, chnh ph thng p dng gi sn cho la go gip nng dn. Gi cao s l ng lc gip cc nh cung ng bn hng ra th trng nhiu hn. Trong khi , ngi tiu dng mun mua t li, lm xut hin tnh trng d tha trn th trng. gii quyt tnh trng d tha, chnh ph c th p dng cc bin php: thu mua d tr, khuyn khch xut khu, hn ch cung, v.v. CU HI THO LUN TOP 1. Nhng nhn t no c th lm tng cu i vi la go, xng du, qun o, o qun Vit Tin, xe gn my, xe Dream. 2. Gi s cc yu t khc l khng i, ta c bn qui lut ca cung - cu nh sau: 47

(a) S gia tng ca cu lm tng gi v tng s cu. (b) S gia gim ca cu lm _____ gi v ______ lng cu. (c) S gia tng ca cung lm gim gi v tng lng cu. (d) S gia gim trong cung lm _____ gi v ______ lng cu. 3. Hy dng th v cung - cu m t tc ng ca tng s kin sau y n gi v s lng xe gn my c mua bn trn th trng: (a) Gi xng tng ln. (b) H thng xe but pht trin tt hn. (c) Mc thu nhp trung bnh ca ngi dn tng ln. (d) Chnh ph tng thu i vi sn xut xe gn my. 4. Hy dng th v cung - cu gii thch ti sao khi trng ma, gi la thng c xu hng gim v ngc li khi mt ma gi la c xu hng tng. 5. Khi bn v mc hc ph, mt cn b qun l ca mt trng i hc cho rng cu i vi vic nhp hc hon ton khng co gin theo gi. chng minh, cn b ny nhn xt rng d trng i hc ny tng gp i tin hc ph (theo gi tr thc) trong 15 nm va qua, song s sinh vin cng nh cht lng sinh vin np n vo hc khng h gim. Bn c ng vi lp lun ny khng? 6. Hy gii thch ti sao co gin ca cu trong di hn khc vi trong ngn hn? Hy xem xt hai hng ha: khn tay giy v ti vi. M t s thay i ca co gin trong di hn ca hai hng ha ny. 7. Gi s chnh ph n nh mc gi trn cho tht b v g di mc gi cn bng. Hy gii thch v sao s xy ra tnh trng khan him cc hng ha ny v nhng yu t no s nh hng n qui m ca s khan him ny? Nu tht b l khan him th iu g s xy ra i vi gi tht heo? 8. Trong nhng tp hp hng ha sau y, tp hp no l hng thay th v tp hp no l hng b sung? a. Lp ton v lp kinh t b. Bng v vt chi qun vt c. Tht b v tm d. Chuyn i bng my bay v bng tu ha n cng mt a im. 9. Trong hnh v di y, ng cu ca bt dch chuyn t D0 n D1. Cc yu t no c th gy ra s dch chuyn ?D0 a. S gim gi ca nhng hng ha thay th cho bt b. S gim gi ca nhng hng ha b sung cho bt c. S gim gi ca nhng nguyn vt liu dng sn xut D1 bt S d. S gim thu nhp ca ngi tiu dng (gi s bt l hng th cp) e. Gim thu sut thu GTGT f. S gim thu nhp ca ngi tiu dng (gi s bt l hng bnh thng) g. C chng trnh qung co v bt 10. Nhng hng ha di y bn cho l hng th cp hay hng bnh thng? a. Ti-vi mu b. C ph c. Go d. Ti-vi en trng c. Lp xe p li 11. S kin no di y c th l nguyn nhn lm tng gi nh? a. Vic xy nh gim i b. Cc t chc xy dng nh tng vic cho thu nh c. Tng tin li th chp

48

d. Cc c quan chnh quyn sn sng tng vic bn nh cng cho nhng ngi mun thu. 12. Minh ha s thay i gi ca mt hng c lin quan n vic dch chuyn ng cu theo tnh cht lin quan (thay th hay b sung) ca cc hng ha. 13. Theo bn, trong nhng cp hng ha di y, mt hng no c co gin cao hn? Ti sao? a. Nc hoa v mui b. Thuc khng sinh v kem n c. Xe gn my v v xe gn my d. Sa Vinamilk v sa C gi H Lan 14. Nu gi ca mt hng ha gim t 200 n v tin xung cn 180 n v tin, lng cu ca hng ha ny s phi tng ln bao nhiu phn trm doanh thu ca ngi bn khng i? 15. Nu thi tit thun li lm dch chuyn ng cung i vi la go mt on bng 10% ti mi mc gi, th th thi tit thun li s lm tng sn lng cn bng v la thm t hn 10%. ng cung trong trng hp ny phi c hnh dng g? Hy gii thch ti sao ng cung dch chuyn nhiu hn sn lng cn bng. 16. Hy dng th v cung cu m t din bin ca gi c ca xe gn my trong ngn hn v trong di hn khi thu nhp ca ngi tiu dng nc ta tng n nh trong thi gian gn y. BI TP 1. Gi s c cc s liu sau v lng cung v cu ca u phng rang trn th trngGi (n v tin) 8 16 24 32 40 QD (triu hp/nm) 70 60 50 40 30 QS (triu hp/nm) 10 30 50 70 90

TOP

a. b. c. d. e.

Hy v ng cu v cung ca u phng rang? Nu gi c nh mc 8 n v tin (vt) th tha hay thiu l bao nhiu? Nu gi c nh mc 32 vt th tha hay thiu l bao nhiu? Hy tm gi v sn lng cn bng. Gi s, sau khi thu nhp ca ngi tiu dng tng, th cu tng ln 15 triu hp/nm. Tm gi v sn lng cn bng mi. V hnh. 2. Gi s c cc s liu sau v cung v cu ca hng ha X:Gi (n v tin) 15 16 17 18 19 20 Lng cu (n v/nm) 50 48 46 44 42 40

Lng cung (n v/nm)35 38 41 44 47 50

V th ca cung v cu i vi hng ha ny? Xc nh gi v s lng cn bng? Gi s chnh ph nh thu 5 n v tin trn mi n v sn phm.a. b.

49

Hy v li ng cung sau khi nh thu. Tc l mi quan h gia lng cung v gi m ngi tiu dng mua? d. Xc nh gi v s lng cn bng mi? 3. Hm s cu v cung ca lng thc trn th trng c dng: QD = 120 -20P QS = -30 +40P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. V th minh ha im cn bng ca th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Ti im cn bng, mun tng doanh thu th nh sn xut nn tng hay gim gi v tng hay gi sn lng? b. Gi s nh nc quy nh mc gi l l 4 n v tin th lng tha hay thiu lng thc trn th trng l bao nhiu? c. Gi s do dn s tng nhanh lm cho cu tng thm 30. Tm gi v sn lng cn bng mi. 4. Hm s cu v cung ca mt hng ha nh sau: QD= 80 - 10P QS= -70 + 20P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. Nu gi c quy nh l 3 n v tin th trn th trng sn phm s d tha hay thiu ht? Bao nhiu? Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Mun tng doanh thu th ngi bn nn tng hay gim gi v tng hay gim sn lng? b. Gi s chnh ph nh thu 3 n v tin trn 1 n v hng ha bn ra. Tnh gi v sn lng cn bng mi. Tnh s thu m ngi mua v ngi bn phi chu. c. Gi s do ci tin cng ngh nn cc nh sn xut cung ng nhiu hn. D on s thay i ca gi v sn lng cn bng. V th minh ha hin tng ny? 5. Lng la go sn xut trong nc ta dng tiu dng trong nc v xut khu. Gi s hm tng cu v la go l QD = 3.550-266P, v hm cu trong nc l Qd = 1.000-46P. Hm s cung trong nc QS = 1.800+240P. Gi s cu xut khu gim 40%. (n v tnh Q l 10 tn v P l ngn ng/kg) a) Cc nng dn u quan tm n vic gim cu xut khu ny. iu g s xy ra i vi gi th trng t do Vit Nam. Cc nng dn c nguyn nhn lo lng khng? b) Gi s chnh ph m bo mua ht lng la tha khi tng gi ln 3.000 ng/kg. Chnh ph phi mua bao nhiu go v bao nhiu tin? c) Nu chnh ph nh thu 500 ng/kg th gi v sn lng cn bng mi l g? 6. Su ring l c sn ca Cng ty xut khu Vina. Gn y do vn vn chuyn c ci thin, ngi ta m rng th trng sang Chu u. nh gi kh nng xut khu ca loi tri cy ny, Cng ty Vina thm d kho st th trng. C hai cuc thm d trin khai ti Anh v Thy S. Kt qu cho thy hm s cu c dng: Ti Anh: P = -1/100Q + 20 Ti Thy S: P = -1/200Q + 15 a. V th hai hm s cu ny. H s co gin ca hai th trng ny c bng nhau khng? b. Hin nay, mc cung su ring trn ton th gii l Q = 1100. Xc nh gi bnh qun trn th trng th gii theo kt qu Anh v Thy S. Tnh h s co gin trong hai trng hp? c. Da trn h s co gin hy d on thu nhp ca nng dn nu Q = 1150. d. Theo Tng cng ty th nu c mt chin dch qung co rm r TS th hm cu s thnh: P = -1/100Q + 25 Trong trng hp ny, gi v h s co gin s thay i nh th no?c.

50

e.

Trc s thay i ca hm cu nh trn, liu c vin cnh tt p khng nu mc cung su ring tng trong nhng nm ti. 7. Gi s hm cung v cu ca kh t trn th trng th gii nm 1975 nh sau: QS = 14 + 2PG + 0,25P0 QD = -5PG + 3,75P0 Trong : PG (-la/n v) l gi kh t v P0 l gi du. Gi du ang l 8 la. a. Mc gi trn th trng t do ca kh t l bao nhiu? b. Gi s chnh ph iu tit gi mc 1,5 la th lng thng d hay thiu ht trn trng kh t l bao nhiu? c. Gi s chnh ph khng iu tit. Nu gi du tng t 8 ln 16 la th iu g s xy ra vi gi v sn lng trn th trng t do ca kh t. 8. Hm s cu ca mt hng ha trn th trng l: QD = 1000 - 4P. Hy tnh h s co gin im ca cu theo gi khi gi l 25 vt v khi l 200 vt. Doanh thu ca ngi bn s tng hay gim khi gi gim nh trn? 9. Do chnh ph ngng tr cp cho ngnh xe but cng cng thnh ph, cng ty vn ti tng gi v xe but thm 75%. Sau nm u tin, cng ty vn ti bo co doanh thu tng thm 52%. a. Hy s dng nhng s liu ny c lng phn trm st gim ca lng hnh khch do gi v tng. b. Hy c lng h s co gin ca cu theo gi. 10. Hm s cu ca la hng nm c dng: QD = 600 - 0,1P Trong : n v tnh ca Q l tn v P l ng/kg Sn lng thu hoch la nm nay QS = 500. a) Xc nh gi la trn th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi. V th. b) bo h sn xut chnh ph n nh mc gi ti thiu l 1500/kg v cam kt mua ht phn la d. Vy chnh ph phi mua bao nhiu la v chi bao nhiu tin? Trong trng hp chnh ph khng can thip vo th trng m tr cp cho nng dn 500/kg theo khi lng bn ra. Tnh s tin m chnh ph phi tr cp. Chnh ph nn chn gii php n nh gi hay tr cp? MT S THUT NGThut ng Cu v cung S cu v s cung ng cu v ng cung Gi v sn lng cn bng D cu v d cung Hng bnh thng v hng th cp Hng b sung v hng thay th co gin ca cu theo gi Vit tt Nguyn ting Anh

Demand and supply QD v QS Quantity demanded and quantity supplied Demand curve and supply curve Equilibrium price and quantity Excess demand and excess supply Normal goods and inferior goods Complements and substitutes eQ,P Price elasticity of demand

51

CHNG 3

L THUYT V HNH VI CA NGI TU DNGI. HU DNG 1. TNG HU DNG 2. HU DNG BIN II. NG BNG QUAN TRONG HU DNG 1. CC LOI GI THIT TRONG THNG K 2. T L THAY TH BIN (MRS) 3. MI QUAN H GIA HU DNG BIN V T L THAY TH BIN 4. NG BNG QUAN I VI CC S THCH KHC NHAU III. NG NGN SCH HAY NG GII HN TIU DNG 1. NG NGN SCH 2. TC NG CA S THAY I V THU NHP V GI C I VI NG NGN SCH IV. NGUYN TC TI A HA HU DNG 1. NGUYN TC TI A HA HU DNG 2. CHNG MINH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG PHNG PHP LAGRANGE 3. GII THCH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG TRC QUAN 4. MT S TH D V. NH HNG CA THU NHP N S LA CHN CA NGI TIU DNG VI. NH HNG CA GI C N S LA CHN CA NGI TIU DNG VII. NG CU CA TH TRNG VIII. THNG D TIU DNG CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

CHNG 3

L THUYT V HNH VI CA NGI TIU DNG52

Trong chng ny chng ti gi nh l ngi tiu dng c gng em li li ch ti a cho bn thn h bng cch s dng mt s lng ngun lc nht nh no . Ngha l, trong s nhng hng ha m ngi tiu dng c th mua c, h s chn nhm hng ha c kh nng mang li cho h s tha mn ti a. V th, mc tiu ca chng ny l nhm nghin cu cch thc ngi tiu dng s dng thu nhp ca mnh ti a ha s tha mn ca bn thn. Trong iu kin gii hn v thu nhp, khi mua mt hng ha no , ngi tiu dng s cn nhc xem liu rng hng ha c tha mn cao nht nhu cu ca h khng. Chng ny cng s gii thch s la chn ca ngi tiu dng s b nh hng ca gi hng ha, thu nhp, th hiu, v.v. ra sao. I. HU DNG Tt c cc loi hng ha, dch v u c kh nng tha mn t nht mt nhu cu no ca con ngi. Th d, my ht a CD c th tha mn nhu cu nghe nhc; cm v bnh m c th tha mn cn i ca con ngi; qun o m gip con ngi chng c rt, v.v. Nh th, cc nh kinh t cho rng hng ha, dch v c tnh hu dng. Trong kinh t hc, thut ng hu dng c dng ch mc tha mn ca con ngi sau khi tiu dng mt s lng hng ha, dch v nht nh. L thuyt v hnh vi ca ngi dng c bt u vi ba gi thit c bn v th hiu con ngi. Nhng gi thit ny ph hp trong hu ht cc trng hp. (1) Ngi tiu dng c th so snh, xp hng cc hng ha theo s a thch ca bn than hay mc hu dng m chng em li. C ngha l khi ng trc hai hng ha A v B, ngi tiu dng c th xc nh c h thch A hn B, hay thch B hn A hay bng quan[1] gia hai hng ha ny. Khi A c a thch hn B c ngha l A mang li mc tha mn cao hn B. Lu rng s so snh v s thch ny hon ton khng tnh n chi ph. Th d, v mt s thch, mt ngi thch n ph hn n bnh m nhng khi tnh n chi ph, ngi ny li mua bnh m v gi bnh m r hn gi ph. (2) Th hiu c tnh "bc cu". Nu mt ngi no thch hng ha A hn hng ha B, v thch hng ha B hn hng ha C, th ngi ny cng thch hng ha A hn hng ha C. Th d, mt c nhn thch xe Honda hn xe Suzuki v thch xe Suzuki hn xe Yamaha th xe Honda cng c thch hn xe Yamaha. Gi thit ny cho thy s thch ca ngi tiu dng c tnh nht qun, khng c s mu thun. (3) Trong mt chng mc nht nh, ngi tiu dng thch nhiu hng ha hn t. Tt nhin y phi l nhng hng ha c mong mun, ch khng phi nhng hng ha khng mong mun nh nhim khng kh, rc ri, bnh tt, v.v. R rng, ngi tiu dng cm thy tha mn hn khi tiu dng nhiu hng ha, dch v hn. Th d, mt c nhn s thch c hai chic xe gn my hn l c mt, thch c ba b qun o hn l hai, v.v. Ba gi thit ny to thnh c s ca l thuyt v hnh vi ca ngi tiu dng. C hai khi nim v hu dng m cc nh kinh t thng cp n. l tng hu dng v hu dng bin. Nhng khi nim ny th rt n gin, song chng gp phn rt quan trng trong vic xy dng cc l thuyt kinh t hc. V vy, ta ln lt nghin cu hai khi nim ny. I.1. TNG HU DNG TOP Trong thc t, hu dng khng th quan st cng nh khng th o lng c m n ch c suy din t hnh vi ca ngi tiu dng. Chng ta gi nh l ngi tiu dng c th xp hng hu dng. Ngha l, ngi tiu dng c th bit c l hng ha ny mang li li ch cao hn hng ha kia nhng h khng bit chnh xc l cao hn bao nhiu. Trong trng hp l tng, chng ta gi s hu dng c th c o lng bng s v n v ca php o lng ny l n v hu dng (vhd). Th d, ngi tiu dng c th ni rng mt chuyn ngh mt n Nha Trang c mc hu dng l 500 vhd; trong khi mt chuyn n Lt tng ng vi 800 vhd. Vy, chng ta c th bit c ngi tiu dng thch 53

Lt hn Nha Trang v i du lch Lt mang li s tha mn cao hn i Nha Trang. Hay khi xem mt b phim, mt c nhn t mc hu dng l 10 vhd, trong khi n mt ba n ch mang li cho anh ta 8 vhd. R rng, c nhn ny thch xem phim hn n. Trong chng ny, chng ta gi s l hu dng c th o lng c bng vhd v do vy ta c th so snh mc a thch ca tp hng ha ny so vi tp hp kia. Cc nh kinh t nh ngha tng hu dng nh sau: tng hu dng l ton b lng tha mn t c do tiu dng mt s lng hng ha hay mt tp hp cc hng ha, dch v no trong mt khong thi gian nht nh. Tng hu dung c k hiu l U. Khi nim v hu dng dng tm tt cch xp hng cc tp hp hng ha theo s thch. Nu nh vic mua mt b qun o lm cho c nhn tha mn hn mua hai quyn sch th tng hu dng t mt b qun o cao hn hai quyn sch. Chng ta hy xem xt mt v d sau v hu dng t c khi mt c nhn tiu dng mt s lng hng ha X nht nh (chng hn nh s bt cm trong mt ba n). Ct (1) ca bng 3.1 biu din s lng hng ha X (s bt cm) c tiu dng; ct (2) cho bit tng hu dng t c tng ng vi s lng hng ha X trong ct (1). Khi khng n mt bt cm no, c nhn khng c c s tha mn no. Khi n bt cm th nht, c nhn c c 4 vhd. Bt cm ny s tha mn cn i ca c nhn ny rt nhiu. Sau bt cm th nht, cn i ca c nhn ny c gii ta phn no nhng cha hon ton nn c nhn tip tc n. Nu c nhn tip tc tng tiu dng hng ha ny, th tng hu dng t c s tng. Tuy nhin, n bt cm th nm, hu dng t mc ti a l 10 v khng tng na. Nu c nhn ny tip tc tiu dng thm th hu dng khng nhng khng tng m cn c th st gim. Bng 3.1. Tng hu dng v hu dng bin khi s dng hng ha XLng SP tiu dng (X) (1) 0 1 2 3 4 5 6 7 Tng hu dng U(X) (2) 0 4 7 9 10 10 9 7 Hu dng bin MU(X) (3) Na 4 3 2 1 0 -1 -2

Nh vy, mc hu dng m mt c nhn c c t vic tiu dng ph thuc vo s lng hng ha, dch v m c nhn tiu dng. Theo , chng ta c khi nim v hm hu dng. Hm hu dng biu din mi lin h gia s lng hng ha, dch v c tiu dng v mc hu dng m mt c nhn t c t vic tiu dng s lng hng ha, dch v . Hm hu dng thng c vit nh sau: . (3.1)

54

Trong : U l tng mc hu dng t c v X l s lng hng ha tiu dng.[1] Lu l trong trng hp ny X va c dng ch tn mt hng ha no v cng ng thi ch s lng c tiu dng ca hng ha . Nu mt c nhn tiu dng mt tp hp hai hay nhiu hng ha: X, Y, Z, ... th hm tng hu dng c dng: . (3.2) I.2. HU DNG BIN TOP Ct th (3) trong bng 3.1 cho ta bit phn thay i ca tng hu dng khi c nhn n thm mt bt cm, ta gi l hu dng bin. Khi c nhn n bt cm bt cm th nht, hu dng tng t 0 n 4; ta ni hu dng bin ca bt cm ny l 4. n thm bt cm th hai, hu dng tng t 4 ln 7, nn hu dng bin ca bt cm ny l 3, v.v. Hu dng bin l phn thay i trong tng s hu dng do s dng thm hay bt mt n v sn phm hay hng ha no . Hu dng bin c k hiu l MU. Theo nh ngha ny, ta c th vit: . (3.3) Theo cng thc ny, hu dng bin chnh l o hm ca tng hu dng theo s lng hng ha X. Ni cch khc, tng hu dng chnh l tng (tch phn) ca cc hu dng bin. V th, ta c th vit: Nu hm hu dng l mt hm s ri rc (nh trong bng 3.1), ta c th tnh hu dng bin theo cng thc sau: . (3.4) Trong : MU(Xn) l hu dng bin ca n v sn phm th n; U(Xn) v U(Xn-1) l tng hu dng do tiu dng ln lt n v n - 1 n v sn phm. Bt cm u tin c hu dng bin l 4, bt th hai c hu dng bin l 3, v.v., bt th by c hu dng bin l -2. Hu dng bin c xu hng gim dn khi s lng hng ha, dch v c tiu th tng ln. y l quy lut hu dng bin gim dn. Bt cm u tin s tha mn cn i ca c nhn rt nhiu nn hu dng do n mang li s cao (4 vhd). n bt th hai, cn i phn no c gii ta nn hu dng mang li ca bt ny s thp hn bt u (3 vhd). Cho n bt cm th nm, cn i c th c tha mn hon ton nn n khng lm tng thm hu dng cho c nhn ny. Nu tip tc n, hu dng bin c th m v tng hu dng b st gim. Quy lut hu dng bin gim dn ny cng ph hp cho hu ht cc trng hp tiu dng nhng hng ha khc. Thng thng, mt c nhn ch tiu dng thm hng ha, dch v khi hu dng bin vn cn gi tr dng bi v mt ngi ch tiu dng khi cn tha mn thm t hng ha, dch v. C ngha l trong th d trn, c nhn ny s dng bt cm th t hay ti a l bt th nm ch khng phi l bt th su, th by, v.v. Do , cc hm s (3.1), (3.2) c gi nh l cc hm s lin tc v c o hm ring theo cc bin X, Y, Z, ... l cc hm s lin tc v c gi tr dng gim dn. II. NG BNG QUAN V HU DNG II.1. CC LOI GI THUYT TRONG THNG K Chng ta c th biu din th hiu ca ngi tiu dng bng th thng qua cc ng bng quan v hu dng. ng bng quan (v hu dng) l ng tp hp cc phi hp 55

khc nhau v mt s lng ca hai hay nhiu loi hng ha, dch v to ra mt mc hu dng nh nhau cho ngi tiu dng. By gi, chng ta hy xem xt s tha mn ca mt c nhn khi tiu dng cc tp hp hng ha khc nhau. Gi s mt c nhn tiu dng cc tp hp gm hai loi hng ha l xem phim v ba n. S ba n v s ln xem phim c biu din trn hai trc ca hnh 3.1. V mt s thch, c nhn s xp hng cc tp hp hng ha nh sau:

Mi im trong hnh 3.1 biu din mt tp hp c th ca ba n v xem phim. Gi s chng ta bt u ti im A. Bi v ngi tiu dng thch nhiu hn t, nn nhng im nm v pha ng - bc ca im A, nh im C chng hn, s c c nhn ny thch hn. S lng xem phim v ba n trong tp hp C u nhiu hn so vi im A. Vy, khi tiu dng tp hp hng ha C, s tha mn ca c nhn ny s ca